Bij de dood van Jan Mans, burgemeester ten tijde vuurwerkramp
ENSCHEDE - De voormalige burgemeester Mans van Enschede is gisteravond op 80-jarige leeftijd in Meerssen overleden. Hij zal in Enschede voor altijd de bestuurder zijn die burgemeester was ten tijde van de vuurwerkramp die de stad op zaterdag 13 mei trof toen een vuurwerkopslag de Tollensstraat ontplofte. Bij de ramp kwamen 23 personen om het leven en werd een groot deel van de wijk Roombeek (ofwel, het immense Bamshoeve-gebied) in de as gelegd.
Mans begon zijn bestuurlijke carrière toen hij wethouder werd in Breda en later, in 1982, was Meerssen de eerste gemeente die hij als burgemeester diende. Daarna kreeg Mans de ambtsketen der gemeente Kerkrade omgehangen en in 1994 volgde zijn benoeming tot ambtsketendrager van Enschede. Na zijn vertrek uit de zelfbenoemde hoofdstad van Twente was Mans waarnemend burgemeester van de Randstedelijke gemeenten Gouda en Zaanstad.
Mans werd in 1940 te Heerlen geboren, was al in zijn jonge jaren gegrepen door de sociaaldemocratie, in de zin van rooms-rood. Hij ging in het destijds rode Nijmegen studeren in het toen en daar populaire vak sociologie. Het waren de dagen dat het studeren moest worden gedemocratiseerd, om te beginnen in de rode burcht aan de Waal in de oudste stad van de Nederlanden. Er werd ook veel en lang over politiek gesproken, Mans liet zich daarbij, vertelde hij in de tweede helft der jaren negentig eens tijdens een gesprek in zijn werkkamer ten stadhuize, duchtig gelden.
xxx
Dik tien jaar was Mans burgemeester van Enschede, met halverwege de ramp, waardoor niets meer hetzelfde zou zijn. Na de klap op een zonovergoten zaterdagmiddag was de sloeg letterlijk en figuurlijk en gat in de stad, een stad wereldnieuws werd, en ook in het leven en de loopbaan van burgemeester Mans een scharnierpunt. Vóór de ramp was Mans een amicale Limburger in Twente. Het waren de jaren dat alles kon, vooruit met de geit, geen zee te hoog. Het waren gouden jaren voor de snelle horecajongens met De Grote Markt als middelpunt.
Enschede was in de ban van een driehoek die weinig met overheid, justitie en politie te maken had, des te meer met de denkbeeldige driehoek van Ei van Ko, Gat in de Markt en Schenkhuis De Geus. Dáár moest je zijn. Tijdens een gesprek met Mans in zijn werkkamer met uitzicht op het Ei van Ko prees hij de stad met verve aan, maar werd hij nukkig toen het ging over de kritiek in de raad en in de wijk op zijn geregelde reizen naar de Balkan, met name Albanië. Mans liet niet na te zeggen dat het werkbezoeken waren, ook in het belang van stad en regio.
De burgemeester had ontegenzeglijk ook vrienden in de stad, op strategische posities, onder wie zijn drie gouden kameraden gemeentesecretaris Arjan van Gils, korpschef Peter IJzerman en strategisch raadgever Ed Figee. Met hen doorstond hij bestuurlijke crises, raadskritiek en de vox populi. Hij had bovendien een feilloos gevoel voor het rekruteren van gelijkgestemden. Dat was ook zijn valkuil in de discussie eind vorige eeuw over de vorming van Twentestad. Hij was voor, net als ik, maar vond iedereen die het er niet mee eens was zo ongeveer achterlijk.
xxx
Halverwege het decennium Mans in Enschede vond de ramp plaats die wereldnieuws werd en onder veel meer ook het leven van Mans zou tekenen, de man zowel als de burgemeester. De wereld zag er ineens anders uit. En zou een enorme sleep van herinnering én vernieuwing in gang zetten. In bestuurlijke zin kwam natuurlijk de schuldvraag aan snee, niet alleen de particulieren die in vuurwerk handelden, ook bij de bestuurlijk verantwoordelijk, waartoe er natuurlijk een 'commissie' kwam, genoemd naar haar voorziiter Oosting, waar van meet af ook kritiek op was.
En dan de politiek verantwoordelijken, van premier Kok tot minister Pronk, en in Enschede zo ongeveer alle collegeleden, maar het meest die van de wethouders Dick Buursink van de PvdA en Els Koopmans van de VVD en toen Buursink de consequentie trok en aftrad, was ook duidelijk dat de positie van zijn collega Koopmans van de VVD onhoudbaar was. Mans was het daarmee oneens, want het verstoorde 'de eenheid van het college'. Er was druk op Mans om te volgen, maar die voelde zich intrinsiek geroepen noch moreel verplicht om óók de handdoek te gooien.
De ramp is nooit uit Mans verdwenen, dat kon ook niet. Hij was in veel opzichten slachoffer, fysiek en psychisch. Roombeek is voor hem niet de mooiste wijk van Twente en misschien wel Nederland, het was vooral de wijk met dat indrukwekkend sobere monument. Overigens koos Mans er op zijn eigen tijd, in 2005, voor om terug te keren naar de dreven bezuiden de grote rivieren. Om nog hier en daar waar te nemen. Mocht er ooit, ondanks diffuse tegenkrachten bij elk serieus onderzoek, duidelijkheid komen over oorzaak en gevolg, dan zal het hem niet meer raken.
xxx
Zijn opvolger als burgemeester van de vroegere fabrieksstad tussen Boekelo en Lonneker was een bestuurder uit het noorden, de in Friesland geboren Peter den Oudsten, wiens missie het was de stad nieuw vertrouwen en zelfbewustzijn te geven. Dat deed hij door meer in Enschede/Twente te vertoeven dan in Albanië. Zijn eerste baantje was trouwens voorlichter in de gemeente Enschede, maar desondanks waren zijn pogingen de Twentse eenheid vorm en inhoud te geven vruchteloos. Hij is na strapatsen in Groningen en Utrecht metterwoon terug in Enschede.
Ondertussen is de opvolger van Den Oudsten, burgemeester Van Veldhuizen, alweer zolang burgemeester van Enschede dat zijn herbenoeming binnenkort aan de orde komt, als hij tenminste goesting heeft in nog eens zes jaar Enschede en de gemeenteraad hem die een tweede termijn wil gunnen. Keek burgemeester Mans vooral naar de Dubbelstad Enschede/Hengelo en burgemeester Den Oudsten met name naar de regio Twente, daar wendt Van Veldhuizen de blik met name oostwaarts met pogingen Twente en zeker Enschede aan Münster te binden.
Ik vermoed dat Jan Mans er vrede mee zou hebben als het allemaal gebeurt. Het beste van drie, beter kannie. Lang leve Twente en ook hier volgt de vorm de inhoud.