© Αφιέρωμα: Επικοινωνία και πολιτική στη σκιά του Brexit  Α. Σαμαράς  Φ. Ασδεράκη  Μ. Δογάνη  Φ. Εγγλέζου  Σπ. Ρουκανάς  Κ. Κολοβός  Ν. Παπαγιάννη  Εμ. Τάκας Επιστημονική επιμέλεια: Αθανάσιος Ν. Σαμαράς Επικοινωνία και πολιτική στη σκιά του Brexit σ. 261 Εισαγωγικό σημείωμα Αθανάσιος Σαμαράς σ. 264 Ηνωμένο Βασίλειο και Ευρωπαϊκή Ένωση. Τίτλοι τέλους ή ένα νέο ξεκίνημα; Φωτεινή Ασδεράκη σ. 277 Εικόνες συλλογικών υποκειμένων και η λογική των εκστρατειών, Προσεγγίζοντας την Πολιτική Επικοινωνία στο δημοψήφισμα του Brexit Αθανάσιος Σαμαράς σ. 296 Η απειλή της παραμονής και το ρίσκο της αποχώρησης. Οι όψεις του εκφοβισμού στο βρετανικό δημοψήφισμα Μυρσίνη Δογάνη σ. 311 H πολιτική οικονομία του Brexit. Προεκλογικά οικονομικά επιχειρήματα και πραγματολογική ανάλυση Φωτεινή Εγγλέζου, Σπύρος Ρουκανάς σ. 327 Αρνητικά ηθοτικά επιχειρήματα στη Βουλή των Κοινοτήτων πριν και μετά το δημοψήφισμα του 2016 Κυριάκος Κολοβός, Νίκη Παπαγιάννη σ. 341 Παραγωγικά αίτια και πρακτικές συνεπαγωγές του Brexit στον γερμανικό Τύπο. Κρατική αυτοεικόνα και ηγεμονικές ενατενίσεις Εμμανουήλ Τάκας Εισαγωγικό σημείωμα Σ τις 23 Ιουνίου 2016, το 51,9% όσων προσήλθαν στις κάλπες στο Ηνωμένο Βασίλειο (Η.Β.) ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.). Η έκβαση του δημοψηφίσματος και οι προεκλογικές εκστρατείες που προηγήθηκαν θέτουν μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα σε σχέση με τη φύση της Ε.Ε., τη θέση των κρατών εντός της, τον βαθμό εσωτερίκευσης της ευρωπαϊκής ταυτότητας από τα κράτη-μέλη καθώς και με τα σημαίνοντα και τα σημαινόμενα της αποχώρησης κρατών-μελών από το πλαίσιο της Ε.Ε. Η βρετανική περίπτωση θέτει δυναμικά το ζήτημα της ευρωπαϊκής «απο-ολοκλήρωσης» στο συγκείμενο ενός ισχυρού ευρωσκεπτικισμού, αλλεπάλληλων κρίσεων (οικονομία, μεταναστευτικό), καθώς και του εγγενούς εθνοκεντρισμού των συστημάτων πολιτικής επικοινωνίας των κρατών-μελών. Αποτελεί, ωστόσο, η έκβαση του δημοψηφίσματος έκφανση της βρετανικής ιδιαιτερότητας ή είναι μέρος μίας ευρύτερης δυναμικής; Το Εργαστήριο Στρατηγικής Επικοινωνίας και Μέσων Ενημέρωσης δημιουργήθηκε στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς με στόχο να συνεισφέρει ουσιαστικά στη γεφύρωση του κενού ανάμεσα στα επιστημονικά πεδία των Διεθνών Σχέσεων, της Στρατηγικής Επικοινωνίας και των Μέσων Ενημέρωσης, καθώς και στην ανάπτυξη του διεπιστημονικού πεδίου της Διεθνούς Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ν. ΣΑΜΑΡΑΣ Επίκουρος καθηγητής Διεθνούς και Πολιτικής Επικοινωνίας, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, διευθυντής Εργαστηρίου Στρατηγικής Επικοινωνίας και Μέσων Ενημέρωσης Πολιτικής Επικοινωνίας. Η δυναμική σχέση αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις εικόνες των συλλογικών υποκειμένων, την πολιτική επικοινωνία και τις διεθνείς σχέσεις αποτελεί κομβικό ζήτημα για το πεδίο αυτό. Η διαλεκτική των διαδικασιών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με την επικοινωνιακή λειτουργία των κρατικών συστημάτων πολιτικής επικοινωνίας σε συνθήκες κρίσης, οι ρητορικοί τόποι που παράγει αυτή η διαλεκτική για τα δρώντα πολιτικά υποκείμενα σε ενδοκρατικό και διεθνές επίπεδο, καθώς και οι εικόνες των κρατών και των υπερεθνικών θεσμών που διαμορφώνονται αποτελούν κεντρικά πεδία έρευνας για το Εργαστήριο. Χρησιμοποιήσαμε τα αναλυτικά και μεθοδολογικά εργαλεία που έχουμε αναπτύξει, για να προσεγγίσουμε τον βρετανικό δημοψήφισμα, με στόχο να συνεισφέρουμε τόσο στη βαθύτερη κατανόηση της συγκεκριμένης περιπτωσιολογίας όσο και στη συστηματική διάχυση αναλυτικών εργαλείων. Προτάσσεται, στο αφιέρωμα, το ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2017 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ BREXIT ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ • 39 261 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ BREXIT .......................... 262 κείμενο της Φωτεινής Ασδεράκη, στο οποίο γίνεται μια σύντομη αποτίμηση της «ευρωπαϊκής» πορείας του Η.Β. από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έως και την επαύριον του δημοψηφίσματος. Στη μελέτη αναδεικνύονται: η εθνική αφήγηση του Η.Β. για ένα κυρίαρχο κράτος με ισχυρή κοινοβουλευτική παράδοση η οποία έρχεται σε αντιπαράθεση με τον γραφειοκρατικό και ρυθμιστικό χαρακτήρα της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης, ο ρόλος του Η.Β. στον μεταψυχροπολεμικό πολυπολικό κόσμο, οι στρατηγικοί σχεδιασμοί της κυβέρνησης Κάμερον που οδήγησαν στο δημοψήφισμα και τίθενται ζητήματα για τη διερεύνηση της επόμενης ημέρας. Στο δεύτερο κείμενο ο Αθανάσιος Ν. Σαμαράς προσεγγίζει τον βρετανικό δημοψήφισμα ως προνομιακό πεδίο για τη διερεύνηση της διαλεκτικής των εικόνων των συλλογικών υποκειμένων –εικόνα Ε.Ε., αυτό-εικόνα Η.Β., εικόνες άλλων κρατών– με τη λογική των πολιτικών εκστρατειών. Το πρώτο μέρος εισάγει στις εικόνες των συλλογικών υποκειμένων, το δεύτερο στη λογική της προεκλογικής στρατηγικής επικοινωνίας, στο τρίτο επιχειρείται μια αποτίμηση του αποτελέσματος και διερεύνηση των παραγωγικών αιτίων του, ενώ στο τέταρτο παρουσιάζεται ένα πλαίσιο για την ανάλυση των στρατηγικών διαχείρισης της εικόνας του Η.Β. και της Ε.Ε. μετά το δημοψήφισμα. Στο τρίτο κείμενο η Μυρσίνη Δογάνη εξετάζει την απειλή της παραμονής και το ρίσκο της αποχώρησης ως όψεις του εκφοβισμού στον βρετανικό δημοψήφισμα. Το θεωρητικό πλαίσιο συνδυάζει την οντολογική υπόσταση του φόβου με την εμπρόθετη επίκληση εκφοβισμού μέσα από τα επιχειρήματα της απειλής και του ρίσκου, καθώς και με μοντέλα της Κοινωνικής Ψυχολογίας για την ανάλυση του φόβου. Στο εμπειρικό μέρος εξετάζονται η θέση της απειλής και του ρίσκου ως φοβικών επιχειρημάτων στις προεκλογικές εκστρατείες υπέρ και κατά της παραμονής του Η.Β. στην Ε.Ε., τα επιμέρους μορφικά χαρακτηριστικών αυτών των φοβικών επιχειρημάτων, καθώς και τα αφηγήματα μέσα στα οποία ευδοκιμεί το φοβικό επιχείρημα στις δύο προεκλογικές εκστρατείες. Στο τέταρτο κείμενο οι Φωτεινή Εγγλέζου και Σπύρος Ρουκανάς προσεγγίζουν την πολιτική οικονομία του Brexit. Το θεωρητικό πλαίσιο στηρίζεται στην επιχειρηματολογία και διερευνά τις ιδιαιτερότητες της χρήσης της στην ανάλυση των προεκλογικών εκστρατειών. Στο εμπειρικό μέρος η κριτική-ιστορική προσέγγιση λόγου χρησιμοποιείται για να αναλυθεί η χρήση των οικονομικών επιχειρημάτων από τις εκστρατείες υπέρ της εξόδου (Brexit) και υπέρ της παραμονής (Bremain) του Η.Β. στην Ε.Ε. H ενδελεχής ταξινόμηση των επιχειρηματολογικών σχημάτων συνδυάζεται με την ανάλυση μακροοικονομικών δεδομένων, ώστε να επιτευχθεί ο πραγματολογικός έλεγχός τους. Η έρευνα καταδεικνύει τις διαφορές στα οικονομικά επιχειρήματα του Brexit και του Bremain όσο και την, κοινή στις δύο εκστρατείες, ιδιοσυστασία των πολιτικών επιχειρημάτων και την αδυναμία τους να προσφέρουν στον δημόσιο διάλογο εργαλεία λήψης απόφασης με ορθολογικά κριτήρια. ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2017 Στο πέμπτο κείμενο οι Κυριάκος Κολοβός και Νίκη Παπαγιάννη διερευνούν τις στρατηγικές αποδόμησης του ήθους στον βρετανικό δημοψήφισμα εξετάζοντας την χρήση αρνητικών ηθοτικών επιχειρημάτων σε συζητήσεις στον βρετανικό κοινοβούλιο πριν και μετά το δημοψήφισμα. Η έρευνά τους είναι συνέχεια προηγούμενης έρευνας για το Ελληνικό δημοψήφισμα και η οποία αποτελεί βάση για σύγκριση. Συνδυάζοντας την τυπολογία αρνητικών ηθοτικών επιχειρημάτων του Walton με μια καινοτόμα διαδικασία ποσοτικοποίησης διερευνούν τους ρητορικούς τόπους που έχουν στη διάθεσή τους οι δύο εκστρατείες και καταλήγουν σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Στο ακροτελεύτιο κείμενο του αφιερώματος ο Εμμανουήλ Τάκας εξετάζει τις αναπαραστάσεις της έκβασης του βρετανικού δημοψηφίσματος στον Γερμανικό τύπο. Η έμφαση δίνεται στα παραγωγικά αίτια και στις πρακτικές συνεπαγωγές της απόφασης υπέρ του Brexit. Το θεωρητικό πλαίσιο αντλεί από την κοινωνιολογία των ειδήσεων, τη θεωρία παραγωγικών αιτιών κι εν μέρει τη θεωρία εικόνας κρατών στις διεθνείς σχέσεις. Η έρευνα καθοδηγείται από ένα κεντρικό ερευνητικό ερώτημα: Αναγνωρίζει ο γερμανικός τύπος τη συμβολή της ίδιας της Γερμανίας στα παραγωγικά αίτια του Brexit ή θεωρεί την Γερμανία άμοιρη ευθυνών; Η απάντηση δίνεται με μια καινοτόμα ερευνητική διαδικασία η οποία χρησιμοποιεί την αιτιακή σχέση ως εργαλείο ανάλυσης περιεχομένου των μέσων ενημέρωσης. Η περιγραφή περιγράφει τον περιγράφοντα. Μέσα από τον τρόπο με τον οποίο η Γερμανία αντιλαμβάνεται το αποτέλεσμα υπέρ του Brexit και συγκροτεί την εικόνα του ΗΒ ιχνογραφείται η αυτό-εικόνα της Γερμανίας. Οι τελευταίες λέξεις του τίτλου είναι χαρακτηριστικές: «ηγεμονικές ενατενίσεις». ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2017 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ BREXIT ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ • 39 263