Wanneer mag je een foto van internet plukken? Zo zit het met auteursrecht van beelden

Zomaar foto’s van het web plukken is niet zo slim. Dat weet de eigenaresse van een broodjeszaak in Haarlem nu ook. De vrouw vond online een leuk plaatje van een kom erwtensoep en deelde dat zonder toestemming van de fotograaf op haar Facebookpagina. Toen de fotograaf dat ontdekte, stelde hij een schikking voor van 1500 euro. De eigenaresse vond dat bedrag te hoog. Later klopte de fotograaf opnieuw aan: hij had nog drie afbeeldingen gevonden die zonder zijn toestemming gebruikt zijn, en stapte naar de rechter. Die gaf hem gelijk. De mevrouw van de broodjeswinkel moet nu bijna vijfduizend euro betalen.

Schikken is slimmer

Deze zaak is geen uitzondering, weet IT-advocaat Nick Vrugt van Lawfox. In de meeste rechtszaken beroept de fotograaf of andere rechthebbende zich met succes op zijn auteursrecht (copyright). ‘De veroordeelde persoon of organisatie moet de auteur dan een schadevergoeding betalen, plus de proceskosten en de eventuele kosten van een advocaat. Het totaalbedrag kan daarom in de duizenden euro’s lopen.’ Het advies van Vrugt is dan ook om een rechtszaak te allen tijde te voorkomen. ‘Schik bij inbreuk op het auteursrecht liever, dat is sneller en doorgaans goedkoper.’

Citaatrecht

Er zijn ook situaties waarin je zonder toestemming van de auteur wél een foto, illustratie of (een screenshot van een) film mag overnemen. Op grond van het citaatrecht mag je een beeld gebruiken als er een duidelijk functioneel verband is met jouw publicatie. Ook moet je bronvermelding gebruiken, bijvoorbeeld door middel van een link naar de website die het auteursrecht heeft op het beeld. Het beeld moet bovendien kleiner worden geplaatst dan het origineel.

Een beeld dat alleen gebruikt wordt ter illustratie van je artikel, valt niet onder het beeldcitaatrecht. In dat geval heb je dus toestemming nodig van de maker, legt de Stichting Federatie Auteursrechtbelangen uit op zijn website. Twijfel je nog? ICT-jurist Arnoud Engelfriet noemt in een blog een paar voorbeelden. Een bedrijfslogo publiceren mag als je een artikel schrijft over merkenrecht. Schrijf je een blog over molens? Dan mag je niet een willekeurige foto van een molen bij je stuk plaatsen, aldus Engelfriet. Advocaat Nick Vrugt van Lawfox heeft ook een voorbeeld: ‘Als aan de voorwaarden van het citaatrecht is voldaan, mag je bij een filmrecensie een still of kort videofragment van de film gebruiken. Een still is wel eerder gerechtvaardigd.’

Social media

Foto’s van openbare sociale media profielen mag je volgens het citaatrecht ook gebruiken bij relevante publicaties. Maar wat precies een relevante publicatie is, dat is lastig te zeggen. Er is namelijk geen juridische definitie. ‘Er zal daarom steeds een afweging moeten worden gemaakt tussen het gebruik van het citaat en het doel waarvoor het citaat wordt gebruikt,’ aldus Vrugt.

Een veelgestelde vraag is: als ik een foto plaats op Facebook, draag ik dan mijn auteursrecht over? Nee, legt Vrugt uit: ‘Omdat je akkoord bent gegaan met de algemene voorwaarden van Facebook, geef je het bedrijf een licentie op het gebruik van je foto’s. Facebook mag de beelden dus voor veel verschillende doeleinden gebruiken, maar jij houdt het auteursrecht.’ Andere partijen, bijvoorbeeld journalisten, mogen deze foto’s nog altijd gebruiken volgens de voorwaarden van het citaatrecht.

Embedden en linken

Online video’s, bijvoorbeeld op YouTube, mag je gebruiken door ze te embedden (een url insluiten tussen wat html-code). Je toont zo de originele video en up- of downloadt niets. Advocaat Vrugt: ‘Een video embedden die inbreuk maakt op iemands auteursrecht, mag echter niet.’ Een voorbeeld: schrijf je een artikel over een nieuw nummer van Coldplay, dan mag je bijbehorende videoclip van het Coldplay-YouTube-kanaal embedden. Er zijn echter ook veel YouTube-accounts die de clip zonder toestemming van Coldplay als eigen video publiceren. Dat is inbreuk op auteursrecht, en daarom mag zo’n video niet embedden. Voor linken naar illegale inhoud, bijvoorbeeld kinderpornografisch materiaal en hate speech, geldt hetzelfde.

Portretrecht

Een belangrijke factor bij online beeldrechten is het portretrecht. Is iemand herkenbaar afgebeeld op een foto, tekening of schilderij, dan is het portretrecht van toepassing. De Auteurswet kent twee soorten portretrecht: het portret is in opdracht gemaakt of het portret is niet in opdracht gemaakt.

Sinds de invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) in mei dit jaar, zijn de regels rondom portretrecht wat veranderd. ‘Het portretrecht kun je eigenlijk alleen nog inroepen als je ofwel een financieel of commercieel belang hebt, ofwel een bekend persoon bent,’ legt advocaat Vrugt uit. Denk aan een populaire zanger die niet wil dat er ongevraagd merchandise met zijn foto op de markt komt.

En wat als je als onbekende Nederlander ongevraagd gefotografeerd wordt? ‘Is de foto herleidbaar tot een specifiek persoon, dan is de AVG van toepassing,’ zegt advocaat Jesse Vermeij van Solv. ‘Er moet dan grondslag bestaan als je de foto wil gebruiken. Toestemming van de geportretteerde is een grondslag, maar vrije nieuwsgaring ook.’ De vrijheid van meningsuiting voor (foto)journalisten is expliciet vastgelegd in de AVG en is ook van toepassing op commerciële fotografieopdrachten. Meer hierover bij Charlotte’s Law en Arnoud Engelfriet.

Het portretrecht levert af en toe problemen op. Zo moest de Volkskrant twee jaar geleden een schadevergoeding van 1500 euro betalen aan Mohammed Rashid. De man werd ongevraagd gefotografeerd bij Schiphol en stond de volgende dag op de voorpagina van de krant met de tekst ‘Is Schiphol nog veilig?’ Rashid stapte naar de rechter, die oordeelde dat de publicatie inbreuk maakt op zijn levenssfeer en de indruk wekt dat de man iets te maken heeft met de kwestie.

Veilig beeld gebruiken? Kies stockfoto’s

Wil je een foto bij je artikel plaatsen zonder toestemming aan de fotograaf te hoeven vragen, en denk je dat jouw publicatie niet voldoet aan de voorwaarden voor het citaatrecht? Speel dan op safe en ga voor een stockfoto. Het imago van de stockfoto is niet zo goed, maar er zijn tal van uitstekende websites die goede stockfoto’s aanbieden. Betaalde plaatjes zijn over het algemeen voor alle doeleinden en zonder vermelding van de auteur te gebruiken. Bij gratis afbeeldingen kan het zijn dat je de auteur moet noemen, of dat het beeld is voorbehouden aan redactioneel gebruik. Dat geldt echter niet altijd: onder andere Pexels, Unsplash en Stocksnap bieden gratis stockfoto’s aan waar je van alles mee mag doen.

De foto bij dit artikel mogen we kosteloos gebruiken: hij komt van Unsplash en is gemaakt door Adrien Olichon.