της Camino Mortera-Martinez
Το 2015 θα είναι μια ταραχώδης χρονιά για το ισπανικό εκλογικό σώμα. Στους επόμενους μήνες, η Ισπανία, ένα αποκεντρωμένο κράτος με 17 διαφορετικά περιφερειακά κοινοβούλια, θα διεξάγει τέσσερις διαφορετικές εκλογές: στο κοινοβούλιο της Ανδαλουσίας τον Μάρτιο, περιφερειακές και τοπικές εκλογές στην υπόλοιπη Ισπανία τον Μάιο, στην βουλή της Καταλονίας τον Σεπτέμβριο, και γενικές εκλογές όχι αργότερα από τον Δεκέμβριο. Όλα τα μάτια είναι στραμμένα σε ένα κόμμα: το Podemos (“μπορούμε”), το ανερχόμενο αστέρι της ισπανικής πολιτικής σκηνής. Έχει το Podemos μια πραγματική ευκαιρία να αναλάβει την εξουσία; Και τι θέλει στα αλήθεια;
Οι ρίζες του Podemos βρίσκονται στο 2011, στο κίνημα των indignado (αγανακτισμένοι) που μετέφερε την κούραση ορισμένων πολιτών με την πολιτική και οικονομική κατάσταση και οδήγησε πολλούς να εκφράσουν την αγανάκτησή τους στους δρόμους. Αυτοί οι διαδηλωτές δεν αντιπροσώπευαν καμία συγκεκριμένη πολιτική δύναμη. Οι επικριτές τους κατηγορούσαν ότι δεν έχουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα, ή τους λείπει η ηγεσία καθώς και ότι μένουν εκτός της επίσημης πολιτικής σκηνής. Σταδιακά έγινε σαφές ότι χωρίς μια οργανωμένη δομή και ηγεσία, το κίνημα δε θα είχε πετύχει στο να αντιμετωπίσει τα πιο επείγοντα προβλήματα της Ισπανίας. Τον Ιανουάριο του 2014, μερικοί από τους πιο δραστήριους ανθρώπους πίσω από το κίνημα (μεταξύ των οποίων καθηγητές πανεπιστημίου, οικονομολόγοι και συνδικαλιστές) ίδρυσαν ένα νέο κόμμα για να προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν την αγανάκτηση και να πετύχουν πολιτική αλλαγή.
Το Podemos διοχετεύει την οργή πολλών Ισπανών που έχουν υποφέρει από την κρίση και αισθάνονται ότι τα δύο κύρια κόμματα -το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) - δεν εκπροσωπούν πλέον τα συμφέροντά τους. Η ηγεσία του προέρχεται κυρίως από τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών του Complutense University στην Μαδρίτη, ένα ίδρυμα γνωστό για την μακροχρόνια δέσμευσή του στην αριστερή ιδεολογία. Τα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα υπήρξαν κρίσιμα για την άνοδο του κόμματος: ο ηγέτης του, Pablo Iglesias (ο οποίος κατά ειρωνεία της τύχης, πήρε το όνομα από τον ιδρυτή του PSOE), συμμετέχει τακτικά σε πολιτικές συζητήσεις και είναι πολύ δραστήριος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Τους τελευταίους έξι μήνες, το Podemos έχει σημειώσει άνοδο στις δημοσκοπήσεις και τώρα βρίσκεται τουλάχιστον δεύτερο. Το Ισπανικό Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (CIS) ένα δημόσια χρηματοδοτούμενο ινστιτούτο ερευνών, δίνει στο Podemos ποσοστό 23% (γράφημα 1). Αλλά μια άλλη έρευνα, το τελευταίο βαρόμετρο που δημοσιεύθηκε από το Metroscopia, μια ιδιωτική εταιρεία δημοσκοπήσεων, εκτιμά ότι εάν οι εκλογές διεξαγόταν τώρα, το Podemos θα κέρδιζε 28%, μπροστά από το Λαϊκό Κόμμα και το PSOE.
Θα έλθει το Podemos στα αλήθεια δεύτερο -ή ακόμη και πρώτο- κόμμα στις γενικές εκλογές; Υπάρχουν τρεις λόγοι για τους οποίους πρέπει να είναι επιφυλακτικός κανείς. Πρώτον, το γεγονός ότι το Podemos δημιουργήθηκε πριν από ένα χρόνο και η μελλοντική του ανάπτυξη είναι απρόβλεπτη. Δεύτερον, τα στοιχεία ότι οι πολίτες κυρίως οδηγούνται στο Podemos λόγω απογοήτευσης με τα άλλα δύο μεγάλα κόμματα, παρά λόγω συγγένειας με τις ιδέες του κόμματος. Τρίτον, οι ιδιαιτερότητες του ισπανικού εκλογικού σώματος, το οποίο ανταμείβει ή τιμωρεί κόμματα σύμφωνα με την περιφερειακή συγκέντρωση των ψήφων τους.
Το Podemos είναι ένα νέο κόμμα χωρίς κυβερνητική εμπειρία, ακόμη και σε τοπικό επίπεδο. Μέχρι στιγμής, έχει τύχει ελάχιστης αρνητικής έκθεσης. Εκμεταλλεύεται την δυσαρέσκεια του ισπανικού εκλογικού σώματος, επομένως η στήριξή του εξαρτάται από τις τρέχουσες εξελίξεις και τα γεγονότα. Η πρόσφατη δημοσκοπική άνοδος του Podemos συμπίπτει με την δράση της αστυνομίας κατά των μεγάλων δικτύων διαφθοράς, που καταλήγει στη δίωξη και φυλάκιση αρκετών δημόσιων προσώπων και από τα δύο μεγάλα κόμματα. Το Podemos έλαβε εκτεταμένης και θετική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης στη διάρκεια της πρώτης γενικής συνέλευσής του, όπου και επιβεβαίωσε τον Iglesias ως τον ηγέτη του κόμματος. Αλλά είναι δύσκολο να προβλεφθεί η συμπεριφορά των Ισπανών ψηφοφόρων εάν κοπάσουν τα σκάνδαλα διαφθοράς και όσο πλησιάζει η ώρα για την εκλογή κυβέρνησης. Ένα σταθερό δικομματικό σύστημα κυριαρχεί από τιε πρώτες μετά τον Franco δημοκρατικές εκλογές το 1982. Αν και οι Ισπανοί έχουν φθαρεί από την μακρά οικονομική κρίση, ο φόβος για το άγνωστο ακόμη παίζει έναν μεγάλο ρόλο στη συλλογική συνείδηση μιας κοινωνίας ου είναι ισχυρά προσηλωμένοι στους θεσμούς της. Πολλοί ψηφοφόροι θα αποφύγουν τις μεγάλες μετατοπίσεις εξουσίας, ανήσυχοι ότι μια αλλαγή μπορεί να φέρει πολιτική αστάθεια και να ανοίξει εκ νέου παλιές πληγές.
Οι κανόνες του εκλογικού συστήματος στην Ισπανία συχνά αγνοούνται ότι αναλύονται δημοσκοπήσεις, αλλά είναι κρίσιμοι για την ακριβή πρόβλεψη των αποτελεσμάτων των εκλογών. Η Ισπανία είναι ένα ημί-ομοσπονδιακό κράτος με ισχυρές περιφερειακές ταυτότητες. Το εκλογικό σύστημα είναι σχεδιασμένο για να αποφύγει τον κατακερματισμό της εξουσίας και να διασφαλίσει πολιτική σταθερότητα και διακυβέρνηση. Μια σύνθετη φόρμουλα διασφαλίζει ότι οποιοδήποτε κόμμα δεν λάβει το 25% των ψήφων, θα υπό-εκπροσωπείται στο κοινοβούλιο. Στο μεταξύ, οι κανόνες διασφαλίζουν ότι τα περιφερειακά κόμματα εκπροσωπούνται καλά σε εθνικό επίπεδο. Οι ψήφοι που κερδίζονται σε μικρότερες, αγροτικές περιοχές είναι περισσότερο πολύτιμες στα κόμματα από εκείνες που λαμβάνονται σε μεγαλύτερα αστικά κέντρα. Και τα δύο χαρακτηριστικά προκύπτουν από την πολιτική ιστορία της Ισπανίας, όταν η Βουλή κατέρρευσε σε αρκετές περιπτώσεις λόγω του συνδυασμού ης διάδοσης πολλών μικρότερων κομμάτων και της αύξησης των περιφερειακών εντάσεων. Αυτά τα χαρακτηριστικά βοηθούν να εξηγηθεί γιατί το δικομματικό σύστημα της Ισπανίας έχει αντέξει (τόσο το Λαϊκό Κόμμα όσο και το PSOE παραδοσιακά συγκεντρώνουν περισσότερες από το 25% των ψήφων το κάθε ένα) και γιατί μικρότερα εθνικά κόμματα, κυρίως από την αριστερά, υπόεκπροσωπούνται σε σχέση με τους ομολόγους τους στην περιφέρεια (όπως τα εθνικιστικά κόμματα στην Καταλονία, την Γαλικία ή τα Κανάρια νησιά).
Και οι δυό παράγοντες μπορούν να περιορίσουν τις εκλογικές επιδόσεις του Podemos. Εάν το Podemos μείνει περίπου στο 23%, όπως εμφανίζουν επιμόνως οι δημοσκοπήσεις, θα πάρει λιγότερο από το 23%. Οι υποστηρικτές του Podemos ζουν κυρίως σε μεγάλες πόλεις και οι επιδόσεις του κόμματος στις μικρότερες, πιο αγροτικές περιοχές είναι μέτριες. Εάν το Podemos δεν μπορεί να αυξήσει την στήριξή του στις αγροτικές περιοχές, και αυτό δεν φαίνεται πιθανό, θα τα πάει χειρότερα στις κάλπες από ό,τι δείχνουν οι τωρινές δημοσκοπήσεις.
Τον τελευταίο χρόνο, οι αναλυτές δυσκολεύτηκαν να κατανοήσουν ποιοι είναι στα αλήθεια οι πραγματικοί στόχοι του Podemos. Το ίδιο το κόμμα είναι σκοπίμως ασαφές. Αυτό έχει οδηγήσει πολλούς σχολιαστές (και ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης) να αναρωτηθούν εάν το Podemos έχει καν ένα πολιτικό πρόγραμμα. Η ρητορική του κόμματος για την ανάγκη διαφάνειας, εντιμότητας και πολιτικής ακεραιότητας είναι ελκυστική σε πολλούς Ισπανούς μετά από τα σκάνδαλα διαφθοράς και την μακροχρόνια ύφεση. Το Podemos φαίνεται να πιστεύει ότι η ανανέωση της πολιτικής τάξης της Ισπανίας από μόνη της, θα βοηθήσει την χώρα να οδηγηθεί έξω από την κρίση. Σε αντίθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος αποδίδει τα προβλήματα της Ελλάδας σε αποφάσεις που ελήφθησαν για την χώρα από την τρόικα, το κόμμα του Iglecias καταγγέλλει τους εσωτερικούς εχθρούς της Ισπανίας: την διεφθαρμένη κάστα, τις κυβερνώσες ελίτ. Αντανακλώντας την ισπανική κοινωνία, το Podemos είναι αρκετά φιλοευρωπαϊκό. Το κόμμα υποστηρίζει την θέση της χώρας στην ΕΕ και συνηγορεί υπέρ μιας μεταρρυθμισμένης ευρωζώνης. Οι ηγέτες του, από μια γενιά που σε μεγάλο βαθμό απήλαυσε τα οφέλη από την ένταξη της Ισπανίας στην Ένωση, φοβούνται την επίδραση μιας εχθρικής σχέσης με τις Βρυξέλλες. Στην πρόσκληση τους για μεταρρύθμιση, οι ηγέτες του Podemos είναι απίθανο να ακολουθήσουν την συγκρουσιακή στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Με τον καιρό το οικονομικό πρόγραμμα του κόμματος έχει γίνει πιο mainstream, σύμφωνο σε μεγάλο βαθμό με την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία. Το Podemos τάσσεται υπέρ της εντολής της ΕΚΤ να εισάγει στόχους για την ανάπτυξη και την απασχόληση, την μεταρρύθμιση των θεσμών και της δομής της νομισματικής ένωσης και την επανεξέταση των πολιτικών λιτότητας. Το ισπανικό σοσιαλιστικό κόμμα περιελάμβανε πολύ παρόμοιες ιδέες στο πρόγραμμά του για τις ευρωεκλογές του 2014 Ωστόσο, το Podemos ήταν πιο ηχηρό για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων.
Αν και ορισμένες από τις προτάσεις του Podemos εμπίπτουν στην κλασσική έννοια του λαϊκισμού, η παραφωνία τους θα μπορούσε να βοηθήσει ώστε να δημιουργηθεί μια πιο σοβαρή συζήτηση για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων των οικονομικών και δημοσιονομικών πολιτικών της ΕΕ. Η αυξημένη επιρροή του Podemos ίσως βοηθήσει να πιεστεί το PSOE και να λάβει μια πιο σκληρή γραμμή για την μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης της ευρωζώνης. Ο Pedro Sanchez, ο νεοεκλεγείς ηγέτης των Σοσιαλιστών, έχει ήδη ξεκινήσει (αν και δειλά) να υποστηρίζει τις μεταβαλλόμενες οικονομικές πολιτικές της Ευρώπης. Προσφάτως ξεκίνησε να ασκεί δημοσίως κριτική στα μέτρα λιτότητας που το δικό του κόμμα βοήθησε να εφαρμοστούν, ζητώντας από τους θεσμούς της ΕΕ να εισάγουν στόχους για την ανάπτυξη και την απασχόληση.
Το Podemos είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα κερδίσει τις γενικές εκλογές στην Ισπανία το 2015. Η εισβολή του στην ισπανική πολιτική σκηνή θα οδηγήσει το PSOE στα αριστερά, και θα μπορούσε να αλλάξει την πολιτική των σοσιαλιστών για το ευρώ. Αλλά το PSOE είναι επίσης απίθανο να κερδίσει τις εκλογές. Η προσέγγιση του Podemos για την Ευρώπη είναι πιο ήπια από ό,τι αυτή του ΣΥΡΙΖΑ, από τη στιγμή που εστιάζει κατά κύριο λόγο σε εσωτερικά ζητήματα. Εάν το Podemos έρθει δεύτερο ή τρίτο, είναι απίθανο να βάλει την Ισπανία σε πορεία σύγκρουσης με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Μπορείται να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.cer.org.uk/insights/no-we-cant-why-podemos-not-syriza
