Boer Peer Smulders was een ouderwets tevreden mens

Als een buitenaards wezen in New York, zo moet Peer Smulders zich die middag hebben gevoeld. Met zijn fiets aan de hand stond hij in hartje Den Bosch naar de etalage van een luxe kledingzaak te turen. Nee, hij was niet op zoek naar een zondags kostuum. Boer Peer droeg immers nooit iets anders dan zijn blauwe overall, alpinopet en ribfluwelen jas. Wat hij hier dan kwam doen? Hij haalde een antieke scheermeshouder uit zijn zak. De mesjes waren op. En hier zat toch een winkel waar je scheerattributen kon kopen? Smulders was misschien wel dertig jaar niet meer de in de stad geweest.

Daan Jongbloed glimlacht als hij over die onverwachte ontmoeting in Den Bosch vertelt. Onlangs voltooide hij zijn film, 'Boer Peer', die komend najaar in première zal gaan. Op indringende wijze toont Jongbloed daarin het eenvoudige boerenleven van een markante man uit het Brabantse Maliskamp. Een leven dat zo'n beetje heeft stilgestaan sinds halverwege de vorige eeuw.

Kluizenaar

Hij stond bekend als een kluizenaar, Peer Smulders. Hij werd zelfs nors genoemd, een man die niks moest hebben van pottenkijkers op zijn erf. Maar wie hem beter kende, schetst juist een beeld dat hier haaks op staat. Smulders was goudeerlijk en deed zich niet mooier voor dan hij was. Misschien was hij wantrouwend, omdat mensen met geld ooit uit waren op zijn land. Maar vertrouwde hij je, dan was Peer aardig, belangstellend, bijna lief zelfs. "Hij zou geen mens kwaad doen", bezweert Jongbloed. "Peer was, en dat bedoel ik zeker niet denigrerend, nog een echt ouderwets keuterboertje", zegt Jos van Son, wethouder in Den Bosch en woonachtig in Rosmalen, waar Maliskamp weer een buurtschap van is. Hij kwam op zijn fietstochten vaak langs de vervallen langgevelboerderij van Smulders. Ze maakten altijd even een praatje, over koetjes en kalfjes, die Peer tot aan zijn dood hield. "Ik vond hem een ongelooflijk mooi mens, het toonbeeld van soberheid."

Landbouwschool

Petrus Smulders werd geboren aan de Maliskampsestraat, kort na de Eerste Wereldoorlog, en ging daar nooit meer weg. Hij groeide op in een boerengezin met vier zussen, die wel uitvlogen. Een werd zuster in een klooster te Schijndel, waarmee ze de trots werd van het katholieke gezin. Er was ook nog een ouder broertje, maar dat stierf reeds als peuter aan de mazelen. Peer groeide dus op als enige zoon op de boerderij. Zijn ouders waren streng en hij was gehoorzaam. Nog voordat hij naar school fietste, stond kleine Peer al twee uur te ploegen op het land. Ze hielden thuis koeien, enkele paarden en ze verbouwden wat mais. Peer wist al snel niet beter dan dat hij tot in de lengte van dagen dit familiebedrijf zou bestieren. "Als ik niet meer voor mijn koeien kan zorgen, hoeft het voor mij niet meer", zei hij altijd. Zijn ouders stierven beiden als tachtigers, maar dat was al in 1955 in 1956, ruim zestig jaar geleden. Peer bleef alleen op de boerderij achter. Daar stond de tijd sindsdien stil. Voor hem geen schaalvergroting, melkrobots, of andere moderniteiten. Smulders verzorgde anno 2017 zijn roodbonte koeien nog net zoals hij dat in de jaren vijftig deed. Hij gaf ze met een riek kuilvoer te eten, ruimde met grote schep hun stront op en reed die mest met een kruiwagen naar de vaalt.

Tekst lopt door onder de afbeelding

Geen warm water

Peer was een ouderwets tevreden mens. Hij verzorgde zijn vee, las het plaatselijk weekblad en kroop 's avonds dicht bij de houtkachel. In dat leven bleek geen plaats voor een vrouw, al had hij 'de ware' graag ontmoet. Dan hadden ze samen ook zoons kunnen krijgen, om ooit de boerderij over te nemen. Peer is wel eens verliefd geweest, op een meisje uit 's Heerenberg dat tijdelijk bij de buren inwoonde. Het werd niks, vermoedelijk omdat zijn ouders dwars lagen. Zij was immers niet katholiek. Hij heeft haar nog gezocht, op de fiets naar 's Heerenberg en terug. "Maar ze hield zich goed verscholen", zou hij later zeggen. In zijn eentje rooide hij het ook wel op zijn boerderij, zonder telefoon, radio of tv. Ook zonder warm water, douche of koelkast. Stukken spek bewaarde hij gewoon in de muurkast...

Zijn dagelijkse kost? Witte boterhammen met alleen een dikke laag margarine. En soepvlees of stukjes spek met aardappels en snijbonen of spinazie uit een pot. Dat mikte hij in een oud pannetje, liet het prutje droogkoken en werkte dat met een vork naar binnen. Als toetje dronk hij vanillevla, recht uit het pak. Een moderne mens zou er van gruwen. Peer wist niet beter. Hygiëne was een begrip dat hij niet kende. Maar wat maakte dat uit? Ziek was hij nooit, al zag hij er met zijn lange baard soms net zo armoedig uit als zijn boerderij.

Buren en (verre) familie hielden wel een oogje in het zeil, maar Peer had amper hulp nodig. Van Son drukte hem wel eens op het hart toch echt goed voor zichzelf te zorgen. "Ja, dat zou hij doen..."

Tekst loopt door onder de afbeelding

Onder de indruk

Door een hedendaagse bril bezien zou je Peers leven zeldzaam saai noemen. Het mooie is: op zijn oude dag trok Smulders juist de aandacht van moderne kunstenaars, die gebiologeerd raakten door het solitaire leven dat Peer leidde. Mo van Hal legde dat bestaan vast in het fotoboek 'Kluister', dat in 2015 uitkwam. Ze is nog altijd diep onder de indruk van de boer die vrolijk liedjes voor haar zong. "Peer was de ultieme authenticiteit. Ik heb nooit iemand meegemaakt die zo dicht bij zichzelf bleef", vertelt de fotografe.

Daan Jongbloed maakte de film Boer Peer, met prachtige beelden en weinig tekst. De hoofdpersoon was geen prater en als hij wat vertelde, ging het vaak over de Tweede Wereldoorlog, waarin een regiment Duitsers zijn intrek nam in hun boerderij. Toen de regio Den Bosch eind 1944 werd bevrijd, vertrokken de bezetters met de boodschap 'Wir kommen zurück'. Ruim zeventig jaar na dato hield Peer nog altijd rekening met hun terugkeer...

Jongbloed weet zeker dat die oorlogstijd diepe indruk op Smulders heeft gemaakt, net zoals het stranden van die ene liefde. Toch was hij allerminst somber. "Hij had van die pretoogjes, die echt konden stralen", vertelt de filmmaker. "Ondanks de littekens die Peer met zich meedroeg, bleef hij optimistisch en ging hij het leven met een lach tegemoet." Af en toe ging Peer, voormalig koorknaap, zondags naar de kerk. Ook omdat hij daar andere boeren trof, met wie hij kalveren kon verhandelen. Ook reed hij regelmatig naar de buurtsuper, in Maliskamp of Rosmalen, voor zijn wekelijkse boodschappen. Zijn laatste boodschappenritje werd hem fataal, toen hij met zijn fiets werd geschept door een auto. Een bizarre dood voor een man van 97. Jongbloed: "Peer had moeten sterven tussen zijn koeien, in elk geval thuis op zijn boerderij."

Petrus (Peer) Smulders werd op 19 mei 1920 geboren in Maliskamp. Hij overleed op 8 juli 2017 in Maliskamp.

In Naschrift beschrijft Trouw het leven van onlangs overleden bekende of heel gewone mensen. Een tip voor Naschrift? Mail naar naschrift@trouw.nl, of per post naar Trouw/Naschrift, postbus 859, 1000 AW Amsterdam