Presented to
of tl;e
Mrs. i^. Collins
A
Digitized by tlie Internet Arcliive
in 2007 witli funding from
IVIicrosoft Corporation
littp://www.arcli ive.org/details/englisliwelslipronOOprysuoft
AN
ENGLISH AND WELSH PRONOUNCING
DICTIONARY:
IN WHICH
THE PRONUNCIATION IS GIVEN E^^ WELSH' LETTERS,
GEIRIADUE
SAESNEG A CHYMRAEG
YN YB HWN T SILLIADIR
Y GETRIAU SAESNEG A LLYTHYRENA.U
CYMRAEG :
HEFVD,
. CYPRES O ENWAU PRIOD YR YSGRYTHYR ,
WIDI Etf SILtlADU YN OTMRAKO.
GAN ROBERT lOAN PRYS.
DINBYCH:
CYHOEDDWYD GAN THOMAS GEE.
MDCCCLVn.
■F
6094fi5
EHAGYMADRODD.
Y MAE 'n anhawdd gosod allan amcan y cyhoeddwr yn dwyn y
gwaith yma allan yn fwy cryno nag yn ei eiriau ef ei hun ar
amleni y rhifynau cyntaf; sef, — " Rhoddi Geiriadur o'r iaith
Saesneg (yn yr hwn y silliadir pob gair Saesneg a Uythyrenau
Cymraeg, ac yr eglurir ef yn helaeth a geiriau C3rmraeg cyfystyr)
yng nghyrhaedd pob teulu a phob person unigol yn y Dywysog-
aeth — y fath Eiriadur ag a gynnorthwyo'r Cymro uniaith i ddysgu
yr iaitb Saesneg, heb un cyfarwyddyd arall ; ac un cymhwys,
hefyd, o ran maint, a phris, a chyflawnder, i fod yn Llyfb YsGOii."
Y mae 'n gwbl ddiangenrhaid dyweyd dim am deilyngdod y
cyfryw amcan, pan y mae pawb, gwladgar ac anwladgar, yn
cydnabod, nid yn unig fod yn ddymunol, ond yn anhebgorol
.angenrheidiol, i bob Cymro ddysgu Saesneg a fyno fod yn gyf-
arwydd a chyfreithiau a masnach ei wlad, ac a chelfyddydau a
llenoriaeth y byd. Tuag at gjrhaedd yr amcan clodwiw yma yn
eflFeithiol, yr oedd gan y cyhoeddwr a'r ysgrifenydd amryw ddyl-
edswyddau i'w cyflawni. Am y blaenaf, y mae yn amlwg ar
unwaith ddarfod iddo ef ragori ar bawb a fu o'i flaen, trwy roddi
crefftwriaeth o'r fath oreu ar y llyfr, a rhoddi yn agos gymmaint
ddwy waith am arian ag a roddir gan y Cymry yn gyffredin o
Eiriadur on.
Am yr ysgrifenydd, y mae yntau wedi gvvneyd ei oreu ym mhob
modd a'r a allai. Tuag at i'r gwaith fod yn gyfarwyddyd addas
i Gymro uniaith i ddysgu Saesneg, yr oedd yn rhaid i'r hoU
eiriau arweiniol sydd yn y llyfr gael eu cynanu, neu eu silliadu,
a Uythyrenau Cymraeg; a dyma brif nodwedd y gwaith. Daethy
cynllun o silliadu Saesneg a Uythyrenau Cymraeg i feddwl yr
ysgrifenydd yn ddamweiniol, o gylch deg neu ddeuddeng mlyn-
edd ar hugain yn ol, pan yn y drafFerth o ddysgu Saesneg heb
gynnorthwy athraw ; ac mor awyddus ydoedd ar i bawb o'i gyd-
genedl a ddymunent ddysgu Saesneg, a r nad allent gael ysgol,
IV KHAGYMADRODD.
fwynhau buddioldeb y cynllun, fel yr anturiodd, yn y flwyddyn
1834, gychwyn gwaith a alwodd — " Geiriadur Cynanawl Seis-
nig-Cymreig, ac eglurydd yr iaith Seisoneg, yn Seisoneg a
Chymraeg ; yn yr hwn y dangosir gwraidd y geiriau Seisoneg yn
ol awdurdod y Dr. Johnson, gyda chynaniad Mr. "Walker, wedi
ei gymhwyso i'r Gymraeg, ac egluro eu hamryw ystyron yn y
ddwy iaith efo ymadroddion a geiriau cyfystyr."
Ar amlen y rhifyn cyntaf (yr unig un a gyhoeddwyd) o'r gwaith
hwnw, dywedai yr ysgrifenydd, mewn anerch " At y Cymry," fel
hyn : — " Yn awr dyma gyfleustra i Gymro uniaith gael Athraw
cyfarwydd a chywir i'w arwain ar ei aelwyd ei hun, heb gymhorth
neb, i ddeall yr iaith Seisoneg, a'i phronownsio yn groewdeg yn
ol fel y gwna y Sais mwyaf dysgedig. Diammheu y dylai pob
Cymro sydd yn arferol, neu yn ewyllysio addysgu [dysgu] yr
iaith Seisoneg ^vrtho ei hun, feddiannu y llyfr hwn ; canys nis
gellir cael ei well er gwybod iawn gynaniad geiriau yn gyffred-
inol, megys yr ysgrifena Sais eiriau fel hyn — accompt, borough,
colonel, island, rule, &c. ; ac nid hawdd y gall Cymro wybod y
modd i seinio y rhai yna, heb gymhorth yr athraw neu y Geir-
iadur hwn, fel yma, — accompt, ac-cdwnt, cyfrif ; borough, byr-o,
bwrdeisdref ; colonel, cyr-nel, milwriad ; island, ki-land, ynys ;
rule, rwl, rheol, &c. Nid oes genyf yn bresennol ond ei gyf-
Iwyno i sylw y cyfFredin, gan hyderu y gwel pob un mewn pryd
yr angenrheidrwydd o bono, a thrwy hyny roddi cefnogaeth ddyl-
adwy, fel na luddier cynnygiad mor fuddiol i'n cenedl, yw
dymuniad eu gwasanaethydd — R. I. P."
Pa mor ddiwegi bynag oedd yr appeliad yna " At y Cymry,"
a pha mor briodol bynag oedd y cynllun i hyfforddi yr unieithog
yn swn ac ystyr geiriau Saesneg, rhwng hwyrfrydigrwydd y
genedl i gefnogi pob anturiaethau Uenyddol, yn enwedig yr eiddo
awdwyr ieuaingc anghyhoedd, a diifyg profiad a medr yr ysgrifen-
ydd mewn llyfrwerthyddiaeth, sefyll a wnaeth y gwaith ar ol
cyhoeddi y rhifyn cyntaf, ac achosi 'r fath goUed i'r ysgrifenydd,
fel y penderfynodd na chyhoeddai ddim byth mwyach ar ei
draul ei hun^-o leiaf, heb gael sicrwydd boddhaol o gefnogaeth
ddigonol.
O gylch y flwyddyn 1847, daeth cyhoeddwr y gyfrol hon i'r
maes i gynnyg gwobr deilwng "Am y Cjrfarwyddyd goreu i
Gymro i ddysgu yr iaith Seisonig;" a gwaith yr ysgrifenydd a
farnwyd yn teilyngu yr " arobryn." Yn fuan ar ol cyhoeddiad y
"Treithawd Arobryn," profTwydodd y gwladgar leuan Gwynedd,
JO. yr Adolygydd, nad oedd yr amser yn mhell, pan y mynai 'r
Cymry eto gael " Geiriadur Cynanawl Seisnig-Cymreig R. I.
Prys ;" a chyn pen dwy flynedd ar ol marwolaeth ein talentog
leuan, cytunodd y cyhoeddwr a'r ysgrifenydd i barotoi y Geir-
KHAGYMABRODD. V
iadur Cynaniadol hwn, sy weitMan wedi ei orphen; o'r hwn
y mae talfyriad cryno yn barod i'r wasg, ac a gyhoeddir yn ddioed,
dan yr enw Geir iadur Cynaniadol Seisoneg a, Chymraeg i^r
Miloedd: — y ddau ar gynllun cynaniadol cyntefig hen Eiriadur
Cynanawl yr ysgrifenydd, a gynnygiwyd i'r Cymry yn y flwyddyn
1834.
Y mae rhai seiniau yn Saesneg nad ydyntyn Gymraeg; megys
o yn all, o ja. no, ch yn church, j yn John, sh yn shall, zh=s yn
vision, a z yn zeal. Yn yr amgylchiadau hyn, defnyddiwyd y
Uythyrenau sydd yn yr Arweiniad i'r" Cynaniad Seisoneg, sydd
yn dilyn y Rhagymadrodd hwn, ac syddhefydar odre'r tudalenau
trwy gorff y gwaith, fel y rhai symlaf a ellid meddwl am danynt
ar y pryd. Defnyddiwyd Uythyrenau Italaidd hefyd i ddynodi
sain hir y gwahanol lafariaid.
Y geiriadurwyr y dilynwyd eu cynaniad, yn benaf, yw Gilbert
a Smart ; ond ymgynghorwyd yn fynych a Walker, Jones, Birkin,
Reid, Worcester, Ogilvie, a Spurrell. Yr un awduron hefyd, yng
nghyda Johnson, Todd, Richardson, Webster, a D. Silvan Evans,
a gymmerwyd yn arweinwyr i lythyrenu y gerriau Saesneg.
Am yr eglurhdd, ymgynghorwyd yn achlysurol a'r hoU Eir-
iaduron Saosneg a Chymraeg sy wedi eu cyhoeddi, o'r eiddo
W. Evans, yn 1771, hyd un D. Silvan Evans, yn 1852, &c.; a
chafwyd cynnorthAvy arbenig, rai prydiau, yng Ngeiriadur I_jladin
a Chymraeg y Meddyg T. Wiliams, sy mewn cyssylltiad a
Geiriadur Cymraeg a Lladin y Dr. Dafis o Fallwyd. Cymmer-
wyd gofal arbenig i beidio gadael un gair Saesneg arweiniol, heb
ryw air neu eiriau cyfystyr yn yr eglurhad Cjmaraeg.
Fe ddywed Mr. Walker am yr hwn a fo ymwybodol o'i
deilyngdod i gael sylw 'r cyfFredin (ac os na bydd un yn ymwyb-
odol o hyny, ni ddylai ysgrifenu o gwbl), y rhaid y bydd efe, nid
yn-unig yn awyddus am gael ei gymharu a'i ragflaenoriaid, ond
hefyd y gwna hyrwyddo 'r fath gymhariad, trwy hysbysu ei ddar-
Uenwyr o'r hyn a wnaeth ereill; ac ar ba beth y seilia efe ei h6n-
iadau i'r flaenoriaeth : " ac os gwneir hyn yn deg a dihoced," eb
efe, "nis gall fod yn fwy anghysson a gweddusder, nag ydyw a
thegwch a gonestrwydd."
Fel Geiriadur yn silliadu geiriau Saesneg d Uythyrenau Cy-
mraeg, nid oes i'r Uyfr hwn unrhyw ragjlaenydd; ond y mae iddo
un cydymgeisydd, a ymddangosodd ym mhen encyd o amser ar ol
iddo gychwyn, o waith " Thomas Edwards (Caerfallwch)," a
" D. Hughes, B. A., Tredegar." Ni pherthyn i ni ddywedyd dim
am hwnw, ond barned ein cydwladwyr rhyngddynt, a defnyddiont
yr un a farnont oreu er eu lies i ddysgu 'r Saesneg a'r Gymraeg.
Am Eiriadur Cynaniaethol Saesneg a Chymraeg Mr. Spurrell,
nid ydyw efe ar^yr un cynllun a'r Geiriadur Cynaniadol.
Vl EHAGTMADEODD.
O barth y " Gyfres o enwau priodol," ni chaniataai He i roi
dim ond yr enwau Ysgrythyrol i mewn yn unig, heb cbwanegu
pris y Geiriadur.
Llanrhyddlad, Tachwedd, 1857.
ARWEINIAD I'R CYNANIAD SAESNEG.
Y LLAFARIArD=THE VOWELS.
l.—a, fel a yn tad, ckr; neu a Saesneg yn father (§ 88—90), far, army (§ 91—93.)
Stlw.— Cyfeiria y rhifnodau rhwng ymsangau i'r adranau yn y
Cyfarwyddyd i Oymro i ddysgu yr laith Seisnig, lie yr eglurir y seiniau
Saesneg dan sylw yn helaeth.
2.— a, fel a jm cam, llofifa, aberthu ; neu a Saesneg yn fat, banish (§ 100—104),
abound (§ 105).
Stlw. — Y mae yr a Saesneg flaenddodol, megys yn aboimd, among,
papa, yn nes i sain a Gymraeg nag i y Gymraeg ; am hyny defnyddir a
yn wastad yn y cynaniad i ddynodi y sain flaenddodol yma. Gwel y
sylw ar ol y yn y tudalen hwn.
3. — e, fel e yn hen, lie ; neu a Saesneg yn fate, paper (§ 82—85).
Sylw. — Yr e Italaidd yma a ddefnyddir hefyd, yn fynych, yn y cjman-
iad, i ddynodi y sain hir anacenol; megys a yn arietta, ay yn gateway,
a'r cyffelyb.
4.— e, fel e yn pen, heddwch; neu e Saesneg yn net, ebbing (§119—121), aspen,
hyphen (§ 132).
5. — i, fel i yn llid, cri ; neu yr e a'r ee Saesneg yn me, feet, era, succeed
(§113-116).
Stlw.— Yr i Italaidd a ddefnyddir hefyd i ddynodi y sain hir anacenol,
yn fynych ; megys e yn aries, ee yn aspen-tree, a'r cyffelyb.
6.— i, fel i yn dim, difrif, difenwi ; neu e Saesneg yn devout (§ 126), neu i a y
yn vanity (§154, 225).
7. — 0, fel o yn tor — ond y sain yn hwy — neu o yn hon, ton, ond yn fwy gyddfol
(§ 94) ; neu a Saesneg yn all, talk, palling, always (§ 96), quart, warlike
(§98), neu o yn nor, torment (§ 165, 166).
Stlw. — Defnyddir yr o Italaidd yn fynych, hefyd, yn y cynaniad,
mewn sUlau anacenol ; megys already, jackdaw, ordination, a'r cyffelyb.
8.-0, fel o yn Hon, caJon ; neu o Saesneg yn not, pomposity, moral (§ 167—169).
9.-0, fel o yn Uo, euro : neu o Saesneg yn no, note, obey, steam-boat
(§160-162, 181).
10. — u, fel u yn dull, cymun ; neu i Saesneg yn pin, coalpit, native (§144).
Stlw. — Yr u Gymraeg a ddefnyddir yn wastad, yn y cynaniad, yn lie
yr i attaledig Saesneg (§20), pan yn rhagflaenu b, d, dd, f, I, m, n,p, r, s,
t, th, a 2 ; ond pan ragflaenir yr i yn y cynaniad gan c, p, g, j, sh, neu zh,
i a ddefnyddir yn y cynaniad yn wastad, yn lie yr u Gymraeg o flaen c, f ,
11. — w, fel w yn swn, llw; neu oo Saesneg yn pool (§259), neu o yn prove,
movement (§172—174), neu u yn rule (§199).
12.— w, fel w yn pwn, carbwl ; neu oo Saesneg jn foot, good (§ 259, Eithr), neu
u yn bull, puss, pulpit (§ 197, 198).
13.— y, fel yn yr, dyddyfnu; neu u Saesneg yn hut (§195), neu fur, urge (§193);
neu e yn her, verb (§122—125); neu i yn bird, virtue (§147, 148); neu a
yn real, William (§ 107); neu e yn pertain, tolerable, butter (§138); neu i
AEWKINIAD I'B CTKANIAD SAESNEG.
yn extirpation, nadir (§ 157); neu o yn come (§ 176—178); author (§ 183—
185); neu y yn myrtle (§224); satyr (§225).
Stlw. — Y mae yr a Saesneg derfynol, megys yn attendawce, clerica/,
firmaw, &c. (§107), yn nes at sain yr y Gymraeg nag at sain yr a
Gymraeg ; am hyny, def nyddir y yn y cynaniad i ddynodi y sain derfynol
hon, cystal a'r gwaJianol seiniau terfynol ereill a nodir uchod.
Y CYDSErNIAID=THE CONSONANTS.
1.— 5, fel tsli=ch Saesneg yn churcli=tshyrtsh (§326, 329).
2. — j, fel dzli=j Saesneg yn Jolin=dzlion (§14, 349).
3. — sh, fel jrr s Gymiraeg yn eisiau, neu sh Saesneg yn shall (§ 383).
4. — z, fel yn y gair Ysgrythyrol zM, neu y z Saesneg yn zone (§15, 398, 399).
5. — zh, fel z Saesneg yn glazier, azure (§ 400, 402).
Stlw. — Y mae 3rr hoU seiniau ereiU a ddef nyddir yn y cynaniad yn
seiniau Gymraeg diledryw, ac yn cael eu hamlygu &It llythyrenau
Gymraeg arferedig.
TALFYRIADAU=ABBREVIATI0NS.
a adjective
ad adverb
a/r article
c conjunction
col colloquial
dim diminutive
/. feminine
m interjection
m masculine
p. participle
p. a participial adjective
pi plural ...
p.p past participle
pr pronoun
prf. prefix
prp preposition
p.t past tense
s substantive
sc scriptural
sing singular
V verb (active & neuter)
v.a verb active
v.n verb neuter
^_ synonymous with )
equivalent to j
ansoddair.
adferf=gorair.
banned.
cyssyUtiad.
3middyddanol.
bychanig.
benywol.
ebychiad=cyfryngiad.
gwrywol.
cyfraniad.
ansoddair cyfraniadol.
lluosog.
cyfraniad gorphenol.
rhagenw.
rhagddod.
arddodiad.
amser gorphenol.
sylweddair.
ysgrythyrol.
unig. unigol.
berf (wneuthurol a chanolig)
berf weithredol.
berf ganolig.
cyfystyr k; yr un A.
ENGLISH-WELSH PRONOUNCING
DICTIONARY.
ABAC
ABAS
A, e, s. enw y llythyren gyntaf o'r
egwyddor.
A, a=y, ind. art. un: dyma yr ystyr
syddia oflaen en-wau Saesnegunigol;
megys a man=dyn ; a horse^march ;
a uiiion=undeb. Hefyd, arferir yr
a fel hyn: — a few inen=ycliydig o
ddynion ; a great many apples=^Ilawer
byd o af alau : he is gone a liunting=
aeth i hela. Y mae a weithiau yn
datgan gradd, mesur, neu gyf artaledd,
fel y mae y neu yr yn y Gymraeg;
megys, a shilling a pound=swlIt y
pwys; a hundred a week=:cant yr
■w-j-thnos. Seinir a, pan yn bwysleis-
iol, fel e Gymraeg; megys, "I never
want a (e) word, but Pitt never wants
the word"=Ni fyddarnaf fi bytli eis-
ieu gair, end ni fydd ar Pitt byth eis-
ieu y gair. Nid oes gair cyfystyr i'r a
yma yn y rhif lluosog.
Aaronic, e-ron'-ic, ) a. Aaronawl,
Aaronical, c-ron'-i-cyl, Ji perthynol i
ffwydd Aaron. [cyfrifiadur.
Abacist, ab'-a-sust, s. cyfrifwr, cyfrifydd.
Aback, a-bac', ad. yn ol, trach y cefn,
yn wysg y cefn, yn y gwrthol.
Abacot, ab'-a-cot, s. hotan ; teyrn-gap.
Abactor, a-bac'-tyr, s. gyrleidr, Ueidr
gwartheg.
Abacus, ab'-a-cys, s. bwxdd cyfrif, cyf-
riflech; coplech.
Abaft, a-bafft', ad. yn ol, tuag yn ol,
wrth y llyw.
Abaisance, a-be'-syns, s. ymostyngiad,
3rmgiymiad, moesblygiad.
Abaised, a-be'-sed, a. llipa, Uibin.
Abalienate, a-bel'-ien-et, v. a. trosi,
trosglwyddo, araJlu ; estroni, estronoU.
Abalienation, a-bel-ien-e'-shyn, s. tros-
glwyddiad, aralliad, newidiad medd-
iant; estronoliad.
Abandon, a-ban'-dyn, v. a. gadael, gado,
gadu ; gwrthod, rhoi i f yny ; ymadael
^, ymwrthod S,, bwrw ymaitn.
Abandoned, a-ban'-dynd, a. gadawedig;
anfad, dryglawn, ysgeler.
Abandonee, a-ban-dyn-i', s. gadawai:=
un J gadir path iddo.
Abandoner, a-ban'-dyn-3rr, s. gadydd;
ymwrthodwr.
Abandoning, a-ban'-dyn-ing, ) s.
Abandonment, a-ban'-dyn-ment, ( gad-
awiad ; ymwadiad, rhoddiad i fyny.
Abandum, a-ban'-dym, s. diofrydbeth,
camlwrw, peth wedi ei fforffedu.
Abannition, ab-an-ish'-yn, s. byralldud-
iad.
Abare, a-be'yr, v. a. noetM, djTioethi;
Abarticulation, ab-ar-tic-iw-lc'-shyn, s.
hygymmaliad, rhwyddgymmaliad.
Abase, a-bes', v. a. darostwng, gostwng;
iselu, iselhau ; diraddio ; taflu i
lawr.
U.S. Yn y cynaniad, defnyddir llythyrenau Italaidd i ddangos sain hir y Uafariaid
Saesneg, a llythyrenau Rhufeinaidd i ddangos eii sain fer.— Seinir yr a Italaidd fel yr a
Gymraefj yn tad, neu yr a Saesneg yn far; a Rufeinaidd, fel yr a Gymraeg yn cam, neu yr
a Saesneg yn fat ; e Italaidd, fel yr e Gymraeg yn hen, neu yr « Saesneg yn fate; e Ruf-
einaidd, fel yr e Gymraeg yn pen, neu yr e Saesneg yn met; i Italaidd, felyr i Gvmraeg yn
Hid, neuyr ee Saesneg yn feet ; i Rufeinaidd, fi-l yr i Gymraeg yn dim, neu yr e Saesneg yn
yn defy ; o Italaidd, fel yr o Gymraeg yn tor, ond y sain yn hwy. n^u yr a Saesneg yh all;
0 Rufeinaidd, fel yr o Gymraeg yn lion, neu yr o Saesneg yn not; b, fel yr o Gymraeg yn
Ho, neu yr o Saesneg yn no; u, fel yr u Gymraeg yn dull, neu yr i Saesneg yn pin;
to Italaidd, fel yr \v Gymraeg yn swn, neu yr oo Saesneg yn pool; w Rufeinaidd, tel yr w
Gymratg yn pwn, neu yr oo Saesneg yn foot; y, fel yr y Gymraeg yn yr, neu yr u Saesneg
yn hut neu fur; f, fel tsh, neu fel y ch Saesneg yn churvh-=tskyrtsh ; j, fel J, yn John=
dzhon; sh fel yr s Gymraeg yn eisiau, neu yr sh Saesneg yn sliall; z, fel yn y gair
Ysgrythyrol zel, neu y z Saesneg yn zone.
ABDE
ABER
Abased, a-bcst', a. darostjmgedig ; isel-
edig; diraddiedig.
Abasement, a-bes'-ment, a. gostyngiad ;
iseliad; diraddiad.
Abash, a-bash', v. a. cywilyddio, ys-
wilio, delwi ; gwrido ; gwladeiddio.
Abashment, a-bash'-ment, s. cywilydd-
iad, yswiliad, dyddelwad; cywilydd,
gwyledd; cythrudd, braw, cjiihrwA.
Abassi, a-bas'-si, s. swllt Persiaidd;
Abate, a-bet', v. a. lleihau; toli; colli;
gostwng; bychanu; llaesu, llacau;
treio ; cwympo : — v. n. ymleihau ; ym-
dawelu.
Abatement, a-bet'-ment, s. lleih&d, tol-
iant ; cwymp ; llacd;d ; treiad.
Abeter, ) a-be'-tyr, s. lleihawr, tolied-
Abetor, S ydd, Uacawr ; gostyngwr,
iselydd: trawsfeddiannwr, blaenfedd-
iannwr.
Abattis, a-bat'-tis, s. coedwarchglawdd,
diffyn-glawdd coed.
Abattoir, a-bat-wor', s. cigyddfan, cig-
yddle, lladd-dy.
Abatude, ab'-a-tiwd, s. toldeb, lleiawd.
Abature, ab'-a-<^, s. gwasarn, sangweUt.
Abb, ab, s. anwe, arwe, troswe, croeswe.
Abbacy, ab'-ba-si, s. abadaeth, penfon-
achaeth, arfynachaeth.
Abbatial, ab-bc'-shyl, ) a. mynachlog-
Abbatical, ab-bat'-i-cyl, ) ol, cyfeiniol,
abadyddol. [athraw.
Abbe, ab-be*, ab'-be, s. abad, arfynach;
Abbess, ab'-bes, s. abades, penfynaches,
penlleian, arfynaches.
Abbey, ab'-bi, s. abatty, mynachdy,
mynachlog, mynachlys. fynach.
Abbot, ab'-^yt, s. abad, penfynach, ar-
Abbotship, ab'-byt-ship, a. abadaeth,
penf onachaeth .
Abbreviate, ab-brt'-fi-et, v. a. talfyru,
cwtogi, byrhau, toli, lleihau, cytio;
geirdori, toleirio.
Abbreviation, ab-bri-fi-e'-shyn, s. tal-
fyriad, cwtogiad, byrh^d, cilfyriad,
gofyriad, toliad; geirdoriad, darneir-
iad; crynodeb, crynoad.
Abbreviator, ab-bri-fi-g'-tyr, s. talfyrwr,
cilfyrydd, byrhawr.
A.bbreviatory, ab-bri'-fi-a-tyr-i, a, tal-
fyriadol, cwtogol, byrhaol.
A-bbreviature, ab-bre'-fi-a-^yr, s. talfyr-
eb, tolnod, talfyrnod, bjTeb ; crynoad.
A, B, C, c-bi-si', «. yr A, B, C, yr
Egwyddor, y Llyfr Com.
Abdest, ab'-dest, s. piiredigaeth Fa-
hometaidd.
Abdicant, ab'-di-cynt, p. a. gadawol,
ymwrthodol ; yn rhoi i fyny.
Abdicate, ab'-di-cet, v. a. gadu, gwrth-
od, llysu; ymwrthod S., rhoi i fyny,
ymddeol o.
Abdication, ab-di-ce'-shyn, s. ymwrthod-
iad, ymadawiad, gwrthodiad, Uysiant.
Abdicative, ab'-di-ce-tuf, a. gwrthod-
iadol, ymadawol, gwrthodol.
Abditive, ab'-di-tuf, a. celiadol, cuddiol;
celiadwy.
Abditoiy, ab'-di-tyr-i, «. celfa, cuddfa,
argelfa, ymguddle.
Abdomen, ab-do'-men, s. isfol, ceudod,
gwaelod y bol.
Abdominal, ab-dom'-i-nyl, i a. ceu-
Abdominous, ab-dom'-i-nyz, ) dodol ;
boliog, cestog, gorfoliog.
Abdominals, ab-dom'-i-nylz, s. pi. ceu-
dodogion, ceudodolion=enw Uwyth o
Abduce, ab-diws', v. a. neUlduoli, gwa-
hanoli, gwahanu; tynu ymaith, dat-
tynu.
Abducent, ab-diV-sent, a. dattynol,
dattyniadol, gwrthdyniadol, gorym-
ddygol.
Abduction, ab-dyc'-shyn, s. dattyniad,
gwrthdyniad, tyniad yn ol; gorym-
dd^vyn; treisddygiad.
Abductor, ab-dyc'-tyr, s. gorddygai ; dat-
tynydd, dattynor; cilgyhyr, gwrth-
Abductors, ab-dyc'-tyrz, s. pi. dattynol-
ion, dattynorion ; y cyhyrau dattynol,
gwrthgyhyrau .
Abear, a-be'yr, v. a. goddef;ymdd-wyn4.
Abearance, a-be'yr-yns, s. ymddygiad.
Abecedarian, c-bi-si-de'-ri-yn,s. egwydd-
oryn, dysgwr yr egwyddor; dysgawd-
wr yr egwyddor.
Abecedary, e-bi-si'-da-ri, a. egwyddorig,
egwyddorigol, agwyddorol.
Abed, a-bed', ad. yn y gwely, ary gwely,
mewn gwely.
Abele, e'-bel, \ s. peisgwyn, aeth-
Abele-tree, e'-bel-trt, j nen wen.
Aber, e'-byr, s. aber, ceg afon ; ffrwd.
Aberdevine, e-byr'-di-fein, s. y pUabrith,
y Uinos felynwerdd.
Aberrance, ab-yr'-yns, ) s. cyfeiliom.
Aberrancy, ab-yy-yn-si, ( cyfeiliornad,
gwyrad; crwydrad; camsjniiad, geu-
dyb, amryfusedd.
Aberrant, ab-yi-'-ynt, a. cyfeiliomus;
crwydrol, gwyrol.
Aberration, ab-yr-re'-shyn, s. cyfeiliorn-
ad; crwj'drad, gvvyrni, disberod.
a. fel a yn tad ; a, cam; e,hen e, pen; i,llid ; i, dim ; o, tor, ondei sain j-n hwy; o, lion;
ABJE
ABLE
Aberring, ab-yi-'-ing, p. crwydredig,
gwyxedig.
Aberuncate, ab-i-ryng'-cet, v. a, di-
wreiddio, dadwreiddio; chwynu;
Uwyr ddifrodi.
Abet, a-bet', v. a. annog, cefnogi; at-
tegu, cynnoithwyo ; cymliell.
Abetment, a-bet'-ment, «. annogiad,
cefnogaeth; attegiad; cymhelliad.
Abetter, ) a-bet'-tyT,s.annogWT,cynneil-
Abettor, ) ydd ; affeithydd ; hysgwydd.
Abevacuation, ab-i-fac-iw-e'-shyn, s. go-
lifiad, lledlifiad; lledarlloesiad.
Abeyance, a-be'-yns, s. gorddysgwyliad ;
hawloediad. [nanu.
Abgregate, ab'-gri-get, r. a. dydoli, gwa-
Abgregation, ab-gri-ge'-shyn, s. dydol-
iad, gwabaniad.
Abhor, ab-hor', v. a. ffieiddio, casau;
gorgasau, dygngasiiu; diystyru.
Abhorrence, ab-hor'-rens, ) s. flBeidd-
Abhorrency, ab-hor'-ren-si, { iad; cas-
ineb, atgasrwydd, adgasedd, dygasedd.
Abhorrent, ab-hor'-rent, a. ffiaidd, ffi-
eiddiol, cas; atgas, dygasol; gwrth-
neuol, casaol.
Abhorrently, ab-hor'-rent-li, ad. yn
ffiaidd, yn atgas. [casawr.
Abhorrer, ab-hor'-iyr, s. ffieiddiwr,
Abhorring, ab-hor'-ring, s. ffieidd-dra,
ffieiddbeth, brynti.
Abia, a-bei'-y, s. gwernfil, eithinfil, abia
=Uwyth o drychfilod a breswyliant y
gwern a'r eitliin.
Abide, a-beid', v. aros, anneddu, trigo,
cyfaros, preswylio, haddefu, cyfan-
neddu, pryseddu; parhau; goddef,
dioddef; dal; ymgynnal.
Abider, a-beid' -yr, s. anneddwr, trigian-
nydd, preswyliwr, cartrefwr.
Abiding, a-beid'-ing, s. arosiad, tariad,
cartrefiad, haddefiad; arosfa; parh^d;
goddefiad.
Abientinre, e-bi-en-tei'-ni, s. conwydd,
abientwydd: llwyth y conwydd, megys
y pinwydd, ffaw-j-dd, syb-wydd, ac ereill.
A.bilities, a-bul'-i-tuz, s. pi. galluoedd,
doniaii, cynneddfau; cymhwysderau,
atheithi, teithi.
Ability, a-bul'-i-ti, s. gallu, dawn, medr;
galluedd, nerth, gryni; cymhwysder,
medrusrwydd, medredd.
Abintestate, ab-in-tes'-tct, a. olfeddian-
nol=gair a gymhwysir at etifedd y
neb a fo farw lieb lythyr cymmyn.
Abject, ab'-ject, a. distadl, gwael, dir-
mygiis; difri, diwcrth, difudd, diystyr;
isel, adlawaidd: — v. a, gwrthod.
llysu, bwrw ymaith, iselu :—s. adya,
adill, adlaw, truan, dynsodechyn.
Abjected, ab-jec'-ted, ad. yn ddistadl;
yn ddifri; yu isel.
Abjectedness, ab-jec'-ted-nes, s. distadl-
edd; iseledd, iselni; salwedd.
Abjection, ab-jec'-shyn, ) s. distadledd,
Abjectness, ab-ject'-nes, J gwaelder,
gwaelineb, gwaeledd, gorwaeledd; is-
eledd; gostyngiad.
Abjectly, ab-ject'-li, ad. yn ddistadl, yn
orwael, yn druenus ; yn isel.
Abjudicate, ab-jvv'-di-cet, v. a. gwrth-
od, Uysu. [odedig.
Abjudicated, ab-jz(/-di-ce-ted, p. gwrth-
Abjudication, ab-jw-di-cc'-shyn, g.
gwrthodiad, llysiad.
Abjugate, ab'-jw-gct, v. a. dadieuo,
dadgyssyUtu, digyssyUtu; rhyddhau,
gollwng.
Abjuration, ab-jw-re'-shyn, s. tynged-
iad, tyngwadiad ; diof ryd, diofrydedd,
diofi-ydiad; ymwadiad, ymwrthodiad
ar Iw.
Abjujatory, ab-j?tT'-a-to-ri, a. tyngiad-
ol; ymwrthodol.
Abjure, ab-jw'yr, v. a. tyngedu, tyngu,
gwadu ar Iw; dattyngu; diofrydu;
gwrthod; cadganu.
Abjurement, ab-jif/yr-ment, s. ym-
wrthodiad, ymwadiad.
Abjiirer, ab-jw'-ryr, s. tyngedwr, ym-
wrthodwr.
Ablactate, ab-lac'-tet, v. a. diddyfnu.
Ablactation, ab-lac-te'-shyn, s. diddyfn-
iad; impiad.
Ablaqueation, ab-lac-wi-e'-shyn, s. bon-
noethiad, gwreiddnoethiad.
Ablation, ab-lc'-shyn, s. ymeitliiad,
cymmeriad ymaith; arlloesiad, ax-
llwysiad. [iadol.
Ablative, ab'-la-tuf , a. gwrthodol; tardd-
Ablative-case, ab'-la-tuf -ces', s. y cyflwr
gwrthodol, y gwrthodai ; y chweched
cwympawd i enwau Lladin.
Able, c'-bl, a. galluog, abl; medrus;
goludog, nerthol; doniog i—v. a. gallu-
ogi; nerthu.
Able-bodied, e'-bl-bod-id, a. cydnerth,
cyfnerthol.
Ablegate, ab'-li-get, v. a. tranegesu, ar-
negesu, gornegesu ; anfon oddi cartref;
anfon o'r ffordd, aUdudio.
Ablegation, ab-li-ge'-shyn, s. traneges-
iad ; anf omad oddi caxtref .
Ablen, e'-blen, \ s. gorwyniad — enw
Ablet, e'-blet, J pysgodyn: pi.
wyniaid.
gor-
ii, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; y, fel tsh ; j, John; sh, fel s yu ewie.u; z, z,eL
ABOL
ABOV
Abkness, e'-bl-nes, s. gallu, galluog-
rwydd, abledd; medr, meinisder,
tnedrusrwydd, medrusedd, hyf edredd ;
cymhwysder; grym, nerth, yni; nerth-
oldeb. [tyTvyllni.
Ablepsy, ab'-lep-si, s. daUineb, dellni,
Abligate, ab'-li-get, v. a. rhwymo,
dymu; sicrhau.
Abligation, ab-li-ge'-shyn, s. rhwymiad.
Abligurition, ab-U-giw-rish'-yn, s. gwas-
traJBF, afradlonedd.
Ablocate, ab'-lo-cet, v. a. Uogi.
Ablocation, ab-16-ce'-shyn, s. llogiad.
Ablude, ab-liwd', v. a. aniihebygu, gwa-
haniaethu.
Abluent, ab'-liw-ent, a. golcbiadol, glan-
haol : — s. golchai.
Ablution, ab-liw'-shyn, s. golchiad, gor-
olcliiad, jTnolchiad; golchedigaeth,
glanliM; puredigaeth.
Abluvion, ab-liV-fi-yn, s. golched.
Ably, e'-bli, ad. yn aJIuog, yn fedrus,
yn hyf edr.
Abnegate, ab'-ni-get, v. a. nacau, pallu,
gomedd, gwrthod, llysu; gwada, di-
arddelwi.
Abnegation, ab-ni-ge'-shyn, s. nacS,d,
paUiad, gomeddiad; nag, pall, gom-
edd; gwadiad, ymwadiad.
Abnegator, ab'-ni-ge-tyr, s. nacawT, pall-
■wt; gwrthod wt.
Abnet, ab'-n'et, s. gwregys yr offe^aid
luddewig; ephod.
Abnodation, ab-no-de'-shjm, s. ysglin-
doriad, digygniad.
Abnormal, ab-nor'-myl, ) a. direol, af-
Abnonnous, ab-nor'-myz, ( reolaidd ;
anferth, anfFurfiol, afluniaidd, anfad.
Abnormity, ab-nor'-mi-ti, s. afreoledd,
afreolaeth ; anf erthwch ; anffurfiaeth.
Aboard, a-bord', ad. ar fwrdd, ar y
bwrdd, mewn llong, i'r llong; gyda.
Abodance, a-bo'-dyns, s. argoel, darogan.
Abode, a-bod', s. cai-tref, haddef, bod,
trigfa, trigf an, trigias, preswyKa, pres-
wylfod, anneddle, trefad, trefred, ar-
osfa, arosfan ; cartrefiad : — v. a. dar-
ogan, rhagddangos, ariwyddoU; ar-
goeli, darmain, dewinio.
Abodement, a-bod'-ment, s. rhagargoel,
darogan, rhagarwydd.
Aboding, a-bod'-mg, s. daroganiad, de-
"winiad, darmain, arddysgogan.
Abolete, ab-o-ltt', a. hen, difudd, diles.
Abolish, a-bol'-ish, *'. a. dirymu; di-
ddymu, dileu; dystrywio.
AboUshable, a-bol'-ish-ybl, a. dirym-
adwy, diddymadwy, dilead-wy.
Abolisher, a-bol'-ish-yr, s. dirymwr.
Abolishment, a-bol'-ish-ment, ( s. di-
Abolition, a-bo-Ush'-yn, ) rym-
iad ; diddymiad, dUead ; gwaredred.
Abolitionism, a-bij-lish'-yn-uzm, s. di-
ddymiaeth.
Abolitionist, a-bo-lish'-yn-ust,a.diddym-
ydd, diddymwr.
Aboma, a-bo'-my, s. aboma=siglensarfiF
fawr sy'n preswyUo yn siglenau a
chorsydd Deheubartli America.
Abominable, a-bom'-i-nybl, a. flSaidd, at-
gas, aflan, achas ; ffieiddiol, ffieiddgas.
Abominableness, a-bom'-i-nybl-nes, s.
ffieiddrwydd, flSeidd-dra, atgasrwydd,
atgasedd.
Abominably, a-bom'-i-nybl-i, ad. yn
fEaidd, yn atgas, yn gas. [casau.
Abominate, a-bora'-i-net, r. a. ffieiddio,
Abomination, a-bom-i-ne'-shyn, s. ffi-
eiddiant, atgasrwydd, dygasrwydd ;
halogrwydd, brynti.
Abord, a-bord', s. anerchiad, cyfarchiad.
Aboriginal, ab-6-rij'-i-nyl, a. cynfrodor-
ol; cyntefig, cyssefin.
Aborigines, ab-o-rij'-i-niz, \ s.pl. cyn-
Aboriginals, ab-o-rij'-i-nylz, * frodor-
ion, cyndrigolion:=preswylwyr cyntaf
gwlad.
Aborsement, a-bors'-ment, ) s. erthyl-
Abortion, a-bor'-shyn, ) iad, nar-
iad; erthyl.
Abort, a-bo^t',^'. a. erthylu : — s. erthyliad.
Abortive, a-bor'-tuf, a. annhymmig;
erthylog, erthylaidd, erthylus, nar-
aidd; aflwyddjannus, seithyg, an-
ffodiog, annhyciannol ; ofer, methol;
ammhrydlawn, anamserol : — s. erthyl,
erthylyn, erthylan.
Abortiveness, a-bor'-tiif-nes.s. erthyldod,
paUdod.
Abortment, a-bort'-ment, s. erthyl,
erthylyn ; erthyliad, nariad.
Abound, a-bownd', v. n. haflugo, heidio ;
bod yn Uawn, bod yn dryf rith ; meddu
digon, cael gwala; goiudogi, ymhel-
aethu.
Abounding, a-bownd'-ing, s. llawnd^r,
amledd, digonedd ; cynnyrch.
About, a-bowt', ^rp. am, amgylch, o
amgylch, oddi amgylch, cylch, jmg
nghylch, ogj'lch, o gylch, o ddeutu, o
beutu, peutu, o bobtu, o bob tu, o
gwmpas ; tua ; ger llaw ; ar : — ad. oddi
amgylch, o gylch, o amgylch.
Above, a-byf' , x>i'P- uwch, uch, goruwch,
goruch, oddi ar, odd ar, uwch law,
uch law ; ar, dros ; mwy na, yn fwy
a, fel a yn tad; a, cam; e, hei>; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain y.i hwy; o, lion;
ABRO
ABSE
na, iu hwnt i ; uwch na, uch na, ueh
no : — ad. uchod, ucho, bry, fry ; uwch
ben, uwch law.
Above-board, a-byf'-bord, ad. ar gy-
hoedd, yn yr anJwg ; yn ddidwyll, yn
ddihoced, yn ddiragrith ; yn ddiduedd.
Above-cited, a-byf' -sei-ted, a. dyfynedig,
rhagddyfynedig.
Above-mentioned, a-byf' -men-shynd, a.
crybwylledig, dywededig ; soniedig,
rhagsoniedig.
Abracadabra, ab-ra-cad-ab'-ra, s. cryd-
gyfaredd=gair cyfriniol a ysgrifenid
yn driongl, ac a wisgid am y gwddf
rhag y cryd.
Abrade, a-brcd', v. a. treulio, rhwbio,
treulio ymaith ; naddu, rhasglo.
Abrseus, e'-bri-ys, s. tomrilyn, ebodfil,
trychfil y dom.
Abraid, a-brcd', v. deffroi ; cynhyrfu :
ymddeffro, yinddihuno.
Abranchians, a-brangc'-i-ynz, ) s. pi. an-
Abranchia, a-brangc'-i-y, . ) nhagell-
ogion, annhagellion = llwyfch o filod
heb dagellau, megys gelod.
Abrasion, a-bre'-zhyn, s. treuliad, rhwb-
iad; naddiad, rhasgliad.
Abraum, a-bre'-ym, s. rhuddglai.
Abreast, a-brest', ad. ochr jai ochr, yn
gyfochr, yn gyfarystlys, yn gyfystlys
yn gyfais, ar gyfer.
Abrenunciation, a-bri-nyn-si-e'-shyn, S.
ymwrthodiad, ymwadiad.
Abreption, ab-rep'-shyn, s. cipiad, ys-
gipiad, dygiad ymaith.
Abreuvoir, a-bryf-wor', s. dyfrlle; cys-
sylltiad deufaen.
Abridge, a-brij', v. a. talfyru, cwtogi;
toli, lleihau, cytio; crynhoi.
Abridged, a-brijd', a. talfyredig, toliedig.
Abridger, a-brij'-yr, s. talfyrwr; lleiha-
wr, crynhowr.
Abridgement, a-brij'-ment, s. taJfyriad;
toliad, byrhad; crynodeb, crynoad;
cynnwysiad.
Abroach, a-bro^', ad. ar ollyngiad, ar
redeg allan ; ar led ; ar osgo, ar wyr.
Abroad, a-brod', ad. ar led ; allan, oddi
aUan, i maes, maes; o dref, oddi
cartref, alldref, yn y gwledydd pell,
yn y gwledydd tramor ; yn rliydd; yn
helaeth.
Abrogate, ab'-ro-get, v. a. diddymu, di-
leu; dirymu; dirymio cyfraith.
Abrogated, ab'-ro-ge-ted, p. a. diddym-
edig, dirymedig.
Abrogation, ab-ro-gc'-shyn, s. diddym-
iad, dilead; dirymiad; tyniad ymaith.
Abroma, a-bro'-my, s.pl. bythwyrddion,
alldyfion bythol Avyrdd. [ain.
Abrood, a-brtod', ad. yn gori, yn deor-
Abrook, a-brwc', v. n. goddef, ymaros,
cydyrnddwyn.
Abronia, ab-ro'-ni-y, s. mwythlys, neis-
lys, plyddlys=math o estronlys tyner.
Abrotanum, ab-ro-te'-nym, s. y fywlys,
llysiau'r de, y ddeheulys, llysiau gwen-
er=un o ryw y chwerwlys.
Abrupt, ab-rypt', a. byrbwyU, ehud;
sydyn, engwth, disjonmwth, swta,
disyfyd; serth, ysgythrog, creigiog;
byr, cwta; fifysgiol.
Abruption, ab-ryp'-shyn, s. dyserthiad,
ffysgiad; serthdoriad.
Abruptly, ab-rypt'-li, ad. yn fyrbwyll ;
yn sydyn ; yn arw, yn serth.
Abruptness, ab-rypt'-nes, s. byrbwyU-
der, byrbwyUdra, ehudrwydd; syd-
ynrwydd; serthedd; gerwinder: dy-
serthiad, fiysgiad; serthdoriad.
Abrus, c'-brys, s. y geuberwraidd, y ber-
wraidd=enw Uysieuyn.
Abscess, ab'-ses, s. cornwyd, addwyd,
dargod, anafod, penddiiyn, poeth-
chwydd.
Abscession, ab-sesh'-yn, s. ymadawiad,
mynediad, edfynt. [rhwygo.
Abscind, ab-sund', v. a. tori, tori ymaith.
Absciss, ab'-sus, ) s. trycheU=llinell
Absqissa, ab-sus'-y, ) mewn meidrydd-
iaeth.
Abscission, ab-sizh'-yn, s. rhwygiad,
toriad ymaith ; toredigaeth.
Abscond, ab-scond', v. n. ymguddio,
yinlechu, jrmgelu, cilio, encUio, Uechu,
teohu, godechu, dydechu; bod yng
nghudd, myned ar gil.
Absconder, ab-scond' -yr, s. ymguddiwr,
ymlechydd, enciliwr.
Absence, ab'-sens, s. absennoldeb,
absen, absent, ammhreSennoldeb,
anwydd; esswyn, asswyn; diffyg;
ansylw, anofaledd, diofalwch.
Absent, ab'-sent, a. absennol, anwydd-
fodol ; esswynol ; diofal, anofalus, di-
sylw ; anghofus ; oddi cartref.
Absent, ab-sent', v. a. absennoU, am-
mhi'esennoli ; asswyno.
Absentaneous, ab-sen-te'-ni-yz, a. absen-
niadol; esswyniadol, absennol.
Absentee, ab-sen-tt', s. absennolwr;
asswynwr, esswynydd; ymabsennol-
wr; ymasswynwr, anghywlad.
Absenteeism, ab-sen-ti'-uzm, s. absennol-
iad, ymabsennoliad ; esswyniad.
Absenter, ab-sen'-tyr, s. absennolwr;
o, llo; u, dull; «j, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
ABSO
ABST
asswynwr; ymabsennolwr, ymddy-
dolydd.
Absentment, ab-sent'-ment, s. absendod ;
esswyndod, asswyniad.
Absinthian, ab-sun'-thi-yn, a. chwerw-
lysig, chwerwlysaidd, chwerwynol,
wermodaidd.
Absinthiated, ab-sun'-thi-e-ted, p. a.
chwerwlysedig, chwerwedig.
Absinthiuui, ab-sun'-thi-ym, s. y diwerw-
lys, y chwerwynllys, y wennod.
Absist, ab-sust', v. n, gadael, peidio;
gadu heibio.
Absolute, ab'-so-liwt, a. arbenig; hollol,
cwbl, cyflwyr, cyfan, cyflawn, llwyr;
anammodol, diammodol ; annibynol,
anymddibyiiol, aimherfynol ; dilys,
haiifodol.
Absolutely , ab'-so-liwt-li, a(Z. 3ni arbenig ;
yn hollol; yn ddiammodol; yn anni-
bynol; yn ddiau; yn annherfynol,
heb dei-fyn.
Absoluteness, ab'-sii-liwt-nes, s. arbenig-
edd; annibyndod; unbenigrwydd.
Absolution, ab-so-liV-shyn, s. rhyddhAd,
gollyngdod ; maddeuaiit, gwared,
gwaxediad.
Absolutism, ab'-so-Uwt-uzm, s. arbenig-
aetli ; annibyiiiaeth ; rhagarfaetli ; ar-
faethiad.
Absolutory, ab'-so-liw-tyr-i, ) a.rhydd-
Absolvatoiy, ab-zoK'-y-tyr-i, ) naol,
goUyn^ol, goUyngiadol ; maddeiiol,
gwaredol.
Absolve, ab-zolf', v. a. rhyddhau, goll-
wng ; maddeu ; gorphen, cwblhau.
Absolver, ab-zolf -yr, s, rhyddliawr,
goHyngydd.
Absonant, ab'-so-nynt, 7 a. anghysson,
Absonous, ab'-so-nys, ) gwrthun, af-
resjinol, anghywir ; anghydseiniol,
anghysseiniol.
Absorb, ab-sorb', v. a. sugno, sugno i
fyny ; sychu, tarnu, liyspyddu; Uyngcu;
dyfnu, dyddyfnu.
Absorbability, ab-sorb-y-bul'-i-ti, s.
sugiiolrwydd ; tarnolrwydd, hydam-
edd ; Uyngcoldeb.
Absorbable, ab-sorb' -ybl, a. sugnadwy ;
tamad^vy, sychadwy; Uyngcadwy.
Absorbed, ab-sorbd', p. a. sugnedig;
tarnedig; llyngcedig.
Absorbent, ab-sorb'-ent, a. sugnol ;
sychiadol, tarnol, hyspyddol; llyngcol;
dyddyf nol : — s. suguai ; sychor ; tarn-
ydd.
Absorbents, ab-sorb'-ents, )
Absorbent vessels, absorb'-entfes'-selz )
s. pi. sugneion ; sychorion, tarnolion,
tarnyddion ; dyddyf nolion.
Absorption, ab-sorp'-shyn, s. sugniad;
sychiad, tarniad, sychiant ; Hyngciad.
Absorptive, ab-sorp'-tuf, a. sychiannol,
taniiadol.
Abstain, ab-stcn', v. n. ymattal, ymar-
bed ; ymgadw, ymochelyd, ymbeidio ;
ymwrthod, dirwestu.
Abstemious, ab-sti'-mi-yz, a. cymmedr-
ol, tymmerus ; ymattalgar, ymattalus,
ymochelgar; syber; sobr.
Abstemiously, ab-sti'-mi-yz-li, ad. yn
gymmedrol ; ju ymattalgar ; yn sobr,
yn ddirwestol.
Abstemiousness, ab-sti'-mi-yz-nes, s.
cymmedroldeb, tymmerusrwydd; ym-
attaliad, ymarbedrwydd ; sobrwydd;
gochelgarwch.
Abstention, ab-sten'-shyn, s. attaliad,
rhwystr; ymocheliad; ymarbediad.
Absterge, ab-styrj', v. a. glanliau; sychu,
glansychu. •
Abstergent, ab-styrj'-ent, a. glanhaol,
purol; glanweithus, glansychol.
Abstergents, ab-styrj'-ents, s. pi. glan-
haolion; glansycholion ; ysgytholion,
Absterse, ab-styrs', v. a. glanhau, pure.
Abstersion, ab-styr'-shyn, s. glanM.d,
puriad.
Abstersive, ab-styr'-suf, a. glanhaol,
glanweithiol, purol.
Abstinence, ab'-sti-nens, ) s. ymattal-
Abstinency, ab'-sti-nen-si, ) iad, ym-
arbediad, jiaattal; dirwest, dirwest-
rwydd.
Abstinent, ab'-sti-nent, a. ymattaliol,
ymwrthodol, ymattalus, ymarbedol;
dirwestol.
Abstract, ab-stract', v. a. erthynu,
athynu ; dansoddi ; neiUduoli, gwahan-
oli, dydoli; talfjrru, crynhoi, byrhau;
dyddyfnu : a. erthynol ; dansoddol ;
neUlduedig, gwahanol ; crynoawl ;
dyrys; pur.
Abstract, ab'-stract, s. dansawdd ; cryn-
odeb, crynoad, talfyriad ; cynn-wysLod.
Abstracted, ab-strac -ted, p. a. dansodd-
edig; neillduedig, gwahanedig; pur-
edig, coetliedig ; dyrys, anhawdd ; dy-
ddyf nedig ; synf eddyliol.
Abstractedly, ab-strac'-ted-li, ad. yn
ddansoddol; o'r neilldu, ar neiUdu,
ar wahan, wrtho ei hun.
Abstractedness, ab-strac'-ted-nes, s. dan-
soddoldeb, dansoddolrwydd.
Abstraction, ab-strac'-shyn, s. dansodd-
iad, dansoddiant, dansoddiaeth; neill-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, end ei sain yn Invy ; o,llon;
ABUS
A CAN
duad, dydoliad; gwahaniadjdyddyfn-
iad; gwallfeddwl, ansylw.
Abstractitious, ab-strac-tish'-ys, ) a.
Abstractive, ab-strac'-tiif, j[ dan-
soddiadol ; athynol ; gwalianedigol.
Abstractness, ab-stract'-nes, s. dansodd-
oldeb; dydolrwydd.
Abstricted, ab-stric'-ted, p. a. afrwym-
edig, dattodedig; rhydd.
Abstringe, ab-strinj', v. a. dattod, dad-
rwymo, dadglyinu.
Abstrude, ab-strwd',t7. a. gwthio ymaith,
hyrddio.
Abstruse, ab-stru's', a. anamlwg, aneg-
lur; tywyll; dyiys; cuddiedig; an-
neailadwy; anhawdd.
Abstruseness, ab-strt«s'-nes, \ s. anam-
Abstrusity, ab-strws'-i-ti, j lyg-
rwydd, aneglurdeb; dyryswch; ty-
wyllwch; anhawdd.
Absume, ab-siwm', v. a. difa, ysu, di-
nystrio; edwino.
Absurd, ab-syrd', a. gwrthun; afres-
ymol, direswm; anghysson; dibwyll,
ffol, ynfyd.
Absurdity, ab-syr'-di-ti, . 1 s. gwrthuni;
Absurdness, ab-syrd'-nes, ) afresymol-
deb, ynfydrwydd ; anghyssondeb.
Absurdly, ab-syrd'-li, ad. yn wrthun ;
yn ffol, yn anghysson.
Abundance, a-byn'-dyns, s. helaeth-
rwydd, Uawnder, cyflawnder, amledd,
digonedd, digonoldeb ; toraeth, Uuos-
ogrwydd, hafiug ; edrysedd ; 11a wn-
did, gwala.
Abundant, a-byn'-dynt, a. helaeth,
ehelaeth ; llawn, cyflawn ; toreithiog,
diwall, dibrin ; cjmirwysog, haflugol,
hafog, fflwch, Uoeddog ; goludog, hel-
aethlawn.
Abundantly, a-byn'-dynt-li, ad. yn hel-
aeth ; yn gyflawn, yn ddibrin ; yn
fflwch.
Abuse, a-biwz', v. a. difrio, sarhau, am-
mharchu, gwarthruddo, goganu, en-
Uibio ; drelio ; camddefnyddio, cam-
arfer, camdrin ; halogi, difwyiio,
treisio, Uathruddo ; twj'Uo, somi.
Abuse, a-biws', s. anfri, sarh3,d, am-
niharch ; dreliad ; camddefnydd, cam-
arfer; halogiad, traisj Uygiiad,
gwai-thrudd.
Abuser, a-biw'-zyr, s. difriwr, sarhiiwr,
ammharchwr ; drelyn ; camddefnydd-
iwT, drygarferydd ; halogwr, difwyn-
wr ; llathruddwr ; gwarthruddwr ;
twyUwr. [sarhfid.
Abusion, a-biw'-zhyn, s. camdriniaeth ;
I a. athrofa-
> ol ; ysgol-
, 3 heigiawl ;
Abusive, a-biV-suf, a. difriol, sarhiius,
sarhaol, ammharchus ; ymserthus,
traliaus ; gAv-atwarus.
Abusively, a-biw'-suf-li, ad. yn sarhiius ;
yn ammharchus ; yn halogedig.
Abusiveness, a-biV-suf-nes, s. difr'i-
aeth, sarhausder ; camdriniaeth, drel-
dod ; gogandod.
Abut, a-byt', v. n. ffinio, cyffinio ; cydio.
Abutment, a-byt'-ment, «. cyffiniad, ar-
gyffin ; cydiad ; pentan.
Abuttals, a-byt' -tylz, s. pi. cyffiniau,
cyffinolion, terfynau ; miniogau, am-
miniogau.
Abism, a-buzm', s.=Ahyss.
Aby, a-bei', v. n. goddef, ymoddef.
Abysm, a-buzm', s.=: Abyss.
Abysmal, a-buz'-myl, a. diwaelod, eig-
ionawl, Uyngclynol ; ceuf awr, ceufaol.
Abyss, a-bus', s. annwn, anoddyn, nodd-
yn, affwys ; abrcd ; uffern ; llyngc-
lyn, pwU diwaelod, eigion ; dwfn,
dyf nder, gorddwf n ; ceuf a, caddugf a,
cadduglyn.
Acacia, a-cc'-shi-y, draenen yr Aipht.
Academial, ac-a-df-mi-yl, ) a. athrofa-
Academic, ac-a-dem'-ic,
Academical, ac adem'-i-cyl,
perthynol i athi'ofa.
Academian, ac-a-di'-mi-yn, '\ s. ath-
Academic, ac-a-dem'-ic, ( rof-
Academician, ac-a-di-mish'-yn, C ydd ;
Academist, a-cad'-i-must, j ath-
rofiad ; prifysgolor, prifysgohvr ; ef-
rydydd, astudiwr ; ysgolor, ysgolliiiig.
Academism, a-cad'-i-muzm, s. atlirof-
aeth, Platonddysg=athi-awiaeth Plato
a'i ganlynwyr.
Academy, a-cad'-i-mi, s. athrofa.
Academies, a-cad'-i-mzz, s.pL athrofau,
athrofaoedd, athrofeydd.
Acajna, a-st'-ny, s. pigogwydd, drain.
Acalepha, a-cal'-i-phy, s. perddiain.
Acalepha;, a-ca-leff'-i, ) s. pi. _ dan-
Acalephans, a-ca-leflT-ynz, | a(ilogion=
dosbai-th o filod morawl a barant
waew, wrth eu cyffwrdd, fel pigiad
danadl poethion.
Acamus, a-cc'-mys, s. piccragen, con-
gragen=math o gragen bigyrnog a
geir mewn cloddilion.
Acanaceous, a-can-e'-shys, a. pigog ; ys-
gaUog.
Acanaceous plants, a-can-e'-shys plants,
s. pi. llysiau ysgallog.
Acaiithaceffi, a-can-thc'-si-i, ) s.^Z.drein-
Acanthte, a-can'-tlii, ) os, drein-
ach.
6, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, jt; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ACCE
ACCE
Acanthaceous, a-can-the'-shys, a. drein-
iol, pigog.
Acanthia, a-can'-thi-y, s. pigogion=
math o drychfilod hiifadeiniog.
Acantliine, a-cau'-thun, a. ellddreiniol ;
ysbinogawl.
Acantliium, a-can'-thi-ym, cotwmysgall,
ysgall cedenog.
Acanthocephala, a-can-tho-seff-a-ly, s.
di'einbenogion; ysbinbenogiaid=:matli
o bryfed cloddiliog.
Acantlionotus, a-can'-tho-no-tys, s. ys-
bin gefnogion ; drein-gefnogiaid =
math o bysgod.
Acanthophis, a-can'-tho-flfus, s. ysbin-
seirff=math o seirflF dreinogol.
Acanthopus, a-can'-tho-pys, s. ysbin-
droedogion^math o chwilod.
Acanthopterygians, a-can'-thop-ti-ri'-ji-
Acanthopterygii, a-can'-thop-ti-ri'-ji-
ynz, ( s. pi. dreinasgellogion, ysbin-
ei, S asgelliaid=llwyth lluosog o
bysgod.
Acanthopterygious, a-can'-thop-ti-ri'-
ji-ys, a. dreinasgellog ; ysbinasgellog.
Acanthus, a-can'-thys, s. troed yr arth,
craf angc yr arth, 11a wdr yr arth ; ell-
ddrain.
Acardia, a-car'-di-y, s. anghoKachiaid,
gwrthgolfachion=math o gfregyn
cloddiedig deugloriog, heb golfachau.
Acari, a-cc'-rei, s. pi. euddon, gwyfon,
gwiddon, llwygod.
Acarus, a-ce'-rys, s. siiuj. euddonyn,
gwj'fyn, meisgyn.
Acatalectic, a-cat-a-lec'-tic, a. cyflawn,
cwbl, digoll : — s. cyfanwers, pennill
digoll.
Acatalepsy, a-cat-a-lep'-si, s. anamgy-
ffred, anghyffrediad ; dirgeledigaeth.
Acataleptic, a-cat-a-Iep'-tic ; a-cat'-
a-lep-tic, a. anamgyfiredol ; dirgel-
aidd.
Acater, a-ce'-tyr, s. darmerthydd, ar-
Iwywr.
Acates, a-cets', s. darbodaeth, arlwy-
aeth ; ymborth, bwytal.
Acathursia, a-ca-thyr'-shi-y, s. ammhur-
edd.
Acaulis, a-co'-lus, \ a. digoesig, angha-
Acaulous, a-co'-lyz, j lafog, dibaladr.
Accede, ac-sid', v. n. cytyno, cydimo ;
cydsynio ; caniatiiu, ceniadu.
Accelerate, ac-sel'-yr-et, v. a. prysuro,
cyflymu, brysio ; dyfrysio, ffrystio,
fifulUo, crysio ; ebrwyddo, buanu.
Acceleration, ac-sel-yr-e'-shyn, s. prys-
uriad, cyflymiad ; dyfrysiad, ffiyst-
iad ; ebrwyddiad ; fErwst, brys, prys-
urdeb.
Accelerative, ac-sel'-yr-e-tuf, 1 a. prys-
Acceleratory, ac-sel'-yr-c-tyr-i, ) urol,
cyflymiadol, brysiadol.
Accend, ac-send', v. a. tanio, ennynu,
gosod ar d8,n.
Accendibility, ac-sen-di-bul'-i-ti, s. hy-
danedd, hydanrwydd, ennynoldeb.
Accendible, ac-sen'-dubl, a. tanadwy,
hydan, ennynadwy, ennynol.
Accension, ac-sen'-shyn, s. taniad, en-
nyniad, ffagliad.
Accent, ac'-sent, s. acen, acan ; gorddy-
gan ; t6n ; llafar.
Accent, ac-sent', v. a. acenu, llefaru.
Accentor, ac-sen'-tyr, s. acenydd, achan-
or ; cerddorlyw, perorlyw, Uywydd
c6r ; brych y cae, gwas y gog.
Accentual, ac-sen'-tiw-yl, a. acenol, ac-
eniadol, tonyddol.
Accentuate, ac-sen'-tiw-ct, v. a. acen-
iadu ; acennodi.
Accentuation, ac-sen-tiw-e'-shyn, «. ac-
eniad, aceniadaeth, acenyddiaeth ;
acennodiad..
Accept, ac-sept', v. a. derbyn, cymmer-
yd ; cymuieradwyo ; caniatau ; cyd-
nabod ; dilysu.
Acceptability, ac-sep-ta-bul'-i-ti, s. der-
bynioldeb, cymmeriadoldeb.
Acceptable, ac-sep'-tabl, a. derbyniol,
cymmeradwy ; crosawus, boddlawn ;
dymunol, boddliaol, boddus.
Acceptableness, ac-sep'-tabl-nes, s. der-
byniad, derbyniolrwydd ; cymmer-
adwyad ; cymmeriadoldeb, cynimyr-
usrwydd.
Acceptably, ac-sep'-ta-bli, ad. yn dder-
byniol, yn gymmeradwy ; -wrth fodd.
Acceptance, ac-sep'-tyns, s. derbyniad,
derbyniawd ; cymmeriad ; cymmer-
edigaeth ; cymmyredd ; croesaw,
croesawiad ; addefeb.
Acceptation, ac-sep-te'-shyn, g. derbyn-
iad ; cymmeradwyaeth ; ystyr, ar-
wyddoc^d, dealliad, pwyll.
Accepter, \ ac-sep'-tyr, s. derbyniwr.
Acceptor, ) derbyniedydd, cymmerwr;
addefwr, addefebydd.
Acceptilation, ac-sep-ti-le'-shyn, s. som-
ysgrif, taladdefiad.
Acception, ac-sep'-shyn, «. ystyr, ystyr
gair.
Acceptive, ac-sep'-tuf, a. derbyniadol;
parod i Jdderbyn.
Access, ac-ses', s. dyfodiad, dyfodfa ;
nes3,d, dynesiad ; cyrch, cyrchiad ;
o, felayntad; a cam; e, hen; e, pen; t, llid; i, dim; o, tor, ondei sain ynhwy; o lion;
ACCI
A ceo
niyiiediad ; chwanegiad, helaethiad;
cyiuiydd.
Accessai-ily, ac'-ses-sar-i-li, ) ad.yngyi-
Accessorily, ac'-ses-sor-i-li, ) ranog; yn
affeithiol ; yn gynnortliwyol.
Accessariness, ac'-ses-sar-i-nes, \s.o yf-
Accessoriness, ac'-ses-sor-i-nes, ) ran-
ogrwydd, cyf ranogaeth ; affeithiol-
rwydd.
Accessary, ) ac'-ses-syi'-i, a. cyfranog,
Accessoiy, i cyfranogol, affeithiol ; cyn-
northwyol, cefnogol.
Accessible, ac-ses'-ubl, a. dyf odadwy, hy-
gyrch, hydrum ; mwynaidd, hyfwyn.
Accession, ac-sesh'-yn, s. dyf odiad ;
chwanegiad, achwanegiad, angwan-
egiad, mwyMd ; cynnyddiad ; cyrch-
iad.
Accessional, ac-sesh'-yn-yl, a. chwaneg-
ol, achwanegol, ychwanegol.
Accessorial, ac-ses-s6r'-i-yl, a. cjrfranog,
cynnorthwyol.
Accidence, ac'-si-dens, s. rhagieithadur,
axweiniadur; rhagieitheg, egwyddor-
eg ; mabddysg.
Accident, ac'-si-dent, s. damwain, dy-
chwaen, damchwaen, dygwydd, dy-
gwyddiad ; hap ; damweiidaeth.
Accidents, ac'-si-dents, s.pl. dychwein-
iau=pethau dibwys mewn arwydd-
farddoniaeth neu herodraeth.
Accidental, ac-si-den'-tyl, a. damwein-
iol, dygwyddol ; hapiol.
Accidentals, ac-si-den'-tylz, s. pi. dam-
weinion := effeithiau dygwyddiadol
mewn paentio ; y creision a'r Ueddf on
a roddir o flaen nodau yng nghanol
tonau neu alawenau mewn cerddor-
iaeth.
Accidentally, ac-si-den'-tyl-i, ad. yn
ddamweiniol, o ddygwydd, ax ddam-
wain.
Accidentalness, ac-si-den'-tyl-nes, s.
damweiniaeth, dygwyddiaeth.
Accidentiary, ac-si-den'-shy-ri, a. rhag-
ieithegol.
Accidious, ac-sud'-i-yz, a. diog, mus-
greU, swrth. **
Accidity, ac-sud'-i-ti, s. diogi, sjrthni.
Accinct, ac-singct', a. gwregysedig ;
parod.
Accipenser, ac-si-pen'-syr, s. ystyrsiwn;
mwythanbysg=math ar bysg mad-
ruddog.
Accipient, ac-sup'-i-ent, s. derbyniwr;
cymmerydd ; aiioUwr.
Accipiter, ac-sup'-i-tyr, s, hebog,
gwalch ; gwepia.
Accipitrarius, ac-sup'-ut-rer-iys, s. heb-
ogydd, gweilchydd.
Accii^itrine, ac-sup'-i-trun, a. hebogol ;
ysglyfiog.
Accismus, ac-sus'-mys, s. ffugwadiad=
ffugr mewn areitheg.
Accite, ac-seit', v. a. dyfynu, gwysip,
galw.
Acclaim, ac-ckm', v. n. bloeddio, ban-
llefain ; cydfloeddio, cydlefain, cyd-
awri ; diasbedain :— s. bloedd, blodd-
est, gwaedd; cydfanUef; cydarfoU-
iant.
Acclamation, ac-clam-e'-shyn, s. blodd-
est, banllef, arfloedd ; Uawen floedd,
Uonfloedd, gorfoledd, elwch; clodin-
eb, .canmoliaeth ; cydfloeddiad, cyd-
lef; ucheiglod.
Acclamatory, ac-clam'-y-tyr-i, a. blodd-
estol ; goi'foleddol, arfoleddol ; cyd-
fanllefol.
Acclimate, ac-clei'-met, ) v. a. hin-
Acclimatise, ac-clei'-my-teiz, j" soddi,
ymhinsoddi.
Acclimated, ac-clei'-my-ted, p. a. hin-
soddedig.
Acclimation, ac-clei-mc'-shyn, ) s. hin-
Acclimature, ac-clei'-my-9yr, ) sodd-
iad, ymhinsoddiad.
Acclivity, ac-cluf'-i-ti, s. bronallt, ewin-
allt, serthallt ; diffwys ; rhiw, llethr,
llechwedd, bron, gaUt, gorallt ; gori-
fyny ; esgyniad, esgynfa, cwnad.
Acclive, ac-cleif , ( a. llechweddol,
Acclivous, ac-clei'-fyz, J Uethrog, derch-
osgoawl ; esgyniadol.
Accloy, ac-cloi', v. a. alani, Uaru; Uenwi.
Accoil, ac-coLl', v. n. ymdrafferthu,
ffwdanu, ffiystio ; ymdyru.
Accolade, ac-col-lad'; ac-co-led', s. gy-
ddygawd ; cofleidiad ; cydnod=ton-
rwym mewn cerddoriaeth.
Accolent, ac'-c6-lent, s. cyffinydd, cy-
ffiniwr, cyttirog; cymmydog; dyn
dyf odiad.
Accommodable, ac-com'-mo-dybl, a.
addas, cyfaddas, cymliwys, cyfaddas-
ol; cymmesur.
Accommodableness, ac-com'-mo-dybl-
nes, s. cyfaddasedd, cymliwysder.
Accommodate, ac-com'-mo-det, v. a,
addasu, cyf addasu, cymhwyso, sutio ;
diwallu ; cynnysgaeddu, cynnys-
gaethu ; cymmesuro ; athrywynu ;
Uettya ■.— a.=Accommodable.
Accommodately, ac-com'-mo-det-li, ad.
yn addas, yn gymhwys ; yn gymmes-
ur ; yn llettygar.
b, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; y, fel tsh; j, John; 8h, fel s yn eisleu; z, zgl.
ACCO 10
A ceo
Accommodateness,ac-coiu'-modet-nes, )
Accommodation, ac-com-mo-de'-shyn, (
s. addasiad, cyfaddasiad, cymhwysiad ;
diwalliad ; cyfraid ; cymmesuriad ;
athrjTv-yiiiad, cymmodiad ; lletty ;
cyfleusdra.
Accomjuodator, ac-com'-mo-de-tyr, s.
cyf addaswr ; cymmesurwr ; athrywyn-
"WT ; llettywr.
Acoompanable, ac-cym'-pa-nybl, )
Accompaniable, ac-cym'-pa-ni-abl, )
cymdeithasol, cymdeithasgar ; cyf-
eillgai".
Accompanier, ac-cym'-pa-ni-yr, ) s. cyd-
Accompanist, ac-cym'-pa-mist, ) ym-
aith, cytteithiwr ; liebryngwr ; cy-
ngherddor, cychwai-euydd, cychwar-
iwT.
Accompaniment, ac-cym'-pa-ni-ment, s.
cyttrawd, cysymdaith, cydymdeith-
iad, cydfynediad; hebrjaigiad, can-
nhrawd, canymdoad ; cyngherdd,
cyngherddawd : — pi. cyngherddau, cy-
nglierddodion=y rhanau ychwanegol
a chwarir ar beiriannau er addumo
cyfansoddiad cerddorol.
Accompany, ac-cym'-pa-ni, v. cydrodio,
cysymdaith, cymdeithio, cytteithio,
cydgerdded ; hebrwng, canymdoi ; ym-
gyfeUlachu, ymddilyn; cyngherddu,
cyngherddodi.
Accomplice, ac-com'-plus, s. cyfranogwr,
rhanogydd, cysswyniad, cydgyfranog,
cydblaid, affeithiwr.
Accomplish, ac-com'-plish, v. a. cyf-
lawni, cyflawnu, diweddu, cwbUiau,
perffeitliio, gorphen ; gwneuthur,
gwneyd ; addumo.
Accomplished, ac-com'-plish-ed ; ac-
com'-plisht, a. cyflawn, cyflawnedig,
gorphenedig ; perffeitlilawn ; doniog,
dawnwych, deifniog, coethwych ;
medrus, uchelwych, duUweddus,
moeswych, diwyUedig, dillynaidd.
AccompUsher, ac-com'-pUsh-yr, s. cyf-
lawnwT, cwblhiiwr ; gwiieuthurwr ;
deifnawg ('pi. deLfnogion) ; diwylliwr.
Accomplisliment, ac-com'-plish-ment, s.
cyflaw-niad, cwblh^d, pei-ffeitliiad,
dybeniad ; gwneuthurdeb ; medr,
medredd, deif niogaeth ; cyThaeddiad ;
diwylliad; destledd; dawnwychedd.
Accompt, ac-cowTit', s.^^Account.
Accomptant, ac-cownt'-ynt, s. = Ac-
countant.
Accord, ac-cord', s. cydfod, cyfundeb,
cytundeb, cydmideb, cydsyniad, cyd-
gordiad, cjmghordiad ; bodd; biyd;
i
ewyllys, gwyllys ; cyssonedd :
cydfod, cyfuiio, cytuiio, cydsynio,
cydsynied, cydweddu, cyttaio ; uno,
unoli ; cyssoni ; cyf addasu, sutio.
Accordable, ac-coi-'-dybl, a. cyf luiadwy ;
cyssonadwy.
Accordance, ac-cor'-dyns, ) s. cydfod,
Accordancy, ac-cor'-dyn-si, \ cydwedd-
iad, iinweddiad, cynghordiad, cysson-
iant, unoliaeth, cymrodedd.
Accordant, ac-cor'-dynt, a. cytunol, cy-
tftn, cyf un, unci, unweddol, cydf odol ;
cysson, cysseiniol ; cyf atebol.
Accordantly, ac-cor'-dynt-U, ad. yn gy-
timol ; yn gysson.
Accorder, ac-cor'-dyr, 5. cytunwr, cyd-
f odwr ; cynnorthwywr.
According, ac-cor'-ding, prp. yn ol ; yn
gyffelyb; wrth, megys, megis, fel,
mal ; herwydd.
Accordingly, ac-cor'-ding-li, ad. yn gyf-
atebol, yn ganlynol ; ef elly, f eUy ; yn
ddyladwy ; yn gyffelybol.
Accordion, ac-coi-'-di-yn, s. cynghordon,
cynghordyr, cyngherddon = offeryn
cerdd.
Accorporate, ac-cor'-po-rct, v. a. cyd-
gorffori, uno.
Accost, ac-cosb', v. a, cyf arch, anerch ;
nesu at ; uno.
Accostable, ac-cos'-tybl, a. hygyrch ; cyf-
eiUgar, caruaidd ; m-wynaidd, hynaws.
Accosted, ac-cos'-ted, p. a. cyfarchedig,
anerchedig ; ochr yn ochr.
Accoucheur, ac-cicsh-yr', s. colwynydd,
colwynwr, bydwreiciwr.
Accoucheuse, ac-c?t'sh-iirs', «./. colwyn-
es, colwynyddes, colwynwraig, byd-
wraig.
Accouchment, ) ac - cw^' - ment ; ac -
Accouchement, j c?i"sh'-mong, g. col-
wyniad, bydwreiciaeth ; esgoriadaeth ;
gwelyfawd, gwelyawd.
Account, ac-cownt', s. cyfrif, cyfrifiant,
cyfrifiad ; hanes ; cymmeriad, bri,
pat'ch ; gwerth ; budd, mael : — v. cyf-
rif ; rhoddi cyfrif, atoj).
Accountability, ac-cown-ty-bid'-i-ti, )
Accountableness,ac-cownt'-ybl-nes, 1
cyfrifoldeb, ateboldeb, atebolrwydd.
Accountable, ac-cown'-tybl, a. cyfrifol,
atebol.
Accountant, ac-cown'-tynt, s. cyfrifwT,
cyfrifydd, cj-frifor, rhifyddwr.
Accountantship, ac-cown'-tynt-ship, s,
cyfrifyddiaeth, cyfriforiaeth.
Account-book, ac-cownt'-bwc, s. cyfrif-
lyfr, rhifwerslj'f r.
a, fel a yn tad; a, cam; e, lien; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain ynhwy; o, Hon;
ACCU
11
ACCU
Accounting, ac-cown'-ting, s. cyfrifiad,
cyfrifiant.
Accouple, ac-cyp'-pl, v, a. cydio, cys
sylltu, asio, cymharu.
Accouplement, ao-cyp'-pl-ment, s. cyd-
iad, cymhariad.
Accoutre, ac-civ'-tyr ; ac-co'-tyr, v. a.
taclu, trwsiadu, trwsio ; gwisgo, dill
adu, amwisgo, arwisgo; arfogi; add
umo, tjwluso, trecio.
Accoutrements, ac-ct(/-tyr-ments, s. pi
taclau, tree, seirch; gwisgoedd
addumiadau; arfau, offer; cer, celfi
Accoutring, ac-cw'-tring, s. tacliad, tree
iad; arwisgiad; addumiad; arfogiad
Accoy, ac-coi', v. a. llonyddu, lloddi,
Iliniaru, arwesu.
Accredit, ac-cred'-ut, v. a. achredu,
credu, coelio; ci-edoli.
Accreditation, ac-cred-i-te'-sh.yn, s.
achrediad, coeliad.
Accredited, ac-cred'-ut-ed, a. credus
ymddiriedus ; credadwy, coeliadwy
cymmeradwy.
Accrescent, ac-cres'-ynt, ) a. cynnyddol
Accresent, ac-cri'-synt, ) ar gynnydd
prifiol; tyfol.
Accretion, ac-crt'-shyn, s. cynnydd ; cyn
nyddiad, mwyh3,d, atfwj'ad; tyfiad,
tyfiant, twf ; twddf ; toraeth.
Accretive, ac-crj'-tuf, a. cynnyddol
tyfol; tyddfol.
Accroach, ac-crog', v. a. bachu, craf angio,
crychdynu; cribddeilio.
Accroachment, ac-cr69'-ment, s, bach
iad; cribddeiliad, cribddail.
Accrue, ac-cr?'/, v. n. chwanegu ; tarddu,
deillio; dyfod.
Accruement, ac-crw'-ment, S. chwaneg-
iad ; cyiinyddiad.
Accubation, ac-ciw-be'-shyn, s. lledor-
wedd, lledorweddiad ; Uedeisteddiad
=yT hen ag\vedd wrth fwyta.
Accumb, ac-cymb', v. n. lledorwedd;
lledeistedd.
Accumbcncy, ac-cym'-ben-si, s. lled-
orweddiant ; Uedeisteddiad.
Accunibent, ac-cym'-bent, a. Uedorwedd-
ol; lledeisteddol ; gogwyddol.
Accumulate, ac-ciw'-miw-let, v. a. tyru,
pentyru, carneddu, curtio, crugio,
cludeirio, athyru, dasylu, dasyrnu;
sypio, casglu ; cynnjTchu ; cynnyddu :
— a. pentyrol, crugiedig; casgledig.
Accumulation, ac-ciw-miw-le'-shyn, s.
tyriad, pentyriad, cameddiad, dasyl-
iad; casgl, clasg, cyniiyixhiad ; dar-
gynnuUiad.
Accumulative, ac-ciw'-miw-le-tuf, a.
pentyrol, athyrol; crugiol, cameddol,
dasyi-nol; cynnyrchiol.
Accumulator, ac-civZ-miw-le-tyr, s. pen-
tyrwr, casglydd, dasyrnydd.
Accuracy, ac'-ciw-ra-si, s. cywirdeb,
cyweirdeb, iawnder ; cywreindeb,
cywreinrwydd ; manylwch, manyldeb,
gofal, diclilynedd, neisrwydd.
Accurate, ac'-ciw-ret; ac'-ciw-ryt, a.
cywir, cywair; cywrain, cywraint;
manwl, manol ; celfyddgar, celfyddus,
cynnil ; dichlyn, nais.
Accurately, ac'-ciw-rct-li, ad. yngywir;
yn f anwl ; yn of alus ; yn ddichlyn, yn
nais. [curacy.
Accurateness, ac'-ciw-ret-nes, s.=Ac-
Accurse, ac-cyrs', v. a. meUdithio, meU-
digo; rhegi, rhegu; esgymmuno, ys-
gymmuno.
Accursed, ac-cyr'-sed; ac-cyrst', p. a.
meUdigedig, melldigaid, melldithied-
ig; esgynxmun, esgymmunedig, ys-
gymmunedig; difenwedig; ysgeler.
Accusable, ac-ciV-zybl, a. cyhuddadwy,
achwynadwy; beius, beiadwy.
Accusant, ac-ciw'-zynt, s. cyhuddwr,
cwynwr, achwynwr; beiwr.
Accusation, ac-ciw-ze'-shyn, s. cyhudd-
iad, cyhudded, cwyn, achwyniad,
achwyniaeth, achwyn; achos.
Accusative, ac-ciV-za-tuf, a. cyhuddol,
cyhuddiadol.
Accusative case, ac-ciV-za-tuf ces', s. y
cyflwr cyhuddol, yr achos cyhuddol, y
cyhuddai=y pedwerydd cwympawd i
enwau Lladin.
Accusatively, ac-ciV-za-tuf-H, ad. yn
gyhuddol, yn achwyniadol.
Accusatory, ac-ciw'-za-to-ri, a. cyhudd-
iadol, achwynol.
Accuse, ac-ciwz', v. a. cyhuddo, achwyn,
achwyno; beio; athrodi, enllibio.
Accuser, ac-ciw'-zyr, s. cyhuddwr, cwyn-
wr; beiwr.
Accustom, ac-cys'-tym, v. arfer, arferu,
arf ei-yd, darferu ; ymarfer, ymgyn-
nefino, gnodi, gnotiiu; cyttrigo, cyd-
drigo : — s. arfer, defod.
Accustomable, ac-cys'-tym-ybl, "j a. ar-
Accustomary, ac-cys'-tym-yr-i, > ferol.
Accustomed, ac-cys'-tymd, J cyn-
nefinol, cynnefin; defodol, gnodol,
gnotaol; cyffredin, mynych, gnawd,
arferedig.
Accustomably, ac-cys'-tym-y-bli, ad. jn
ol yr arfer, yn arferol, yngynnefin, fel
arferol.
ij, Ho; u, dull; w, swn; v, , pwn; y, yr; y, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ACET
12
ACIC
Ace, es, s. un, sym ; as, temig, mymryn,
rhonyn, symyn, tib, tip, tipyn, tic,
ticyii.
Acephala, a-seff'-al-y, s.pl. pen-gollogion,
dibenogion, ^milod heb ben iddynt,
uiegys y llymeircli.
Acephalous, a-selF-al-yz, a. pen-goll,
diben, heb ben.
Acer, e'-syr, s. masarnwydd, masamen,
pren masarn.
Acera, e'-svr-y, ) s. pi. com-gollog-
Acerans, e -sjT-yuz, f ion, digomogion
=math ar filod heb gym neu ben-
lathau.
Acerb, arsyrb', a. sur, llerf, chwibl;
llym, tost, chwerw ; sarug, sarig, egr,
gersrin, awchus, esgudlym, blaendost ;
anaddfed.
Acerbate, a-syr'-bet, v. a. sureiddio,
suro, llerfii, chwiblo, egru ; chwervvi,
blino, gofidio.
Acerbity, a-syr'-bu-ti, s. suredd, surni,
suri, llerf add; llymder, tostedd,
chwerwder; sarugrwydd, gerwinder;
blinder, adfyd.
Aceric, a-syr'-ic, a. masamig, masamol.
Acerose, as'-i-ros, ) a. usog, uslyd, us-
Acerous, as-i'-ryz, ) ionllyd, usaidd,
manuslyd; llychlyd.
Acervate, a-syr'-fet, v. a, tyru, pentyru,
crugio, curtio; sypio, cludeirio, my-
dylu, dasglu.
Acerval, a-syr'-fyl, ^ a. penfeyrol,
Acervose, a-sjT'-f<)s, > athyrol, crug-
Acervous, a-syr'-fyz, S iog, crugain ;
cludeiriog, dasylog.
Acervation, a-syr-fe'-shyn, s. pentyriad,
crugiad, carneddiad; cludeiriad, da-
syliad.
Acescency, a-ses'-sen-si, s. ymsuriad, go-
suriad, chwibledd, egredd.
Acescent, a-ses'-sent, a. ymsurol, sur-
Uyd, chwiblaidd.
Acetabulum, a-si-tab'-iw-lym, s. cwpen-
yn=math ar f esur o unas a banner ;
ceuglun:=y ceuedd y try pen y glun
ynddo.
Acetary, as'-i-tyr-i, ) r^
Acetas, a-si'-tas, ) ** ^^^ ^T^^-
Acetate, as'-i-tet, ) j ■ j.
A „„4.u„ „„' • 4. -J. ^ s. surawd, suriant.
Acetite, as -i-teit, j '
Acetic, a-set'-ic, a. surig.
Acetic acid, a-set'-ic as'-ud, s. sur surig.
Acetifaction, a-set-i-fifac'-shyn, ) s. sur-
Acetification,a-set-i-ffi-ce'-shyn, ) iant,
egriad; gwinegriad, gwinegreiddiad.
Acetify, a-set'-i-ffei, v. suroli, sui'eiddio ;
suro.
Acetometer, a-si-tom'-i-tyr, s. surfesuy^
surfeidyr.
Acetosce folia, a-si-tiy-si fio'-li-y, s. ph
dail y suran.
Acetose, as'-i-tos, \ a. sur, surol, egr.
Acetous, a-si'-tyz, ) chwibl.
Acetosella, a-si-to-sel'-ly, s. suran-goed;
y pren suran.
Acetosity, as-i-tos'-i-ti, s. suredigaeth.
Acetum, a-si'-tym, s. gvpinegr, surwin ;
surwy.
Achaenium, a-ci'-ni-ym, «. unhadogion^
anagorogion=:math ar fFrwyth unhad-
og nad egyr pan yn addfed.
Achantia, a-can'-shy, s. morcath=:math
ar bysgodyn.
Ache, cc, s. dolur, gw^n, poen, cur,
gloes, gwaew, gwewyr; gwst: — v. n.
dolurio, gwynegu, gw^nio, gloesygu,
poeni.
Achievable, a-gif'-ybl, a. gwneuthurad-
wy; gorphenadwy.
Achievance, a-9Jl'-yns, s. cyflawniad;
gorchwyl.
Achieve, a-gif, v. a. cyflawni, cyflawnu,
gwneuthur ; gorjjhen, cwblhau ; enniU,
ynniU; gorchestu.
Achievement, a-^if -ment, s. cyflawniad ;
gorchest, gorchestedd ; mawrwaith,
camp ; aifarwyddion.
Achiever, a-gif-yr, s. cyflawnydd; gor-
phenwr; gorchestwr.
Aching, ec'-ing, s. doluriad, gwynegiad,
poeniad.
Achillea, a-cU-K'-y, s. llysiau achel^^'
Uysiau a ddefnyddiodd Achel i weUa
Telephus; milddail, gwilflfrai, llysiau
'r gwaedlin.
Achlamydese, ac-la-mud'-i-i, s. pi. noeth-
ogion=math ar lysiau heb amwisg.
Achlamydeous, ac-la-mud'-i-ys, a. noeth,
diwisg, diamlen.
Achnanthes, ac-nan'-this, s. morewyn=
math ar wymon ; gwlith.
Achnodonton, ac-no-don'-tyn, s. dantyr
ns=math ar lysiau.
Achor, c'-cyr, s. cnigdardd; pen-grechi
crawnllyd.
Achras, e'-crys, s. gellygen wyllt.
Achromatic, a-cro-mat'-ic, a, diliwig,
afliwig; gwrthliwiog.
Achromaticity, a-cro-ma-tus'-i-ti, s. af-
liwiogrwydd.
Achromatism, a-crom'-a-tuzm, s. afliw-
iaeth.
Aciculas, a-sic'-iw-li, s. pi. nodwyddig-
ion=math ar lysiau a milod nodwydd-
og-
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o lion;
ACNE
13
ACQU
Acicular, a-sic'-iw-lyr, a. nydwyddol,
nodwyddig.
Aciculate, a-sic'-iw-lct, ) a. nydwydd-
Aciculine, a-sic'-iw-lun, ) aidd, nod-
wyddaidd.
Acid, as'-ud, a. sur, chwibl, egr, llym-
sur: — s. chwigl, sur, suryn.
Acidiferous, a-sud-uiT-jT-yz, a. surog,
chwiblog.
Acidiiiable, a-sud-i-ffei'-ybl, a. sxiradwy,
egradwy.
Acidification, a-sud-i-ffi-ce'-shyn, s. sur-
oliad, egroliad; suredigaeth.
Acidifier, a-sud-i-£Fei'-yr, s. surolydd,
egrolydd.
Acidify, a-sud'-i-ffei, v. suroli, sureidd-
io, egroli; suro, chwiblo.
Acidimeter, a-su-dum'-i-tyr, s. surfesur,
surfeidyr.
Acidimetry, a-sud-um'-i-tri, s. surfesur-
iaeth, smfeidryddiaeth.
Acidity, a-sud'-i-ti, ( s. sumi, surder,
Acidiiess, as'-ud-nes, > suredd, egredd,
egri, chwibledd.
Acidoton, as-i-do'-tyn, s. pigoglys=math
ar lysiau drygsawrus.
Acidida, a-sud'-iw-ly, s. suran y coed,
gellyg surion.
AcidulM, a-sud'-i-w-li, s. pi. snreigion=
flynnonau meddygol k surion ynddynt.
Acidulate, a-sud'-iw-let, v. suroli, chwibl-
eiddio; lledsuro, gosuro. .
Acidule, a-sud'-iw-li, s. ensur.
Acidulous, a-sud'-iw-lyz, a. suraidd,
egraidd; gosur, lledsur.
Aciform, e'-si-iTorm, a. nydwyddol, ar
Tvedd nydwydd.
Acinaceous, as-i-nc'-shyz, a. cnewyllog.
Acinaciform, as-i-nas'-i-fform, a. cledd-
yfddull, cleddyfwedd.
Aciniform, a-sun'-i-fform, a. grabaidd,
bagwyol, clysdyrol.
Acinose, as'-i-niis, / a. manronynol,
Acinous, as'-i-nyz, | manronol; din-
codlyd.
Acknowledge, ac-nol'-lej, v. a. cydnabod,
cydnabyddu; cyfaddef, addef, cy-
ffesu.
Acknowledging, ac-nol'-lej -ing, a. cyd-
nabyddol; diolchgax; boddus.
Acknowledgment, Acknowledgement,
ac-nol'-lej -ment, s. cydnabyddiad, cyd-
nabodiad, cydnabyddiaeth ; cyfaddef-
iad, addefiad, cyffesiad.
Acme, ac'-mi, s. top, pen, goruchder;
eithafed, eithafedd, eithaf ; uckraddj
pryfiwnt.
Acne, ac'-ni, s. llyfritliyn, pigodyn.
Acologi, a-col'-ii-ji, s. cyfiyreg, cyfiyr-
iaeth, cyfferaaeth.
Acolothist, a-co]'-o-thust, ) s. isweinydd,
Acolyte, ac'-6-leit, ) isweinidog
yn yr Eglwys Babaidd.
Aconite, ac'-6-neit, s. Uysiau'r blaidd,
ffa 'r blaidd, bleidd-dag, cap y my-
neich.
Aconitina, a-co-ni-tei'-ny, ) s. bleidd-
Aconita, a-co-nei'-ty, ) dagwy=
sudd gwenwynig Uysiau'r blaidd.
Acop, e'-cop, ad. argopa, ardop, arben.
Acopica, a-cop'-i-cy, s. gwi-thludded=
cyffyr rhag blinder.
Acor, e'-cor, s. surni; suredd y cylla.
Acorn, e'-com, s. mesen; pi. mes.
Acomed, c'-comd, a. mesenog.
Acorys, c'-co-rj's, s. y faner f elys=:math
ar lysiau tramor.
Acotyledonea, a-co-ti-li-do'-ni-y, 1 s. pi.
Acotyledonese, a-co-ti-li-do'-ni-i, > ang-
Acotyledons, a-co-ti-K'-dynz, ) hib-
ogion, digibogion=math ar lysiau heb
gibau neu hadlestri.
Acotyledonous, a-co-ti-li'-do-nys, a,
anghibog, anghibol, digib.
Acoumeter, a-cow'-mi-tyr, s. clywfesur,
clywfeidyr, clywiadur.
Acourus, a-c?«'-rys, s. barfogion=math
ar bysgod barfog.
Acoustic, a-cow'-stic, a. clywiadol,
clywedig, clybodig.
Acoustics, a-coV-stics, s. seiniadaeth,
seineg, seinyddiaeth, seinddysg; pi.
clywedigion, clybodigion = cyfferi i
wella clyw.
Acquaint, ac-cwent', v. a. hysbysu, my-
negi; amlygu; ymarfer, cynnefino.
Acquaintance, ac-cwen'-tyns, s. cydna-
byddiaeth, adnabyddiaeth, nabydd-
iaeth; cydnabod, cyfaill; cynnefin-
dod, cynnefindra, cynnefinder ; ymar-
feriad, cyfeillach; pi. adnabyddiaid.
Acquainted, ac-cwen'-ted, a. cydna-
byddus, adnabyddus, cydnabodus,
gwybyddus; cyimefin.
Acquest, ac-cwest', s. caffaeliad; cyr-
haeddiad; ennilliad.
Acquiesce, ac-cwi-es', v. n. ymfoddloni,
ymesmwytho ; cydsynio, ymostwng,
goddef, ymdawelu; ymhyfiydu.
Acquiescence, ac-cwi-es'-yns, s. ymfodd-
loniad; cydsyniad, ymostyngiad, go-
ddefiad, ymdaweliad.
Acquiescent, ac-cwi-es'-ynt, a. ymfodd-
lonol; cydsyniol, ymostyngol.
Acquiescently, ac-cwi-es'-ynt-li, ad. yn
ymfoddlonol; yn ymostyngol.
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu, z, zSl.
ACRI
14
ACT
Acquiet, ac-cwei'-et, v. a. llonyddu;
tawelu.
Acquirable, ac-cwei'yr-ybl, a. cyrhaedd-
adwy, caffaeladwy.
Acquire, ac-cwei'yr, v. a. cyrhaeddyd,
cyrhaedd; caffael; cael, yniiill, ennill;
ceisio ; casglu.
Acquired, ac-cwei'yrd, p. a. cyrhaedd-
edig, caffaeledig.
Acquirer, ac-cwei'yr-yr, s. cyrhaeddwr;
ynnillwr; ymgeisiwr.
Acquirement, ac-cwei'yr-ment, 1 s. cyr-
Acquiring, ac-cwei'yr-ing, Vhaedd-
Acquiry, ac-cwei'yr-i, ) iad,
cyrhaedd, caffaeliad; caffawd, cafifad;
ymgais.
Acquisite, ac'-cwu-seit, a.= Acquisitive.
Acquisition, ac-cwu-zish'-yn, s. caffael-
\aA, cjThaeddiad, cyrhaeddiaeth, caff-
awd; ynnill, ennilliad; chwanegiad.
Acquisitive, ac-cwuz'-i-tuf, a. caffaeled-
ig, cyrha«ddedig ; ynnilledig; ym-
chwilgar.
Acquisitiveness, ac-cwuz'-i-tuf-nes, s.
hygaeledd; caffadogrwydd.
Acquist, ac-cwust', s.=Acqtiest, Acqui-
sition.
Acquit, ac-cwut', v. a. rhyddhau, goll-
wng; dieuogi; maddeu; cyfiawnhau.
Acquitment, ac-cwut'-ment, J s. goU-
Acquittal, ac-cwut'-tyl, > 3rngdod,
Acquittance, ac-cwut'-tyns, ) rhydd-
hiid; goUyngeb, derbyneb.
Acranthus, a-cran'-thys, s. cyffrodydd
=math ar lysard liirdaf odog.
Acrase, | a-crez', v. a. gwallgofi, pen-
Acraze, ) droni, penwanio, ammhwyllo.
Acrasy, e'-cry-si, s. rhysedd, gormant;
afreoledd.
Acre, e'-cyr, s. erw, cyfar, esgyr, eg,
ech.
Acred, e'-cyrd, a. erwog; tiriog.
Acredula, a-cri'-diw-ly, «. hedydd y coed.
Acrid, ac'-rid, a. llymsur, egrol; tost-
lym, llymdost ; chwerw, chwerwaidd ;
gerwin, saruglym, pigog; poeth, ysol,
iddas.
Acridians, a-crud'-i-ynz, s. pi. llindys-
ogionj llindysryw = rhyw o drych-
filod.
Acridity, a-crud'-i-ti, ) ». llymsuredd,
Acridness, ac'-nid-nes, ( tostlymedd ;
sumi, Uymsurni ; Uymder, tester, pig-
ogrwydd, sarugder; brydiant, poetli-
der; ffraethder.
Acrimonious, ac'-ri-mo'-ni-yz, a. lljnn-
surog; pigog, sarugog.
Acrimony, ac'- ri-myn-i, s. Uymder, ar-
lymedd, toster, Ujrmdoster; sumi,
llymsumi; chwerwder, bustligrwydd ;
•poethder.
Acrisy, ao'-ri-si, s. ansicredd, annilys-
edd.
Acritous, ac'-ri-tyz, a. ansicr, annilys.
Acritude, ac'-ri-tiwd, \ «. sumi, Uym-
Acrity, ac'-ri-ti, j" suredd; sanig-
rwydd, pigogrwydd, ecrwch; sur-
chwaeth, poethder.
Acroamatic, ac-ro-a-mat'-ic, ) a,
Acroamatical, ac-ro-a-mat'-i-cyl, ) gor-
ddysgeicUol, tryddysgeidiol ; dyrys.
Acroamatics, ac-ro-a-mat'-ics, $. pi.
gorddysgolion=darlithiau dyrys Aris-
totl.
Acrodus, a-cro'-dys, s. gorddeintogion=
math ar forgwn cloddiliog hirddan-
neddog.
Acrogens, a-cro'-jynz, s.pl. pendyfolion,
brigdyfolion.
Acromania, ac-ro-me'-ni-y, s. gorwall-
gofrwydd.
Acronycal, a-cron'-i-cyl, a. gwrthadegol
=yn codi pan fo'r haul yn machlud,
ac yn machlud pan fo'r haul yn codi.
Acropolis, a-crop'-6-lus, s. castell, arfor-
saf; ucheldref.
Acrospire, ac'-ro-speiyr, s. cyneginyn,
cynflaguryn ; egiiiyn, blaguryn, blaen-
dardd.
Acrospired, ac'-ro-spei-yrd, p. a. blagur-
edig, blaendarddedig.
Across, a-cros', ad. ar groes, ar draws,
yn groes.
Acrostic, a-cros'-tic, s. penenwad, pen-
enw=pennill k llythyren flaenaf pob
UineU yii gwneyd rhyw enw neu air :
— a. penenwadol.
Acrostically, a-cros' -ti-cyl-i, ad. yn ben-
enwol.
Acrothymion, a-cro-thei'-mi-yn, s. gor-
ddafaden, gwaed-ddafaden.
Acroteleutic, a-cro-tel'-iw-tic, s. diwedd-
glo.
Acroter, a-cro'-tyr, s. penysbur.
Acrotismus, a-cro-tus'-mj^s, s. digur,
anghuriad=diffyg gwaedguriad.
Acrotriche, a-cro'-tri?, s. pi. gorflewog-
ion, pigflewogion=math ar brysgwydd
tramor.
Act, act, V. gweithredu, gweithio,
preithio, goberu ; dynwared, mydum-
io, munudio, yindumio, chwareu ;
ymddwyn,yinarweddu:— s. gweithred,
gorchwyl, gober, goberiad, gwaith,
praitli, ffaith ; gosodiad, cyfraith,
rheithed ; cwyn, dadl, achwyn ; hawl.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yahwy; o,llon;
ACTI
15
ACUM
cynghawsedd ; chwareurEin = rhan
chwareu mewn comedi neu gym-
■wawd. •
Actinea, ) ac-tun'-i-y, s. 21I. milflodau,
Actinia, ) rlieiddflodau=math o filod
morol o'r dosbarth Danadogion.
Acting, ac'-ting, s. gweithrediad, gweith-
iant ; chwaread, chwareuad, chwar-
yddiad, munudiad.
Actiniaria, ac-tun-i-e'-ri-y, s. pi. rheidd-
flodweddion=:math ar amldroedogion
tebyg i'r milflodau.
Actiniform, ac-tun'-i-ffonn, a. pelydr-
aidd, rheiddiol.
Actinocamax, ac-tun-o-ce'-mycs, s. pi.
i'heiddbillion=inatli ar gregyn clodd-
iliog o ryw y Pendroedogion.
Actinocarpus, ac-tim-o-car'-pys, s. pi.
rheiddaeron, rheiddflfrwythau=math
ar lysiau cyfansawdd.
Actinochloa, ac-tun-oc'-lo-y, 5. pi.
rheiddweUt=math ar alldwf .
Actinocrinite, ac-tun-oc'-ri-neit, s.
rheiddalfaen.
ActinoUte, ac-tun'-6-leit, s. rheiddfaen,
rheifaen.
Actinolitic, ac-tun-o-lut'-ic, a. rheidd-
feinin, rheiddfeinig.
Actinometer,ac-tun-om'-i-tyr, s. rheidd-
iadur=offeryn a ddyf eisiodd Syr loan
Hersiel i fesur dwysder pelydron yr
haul.
Actinotus, ac-tun-o'-tys, s. pi. rheidd-
wull, rheiflodau.
Actinozoaria, ac-tun-o-zo-e'-ri-y, s. pi.
rheiddfilod.
Action, ac'-sliyn, s. gweithred, gweith-
rediaid ; eifaith ; mared ; cynghaws,
c-wyn, dadl, arhawl ; cad, brwydr,
trin, gwaith, ymgyrch, cammawn.
Actionable, ac'-shyn-ybl, a. holadwy,
dadladwy, cwynadwy, cynghawsad-
■wy; cospadwy.
Actionably, ac'-shyn-y-bli, ad. yn hol-
adwy, ar gynghaws ; yn gospadwy.
Actionary, ac'-shyn-y-ri, ) s. cyfranog,
fc, i
Actionist, ac'-shyn-ust,
Action-taking, ac'-shyn-tec'-ing, a. cyf-
reithgar.
Activate, ac'-tuf-et, v. a. bywiogi, pablu,
ffroddnso, arialu.
Active, ac'-tuf, a. gweithgar, esgud;
gwneutliurol, gweithredol ; bjrwiog,
heinjrf, heini, gweisgi, gwisgi, hoenus,
buan, cyflym, chwim, chwimmwth,
chwai, mwth, blawdd, fifroddus,
chwym, pablaidd, maredog, siongc,
ffres, ffresg, hawn, esgeiddig, gwaisg.
Actively, ac'-tuf -li, ad. yn weithredgar,
yn -weithredol ; yn fywiog, yn weisgi ;
ar frys.
Activeness, ac'-tuf-nes, ) s. gweithgar-
Activity, ac-tuf'-i-ti, \ wch, gweith-
redgar, gweithredoldeb; b3n;\dogrwydd,
esgudr^vydd, mythder, chweider,
chwimythder, prysurdeb, arial.
Actless, act'-les, a. anweithgar, anghel-
fydd; diog.
Actor, ac'-tyr, s. gwneuthurwr, gweith-
redwr ; holddadlwr, canllaw ; chwar-
euwr, chwariwr, chwareydd mewn
comedi neu gymwawd.
Actress, ac'-tres, s.f. chwareues, chwar-
yddes.
Actual, ac'-tiw-yl ; ac'-^iw-yl, a. gweith-
redol ; gwir, gwirioneddol.
Actuality, ac-tiw-al'-i-ti, > s. gweith-
Actualness, ac'-tiw-yl-nes, ) redoldeb ;
gwireddoldeb.
Actually, ac'-tiw-yl-i, ad. yn weithred-
ol ; mewn gwirionedd, yn wir, yn
ddiau, yn wirionedd, yn wir ddiau,
yn ddir.
Actuaiy, ac'-tiw-y-ri, s. llysgofiadur, ar-
wyddfai-dd ; arysgrifydd, penysgrif-
ydd.
Actuate, ac'-tiw-et, v. a, cynhyrfu, cy-
ffroi, arialu ; bywiocau, cyflymu ;
annog, ysgogi : — a. annogol, arialus,
ysgogol.
Actuated, ac-tiw-e'-ted, p. ysgogedig.
Actuation, ac-tiw-e'-shyn, s. gweithred-
iant, gweithiad ; cynhyrfiad, ysgogiad.
Actuose, ac'-tiw-os, a. gweithiog ; byw-
iog.
Acuate, ac'-iw-d;, v. a. ysgogi ; Uymu,
blaenllymu, awchlymu, awchu, ed-
lymu; minio, darfinio, hogi, Uifo;
golymu.
Acuity, a-ciV-i-ti, s. awchlymedd;
min ; tostedd.
Aculeate, a-ciw'-li-et, \ a.pigog, pig-
Aculeated, a-ciw-li-e'-ted, S oglym;
blaenUyn, blaenfain ; Uym ; colynog.
Aculeates, a-ciw-li-e'-tfz, «. ^i. pigogion,
colynogion=llwyth o adeinogion col-
ynog.
Acumen, a-ciV-men, s. craflfder, craflBn-
eb, synwyr, Uymsynwyr, caUddy-
chymmyg, deaU, amgyfiFred ; fFeldra,
cyfrwysder, ystryw; Uymder, awch,
min, blaen.
Acuminate, a-ciV -mi-net, v. blaen-
llymu, blaenfeinio, blaenio, blaen-
hogi, idio, minio ; pigfeinio, pen-
feinio.
o, Wo; u, dull; w, fwn; w, pwn; y, yrj 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ADAM
16
ADDI
::1
Acuminate, a-ciw'-mi-net, ) a.blaen-
Acuminated, a ciV-mi-ndi-ed, > llym,
Acuminous, a-ciV-mi-nyz, ) blaen-
fain, pigfain, llym ; pigoglym.
Acumination, a-ciw-mi-ne'-shyn, s.
blaenllymiad, blaenfeiiiiad, blaenhog-
iad, golyiaiad ; pigfeiniad, penfeiniad,
Acupuncture, ac-iw-pyngc'-Qyr,
Acupuncturation, ac-i-w-pyngc-9W-re'
shyn, s. pigf aniad, pigf aniant, croen-
bigiant.
Acute, a-ciwt', a. llym, edlym, iddas,
durfing, miniog, llifaid ; awchus,
awchlym ; craff, craffus, fifel, deaUus,
glew, treiddiol, syuwyrol ; tost, certh,
brochus, angerddol, poethlym :—v. a.
derchacenu, llymacenu ; Uymseinio.
Acute Accent, a-ciwt' ac'-sent, s. acen
dderchafedig, acan ddyrchaf edig, llem-
acen, sef (' ), jr lion a ddefnyddir yn
gyffredin, i ddynodi y sill acenol mewn
geiriau amrysill, ac a gyfliiir ar ol y
sill, mep-s y gwelir yiig nghynaniad y
ddau air yma, acute accent=&-ciwi!
ac'-sent, lie y gwelir fed yr acen
dderchafedig ar ol y sill olai—citot —
o'r gair blaenaf, ac ar ol y sill flaenaf
— ac — o'r gair olaf .
Acutely, a-ciwf -li, ad. yn llymacenol ;
yn llym, yn awchlym.
Acuteness, a-ciwt'-nes, s. llymder, cyf-
lymder ; craffder, craffusder, glewdid,
ffelder, synwyroldeb, manyldeb.
Ad, ad, pref. at, i, ar, hyd, agos at, tuag
at, ■wTth=rhagddodiad yn arwyddo
agosrwydd.
Adact, a-dact', v. a. gyru, gwthio ; cy-
mhell.
Adactyle, a-dac'-teil, a. difys, anfysedd-
og, heb fysedd.
Adacy, ad'-a-si, > s. diareb, diarheb, dir-
Adage, ad'-ej, S eb, dareb, gwireb,
dieuair, gwirair ; hen air, hen ddy-
wediad.
Adagial, a-de'-ji-yl, a. diarebol, diar-
hebol, darebus, direbol.
Adagio, a-de'-ji-o, s. arafawd, yr arafaf.
Adamant, ad'-a-mant, s. ceUt, diemwnt,
adamant ; tynfaen, maen tynu.
Adamantean, ad-a-man-ti'-yn, a. cellt-
aidd, adamantaidd.
Adamantine, ad-a-man'-tun, a. celltig,
ceUtin, celltain, adamantig ; caled.
Adamites, ad'-a-meits, s. pi. Addafiaid,
noethogiaid==hen blaid o goelgrefydd-
wyr a addolent yn noethion.
Adam's-apple, ad'-ymz-ap'-pl, s. afal y
gwddf , afal Adda.
Adansonia, ad-an-so'-ni-y, s. bara yr
epa, b^wyd yr ab, y pren Boabab, Ad-
ansonia.
Adapis, ad-e'-pus, s. Adapis=math ar
ddraenog cloddiliog.
Adapt, a-dapt', v. a. cyfaddasu, cy-
mhwyso, cymmedroli, cymmesuro,
cymweddu, addasu, sutio, cyfateboli.
Adaptability, ad-ap-ta-bul'-i-ti, s. cy-
mhwysoldeb, addasoldeb.
Adaptable, ad-ap'-tybl, a. cyfaddasol,
cymhwysol, addasol.
Adaptation, ad-ap-te'-shyn, ) s. cj^add-
Adaption, ad-ap'-shyn, { asiad, cy-
mhwysiad ; addasrwydd, cymhwys-
der.
Adaptedness, a-dap'-ted-nes, ) s. cyfadd-
Adaptness, a-dapt' -nes, ) asiaeth,
cymmesuriaeth.
Adaunt, a-dont', ) v. a. darostwng, gor-
Adaw, a-do', ) threchu.
Adays, a-dez', ad. yn awr, yn y dyddiau
hyn.
Adcorporate, ad-cor'-pij-ret, v. a. cyd-
gorfifori, uno.
Add, ad, v. a. chwanega, ychwanegu,
angwanegu ; attodi, cynnodi, dodi at ;
cyssylltu.
Addable, ad'-dybl, ) a. chwanegadwy,
Addible, ad'-dubl, ji mwyadwy ; attod-
adwy.
Addax, ad'-dycs, s. Adach=math ar
grychgom neu afrewig.
Addecimate, ad-des'-i-md;, v. a. deg-
ymu, degu.
Addeem, ad-dim', v. a. tybio ; dyf amu ;
dedfrydu.
Addenda, ad-den'-dy, s. pi. ch-wanegion,
chwanegoHon ; attodion, olddodion.
Addendum, ad-den'-djTn, s. chwaneg-
iad ; attodiad, olddodiad.
Adder, ad'-dyr, s. neidr ; gwiber.
Adder-bolt, ad'-dyr-bolt, ) s. gwas y
Adder-fly, ad'-dyr-fflei, j neidr, gwaeU
y neidr.
Adder's-grass, ad'-dyrz-gras, s. gwellt y
neidr.
Adder-stone, ad'-dyr-stiin, s. glain neidr,
maen glain, maen magi.
Adder's-tongue, ad'-dyrz-tyng, s. tafod
y neidr.
Adder's-wort, ad'-dyrz-wyrt, s. llysiau'r
neidr.
AddibUity, ad-di-bul'-i-ti, s. chwaneg-
olrwydd ; attodoldeb, cynnodoldeb.
Addice, ad'-dus, s. neddyf, neddai ;
bwellan, bwyeUig, bwyell gam.
Addict, ad-dict', v. a. ymroddi, ymroi.
a, fel a yntad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
ADDU
17
ADEP
caniatan ; ymgyflwyno, ymddiof rydu ;
tueddoli, tueddogi ; arwerthu ; cym-
mynu ; lluniaethu.
Addicted, ad-dic'-ted, p. a. 3rmrodded-
ig ; chwannog, tueddol, ymdueddol.
Addictedness, ad-dic'-ted-nes, s. chan-
nogrwydd, tueddoldeb, tueddusrwydd.
Addiction, ad-dic'-shjm, s. ymrod(fiad ;
gogwyddiad ; chwannogrwydd.
Additament, ad-dut'-a-ment, s. chwan-
egiad.
Addition, ad-dish'-yn, ». chwanegiad;
attodiad, cynnodiad ; attodiaeth, cyn-
nodiaeth ; cyssylltiad ; mwyhad.
Additional, ad-dish' -yn-yl, a. chwaneg-
ol ; cynnodol, attodiadol.
Additionally, ad-dish'-yn-yl-i, ad. yn
ychwanegol.
Additive, ad'-di-tuf, ) a. ch-wanegiad-
Additory, ad'-di-tor-i, ) ol ; cynnodiad-
ol, attodiadol ; chwanegadwy.
Addititious, ad-di-tish'-ys, a. chwaneg-
iannol.
Addle, ad'-dl, ) a. clwc, hadl, gorllyd.
Addled, ad'-dld, J mysorig, madreddog;
gwag, coeg, djffrwyth.
Addle-headed, ad'l-hed'-ed, ) a. pen-
Addle-pated, ad'l-pe'-ted, ) glwc,
penwan, penwag, penfeddal, siolwag,
difenydd ; htirt, fifol.
Addoom, aA-dwm', v. a. dyfarnu, ded-
frydu.
Addorsedj ad-dorsf , a. cefn-gefn.
Address, ad-dres', v. a. anerch, cyfarch ;
cyfeirio, cyfarwyddo, llwybreiddio,
hylwybro ; cyflwyno ; parotoi, ymos-
od : — s. anerch, anerchiad, anercheb,
cyfarch, cyf archeb ; cyf eiriad ; cyf-
Iwyniad ; medrusrwydd, deheudeb,
hyfedredd ; carwi'iaeth. ■^''
Addresser, ad-dres'-syr, s. anerchwr,
cyfarchydd ; cyfeirivrr ; cyflwynydd.
Adduce, ad-diws", v. a. tynu, tynu at,
denu ; casglu ; dyfynu.
Adducent, ad-diw'-sent, a. attynol, at-
ymdynol.
Adducents, ad-diV-sents, s. pi. attyn-
oUon, attynorion=y cyhyrau attynol ;
y crychgyhyrau.
Adducible, ad-diV-subl, a. attynadwy.
Adduction, ad-dyc'-shyn, s. attynor,
attynydd.
Adductive, ad-dyc'-tuf, a. attyniadol,
atymdynol.
Adductor, ad-dyc'-tyr, s, attynor,- atym-
dynydd.
Addulce, ad-dyls', v. a. melysu, chwegu ;
pereiddio.
Adelantado, ad-i-lan-te'-do, s. rhaglyw-
iadur=s'wvddog uchel yn Yspaen.
AdeUng, ad-i-ling, «. edlin, pendefig
ieuangc.
Adelobranchiata,a-del'-o-brang-cei'-e-ty,
s. pi. cuddchwysogion=rhyw o'r
meddalogion.
Adeloderma, a-di-lo-dyr'-my, s. pi. cudd-
groenogion = dosbarth o'r bolbedog-
ion.
Adelogenous, a-di-loj'-i-nyz, a. cudd-
ymgyrchiog ; unsylweddog, unsyl-
■weddol=finsawdd a briodolir i greig-
iau nas gwyddys eu defnydd.
Adelopneumona, a-del'-6-niw-mo'-ny, s.
pi. cuddysgyfeinnogion=dosbarth o'r
bolbedogion.
Adelopodes, a-del'-6-p6dz, s. pi. cudd-
bedogion^milod nad jw eu traed yn
amlwg.
Adelphia, a-del'-flB-y, s. pi. brawdogion ;
brigdyrogion ; gwuUdyrogion=math
ar blanigion k brigerau eu blodau yn
un tjrau.
Adelphic, a-del'-ffic, a. brodig; brig-
dyrog.
Ademption, a-dem'-shjm, s. dadfuddiad,
difuddiad, dif eddiad ; toliad, toliant
lleihM; coU.
Aden, ad'-en, s. chwaren ; rhiden.
Adenanthera, ad-i-nan'-thi-ry, S. pi,
brigchwarenogion=rhyw o'r planigion
Jiysaidd.
e] "
Adenanthous, ad-i-nan'-thyz, a. chwar-
enog.
Adenography, ad-i-nog'-ra-phi, s. chwar-
eniaeth.
Adenoid, ad'-i-noid.
Adenoidal,
Adenose,
Adenous,
Adenological, ad-i-no-loj'-i-cyl, a. chwar-
enogol.
Adenology, ad-i-nol'-6-ji, s, chwareneg,
ch-wareniaeth.
Adenotomy, ad-i-not'-6-mi, «."chwaren-
drwch, chwarendor.
th,
i, ad'-i-noid, "^ „ „i,„„„„„
wangcogion=math ar drychfilod cig-
ysol gorwangcus.
Adephagia, ad-i-fEs'-ji-y, 8. goBwangc, y
wangc.
Adepts, a-depf, s.' medfydd, hyfeclrydd ;
celfyddwr ; cyfarwydd :— a. medrus,
hyf edr, hyddysg ; celfydd, cyf arwydd,
bylaw.
(i, llo; w, s-wn; yr, pwn; y, yr; J, fel tsh; j, Johnj sh, fel s yn eisieu; t, nel.
0
ADHO
18
ADJU
Adeption, a-dep'-shyn, «. cafifaeliad,
caifawd.
Adeptist, a-dep'-tust, s. medrwr, hy-
fedrydd, cyfarwydd.
Adequacy, ad'-i-cwy-si, s. cyfartaledd,
cyf addasrwydd, cymmesuredd ; digon-
oldeb.
Adequate, ad'-i-cwet, a. cyfartal, cyf-
addas, cymhwys ; digonol, cystadl,
cystal, cyfatebol : — v. a. gordebygu.
Adequately, ad'-i-cwet-li, ad. yn gj'far-
tal ; yn debyg.
Adequateness, ad'-i-cwet-nes, | s. cyfar-
Adequation, ad-i-cwe'-shyn, ) talwch,
addasrwydd, cyinmesurdeb, cymmed-
redd ; digonolrwydd.
Adesmacese, ad-es-me'-si-i, s. pi. hir-
bedogion, hirdroedogion=rhyw o'r
meddalogion.
Adespotic, a-des-pot'-ic, a. anormesol,
anormeilus.
Adfected, ad-fifec'-ted, a. cyfansawdd,
cyssoddedig, cyssawdd.
Adfiliated, ad-fiful'-i-et-ed, p. a. mab-
Adfiliatioii, ad-fful-i-e'-shyn, s. mabwys-
iad, maboliad.
Adhere, ad-hi'yr, v. n. ymlynu, glynu,
dylynu, amlynu, ymlyn ; ymgyssylltu ;
ymludio.
Adherence, ad-hi'-rens, ) s. ymlytiiad,
Adherency, ad-h^''-ren-si, j gl^, cyd-
lyiiiad, ymlyn ; ymludiad ; diysgog-
rwydd, ffyddlondeb.
Adherent, ad-hi'-rent, a. ymlynol, cyd-
lynol ; arlynol ; dyludiol : — s. ymlyn-
wr, dylynwr ; pleidydd, canlynwr, ar-
ddylynwr, ymlyniaid.
Adherently, ad-hi'-rent-li, ad. yn ym-
lyn, yng ngl^.
Adherer, ad-hi -ryr, s. jmljiiwr^AdJie-
rent.
Adhesion, ad-hi'-zhyn, s. ymlyniad,
glyniad, ymlyn, cydlyniad; ymgys-
sylltiad ; dyludiad, glfn ; undeb ;
cai.
Adhesive, ad-hi'-suf, a. ymljTiol ; glud-
iol, dyludiol.
Adhesively, ad-ht'-suf-li, ad. yn ymlyn-
ol ; yn ddyluddiol.
Adhesiveness, ad-hi'-suf-ness, s. ymlyn-
oldeb, glynolrwydd ; gludiogrwydd.
Adhibit, ad-hub' -ut, v. a. defnyddio, ar-
feru.
Adhibition, ad-lii-bish'-yn, s. defnydd,
defnyddiad ; cymhwysiaid.
Adhortation, ad-hor-te'-shyn, s. annog-
aeth, cynghor.
Adhortatory, ad-hor'-ty-tor-i, a. an-
nogol.
Adiantum, ad-i-an'-tym, s. gwallt y
f orwyn, briger gwener, gwallt gwener,
gwallt y ddaiar.
Adiaphorists, ad-i-afiP-o-rusts, s. pi. cym-
medroliaid, ammhleidogion=Luther-
iaid cymmedrol.
Adiaphorous, ad-i-aff-o-rys, a. am-
mhleidiog.
Adiaphory, ad-i-aflr-or-i, s. ammMeid-
iogrwydd, amuilileidgarwch.
Adniapneustia, ad-i-ap-niV-sti-y, «.
anchwysogiad.
Adieu, a-diV, ac?. Duw gyda thi, nawdd
Ion arnat ; bydd wych, bydd iach ;
byddwch wych ; dos yn iach ; yn
wych, yn iach : — s. ymadeb, ymad-
awiad.
Adipocerate, ad-i-pos'-i-ret, v. a. brasg-
wyroli.
Adipoceration, ad-i-pos-i-re'-shyn, s.
brasgwyroliad.
Adipocere, ad'-i-po-s^yr, s. brasgwyr.
Adipoce, ad'-i-piis, ) a. bras, ireiddlyd,
Adipous, ad'-i-pyz, ) tew, seimlyd ; bras-
aidd, mehinaidd.
Adipsia, a-diip'-shy, s. ansyched.
Adit, ad'-ut, s. ceuffosp ; mynediad,
trwyfa.
Adition, a-dish'-yn, s. mynediad, tram-
wyad.
Adjacence, ad-je'-sens, ) s. agosrwydd,
Adjacency,ad-jc'-sen-si, ) cyfagosrwydd,
yngder.
Adjacent, ad-je'-sent, a. agos, cyfnesol,
cyflBniol, wng, ger llaw ; cymmydogol.
Adject, ad-ject', v. a. chwanegu ; at-
todi, cynnodi ; cyssylltu.
Adjection, ad-jec'-shyn, s. chwanegiad,
attodiad, cyssyUtiad.
Adjectitious, ad-jec-tish'-ys, a. chwan-
egol; cyssyUtedig.
Adjective, ad'-jec-tuf, s. ansoddair, an-
soddeb, euw gwan, adenw, atenw.
Adjoin, ad-join', v. cyssylltu, cydio, cy-
nghydio, uno; cyffinio, ymylu, cyff-
wrdd, cwrdd.
Adjoinant, ad-join'-jmt, a. agos, cy-
ffiniol.
Adjourn, ad-jym', v. addoedi, gohirio,
oedi.
Adjournment, ad-jym' -ment, s. addoed-
iad, addoediaiit, gohiriad, oediad.
Adjudge, ad-jyj', v. a. barnu, dyfamu,
dedfrydu.
Adjudgment, ad-jyj' -ment, s. dyfamiad,
j barn, dedfryd.
a, fel a yn tad; a cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, iiiid; o, tor, ond ei sain yn liwy; o,llon;
ADME
19
AUMI
Adjudicate, ad-jio'-di-cet, v. dyfarnu,
dedfrydu, barnu ; beimiadu.
Adjudication, ad-j?i'-di-cc'-shyn, s. ded-
frydiad, dyfarniad ; beirniadaeth.
Adjudicator, ad-jw-di-ce'-tyi-, s. ded-
frydydd, dyfarnwr, barnwr ; beimiad.
Adjugate, ad'-jw-get, v. a. ieuo, cyssyll-
tu.
Adjument, ad'-jw-ment, s. cymhorth,
cynnorthwy, help.
Adjunct, ad'-jyngct, s. darymsawdd,
arymsawdd, astyr, chwanegawd, ar-
ddawd : — a. darymsoddol, cyssylltiol ;
cydiedig; dargydiol.
Adjunction, ad-jyngc'-shyn, s. darym-
soddiad, cyssylltiad, cydiad, cyf uniad.
Adjunctive, ad-jyngc'-tuf, a. arymsodd-
ol, cyssylltiadol, cyssylltiol.
Adjuration, ad-jw-re-shyn, s. tynged-
iad, tyngad ; creiriad.
Adjure, aA-ju/yr, v. a. tyngedu, tyngu;
creu'hau, creirio ; darswyno.
Adjust, ad-jysf, v. a. trefnu, cy-
mhwyso, cyfartalu, cynnogni ; cywiro,
iawnu ; cymmesuro, gwaladru, cyf-
addasu, cyssoni.
Adjustment, ad-jyst'-ment, s. trefniad,
addasiad, cyfaddasiad, cymmedredd ;
cyweiriad, cymmoniad; gwastat&d;
trefnedigaeth.
Adjutage, ad'-jw-tej, s. ffrwybib, fiOrwy-
bibeU.
Adjutancy, ad'-jw-tan-si, s. rhagwein-
yddiaeth, isgadbeniaeth ; trefniad.
Adjutant, ad'-jw-tynt, s. rhagweinydd,
isgadben.
Adjutant- crane, ad'-jw-tynt-cren', s.
gorgrychydd, gorgreyr=math ar ader-
yn ysglyfaethus.
Adjute, ad-ji<rt', v. cynnorthwyo, cy-
mhorth, helpu ; cydsynio.
Adjutor, ad-ji(/-tyr, s. cyimorthwywr,
cyfnertliwr.
Adjutory, ad'-jw-tyr-i, a. cynnorthwyol.
Adjutrix, ad-jifZ-trics, s. f. cynnorth-
wyes, cymhorthes.
Adjuvant, ad'-jw-fynt, a. cynnorthwyol,
cymhorthus ; defnyddiol : — s. helpwr.
Adjuvate, ad'-jw-fet, v. a. cymhorth,
porthi, helpu ; hyrwyddo.
Adlegation, ad-li-ge'-shyn, s. cynghen-
adaeth, cydgenadaeth.
Ad-libitum, ad-lub'-i-tym, s. rhyddineb,
dyryddid.
Admeasure, ad-mezh'-yr, v. a. mesur ;
rhanu.
Admeasurement, ad-mezh'-yr-metit, )
Admensuration,ad-men-sw-re'-shyn, ) s.
mesuriad, mesuriant; rhaniad, dogn-
iad, dognedd ; dosbarthiad.
Admetiate, ad mi'-slii-ct, v. a. mesuro.
Adminicle, ad-mun'-i-cl, s. cymhorth,
atteg, annel, ysburlath ; gosail.
Adminicular, ad-mun-ic'-iw-lyr, a. cyn-
northwyol, ffrwyol ; attegol.
Adminiculator, ad-mun-ic-iw-le'-tyr, s.
cynnorthwywr ; attegwr; amddaffyn-
wr.
Adminiculum, ad-mu-nic'-iw-lym, s.
bolddeintogion=math ar diychfilod
tanddaiarol.
Administer, ad-mun'-us-tjrr, v. gwasan-
aethu, gweini, gweinyddu, arweini,
gweinidogaethu ; trosweini ; trin ;
rhoddi, cyfranu.
Administerial, ad-mun-us-tz'-ri-yl, a.
gwasanaethol, gweinyddol.
Administration, ad-mun-us-tre'-shyn, s.
gwasanaethiad, gweinyddiaeth, gwein-
idogaeth, gweinifiaeth ; Uywiadaeth ;
goruchwyliaeth ; trefniad ; olweiniad-
aeth.
Administrative, ad-mun'-us-tre-tuf, a.
gwasanaethol, gweinyddol ; gwein-
ifiol.
Administrator, ad-mun-us-tre'-tyr, s.
gwasanaethwr, gwemyddwr, gwein-
ydd ; olweinydd ; gweinifiad.
Administratorship, ad-mun-us-tre'-tyr-
ship, s. gweinifiaeth, olweinyddiaeth.
Administratrix, ad-mun-us-tre'-trics,
*• /• gweinyddes, gweinifes, olwein-
yddes.
Admirable, ad'-mu-rybl, a. rhyfeddol,
rhyfedd, eres ; edmygol, edmyg, cyra-
myrol, cymmyradwy ; uthr, aruthr ;
rhagorol, da.
Admirableness, ad'-mu-rybl-nes, ) s.vhj-
Admirability,ad-mu-ra-bur-i-ti, ) fedd-
oldeb, uthroldeb ; edmygolrwydd.
Admiral, ad'-mu-ryl, s. llyngesor, Uyng-
esydd, llyngeswr.
Admiralship, ad'-mu-ryl-ship, s. llynges-
oriaeth, llyngesogaeth.
Admiralty, ad'-mu-ryl-ti, s. morlys,
llyngeslys; morlywiaeth.
Admiration, ad-mu-rr '-shyn, s. rhyfedd-
iad, enrliyfeddiad ; edmygedd, ed-
mygiad, enfyged, cymmyred, mawr-
ygiad ; hoffedd ; aruthredd, syndod ;
rhyfeddeb, syneb.
Admire, ad-mei'yr, v. rhyfeddu, en-
rhyfeddu; edmygu, mawrygu, cym-
myru; gorhoffi, serchu; aruthro,
synti.
Admirer, ad-mei'yr-yr, s. rhyfeddwr,
6, Ho; w, 5wn; w, pwn; T.yrj g, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, z€l.
ADMU
20
ADOR
edmygydd, mawrygydd ; hoffwr,
serchwr, ; carwr.
Admiring, ad-mei'yr-ing ; ad-miir'-ing,
a. edmygol, gorhoflfus.
Admiringly, ad-mei'yr-ing-li, ad. yn ed-
mygol, yn serclius.
Admissibility, ad-mus-si-bul'-i-ti, «. der-
byniadoldeb, goddefoldeb.
Admissible, ad-mus'-si-bl, a. derbyniad-
wy, goddefadwy, goddefol, caniataol,
• ceniadol ; cynnwysadwy.
Admission, ad-mish'-yn, s. derbyniad,
derbyniad i mewn ; dyfodfa ; goddef-
iad, caniatad; cynnwys; addefiad;
gollyngiad.
Admission fee, ad-mish'-yn fifi', s. der-
byndal, trwyddobrwy.
Admit, ad-mut', v. a. derbyn, derb3m i
mewn, cymmeiyd ato ; caniatiiu, cen-
iadu, goddef, cynnwys j gollwng i
mewn ; addef .
Admittable, ad-mut' -tybl, a.=.Adm,is-
sible.
Admittance, ad-mut'-tyns, s. derbyniad,
trwyddyd ; caniat^d, goddefiad, cyn-
nwys ; addeiiad.
Admitter, ad-mut'-tyr, s. derbyniwr,
trwyddedwr ; caniatawr ; addefwr.
Admix, ad-mics', v. a. cymmysgu, cyd-
gymmysgu, mysgu.
Admixed, ad-micst', p. a. cymmysg-
edig.
Admixtion, ad-mics'-^jm, s. cymmysg-
iad.
Admixture, ad-mics'-gyr, s. cymmysg,
cymmysgedd.
Admonish, ad-mon'-ish, v. a. rhybuddio ;
cynghori; annog; ceryddu; adgofio;
argyhoeddi.
Admonisher,ad-mon'-ish-yT, s. rhybudd-
iwT ; cynghorwr ; annogwr.
Admonishment, ad-mon'-ish-ment, )
Adinonishion, ad-mon-ish'-yn, J *'
rhybudd; cynghor; annogaeth; rhy-
buddiad.
Admonishioner, ad-mon-ish'-yn-yr, s.
cylchrybuddiwr; haelgynghorwr =
rhodreswT, ymyrwr.
Admonitive, ad-mon'-i-tuf, ) a. rhy-
Admonitory, ad-mon'-i-tyr-i, ) buddiol;
annogol; ceryddol.
Admonitor, ad-mon'-i-tyr, g.=:Admon-
isher.
Admortization, ad-mor-ti-zc'-shyn, s. tir-
alliad, iortholiant.
Admurmuration, ad-myr-myr-e'-shyn, s.
murmur, grwgnach ; grymialedd ; torf -
gydleiaiad, torfgydsyniad.
Admove, ad-mui', v. a. nesu, dynesu.
Adna, ad'-ny, s. pi. gludogion, glynogion
=math ar gregyn a lyiiant wi-th gerjrg
yng nglan y m6r.
Adnascent, ad-nc'-synt, a. cyttyfol,
ceidyfol.
Adnata, ad-ne'-ty, s. pi. ceidyfion, cei-
dyfolion : — sin{/. ceidwf.
Adiiate, ad'-net, a. ceidyfol; ymlynol,
glynol.
Adnoiui, ad'-nown, s. adenw, atenw,
ansoddair, ansoddeb, enw gwan.
Ado, a-dw', s. traifei-th, trabludd, cyn-
hwrf, cyfiro, fifwdan, terfysg, cythrwfl,
dadwrdd, bludd, anhawsder.
Adolescence, ad-o-les'-sens, \s. i e u -
Adolescency, ad-o-les'-sen-si, f engctyd,
maboliaeth, maboed, mebyd, tirfoed,
cynnyddoed; llangc, bachgen, herlod,
rnocas, glaslangc :— /. llaugces, her-
lodes.
Adolescent, ad-6-les'-ent, a. ieuangc,
mebin, mabyddol; cynnyddol.
Adonis, ad-6'-nus, s. llygad y goediar=
math ar lysiau.
Adopt, a-dopt', v. a. mabwyso, mabwys-
iadu; mabgynnwyso; dewis, etbol.
Adopted son, a-dop'-ted syn', s. mab
aiU, mab cynnwys ; mabwysog, addas-
fab, mabwysfab, meuthfab.
Adopter, a-dop'-tyr, s. mabwyswr, mab-
wysiadwr; cymliwysell=:matharlestr
fiFerylliaeth.
Adoption, a-dop'-shyn, s. mabwysiad,
mabwys, mabgynnwys ; dewisiad,
etholiad.
Adoptionist, a-dop'-shyn-ust, s. mab-
wysgredwr.
Adoptive, a-dop'-tuf, a. mabwysol, mab-
wysiedig: — s. mab aill, mab dewis,
addasfab, mabwysog.
Ador, e'-dor, s. cyssegryd=rhyw wenith
a arferid gynt mewn aberthau ; ador.
Adorable, a-do'-rybl, a. addoladwy,
parchadwy, goluchadwy, parchedig;
molediw, moliannus.
Adorableness, a-do'-iybl-nes, s, addolos-
rwydd; moliannusrwydd, moleddus-
rwydd; ermygedd.
Adoration, a-do-re'-shyn, s. addoliad,
addoliant, goluch, gwoluch, goluched ;
iolaeth; anrhydedd, mawrbaich, urdd-
oniant.
Adore, a-dor', v. a. addoli, goTuchedu,
ioli; moliannu; perchi, anrhydeddu;
ymostwng; attolygu.
Adorer, a-do'-ryr, s. addolwr, goluch-
wytwr; moliannwr, gorserchwr.
a, fol a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid.; i, nid; o, tor, ond ej siiin yn hwy; q, lion ;
ADUL
21
ADVA
Adorn, a-dorn', v. a. addumo, harddu,
piydferthu, eirioni, gwychu, tecau,
tegychu, trwsio, cjrmmoni, cymhenu,
clyseiddio, twtio, twtneisio : — a. add-
urn, clysiii : — a. addurnedig.
Adorning, a-dorn' -ing, ) s. addurn-
Adomment, a-dorn'-ment, ) iad, teg-
Md, twtneisiad; diwygiad, cyweir-
iad.
Adossed, a-dosd', a. cefn-gefn.
Adown, a-dywn', ad. i waered, i wared,
i lawr, ar i waered ; yn y gwaelod : —
prp. i waered, i lawr.
Adoxa, a-docs'-y, s. mysglys, llysiau
mwsg; anfri.
Adread, a-di-ed', a. ofnog, ofnus.
Adi-ift, a-druflffc', ad. yn rhydd, gyda'r
lli, gyda'r dwfr, i'r llif, i ffwrdd.
Adrogation, ad-ro-ge'-shyn, a. holf abwys,
holfabwysiad.
Adroit, a-droit', a. bylaw, hwylus, hy-
fedr, deheuig; medrus, celfydd; ffel,
cyfrwysgaU.
Adroitly, a-droit' -li, ad. yn bylaw; yn
ffel.
Adroitness, a-droit'-nes, s. hylawder,
deheurwydd, byf edredd ; medrus-
rwydd, parodrwydd; ffelder, cyf-
rwysder.
Adry, a-drei', a. sychedig.
Adsititious, ad-si-tisb'-yz, a. chwanegol;
annifeiriol, afrifed; benthycol.
Adstriction, ad-stric'-sliyn, ». cyfrwym-
edd, cyfrwymiad, rhwymiad, rbwym-
edd; cydglymiad.
Adularia, a-diw-le'-ri-y, s. lloerfaen=
matb ar syrthfaen arianlliw a gafwyd
ar fynydd Adula, yn Switzerland.
Adulation, ad-iw-le'-sbjm, s. gweniaitb,
trutb, truthiaith; gorfawl, rliitbfol-
iant, cynffonloniant.
Adulator, ad-iw-le'-tyr, s. gwenieithwr,
truthan, truthiwr; ymoleithydd.
Adulatory, ad'-iw-le-tyr-i, a. gwenieith-
us, gwenieitbgar, truthiog ; gorfolian-
nus.
Adulatress, ad'-iw-le-tres, s. f. gwen-
ieitbes, truthanes, ymoleitbwraig.
Adult, a-dylt', a. oedog, hewynol, mewn
oed ; braisg, bydwf :— s. oedog, bew-
ynwr, hewynydd : — pi. oedogion, bew-
yniaid.
Adulter, a-dyl'-tyr, ) v. llygru ;
Adulterate, a-dyl'-tyr-et, ) gwaetb-
ygu ; cymmysgu ; anurddo, difwyno ;
ffugio, rhitbio, dynwared; godinebu,
puteinio.
Adulterant, a-dyl'-tyr-ynt, s. llygrydd.
llygrwr ; ffugiwr, dynwaredwr ; di-
fwynwr, diwynwr.
Adulterate, a-dyl'-tyr-et, \ o. llygr-
Adulterated, a-dyl'-tyi'-e-ted, j" ol, llygr-
edig, balogedig ; cyinmysgedig ; ffug-
iol, ffals, geuol ; anurddedig ; godi-
nebus, godebog, puteiniol.
Adulteration, a-dyl-tyr-e'-sbyn, s.
gwaetbygiad, anurddiad ; cymmysg-
iad ; llygrawd, llygriad ; godmeb, tor-
priodas.
Adulterer, a-dyl'-tyr-yr, s. godinebwr,
godinebydd ; gwrageddwr, bocreUwr ;
got, gotwT.
Adulteress, a-dyl'-tyr-es, s. f. godineb-
es, godinebwraig ; gotes, got, gwraig
ot ; puten, putain.
Adulterine, a-dyl'-tyr-un, a. ffals, ffug-
iol, geuol; basdarddaidd: — s. basdardd,
gordderciifab, gwr Uwyn a pherth.
Adulterous, a-dyl'-tyr-yz, a. godinebus,
godinebol ; puteiniol ; gotiol.
Adultery, a-dyr-t3T-i, 8. godineb, go-
deb ; tor priodas ; Uygriad, rbithiad ;
puteindra.
Adultness, a-dylt'-nes, 8. oedogrwydd,
hewyndeb.
Adumbrant, ad-ym'-brynt, a. dargys-
godol, gogysgodol, godywyU.
Adumbrate, ad-ym'-bret, v. a. cysgodi,
gwasgodi ; dargysgodi, gogysgodi ; go-
debygu ; braslunio, brasnaddu, bwrw
gowni ; cysgodlunio.
Adumbration, ad-ym-bre'-shyn, s. cys-
godiad, gwasgodiad ; gogysgodiad,
dargysgodiad ; godebygiad ; braslun-
iad, gowni ; cysgodluniad. ■
Adunation, ad-iw-ne'-sbyn, 8. uniad,
cyfuniad, atuniad, cydgasgliad ; un-
deb, uniant.
Aduncity, a-dyn'-si-ti ; a-dyngc'-i-ti, s.
camedd, camder, cemi, bacbogrwydd,
gvvyrgemi.
Aduncous, a-dyngc'-yz, ) a. cam, crwca,
Adunque, a-dyngc', ) bachog ; gwyr-
gam.
Adure, a-diVyi-, v. a. llosgi, golosgi,
deifio, goddeitbio ; rbostio ; poethi ;
rhuddo.
Adust, a-dyst', ) a. llosg, golosged-
Adusted,a-dyst'-ed,j ig, deifiedig;
poetb, crasboeth.
Adustion, a-dysf -iyn ; a-dys'-?yn, s.
Uosgiad, deibad, golosgiad, goddeith-
iad, crasboetbiad.
Advance, ad-fans', v. cycbwyn, rliacio,
hwylio, myned ym mlaen, dyfod ym
mlaen ; dyrcbafu, dercbafu, trawiadu,
o, Ho; «i, swnj w, pwn; f, yr; s, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, z61.
ADVE
22
ADVE
trawf u, codi, cwnu ; prysuro ; chwan-
egu, cynnyddu ; gwellau, gwella ;
rhagdalu, cyndalu, talu ym mlaen ;
echwyna : — s. cychwyniad ; dyrchaf -
iad ; cynnydd ; cj'nnyg ; trawf, traw ;
cyndal, rhagdal ; ennill ; ecliwyn.
Advanced, ad-fansd', p. diwygedig;
dyrchaf edig.
Advancement, ad-fans' -ment, s. cy-
chwyniad, rhaciad ; dyrchafiad, derch-
afiaeth, arddercliafedd ; trawed, traw-
aeth ; chwanegiad, cynnydd ; gwell-
iant ; agweddi.
Advancer, ad-fans'-yr, s. cychwynwr ;
dyrchafydd ; trawiadur ; cynnyddwr ;
dygwr ym mlaen.
Advancive, ad-fans' -uf, a. cychwynol;
dyrchafiadol ; trawedol ; cynnyddol.
Advantage, ad-fan'-tcj, s. budd, lies,
mantais, elw, mael ; ennill, ynnDl ;
buddiant, buddred, ]lesa,d, maeliant,
elwant ; goruchafiaeth, blaenafiaeth,
rhagoriaeth, cyfleusdra : — v. a. budd-
ioli, Uestiu, manteisio, elwa, maela,
maelio ; ynnill, ennill.
Advantaged, ad-fan'-tejd, p. a. biiddiol,
manteisiol ; maeledig ; ynnilledig.
Advantageable,ad-fan'-tej-ybl, ) a.budd-
Advantageous, ad-fan-te'-jys, ) iol, lles-
ol, manteisol, arlesol, hyfael; ynnill-
fawr; llesiannol, maeliannol.
'Advantageousness, ad-fan-te'-jys-nes, s.
buddioldeb, Uesiant ; cyfleusdra.
Advectitious, ad-fec-tish'-yz, a. tramor,
aUf anol, aUforol, aUgludol ; o fan araU.
Advene, ad -fin', v. n. dyfod, dyf od at ;
dynesu^ atchwanegu, angwanegu.
Advenient, ad-fi'-ni-ent, a. chwanegol,
angwanegol; arddodol.
Advent, ad'-fent, s. dyf odiad, dawediad ;
da wad ; adfent ; y mis cyn Nadolig.
Adventiiie, ad-fen'-tun, s. carddychwel.
Adventine, ad-fen'-tun, | a. damwein-
Adventive, ad-fen'-txif, | iol, dygwydd-
iadol.
Adventitious, ad-fen-tish'-ys, a. dam-
weiniol, dygwyddol; chwaenol, ach-
lysurol.
Adventual, ad-fen'-§iw-yl (tiw-yl), a.
dyfodiannol, dawedol; perthynol i'r
dyf odiad= Adfent.
Adventure, ad-fen'-9yr (tiwyr); s. an-
tur, anturiaeth ; llyf as, arlyf as, beidd-
iad, baidd ; perygl ; enbydwaith ; dy-
gwydd, damwain ; — v. anturio ; beidd-
io, Uyfasu, arfeiddio ; peryglu.
Adventurer, ad-fen'-9yr-yr, s. anturiwr ;
llyfaswr, beiddiwr ; ceisiedydd.
Adventurous, ad-fen'-fyr-ys, ) a.
Adventuresome, ad-fen'-giyr-sym, j an-
turiol, anturus, anturiaethus ; llyf asol,
llyf esig ; hy, hyf, eon, eofn, ai-feidd-
iol.
Adventureousness, ad-fen'-^yr-ys-nes,
s. anturiogrwydd ; llyf asrwydd ; Bon-
der, llyfasedd. [orair.
Adverb, ad'-fyrb, s. rhagferf, gorair, ar-
Adverbial, ad-fyrb'-i-yl, a. rhagferfol,
goreiriol.
Adversaria, ad-fyr-se'-ri-y, s. nodlyfr;
gwrthwynebwraig.
Adversary, ad'-fyr-sa-ri, s. gwrthwyneb-
WT, gwi-thwynebydd ; gwrthblaid, es-
garant ; sathan, satan ; gelyn : — a.
gwrthwynebol ; croes ; gwrthbleidiol.
Adversative, ad-fyr'-sa-tuf , a. eithradol,
eitlirol ; gwrthiadol, gwrtheiriol : —
s. eithrair, gair eitliradol.
Adverse, ad'-fyrs, a. gwrthwyneb,
gwrthwynebol ; croes, traws ; cythrol,
gelynol ; rhagus ; echwith ; adfydus,
adfydig ; aflwyddiannus, anflfodus ;
gwrth, gwrthdroawl.
Adverseness, ad-fyrs'-nes, s. gwrthwyn-
ebrwydd ; trawsineb, croesder ; af -
Iwyddiant.
Adversity, ad-fyr'-si-ti, s. adfyd, traUod,
drygfyd, bUnfyd ; croes, croesineb ;
cyni, cyfyngder, merth ; afl^wyddiant ;
cystudd, ing.
Adversely, ad'-fyrs-li, ad. yn erbyn ; jm
adfydus, yn groes, yn wrthwynebus ;
gyf erbyn, ar gyf er ; yn anffodus ;
rhag.
Advert, ad-fyrt', v. ystyried, ystyrio ;
synied, deall ; sylwi, dal sylw ; troi
at, gwylio ar, dysgwyl; cyfarch;
cospi ; cyiighori, ymgynghori.
Advertence, ad-fjo-'-tens, t s. ystyr-
Advertency, ad-fyr'-ten-si, ) iaeth, ys-
tyriant ; sylwaid, sylw ; pwyll.
Advertant, ad-fyr'-tant, a. ystyriol, dar-
bodol, gofalus.
Advertise, ad-fyr-teiz' ; ad'-fyr-teiz, v.
a. hysbysu, cyhoeddi, amlygu, my-
negi.
Advertisement, ad-fyr'-tuz-ment, s. hys-
bysiad, hysbyseb, cyhoeddiad, myneg-
iad, dadganiad ; hysbysrwydd.
Advertiser, ad-fyi--tei'-zyr ; ad'-fyr-tei-
zyr, s. hysbysydd, hysbyswr, cyhoedd-
wr, mynegwr.
Advertising, ad-fyr-tei'-zing, p. a. hys-
bysedig, cyhoeddedig.
Advesperate, ad-fes'-pyr-et, v. n. hwyr-
hau, ucheru.
a, fel a yn tad ; a, cam; e, hen; e, pen; i,llid; i,nid; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
ADVO
23
AERO
Advice, ad-feis', s. cynghor, cyssyl;
addysg ; pwyll ; hyfforddiad ; hysbys-
iad, mynegiad ; newydd, hanes.
Advigilate, ad-fij'-i-let, v. n. gwylio,
gwylied, dyfal wylio, gorwylio.
Advisable, ad-fei'-zybl, a. cyinhwys,
addas, call, buddiol ; cynghoradwy.
Advisableness, ad-fei'-zybl-nes, s. cy-
mhwysder, addasrwydd, caUineb.
Advise, ad-feiz', v. cynghori, annog;
ymgyngliori, ystjTied, pwyllo ; hys-
bysu.
Advised, ad-feizd', p. a. annogaethol;
ystyriol, pwyllog ; hysbysedig.
Advisedly, ad-fei'-zed-li, ad. yn ystyr-
iol, yn bwyUog.
Advisedness, ad-fei'-zed-nes, s. cynghor-
usrwydd, cynghoroldeb ; pwyllog-
rwydd, hybwylledd.
Advisement, ad-feiz' -ment, s. cynghor,
cynghoriant, cynghoriad ; pwyll,
pwyHineb, caUineb ; hysbysrvt^^dd ;
ymgynglioriad.
Adviser, ad-fei'-zyr, s. cynghorwr, an-
nogwr, rliybuddiwr ; hysbyswr.
Advising, ad-fei'-zing, s. cynghor, an-
nogaeth, rhybudd : p. a. cyngliored-
ig; hysbysedig.
Advisory, ad-fei'-zo-ri, a. cynghoradwy,
cynghorol, annogiadol.
Advocacy, ad'-fo-ca-si, dadleuaeth, dadl-
yddiaeth ; cynghaws, amddififyniad.
Advocate, ad'-fo-cet, v. a. dadleu, dadlu
dros ; amddififyn, pleidio : s. dadleu-
wr, dadlor, dacUydd ; amddiffjTiwr ;
eiriolwr ; tafodiog, tafodawg Uys,
canllaw, cynghawsydd.
Advocatess, ad'-fo-ce-tes, s. f. dadlydd-
es, dadlores. [cacp.
Advocateship, ad'-fo-cet-ship, s.=Advo-
Advocation, ad-fo-ce'-shyn, s. dadleu-
aeth, dadloriaeth ; amddifiyn, amddi-
ifyniad, dadl, diflfyniad; canllaw-
iaeth ; attalwad.
Advolation, ad-fo-le'-shyn, s. atehediad;
ymdyniad.
Advolution, ad-fo-liV-shyn, s. attreigl-
iad, atroHad ; ymdreigliad.
Advoutrer, ad-foV-tryr, s. godinebwr.
Advoutress, ad-foV-trez, s. godinebes,
godinebwraig.
Advoutrous, ad-fow'-trys, a. godinebus,
godinebol.
Advoutry, ad-fow'-tri, s. godineb.
Advow, ad-fow', v. a. haeni, gwii-io,
sicrhau.
Advowee, ad-fow-i', s. glwysnoddwr,
glwysdadog; noddwr.
Advowson, ad-foV-zyn, s. noddogaeth,
glwysnawdd, glwysnoddogaeth=hawl
i gyflwynaw offeiriad i fywioliaeth
eglwysig.
Adynamic, a-dun'-a-mic, a. dinerth,
gwan.
Adynamy, a-dun'-a-mi, ) s. gwendid.
Adynamia, a-di-ne'-mi-y, j annerth,
egwander.
Adytum, ad'-i-tym, s. celfa, dirgelfa=
caf eU gyssegredig yr oracl yn y temlau
paganaidd.
Adz, ) adz, s. neddyf, neddai ; bwyell-
Adze, ) an, bwyell gam.
.iEcidium, i-sei'-di-ym, s. olwynogion=
math ar ffyngoedd a geir ar risg a dail
coed.
J5dile, i'-di-li, s. adeilior, gwastrawd
^dail, meistr gwaith, pensaer celfydd,
=swyddog Rhufeinig a ofalai am yr
adeUadau cyhoeddus.
^dilite, i'-di-leit, s. neisfaen, gwylfaen
^math ar fwn harddliw.
^giloj^s, i'-ji-lops, s. cilwst=anhwyldeb
yngnghilyllygad, clefyd yn y llygad;
gwyllgeirch=gwTeiddyncrwnfelwyn-
wyn neu arUeg.
^gifila, i-jei'-fful-y, s. cydymaith yr
afr=math ar lysiau tramor.
-lEgis, i'-jis, s. tarian lau ; tarian lau a
Phalas ; tarian, cadell, aes.
jEgithales, i-jith'-a-h'z, s. gwenynysog-
ion=math ar adar o ryw 'r golfanod
a ddifant wenyn.
^gopodium, i-jo-po'-di-ym, s. troed yr
af r, troed bach yr afr, llysiau 'r bwch.
^gopogon, i-go-po'-gyn, s. barf yr afr,
gweUt yr afr=math ar wellt Umeric-
aidd.
^olian, i-6'-li-3m, S. gwyntog.
Aer, e'-yr, s. awyr ; awel, chwa ; flfSn ;
gwynt :— (Gw.) aer.
Aerated, e'-yr-e-ted, a. awyrog ; gwynt-
og ; surwyntog.
Aeration, e-yr-c'-shyn, s. awyrodiad.
Aerial, e-t'-ri-yl, a. awyrol, awyraidd;
virybrol, wybrenol.
Aerie, f -ri, s. nyth rheibadar, nyth ys-
glyfadar ; nythaid, nythlvtyfch ; haid.
Aerification, e-yr-i-fi-ce^-shyn, s. awyr-
oliad, awyroliant.
Aeriform, e'-yr-i-flform, a. awyraidd.
Aerify, e-yr'-i-fifei, v. a. awyro, awyroli,
awyrogi.
Aero-dynamics, e-yi'-o-di-nam'-ics, «.
awyraUofiaeth, ffenallofiaeth.
Aerognosy, e-yr-og'-no-si, s. awyreg,
ffenofyddiaeth.
0, llo ; w, 8wn ; w, pwn; y, fy ; f , fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zSl.
AFER
24
AFFE
Aerography, e-yr-og'-ra-flS, «. awyrydd-
iaeth, awyrolaeth.
Aerolite, e 'yr-o-leit, s. awyrfaen.
Aerological, e-yr-ol'-o-ji-cyl, a. awyr-
yddol, awyregol.
Aerology, e-yr-ol'-o-ji, s. awyreg, awyr-
aeth, awyrolaetb.
Aeromancy, e'-yr-6-man-si ; e-yr-o-man'-
si, s. awyrgoel, ffenddewimaeth=
dewindebaeth awyr.
Aerometer, e-yr-om'-i-tyr, s. awyriadur,
awyi-feidyr ; flfeniadur, awyrfesurydd.
Aerometry, e-yr-om'-e-tri, s. awyrfeidr-
aeth, awyriadaeth ; ffei>fesuraetli=
mesuriad awyr a swmp nwyon.
Aeronaut, e'-yr-6-not, s. awyrnofiwr,
awyrdeithiwT ; awyreUydd, awyren-
wr.
Aeronautic, e-yr-o-not'-ic, a. awymofiol,
awyrdeithiol ; awyreUig.
Aeronautics, e-yr-o-not'-ics, s. awyrnof-
eg, awyreniaetli, awyreUiaeth.
Aeronautism, e-yr-o-not'-uzm, s. awyr-
no&aiit, awyrnofiad ; awyreUiant.
Aerophobia, e-yr-o-ffo'-bi-y, s. awyr-
swyd, awyrofn=un o arwyddion y
gjmddaredd.
Aerophyte, e-yr'-o-flfeit, s. awyi-lys, llys-
iau yr awyr=planigyn yn tynu ei holl
faeth o'r awyr.
Aeroscopy, e-yr-os'-co-pi, s. awyrsyniad;
awyisylwad; awymodiad.
Aerostat, e-yr;os'-tat, s. awyrsafell;
awyren.
Aerostatics, e-yr-o-stat'-ics, ) s. awyr-
Aerostation, e-yr-o-ste'-shyn, ) bwys-
iaeth ; awyrsafiaeth ; awyrnotiaeth ;
awsafiaeth.
^sculus, es-ciw'-lys, s. castan y march
=mesbren tebyg i dderwen.
iEsthetic, es-thet'-ic, a. deiniol, dain,
teleidig; prydferth.
.^Esthetics, es-thet'-ics, s. deineg, telei-
deg, deiniolaeth=atlironiaeth y pryd-
ferth mewn prydyddiath ac yn y prif
gelfyddydau.
jlithrioscope, eth'-ri-6-sc6p, s. oeriadur,
oerf eidyr, oerf esurydd=oflferyn i f esur
graddau cymharol oerder.
^thusa, i-thiw'-zy, s. geuberllys, geu-
bersli, perUys y ffwl, persli'r ffwl.
^tites, i-tei'-tiz, s. eryrfaen.
Afar, a-fifar', ad. peU, hirbell; o bell,
ym mheU, o hirbell, yn beU.
Afeard, a,-Si'yrd,p. a. ofnedig; dychryn-
edig.
Afer, e'-fifyr, s. delewinwynt, y gwynt
deorllewin.
Affability, aff-a-bul'-i-ti, s. mwynder,
hyfwynder, mwynedd, tirionwch,
hynawsedd, cy-nreithasrwydd, cym-
mawsedd ; mwynder ymadrodd, tir-
iondeb paxabl.
Affable, aff'-ybl, a. mwyn, hyfwyn, hy- ^^
naws, mwynaidd, cymuiaws, hyfoes ; j^m
m-wynlan ; ymadroddfwyn. ^B
Affably, aff'-yb-li, ad. yn fwyn, yn
gymmaws.
Aff'abrous, a-ffe'-brys, a. hyfedr, celfydd,
dichlyn; gorphenedig.
Affabulation, a-ffa-biw-Ie'-shyn, s. add-
ysg, addysgwers.
Affair, a-ffe'yr, s. gorchwyl, gwaith,
achos, helynt, perwyl, peth, mater,
neges, masnach, amgylchiad, cyflwr,
cyfrangc, trin.
Affamish, a-ffam'-ish, v. a. newynu.
Affamishment, a-ffam'-ish-ment, a. ne-
wyniad.
Affear, a-ffi'-yr, v. a. dychryn, dychrynu.
Affect, a-ffect', v. a. effeithioar, effeithio,
cyffroi, cynliyrfu, menu ar; dariasu;
awyddu, chwennychu, argeisio ;
serchu, traserchu, gorhoffi, caru;
ffuantu, ffugio, rhitliio ; cymmeryd ar,
ymgymmeryd.
Affectation, aSf-ec-te'-shyn, \s. cym-
Affectedness, a-ffec'-ted-nes, ) hendod,
mursendod, coegni ; ffugiad, ym-
ddangosiad; rhy ddillynedd ; hoffedd,
arguedd.
Affected, a-ffec'-ted, p. a. cynhyrfedig;
coegaidd, ymddangosiadol ; anwydol;
blinderog.
Affecter, ) a-ffec'-tyr, s. coegjm ; ym-
Affector, j honwr; ffuantwr.
Affecting, a-ffec'-ting, p. a. effeithiol,
cynhyrfiol, cyffrous; teimladol; a-
wyddus; gorhoffus; ffuantus.
Affection, a-ffec'-shyn, s. serch, serch-
iant, serchiad; hoffedd, hoffder, an-
wyldeb, cariad, cudeb; affaith, affeith-
iad, gwof eg, enddwl ; tuedd, gogwydd,
bryd, meddylfryd; gw;^n, nwyd, a-
nwyd; afiechyd, clefyd, anhwyldeb,
haint, gwst.
Affectionate, a-ffec'-shyn-et, a. serchog,
serchus, cariadus, caruaidd, achar,
cueddol ; hoff, cu ; dyhewydus ; tjmer,
Affectionateness, a-ffec'-shyn-et-nes, s.
hoffder, serchiad, sercholdeb, cuant;
serchogrwydd ; ewyllys da.
Affective, a-ffec'-tuf , a. cyffrous, cynhyrf-
iol; dyhewydus, teimladol.
Affectuosity, a-ffec-tiw-os'-i-ti, s. serch-
londeb.
c, f«l 1 yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; », Uid; i, nid; o, tor oud ei sain yn hwy; o, Uon;
AFFI
25
AFFR
Affectuous, a-ffec'-tiw-yz, a. nwydog,
serchog.
Affeer, ) a-fifi'-yr, v. a. dilysu, cadarn-
Affere, ) hau, damdyngu; penu cam-
Iwrw.
.AJerer, ) a-fifi'-ryr, s. damdyngwr; pen-
Afferor, ) odwr dirwyon.
Affetto, a-ffet'-6, ( ad. yn dy-
Affettuoso, a-ffet-tiw-o'-s6, ) ner, yn
dirionfwyn^geiriau cerddorol.
Affiance, a-ffei'-yns, s. yinddiried, ym-
ddiriad, goglyd, cred; ymddibyniad ;
gofynag; dyweddiad: — v. a. ymddir-
ied, hyderu, credu; ymddibynu; dy-
weddio.
Affianced, a-ffei'-jmsd, p. dyweddiedig.
Affiancer, a-ffei'-yn-syr, s. dyweddiVr.
Affidation, afF-i-dc'-shyn, J s. cyf ammod-
Affidature, aff-i-de-^yr, ) iad, cyfam-
niodiant, cyfymrwymiad.
Affidavit, aff-i-de'-fut, aiF-ei-da'-fut, s.
tystlw, llw, llwf .
Affile, a-fl^eil', v. a. caboli, llyfnhau.
Affiliate, a-fful'-i-et, v. a. mabwyso,mab-
■wysiadu.
Affiliation, a-fiful-i-e'-shyn, s. mabwysiad,
mabwys.
Affinage, afif-i-nej, s. delgoethiad, met-
telburiad.
Affined, a-ffeind', a. cytterfynol, cyffin-
iol, cyfnesol ; cystlynol, cyfathrachol ;
cydberthynol.
Affinity, a-ffun'-i-ti, s. cyfathrach, tras,
cystlwn, cystlynedd ; perthynas ; teb-
ygoliaeth ; cydweddiad, cyfuniad ;
cyttyniad.
Affirm, a-ffymi', v. hdni, cadarnhau,
gwirio, sicrhau, haeru, taeru, dyhaeru,
dilysu, yswirio.
Affirmable, a-fifyrm'-ybl, a. honadwy,
gwiradwy, sicradwy, haeradwy.
Affirmance, a-fiyrni'-yns, s. honiad, cad-
amh^d.
Affirmant, a-fFyrm'-ytt, s. honwr, cad-
arnhawr, haerydd, gwiriwr.
Affirmation, a-ffyrm-e^-shyn, s. honiad,
cadamh&d, sicrliid, gwiriad, dilysiad,
haeriad, yswiriad.
Affirmative, a-ffyrm'-a-tuf, a. cadam-
haol, honiadol, dilysol, haerol, liaer-
edigol ; gorddodol. [edig.
Affirmed, a-ffyrmd', p. a. honedig, haer-
Affix, a-ffics', V. a. cydio, cynghydio,
cyssylltu ; attodi, atddodi, atosod, ol-
ddodi, cyssodi ; sicrhau, hoelio wrth,
cethru ; clymu wrth.
Affix, aff-ics, s. attawd, olddawd, cys-
sawd; olddodiad.
Affixed, a-fficsd', p. a, attodedig, ol-
ddodedig, cyssodedig.
Affixion, a-ffic'-£hyn, s. cydiad, cynghyd-
iad, cyssyUtiad; attodiant, olddod-
iant. [aL
Affixture, a-ffics'-c^T, s. attodai, olddod-
Afflation, a-ffle'-shyn, s. chwythiad, an-
adUad; archwaethiad.
Afflatus, a-ffle'-tys, s. chwythad ; chwa,
awel, chwyth, gwynt ; anadl ; ysbryd-
oliaeth.
Afflict, a-fflict', v. a. cystuddio, gofidio,
blino, trallodi, cystegu, cnifio, coddi,
molestu ; drygu, gorthrymu ; cym-
hwyo.
Afflicted, a-fflic'-ted, p. a. cystuddiedig,
trallodedig ; gorthrymedig.
Affliction, a-fflic'-shyn, s. cystudd, gofid,
cur, trallod, cyiii, adfyd, caledi, codd-
iant, helbul ; tysmwy ; gorthrymder,
cyfyngder ; poenedigaeth.
AfiUctive, a-fflic'-tuf, a. cystuddiol,
traUodus, gofidiol ; gorthrymol, poen-
us.
Affluence, aflf-Uw-ens, ) s. Ua\vnder,
Affluency, afT-liw-en-si, ) llawndid,
helaethrwydd, digonedd, amlder, (an-
dler, amdler. Dr. D.) ainledd, hafiug,
rheufedd ; cyfoeth, aidloedd, golud.
Affluent, afT-liw-ent, a. llawn, helaeth-
lawn, gorUawn, gorlawii, rheufeddog,
anUoeddog ; cyf oethog, goludog, di-
amdlawd, didlawd: — s. atUf ; ffrwd.
Affluently, aff-liw-ent-li, ad. yn hel-
aethlawn, yn ddigonol.
Afflux, aflf-lycs, ) s. ffrydiad,
Affluxion, a-fflyc'-shyn, ) llifeiriad;
llanw, gorUenwad ; atlifiad.
Afforage, aflf-yr-ej, s. gwerthdoll.
Afford, a-fiord', v. a. rhoddi, rhoi;
gweini ; gaUu ; fforddio ; cynnyrchu,
dwyn.
Afforest, a-ffor'-est, v. a. prysori, ffor-
estu, coedwigo=troi yn goedwig.
Afforestation, a-flfor-es-te'-shyn, s. prys-
oriad, fforestiad.
Affranchise, a-fifran'-9iz, v. a. breinio,
breinioli, rhyddhau, rhyddfreinio.
AflFranchisement, a-ffran'-9iz-ment, s.
breiniad, breinioUad, rhyddfreiniad.
Affrap, a-£frap', v. taraw, taro.
Affray, a-ffre, s. cynhen, ffrwgwd, ter-
fysg, amryson, ymryson, amrafael;
ymladd : — v. dychryn, dychrynu.
Affreight, a-flfret', v. a. llonglogi, Uong-
hurio, liurio Uong.
Affreightment, a-flSet'-ment, s. llonglog-
iad, llonghuriad.
o, llo; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fcl s. yn eisku; c, zel.
AFOR
26
AFTB
Affret, a-ffret', s. ymladdfa; yinosod-
iad.
Affriction, a-ffric'-shyn, s. rhwbiad,
rhugliad, gwrthrugliad, rhathiad,
rhj-tiad.
Affriended, a-fifrend'-ed, p. a, lieddych-
edig.
Affright, a-ffreit', s. braw, dycliryn, ofn,
arswyd; echryn, echryd: — v. braw-
ychu, dychryn, dychrynu, bwbachu;
arswydo.
Affrightedly, a-ffreit'- ed-li, ad. yn fraw-
ychus, yn eclirydus.
Affriglitful, a-ffreit'-ffwl, of. brawychus,
dychrynllyd, arswydlawn.
Affrightment, a-ffreit'-ment, s. braw-
ychiad, dychryndod, arswyd, ofn ;
ornedd.
Affront, a-ffirynt', v. a. sarhau, am-
mharchu, difrio, anfrio, coddi, ar-
goddi ; gwarthruddo ; digio ; gwrth-
wynebu: — sarhM, sarhaed, am-
mliarch, anfri, dinnyg; gwarthrudd-
iad.
Affrontee, a-ffryn-ti', a. taldalj cyfer-
byniol.
Affronter, a-ffrynt'-yr, s. sarhawr, am-
mharchwr, argoddwr, difriwr.
Affronting, a-ffrynt'-ing, ) a. sarhaus,
Affrontive, a-ffiryn'-tuf, j sarhaol, am-
mharchus, dinnygol.
Afirontiveness, a-ffryn'-tuf-nes, s. sar-
hausder, argoddusrwydd.
Ajffuse, a-ifiwz', v. a. arllwys, tyivallt,
ardywallt.
Affusion, a-ffiV-zhyn, s. arllwysiad, ty-
walltiad.
Affy, a-ffei', v. dyweddio; cyssylltu;
ymddiried.
Afield, a-fftld', ad. i'rmaes; ynymaes;
i faes, i maes.
Afire, a-ffei'yr, ad. ar d&n.
Aflat, a-fflat', ad. ar lawr, yn wastad,
yn llorwedd.
Afloat, a-fflot', ad. ar nawf , yn nofio ; ar
led; ar chwyf; yn rhydd; yn an-
wadal.
Afoot, a-ffwt', ad. ar draed; ar droed.
Afore, a-ffo'yr, prp. o flaen, rhag, cyn :
— ad. cyn, o fiaen, tu blaen; er's
talm, er ys talm.
Aforehand, a-ffo'yr-hand, ad. ym mlaen
llaw.
Aforementioned, a-ffo'yr-men-shynd, p.
a, crybwyUedig.
Aforenamed, a-ffo'yr-nemd, p. a. rhag-
enwedig, crybwylledig, a ragenwyd.
Aforesaid, a-ffo'yr-sed, p. a. dywededig.
rhagddywededig, crybwyUedig, son-
iedig.
Aforetime, a-ffo'yr-teim, ad. cynt, gynt,
o'r blaen.
Afoul, a-ffowl', a. dyrys, dyrysedig;
wedi dyrysu.
Afraid, a-ffred', a. ofnus, of nog; braw-
ychus, arswydlawn: — ad. yn ddy-
chrynedig.
Afresh, a-ffresh', ad. o newydd; tra-
chefn ; eilwaith, eto.
Afront, a-ffi-ynt', ad. o flaen, cj'ferbyn,
ar gj'f er, tu blaen, gwj'dderbyn.
Aft, afft, ad. yn ol, tua'r llyw.
After, aflf-tyi-, prp. ac ad. gwedi, wedi,
ar ol, yn ol; yna; ol-, ad-, ail-.
Afteract, afr-tyr-act, s. olweithred, ad-
weithred, ail weithred.
Afterages, aff-tyr-e-jiz, s. pi. oloesau,
oloesoedd ; olafiaid.
Afterband, aff-tyr-band, s. olrwymiad,
olgyssyUtiad.
Afterbii-th, aff'-t3rr-byTth, s. adysgar, ol-
ysgar, y garw, y brych.
Afterclap, aff-tyr-clap, s. olglap, eil-
glap, eildrwst ; ailddyrnod; dygwydd-
iad disymmwth.
Aftercrop, ajaf-tyr-crop, s. adladd, attwf,
adgnwd, eilgnwd, ail gnwd.
Afterdate, aff'-tyr-det, s. olddyddiad.
Aftergame, aff'-tyr-gem, s. olasgafaeth,
eilasgafaeth, ail chwareu.
Aftergrass, aff'-tyr-gras, s. adladd, sA-
weUt.
Afterings, aff'-tyr-ingz, s. pi. armael;
yr ail odro.
Aftermath, aff'-tyr-math, s. adwair, ad-
ladd.
Aftemfton, aff'-tyr-nwn, s. prydnawn,
pyrnawn, echwydd.
Afterpains, aff-tyr-penz, 8. pi. olboen-
au, eilboenau.
Afterpiece, aff-tyr-pis, s. olchwareu,
olwareu, olwar, eilchwareu.
Afterstorn, aff'-tyr-storn, s. oldymmestl,
olgyrhynt.
Afterthought, aff-tyr-thot, s. adfeddwl,
olfeddwl, ail feddwl; adfeddyliad;
adsyniad.
Aftertimes, aff'-tyr-teimz, s. pi. olam-
serau, olamseroedd.
Afterward, aff'-tyr-ward (wyrd), )
Afterwards, aff'-tyr-wardz (w3rrdz), )
ad. gwedi, gwedy, wedi, gwedi hyny,
wedi hjrny, ar ol hyny; gwedi
hyn.
Afterwit, aff'-tyr-wut, s, olsynwyr, syn-
wyr wedi gwaith.
a, M a yn tad; a cam ; e, hen ; e, pen; i, llidj i, dim; o, tor, ond ei sain ynhwy; o, Hon;
AGAZ
27
AGGL
Aga, c'-gy, s. arglwy<id=i5en swyddog
jrm mysg y Tyrciaid.
Again, a-geii', ad. trachefn, trachgefn,
drachefn, drachgefn, eilwaith, eil-
chwyl; eto, eton, etwa; mwy, mwy-
ach ; hefyd ; o newydd.
Against, a-genst', jm'». erbyn, jti erbyn,
cyf erbyn, ar gyf er ; gogyf er &, ; rhag ;
wrth, gwrth, yng ngwi-fchwyneb.
Agalactia, a-gyl-ac'-shy, ) s.j llaethball,
Agalaxy, e'-gyl-ac-si, j aflaeth, hysp-
edd.
Agalactous, e-gyl-ac'-tyz, a. dilaeth, af-
laethol; hysp.
Agalloch, a-gal'oc, ) s. aloe-
Agalloachum, a-gal'-o-cym, ) wydd,
coed elyw, pren aloes.
Agalmatolite, a-gal-me'-to-leit, s. eilun-
faen, delw-faen^math o sebonfaen a
ddefnyddia'rCateiaid i wneyd delwau.
Aganja, a-ge'-my, s. rhyfeddogion=math
ar ymlusgiad tebyg i'r madfall.
Agamous, a-ge'-myz, a. anweddog, an-
• weddogol.
Agapse, a-gc'-pi, s. cariadwledd.
Agape, a-gep', ad. yn safnrwth.
Agapanthus, a-ga-pan'-thys, s. serch-
wullon, sercliflodau = math ar alaw
tramor.
Agapet, a-ga-pet', s. munhoffwr, inerch-
garwr.
Agaric, ag'-a-ric, madarch, madalch ;
bwyd y barcud, bwyd y llyffant,
bwyd ellyUon, caws llyffant ; callod.
Agarista, ag-a-rus'-ty, s. madarchogion,
madalchod=trycliiilod o Iwyth y cen-
adeinogion.
Agast, ) a-gast', a. syn, synedig, syf r-
Aghast, ) dan, pendronol, dych^rnedig,
brawychus, hurt.
Agastraria, a-gas-tre'-ri-y, s. anfologion,
difologiaid=matli ar filod heb fol,
tebyg i ffyngau.
Agate, ag'-et, s, agat, y maen agat,
muchem.
Agathophyllum, a-gath-o-fful'-ym, s.
perddeilwydd ; pergneuwydd = coed
pergnau Madagascar.
Agatine, ag'-a-tun, s. agataidd, agatin ;
muchemaidd.
Agathosma, a-gatli-os'-my, s. persawyr-
ogion=math ar blaniglon tramor byth-
leision.
Agatliyrsus, a-ga-thyr'-sys, s, terbigog-
ion=rhyw o ysgaU yr hwch.
Agave, a-gef', s. gwiwbren=yr elyw
Americaidd.
Agaze, a-gez', v. a. synu, syfrdanu.
Age, e], 8. oed, oedran; oes, einioes,
hoedl ; henoed ; to, cenedlaeth ; hawg.
Aged, e'-jed, a. hen, oedranus, oediog,
hirhoedlog, oesbraff, henaidd.
Agedly, c'-jed-li, ad. yn hen, yn oed-
ranus.
Agelainae, e-gi-lc'-ni, s. pi. gwysadar,
gwysednod, adar yr Indyd, adar yd yr
India.
Agon, a-gen', ad.^Again.
Agency, e'-jen-si, s. gweithrediad,
gweithrediant ; goruchwyliaeth, dir-
prwyaeth, prwyaeth, trosfaeloriaeth ;
offeroldeb, offerynoldeb, jjciriadaeth ;
negeswriaeth ; golygwriaeth.
Agenda, a-jen'-dy, s. pi. gwneuthurol-
ion; pei-wylion; sing, cofnodlyfr;
ffurfiadur.
Agennesia, e-jen-ni'-shy, s. anhiledd,
diffrwythder.
Agent, c'-jent,s. gweithredydd, gwneuth-
urydd, ener, goberwr ; goruchwyliwr,
golygwr; dirprwywr, prwy, prwjrwr,
prwyad ; trosfaelor, trosweinydd ;
aches, peiriad; achosydd:— a. gweith-
redol, peiriadol.
Agerasia, e-ji-re'-shy, s. pi. anoedogion=
math ar blanigion blynyddol.
Ageustia, a-jws'-shy,s. blasgoU, chwaeth-
baU.
AggeUation, ad-ji-lc'-shyn, s. iaglymiad,
rhewglymiad.
Aggeneration, ad-jen-yr-e'-shyn, s. at-
ymdyfiad, atgorffiad.
Agger, ad'-jyr, s. crug, twr, pentwr, carn-
edd, amddiffynfa, gwrthglawdd ; ar-
gae, sarn ; gyndy, ty 'r g^nau.
Aggerate, ad'-ji-ret, v. a. cnigio, tyru,
pentyiTi, carneddu.
Aggeration, ad-ji-re'-shyn, s. crugiad,
tyriad, tomeniad, dasyliad, cludeiriad.
Aggerose, ad'-ji-ros, a. crugiog, dasym-
og, pentyrog.
Agglomerate, ag-glom'-yr-ci^, v. a. pell-
enu, sypio, clobynu, dirwyn ; ym-
sypio, ymddirwyn, ymdyni; ym-
fyddino.
Agglomeration, ag-glom-yr-e'-shyn, s.
pelleniad, twysgiad, clobyniad; ym-
sypiad.
Agglutinant, ag-gliw'-ti-nynt, a.'glud-
iol, gljaiol, ysgloringol; asiadol.
Agglutinants, ag-gliw'-ti-nynts, s. pi.
cyflynoUon, glynolion, gludolion.
Agglutinate, ag-gli?t''-tun-c«, v. a. cyf-
lynu, cyfludio, ysglawringo, ysgrawl-
ingo ; uno, cyssylltu, asio.
Agglutination, ag-gUw-tun-e'-shyn, s.
6, Uo; u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; s, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
AGGR
28
AGLA
cyflyniad, cyfludiad, ysgrawlingiad,
ysOTolingiad ; uniad.
Aggrandize, ag'-gran-duz, v. a. dyrchafu,
ardderchogi, inawrygu, mawrhaii, an-
rhydeddu, ucliafu; helaethu; codi.
Aggrandizement, ag-gran'-duz-ment, )
Aggrandization, ag-gran-di-ze'-shyn, )
s. dyrchafiad, ardderchogiad, anrhyd-
eddiad, mawrha,d; helaethiad; cod-
iad.
Aggrandizer, ag'-gran-duz -yr,' s. dyrch-
afwr, derchafydd, mawrygwr, mawr-
hawr.
Aggravate, ag'-gra-fet, v. a. mwyhau,
helaethu, chwanegu ; trymhau, am-
drymu ; gwaethygu ; blino, herio.
Aggravating, ag'-gra-fe-ting, a. mwy-
haol; trymhaol; cyffroawl, cyth-
ruddoh
Aggravation, ag-gra-f c'-shyn, s. mwyMd,
chwanegiad ; trymh&d ; gwaethygiad ;
adgyflfroad.
Aggregata, ag'-gri-gc-ty, s. pi. cynnull-
ogion, cydgynnullogion=:dosbarth o'r
pen-gollogion.
Aggregate, ag'-gri-get, v. a, cynnull, dar-
gynnull, casglu, crynhoi, tyru; di-
adellu : — a. cynnulliadol, cyfasol,
casgliadol, ciynoawl, cubaidd, cy-
ngreol, rhefol:— s. cynnull, cynnuU-
iad, casgl, crynoad, cyngre, twr,
gwradd, clasgl, cubiad; cyfanswm.
Aggregately, ag'-gri-get-li, ad. yn gyn-
nulliadol, yn grynoawl, yn dyredig.
Aggregation, ag-gri-ge'-shyn, s. cjainull-
iad, casgliad, cyngread, cyngreawd,
cubiad, clasgiad, cyttyriad, dam-
dyriad; dargrynoad; cynghydiad.
Aggi'egative,1 ag'-gri-ge-tuf, a. cynnull-
iadol, casgliadol; cynnuUedig.
Aggregator, a'-gi-i-ge-tyr, s. cynnullwr,,
casgludd, cyttjTwr.
Aggress, ag-gres', v. cynhenu ; dygyrchu,
cynymosod; dechreu y gynhen.
Aggression, ag-gresh'-yn, s. cynheu ; dy-
gyrch, cyrch, cyrch cyhoeddog; cyn-
ymrafael, cynruthr, ymosodiad; Uuch-
ynt, diebyd, diebryd.
Aggressive, ag-gres'-suf, a. cynhenol,
ymosodol, cynymgyrchol, diebydol.
Aggressor, ag-gres'-yr, s. cynhenwr, pen
y gynhen; ymgyrchwr, rhuthrydd,
diebydwr.
Aggrievance, ag-gri'-fyns, s. gormes, gor-
thrymder; caledi, gwasgfa; gofid,
dygnedd, niwed, cam ; tristwch, poen,
alaeth.
Aggrieve, ag-grif, v. gormesu; gofldio,
niweidio; tristau, poeni, alaethu,
galaru.
Aggroup, ) ag-gncp', v, a. cynghasglu,
Aggroop, ) heidiogi, heiblunio, cyt-
tyru.
Aghast, a-gast', a. syn, syfrdan, dy-
chrynedig : — ad. =Agast.
Agile, aj'-il, a. ystwyth, gweisgi, gwisgi,
heinif, chwimmwth, siongc, esgud,
gwadsg, esgeiddig, esgaidd, terydd,
chwyrn, buan, esgudlym.
Agilness, aj'-il-nes, Is. ystwythder,
Agility, a-jil'-i-ti, ) gweisgrwydd,
heinifder, chwimmythder, esgeidd-
rwydd, buanrwydd, bywiogrwydd,
mythder, hydwythder.
Agilia, ad-jil'-iy, s. pi. cyflymogion, ter-
yddolion, megys y wiwair, y pathew,
&c.
Agio, ej'-io, ad'-ji-o, s. gwrthdal, gor-
thal, rhyngwerth = y gwahaniaeth
rhwng gwir werth arian a'u gwerth
mewn enw.
Agiotage, ej'-io-tej, s. gwrthdaliaeth =
ystrywiau damcaawyr i newid gwerth
arian.
Agist, a-jist', v. a. poriannu, porfelu,
poriadu^porf au anif eiliaid dros ereiU.
Agistment, a-jist'-ment, s. poriannaeth,
porfelaith, poriadaeth.
Agistor, a-jis'-tyr, \s. poriannwr,
Agistator, a-jis-to''-tyT, j porfelwr, por-
iadwr, porfawr.
Agitable, aj'-i-tybl, a. cynhyrfadwy,
terfysgol, aflonydd; chwyfadwy;
dadiadwy.
Agitate, aj'-i-tet, v. a. cynhyrfu, cy-
ffroi, ysgogi, cysgogi, aflonyddu,
chwyfo, cychwyfan, ffroddio, siglo,
ysgwyd, rhodoU, cymmysgu, gwes-
grynu, esgrydu; terfysgu, cythryblu,
cythruddo; cymheU, dirio, molestu,
gofidio; trin, dadlu; amcanu, bwr-
iadu; hely.
Agitation, aj-i-te'-shyn, s. cynhyrfiad,
cyffroad, cyffrawd, cyffro, chwyfiad,
cychwyfan, ffi-awdd, ysgydwad,
gwesgryn, amgyffryn; terfysg, cythr-
ybliaB ; triniad, dadliad ; amcaniad,
bwriad, meddyliad.
Agitato, aj'-i-te-to, a. ysgogol, ffrodd-
ebus, godruddol.
Agitator, aj'-i-te-tyr, s. cynhyrfwr, cy-
nhyrfydd, cyffrowr, cyffiroaclur, ysgog-
wr, ysgydiwr, cysgogwr, aflonyddwr;
trinwr, dadlydd; cerbydwr, gyried-
ydd.
Aglaia, a-gle'-iy, s. ysblenyddion, llith-
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i. Hid; i, dim; o, tor, ondei sain yn hwy; o, lion
AGON
29
AGRE
bingcynod, swyndelorion=math ar
delorion Brasilaidd tra cheinwych.
Aglet, ag'-let, ) s. olpai, pwyntyl,
Aiglet, cg'-let, j pwyntl, pwyntyl
carai ; diblyn.
Aglutition, ag-liw-tish'-yn, s. aflwngc,
aflyiigciad.
Agmen, ag'-men, «. byddin, mintai, torf ;
rhawd.
Agminal, ag'-mi-nyl, a. byddinol, min-
teiol, torfaol.
Agnail, ag'-nel, s. ewinor, ewinwst;
ewinwasg.
Agnate, ag-net, a. tadachol, tattrasol;
yn perthyn o du tad.
Agnati, ag-ne'-tei, s. pi. tadachau, tat-
trasau, tattrasogion, tadgeraint.
Agnatlia, ag-ne'-thy, s. anghegogion, di-
gegogion=math ar drychfilod y mae
eu cegau mor fychain ag y geUir prin
eu gweled.
Agnatic, ag-nat'-ic, a. tadachol, tattrasig.
Agnation, ag-ne'-shyn, s. tattras, tad-
wys, tadgarenyd(i=perthynas o du
tad ; attwf, gorthwf .
Agnition, ag-nish'-yn, s. cydnabydd-
iaeth, cydnabyddiad, nabyddiaeth ;
gwybyddiaeth.
Agnize, ag-neiz', v. a. cydnabod ; addef .
Agnomen, ag-no'-men, s, atenw, arsenw,
C3rfenw.
Agnominate, ag-nom'-i-net, v. a. enwi,
arsenwi, cyfenwi.
Agnomination, ag-nom-i-ne'-shyn, s. at-
enwad, arsenwad, cyfenwad, cyden-
wad; argyfenwad.
Agnotheriura, ag-no-tlvi'-ri-ym, s. bwyst-
filoen, gwylltoen=matli ar bedryped-
ogion cloddUiog o ryw y ci. ,
Agnus, ag'-nys, s. oenlun, oeneilun=
delw oen a ddef nyddir gan y Catholic-
laid.
Agnus-castus, ag'-nys-cas'-tys, s. diweir-
lys, llysiau yr oen ; oenwydd, dail y
twrch ; daU. y fenigaid, yr holliach.
Ago, a-go', ad. er's, er ys ; cyn hyn, yn
ol, er ; er's t?lm, er's tro.
Agog, a-gog', ad. yn awyddus, jm awch-
us, yn chwannog; yn anesmwyth;
yn hiraethus.
Agoge, ) a-go'-ji, s. rhediad, tuedd ; pwll
■A^gogy» J i ddisbyddu dwr.
Agoing, a-go'-ing, ad. i fyned, i gerdded,
ar gerdded, mewn chwyf ,
Agomphia, a-gom'-flBi-y, > a, pi. an-
Agomphians, a-gom'-ffi-ynz, ) neintog-
ion=math ar filionos heb ddannedd.
Agon, e'-gyn, a. gwobrgeisiwr, gobr-
ymgeisiydd=isweinydd yn yr aberth-
au Rhufeinig.
Agonalia, a-go-nc'-li-y, s. gwyl Ionor=
gwledd a gadwai yr hen Ruf einiaid ar
y nawfed o lonawr, er anrhydedd i
lanus.
Agone, a-gon', ad. ^ Ago,
AgonidsB, a-go-nei'-di, s. rhysorogion=
math ar bysgod o'r enw.
Agonism, ag'-o-nuzm, s. campwriaeth,
rhyswriaeth, rhysoriaeth, ymdrechfa.
Agonist, ag'-o-nust, ) s. campwr,
Agonistes, ag'-o-nus'-tiz, j rhyswr, rhys-
or, campryswr, ymdrechydd.
Agonistarch, ag-6-nus'-tarc, s. campar-
weinydd, camparparydd ; rhysoriaeth-
ydd.
Agonistic, ag-6-nus'-tic, ) a. camp-
Agonistical, ag-o-nus'-ti-cyl, ) wrol,
rhysfaol, ymdrechol. * *
Agonistics, ag-6-nus'-tics, g. pi. rhys-
ogion=dysgyblion Dwnatws.
Agonize, ag'-o-neiz, v, dirboeni, ar-
teithio; poeni, poenydio ; jrmboeni,
ymofidio, gwryddu gan boen.
Agonizingly, ag-6-nei'-zing-li, ad. yn
ddirboenus, yn arteithiol.
Agonothete, ag'-o-no-thit, s. camplyw-
ydd, campolygwr.
Agonothetic, ag-o-no-thet'-ic, a. camp-
lywyddol.
Agony, ag'-o-ni, s. dirboen, glees, ing,
ingiler, gwasgifa, dirwasgfa, poen, cur,
argur, dirglwyf , artaith ; caledi, cyni ;
gorymdrech.
Agood, a-gwd', ad. o ddifrif.
Agrace, a-gres', v. a. lladu.
Agrarian, a-gre'-ri-yn, a. tiriogol, tirol;
rhandirol.
Agree, a-gri', v. cytuno, cydweddu, cyf-
uno, cyf ateb ; ammodi ; cydf eddwl,
cydsynio, cydfwriadu, dygymmod,
cymmodi, Iieddychu, boddiau ; cys-
soni ; cydsefyll ; ymfoddloni.
Agreeable, a-grt'-ybl, a. unol, cyfatebol,
cydweddol, cysson ; boddus, boddhaol,
hyfryd, cyfoddus, dyddan, dymunol,
cyfoddol; addas, cyfaddas, gweddus,
cymhwys.
Agreeableness, a-grt'-ybl-nes, s. cyfat-
eboldeb, cyssondeb; boddlonrwydd,
boddusrwydd, hyfrydwch, dymunol-
deb, hofifedd ; addasrwydd, cymhwys-
der.
Agreeably, a-grif-y-bli, ad. ya gysaon ;
yn foddhaol.
Agreed, a-grid', p. a. cytunedig; bodd-
lonedig.
ovHo; o, dull; ui, ewn; ■w:,p\m; y, yr; s.-ffltsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel,
AGRO
30
AIDA
A.greement, a-gri'-ment, s. undeb, cyt-
undeb, cyfatebiad, cydweddiad, cys-
sondeb, cyssonedd ; aininod, cj-fam-
inod, cynghrair; cymmod, cymmod-
lonedd ; cydfod, cyfundod.
Agrestic, a-gres'-tic, ) a. gwladaidd,
Agrestical, a-gres'-ti-cyl, j gwledig ;
inaesol ; mynyddig ; taiog, dif oes,
gwyllt, trwsgl.
Agricolation, ag-ri-co-le'-sliyn, s. am-
aetliwriaeth, amaethoniaeth, amaeth-
iad, amaethiaut, arddwriaeth, tirddi-
wy Iliad, tirdriniaeth.
Agricultor, ag'-ri-cyl-tyi*, s. amaethwr,
Dafurwr, arddwr, hwsinon, tirlaf ur-
wr.
Agricultural, ag-ri-cyl'-9yr-yl, a. am-
aethyddol amaethonol, amaethol, tir-
drinfil.
Agriculture, ag-ri-cyl'-<jyr, )
Agricultuiism, ag-ri-cyl'-gyr-uzm, )
amaethyddiaeth, amaethoniaeth, ardd-
wriaeth, aredd, tirdriniaeth ; amaeth,
amaethad, amaetheg.
Agriculturist, ag'-ri-cyl-^yr-ust, s. am-
aethydd, amaethon, areddvrr, tirddi-
wyUiawdr; ffarmwr.
Agrimonia, ag-ri-mo'-ni-y, ) s. trydon,
Agrimony, ag^-ri-myn-i, f tryw, llys-
iau 'r diyw, llysiau 'r f uddai, cwlyn y
mel, conyn y mel, y felysig, cychwl-
yn.
Agrionia, ag-ri-o'-ni-y, s. rhyswyl,
gwylltwyl=gwyl flynyddol a gedwid i
dduw 'r gwin.
Agrionidse, ag-ri-o-nei'-di, s. gwas y
neidr, gwaell y neidr, nodwydd y
wiber.
Agriopus, ag-ri-o'-pys, s. trwsglbedogion
=rhyw o'r mochbysg.
Agrise, a-greiz', v. crynu, ofni ; braw-
ychu,
Agrobates, ag-ro-be'-tS.z, s. maesdelor-
ion=rhyw o'r eosau.
Agrodi'oma, ag-ro-dro'-my, s. maesredeg-
ion=math ar hedyddion.
Agronomy, ag'-rii-nom-i, s. amaethon-
iaeth, amaetheg.
Agropyrum, ag-ro-pei'-rym, s. gwenith y
maes, brwysweUt, praffwellt.
Agrostemma, ag-ro-stem'-my, s. arch-
wellt, brasweUt, gwellt calafog; bul-
wg.
Agrostis, agios' -tus, s. gwyrwellt, plyg-
wellt ; maesweUt.
Agrostography, ag-ros-tog'-ra-ffi, )
Agrostology, ag-ros-tol'-o-ji, )
maeswelltaeth, maeswellteg, glas-
welltaeth, glaswellteg; gwelltydd- .
iaeth. ^h
Agi-ound, a-grownd', ad. ar lawr, ar y^H
IlawT, ar dir. ^B
Agripnocoma, ag-rup-no-co'-my, s. trym-
gwsg, erchgwsg, tueddgwsg.
Ague, e'-giw, s. y cryd, y grynfa, tairth,
teirthon, y wrach, crydwst.
Ague-cake, e'-giw-ccc, s. ieugryd, cryd
yr afu=eangiad yr afu neu 'r ddueg
oblegid y crj'd.
Agued, e'-giwd, a. crydiol, crydus, cryd-
iog ; echrynedig, crynedig.
Ague fit, e'-giw-fFut, s. crynfa, cyrch y
cryd, crynfa'r cryd, echryndod.
Aguerry, e'-giw-yr-i, v. a. cadofyddu,
aerdrefnu ; aerofyddu ; aerddysgu,
hyfforddi i ryfel.
Ague spell, e'-giw-spel, s. crydgyfaredd.
Ague tree, e'-giw-tri, s. tormaenwydd-
en.
Aguise, a-geiz', s. gwisg ; addum : — v.
a. gwisgo ; addurno.
Aguish, e'-giw-ish, a. crydaidd, crydiol,
crj'diog; amiwydog.
Aguishness, c'-giw-ish-nes, s. crydiol-
rwydd, cryndod ; annwydedd.
Agyneja, a-jin-i'-jy, s. aiifenywogion==
matli ar blanigion tramor heb liil-
galafau.
Agynous, e'-ji-nyz, a. anfenywol ; gwr-
3rwol=a gymhwysir at flodau heb hil-
beiriannau ffrwytho.
Agyrtae, e-jyr'-ti, s. 'pl. hudolion, crwydr-
iaid, gwib-ddynion.
Ah, a. in. A. ! O ! och ! ow ! wb ! hach !
ocha ! gwae !
Aha, a-h«', in. aha ! wfft ! ha ! hai how !
ha ha, ! ffei ! twt !
Ahead, a-hed', ad. jsn. mlaen, o flaen,
rhag.
Aheight, a-heif , ) ad. yn nchel, fry, i
Ahigh, a-hei', ) fyny.
Ahold, a-hold', ad. at y gwynt=gair
morwrol.
Ahoy, a-hoi', in. ahoi ! hawddamor !=
gair morwrol i alw neu gyfarch rhai o
beU.
Ahrimanes, a-x\-:v(^-mz, s. y diafol, yr
andras, yr ysb .7 d drwg=yr elf od drwg
yn chwedloniduth y Persiaid.
AhuU, a-hyl', ad. ar y gwynt, tua'r
gwynt=gair morwrol a gymhwysir
at long a'i lied oclir i'r gwynt mewn
tymmestl.
Ai, e'-ei, s. arafbed, musgrellog=-Bra<f-
Aid, cd, V. a. cymhorth, cynnoi-thwyo
a, fel ayn tad; a cam; e, hen; e, pen; », llid; i, dim; 0, tor, ond ei saiu yn hwy; 0, Hon;
AIR
31
AITO
helpu, helpio, cyimerthu, cyweithio,
cyfnerthu i—s. cymhorth, cynnorth-
■wy, help, cannorth, porth, nerth,
ffrwy, cyf nerth.
Aidance, e'-dyns, s. cynnorthwyad,
helpiad, porthyd ; cymhorth.
Aidant, e'-dynt, a. cynnorthwyol, cyf-
nerthol.
Aid-de-camp, e'-dy-cong', s. cadwein-
ydd, gogadfridog, cenad y penciw-
dawd.
Aider, e'-dyr, s. cymhorthwr, cynnorth-
wywr, helpwr.
Aidless, ed'-les, a. digymhorth, diborth,
diblaid, digynnorthwy ; diymgeledd.
Aiglet, e'-glet, s. eryi-yn, eryr bychan :
— f. eryran.
Aigret, e'-gret, s. y garan gwyn, y garan
gwyn lleiaf ; sioba, siobyn, copa.
Aiguisce, e'-gwis, s. chwigroes=math
ar groes gywirongl fiaenfain mewn
herodraeth.
Agulet, e'-giw-let, s. olpai, pwyntyl ;
diblyn.
Ail, el, V. a. dolurio, blino, gofidio,
poeni ; anesmwytho : — s. dolur, clef-
wch, clefwg, clefyd, afiechyd, aii-
hwyldeb, cystudd, aeled, poen.
Ailing, el'-ing, a. clafaidd, clefychlyd,
clafus, afiachus, doluriol, anhwylus.
Ailment, cl'-ment, s. clefyd, clafwch,
afiechyd, dolur, poen.
Aim, em, v. annelu, cyfeirio, amcanu,
bwriadu, ceisio; yingais, ymgeisio : —
s. amcan, cyfeiriad, goddeu, dyben,
arfaeth, cais, ymgais ; nod, ergyd.
Aimer, cm'-yr, s. annelwr ; amcanwr,
bwriadwr.
Aimless, em'-les, a. diannel ; diamcan.
Aimophila, e-mofif-i-ly, s. pila 'r llwyn,
telor y berth.
Air, c'yr, s. awyr (Gw. aG.), aer ; awel,
chwa ; fFen ; gwynt ; wybr, wybren ;
dygan, alaw, prifalaw ; trem, pryd,
gwedd, edrychiad ; ystum, gosgodd ;
ymddangosiad ; mursendod, cymlien-
dod, ucheldrem, ffroenuchder ; ffrom-
der, coegedd -.— v. a. awyro ; gwynt-
yllio; twymwyro; clauaru, twymo;
dysychu.
Aira, e'-ry, s. brigwellt, meinwellt.
Air-balloon, e'yr-ba-lwn, s. awjTen,
awyi-ell.
Air-bladder, eyr-blad'-yr, s. awyrgod,
nofiadm- pysg, nawf .
Air-built, e'yr-bult, a. disail, ffugiol.
Air-cells, e'yr-selz, s. pi. awyi-gellau,
awyrgelloedd.
Air-condenser, eyr-con-den'-syr, 8. aw-
dewychyr, ffendewychyr.
Airer, e'yr-yr, s. awyrwr ; gwyntylliwr ;
dysychwr.
Air-gun, e'yr-gyn, s. awyrwn, gwn awyr.
Air-holder, eyr-hiJl'-dyr, s. awyrddal.
Air-hole, e'yr-hol, s. ffynel, ffynell,
awyrdwll.
Airiness, er-y'-nes, s. awyroldeb, awyr-
edd ; ysgafnder ; hoywder, llonder.
Airing, e?-ing, s. awyriad; heuliad,
byrwibiad.
Air-jacket, e'yr-jac-et, s. a-wyrgob, awyr-
goban, gvvn awyr.
Airless, e'yr-les, a. diawyr, anawyrog.
Airling, e yr-ling, s. coegyn, ysgentyn.
Air-motive, e'yr-mo-tuf, a. awyrymmod-
ol, awyrysgogol ; awysgogawl.
Airopsis, er-op'-sus, s. rhawnwellt. brig-
weUt. _ _• _
Air-pipe, e'yr-peip, s. awyrbib, awbib-
ell.
Air-plants, e'yr-plants, s. pi. awyrlys,
llysiau yr awyr ; honglys, croglys.
Airpoise, e'yx-poiz, s. awyriadur, ffen-
iadur, awyrbwysyr ; awyrbwys.
Air-pressure, e'yr-presh-yr, s. awyr-
wasg, awyrwasgiad.
Air-pump, e'yr-pymp, s. awsugnyr, aw-
sugnell, awyrsugnydd.
Airs, e'yrz, s. pi. coegystumiau.
Air-sacks, e'yr-sacs, s. pi. awyrgodau,
awyrgydau.
Air-shait, e'yr-shafift, s. Synell, ffynel,
ffendwU, twll awyr.
Air-tight, e'-yr-teit, a. awyxdyn.
Air-trap, e'yr-trap, s. awyrffo, awyr-
ffwyr, ffynell, awyrdwll.
Air-vessel, e'yr-fes-yl, s. awyryll, awyr-
ell, awyrgafell.
Airy, e'yr-i, a. awyrog, awyraidd, awyr-
ol ; awelog ; ysgafn, disylwedd, teneu;
coeg ; dychymmygol ; hoyTV, hoew,
bywiog, nwyfus : — s.=Aerie.
Airy-flying, e'yr-i-fflei-ing, a. hedegog,
hedegol.
Airy-light, e'yr-i-leit, a. ysgafn; hoyw.
Airy-place, e'yr-i-ples, s. eangle, lie ar-
aul.
Aisle, eil, s. ystlysgell, asgellfa ; asgell,
aden, adan ; rliodle ; corle, cynghan-
fa ; eglwysrawd.
Aitj et, a. ynysig, jrnysen.
Aitiology, c-shi-ol'-o-ji, s. achoseg=
damcaniaeth achosion pethau.
Aitonia, e-to'-ni-y, s. glasbrysgwydden,
e3rton=math ar brysgwydden dramor
fytholwyrdd.
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; s, fel tsh; j, Jolin; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ALAK
32
ALCA
Aizoon, €-zwn', s. y bjrthfyw, y bywi=
math ar lysiau.
Aizoum, c-z6'-ym, s. dyfrllys, Uysiau
'r dwr. [agored.
Ajar, a-jar*, ad. yn gilagored, yn lled-
Ajuga, a-jto'-gy, s. glesyn y coed, yr
olchenid=^Mt7fe=enw Uysieuyn.
Ajugate, ad'-jw-get, s. dyfrbib, dyfrbib-
ell : — V. a.^=Adjugate.
Ake, ec, s. dolur, poen,=Ache : — v, n.
gwynegu, poeni,:=^cAe.
Akerstaff, e'-cyr-staff, s. carthbren,
carthai.
Akin, a-cin', a. cyttrasol, cyfachol,
trasol, cydwaed, perthjmasol, yii per-
thyn : — v. deiryd, perthyn, perthynu
=:To be akin.
Ala, e'-ly, s. aden, asgell,'^flBlog ; fifroen ;
twU y gesail.
Alabaster, al'-a-bas-tyr, s. alabaster,
gleinfaen, mynorglai.
Alabastrian, al'-e-bas-tri-yn, a. alabas-
trin, gleinf einin, gleinf einig.
Alack, a-lac', in. och fi! how! wban!
ochan !
Alackaday, a-lac'-a-de', in. how heno!
wb ! ochafiimau !
Alacrious, a-lac' -ri-yz, a. llawen, lion,
hoenus, gorhonus, hawntus ; calonog,
bywiog, hoyw, gwychr, heinif ; ewyll-
ysgar, parod.
Alacriously, a-lac' -ri-yz-li, ad. yn llawen,
yn fywiog, yn wychr ; yn barod.
Alacriousness, a-lac* -ri-yz-nes, ) s. 11a-
Alacrity, a-lac'-ri-ti, ) wen-
ydll, gorawen, hoen, hawnt, hawni ;
bywiogrwydd, hoywder ; esgudrwydd;
UonwyUyseb, parodrwydd,
Alalite, e'-ly-leit, s. alafaen, careg Ala.
A-la-Mire, a-le'-mi-ri, s. isafdon=y don
isaf yng ngraddeg gerddorol Gwido
Areddyn.
Alamodality, a-la-mo-dal'-i-ti, «. dull-
weddolrwydd.
Alamode, a-la-mod', ad. yn ol yr arfer,
yn ol y ddullwedd :— s. IlatLtraidan
teneu.
Aland, a-land', ad. ax dir, ar y tir, ar y
Ian; idir.
Alar, c'-lyr, a. adeiniog, asgellog.
Alares, a-le'-riz, s. cadaden, cadasgell,
aerffilog, aden byddin.
Alaria, a-le'-ri-y, s. adeinogion=math
ar wymon asgellog.
Alarm, a-larm', t>. alarm ; cadfloedd,
aei-wawch ; gwaedd, wbwb, cyffro,
dychryn, braw ; — v. a. alarmu ; cad-
floeddio ; dychrynu, brawychu.
Alarm-bell, a-larm' -bel, s. alarmgloch,
cloch alarm.
Alarming, a-larm'-ing, a. alarmus;
arswydus.
Alarmist, a-larm'-ust, s. alarmwr,
alarmydd ; brawychwr.
Alarm-post, a-larm'-post, s. alarmle,
gorsaf alarm.
Alarm-watch, a-larm'-wo?, ) s. alarm-
Alarum, a-lar'-ym, j iadur,
alarmfynag, alarmoriowr, alarmgloc,
Uarwm.
Alary, c'-ly-ri, a. adeiniol, asgellaidd.
Alas, a-las', in. hu! huw ! och! och fi!
ys hu !
Alate, a-let', ad. yn ddiweddar, yn
hwyr : — a. adeiniog, adenog, asgellog.
Alaternus, a-la-tyrn'-ys, s. triffilogion,
triadenogion, ysgall y bwch=rhyw o'r
afanwydd.
Alation, a-le'-shyn, s. adeinyddiaeth,
adeineg^y wybodaeth o drefniad
adenydd trychfilod a'r cyflFelyb.
Alauda, a-lo'-dy, s. uchedydd, hedydd,
ehedydd, malierydd:=2/a?-A.
Alb, alb, s. offerenwisg, gwenwisg, casul.
Albatros, al'-ba-tros, s. albatros^=rhyw
o ddyfradar mawrion.
Albeit, ol-bi'-it, ad. er, er hyny; cyd
bo, anUai.
Albescent, al-bes'-sent, a. gwynaidd,
gwyneiddiol.
Albicore, al'-bi-cor, «. gwrth-hedegbysg,
gelyn yr hedybyag=math ar bysgodyn
ysglyfiog.
Albification, al-bi-ffi-ce'-shyn, ) s. gwyn-
Albinism, al'-bi-nuzm, j ianaeth,
canyddiaeth.
Albino, al-bei'-no, s. gwynwysyn=dyn
gwyn o rieni duon.
Albugineous, al-biw-jin'-i-ys, a. alwyn-
aidd=perthynol i wyn wy.
Albugo, al-biV-go, s. gwynwst=clefyd
y llygad.
Album, al'-bym, s, ysgrifiadur, cofeb-
lyf ».
Albumen, al-biw'-men, s. gwyn wy,
gwynwy ; gwyn y llygad ; alwyn=un
o ddansoddau Uysiau a mUod.
Album, dl'-bym, s. gorwynbysg, gor-
wyniad.
Alburnum, al-byr'-nym, s. gwyning,
bloneg pren.
Alcahest, al'-ca-hest, ». ardrwyth,
edrwyth.
Alcaic, al-ce'-ic, s. alceusfydr, mesur
Alceus : — a. alceusol ; yn ol mydr
Alceus.
a, fel a yn tad; a, cam; e, bpn; e,- pen; i, lUd; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
ALE
33
ALEX
Alcaid, al-ced', s. llywiadur ; castellwr,
ceidwad castell ; penynad.
Alcaiuia, al-can'-ny, s. rhyswydden yr
Aipht=math ar liwbren Aiphtig.
Alcedo, al-st'-do, s. glas y dorlan^mor-
aderyn bach yn dodwy ac yn deor ar
y tywod.
Alchemic, al-cem'-ic, ) a. arflferyll-
Alchemical, al-ceiu'-i-cyl, j ig, arffer-
yllol, alfferyllig.
Alchemist, al'-cem-ust, s. arfferyll, ar-
fferyUiad, alfferyll.
Alchemistical, al-cem-us'-ti-cyl, a. ar-
fferyUol, arfferyUaidd, alfferyUaidd.
Alchemize, al'-cem-eiz, v. a. arfferyUu,
aUFeryllu ; trawsnewid, troseiddio.
Alchemy, al'-cem-i, s. arfferylliaeth,
uclifferylliaeth, alfferyUiaeth.
Alcicorn, al'-si-corn, s. com y carw
mynydd, corn yr hydd, corn yr iwrch,
com bwch, pladr hir.
Alcohol, al'-c6-liol, s. gwirf=sylwedd
meddwol gwirodau.
Alcoholic, al-c6-hol'-ic, a. gwirfol.
Alcoholization, al-co-hol-i-ze'-shyn, s.
gwirfiad.
Alcoholize, al'-c6-hol-eiz, v. a. gwirfhau,
gwirfoli.
Aloohometer, s. al-co-hom'-i-tyr, gwirf-
iadur.
Alcoran, al'-c6-ryn, s. y Coran, y Llyfr
Alcoran=llyfr cyssegredig y Mahom-
etiaid.
Alcoranish, al'-co-ran-ish, a. alcoran-
aidd, Maliometaidd.
Alcove, al-cof , s. cUgeU, mydgeU.
Aldebaran, al-di-ba-ran', s. Uygad y
tarw=prif seren yn y cydser Tarw.
Alder, ol'-dyr, s. gwernen ; — pi. gwem.
Alder-grove, ol'-dyr-grof, s. gwemwig,
gwernlle.
Aldertree, ol'-dyr-tri, s. pren gwem,
gwernen.
Alderman, ol'-dyr-man, s. henadur, hen-
aduriad; ynaid.
Aldermanity, ol-dyr-man'-i-ti, s. henad-
uriaeth=cymdeithas o ynadon.
Aldermanlike, ol'-dyr-man-leic, ) a.
Aldermanly, ol'-dyr-man-li, ) hen-
aduraidd, henadurol.
Aldern, ol'-dyrn, a. gwemin, gwem-
aidd.
Ale, el, s. cwrw, heiddlyn, cwxwf ; diod
frag; diod.
Ale-brewer, el'-brw-yr, s. cyrfydd, dar-
Uawydd, darUawydd cwrw.
Ale-conner, el'-con-nyr, s. cyrfolygwr,
profiedydd cwrw.
Ale-cost, el'-cost, «. llysiau Mair Fadleu,
gystlys Mair.
Alectoria, a-lec to'-ri-y, s. ceiUogfaen,
maen y ceiliog=careg y dywedid ei
chael yn nghrombil ceUiogod, i'r hon
gynt y priodolid rhinweddau mawr-
ion.
Alectoridse, a-lec-to-rei'-di, s. archgeil-
iog, erch-geiliog = rhyw Americaidd
o'r ieirednod.
Alectorolophus, a-lec-to-rol'-o-ffys, «.
crib y ceiUog, mad felen.
Alectoromancy, a-lec-to-rom'-an-si, «.
ceiliogarmes.
Alegar, al'-i-gyr, s. cwrw sur ; surcwrw.
Ale-hoof, el'-hwS, s. y feidiog las, byd-
iog las, eidral, manteU y cor, manteU
Fair, palf y Uew, Uysiau'r gerwyn,
llysiau 'r esgym.
Ale-house, el'-hous, s. cyrfdy, diotty,
tafamdy.
Ale-knight, el'-neit, a. cydyfwr, cyd-
gyrfwr, cyfddiotwr.
Alembic, al-em'-bic, s. Ilynorai=Uestr
arferedig mewn fferylliaeth.
Alength, a-length', ad. ar hyd, yn ei hyd.
Alepidote, a-lep'-i-dot, s. angheniad, di-
geniad: — pi. anghenogion, digeniaid,
digenolion=pysg heb gen.
Alert, a-lyrt', a. hoyw, heinif, heini,
hoenus, byTviog, esgiddig, gweisgi,
chwai, fifraw, diflin; diwyd, gwyliad-
wrus.
Alertness, a-lyrt'-nes, s. hoywder, byw-
iogrwydd, chweider; parodrwydd.
Alertly, a-lyrt'-li, ad. yn heinif, yn
fywiog.
Aleuromancy, el-iw-rom'-yn-si, s. blawd-
armes=dewiniaeth 3, blawd. [gafn.
Ale-vat, el'-fat, s. cyrfdrwpa, darUaw-
Ale-wife, el'-weiEF, s. tafamwraig, taf-
ames, cyrfiadures.
Alexanders, al-eg-zan'-dyrz, s. y ddulys,
llysiau Alisander, alisantr, alisantri,
alisander.
Alexandei-'s foot, al-eg-zan'-dyrs-fifwt, S.
pelydr Yspaen=math ar lysiau.
Alexandrine, al-eg-zan'-drin, s. cyhyd-
edd hir estronol=mydr o ddeuddeg
sill yn y ban, a ddefnyddiwyd gyntaf
gan estroniaid mewn cdn Tfrangcaeg a
elwir Alecsandriad: ymae'r gyhydedd
hir, ddeuddegsill, yn hen f esur Cymr-
aeg er's cyn cof : — a. hirgyhydeddol,
Alecsandrin.
Alexephai-mic, a-lec-si-ffar'-mic, a. dad-
wenwynol, gwrthwenwynol ; chwys-
bair : — s.gwxthwenwyn, gwenwyndarf .
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, ztU
G
ALIE
34
ALIS
Alexepharmics, a-lec-si-ffar'-mics, s.
gwrthwenwyniaetli :— pi. gwrthwen-
wynogion.
Alextfterios, a-lec-si-tyr'-ics, a. dadwen-
wynol, gwrthwenwynol : — e. dadwen-
•wyp, gwrthwenwyn.
Alga,- al'-gy, s. gwymon.
Algates, al'-gets, ad. ar bob cyfrif;
liiywffordd.
Algebi-a, al'-ji-bry, s. alsoddeg, alsa-wdd,
=rhifyddiaeth arwyddocaol, yn yr
hon y defnyddir llythyrenau, rhif-
nodau, a marciau ereill yn gymmysg,
yn He riiifnodau eu hunain.
Algebraic, al-ji-brc'-ic, ) a. alsoddol,
Algebraical, al-ji-brc'-i-cyl, ) alsoddegol.
Algebraist, al'-ji-bre-ust, s. alsoddwr,
alsoddegj'dd.
Algid, al'-jid, a. oer, fferllyd, oerllyd,
rhynllyd.
Algidity, al-jid'-i-ti, ) s. oerder, oemi,
Algidness,al'-jid-nes, ) fferdod, merwin,
anwyd.
Algific, al-jifif-ic, a. oerbarol, oerddygol;
anwydog.
Algor, al'-gor, s. oerdeb, oerfel; anwyd.
Algorism, al'-go-nizm, ) s. rliifnod-
Algorithm, al'-go-ruthm, ) iant, rhif-
seiliant.
Algose, al-gos', a. tra oer, goroerllyd, gor-
ferwdnol.
Algous, al'-gys, a. gwymonog, gwymon-
aidd.
AlguazH, al'-ga-zTjl, a. ceisbwl=gwysiwr
Yspaenaidd.
Alias, e'-li-ys, ad^ neu, amgen, yn am-
gen, OS amgen ; f el arall, mewn modd
arall, ar bryd arall : — s. amgenwys.
Alibi, al'-i-beij s. allfan, araUfan; es-
swyn.
Alible, al'-Tibl, a. hyf aeth, hyfag ; maeth-
us, maethlawn.
Alien, el'-ien, a. estronol, estron, dieithr,
dieitlirol, allwlad ; amryw, annhebyg ;
anghysson ; ammherthynol ; gwrth-
■wyneb, gwrthwynebol : — s. estron,
aUdud, sdldrawd, dieithr, aiUt, aU-
wladwr ; mab aUlt, gwr dyfod :— /.
estrones, aUdudes ; merch aiUt : — v. a.
estroni, alleiddio, trosi, arallu.
Alienability, al-ien-a-bul'-i-ti, s. estron-
oldeb, trosiadoldeb.
Alienable, cl'-ien-ybl, a. estronadwy,
araUadwy, trosadwy, trosglwyddiad-
■wy.
Alienage, cl'-ien-ej, s. estroniaeth, aU-
drodiaeth.
Alienate, el-ien-ct, r. a. estronoli, di-
eithro, arallu, trosglwyddo; cilio,
peUiiu:— a. estronol, dieithr.
Alienation,'al-ien-c'-shyn, s. estroniad,
estroneiddiad, dieitiiriad, trosiad ;
gwerthiad ; coH, marweiydd.
Alienator, el'-ien-e-tyr, s. troswr, tros-
glwyddwr.
Alienee, al-ien-i', s. trosai, arallai=un y
trosir hawl iddo.
Aliferous, a-lifif-er-yz, ) a. adeiniog, as-
Aligerous, a-lij'-er-yz, ) gellog, yn ar-
■wedd esgj'll.
Aliform, c'-li-fform, a. adeinaidd, adein-
wedd.
Alight, a-leit', v. n. disgyn, dyfod i
lawr, mjTied i lawr.
Align, a-lein', v. a. Uinellu ; trj'lunio.
Alike, a-leic', a. cyffelyb, tebyg ; gogyf-
uwch, cyfartal ; unwedd, gogyfal,
cymmath: — ad. yn gyffelyb; yr mi
ffimud ; yn ogyf uwch, yr un modd.
Aliment, al'-i-ment, s. maeth, lluniaeth,
gosmaeth, cynnaliaeth, ymborth,
. porthiant; magwraeth.
AHmental, al-i-men'-tyl, a. maethol,
maethiannol, gosmaethol; magwrol.
Alimentariness, al-i-men'-tar-i-nea, s.
jnaetholrwydd, maetholdeb, gosmeith-
rwydd.
Alimentary, al-i-men'-tar-i, a. maethus,
gosmeithus ; ymborthol, magwrus.
Alimentary-duct, al-i-men'-tar-i-dyct', s.
maethell, y bibell faeth, y faethbib.
Alimentation, al-i-men-te'-shyn, t.
maethiad, gosmaethiad, gosmeithiad ;
magwriad.
Alimonious, al-i-mo'-ni-yz, a. loaethusol,
gosmeithiol, gosymdeithig.
Afimony, al'-i-myn-i, s. esmaeth=cyf-
ran gwraig ysgaredig oddi wrth ei
gwr.
Aliped, c'-H-ped, a. Uof adeiniog; ad-
endroed ; ysgafndroed, buandroed,
gweisgi: — s. llofaden, Uofadeiniog=
milyn k philen yn cyssyUtu ei fysedd,
megj's yr ystlum.
Aliquant, al'-i-cwynt, a. amrifol, anghyd-
rif; symfawr: — s. gogydrif: — pi. go-
gydrifion ; syrnyn, tipjm.
Aliquant number, al'-i-cwynt nym'-byr,
s. amnifer, amrif ; gogydrif.
Aliquot, al'-i-cwot, a. cydrifol, cyfnifer.
Aliquot part, al'-i-cwot part, s. cydrif,
{pi. cydrifion,) cydnifer, cyfnifer.
Alish, el'-ish, a. cwrwaidd, heiddlyn-
aidd.
Alisma, a-lus'-my, s.pl. llyriaidllymion,
llyriaid llynau, dyf rllys.
a, fel ayntad; a, cam; e, hdn; e, peni t, Hid; i, diui; o, tor, onaeisainynhvry; o, lion;
ALL
35
ALLE
Aliture, al'-i-^yr, s. maeth, ymborfch,
cyiuialiaeth,
Alive, a-leif', a. hyw, bywiog, bywiol:
— V. byw, bod yn fyw=To be alive :
— ad. yn fyw.
Alizarine, a-li-zy-rm', s. gwreiddrudd-
liw, madrliw, rhuddliw, coclili-w.
Alkahest, al'-ca-hest, s. ardrwyth, ed-
rwyth^ J. Icahest.
Alk^estic, al'-ca,-hes-tic, a. ardrwythig,
erdrwythig.
Alkalhest, al'-cal-hest, s. tiydoddwy,
trydoddaw, trydoddai, ardrwyth=
gwy neu hylif a doddai bob sylwedd,
fel y tybir, iV elfenau cynix&g=Al-
kahest.
Alkalescency, al-ca-les'-sen-si, s. alcalin-
edd, gwrthsuredd, haledd.
Alkalescent, al-ca-les'-seut, a. alcaliaidd,
gwrthsuraidd, halaidd.
Alkali, al'-ca-li, s. sing. ) yUyrlys, Uys-
Alkalies, al'-ca-liz, s. pi. J iau y gwydr;
alcaU, gwrthsur, hal=yr hal neu yr
ansawdd hallt mewn sylweddau: cy-
mhwysid y gair ar y dechreu at y Uys-
ieuyn, ond yn awr defnyddir ef i ddy-
nodi yi' ansawdd hallt ageir ym mhob
sylwedd.
Alkalify, al-cal'-i-fifei, v. a, alcaleiddio,
haln.
AlkaJigenous, al-ca-lij'-i-nyz, a. alcal-
eiol, haleiol.
Alkalimeter, al-ca-lum'-i-tyr, 5. alcaliad-
ur, halfeidyr, halfesurydd,
Alkalimitry, al-ca-lum'-i-tri, s. haJfeid-
raeth, halfesuriaeth.
Alkaline, al'-ca-lun, a. alcalin, alcalig,
alcaliaidd, halin.
Alkalinity, al-ca-lun'-i-ti, s. alcalin-
rwydd, halinrwydd, halineb.
AJkalious, al'-ca-li-yz, a. alcaliol, gwrth-
suroi, halin, haUg.
Alkalization, al-cal-i-ze'-shyn, s. alcali'ad,
gwrthsuriad, haUad.
Alkalize, al'-ca-leiz, ) r. o. alcalio,
Alkalizate, al-cal'-i-zet, ) alcaleiddio,
haleddu, haleiddio, gwrthsuro.
Alkaloyd, al'-ca-loid, s. UyshaJ, golys-
hal.
Alkanet, al'-ca-net, s. llysiau'r gwrid,
tafod yr ych lliwiol.
Alkekengi, al-ci-cen'-je, s. y sm-an godog.
Alkermes, al-cyr'-miz, s. eiroswy.
Alkoran, al'-co-ryn ; Ar. al-c6-ron', s. j
Coran=-4 Icoran.
Alkoranists, al'-cor-jm-usts, s. pi. Cor-
aniaid, Alcoraniaid, Coranwyr.
All, ol, a. oil, holl; cwbl, cydol, cyfan;
pawb ; pob : — ad. oil, i gyd, yn gwbl,
ogwbl, yn gyfan, hydy; achia.n, yn
Uwyr, yn hoUol, trwyddo: — s. yr oUj
y cwbl, y cyfan, y cyf oU.
All about, ol a-bowt', ad. o bob tu, o
bobtu, o bob parth, amgylch ogylch ;
ar wasgar, ar led, dros y cwbl.
AUabreve, al'-a-brif, ) s. cyfanjg,
AllacapeUa, al'-a-ca-pel'-y, f lurfanig=:
geiriau mewn cerddoriaeth i arwyddo
math ar amser cyffredin bywiog.
All alone, ol a-l6n', ad. yn unig ; wrtho .
ei hun ; unig, unigol.
All along, ol a-long', ad. o hyd, yn was-
tadol, yn barhaus, yn ddibaid, yn
ddidor ; o benbwygUydd.
AUamanda, al-a-man'-dy, s. alamandlys
=planigyn tramor a elwir ar enVr
Dr. Alamand.
AUanite, al'-a-neit, s. alanfaen^delid-
faen a elwir ar enw T. Alan.
Allantoic, al'-an-toic, a. mibithig.
Allantoic acid, al'-an-toic as'-ud, s. sur
miMthig, sur prilifig.
Allantoise, al-an-toiz', s. cesbilen, ad-
bilen=aU bilen y mUrith.
All at once, ol at wyns', ad. igydarun-
waith, ar unwaith, oil gyda'u gilydd.
Allay, a-le', v. a. Uinaru, esmwytho, es-
mwythau, llonyddu, gostegu, dylofi;
Ueihau, toli, llaesu; tymmeru: — s.=
All op.
Allayer, a-le'-yr, s. Uinarj'dd, tawelydd,
tynerydd; tymmerwr.
AUayraent, a-le'-ment, s. llinariad, es-
mwythS,d, esmwythder; gostegiad;
UeiMd; tymmeriad.
AU day, ol de', 1 ad. ar hyd y
All the day, ol ddy de', j dydd, trwyr
dydd.
AUect, a-lect', v. a. denu, hudo, Uithio.
Allectation, a-lec-te'-shyn, s. deniad,
Uithiad; hudoliaeth; hud, llith.
Allective, a-lec'-tuf, a. denol, hudol.
Allegation, al-i-ge'-shyn, s. honiad, hon-
awd, haeriad, gwiriad; tystiolaeth,
dilysdod; dadl; esgusa-^d; annog;
ymnhedd, eiriol.
Allege, a-lej', v. a. h6m, taeru, sicrhau ;
dadlu; dadgan, datgan; dyfynu.
Allegeable, a-lej'-ybl, a. honadwy, di-
lysol.
Alleger, a-lej'-yr, s. honwr, haerwr;
dadlydd.
Allegiance, a-li'-jiyns, 's. gwarogaeth,
teym-garwch, Uywodeddyl ; cywiredd.
Allegiant, a-li'-jiynt, a. teyrn-garol,
gwarogol.
C, llo; u, dull; w, s-vrn; yr, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zSl.
ALLI
36
ALLU
AJlegoric, al-i-gor'-ic, ) a. allegol,
Allegorical, al-i-gor'-i-cyl, ) arallegol,
arallegus ; daiumegol, cyflfelybol,
ffugi-ol.
Allegorically, al-i-gor'-i-cyl-i, ad. ja.
allegol, ar ddammeg ; yn gyfifelybol,
mewn alegori.
Allegoricalness, al-i-gor'-i-cyl-nes, 8.
allegolrwydd, dammegoldeb.
Allegorist, al'-i-gor-ust, s. allegwr, alleg-
ydd ; araUegwr j dammegwr, cyffel-
ybwr.
Allegorize, al'-i-gor-eiz, v. allegu, arall-
egu ; dammegu.
Allegory, al'-i-gor-i, s. aUeg, aralleg;
dammeg, cyffelybiaeth.
Allegro, al-H'-gro, s. chwim, bywiog-
rwydd : — a. bywiog.
Alleluiah, ) al-li-W-iy, s. alelwia, mawl
Allelujah, > i Dduw.
AUemande, al-ly-mand', ». sadalaw;
chweiddawns.
Alleviate, al-li'-fi-et, v. a. ysgafnhau;
esmwytho, esmwythau, Uinaru ; llei-
hau, toli.
Alleviation, al-li-fi-e'-shyn, s. ysgafnhM ;
esmwythkd; toliad.
Alley, al'-li, s. heolan ; rhodfa, rhodle.
All-fours, ol'-fiforz, s. pedroU; y pedair
bagl.
All-gracious, ol-gre'-shys, a. ollradog,
ollradlawn, graslawn.
All-haU, ol-hel', iM.henfiych well ; hawdd-
ammor. [gauaf.
AU-haUowtide, ol-hal'-o-teid, s. calan
All-heal, ol-htl', s. oUiach, yr hoHiach.
Alliacious, al-li-e'-shyz, a. garUegol, gar-
Uegaidd.
Alliance, al-lei'-yns, s. cyfathrach, cys-
tlyiiedd ; carenydd, tras, perthynas ;
cyiighraLr, cyf ammod ; cydbleidiaeth. ;
cyssyUtiad ; cyweithas, undeb.
Alliciency, al-lish'-en-si, s. tynedigaeth,
attyniad.
Allide, al-leid', v. n, gwrthymdaro.
Allied, al-leid', p. a. cyfathrachol, perth-
ynasol; cynghreiriol.
AUies, al-leiz', s. pi. cynghreiriaid ; pleid-
wyr, pleidogion.
AUigate, al'-li-get, v. a. cydglymu, cy-
nghlymu ; cydrwymo ; rhwystro, rhag-
od.
Alligation, al-li-ge'-shyn, s. cydglymiad;
cynghlymedigaeth .
Alligator, al'-li-ge-tyr, s. addangc, af angc.
Allision, al-lizh'-yn, s. gwrthdarawiad ;
cyd-darawiad, cyttarawiad ; cydgur-
iad ; ysigiad, briwiad.
■Alliteration, al-lut-yr-e'-shyn, g. cyf-
lythyriad, cyflythyraeth ; unUythyr-
iad, unllythjTeniad ; megys,
"Y iiwus iawen Zeuad."
"How high Ais Aaughty Aighness /iolds
//is Aead !"
Alliterative, al-lut'-yr-a-tuf, a. cyflyth-
yrol ; unllythyrenol.
Allocation, al-lo-ce'-shyn, s. atroddiad,
dogniad ; gosodiad.
Allocution, al-l6-ciw'-shyn, *. anerchiad,
cyfarchiad ; Uafarawd.
AUodial, al-liy-di-yl, a. breiniol, rhydd;
annibynol.
Allodium, al-lo'-di-ym, s. rhyddfeddiant,
breinfeddiant, breinttir.
Allonge, al-lynj', s. engwth, burth, ar-
fwth, gwth ; hirawyn.
Allopathic, al'-6-path-ic, a. aUaawsol,
gwrthnawGol.
Allopathy, al'-o-path-i, s. allnawsedd.
Allophane, al'-o-ffen, s. aUwelfwn^math
ar ddelidf aen amryliw.
Alloquy, al'-6-cwi, s. anerch; ymddy-
wediad, ymddyddan.
Allot, al-lot', V. a. dosbarthu, cyfranu ;
dogni; penodi, gosod, rhoddi; can-
iatau.
Allotment, al-lot'-ment, s. cyfran, ar-
gyfran, dam, dawg; rhaniad, dyran-
iad, esraniad.
AUow, al-loV, V. a. caniatau, ceniadu ;
goddef , gadael ; penodi, dogni ; addef ;
colli, gostwng ; talu.
Allowable, al-loV-ybl, a. caniataol;
goddefol, goddef adwy; cyfreithlawn,
diwahardd.
Allowance, al-loV-yns, s. caniatSd,
rhyddid ; rhan ; ancwyn ; addefiad ;
tai ; anrheg ; coll, UeihM.
Alloy, al-loi', s. erblith=adwyn gwael-
ach a gymmysgir kg un purach ; cym-
mysgedd; lleUiM: — v. a. erblithio;
cymmysgu.
All-Saints -day, ol-sents'-de, s. gwyl yr
HoU Saint, cofwyl yr HoUsaint, dy-
gwyl yr HoU Saiiit=y dydd cyntaf o
Dachwedd.
AU-seed, ol-sid', s. gorhadol.
All- Souls-day, ol-s6lz'-de, s. gwyl yr
Eneidiau, dygwyl y Meirw=yT ail o
Dachwedd.
AU-spice, ol'-speis, s. chwegronos, perith.
Allude, al-liwd', v. n. cyfeirio, crybwyll,
awgrymu ; cytgam.
AUuminate, al-liw'-mu-nct, v a. addumo,
gwychu, tecau ; aUogi, abuu.
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, oud ei sain yn hwy; o lion;
ALOE
37
ALTE
Allure, al-liV-yr, v. a. denu, llithio,
hudo.
Allurement, al-liV-yr-ment, s. deniad,
Uithiad ; hudoliaeth ; arlith.
Allurer, al-Uw'-ryr, s. denwr, arUthiwr ;
twyllwr.
Allusion, al-liV-zhyn, s. cyfeiriad, cry-
bwyUiad ; awgrym.
Allusive, al-liV-suf, a. cyfeiriol; aw-
grymol ; cyffelybol.
Alluvial, al-Uw'-fi-yl, a. maranol, mar-
ianol, marianog.
Alluvium, al-liV-fi-ym, s. maran, mar-
ian ; maranedd ; dyf rbridd ; rhyferth-
wy.
Ally, al-lei', v. a. cynghreirio ; cyfath-
rachu ; cystlynu : — s. cynghreiriad,
cydblaid, plaid; cyfathrach; c^r,
perthynas.
Almanac, al'-ma-nac, s. almynag, am-
seroni ; blwyddiadur ; dyddlyfr : — pi.
almynaciau, amseroniau ; blwyddiad-
uron.
Almightiness, ol-mei'-ti-nes, s. hollallu-
ogrwydd.
Almighty, ol-mei'-ti, a. hoUalluog, oll-
aUuog : — s. yr Hollalluog=Du'w.
Almond, a'-mynd, s. almon, cnenen
Groeg ; almonwydd ; cilchwymen,
chwaren.
Almonds, a'-myndz, s. pi. cilchwymau'r
gwddf , y gyddf chwarenau.
Aunoner, al'-myn-yr, s. elusenwr; al-
werydd, anmerydd.
Almonry, al'-myn-ri, s. elusenfa, car-
dotty.
Almost, ol-most', ad. braidd, agos, bron,
prin, haiach ; yn agos, ym mron, o
f ewn ychydig ; gan mwyaf ; ar ; prin
na ; braidd na.
Alms, amz, s. elusen, alwysen, elwysen,
cardod.
Alms-deeds, avazl-didz, s. pi. elusenau,
cardodau.
Alms-giver, amz'-gif-yr, s. elusenwr, al-
wysenydd.
Alms-giving, amzZ-gif-ing, s. elusendod,
elusen garwch.
Alms-house, amz'-hows, s. elusendy;
tlotty ; ysbjrtty.
Alms-man, amz' -man, s. elusenog, rheid-
usyn i—pl. rheidusion, angenogion.
Almug, al'-myg, ) s. almugwydd, algum-
Algum, al'-gym, J wydd; "coed al-
mugim."
Alnage, al'-nej, s. Uathelliad ; llath fes-
uriad.
Aloes, al'-oz, s. elyw, aloes.
Aloes-tree, al'-6z-trt, s. coed elyw, pren
aloes, aloewydd.
Aloetic, al-o-et'-ic, a. elywig, aloesaidd.
Aloft, a-lofi"t', ad. yn uchel, fry, i fyny,
i fynydd ; uchod. [ffolineb.
Alogy, al'-o-ji, s. afreswm, gwrthreswm ;
Alone, a-l6n', a. unig, unigol ; ei hun ;
arbenig, digyffelyb ; yn unig, wrtho ei
hun ; o'r neilldu.
Along, a-long', ad. gyda, gydag ; hyd, ar
hyd ; yn y blaen, rhag.
Along-side, a-long'-seid, ad. ochr yn
ochr, yn gyfarystlys.
Aloof, a-lwff', ad. draw, oddi draw, o
bell, o hirbeU ; adlaw.
Alopecy, al'-6-pi-si, s. tanllwynog ; gwall-
glwyf, moelni.
Aloud, a-lowd', ad. yn uchel, yn groch,
a lief uchel.
Alow, a-lo', ad. yn isel, obry, i lawr.
Alp, alp, s. alp, aran ; mynydd uchel :
— a. gwyn.
Alp-mountains, alp-mown' -tenz, s. pi.
yr Alpau, y Mynyddoedd Mynnau, y
Mynyddau Gwynion.
Alpaca, al-pac'-y, s. y paca:=math ar
gamel bychan ; esmwythwe (a wneir
o wlan y paca), alpaca.
Alpha, al'-flfa, s. A Groeg ; y cyntaf .
Alphabet, al'-fiy-bet, s. egwyddor,
agwyddor ; y llythyrenau, rhestr (cyf-
res) y llythyrenau, eglythyrenau.
Alphabetic, al-ffy-bet'-ic, ) a. eg-
Alphabetical, al-ffy-bet'-i-cyl, j wydd-
orol, agwyddorol, eglythyrol.
Alpine, al'-pun, a. alpin, alpaidd, aran-
ol, mynyddig; uchel, ban.
Already, ol-red'-i, ad. eisoes, eisys, eia-
wys ; yn barod, hyd yn hyn.
Also, ol'-8o, ad. hefyd; yr un modd,
gyda hyny : — c. hefyd.
Alt, alt, ) a. ban ; banUais, gorUais :
Alto, al'-to, j — s. ybanUais, yruchlaiB.
Altar, ol'-tyr, 5. allor; bwrdd y cym-
mun.
Altarage, ol'-tyr-cj, s. offrwm, allordal.
Alter, ol'-tyr, v. arallu, newid, cyfnew-
id ; amrywio, amgenu.
Alterable, ol'-tyr-ybl, a. newidiadwy,
aralladwy ; newidiol, cyfnewidiol.
Alterableness, ol'-tyr-ybl-nes, ) s. new-
Alterability, ol-tyr-y-bul'-i-ti, ) idiol-
deb, newidiolrwydd, aralloldeb.
Alterant, ol'-tyr-ynt, a. cyfnewidiol,
arallus; eiliadol.
Alteration, ol-tyr-e'-shyn, s. newidiad,
cyf newidiad, araUiad ; arallrwydd,
newid.
6, Ho; u, dull; tc, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ALVE
38
AMAZ
Alterative, ol'-tyr-e-tnf, a. aralliadol,
alliadol, newidiadol : — s. arallai, arall-
og : — jil. arallogion, alliadolion.
Altercate, al'-tyr-cct, v. n. jrmgecru,
ymdaeru, ymeirio, jTnleflef , ymserthu,
ymliasu, ymgeinio, ymryson, amryson,
ymsywyn ; jrmddadleu.
Altercation, al-tyr-ce'-shyn, s. ymgecr-
iad, ymrafael, ymgeintach ; dadl, ym-
ddadleu ; ymgiprys j cynhen, ymrys-
on ; ymsywyn.
Alternacy, al-tyr'-ny-si, s. cylchyndod,
cylcholdeb.
Alternate, al-tyr'-nj-t, a. cylchynol, eil-
iadol; bob yn ail, ar gylch, bob yn
eilwers ; oUannol, olynol, UaUiadol, ad-
gyrchol ; cyfncwidiog : — s. cylchnew-
idiad; iio.
Alternate, al-tyr'-net, v. cylchnewid, eil-
iadu, oliaunu, Uallu ; nidro ; anwadalu.
Alternately, al-tyr'-net-li, ad. ar gylch,
yn gylchynol, ar ei di-o, yn olynol.
Alternation, al-tyr-ne'-shyn, s. cylchyn-
iad, cyfnewidiad, UaUiad.
Alternative, al-tyr'-na-tuf, a. dewisiad-
ol : — s. dewis, dewisiad.
Although, ol-ddo', ad. er, er hyny ; pe,
ped; etc, er mai, cyd bo, yn y bo,
cyd byddo.
Altiloquence, al-tul'-o-cweng, s. rhodrea-
waith, chwyddiaith, ffrostiaith.
Altimeter, al-tum'-i-tyr, s. uchderiadur,
uchderfeidr=ofiFeryn i fesur uchder.
Altimitry, al-tum'-i-tri, s. uchderaeth,
uchderiadaeth, uclifesureg, uchfesur-
iaeth.
Altisonant, al-tus'-o-nant, a. banseiniol,
nchelseiniol, uchelsonawl ; croch, sein-
fawr ; chwyddieithol.
Altissimo,al-tus'-su-mo,a.banaf,uchelaf.
Altitude, al'-ti-tiwd, s. uchder, uchel-
der, ucheledd ; argonedd, tragoriant.
Altivolent, al-tiif'-6-lent, a. banhedol,
uchedol.
Altogether, ol-tw-gedd'-yr, ad. yn hoUol,
yn Uwyr, yn gyf an, yn gwbl, i gyd, i
gyd oil, yn ddieithrad, achlAn, yn
nghyd.
Aludel, al'-iw-del, s. afleidel=math ar
lestr heb waelod aiieredig mewn ffer-
ylliaeth.
Alum, al'-ym, s. allog, ahn : — v. a. allogi,
ahuu. [»lmaidd.
Aluminous, a-liw'-mu-nyz, a. allogol,
Alutation, al-iw-tc'-shyn, s. Uedriad,
cyffeithiad Uedr, lledrgyffeithiad.
Alveary, aH' -i-yr-i, a. gwenynf a, gwenyn-
og, gwenynlle, gardd wenyn; cvryrfa.
Alveolar, alf -i-o-lyr, a. morteisiol ; cellog.
Alvine, al'-fun, a. ceudodol, coluddol;
esgothol.
Always, ol'-wez, ) ad. ja wasiad, yn
Alway, ol'-we, J wastadol, bob am-
ser, yn feunyddiol, o hyd, byth, byth
a hefyd. .^H
Am, am, v. n. ydwyf, wyf, yr wyf, yr ^^B
ydwyf. ^M\
Amability, a-ma-bul'-i-ti, s. hygarwch,
hawddgarwch, anwyledd,addf wynder.
Amain, a-men', ad, yn bybyr, yn egniol,
yn lew, jrn ddewr ; k'l hoU nerth ; yn
angerddol, yn ffyruig ; ar unwaith, yn
ddisymmwth.
Ajnalgam, a-mal'-gam, s. delfysg, dd-
fysgedd, addwynfyBg=:cyniniysg o ar-
ian byw a rhyw adwyn arall; cym-
mysgedd.
Amalgamate, a-mai'-gam-et, v. delfysgu;
cymmysgu, tryfysgu ; uno.
Amalgamation, a-mal-gam-c'-sliyn, s.
deltysgiad, delfygiaeth ; cymmysgiad;
uniad.
Amand, a-mand', v. a, anfon, gyra
ymaith ; deol.
Amandation, a-man-de'-shyn, s. cenad-
aeth, cenadwriaeth, negeswriaeth.
Amanuensis, a-man-iw-en'-sus, s. ysgrif-
enydd, ysgrifenwas ; rhaglaw.
Amai'anth, am'-a-ranth, «. ammor ; blod-
au ammor ; anedwaint, anf arwaint.
Amaranthine, a-ma-ran'-thun, a. am-
moraidd ; anedwinol, anedwin, an-
wyw, anniflanedig.
Amaritude, a-may-i-tiwd, s. chwerwder,
chwerwedd, chwerder, bustledd.
Amarulent, a-mar'-iw-lent, a. chwerw,
bustlaidd.
Amass, a-mas', v. a. pentyru, casglu,
tyru, crugio, dasylu, athyru, croni : —
s. pentwr, crug, cronfa, mwl, twysged.
Amassment, a-mas' -ment, s. pentyriad,
twysgiad, cludeiriad, croniad.
Amateur, am'-a-tiwyr; a-my-tyr', g.
desgarwr, celfofydd, celfhoffwr.
Amative, am'-a-tuf, a. caradog, cariad-
aidd.
Amatorial, am-a-to'-ri-yl, '> a. cariad-
Amatorious, am-a-tii'-ri-yz, > ol, cariad-
Amatory, am'-a-tyx-i, ) eg, cared-
igol, cariadaidd, serclilawn.
Amaurosis, am-o-ro'-sus, s. pylolwg, pyl-
ni, tywyUni,
Amaze, a-mcz', v. a. synu, rhyfeddu,
irdangu, aruthro, serfanu ; dyrysu : —
s. syndod, aruthredd.
Amazement, a-m«z'-ment, a. syndod.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, nid; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
A MB I
39
AMEN
uthredd, irdant, chwithdod ; eresi;
braw, dychryn.
Amazing, a-mez'-ing, a. sja, rhyfeddol,
aiTitlirol, eres, engyr ; syiifawr.
Amazon, am'-az-yn, s. gv?rferch, gwr-
forwyn, garwen, gwrolesj rhyfeles,
budduges.
Amazonian, am-a-zii'-ni-yn, o. gwrol;
amasoniain.
Ambages, am-be'-jtz, s. pi. cylchymad-
rodd, amgylcliiaith, ameiriad; am-
ddadl, troad.
Ambagious, am-be'-jiyz, a. cylcheiriol,
amniroddol; dyrys, methlus.
Ambassador, am-bas'-sa-dyi', s. cenadwr,
cenad, negesiadur, negeswr ; herodr.
Ambassage, am'-bas-sej, ) Fmha<!i7,
Ambassade, am-bas-sed', f *• ^^°^^^-
Amber, am'-byr, s. gwefr, ambr: — a.
gwefrain, gwefrol, ambraidd: — v. a.
gwefru, ambru.
Amber-beads, am'-byr-bej,s. glain gwefr.
Amber-diink, am.'-byr-dringc, s. gwefr-
wy, diod wefr.
Ambergris, am'-byr-gris, «. gwefris,
gwefrlud.
Ambidexter, am-bi-decs'-tyr, s. cyf-
lawiog, cyfwynebog, deuochrog, dau-
wynebog, dyliiryn.
Ambidextrous, am-bi-decs'-tryz, a. cyf-
lawiog.
Ambient, am'-bi-ent, a. amgylchol, am-
redol. (mysgf'wyd.
Ambigu, am'-bi-givr, s. mysgwest, cym-
Ambiguity, am-bi-giV-i-ti, s. amwys-
edd, mwysder, petrusedd, amheu-
aeth; aneglurder, tywyllni.
Ambiguous, am-big'-iw-yz, a. amwys,
mwys, amwysol, annilys, amheus,
amheuol, petrusol ; aneglur.
Ambiguousness, am-big'-iw-yz-nes, s.=
Anibiffuity.
Ambilogy, am-bul'-o-ji, s. mwyseg,
mwysiaith; cuddsiarad, amheuson.
Ambiloquous, am-bul'-6-cwyz, a. mwys-
eiriol; cuddebus.
Ambiloquy, am-bul'-o-cwi, s. mAiryseir-
iad, mwyslaf ariad ; annilysiaith ;
cuddebiaeth.
Ambit, am'-but,«. amgylchedd, cylchyd,
amgaiit.
Ambition, am-bish'-yn, s. uchelgais,
uchelfry d, taergais, gorymgais, gorfyn,
gorfyndod ; swyddymgais, uclieldrem ;
chwannogaeth.
Ambitionless, am-bish'-yn-les, a. diaw-
ydd, diorymgais, anorfynig.
Ambitious, am-bish'-yz, a. uchelgeisiol.
uchelfrydig, gorfynol; chwannog, tra-
chwantus ; traliaus, rhwyfus, trar
ffrostus; ymbilgar.
Ambitiousness, am-bish'-yz-nes, s.uchel-
frydedd, gorfynt ; chwaonogrwydd.
Ambitude, am'-bi-tiwd, s. cylchedd,
cwmpas.
Amble, am'-bl, v. n. rhygjrngu : — s.
rhygyng, rhygyngedd.
Ambler, am'-blyr, a. rhygyngfarch,
march rhygyngog.
Amblygon, am'-bli-gyn, s. tryf al pylongl.
Ambo, am' -bo, s. darllenfa, pregethfa;
darllenle, pulpud, pwlpud.
Ambrosia, am-bro'-zhi-y, s. ammrwysan,
ammrwys=bwyd dychymygol y duvr-
iau paganaidd.
Ambrosial, am-bro'-zhi-yl, a. ammrwya-
ol, anfarwol, bywiol; per, hyfrjd,
eidiog.
Ambry, am'-bri, s. elusenfa, cardotfa,
cardotty ; bwytty, bwydgell, nester.
Ambulant, am'-biw-lynt, a. rhodiannol,
treiniol, amrodiol.
Ambulate, am'-biw-let, *. n. rhodianna,
rhodio, amrodio, amdramwy, gorym-
da, cerddeta, cerdded; tuthio.
Ambulation, am-biw-le'-shyn, a. rbodiad,
amrodiad, amdreiniad.
Ambulatoiy, am'-biw-la-tyr-i, a. rhod-
iannol, aiyiramwyol, amredol, gwor-
ymdaol, symmudol : — s. amrodf a,
rhodfa.
Ambury, am'-biw-ri, s. ysgwl=dafaden
waedlyd ar geffyl; llystwddf^twddf
ar lysiau : — pL ysgyliou.
Ambuscade, am-bys-ced', \ s. cynilwyn.
Ambush, ani'-bwsh, j rhagod, cyf-
ragod ; cynllwyniad ; cynllwynf a,
rhagodfa, llechfa; cadbwll: — v. cyn-
llwyn, rhagod, cyfragod, cadlechu.
Ambust, am-byst', a. llosgedig, gwy-
losgedig.
Ambustion, am-byst'-^yn, s. Ilosg, Uosg-
iad, goddaith; gwylosg, Ueithlosg.
Amel, am'-yl, s.:=Enamel. [ig.
Amelcorn, am'-yl-com, s. gwenith flfrein-
Ameliorate, a-mtl'-io-ret, v. a. gweUau,
gweUa; ffaethu, diwyllio.
Amelioration, a-mi-lio-re'-shyn, s. gwell-
S,d, gwelliant, gweUiiieb.
Amen, e'-men', ad. amen ; boed felly,
felly boed, felly y bo ; yn wir.
Amenable, a-mt'-nybl, a. atebol, cyfrifoh
Amenability, a-mi-ny-bul'-i-ti, s. ateb-
oldeb.
Amenance, am'-en-yns, s. arweddiad,
ymddygiad, moes, agwedd.
o, llo; u, dull; vi, s-vrn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sli, fel s yn eisieu; z, zel.
AMNE
40 AMPH
Amend, a-mend', v. a. cyweirio, adgy-
weirio; adnewyddu; diwygio, gwell-
au, gwella.
Amendable, a-mend'-ybl, a. cyweiriad-
wy; adgyweiriol, gwellaol; gwell-
adwy.
Amendment, a-mend'-ment, s. cyweir-
iad; gweMd, gwelliant, diwygiad.
Amends, a-mendz', s. iawn, daffar, dad-
olwch ; t41, pwyth.
Amenity, a-men'-i-ti, s. hyfrydwch,
tirionwch, sirioldeb, areuledd.
Amerce, a-myrs', v. a. dirwyo, camlyrio,
camgylu.
Amercement, a-myrs'-ment, s. dirwy,
camlwrw, camgwl.
Amethyst, am'-i-thust, «. amethyst,
glasgochem, gem glasgoch = maen
gwerthfawr o Hw glasgoch.
Amiable, e'-mi-ybl, a. hygar, hawdd-
gar, achar, caruaidd, serchus, cariad-
lawn, hyserch, maws, cu, cymmaws ;
prydweddol, prydferth ; addfwyn.
Amiableness, e-mi-ybl-nes, s. hawdd-
garwch, cariadlondeb, hygarwch ;
prydferthwch.
Amianthus, am-i-an'-thys, s. urael, ys-
tinos.
Amicable, am'-i-cybl, a. cyfeillgar, car-
iadus, cariadlawn, mwyn, cymmaws ;
heddychol, tawel, cymmodol; addfwyn.
Amicableness, am'-i-cybl-nes, s. cared-
igrwydd, hyserchedd, cymmodoldeb ;
addfwynder.
Amice, am'-us, s. casul, iswenwisg;
gwenwisg; hws.
Amid, a-mud', \p>'p. ym mysg, ym
Amidst, a-mudst', ) mhlith, yng nghan-
ol ; plith, rhwng.
Amiss, a-raus', a. beius, beiol, gwallus :
— ad. ar fai, ar gam, yn feius, allan o
le, o le ; yn anghymhwys, yn waUus,
yn ddrwg.
Amission, a-mish'-yn, s. colled, coll;
difuddiad.
Amit, a-mut', v. a. goUwng, rhyddhau.
Amity, am'-i-ti, s. cyfeillach, cjdFeillgar-
wch ; cymdeithas, cyweithas ; cyfun-
deb, cydgordiad; cariad, caredigrwydd.
'Ammonia, am-mo'-ni-y, s. ammonia,
hedalcali, gwrthsurai.
Ammoniac, am-mo'-ni-ac, a. ammoniol,
hedalcalig.
Ammunition, am-miw-nish'-yn, s. cad-
armerth, cadarpariaeth, cadarlwy,
aerddarpariaeth, defnyddiau rhyfel.
Amnesty, am'-nes-ti, s. ebargofraith,
anghofraith, tellwedd, argyreiiiant.
Amnion, am'-ni-yn, ) s. ambilen, col-
Amnios, am'-ni-os, J bilen, crothbilen.
Among, a-myng', \prp. ym mhlith.
Amongst, a-myngst', ) ym mysg, rhwng ;
plith, mysg, gyda, gydag ; yng nghanol.
Amoret, am'-6-ret, s. cariad ; nwyfusen.
Amorette, ) am-6-ret', ». nwyfusen,
Ajnaurette, j nwyf eges ; nwyfusedd.
Amorist, am'-6-rust, s. cariad, cariadfab,
carodyn, carwr ; anlladwr, nwyfwr,
merchetwr, gordderchwr.
Amorosa, am-o-ro'-zy, s. cariades, car-
iadferch ; nwyfes, hynwyf es, anllades.
Amarous, am'-ar-yz, a. nwyfus, hynwyf,
careugar ; serchlawn ; anUad ; hofF.
Amorousness, am'-ar-yz-nes, s. nwyfus-
rwydd ; hoffder ; anlladrwydd.
Amorphous, a-mor'-ffyz, o. dilun, di-
ddull.
Amort, a-mort', a. digalon, prudd : — ad.
ar farw ; yn Uwfr, yn bendrist.
Amortization, a-mor-ti-ze'-shyn, ) «. tir-
Amortizement, a-mor'-tuz-ment, j all-
iad, iortholiant.
Amortize, a-mor'-tuz, v. a. aUiorthi,
iortholi=trosi tir dros bjrth 1 gym-
deithas neu frawdoliaeth.
Amotion, a-mo'-sh-jm, $. symmudiad.
Amount, a-mownt , v. cyrhaeddyd, cyr-
haedd, dyfod ; tyfu ; cyssymio, cyfan-
symio: — s. cyfanswm, cyssxtm, swm;
y cyf an, maint.
Amour, a-mit/yr, s. nwyfedd, nwyf;
anlladwaith, serchneges.
Amoval, a-ra'i^F-yl, s. symmudiad, try-
symmudiad.
Amove, a-mitf , v. a. symmud, sjrflyd ;
diswyddo.
Amphibia, am-ffub'-i-y, s. pi. dwyel-
feniaid, amelfogion, amelfeniaid: —
sing. ameKog, ameUeniad, cyntefyn.
Ampliibiology, am-ffi-bi-ol'-6-ji, s. am-
elfeneg, amelfeniaeth=:traethawd ar
amelfogion.
Amphibious, am-fifub'-iys, a. dwyelfen-
ol, amelfenol ; cymmysg ; cyntefin.
Amphibology, am-flB-bol'-ci-ji, s. amwys-
eg, mwysebiaeth, mwysdraith; am-
heuedd.
Aphibolous, am-flPab'-o-lyz, a. ynnys-
gytiol, ymergydiol. [gyrch.
Amphibrach, am'-lfi-brac, t. corf an am-
Amphiscians, am-fBsh'-iyns, ) s.pl. am-
Amphiscii, am-ffish'-iei,
iaid, deugysgodiaid=trigolion y tro-
fanau.
Amphitheatre, am-ffi-thi'-a-tyr, s. am-
chwaxeufa, arddyrchfa; cemmaes.
<i, felayn tad; a cam; e, hen; e, pen; t, llid; i, dim; o, tor, ondeisainynhwyj o, Hon;
ANAC
41
ANAP
Amphitheatrical, am-ffi-thi-at'-ri-cyl, a.
amddyrchfaol, ainchwarwyfaol.
Ample, am'-pl, a. helaeth, ehelaeth,
eang, maith, lly^dan; mawr, praff,
llawn, ami ; bras.
Ampleness, am'-pl-nes, a. helaethder,
eangedd ; mawrder ; llawnder, aml-
edd.
Ampliation, am-pli-e'-shyn, ». helaeth-
iaii, eangiad, mwyh^d.
Amplificate, am-pliff'-i-cefc,t>.o.helaethu,
chwanegu.
Amplification, am-pliff-i-cc'-shyn, s.
helaethiad, eangiad ; mwyMd ; am-
gylchiaeth.
Amplifier, am'-pliff-ei-yr, s. helaethydd,
eangwT ; chwanegwr.
Amplify, am'-pliff-ei, v. a. helaethu,
mwyhau ; lledu, taenu, amlhau ;
chwanegu, cynnyddu.
Amplitude, am'-pli-tiwd, s. helaeth-
rwydd, eangder, meithder ; praffder,
rhefder ; mawrder, maint ; digonedd.
Amply, am'-pli, ad. yn helaeth; yn
gyflawn.
Amputate, am'-piw-tet, v. a. amdori,
amdrychu, damdori, tori aelod, cyth-
ellu.
Amputation, am-piw-te'-shyn, s. amdor-
iad, toriad aelod, cythelliad.
Amulet, am'-iw-let, s. swynogl, cyfar-
edd, swyngyfaredd.
Amuse, a-miwz', v. a. difyru, dyddanu,
lloddi, hudfoddio, digrifhau.
Amusement, a-miwz'-ment, s. difyxwch,
digrifwch, dyddanwch, lloddiant, go-
chwareu.
Amuser, a-miwz'-yr, s. difyrwr, digrif-
ydd.
Amusive, a-miV-suf, a. difyr, dyddan-
us, hyfryd, hudfoddiol, lloddus.
Amygdalate, a-mug' -da-let, a. almon-
aidd : — s. almonwy.
An, an, ind. arf.^=A : arferedig o flaen
llafariad neu h fud : — an army=
byddin ; an Aour=:awr.
Anabaptism, an-a-bap'-tuzm, s. ail-fed-
yddiaeth, eilfedyddiaeth.
Anabaptist, an-a-bap'-tust, s. ail-fedydd-
iwr, eilfedyddiwr, adfedyddiwr.
Anacamptic, an-a-camp'-tic, a. adlew-
yrchedig, adlewyrchol, Uewyrchol.
Anacamptics, an-a-camp'-tics, s. adle-
wyrcheg, adlewyrchaeth, llewyrch-
iadaeth.
Anacathartic, an-a-ca-thar'-tic, s. cyfog-
ai, chwydiadau; cyfoglyn, cyfiFyr at
Anachoret, an-ac'-o-ret, ) s. meudwy=
Anachorite, an-ac'-o-reit, j Anchoret,
Anachronism, an-ac'-ro-nuzm, s. cam-
amseriad, camfrudiaeth.
Anaclastic, an-a-clas'-tic, a. dattoriadol ;
adlewyrchol.
Anaclastics, an-a-clas'-tics.s.trylewyrch-
eg, tryweleg ; pelldremiaeth ; rheiddeg.
Anacreontic, an-a-cri-on'-tic, s. Anac-
reoneg^cto ar dduU Anacreon: — a.
Anacreonaidd.
Anademe, an'-a-dtm, s. gwyrlen, gwull-
goron, coron flodau; coronbleth.
Anadiplosis, an-a-di-pl6'-sus, s. adgym-
meriad.
Anagogetical, an-a-go-jet'-i-cyl, ) a. cyf-
Anagogical, an-a-go'-ji-cyl, ) rin-
iol, dirgeledig, ysbrydol ; allegol ; ty-
wyU, aneglur.
Anagram, an'-a-gram, s. trawslythyriad,
mysglythyriad, croeslythyreniad ;
croeseb.
Anagrammatical, an-a-gram-mat'-i-cyl,
a. trawslythyrol ; croesebus.
Analects, an'-a-lects, «. pi. detholion,
pigion.
Analeptic, an-a-lep'-tic, a. adferol, cryf-
haol, edrychol : — s. adferai, adferiadai.
Analeptics, an-a-lep'-tics, s. pi. axiferol-
ion, cjrfnertholion, edrydoUon.
Analogical, an-a-loj'-i-cyl, a. cyfaleddol,
cymharol, cyffelybol, cyfatebol, cyd-
"weddol, gohanredol ; perthynol.
Analogically, an-a-loj'-i-cyl-i, ad. ja gyf-
alaidd, yn gyfi'elyb.
Analogy, a-nal'-o-ji, s. cyfaledd, cyfat-
ebiad, cyfatebiaeth, cydweddiad, cy-
fiFelybiad, hefeliant, cyssondeb, tebyg-
oldeb ; perthynas.
Analysis, a-nal'-i-sus, s. dosraniad, dad-
ansoddiad, trychwaliad, dosbarthiad,
dattodiad, dadglymiad; egoriad.
Analyst, an'-a-lust, s. dosranwr, dadan-
soddwr, trychwalwr.
Analytic, an-a-lut'-ic, a. dosranol, dat-
todol, dosbarthol. [dadansoddeg.
Analytics, an-a-lut'-ics, s. dosraniaeth.
Analyse, an'-a-leiz, v. a. dosranu, dad-
ansoddi, trychwalu, dosbarthu, dad-
glymu ; agor.
Analyzer, an-a-lei'-zyr, s. dosranwr, dad-
ansoddwr, dosbarthwr, dattodydd.
Anamorphosis, an-a-mor^-ffo-sus, s, af-
luniad, anfiurfiant.
Anapoest, an'-a-ptst, s. corfan crych
dyrchaf edig (o ddwy sill f er ac un hir).
Anaphora, a-nafi'-o-ry, s. adweddiad=
trofeg jrmadrodd.
8, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, z§l.
ANCI
42
ANGI
Anarch, an'-arc, «. anllywodwr, tei-fysg-
ydd.
Anarchical, an-ar'-ci-cyl, a. anllywodol,
aflywodraethol, terfysgus, dilywodr-
aeth. [Anarch,
Anarchist, an'-ar-cust, s. anllywodwr=
Anarchy, an'-ar-ci, s. aflywodraeth, an-
llywodraeth; amheuaeth; annhrefn,
terfj'sg.
Anasarca, an-a-sar'-cy, s. dyfrglwyf,
dyfrwst ; ollddyfrwst.
Anastrophe, a-nas'-tro-ffi, s. gwrth-
droad, gwrtheirdroad = cyfnewidiad
trefn naturiol geiriau mewn ymad-
rodd.
Anathema, a-nath'-i-my, s. esgymmun-
deb, esgymmuniad, melldith, anathe-
ma.
Anathematize, a-nath'-i-my-teiz, v. a.
esgymmuno, melldigo, rhydyngu,
damdyngu, diofrydu, anathemu.
Anatocism, a-nat'-o-suzm, s. adlog, ar-
log, llog ar log.
Anatomical, an-a-tom'-i-cyl, a. difyn-
iadol, difynol; attoriadol.
Anatomist, a-nat'-6-must, s. difyniwr;
attorydd.
Anatomize, a-nat'-6-meiz, v. a. difyn-
iadu, difynio.
Anatomy, a-nat'-o-mi, s. difyniaeth, di-
fyneg ; difyniant ; attoriaeth.
Ancestor, an'-ses-tjT, s. hynafiad: — -pi.
hynafiaid; cyndadau, teidiau, y tadau;
rliiaiat, rhieiii ; y rhai gynt.
Ancestral, an'-ses-tryl, a. hynafaidd,
cyndadaidd ; cyndadol, rliieniol.
Ancestry, an'-ses-tri, s. hynafiaeth,
gwelygordd, bonedd, cyff cenedl, rhien-
iaeth ; achau, Uinachau.
Anchor, angc'-yr, s. angor, heor: — v.
angori, heori, bwrw angor.
Anchorage, angc'-yr-ej, s. angorfa,
angordraeth, heordraeth ; angoriad.
Anchoret, angc'-ii-ret, ) s. meudwy.
Anchorite, angc'-o-reit, ) didryfrwr,
unigwr, golychwydwr.
Anchovy, an-5o'-fi, s. brwyniad:=math
ar bysgodyn bychan.
Ancient, en'-shent, a. hen, hynafol ;
oedranus, hirhoedlog, oesol, henain :
— s. henur, henuriad, henydd.
Anciently, en'-shynt-li, ad. gynt, yn y
cynfyd ; yn y dyddiaugynt, ynyrhen
amseroedd.
Ancientry, en'-shynt-ri, s. hynafiaeth,
bonedd ; achau.
Ancients, en'-shynts, s. pi. hynafiaid,
hyneifion, henuriaid.
Ancient-of-days, en'-shynt-yf-dez', a. yr
Hen Ddilienydd ; lor.
Ancillary, an'-sul-yr-i, a. morwynol ; is-
weinyddol ; cynnorthwyol, ifrwyol : —
s. Eawforwyn.
Ancon, angc'-yn, g. arelin, penelin.
And, and, c. a, ac, ag ; hefyd.
Andabatism, and'-y-bat-uzm, s. ansicr-
wydd, annilysrwydd ; anwadalwch.
Andante, an-dan'-ti, a. manwl; lled-
araf, goaraf .
Andiron, and'-i-ryn, s. brigwn, gobed.
Andrcea, an-dri'-y, s. creigymlyn=matih
ar fwswn.
Androgynal, an-droj'-i-nyl, a. deuryw-
iol, denrywiog.
Androgynus, an-droj'-i-nyz, s. demyw-
iog, deurywiad, deuryw, hifyn hafog.
Androgyny,an-droj'-i-ni, s. deurywiaeth.
Anecdote, an'-ec-dot, s. hanesyn, chwedl-
ig, cofhanesyn.
Anecdotical, an-ec-dot'-i-cyl, a. hanes-
ynol.
Anemography, an-i-mog'-ra-fS, a. gwynt-
yddiaeth.
Anemometer, an-i-mom'-i-tyr, s. gwynt-
iadur, gwyntfesur.
Anemoscope, a-nem'-o-scop, «. gwjmt-
ebyi-, gwyntfynag.
Anent, a-nent', ad. yng nghylch; argyf-
er, gyferbyn.
Aneurism, an'-iw-ruzm, s. ymlediad,
Uydaniad ; ymledwst.
Anew, a-niV, ad. o newydd ; trachefn,
eto ; eilwaith.
Anfractuous, an-firac'-^iw-yz, a. dyrys-
faol, bachdroawl, dyrysol,dyryadroawL
Angel, cn'-jyl, s. angel, (pL angyHon,
engyl, engylion ;)— /. angyles, duwies,
elen.
Angel, cn'-jyl, s. angel=chweugain,
cheugaint ; angel=enw pysgodyn.
Angel-fish, en'-jyl-lfish', s. maelgi=
pysgodyn o genedl y morgi.
Angefic, an-jel'-ic, a. angylaidd, engyl-
ain ; elaidd, elig.
Angelot, an'-ji-lot, s. telynel=offeryn
cerdd.
Anger, ang'-gyr, s. dig, digder, llid, dig-
ofaint, digUonedd, digUonder, casfar,
nidiogrwydd, blyngder, casuar, cas-
nur, b&r, gvvyth, amwyth, soiiant,
gwythlonedd, edlid, casineb, adlo, s&r,
broch ; dolui" i—v. a. digio, llidio, an-
foddloni ; cyfiroi.
Angina, an-jei'-ny, s. mynyglog, hych-
gryg, dolur gwddf .
Angiography, an-ji-og'-ra-fii, s, llestr-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain ynhwy; o,llon;
ANIM
43
ANNA
yddiaeth, corfflestryddiaeth=darlun-
iad o lestri 'r corfF dynol.
Aiigiology, an-ji-ol'-b-ji, s. llestroneg,
corfflestreg=traethawdar lestri 'rcorff
dynol.
Angle, ang'-gl, s. ongl, elin, congl, cor-
nel, gafl, gaflach, cU, cilfach, cilan,
ebacli, bacheU; genwaii', bach, bach
pysgota, bechyn :—v. genweiiio, pys-
gota.
Angler, ang'-glyr, s. genweiriwi-, gen-
weirydd.
Angle-rod, ang'-gl-rod, s. genwair, gwi-
alen (ialen) bysgota.
Anglicism, ang'-gli-suzm, s. Seisnigaeth,
Saesonigiaeth.
Anglicize, ang'-gli-seiz, v. a. Seisnigo,
Saesoneiddio.
Angling, ang'-gling, s, genweiriad.
Angling-Une, ang'-ghng-lein, s. genweir-
lin, llinyn genwair, llinyn pysgota,
llinyn middi, ffunen, fifunen bysgota.
Angour, ang'-gyr, s. poen, dirboen ; tag-
fa, gwasgfa.
Angry, ang'-gri, a. dig, digofus, dig-
llawn, llidiog, Uidus, addig, blwng ;
anfoddog, sor, fi'rojn, gygus ; sarug,
dreng, gwythog, broclius.
Anguisn, ang'-gwish, s. ing, cyni, gofid,
cyfyngdra, caledi, cystudd, dygnedd,
cysteg ; gloes, gw^, gwasgfa, dolur,
gloesni, poen, angwyth, engur : — v. a.
gorboeni,dirboeni,gloesygu,cystuddio.
Angular, ang'-giw-lyr, a. onglog, eHnog,
conglog, comelog.
Angulated, ang'-giw-le-ted, a. ongledig,
comelog, onglog, bachog.
Angust, ang-gyst', a. cul, cyfyng.
Anhelation, an-hi-le'-shyn, s. dyhead,
dyheuad ; byranadliad, (Mffyg anadl.
Anhelous, an'-hi-lyz, a. dyheawl, dy-
heuol ; byranadlog.
Anhydrous, an-hei'-dryz, a. annyfrol,
annyfrain, diddwfr.
Aniented, an'-ien-ted, a. somedig; di-
ddymedig.
Anile, a-neil', a. gwrachaidd, gwraclii-
aidd, henaidd.
Anileness, a-neil'-nes, \s. gwracheidd-
Anility, a-nul'-i-ti, j" rwydd, gwrechi,
henwreigiaeth, gwrachandod.
Animable, an'-i-mybl, a. bywadwy.
Animadversion, an-i-mad-fyr'-shyn, s.
adfryd, bam, ystyriaeth, sylwad,
beirniadaeth ; cerydd, cystwy.
Animadversive, an-i-mad-fyr'-suf, a. ad-
frydol ; syniol.
Animadvert, an-i-mad-fyrt', v. n. ad-
frydu ; ystyried, syl-wi ; b»rnu, beim-
iadu ; ceryddu, cospi.
Animadverter, an-i-mad-fyr'-tyr, s. ad-
frydwr; beimiad, sylwedydd; sen-
wr, seniadur.
Animal, an'-i-myl, s. anifel, anifail, mil,
milyn, ysgrubl, bywiad, byw : — a.
anifeilig, anifeiliol, milaid; eneidiol,
bywiol, anianol.
Animalcula, an-i-mal'-ciw-ly, s. pi.
mUionos. [ionol.
Aninialcular, an-i-mal'-ciw-lyr, a. mil-
Animalcule, an-i-mal'-ciwl, s. EaiUonyii :
— pi. milionos.
Animal economy, an'-i-myl i-con'-o-mi,
s. milfodeg, mUodyddiaeth, m.ilfod-
raith.
Animal fluid, an'-i-myl fflw'-ud, «. mil-
wy, milaw.
Animal heat, an'-i-myl hit, s. mildym-
mer, mildymmeredd.
Animality, an-i-mal'-i-ti, s. milfodaeth,
mileidiaeth; anianogrwydd.
Animal nature, an'-i-myl ne'-9yT, s. mil-
edd, mUnawd, milanian.
Animal spirits, an-i-myl spyr'-uts, s.
ysbrydoedd ; nwyf, arial.
Animate, an'-i-met, a. by whau, bywiogi,
bywiocau, bywioli, eidiogi, eidio ; ar-
ialu, pyblu, hawntu ; cefnogi, cysuro ;
eneidio : — a. byw, bywiol, bywydol,
eidiol.
Animated, an'-i-me-ted, a. bywiedig;
bywydol ; bywiog, nwyfog, nwyfus,
axialus, eriai, yniol, egniol, ysbryd-
lawn, hawntus.
Animation, an-i-me'-shyn, «. bywh3,d,
bywiogrwydd, byweiddiad; eneidiad,
enybed, hawnt, hawntiad, bywdeb,
bywyd, calondid.
Animative, an'-i-ma-tuf, a. bywhaol,
bywiogol, bywiocaol.
Animator, an'-i-me-tyr, s. bywhawr,
bywiawdwr, bywiogwr.
Animose, an'-i-mos, a. ysbrydog, ysbryd-
lawn, arialus ; gwresog, angerddol.
Animosity, an-i-mos'-i-ti, s. dygasedd,
gelyniaeth, casineb, blyngedd, cUwg,
mig, ajinysgymmod.
Anise, an'-us, s. anis.
Anise-seed, an'-us-sid, s. had anis.
Anker, ang'-cyr, s. barilan (o wahanol
fesur, mewn gwahanol fanau).
Ankle, ang'-cl, s. migwm, bigwrn, ffer,
ffern, ucharn, deUw.
Annalist, an'-a-lust, s. blwyddiadur,
blwyddhanesydd, blwyddolwr, hanes-
wr blwyddql ; haaesydd.
0, Ho; u, dull; w, s-wn; w, pwn; y,yr; s, feltsb; j, John; sb, fel s yn eisieu; z, zel.
ANNU
44
ANTA
Annals, an'-nylz, s. pi. biwyddiaduron,
blwyddolion ; brutiau, hanesion.
Annats, an'-nyts, s. pi. cynwyn, cyn-
ffrwyth, blaen-gnwd, blaenffrwyth.
Anneal, an-nil', v. a. tyinmeru ; gwres-
dymmeru ; crasu, poethi.
Annex, an-necs', v. a. olddodi, attodi,
atddodi ; cyssyUtu, chwanegu, atosod ;
uno : — s. olddod, atosawd, chwanegiad.
Anexation, an-nec-sc'-shyn, s. attodiad,
cyssyUtiad, olddodiant, chwanegiant ;
uniaxi.
Annihilable, an-nei'-hi-lybl, a. diddym-
adwy, difodadwy.
Annihilate, an-nei -hi-let, V. a. diddymu ;
difa, dyfetha.
Annihilation, an-nei-hi-le'-shyn, s. di-
ddymiad, diddymiaeth, diddymiant,
difodiad.
Anniversary, an-ni-fyr'-syr-i, a. blyn-
yddol, blwyddol : — s. cylchwyl, gwyl
flynyddol.
Annomination, an-nom-i-ne'-shyn, s. ar-
gyfenwad ; m'wysair ; cyflythjrriad,
unllythyriad.
Annotate, an'-no-tet, v. n. nodiadu,
sylwadu, amodiadu ; esbonio, egluro.
Annotation, an-no-te'-shyn, s. noidiad,
sylwad, amodiad ; esboniad, eglurhS,d.
Annotator, an-no-te'-tyr, s. nodiadur,
arnodiadur, sylwadur ; sylwedydd, ar-
nodydd ; esboniwr.
Announce, a-nowns', v. a. cyhoeddi,
dadgan, hysbysu, mynegi.
Announcement, an-nowns'-ment, s. cy-
hoeddiad, hysbysiad, mynegiad.
Annoy, an-noi', v. a. blino, aflonyddu,
terfysgu, coddi, drygu, argyweddu,
poeni : — 9. blinder; niwed, asgen.
Annoyance, an-noi'-yns, s. blinder, af-
lonyddwch, anesmWythder ; gofid,
rhwystr; sarhM.
Annoyer, an-noi'-yx, s. blinwr, argy-
weddwr. [lawn.
Annoyful, an-noi'-fPwl, a. blin, terfysg-
Annual,an'-ni-w-yl,a.blynyddol,blwydd-
ol : — s. blwyddiadur, blwyddog.
Annually, an'-niw-yl-i, ad. yn flynyddol,
bob blwyddyn, o flwyddyn i flwyddyn.
Annuitant, an-niV-i-tynt, s. blwyddel-
wog, blwydd-dalog == derbynydd tal
blynyddol.
Annuity, an-niV-i-ti, s. blwyddoseb,
blwyddelw, blwydd-dM.
Annul, an-nyl', v. a. dirymu, dileu, di-
ddymu, cyreifio.
Annular, an'-niw-lyr, a. modrwyol,
rhwyol, cylchol ; modrwyaidd.
Annulet, an'-niw-let, s. modrwyen, mod-
rwyig. cylchig.
Annulment, an-nyl'-ment, s. dir3rmiad,
dilead, diddymiad.
Annumerate, an-niw'-myr-et, v. a. at-
rifo.
Annumeration, an-niw-myr-e'-shyn, 8.
atrifiad, atrifiant.
Annunciate, an-nyn'-shi-et, v. a. hys-
bysu, dadgan, amlygu, mynegi.
Annunciation, an-njTi-shi-e'-shyn, s. y
Cyfarchiad, Cyfai-chiad Mair, Gwyl
Fair y cyhydedd=y 25ain o Fawrth ;
cyhoeddiad, mynegiad.
Anodyne, an'-o-dun, s. esmw3rthai, cys-
ed, torboen, torloes : — a. esmwyth-
aol, esmwythol, llinarol.
Anoint, a-noLnt', v. a. eneinio ; iro, elio,
ireidio.
Anointed, a-noin'-ted,. p. a. eneiniedig,
eneiniol :— «. eneiniog.
Anointer, a-noint'-yr, s. eneiniwr, en-
einydd.
Anointing, a-noint'-ing, \ s. enein-
Anointment, a-noint'-ment, j iad ; eli-
ad, ireidiad.
Anomalistic, a-nom'-a-lus-tic, a. afreol-
aidd, direol ; anghyf artal, anghyf redol.
Anomaly, a-nom'-a-li, s. afreoledd, afre-
olaeth; anghyf artaledd, anghydred-
iad ; anhafaledd.
Anon, a-non', ad. ar fyr, yn fnan, yn y
man, ar frys, yn ebrwydd, yn ddioec^
yn ddiannod, yn ddiattreg, ar ffrwst,
aUan o law ; weithiau, yn awr ac eil-
waith.
Anonymous, a-non' -i-myz, a. dienw, an-
hysbys.
Anopsy, an'-op-si, s. anolwg.
Anorexy, an'-6-rec-si, ». dicrawch, anny-
chwant=pall chwant ymborth.
Anosmia, an-os'-mi-y, s. afrogl, afrogl-
euaeth.
Another, an-ydd'-yr, a. arall, all :— pr.
un araJl.
Ansated, an'-se-ted, a. dymddolog, llof-
eUog, dolenog ; carnog.
Answer, an'-syr, v. a. ateb ; cyfateb ;
gorebu : — s. ateb, atebiad ; gorebiad.
Answerable, an'-syr-ybl, a. atebol; cyf-
atebol, cyf rifol, ymrwymol ; atebadwy.
Answerer, an'-syr-yr, s. atebwr, ateb-
ydd ; cyf atebwr ; gwrthebwr.
Ant, ant, s. morgrugyn, gnigiad, myw-
ionyn, dyban, morionjm.
Antacid, ant'-as-sud, s. gwrthsur, ansur.
Antacrid, ant'-ac-rud, s. gwrthlymsur.
Antagonist, an-tag'-o-nust, s. gwrthwy-
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
ANTE
45
ANTI
nebwi", gwrthwynebydd, erbyniwr,
gwrthsafwT, gwrthryniad, gwrthblaid,
gwrthyuidrechydd ; gwrthgyhyr : — a.
_ gwrthwynebol, gwrthweithiol, gwrth-
' safol.
Antagonize, an-tag'-o-neiz, v. a. gwrth-
wynebu, gwrtherbynu.
Antagony, an-tag'-o-ni, s. gwrthwyneb-
iad, gwrthymdrechiad ; ymdrech,
gwrthedd.
Antalgic, an-tal'-jic, a. esmwythol, es-
mwythaol, llinarol.
Antanaclasis, an-tan-a-cle'-sus, s. gwrth-
ymgyi-ch=fFugr areithyddol.
Antarctic, an-tarc'-tic, a. deheuol ; de.
Antarctic pole, an-tarc'-tic pol, s. pegwn
y de, y pegwn deheuol.
Antartliritic, an-tar-thrut'-ic, a. gwrth-
gymmalystog ; da rhag y gymmalwst.
Antasthmatic, an-tas-mat'-ic, a. gwrth-
fogfaol, gwrthfygodol :— 5. gwrthfyg-
odai.
Ant-bear, ant'-beyr, ) s. grugarth, grug-
Ant-eater, ant'-i-tyr, ) ysfil.
Ante-act, an'-ti-act, s. cynweithred,
rhagweithred.
Antecede, an-ti-sid', v. a. rhagflaenu,
blaenori, blaenu.
Antecedence, an-ti-si'-dens, s. rhagflaen-
iad, blaenori aeth,blaenafiaeth,cyndod.
Antecedent, an-ti-si'-dent, a. rhagflaen-
ol, rhagfynedol, blaenorol, rhagredol :
— ». rhagllaenor,rhagflaenorydd,blaen-
or, blaenafydd, rhagredor, blaenydd,
blaenorydd.
Antecessor, an-ti-ses'-syr, s. rhagaxwein-
ydd, penog ; hynf eddiannwr ; hynaflad.
Antechamber, an'-ti-§am-byr, s. rhag-
ystafell. [ydd.
AntecuTsor, an-ti-cyr'-syr, s. rhagredeg-
Antedate, an'-ti-det, s. rhagamseriad,
rhagddyddiad, cynamseriad.
Antidiluvian, an-ti-di-liV-fi-yn, a. cyn-
ddylifol, cynddilywiol : — s. cynddylif-
iad, cynddiiywiad.
Antelope, an'-ti-l6p, s. crychgom, gafr-
ewig.
Antemeridian, an-ti-myr-ud'-i-yn, a.
anterth, anterthol, cyn nawn, cyn
canol dydd, bore.
Antemetic, an-ti-met'-ic, a. gwrthgyfog-
ol : — s. gwrthgyfog, gwrthgyfogai.
Antemundane, an-ti-myn'-den, a. cyny
byd.
Antepa8t,an'-ti-past, s. blaenbrawf, cyn-
brawf , rhagbrawf .
Antepenult, an-ti-pi-nylt', s. rhagoben,
y sill olaf ond dwy.
Antepenultimate, an-ti-pi-nylt'-i-met, a.
rhagobenol ; yr olaf ond dwy.
Antepileptic, ant-ep-i-lep'-tic, a. gwrth-
lewygol : — a. gwxthlewygai.
Anteposition, an-ti-p6-zish -yn, *. gwrth-
gyflead.
Anterior, an-ti'-ri-yr, a. blaenorol, rhag-
fed ; cyn.
Anteriority, an-ti-ri-or'-i-ti, s. blaenor-
iaeth, blaenafiaeth, cyndod.
Anteroom, an'-ti-rwm, s. rhagystafeU.
Anthelmintics, an-thel-mun'-tics, s. pi,
gwrthlyngyiHion.
Anthem, an' -them, s. glwysgan, glwys-
gerdd, anthem ; cydgan.
Anther, an'-thyr, s. brigeU, brigen.
Ant-hill, ant'-hul, s. mordwyn, myr-
dwyn, myrgrug, crag morgrug.
Anthology, an-thol'-6-ji, s. gwuUiadnr,
blodiadur, blodioneg, blodeuaeth ;
blodeugerdd.
Anthony's fire, an'-to-niz ffei'yr, s.
iddwf , t4n iddAvf .
Anthracite, an'-thra-seit, s. maenlo, glo
careg, glo caled, caiedlo.
Anthropology, an-thro-pol'-o-ji, s. dyn-
iadur,dynanianaeth; dynwedyddiaeth.
Anthropophagy, an-thro-poff-a-ji, s.
breuadaeth, dynfwytM, cnawdysiad.
Anthroposophy,an-thr6-pos'-6-ffi, s. dyn-
wyddiant, dynofyddiaeth, dynwybod-
aeth. [gysgol.
Anthypnotic, an-thup-not'-ic, a. gwrth-
Antic, an' -tic, s. digrifwr, munudiwr,
mydumiwr, ysmaldodwr ; ysgentyn :
— V. a. mydumio, ystumio, munudio :
— a. hen ; digrif .
Antichrist, an'-ti-creist, ■ s. anghiist,
gwrthgrist.
Anticlrristian, an-ti-crus'-ti-yn, a.
anghristiol, anghristaidd, gwrthgrist-
iol ; anghristionogol.
Antichristianism, an-ti-crus'-ti-an-uzm,
s. anghristiolaeth, anghristiaeth,
gwrthgristiolaeth.
Antichronism, an-ti-cro'-nuxm, s. gwrth-
amseriad, camamseriad.
Anticipate, an-tus'-i-pet, v. a. rhag-
flaenu, dyddarbod, rhagachub, rhag-
redeg; rhagweled, rhagfwynhau, rhag-
brofi.
Anticipation, an-ti-si-pe'-shyn, s. rhag-
flaeniad, dyddarbodaeth, arbodaeth;
rhagfwynhM.
Anticipator, an-tus'-i-pe-tyr, s. rhag-
flaenydd, dyddarbodwr, cynddygwr.
Anticlimax, an-ti-clei'-macs, s. disgyn-
eb, disgyniaith.
(i, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, z61.
ANTI
46
ANXI
Anticonvulsive, an-ti:Con-fyl'-suf, a.
gwi-thddirgrynol.
Anticor, an -ti-cor, s. ysgyfeinwst, yr
ysgyfaint.
Antidotal, an'-ti-do-tyl, a. gwrthwen-
■wynol, dadwenwynol.
Antidote, an'-ti-dot, s. gwrthwen-wyn,
dadwenwyn.
Antiface, an'-ti-ffes, s. gwrthwyneb.
Antif ebrill, an-ti-ffeb'-rul, a. anf\vythol,
gwrtlidwymynol .
Antilogy, an-tul'-ij-ji, s. gwrthddywed-
iad, ymwrtheb.
Antimetathesis, an-ti-mi-tath'-i-sus ; an-
ti-met-a-tlij'-sus, s. gwrtherbyniaeth
=troell ymadrodd.
Antimonarchical, an-ti-mo-nctr'-ci-cyl, a.
gwrthdeyrnol, gwrthunbenol.
Antimonial, an-ti-mo'-ni-yl, a. delydrol.
Antimony, an'-ti-myn-i, s. delydr, cyffer-
fwn, antimyni.
Antinomian, an-ti-nij'-mi-yn, a. gwrth-
ddeddfol, anneddfol, gwrthreithiol : —
s. gwrthddeddfwr, anneddfiad, anti-
nomiad.
Antinomianism, an-ti-no'-mi-yn-uzm, s.
anneddflaeth, gwrthddeddtiaeth, an-
timoniaetli.
Antinomy, an'-ti-nom-i, s. gwrthddeddf,
gwrtligyfraith, gwrtbreithiant.
Antipathetic, an-ti-pa-thet'-ic, a. gwrth-
nawsol, gwi-tliwynebol.
Antipathy, an-tup -y-thi, s. gwrthnaws,
gwrthflas, gwrthwynebedd, casineb;
anghytteimlad.
Antiperistasis, an-ti-per-us'-ta-sns, s.
gwrthgylchsaf, gwrthamsaf .
AntipestUential, an-ti-pes-ti-len'-shyl,
a. gwi-th-heintus, anheintus.
Antiplilogistics, an-ti-fflo-jis'-tics, s. pi.
gwrthfflamegion.
Antiphony, an-tufT-o-ni, s. gogydgan,
atebgan, gwrthgan.
Antiphrasis, an-tuff'-ra-sus, s. gwrtheir-
iad, gwrthair, gwrthieithiad.
Antipodes, an-tup' -6-diz, s. pi. gwrth-
droediaid, gwrthdroedolion, gwrth-
droedogion.
Antipoison, an-ti-poi'-zn, s. gwrthwen-
wyn.
Antipope, an'-ti-piip, s. gwrthbab.
Antiquarian, an-ti-cwe'-ri-yn, a. hynaf-
iaethol, hynafol : — s. hynafiadur, hyn-
afiaethydd.
Antiquary, an'-ti-cwe-ri, s.= Antiquar-
ian.
Antiqnate, an'-ti-cwet, v. heneiddio;
diddymu, dileu.
Antiquated, an'-ti-cwe-ted, p. a. hen-
eiddiedig, heneiddiol ; diarfer ; di-
ddymedig.
Antique, an-tic', a. henafol, henaidd^
hen, cynoeBol : — s. henwwth ; hynaf-^
iaeth.
Antiquity, an-tic'-cwi-ti, s. liynafiaeth,
henafiaeth ; hender; y cynoesoedd, y
cynamseroedd, jrr amser gynt ; yr
hynafiaid.
Antiquities, an-tic'-cm-tiz, s. pi. hynaf ■•
ion ; hynafiaethau.
Antiscii, an-tish'-i-ei, «. pi. gwrthgys-
godiaid, gwTthgysgodogion=trigolion
dau du'r cyhydedd.
Antiscorbutic, an-ti-scor-biV-tic, a,
gwrthglefrig, gwrthglafrol.
Antiscorbutics, an-ti-scor-biw'-tics, s.pl.
gwrtliglefrigion, gwrthglafrolion.
Antiseptic,an-ti-sep'-tic, a.gwrthbydrol.
Antiseptics, an-ti-sep'-tics, s. j)l. gwrth-
byrolion.
Antispasmodic, an-ti-spaz-mod'-ic, a.
gwrthwynegol.
Antispasmodics, an-ti-spaz-mod'-ics, s.
pi. gwrthwynegion ; cyfferi rhag yr
wrvvst.
Antisplenetic, an-ti-sple-net'-ic, a.
gwrthdduegol.
Antistasis, an-tus'-ta-sus, s. rhaghysbys-
iad, rhagddangosiad.
Antistrophe, an-tus'-tro-flB, s. gwrthym-
droad, gwrthdro.
Antistrumatic, an-ti-strw-mat'-ic, a.
gwrthfanwynog.
Antithesis, an-tutli'-y-sus, s. cjrferbyn-
iaeth, gwrthosodiaid, trawsddodiad.
Antitrinitarian, an-ti-trun-i-te'-ri-yn, s.
gwrthdrindodiad, gwrthdrindodwr ;
undodwr : — a. gwrthdrindodawl,
gwrthdrindodaidd.
Antitype, an'-ti-teip, s. gwrthlun, gwrth-
gysgod.
Antivenereal, an-ti-fi-ni'-ri-yl, a. gwrth-
anllad, gwrthanUadol.
Antler, anf -lyr, s. comosgl, corn-gang,
com gainc : — pi. cornosglau=cangau
cyrn carw.
Antceci, an-ti'-sei, s. pi. gwrtlidrigan-
wyr.
Antonomasia, an-to-no-me'-zhy, s. Ued-
enwad, gwrthenwad.
Antre, an'-tyr, s. ogof, ffau, lloches.
Anus, an'-ys, s. rhefr; cyfeistedd.
Anvil, an'-fuj, 8. eingion, cynsyllt.
Anvil-stock, an'-ful-stoc, s. cyff eingion,
plocyn eingion.
Anxiety, ang-zei'-i-ti ; angc-sei'-i-ti, t.
«, fel a yn tad; a cam ; e, hen; e, pen; «, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain ynhwyj o, Hon;
APET
47
APOL
pryder,gofal, dyddoriant; anesmwyth-
der, cur, trymfryd, dygnedd, prwysti,
brwyn, cyni, helbul, gnif ; cyiurhyder,
gofeilimt.
Anxious, angc'-shyz, a. pryderus.pryder-
ol, awyddus, dyddorgar; anesmvvyth,
brwyniog, trymfiydig.
Anxiousness, angc'-shyz-nes, s. pryder-
usrwydd, carcusrwydd; pryderi.
Any, en'-i, a. un, unrhyw ; neb ; neb-
awd, nebun, dim ; rhyw ; pwy bynag.
Anywise, en'-i-weiz, ad. jn rhywfodd,
yn rhyw ddull ; mewn un modd ; er
dim.
Aorist, c'-o-rust, s. ammhenodol, amser
ammhenodol.
Aorta, c-or'-ty, s. gorwytben, prif-
■vrftlien.
Apace, a-p€s', ad. ar frys, ar ffrwst, yn
chwimmwth ; yn fuan, yn ddiaros, yn
ddioed, yn ebrwydd, yn ddiannod ; yn
esgud.
Apagoge, ) ap'-a-go-]i ; ap-a-go'-ji, s.
y.i
ddTvyn.
Apagogy, j gorymddygiad, gorjTu-
Apagogical, ap-a-goj'-i-cyl, a. gorym-
ddygol, gorddygiadol.
Apanthropy, a-pan'-thro-pi, s. annyn-
garwch, neilldugarwch, cilgarwch.
Apart, a-part', ad. o'r neilldu, ar neill-
du; ar wahin, ar ddydol ; wrtho ei
hun ; y naill oddi -wrth y UaJl.
Apartment, a-part'-ment, s. rhandy,
ystafell, cafeU.
Apathetic, ap-a-thet'-ic, a. dideimlad,
annheiinladol.
Apathy, ap'-a-thi, s. annheimlad, di-
deimladrwydd, annwyf ; difaterwch.
Ape, ep, s. &b, epa, nar, sinach, gwrab ;
dynwaredwr : — v. a. dynwared, am-
redu, mocio ; chwareu yr dib.
Apeak, a-ptc', ad. ar ei big ; yn syth.
Apepsy, a-pep'-si, s. treulball, annhrael.
Aperient, a-pi'-ri-ent, a. agoriadol ;
rhyddhaol, ysgothol : — s. agorai, ys-
gothai.
Apertion, a-pyr'-shyn, s. agoriad, adwy.
Apertly, a-pyrt'-li, ad. yn eglur, yn
amlwg, yn oleu ; yn agored.
Apertness, a-pyrt'-nes, s. agoroldeb,
angheuadrwydd ; amlygadrwydd.
Apertor, a-pyr-tyr, s. agorydd, agor-
iawdr.
Aperture, ap'-yr-Qiwyr, s. agoriad, agor-
ad, gorel, adwy, bwlch, rhwyll, agen,
twll.
Apetalous, a-pet'-a-lyz, a. diflodeuddail,
diflodail.
Apex, e'-pecs, s. 1 copa, top, cop,
Apices, ap'-i-siz, s. pi. J pen, crib, cvm-
wg, blaen ; himod ; brigen.
Aphelion, a-ffi'-li-jm, s. heulbellafaint
pellafaint=y jjwynt pollaf oddi wrth
yr haul yng nghylchdjo planed.
Aphseresis, a-fft-ri-sus, s. blaendoriad,
blaendrwch ; amdrychiad.
Aphilanthropy, aff-i-lan'-thrij-pi, s. an-
nyn-garwch.
Aphis, afiT-us, s. \ llysleuen;
Aphides, aflf-i-diz, s. pi. J gwrach y
Uudw, gwrach y twca : — pi. Uyslau.
Aphony, aff-o-ni, s. lleisgoll, llafargoll;
mudandod.
Aphorism, aflT-o-ruzm, s. gwireb, ar-
wiredd, arwir; gosodiad, byrwediad.
Aphorist, afif-6-rust, s. gwirebydd ; ys-
grifenwT gwirebion.
Aphoristical, aff-6-rus'-ti-cyl, a. gwir-
ebus, byrwedol.
Apiary, e'-pi-yr-i, s. gwenynfa, gwen-
ynog, gwenynUe.
Apiece, a-pis, ad. pob un, bob un ; ar
wah&n, yn wahanredol.
Apish, e'-pish, a. abaidd, epaol, gwrab-
aidd ; dynwaredol ; ffol, coegaidd,
coegfalch ; diwerth.
Apishness, e'-pish-nes, s. abeiddrwydd,
gwrabeiddrwydd ; dynwarediaeth ;
ffoledd, coegedd, coegyndod.
Aplustre, a-plys'-tyr, s. oladdum, addum
llywle llong.
Apocalypse, a-poc'-a-lups, s. Dadgudd-
iad, Datguddiad, Llyfr y Dadguddiad ;
arddadguddiad.
Apocalyptical, a-poc-a-lup'-ti-cyl, a.
dadguddiadol, dadguddiol ; arddad-
guddiol. [doriad.
Apocope, a-poc'-o-pi, s. oldrychiad, ol-
Apociypha, a-poc'-ri-ffa, s. yr Apocry-
pha; annUysia'dur ; annilyseb.
Apociyphal, a-poc'-ri-fFal, a. anghanon-
aidd, anawdurol; annilysol, amheu-
ol ; cudd.
Apodictical, a-p6-dic'-ti-cyl, a. arddang-
osol, areglui", aramlygol, dangosedigol.
Apodixis, ap-o-dic'-sus, s. arddangosiad,
prawf.
Ai^ogee, ap'-6-ji, s. diarbeUafiant, pell-
af aint=y fan bellaf oddi wiih y ddaiar
yng nghylchdro planed.
Apogiatura, a-po-ji-a-tiV-ry, s. addum-
eg, adduxnod.
Apograph, ap'-o-graff, s. adysgrif, cyf-
ysgrif, cysgrif ; egluryn.
Apologetical, ap-ol-6-jet'-i-cyl, a. am-
ddiifynol, diheuradol, esgusodol.
B, llo; n, dull; w, swn; \t, pwnj y, yr; g, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
APOT
48
APPE
Apologist, a-pol'-6-just, ) s. amddi-
Apologizer, a-pol'-6-jeiz-yr, ) fifynydd,
diflfynydd, diheurydd, esguswr.
Apologize, a-pol'-6-jeiz, v. amddifiyn,
diheuro, esgusodi ; ymesgusodi.
Apologue, ap'-o-log, g. addysgwers, moes-
"wers, chwedl, aJleb.
Apology, a-pol'-fj-ji, s. amddiffyniad, di-
heurad, diheurawd, esgusodiad, esgus-
awd ; ateb.
Apomecometry, ap-o-mi-com'-i-tri, s.
peUfesuriaeth.
Apophlegmatic, ap-b-ffleg-mat'-ic, a.
cnogyfferol ; a gwyd lysnaf edd.
Apophthegm, ap'-6-tliem, «. doetheb,
doethair, areb, direb, ffiraethair.
Apoplectic, ap-6-plec'-tic, a. parlysol,
parlysaidd, mudbarlysol.
Apoplexy, ap'-o-plec-si, s. menyddwst,
cyswst, y parlys mud.
Aporrhoea, ap-or-ri'-y, s. mws, mysor-
iad, deigyniad.
Aposiopesis,a-pos-i-6-pi'-sus,s.attaliaith
=ffugr areithyddol.
Apostacy, a-pos'-ta-si, s. gwrthgiliad,
gwrthgwymp, adlithiad ; syrtliiad
ymaith, ymadawiad; comwyd.
Apostate, a-pos'-tet, s. gwrthgiliwr,
eiicUiwT ; bradycliwr, bradwr : — a.
gwrthgiliol, gwrthgiliedig ; gau, fFals,
bradychus.
Apostatize, a-pos'-ta-teiz, v. n. gwrth-
gilio, adlithro, ymadael, encilio.
Aposteme, ap'-os-tim, s. cornwyd, Uy-
nor, addwyd, gorgai, crug.
Apostimate, a-pos'-ti-met, v. n. llyneri,
comwydo, crawni.
Apostle, a-pos'-sl, s. apostol, ebostol,
ebestol ; anfonog : — pi. apostoHon,
ebostolion, ebestyl ; anf onogion.
Apostleship, a-pos'-sl-ship, a. apostol-
iaeth, ebostolaeth ; anfonogaeth.
Apostolic, a-pos-tol'-ic, a. apostoHg,
apostolaidd ; anfonogol, cenadol.
Apostrophe, a-pos'-tro-ffi, s. tobiod,
dadymchwel, gwrthdro ; cyfarchiad.
Apostrophize, a-pos'-tro-flfeiz, v. tohiodi;
dadymchwel, dadymchwelyd, gwrth-
droi ; cyf arch, anerch. [yrfa.
Apotheca, a-po'-thi-cy, ». cyfferif a, cyff-
Apothecary, a-poth'-i-cyr-i, s. cyfferied-
ydd, cyfferi'-wT.
Apothecary's shop, a-poth'-i-cyr-iz shop.
Apothecary's hall, a-poth'-i-cyr-iz hoi,
s. cyfferifa.
Apothegm, ap'-6-them,s. =Apophthegm.
Apotheosis, ap-o-thi'-o-sus, s. dwyfol-
aeth, dwyfoHad, duwoUad.
, dod-
Apothesis, a-poth'-i-sus, 8. dodfa, dod'
iad.
Apozem, ap'-o-zem, s. trwyth, isgell,
llysdrwyth, diod.
Appal, ap-pol', V. dychrynu, brawychu,
arswydo ; digaloni ; synu ; Uesghau.
Appalled, ap-pold,' a. dychrynedig; syu-
edig ; brawychedig ; arswydus.
Appalment, ap-pol' -ment, «. dychryn;
Uesgedd, digalondid ; dyddelwad.
Appanage, ap'-pa-ncj, s. mesttir, tir a
rydd tywysog i'w blant ieuaf; cyn-
naliaeth, maeth.
Apparatus, ap-pa-re'-tys, s. cyfarpar,
offer, peiriant ; arlwy, darmei-th, ax-
merth; c6r, celfi, tree, taclau, peir-
iaimau.
Apparel, ap-par'-el, s. dillad, gwisg,
diwyg, gwisgad, archenad, trwsiad,
trws ; gwisgoedd ; taclau ; ymddangos-
iad:— v. a. diUadu, gwisgo, arwisgo,
trwsiadu, taclu, addumo, trecio.
Apparent, ap-pe'-rent, a. amlwg, eglur,
goleu, hywel; dibetrus; ymddangos-
iadol, tebygol.
Apparently, ap-pe'-rent-li, ad. yn am-
lwg, yn eglur, yn weladwy; mewn
ymddangosiad.
Apparentness, ap-pe'-rent-nes, «. am-
lygr^T*id, eglurder; rhithedd; ym-
ddangosiiad.
Apparition, ap-pa-rish'-yn, s. drychiol-
aeth, gweledigaeth, Uedxith, ysbryd,
eUyU ; gwagysbryd ; ymddangosiad,
ffurf.
Apparitor, ap-par'-i-tyr, «, rhingyll,
gwysiwr, berllysgydd.
Appeach, ap-pi?, v. a. cyhuddo, beio.
Appeal, ap-pil', v. atalw, ymoralw,
baxnalw, bam-geisio, ymddibleidio,
ymddiheuro, holgeisio, gwrth-hawlu,
ympelio, appelio ; cyf eirio, galw, tyst-
alw; cyhuddo: — s. atalwad, bam-
alwad, ymoralwad, adfarn, ymddi-
bleidiad, ymddiheurad, ympeliad, ap-
peliad ; cwynwys ; achwyniad.
Appealer, ap-ptl'-yr, s. ymddiheurwr,
ymddibleidiwr, ympeliwr, appeliwr.
Appear, ap-pi'-yr, v. n. ymddangos, ym-
rithio, damrithio, darymrithio, peith-
io, blanu, ymddrychioli ; tywynu;
edrych ; darre.
Appearance, ap-pi'-yr-yns ; ap-pi'-ryns,
s. ymddangosiad, gwedd, golwg, duU,
rhith, agwedd, edrithiad, gosgedd,
Uun, sut, ffed, swd, damrith, baran-
edd, trem, golygwedd; edrychiad;
gwelediad, gweledigaeth.
c, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; «, Hid; i, nid; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
APPE
49
APPO
Appease, ap-piz*, v. a, llonyddu, gos-
tegu, dystewi, dyhuddo, tawelu, hedd-
ycliu, diddigio, llareiddio, dilidio, dy-
lofi, llinaru ; tecau ; cyminodi ; liaru.
Appeased, ap-pizd', p. a. llonyddedig,
dyhuddedig.
Appeasement, ap-piz'-ment, s. llonydd-
iad, gostegiad, dyhuddiaut ; cyinmod-
iad ; datterfysgiad.
Appeaser, ap-pt'-zyr, s. heddychwr, dy-
lofwr ; cymmodwr.
Appellant, ap-pel'-lynt, s. barn-geisydd,
ymddibleidiwr ; cyhuddwr, cwynwr,
erlynydd, achwynwr; heriwr, beidd-
iwr.
Appellate, ap-pel'-ld;, ) s. cyhuddai, y
Appellee, ap-pel-1*', j cyhuddedig,
amddifiynwr.
Appellation, ap-pel-le'-shyn, a. enwad,
enw, cjrfenwad, galwad.
Appellative, ap-pel'-la-tuf, a. enwol,
cyfenwol, enwedigol ; cyffiredin : — s.
enwad, enw cyffredin.
AppeUatoiy, ap-pel'-la-tyr-i, a. adfam-
ol, ymd(fibleidiol, barnalwol.
Append, ajj-pend', v. a. dibynu, cydio;
cyssyUtu, attodi, chwanegu at.
Appendage, ap-pen'-dej, s. dibynai,
llabed; attodiad, atddodiad, chwan-
egiad, cyssylltiad.
Appendant, ap-pen'-dynt, a. dibynol,
glynol, chwanegol, cyssylltiol, perth-
ynol: — s. dibynai, dibyniad, dringl;
chwanegiad.
Appendicate, ap-pen'-di-cet, v. a. di-
bynu; attodi.
Appendix, ap-pen'-dics, s. attodiad,
chwanegiad, adchwanegiad, cyflen-
wad, ycliwanegiad, angwanegiad ;
dibyndxaith.
Apperception, ap-pyr-sep'-shyn, s, ar-
gynrith ; cydwybodoldeb.
Appertain, ap-pyr-ten', v. n. perthyn,
perthynu, deiryd.
Appertainment, ap-pyr-ten'-ment, s.
perthyniad, perthynasiad.
Appertenance, ) ap-pyr'-ti-nyns, s.
Appertenence, J perthynas, perth-
ynoldeb ; attodiad, daiymsawdd.
Appertinent, ap-pyr'-ti-nent, a. perth-
ynol, perthynasol : — s. perthynad,
perthynedd.
Appetence, ap'-pi-tens, s. chwant,
awydd, blys, chwantach ; attyniad.
AppetibUity, ap-pe-ti-bul'-i-ti, s. chwen-
nycholdeb, blysiad, awyddolrwydd.
Appetible, ap'-pi-tubl, a: cbwennychol,
dymunol.
Appetite, ap'-pi-teit, s. chwant, dy-
chwant, blys, gwangc ; aingc, awydd,
chwant bwyd, awydd at fwyd, bwyd-
flys.
Applaud, ap-plod', v. a. canmawl, clod-
fori, moli, mawiygu ; cyforddylio.
Applauder, ap-plod' -yr, s. canmolwr,
moUannydd.
Applause, ap-ploz', s. canmoliaeth, clod,
bloddest, clodforedd, cymmeradwy-
aeth; cyforddyl.
Applausive, ap-plo'-suf, a. clodforol,
moliannus.
Apple, ap'-pl, s. afal; canwyU Uygad,
mablygad.
Apple-man, ap'-pl-man, s. afaleuwr,
afalydd=g\verthwr afalau.
Apple-tree, ap'-pl-trt, s. afallen, afaU-
wydden, pren afalau: — pL afaUon,
efyU, afallwydd, afaiwydd, coed afalau,
Apple-woman, ap'-pl-wym'-an, s. afal-
yddes, afaleuwraig.
Apple-yard, ap'-pl-iard, s. perllan,
afallach, afaleule.
Appliable, ap-plei'-ybl, \ a. cymhwys.
Applicable, ap'-pli-cybl, ) addas, cyf-
addas, priodol ; cymliwysiadol ; gof '
yddus.
Appliance, ap-plei'-yns, s. cymhwysiad ;
ymgynnygiad.
Applicant, ap'-pli-cant, s. ymgynnyg-
iwT, ymgeisydd, ymddeisiwr, ym-
roddwT, erfyniwr ; cymhwysydd.
Application, ap-pli-cc'-shyn, s. cy-
mhwysiad, cj-f addasiad ; ymgynnyg-
iad, yinroad ; ynigeisiad, ymddeis-
iad, ymgais ; cais, deisyfiad ; djrfal-
wch, ystigi'wydd, diwydrwydd; rhodd-
iad, dodiad.
Applicative, ap'-pli-cartuf, a. cymhwys-
ol, addasol.
AppUer, ap-plei'-yr, s.^=: Applicant.
Apply, ap-plei', v. a. cymhwjso, addasu ;
rhoi, rhoddi, gosod, dodi ; gofyn, er-
fyn ; ymroi, ymroddi, ymddeisio,
deisebu, ymgeisio, ymgynghori;
astudio ; ai-fer, defnyddio ; trosi,
sutio, gweddu ; cytuno.
Appoggiatuxa, ap-pod-ja-t«/-ry, s. ys-
gipnod.
Appoint, ap-point', v. a. penodi, penu;
gosod, trefnu, nodi, dodi ; dogni ;
sefydlu, amcanu, Uunio, penderfynu ;
cyfnodi ; apwyntio.
Appointed, ap-i:oin'-ted, a. ta<;lus, trws-
iadus.
Appointee, ap-poin'-tt", s. penodai, y
penodedig.
o, Ho ; u, dull ; 10, 8wn ; w, pwn ; y, yr ; j, fel tsh ; j, J olin j sh, fel s yn eisicu ; z, zel.
APPR
50
APSI
Appointer, ap-poin'-tyr, s. penodwr,
gosodwr, trefnwT, apwyntiwr.
Appointment, ap-point'-ment, s. pen-
odiad, gosodiad ; cyf nod, oed ; am-
mod, cytundeb ; arcliiad, gorchymyn ;
tree, taclau ; dogn.
Apportion, ap-por'-shyn, v. a. dogni,
cynnogni, rhanu, cyfartalu, cyfranu.
Appose, ap-pijz', v. a. holi, arhoU, posio ;
cymhwyso.
Apposite, ap'-po-zut, a. addas, cyfaddas,
cyfaddasol, cymhwys, priodol.
Apposition, ap-p6-zish'-yn, s. atosodiad,
arddodiad, atddodiad ; atgyflead.
Appositive, ap-poz'-i-tuf, a. cyfaddasol,
cymhwysol, cymhwysiadol.
Appraise, ap-prez', v. a. prisio, cywerth-
yddio ; damdyngu.
Appraised, ap-prezd', p. a. prisiedig.
Appraisement, ap-prez'-ment, s. prisiad ;
damdwng.
Appraiser, ap-prez'-yr, s. prisiwr, pris-
iedydd, cywerthyddiwr; damdyng-
Appreciate, ap-pri'-shi-ct, v. a. prisio ;
gwerthfawrogi, mawrhau.
Appreciation, ap-pri-shi-e'-shyn, «. pris-
iad ; gwerthfawrogiad, mawrygiad.
Apprehend, ap-pri-liend', v. a. amgy-
ffred, dimad, deall ; tybio, tybied,
meddylied ; ofni, llettybio ; dal, dala,
gafael, ymafael yn, ymafaelyd yn ;
ymhercyd, amglywed, synied.
Apprehensible, ap-pri-heu'-subl, a. am-
gyffredol, dimadwy, deaUadwy.
Apprehension, ap-pri-hen'-shyn, s. am-
gyflfred, amgyffrawd, dirnadaeth,
deall ; tyb, syniad, bam ; ofn, pryder ;
daUad, gafael, gafaeliad.
Apprehensive, ap-pri-hen' -snf, a. craff,
treiddiol ; hyddeall ; synwyrol ; ofnus,
ofnog, pryderus, llettybus.
Apprentice, ap-pren'-tus, s. dysgadur,
breintwas, egwyddoi-was, prentis : —
V. a. dysgaduro, breintwasu, prentisio.
Apprenticeship, ap-pren'-tus-ship, s.
dysgaduriaeth, breintwasaeth, prentis-
iaeth.
Apprise, \ ap-preiz', v. a. hysbysu ;
Apprize, I rhybuddio ; prisio, cy-
werthyddio.
Approach, ap-pro9', v. nesu, nesau, dy-
nesu, cyfnesu, cyi-chu, agosau, ym-
nesu, nesoli :— s. nesiad, nesad, dynes-
iad, cyrch, cyrchiad, deuad, dyfudiad,
dyfodfa; echyngiad.
Approachable, ap-prog'-ybl, a. hygyrch ;
neaadwy, cyrchadwy.
Approachless, ap-prof'-les, a. anhy-
gyrch, diymgyrch, anghjTchadwy.
Approachment, ap-prog'-ment, s. nes-
iant, dynesiant, nesdd.
Approbation, ap-pro-bc'-shyn, s. cym-
meradwyaeth, cymmeradwyad ; ym-
foddlonrwydd ; tystiad, gwarautiad.
Approbatoiy, ap-pro'-be-tyr-i, a. cym-
meradwyol ; gwarantedig.
Apropriate, ap-pro'-prei-et, v. a. priod-
oli ; neillduoli ; daerodi ; nestu : — a.
priodol, priod, daerodol ; perthynas-
ol ; addas, gweddus ; dewisol.
Appropriateness, ap-pro'-prei-ct-nes, s.
priodoli-wj'dd ; perthynoldeb ; addas-
rwydd, cymhwysder.
Appropriation, ap-pro-prei-e'-shyn, a.
priodoliad; daerodiad; perthynasiad ;
neillduoliad.
Approvable, ap-pruf'-ybl, a. cymmer-
adwy, derbyniadwy ; profadwy.
Approval, ap-priof-yl, ) s.=Appro-
Approvance, ap-pritf-yns, i hafion.
Approve, ap-prjrf', v. a. cymmeradwyo ;
canmol ; hoffi ; ymfoddloni ; profi ;
dilysu ; dangos.
Approximate, ap-proc'-si-mct, v. nesn,
nesau, dynesu, agosi, agosiiu, cyfagosi,
cyfnesu, nesiannu, diwesu, echyngu,
cyrchu : — a. nesafol, dynesol, nesaol,
(^inesol.
Approximation, ap-proc-si-mc'-shyTi, s.
nes&d, dynesiant, agosiad, agos3,d,
echyngiad, ymnesiad, addyngiad ;
diwesiad.
Appulse, ap-pyls', s. gwrthgur; dyfod-
iad, tiriad.
Appuision, ap-pyl'-shyn, s. gwrthguriad,
gwrthdarawiaid.
Appulsive, ap-pyl'-suf, a. gwrthgurol,
gwrthdarawol; atyrol.
Appurtenance, ap-pyr'-ti-nyns, s. perth-
ynas, Y)erthyno\i&d=Appei'tanance.
Appurtenant, ap-pyr'-ti-nynt, a. periih-
ynol ; atddodol.
Apricity, a-prus'-i-ti, s. heuledd, henl-
■wen ; heuliad.
Apricot, e'-pri-cot, s. bricyllen : — pi.
bricyll.
April, e'-prul, s. Ebrill, mis Ebrill.
Apron, e'-pryn, s. ffedog, arffedog, bar- «
clod, balog, barlen.
Apropos, ap'-ro-pij', ad. yn brydlawn;
i'r perwyl ; gyda llaw ; wrth fyned
heibio.
Apsis, ap'-sus, s. sodiad=y pwnc nesaf
at, a phellaf "oddi wrth yr haul neu y
ddaiar yn nghylchdro planed; crom-
o, ftl a y n tad ; a, cam ; e, hen ; e, ptn ; i, llid , 1, dim ; o, tor, ond ti sain yn hwy ; o, lion ;
ARBI
51
ARCH
nen; cangell; creirfa; ajngant, cant-
olwyn.
Apt, apt, a. chwannog, tueddo!, pared ;
addas, cymhwys; hyddysg, hyfedr,
hylaw ; cyflym, crafif ; hyf, hawdd.
Aptitude, ap'-ti-tiwd, s. chwannog-
rwydd ; addasrwydd ; liyddysgrwydd,
deheurwydd ; liyweddiant.
Aptly, apt'-li, ad. yn chwannog; yn
gymhwys, yn hylaw ; yn gyfljrm.
Aptness, apt-nes, s. tueddrwydd; hy-
fedredd ; craffder.
Aptote, ap'-tot, s. annhreigl, annhreigl-
air, enw didreigl : —pi. annhreigliaid.
Aqua, e'-cwy, «. dwfr, dwr ; gwy, aw.
Aqua-fortis, e-cwy-ffor'-tus, s. surblorig.
Aqua-marina, e-cwy-my-rei'-ny, s. beryl,
morlasfaen.
Aqua-regina, e-cwy-ri'-ji-ny, s. surblor-
halig.
Aquarius, a-CTve'-ri-ys, s. y Dyfrwr, y
Dyfrydd.
Aqua-rosa, e-c-wy-ro'-zy, s. rhoswy.
Aquatic, a-cwat'-ic, a. dyfrol, dyfrog,
dyfrain.
Aqua-vitae, e-cwy-fei'-ti, s. dwfr y byw-
yd ; gwirod, lloswin, pwtwn.
Aqueduct, ac'-wi-dyct, s. aweU; gwy-
ffos, dyfrffos.
Aqiieous, e'-cwi-yz, a. dyfrol, dyfrUyd,
dyfraidd.
Aquiline, ac'-wi-lun, a. ersrraidd, eryr-
ol ; cam, orwm, bachog, crwca.
Aquose, a-cwos', a.:=Aqueous.
Arabic, ar'-a-bic, a. Arabaidd, Arabig :
— s. Arabaeg.
Arable, ar'-ybl, a. ftr, aradol ; arddadwy.
Arable land, ar'-ybl land, s. Uafurdir,
yttir, tir ^r, tir Uafur.
Arachnyda, ar-ac'-ni-dy, s. pi. copyn-
olion, corynolion.
Araneous, a-re'-ni-yz, a. copweaidd;
tebyg 1 we 'r cor, fel gwe 'r copyn.
Aration, a-rc'-shyn, s. arddiad, arddwr-
iaeth, arddadaeth, ariad, aradiad.
Aratory, ar'-y-tyr-i, a. arddwrol, ardd-
iadol ; amaethol.
Arbalist, ar'-ba-lust, s. albrys, bwa
croes.
Arbiter, ar'-bi-tyr, )s. canolwr.
Arbitrator, ar'-bi-tre-tyr, j cylafaredd-
wr, dyddiwr, athrywynwr, cymmrod-
eddwr; penderfynwr, bamydd; gor-
fodog ; cyfryngiad ; tyngedlyw.
Arbitrable, ar'-bi-trybl, a. arglwydd-
aidd, trawsawdurol ; penderfyriadwy.
Arbitrament, ar-but'-ry-ment, s. pen-
derfyniad ; ewyUys ; dewisiad ; bam.
Arbitrariness, ar'-bi-tra-ri-nes, s. traws-
arglwyddiaeth, hunanedd; trahaus-
dcr, gormes, cararwysg, tralia.
Arbitrary, ar'-bi-tryr-i, a. trawsar-
glwyddol, arglwyddaidd, trawsawdur-
ol, gormesol, tra-awdurdodol, arbenig ;
gorfodol, unbenigol, ymbenol; pen-
dant.
Arbitrary power, ar'-bi-tryr-i pow'-yr, s.
trawsaJlu, gorfodall ; goraJlu, tra-awd-
urdod.
Arbitrate, ar'-bi-tret, v. cylafareddu ;
dyddio, cyfryngu, athrywj'nu ; pen-
derfynu, barnu.
Arbitration, ar-bi-tre'-shyn, .s. cyflafar-
edd, cylafareddiad, cymmrodedd ;
cj'fryngiad, dyddiad; pendeifyniad.
Arbitratrix, ai-'-bi-trc-trics, ) s. cyflafar-
Arbitress, or'-bi-tres, ) eddes ;
cyfrynges, cymmrodeddes, athry-
wynes.
Arborary, ar'-bo-ryr-i, a. coedol, coed-
iog, coedaidd; glasgoedol, gwasgod-
faol.
Axboret, ar' -bo-ret, .?. ceUi, celydd,
piyslwyn ; gwyddlan, pryself a, prys-
fa.
Arborist, ar'-bo-rust, s. coedwyddwr,
coedyddwr.
Arborous, ai-'-bo-ryz, a. coedol, coed-
aidd ; glasgoedol, prysol, deiliar.
Arbour, ar'-byr, s. deildy, gwasgodfa,
gwasgotty, gwasgodrwydd.
Arbuscle, ar'-bys-sl, s. corwydden, man-
wydden.
Arbustum, ar-bys'-tym, s. prysglwyn,
prysg, prysgoed, glasgoed; gwig,
perUan, coedlan.
Arbute, ar'-biwt, s. mefusbren, mefus-
wydden, pren mefus, pren syfi.
Arbute berry, ar'-biwt ber'-ri, s. mefus-
en, syf i'en -.—pi. mefus, syfi.
Arc, arc, s. crom, cromell.
Arcade, ar-ced', s. nenfwd, gorthofa,
mydrodfa, cromrodfa, archad.
Arcana, ar-ce'-ny, s. pi. dirgeUon, cyf-
rinion; cjrfrinach.
Ajch, arq, s. bwa, mwd, mwdd ; myd-
iant, myddiaint, gwarag: — v. bwau,
mydu; myddiarmu : — a. cyfrwys, ys-
trywus, ystrangcus, gwalchaidd, ffel-
aidd ; hocedus ; digrif ; arch-, ar-,
pen- ; prif, penaf ; earn ; nodedig.
Arch.Teological, ) ar-ce-o-loj'-i-cyl, a.
Achaiological, J hynafiaethol, hynaf-
iannol, hynafyddol.
Archaiologist, ar-ce-ol'-6-jist, s. hynaf-
iaethydd, hynafiadur, henefydd.
o. Ho; u, dull; w, swn ; w, pwn ; y, yr; $, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
X
ARCH
52
AREA
Archaiology, ar-ce-ol'-o-ji, s. hynafiaeth,
henafiant, hynafiant.
Archaiology of "Wales, ar-cc-ol'-o-ji of
Welz', s. Hynafiant Cymru.
Archaism, ar-ce-uzm, s. henieithiad,
henebiaeth, heneiristd, heniaeth.
Archangel, arc-en' -jel, s. archangel, ar-
angel, prif-angel.
Axchangelic, arc-an-jel'-ic, a. archangyl-
aidd, arangylaidd, arangylain.
Archbishop, ar^-bish'-yp, s. archesgob,
aresgob.
Archbishop's palace, ar^-bish'-yps pal'-
as, s. archesgobdy, aresgoblys.
Archbishopric, arQ-bish'-yp-ric, «. arch-
esgobaeth, aresgobaeth, aresgobawd.
Ajchdeacon, org-di'-cyn, s. archddiacon,
archddiagon, archiagon, archaeddon,
archddeon, archddegon, arddiacon.
Archdeaconry, ar^-di'-con-ri, s. arch-
ddiaconiaeth, archddeoniaeth, arch-
iagoniaeth ; archddiaconf a, archiag-
ondy.
Archdruid, arq-drw'-VLd, s. archdder-
wydd, ardderwydd.
Archduches, ar9-dy9'-es, s. archdduges,
ardduges.
Archduchy, ar9-dy9'-i, ) s. arch-
Archdukedom, ar^-diwc'-dym, J ddug-
iaeth, ardduciaeth. [ddug.
Archduke, ar9'-diwc, s. archddug, ar-
Arched roof, ar9'-ed twS, s. mydiien,
cromnen.
Archenemy, ar^-en'-i-mi, s. archelyn.
Archer, a?-^jT, s. saethydd, saethwr;
bwawr.
Archery, ar'-^yr-i, s. saethyddiaeth,
saethiadaeth, saethwriaeth.
Arches-court, ar9'-iz-o6rt, s. archlys,
areglwyslys.
Archetypal, ar'-ci-tei-pyl, a. cynnelw-
aidd, argynddelwaidd ; cynlluniol.
Archetype, ar'-ci-teip, s. cynddelw, cyn-
nelw, argynddelw ; cynllun.
Archidiaconal, ar-ci-dei-ac'-6-nyl, a. ar-
ddiaconaidd, archiagonol.
Archiepiscopai, ar-ci-i-pus'-co-pyl, s.
archesgobol, archesgobaidd.
Archipelago, ar-ci-pel'-a-go, s. ynysfor,
3rr Ynysfor.
Architect, ar'-ci-tect, s. adeiladydd, pd-
eUydd, adeilwr, pensaer, archadeUad-
ydd, corfinydd ; saer.
Architective, csr'-ci-tec-tuf, a. adeil-
yddol, adeUiannol.
Architectonic, ar'-ci-tec-ton-ic, a. pen-
saeriannol, archadeilyddoi, adeilonol,
saeriannol.
Architectonics, ar-ci-tec-ton'-ics, s. ad-
eiloniaeth, adeileg.
Architectural, ar-ci-tec'-9w-ryl, a. ad-
eilyddol, pensaeriannol, corfinyddol,
adeilonol.
Architecture, ar-ci-tec'-9yT, s. adeil-
yddiaeth, archadeiladaeth, pensaemi-
aeth, corfinyddiaeth, adeileg; saer-
niaeth.
Architrave, ar'-ci-tref, s. pendrawst,
penswdden, pensafFwn, pen colofn;
pUlgapan ; cladde ; gwarddrws.
Archives, ar'-ceifz, s. pi. cofnodfa, cof-
ysgrifdy, cofysgrifau.
Archness, ar9'-nes, s. cyfrwysder, ys-
trywgarwch, ffeldra; cellwair, arab-
edd.
Archpoet, ar9-po'-et, s. archbrydydd,
penprydydd; prif-fardd, prifardd.
Arch-thief, ar9-thiff', s. carnleidr, Ueidr
difiog, lleidr cyfaddef .
Archwise, ar9'-weiz, ad. yn fwaol ; jti
fydaidd; ar wedd bwa, ar ddull
mwd.
Arctation, arc-te'-shyn, s. gordjmder ;
rhwymedd, rhwymiad, bolrwymedd,
rhefrwymedd ; caethiwed.
Arctic, arc'-tic, a. gogleddol, gogleddig.
Arctic pole, arc'-tic pol, s. pegwn y
gogledd, y pegwn gogleddol.
Arcuation, ar-ciw-e'-shyn, s. crymedd,
crymiad, camedd, camder, cemi, plyg-
iad.
Ardency, ar'-den-si, s. angerdd, awch,
awydd, chwant, dirchwant ; gwres,
gwresogrwydd, poethder, twymder ;
taerder, taerni, angerddoldeb, ter-
wynder, trynedd, craidd, iasedd.
Ardent, ar'-dent, a. angerddol, awchus ;
gwresog, poeth, tanbaid, brwd, taer,
terwyn, eiddig ; greidiol, graid, ffro,
ffroch, arfwU, gwrdd, teryll; brwd-
frydig ; tanllyd, gwresoglym.
Ardent spirits, ar'-dent spyr'-uts, s.
poethwirod, alwirod; poethlynoedd.
Ardentness, ai-'-dent-nes, s.z=.Ardency.
Ardour, ar'-dyr, s. gwresogrwydd, brwd-
frydedd ; mawrchwant, dirchwant,
awyddfryd ; gwres ; arnjrfel, nwyf,
nyw, yni, taerni, angerddoldeb, aidd.
Arduous, ar'-diw-ys, a. dyrys, astrus,
afrwydd, anhyfifordd, aiihawdd, Uaf-
urus, peryglus ; gorchestol, caled ;
Tjchel, serth. r_
Are, ar, v. n. ydynt, ynt ; ibaent ; sy,
sydd, mae.
Area, e'-ri-y, s. arwyneb, arwynebedd,
arwynebawd, gwynebfesur ; clawr,
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o,llon;
ARGU
63
ARIT
eniadj llanerch, talwm, cadlas, moel-
edd.
Arefaction, ar-i-ffac'-shyn, s. sychiad,
sychiant.
Arena, a-r i'-ny, s. chwaretde, cemmaeg ;
tywod, graian.
Ai"enaceous,a-ri-ne'-shyz, a. tywodaidd,
tywodlyd ; brau.
Areola, e-ri'-ii-ly, s. amlain, amgjdchen ;
rhyngell.
Areometer, ) ar-i-om'-i-tyr, s. awiadur,
Arjeometer, ( ulfesur, gwyfeidyr=off-
eryn i brofi ansawdd gwlybyroedd.
Areotics, e-ri-ot'-ics, s. pi. teneuolion;
egorolion.
Aretology, ar-i-tol'-o-ji, s. rhinweddeg=
y rhan o athroniaeth foesol a draetha
ar rinwedd.
Argent, ar'-jent, s. ariant, arian ; gwyn :
— a. arianJliw, ariannaidd, arianaidd,
ariannaid; gwyn.
Argentation, ar-jen-te'-shyn, s. arian-
nedd, arianedd, arianiad, arianliwiad.
Argentine, ar-jen'-tun, a. ariannin, ar-
ianaidd, arianlliw.
Argil, ar'-jil, s. priddgist, clai ycrochen-
ydd, pridd y crochenydd ; clai, gwyn-
glai.
Argillaceous, ar-jil-le'-shyz, a. pridd-
gistol ; cleiog, cleilyd.
Argo, ar'-go, s. Llong lason ; Hong.
Argol, ar-gol, s. surgen=cen barilau
gwin.
Argosy, ar'-go-si, s. trafnidlong.
Argue, ar'-giw, v. rhesymu, dadlu, dadl-
eu, cymhwyllo ; ymresymu, ymddadl-
eu ; profi, dangos ; arbwyUo, dar-
ddadleu ; argjmihenu ; ymgomio,
parlio.
Arguer, ar'-giw-yr, s. rhesymwr, rhes-
ymydd, dadleuwr, dadlydd, cymhwyU-
wr; ymresyinwr, ymddadlydd; ar-
bwyllwr, darddadlydd.
Argument, ar'-giw-ment, s. rheswm,
dadl, cymhwyll, arbwyll ; testyn,
defnydd, crynodeb ; dadliad ; prawf .
Argumental, ar-giw-men'-tyl, a. rhes-
ymiadol, cymhwylliadol ; ymresymol,
cynihwyllog.
Argumentation, ar-giw-men-te'-shyn, s.
rhesymiad, dadleuad, dadliad; cy-
mhwylliad, cymhwylliant; ymresym-
iad ; arbwyUiad, darddadHad ; cy-
ngheusedd.
Argumentative, ar-giw-men'-ta-tuf, a.
rhesymiadol, dadleuol, cymhwyll-
iadol, cymhwyUus ; ymresymol, yni-
resymiadol.
Argute, ar'-giwt, a. cyfrwys, ffel ; craflF,
craflFus ; ffraeth, cymhen ; llym, bleun-
fain.
Arguteness, ar-giwt'-nes, s. cyfrwysder,
ffelder; craffder, ffraethder, aren-
rwydd; llymder.
Aria, e'-ri-y, s. alaw, dygan ; alawen.
Arid, ar'-ud, a. eras, crasedig, sych,
gwyw, crin.
Aridity, ar-ud'-i-ti, s. crasder; syclider,
gwywder.
Aries, e'-ii-iz, s. yr Hwrdd, arwj'dd yr
Hwrdd.
Arietation, e-ri-i-te'-shyn, s. hyrddiad;
gyrthiad.
Arietta, e-ri-et'-ty, s. bergan, dyganig,
beralaw.
Aright, a-reit', ad. yn iawn, yn gywir;
yn uniawn, yn gymhwys ; yn dda, yn
addas ; yn ei le ; fel y dylai fod.
Ariolation, e-ri-6-le'-shyn, s. dewiniaeth;
dewiniad.
Arise, a-roiz', v. n. cyfodi, codi, cwnu,
axwyrain, dyddwyre, dwyre; esgyn,
dyrchafu ; ymgodi, ynigwnu.
Arose, a-roz', v. n. cyfododd (amser
gorphenol y ferf Arise).
Arisen, a-ruz'-zn, p. p. cyfodedig (cyf-
raniad gorphenol y ferf Arise).
Aristarchy, ar'-us-tar-ci, s. madlywydd-
iaeth, madlywodrath ; madbendod.
Aristocracy, ar-us-toc'-ry-si, s. pendef-
igaeth, pendefigiant ; arbendodaeth ;
y pendefigion.
Aristocrat, ar'-us-to-crat, s. arbendod^T,
pendefigwr.
Aristocratic, ar-us-to-crat'-ic, )
Aristocratical, ar-us-to-crat'-i-cyl, )
pendefigol, pendefigaidd, arbendodol.
Aristotelian, ar'-us-to-ti-li-yn, a. aristo-
telaidd=yn ol athroniaeth Aristotles
{Aristotle): — s. aristoteliad:— ^jZ. ar-
istoteUaid.
Arithmancy, ar'-uth-man-si, s. rhifar-
mes, rhifddewiniaeth.
Arithmetic, a-ruth'-mc-tic, s. rhifydd-
iaeth, rhifyddeg, rhifiaeth, rhifiadaeth,
rhifiadur.
Arithmetical, ar-uth-met'-i-cyl, a. rhif-
yddol, rliifyddegol.
Arithmetical progression, ar-uth-met'-
i-cyl prij-gi-esh'-yn, s. rhifraddiaeth,
rhifraddiad.
Arithmetical complement, ar-uth-met'-
i-cyl com'-pU-ment, s. cyflenwad rhif-
yddol.
Arithmetician, a-ruth-mi-tish'-yn, s,
rhifyddwT, rhifiadur, rhifyddegwr.
o, llo; u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; Si fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
All MO
54
ARRA
Ark, arc, s. arch; cist; coflTr; cawell;
Uawgist; ystyfiylog.
Arkite, ar'-ceit, s. archydd=im o'r rhai
a gad^vyd yn yi- arch: — a. ai'cliaidd,
archol.
Arm, arm, s. braich ; caingc, cangeii ;
angell; bar:— «. aifogi, aiiu, arfog-
aethu, arfocau ; cymmeryd ai-fau.
Armada, ar-me'-dy, 8. arflyiiges, Uynges
arfog.
Armadillo, ar-ma-dul'-16, s. armellog;
cenogyn.
Armament, ar'-ma-ment, s. llueddawd,
llyngesawd, arfoglu.
Armature, ar'-ma-9wjT, s. arfogaeth ;
arf edigaeth ; aif wisg.
Ajmed, ar'-med, p. a. arfog ; arfedig ;
dan arfau.
Armental, ar-men'-tyl, ) a. mynteiol,
1, ) deadellol,
diadellog.
Armentine, ar-men'-tim.
Armful, arm'-ffwl, s. breichaid, coflaid,
ceseUaid, cyflaid.
Armhole, ann'-hiil, .'. cesail; breichell,
twll y gesaU, tv. il cesail.
Axmiger, ^r'-nii-jyr, s. yswain, yswein-
iad. ^^
Armigerous, ar-mij'-yr-yz, a. ysweiniol,
arfog.
Armillaiy, ar'-mul-lyr-i, a. breichledol,
breichrwyol.
Armings, arm'-ingz, s. pi. amdaclau
llong.
Armiuian, ar-mun'-iyn, s. arminiad=
dysgybl Antnin.
Armiiiianism, ar-mun'-iyn-uzm, s. ar-
miniaetli.
Armipotence, ar-mip'-o-tens, s. lluedd-
ogrwydd, lluyddogrwydd; arfalluedd,
cadaUu.
Armipotent, ar-mip'-6-tent, a. llueddog,
llwyddogol ; arfalluog ; rhyf elgar,
cadnerthol, dewrarfog.
Aiinistice, ar'-mi-stus, s. arfoed, cad-
ymbaid, gohoeddiad, arf attal ; addoed-
gyrch.
Arniless, arm'-les, a. dif raich ; digaingc ;
diarfau, anarfog.
Armlet, arm'-let, s. ceingcell ; breich-
wisg, breichrwy; breichled, breich-
ledr.
Armorial, ar-mo'-ri-yl, a. achenol, arf-
beisiol ; acliofyddol.
Armorial ensigns, ar-mo'-ri-yl en'-seinz,
s. pi. arfarwyddion, pais arfau, arfau
bonedd ; arfebion ; gweifoed.
Armorist, ar'-myr-ust, s. acliofydd, her-
odr, achwj'ddwT, arwyddfardd.
Armour, ar'-myr, s. arfogaeth ; rhyfel-
wisg, cadwisg, crudyr ; arfau.
Armour-bearer, ar'-mjT-beyr'-yr, x. ys-
weiniad, yswain, macwy, cludydd
arfau.
Armourer, ar'-myr-yr, s. ai-fydd, arfwr,
arfiedydd, arfofydd, arfof, gof arfau.
Armouiy, ) ai-'-myr-i, s. arfdy, arforsaf,
Armoiy, j ai-fle, ty arfau; arfogaeth,
arfau ; rlij'felwisg ; achofyddiaeth,
herodraeth, arwyddf arddoniaeth ; pais
arfau, arfeb.
Armpit, arm'-put, s. cesail; pwll y
gesaU, twU y gesail.
Arms, armz, s. pi. arfau, eirf; arfar-
wyddion ; breichiau.
Arms of war, armz of wor', s. cunellt,
cadarfau, arfau rhyfel.
Army, ar'-mi, «. byddin ; cadlu, Uu ;
meiawd.
Aroma, a-ro'-my, s. rhogl, perogl, per-
ogledd.
Aromatic, ar-6-mat'-ic, a. peraroglaidd,
peroglaidd, aroglber : — s. perogl, per-
arogl, peroglai :— jp^ peroglau, perogl-
ion, peraroglau.
Aromatization, ar-o-mat-i-ze'-shyn, s.
perogliad, perarogliad.
Aromatize, a-ro'-my-teiz, v. a. perogli,
perarogU,- perogluso.
Around, a-rownd', prp. o amgylch, oddi
amgylch, o gylch, o ddeutu, o bobtu ;
am:-a(Z. o amgylch, oddi amgylch,
amgylch, ogylch ; o le i le.
Ai'ouse, a-rouz', v. deflfroi, dihuno ;
cyffroi, cynhyifu.
Arow, a-ro', ad. ja. rhes, yn rhestr ; yn
olynol ; o'r bron.
Arquebusade, ar-ci-bw-zcd', s. llofyn-
saeth, llofjTiawd ; yssigwy.
Arquebuse, ar'-ci-bys, s. llofwn, llaw-
ddryll, gwn llaw.
Arquebusier, ar-ci-bw-zi'yr, s. llofynwr.
. ^ ' [ ar'-ac, s. arac, gwirod India.
Airaign, ar-ren', v. a. cyhuddo, achwyn;
achwyn ar ; tref nu.
Arraignment, ar-rcn'-ment, s. cyhudd-
iad, achwyniad.
Arrange, ar-renj', v. a. trefnu ; rhestru,
rhesu, gwaladru, cymmoni ; dos-
barthu ; deifrio ; cj-falawio, lleis-
drefnu=trefnu Ueisiau mewn alawen
neu d6n.
Arrangement, ar-rcnj'-ment, s. trefn-
iad, trefn ; rhestriad ; dosbai-thiad ;
deifriad ; cyf alawiad, lleisdrefuiad,
cynghaneddiad.
'o, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hv/y; o, lion;
ARSE
55
ARTI
Arranger, ar-ren'-jyr, s. trefnwr, trefn-
iadur ; gwaladr ; cyf aJawiwr, cynghan-
eddwr.
Arrant, ar'-rant, a. hjshjs, cyhoedd,
cyhoeddus ; hynod, nodedig ; earn ;
cywilyddus, gwarthus.
Arras, ar'-ras, s. brithlen, eurlen ; teis-
banau.
Array, ar-rc', s. gwisg, arwisg, trwsiad;
trefn, dull, gvredd ; addurniad, trefn-
iad ; byddinad ;— ». a. gwisgo, ym-
drwsio, tacluso, hatru, taclu ; add-
nrno, trefnu ; byddino, cyfrengcio ;
rhestru ; gwysio.
Arrayer, ar-re'-yr, s. Uudaclydd, Uuydd-
wr.
Arrear, ar-ri'-yr, s. olddyled.
Arrearage, ar-ri'-yr-ej, ) s. olddyled :—
Arrears, ar-ri'-jTZ, pi. J pi. olddyled-
ion.
Arrest, ar-resf , v. a. dal, dala, gafael,
gafaelyd, cymmeryd ; attal, Uuddio,
rhwystro:— «. dal, daliad, dalfa, gaf-
ael, gafaeliad ; attal, attaliad, lludd,
rhwystr ; marchgoeslynor.
Arret, ar-ret', s. barn, dedfryd, deddf-
archiad.
Arriere, ar-rt'-jT, s. olfyddin, y fyddin
ol.
Arrival, ar-rei'-fyl, /». dyfodiad, dyfod-
iant, deuad ; cyrhaeddiad ; tiriad.
AiTive, ar-reif , v. n. dj'fod, dawed, cyr-
haeddyd, cyrliaedd ; tirio, glanio.
Arrogance, ar'-ro-gyns, s. traha, tra, tra-
hausder, balchder, balchineb, hunan-
der, hunandyb, rliyfyg, rhydres, rhy-
dresgarwch, gorhydri, rhyf, ansyber-
wyd, rhodres, uclielfrydedd, haerUug-
rwydd ; cymmyredd, amryf older.
Arrogant, ai-'-ro-gynt, a. traliaus, balch,
ami-yfus, rhydiesgar, ffroenuchel, gor-
hydrus, ansyberw, hunanol ; cymmyr-
eddus.
Arrogate, ar'-rci-get, v. n. rhyfygu, rby-
dresu, amryfu, honi, gorhydru ; ym-
gymmeryd; cymmyreddu.
Arrow, ar'-rb, s. saetli ; piceU, pilwm,
ysbiceU.
Arsenal, ar'-si-nyl; ars'-nyl, s. arfdy,
arfle, arforsaf , ystordy arfau.
Arsenic, ars'-nic, s. arsenig, arsnig, ys-
wenwyn, gwenwyn.
Arsenic acid, ars'-nic as'-ud, s. sur ar-
senig.
Arsenic, ar-sen'-ic, ) a. arsenigol,
Arsenical, ar-sen'-i-cyl, > arsenigaidd ;
Arsenious, ar-si'-ni-yz, ) gwenwyn-
aidd, gwenwynol.
Arsenicate, ar-sen'-i-cd;, r. a. arsenigo,
arsenigeiddio.
Arson, ar'-sn, s. tylosg, tylosgiad.
Art, art, s. celfyddyd, celf, crefft, celf-
awd ; cywreinrwydd, cywreindeb,
manylwaith, medr, pwyll ; cyfrwys-
der, dichell, ystryw :— celfyddyd yw
yr hyn a ddysgir ac a roddir mewn
jTnarferiad— medr ymarferol— mewn
cyferbjTiiad i wyddor=gwybodaeth
noeth o egwyddorionneuddansoddau.
Arts and sciences, arts and sei'-ens-uz,
s. pi. "y Gwybodau a'r Celfyddydau,"
y gwyddorau a'r celfyddydau ; celfau
a gwyddorau, celfau a g^vyddorion : —
sing, gwybodaeth a chelfyddyd, gwydd-
on a chelfyddyd ; celf a gwyddor.
Art-union, art-iM/-ni-yn, s. celfundeb.
Art, art, v. n. Avyt, ydwyt ; yr wyt, yr
ydwyt ; sy, sydd.
Arterial, ar-ti'-ri-yl, a. rhedweliol, rhyd-
weliol, arwythenol.
Arteriology, ar-ti-ri-ol'-o-ji, s. rhedwel-
iaeth, rliydwelieg.
Arteriotomy, ar-ti-ii-ot'-o-mi, s. rhed-
weUdor, gwythendor; agoriad rhyd-
weli.
Artery, ar'-tyr-i, s. rhedweli, rhydweli,
arwythen : — pi. rhedweliau, rhydwel-
i'au, arwji;hi, arwythenau.
Artful, art'-ffwl, a. celfyddus, celfyddyd-
aidd, celfog ; cywrain, medrus, man-
wl, hyf edr ; cyf rwys, ystrywgar, dich-
ellgar.
Artfulness, art'-ffwl-nes, s. celfyddgar-
wch, medr, medredd; cyfi-wysdra,
ystryw.
Arthritic, ar-thrut'-ic, a. cymmalystog ;
cymmalaidd.
Arthritis, ar-thrut'-us, s. cymmalwst.
Article, ar'-ticl, s. erthygl, erthycl ;
bannod, banog, banogyn, bannodyn,
nod bannog, nod, rhagwas ; ammod,
cyfammod; ban, pwngc, pen; ceryn,
teclyn ; nwydd, defnydd ; cwgn, cym-
mal : — v. bannodi ; anunodi, rhwymo ;
cytuno.
Articular, ar-tic'-iw-lyr, a. cymmalus,
cymmalog.
Articulata, ar-tic'-iw-le-ty, s. pi. rhedd-
ogion, cymmalogion.
Articulate, «r-tic'-iw-let, a. Uefarol, Uaf-
arol, hyseiniol, croyw, croew, Uafar,
eglur ; cjTnmalog, rheddol : — v. a.
llefaru, Uafaru, Uafarseinio, parabln,
seinio ; cymmahi ; bannodi ; ammodi.
Articulation, or-tic-iw-le'-shyn, s. llaf-
ariad, seiniad, llaf arseiniad, cynaniad ;
o, llo; u, dull; w, »wn; w, pwn; y, yr; j* fel tsh; j, John; sh, fel s yn eibieu; z, zel.
ASCE
56
ASHL
tafodiaeth, llafarawd ; cymmaliad,
pencnawiad ; ysgliniad, cwgn, ys-
glymiad.
Artiiice, ar'-ti-ffus, «. cyfrwyswaith,
dichell, twyll, hoced, ystryw ; crefft.
Artificer, ar-tiif-i-syr, s. crefftwr, saer,
celfyddydwr, gweithiwr, ofydd ; dy-
feisydd.
Artificial, ar-ti-flSsh'-yl, a. celfydd,
celfyddydol ; cywrain ; dynwaredol.
Artificial numbers, ar-ti-flSsli'-yl nym'-
byrz, a. pi. dirprwynion.
Artificials, ar-ti-ffish'-ylz, s. pi. celfydd-
olion ; ceKolion ; pethau celfyddydol.
Artillerist, ar-tul'-yr-ust, s. blrfionydd,
blifionwr.
Artillery, ar-tul'-yr-i, s. cadoffer, blif-
olion, blifion, magnelau ; blifionaeth,
gynyddiaeth; blifwyr.
Artillery man, ar-tul'-jnr-i man, s. blif-
iwr, blifydd, magnelwr.
Artillery ground, ar-tul'-yr-i grownd, s.
cadlas, cemmaea.
Artisan, ar'-ti-zan, s. clefyddwr, crefft-
■WT, celfyddydwr, Uawgelfyddydwr,
saer, dybanon ; ofydd.
Artist, ar'-tust, s. celfyddwr, celadur,
dybanan, deinofydd, ofydd, gofydd ;
ardebydd, darlunior, arluniwr, llun-
iedydd.
Artless, art'-les, a. anghelfydd, anghy-
mhen ; annicheUgar, didwj'll ; syml,
diaddum.
Artlessness, art'-les-nes, s. anghelfydd-
wch; digelfogrwydd ; syiiiledd.
Artuose, ar'-9W-os, a. cadam, cryf;
gewjmog.
Anindinous, a-ryn'-di-nyz, a. corsenog;
cawnog.
Aruspice, a-rys'-pus, s. dewin; amys-
garddewin.
Aruspicy, a-rys'-pi-si, s. de-winiaeth ;
amysgargoel.perfeddgoel.coluddarmes.
As, az, c :—ad. megys. megis, mal, fal,
fel ; tra, can, gan, cyn ; mor ; a, ag ;
cy-. cyf-; ed-; ys; megys ag; yngj'-
ffelyb i.
Asafcetida, as-a-ffef-i-dy, s. drewsug,
drewsudd, baw diawl.
Asbestine, az-bes'-tun, a. uraelus ; ys-
tinosaidd ; annifaol.
Asbestinite, az-bes'-ti-neit, s. rheifaen,
rheiddfaen.
Asbestos, az-bes'-tos, s. urael, ystinos.
Ascend, as-send', v. esgyn, dyrchafu,
derchafu, dyrchafael, archafael ;
dringo ; cwnn, cyfodi ; ymgodi, ym-
esgyn ; dyddwyre, dwyre.
Ascendable, as-sen'-dybl, a. esgynadwy,
dyrchadwy; dringadwy.
Ascendant, as-sen'-dynt, s. goruchaf-
iaeth, awdurdod, dyrchafiaeth, dylan-
wad ; esgynydd ; esgyniant, uchor-
weliant ; uchder : — a. goruchafol, gor-
uchaf aidd, trech ; esgynol ; uchorwel-
aidd.
Ascendency, as-sen'-dyn-si, s. goruchaf-
iaeth, rhygymmeriad ; awdurdod,
gaUu, dylanwad.
Ascension, as-sen'-shyn, g. esgyniad,
dyrchafiad, dyrchafael ; esgynedig-
aeth. [dyrchafael.
Ascension-day, as-sen'-shyn-de, s. dydd
Ascension Tliursday, as-sen-shyn thyrz*-
_ de, s. lau Dyrchafael, dydd lau Dyrch-
afael, Difiau Dyrchafael.
Ascensive, as-sen'-suf, a. esgynol, es-
gyniadol; cyfodol; dyrchafol.
Ascent, as-senf , s. esg3mfa ; rhiw,
Uethr, llechwedd, ochr, gallt; codiad,
esgyniad ; epynt, dringle, gorifyny ;
uchelfa.
Ascertain, as-syr-tcn', r. a. gwrio, sicr-
hau, dilysu, cadarnhau, yswirio, dar-
wirio ; sefj-dlu, penodi, tei-fjTiu ; di-
ogelu.
Ascertainment, as-syr-ten'-ment, s. gwir-
iad, sicrhSd, cadamhSd, darwiriad ;
sefydhad ; sicrwydd, dilj-siant.
Ascetic, as-set'-ic, a. meudwyol ; di-
dryfol, didrjrfaidd ; neiUduedig ; ger-
win :— 8. meudwy ; didrj-fwr, did^;
unigwr.
Ascites, at-sei'-trz, s. bolddj'f rwst ; dj'fr-
wst, dj'frglwyf.
Ascitic, as-sut'-ic, a. bolddyfrystol ;
dyfrystol, dyfrglwyfus.
AscititioHS, as-si-tish'-yz, a. chwanegol,
ychwanegol ; annirfodol.
Ascribable, as-crei'-bybl, a. cj'frifadwy.
Ascribe, as-creib', v. a. cjrfrif, priodoli,
rhoddi, gosod, bwrw.
Ascription, as-crip'-shyn, s. priodoliad,
cyfrifiad, bwriad.
Ash, ash, s. onen, on, onwydden, pren
onen : — a. onenaidd, onaidd.
Ashaane. a-sh«n', v. a. cywilyddio.
Ashamed, a-shand', a. cywilyddus, cy-
wilyddedig.
Ashen, ashn, a. onenaidd; o onen.
Ashery, ash'-yr-i, s. lludf a, Cornel lludw,
congl lludw.
Ashes, ash'-iz, s. pi. lludw ; idw ; nlwyn.
Ashlar, ) ash'-lyr, s. naddfain, nadd-
Ashler, j feini ; gwynebfeini, murdal-
fain.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; », llid ; I, dim ; o, tor, ond el sain ^n hwy ; o, Uon •
ASPE
67
ASSA
Ashore, a-shor*, ad. ar y Ian, ar y tir,
ar dir, ar Ian, ax y traeth.
Ash-Wednesday, ash-wenz'-de, s. dydd
Mercher Lludw, dydd Mercher y
Lludw.
Ashy, ash'-i, a. lludwaidd, lludlyd,
lludwol ; llwydwyn, ll-wydwj^naidd ;
gwelw ; o liw yr onen.
Aside, a-seid', ad. o'r neilldu, ar neilldu,
ar ddydol ; ar wahan ; ar y naill ochr ;
ar ei ogwydd, ar \vyr, ar osgo, ar let-
traws.
Asinary, as'-i-nyr-i, ) a. as3maidd, as-
Asinine, as'-i-nein, ) ynol.
Asitia, as'-i-shy, s. dicrawch, pallchwant
bwyd.
Ask, asc, V. gofyn ; holi ; ceisio, deisyf,
erfyn, erchi ; dymuno, damuno ; ym-
holi, ymofyn.
Ask earnestly, asc yr'-nest-li, v. ymbil,
atolygu, erfyn, crefu, deisyf, ymhw-
edd, taerofyn, taergeisio.
Askance, as-cans', ) aci. arwyr, ar osgo.
Askant, as-cant', ) ar oleddf, ar let-
traws ; yn lledbai, yn agwyr, yn gam ;
yn llygattraws, yn llj^gadgam.
Askaunce, as-cans', ) , a i „
A 1 X if ad.=Aslcance.
Askaunt, as-crait, j
Askew, as-oiV, ad.=Askance.
Aslant, a-slant', o ; — ad. ar oleddf, ar
ogwj'dd, ar y naill ystlys ; ar osgo, ar
drOi
Asleep, a-sh'p', a : — ad. yng nghwsg,
mewn cwsg ; yn cysgu ; yn ei hun ; i
Aslope, a-slop', a :—ad. ar oleddf, ag-
wyr, yn agwyr, ar \vyr, yn lledbai, ar
osgo, ar lechwedd; yn osgoawl, ar
leddf, ar ogwydd.
Asomatoiis, a-z6'-my-tys, a. digorff,
anghoi-ffol.
Aspic!Ts'-pic,}*-*^P'^«^^^^^-
Aspect, as'-pect, .f . golwg, trem, gwedd ;
golygiad, edrychiad, ymddangosiad ;
drych, prj'd, mir, arebedd, Uewyrch,
llewych ; gwyneb ; tremyn ; gwyneb-
pryd.
Aspectant, as-pec'-tynt, a. wyneb yn
wyneb, tremdrem.
Aspen, as' -pen, ) s. aethnen.
Aspen-tree, as'-pen-trt, ) aethwj^dd-
en, crydaethnen.
Asper, as'-pyr, a. graen, graenol ; garw,
gerwinol : — s. chwyrnnod = y nod
Groeg hwn (') ; chwerneb.
Asperate, as'-pyr-et, v. a. gerwino,
garwliau, aflytnu ; graenu.
Asperity, as-per'-i-ti, s. gerwindeb,
garwedd; graender, graenedd; sarug-
rwydd, llynider, grygnant.
Aspei-nation, as-pyr-ne'-shyn, s. esgeul-
usdod ; diystyrwch ; diofalwch.
Asperous, as'-pyr -yz, o. garw, gerwin,
aflyfn ; anwastad ; graenus.
Asperse, as-pyrs', v. a. gwarthruddo,
gwaradwyddo, goganu, enllibio, hoi-tio,
difrio, athrodi ; taeneUu.
Aspersion, as-pyr'-shyn, s. gwarthrudd-
iad, gwarthiant ; enllib, hort, difriad ;
taeniad ; taenelliad.
Asphaltic, as-ffal'-tic, a. duglistaidd,
llosglysaidd, pygaidd, pygloaidd, llos-
bygol.
Asphaltos, as-fFal'-to8, \ s. pyglo, dug-
Asphaltum, as-ffal'-tym, j Hst, llosg-
Iws, breiilosg, Uosbyg.
Asphyxy, as-ffic'-si, s. Uesmar, llesmeir-
iad, mas.
Aspirant, as-pi'-rynt, a. awyddus, gor-
geisiol, ymgeisiol ; yinddyrchafol : —
s. awyddwr, gorfynwr, ymgeisydd,
ceisiwr, gorgeisydd; ymgodwr; cys-
tadlydd.
Aspirate, as'-pyr-et, v. chwymseinio,
chwernseinio, chwymebu: — s.chwem-
sain, ebychsain ; chwyrnnod (') : — a.
chwyrnseiniol, chwernseiniol.
Aspirate sound, as'-pyr-ct sownd, S.
chwernsain, sain chwern.
Aspiration, as-pyr-e'-shyn, s. awydd,
gorawydd, ymgais, gorgais, uchelgais ;
ymorchest ; anadliad, chwythiad ;
chwymseiniad.
Aspire, a-spei'yr, v. n. gorawyddu,
awyddu; ymawyddu, goiymgeisio;
argeisio, rhygeisio ; ymddyrchafu ;
chwantu ; gorfynu ; hiraethu ; anadlu.
Aspiring, a-spei'jT-ing, a. awyddus,
gorawyddus ; uchelgeisiol ; chwan-
nog, trachwannog, clodgeisiol; ym-
ddyrchafol.
Asportation, as-p()r-te'-sh3Ti, s. sym.-
mudiad ; dygaid ymaith.
Asquint, a-scwunt', ad. yn Uygattraws,
yn llygadgam, yn llygadgroes ; ar wyr,
ar osgo, ar oleddf, ar ogwyr.
Ass, as, s. asyn, haw : — f. asen, hawen.
Assail, as-sd', v. a. rhuthro ar, ymosod
ar ; ymgyrchu, rhuthro, taraw, taro,
dwyn cyrch.
Assailable, as-sel'-ybl, a, cyrchadwy,
rhuthradwy.
Assailant, as-scl'-lynt, s. cyrchiedydd,
rhuthrwr, ymosodj'dd ; tarawydd : —
a. ymgyrchol, ymosodol ; goresgynol.
o, Uo; u, dull; tPj swnj ▼, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ASSE
58
ASSI
Assart, as-sart', v. a. coedialu; chwynu
coed : — s. coedialedd ; iaJfa:— a. ialus,
ialaidd ; chwj^iedig.
Assassin, as-sas'-sun, s. murnwr, murn-
ydd ; cuddlof rudd, bradlof rudd, llech-
lofrudd ; Uofnidd.
Assassinate, as-sas'-i-net, v. a. mumio;
cuddlofruddio, bradlofruddio, llof-
ruddio, muinladd.
Assassination, as-sas-si-nc'-shyn, s.
miu-niad, bradlof ruddi ad ; cuddlof -
ruddiaeth ; llofi-uddiaeth, mum.
Assation, as-se'-shyn, s. ihostiad.
Assault, aa-solt', s. rhuthr, cyrch, ar-
ffiTch, ymosodiad, ymosawd, ymgyrcli,
AysgUT, dyrch, sarhad ; arf rwth, ffwyr,
gosawd ; ymladd, ymhwrdd ; hyrdd-
iad, lluchynt, hypynt :— r. a. rhuthro
ar, ymosod ar ; ymruthro, ymosod,
argyrchu, ffwyro ; taro, hyrddio, rhys-
gyru ; ymladd, rhyf ela ; sarhau.
Assaulter, as-sol'-tyr, s. rhuthrwr, ym-
osodydd, sarhawr; arfruthrwr, ffwyr-
ydd; tarawydd.
Assay, as-se*, s. delbrawf, delidbrawf,
delbrofiad, prawf adwynau ; prawf ,
praw; cais, cyimyg; holiad:— t;. a.
delbrofi ; proii ; cynnyg ; ymgyimyg.
Assayer, as-se'-yr, s. delbrofydd, met-
telbrofydd; profwr.
Assectation, as-sec-tc'-shyn, s. gwein-
yddiad ; gwasanaeth ; gofal.
Assemblage, as-sem'-blej, s. cynnuUiad,
ymgynnuUiad, cynghasgliad, cydgasgl-
iad ; ymgyf arf od ; torf , tyrf a, myutai,
cwrdd.
Assemble, as-sem'-bl, v. cynnull, casglu,
crynoi ; ymgynnull, cyf arf od, cwrdd ;
torfi, cydgyrchu ; dygynnuU.
Assembling, as-sem'-bling, s. cynnulliad,
ymgasgUad, ymgrynoad ; cydgynnull-
iad.
Assembly, as-sem'-bli, s. cynnullf a, cym-
manf a, cynnuUeidf a ; eisteddfod ;
tyrfa.
Assembly-house, as-sem'-bli-hows, s.
cynnuUdy, cj'fordy.
Assent, as-sent', s. cydsyniad, cyssyn-
iad : — v. n. cydsynio, cydsynied, cyt-
uno, cyduno, cynghordio ; ymfodd-
loni.
Assentation, as-sen-te'-shyn, s. ym-
druthiad ; gweniaith, truth.
Assentator, as-sen-tc'-tyr, s. truthiwr,
truthan, gwenieithydd.
Assentment, as-sent'-ment, s. cydsyn-
iad, cyduniad. [unwr.
Assenter, as-sen'-tyr, s. cydsyniwr, cyd-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
Assert, as-syrt', v. a. honi, haeru, taeru,
gwirio, cadarnhau, dylioni, dyhaeru,
dywaesu ; amddififyn ; arddel, ar-
ddelwi.
Assertion, as-syr'-shyn, s. honiad, haer-
iad, sicrhM, cadarnluld, dyhoniad,
dyheuriad ; haeredigaeth ; arddelwad.
Assertive, as-syr'-tuf , a. honiadol, haer-
iadol ; gwiriol, darhonol.
Assertor, as-syr'-tyr, s. honwr, haerydd,
sicrhiiwr, dyhaerydd, yswiriwr ; am-
ddiflfynwr, noddwr; arddelwydd.
Assess, as-ses', v. a. tretliu ; ardrethu ;
tasgu ; penodi.
Assessment, as-ses'-ment, s. trethiad,
trethiant ; ardrethiad.
Assessor, as-ses'-syr, s. trethwr, treth-
iedydd ; ardrethwr ; cyf eisteddog, cyf-
eisteddwr. .
Assets, as-sets', s. pi. oleiddo=medd-
iannau a roddo un yn ei ewyUys at
dalu ei ddyledion.
Assever, as-sef'-jrr, \ v. a. gwirio,
Asseverate, as-sef'-yr-ct, | sicrhau, di-
lysu ; haeru ; tyngu.
Asseveration, as-sef-jT-e'-shyn, s. gwir-
iad ; honiant ; bridiw, llw, twng.
Assiduity, as-si-diw'-i-ti, s. dyfalwch,
diwydrwydd, dichlynder, astudrwydd,
ystigrw^'dd, eorthedd, dyf aledd, iorth-
ant ; prj'suredd.
Assiduous, as-sud'-iw-yz, a. dj'fal, di-
wyd, dichlyn, astud, jstig, astig ; gof-
alus ; prj'sur ; corth, diflin, iorthol.
Assign, as-seiii', v. a. daerodi ; penodi,
rhoddi ; trosi, trosglwyddo ; dodi,
rhoi, gosod : — s. daerodwr, daerodydd ;
gwrthddrychiad, dirprwywr.
Assignable, as-sein'-ybl, a. trosadwy,
daeradwy, trosglwyddadwy ; penod-
adwy, nodadwy, dangosadwy.
Assignation, as-sig-nc'-sliyn,s.daerodiad,
trosiad ; penodiad ; addoed, oed, ar-
ced ; cyf arfod, cyf nod ; nwyfoed ; eil-
wydd.
Assignee, as-si-ni', s. daerodydd, dir-
prwywr, dirprwyadur.
Assignment, as-sein'-ment, s. daerodiad,
trosglwyddiad, araUiad ; penodiad,
neUlduad, gosodiad, rhoddiad ; oediad;
daerodeb, daereb.
Assigner, ) as-sein'-yr, s. trosiador, tros-
Assignor, J iedydd; penodwr, gosod-
ydd.
Assimilate, as-sum'-i-lct, v. tebygoli,
tebygu, cymmathu, cydweddu, cym-
weddu, lief elu, cymihebygu, cyf alhau,
eisori ; ymdebygu.
ASSU
59
ASTE
Assimilation, as-sum-i-le'-shyn, s.tebj^g-
oliad, cpnmathiad, cymweddiad, cyf-
weddiad, cj-ffelj-biad.
Assimulation, as-suui-iw-le'-shyn, a. teb-
ygiad, yindebygoliad=.S'/mMZa^t'oM.
Assist, as-sust', v. a. cynnorthwyo, cy-
mhorth, helpu, cynnerthu, cannerthu,
porthiadu,ffrwyo; pleidio, amddiffyn.
Assistance, as-sust'-tyiis, s. cynnortliwy,
cymhorth, cannorthwy, cynnerth,
porth, nawdd, poi-thyd; cyf nerthiad ;
porthwy.
Assistant, as-sus'-tynt, a. cynnorthwyol,
cymhorthol, cyf nerthol :— «. cynnorth-
•wywr, cymhorthydd, canneitliydd,
helpwT, cj'f nertliwr ; canllaw ; arwas.
Assistlcss, as-sust' -les, a. digynnoithwy,
digymhorth, disboi-tli ; diblaid.
Assize, as-seiz', s. ) brawdlys,
Assizes, as-sei'-zuz, s. pi. f proflys,
barnwys ; eisteddfod ; gorsedd.
Assize, as-seiz*, v. a. talbenu ; cym-
meintioli.
Assizer, as-sei'-zyr, s. talbenwr, talben-
ydd ; cymmeintiolwr ; golygwr pwys
a mesiir.
Associability, as-s6-sha-bul'-i-ti, s.
cymdeitiiasrwj'dd, cyweitliasrwydd,
cyfeillgarwch.
Associate, as-so'-shi-ct, v. a. cymdeith-
asn, cj-f eillachu, cymdeitliiogi ; ym-
gyfeillachu ; ystlynu.
Associate, as-s6'-slic-t, s. cj^dymaitb, cyf-
aill, cymmrodor ; cydweinj^dd, cys-
weinydd ; cyfranog, cj'f ranogwr ; cyd-
swyddog ; cydblaid : — a. cj'dweiniol,
cysvreiniol, cymdeithasol ; cyfranogol.
Association, as-so-shi-e'-shyn, s. cym-
deithasiad ; cj'feillach ; cjindeithiad,
undeb, cynghrair ; cymdeithasfa,
cymmanf a ; cymdeithfa.
Assoil, as -soil', r. a. dadesgymmuno ;
rhyddhau ; gollwng ; diwjTio, dwyno.
Assonance, as'-s6-nyns, s. gogj'fadl, go-
gyfodlaeth ; gogydsain ; adsain.
Assonant, as'-s6-nynt, a. gogyfodlog ;
gogysseiniol ; eysseiniol ; adseiniol :
— s. cysseiniad :—pl. cysseiniaid.
Assonant rhymes, as'-s6-nynt reimz, s.
pi. gogyfodlau.
Assort, as-sort', r. cymmathu, cyfalhau ;
cjiitrefnn, dosbarthiadu ; sutio; am-
lyfathu.
Assortment, as-sort'-ment, s. cymmath-
iad ; dosbarthiad ; amrywiad ; pigion.
Assuage, as-swf j', v. a. tawelu, Uonyddu,
gostegu, llareiddio, esmwythiiu, dofi,
Uinaru, Iloddi, gostwng ; dyhuddo.
tangnefu, llaiychu; tyneru, lleddfu ;
dystewi ; datterfysgu ; treio, eilio,
toll, peidio, Ueiliau, llacau ; ymlasu,
ymlonyddu.
Assuagement, as-swcj'-ment, s. taweliad,
llinariad, esmwyth&d ; dyhuddiad,
tangnefiad ; datterfysgiad ; lleiMd,
toliad, llacad.
Assuasive, as-swe'-suf, a. llonyddol, gos-
tegol, esmwythaol ; tyner, tynerol ;
llareiddiol, dofiadol ; datteiiysgol ; dy-
huddol.
Assuetude, as'-swi-tiwd, s. defod, arfer ;
cynnefinder ; arferiad.
Assume, as-siwm', v. cymmeryd ar,
cymmeryd at ; cymmeryd ; edryfu,
rhyfygu, amryfu, cymmyreddu, ffug-
io ; ymhoni, ymgymmeryd ; gwisgo ;
priodoli.
Assumer, as-siw'-myr, s. rhyfygydd,
edryfwr, cymmyreddwr.
Assuming, as-siw'-miiig, s. rhyfyg, cym-
mjTedd.
Assumpsit, as-symp'-sut, s. cymmyreg.
Assumption, as-symp'-shyn, s. cymmer-
iant, cymmeriad ; cymmyriad, cjin-
myreddiad, rhj'fyg; edryfiad, ffugiad.
Assumptive, as-symp'-tuf, a. cymmyr-
eddol ; cyfreitUawn.
Assurance, as-sli«/-iyns, s. dilysrwydd,
dilysiad, sicrwydd, yswiriant, diogel-
iad ; diogelwch ; cadernid, anysgog-
rwydd; hyder, glewdid, eonder, eofn-
der, haerUugi-wydd, rhyfj'g; cred,
ymddiried ; dieurwydd.
Assurance office, as-slit/Z-rjns off'-us, s.
dilysfa, diogelfa, digolledfa.
Assure, a-shit/jT, v. a. dilysu, sicrhau,
gwirio, gw-arantu, yswirio ; dicgelu ;
cadarnhau ; cyfnerthu ; noddi, am-
ddiffyn.
Assured, a-shw/yrd, p. a. dilysedig;
diamheuol.
Assuredly, a-shyZ-red-Ii, ad. yn ddilys,
yn ddiau, ya ddiapimeu, yn ddiogel,
yn ddios.
Assuredness, a-shuZ-red-nes, s. sicrwydd,
dilysdod, gwarantrwydd.
Assm-er, a-shic'-ryr, s. dilyswr, diogelw;r;
sicrhiiwr, gwiriwr.
Asterisk, as'-tyr-usc, s. serenig (*) :—pl.
serenigion, sernodau.
Asterism, as'-tyr-uzm, s. serdwr, tew-
dwr, tewdws, twr tewdws; cydser,
serenig.
Astern, a-stym', ad. tua'r Uyw, -wrtli
y llyw ; tuag yn ol ; ar ol llong ; yn
ol.
6, Uo; u, dull; w, swii ; w, jiwii ; y, yr; j, fel tsh ; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
ASTR
60
ATLA
Asteroid, as'-tyi--oid, s. goseren :—pl.
goser=enw pedair plaiied fechan sy
rliwng cylclirodau Mawrth a lau.
Asthma, ast'-my, s. mygodfa, mogfa, y
f ogf a, byranadl, caethanadl, caethiwed,
diflfyg anadl.
Astlimatic, ast-mat'-ic, a. mygodol,
mogfaol ; anadlfyr ; caeth.
Astonish, as-ton'-ish, r. a. synu, braw-
ychu, dychrynu ; uthro, rhyfeddu, ir-
dangu, serfanu, synu, arsynu.
Astonishing, as-ton'-ish-ing, a. syn,
brawychol ; uthrol, rhyfeddol.
Astonishment, as-ton'-ish-ment, s. syn-
dod, braw ; synedigaeth ; uthi-edd,
uthroldeb, aruthredd ; irdang, irdangc,
chwithdod, argythwy.
Astound, as-towud', v. syfrdanu, ser-
fanu, hurtio, eynu.
Astragal, as'-tra-gyl, s. colofrwy, am-
addurn, addurn-gylch.
Astral, as'-tryl, a. serenog, serenol ; ser-
aidd, serol, serog.
Astral lamp, as'-tiyl lamp, s. serlygom.
Astray, a-stre', ad. ax gyfeUiorn, ar
grwydr, ar ddisberod, ar goU, ar ddi-
grain, ar ddidro.
Astrict, a-strict', v. a. tynrwymo, dir-
glymu ; rhwymo.
Astriction, a-stric'-shyn, s. tynrwymiad ;
cydglymiad, cyn^hlymiad.
Astrictive, a-stric -tuf, a. dirglymol ;
clymiadol, argaeol ; crynoawl, cwtogol.
Astride, a-streid', ad. yn fiforchog; o
bobtu, o ddeutu ; bob ochr.
Astringe, a-strunj', v. a. rhwymo, clymu;
cyngwaagu.
Astringency, a-strun'-jen-si, s. rhwym-
olrwydd, bokwymedd.
Astringent, a-strun'-jent, a. rhwymol,
dirglymol, bolrwymol, argaeol ;
rhwym ; cyfnerthol : — Si rhwymai ;
dirglymai : — pL rhwymoHon, dirglym-
eion, argaeolion.
Astrolabe, as'-tro-leb, s. seroniadur, ser-
ebyr=oflferyn seryddol.
Astrologer, as-trol'-o-iyr, ) s. ser-
Astrologian, as-tro-l6 -ji-jm, j ddewin.
Astrological, as-tro-loj'-i-cyl, a. serddew-
inol.
Astrology, as-trol'-o-ji, s. serddewin-
iaetli, astrologyddiaeth.
Astronomer, as-tron'-o-myr, s. seron-
ydd, seryddwr, serofydd, sywedydd,
sywedur, serydd, astronomydd.
Astronomical, as-tro'-nom-i-cyl, a. ser-
onol, seronyddol, seryddol, serofyddol,
sywedol.
Astronomize, as-tron'-6-meiz, v. seroni,
seryddu, sywedu.
Astronomy,as-tron'-o-mi, s. seiyddiaeth,
seroneg, seroniaeth, serofyddiaeth,
sywedaeth, sywedyddiaeth, astron-
omyddiaeth.
Astroscope, as'-tro-scop, s. seroniadur,
seradur, sersyUyx ; cydseriadur, cyf-
seronyr.
Astrotheology, as-tro-thi-ol'-o-ji, s. ser-
ddwyfyddiaeth, serdduwinydddiaeth ;
serddewiniaeth.
Astnit, a-stryt', ad. dan rygyngu, dan
ucheldrotio.
Astute, as-tiwt', a. craff, crafiPus; cyf-
rwys, ffel ; llym, hydraidd, glew.
Asunder, a-syn -dyr, ad. o'r neilldu, ar
neiUdu, ar wahan, ar ddydol, yn wa-
hanredol ; ar ben ei hun.
Asylum, a-sei'-lym, s. noddfa, noddle,
aclilesfa, gwestifiant ; nawdd.
Asymmetry, a-sum'-me-tri, s. anghym-
mesuraeth, anghyfartaledd.
Asymptote, as'-um-tot, s. anghyrddeU.
Asyndetor, a-syn'-di-tyr, s. anghysswUt,
digysswUt.
At, at, prp. yn, mewn, wrth, ger, ger
llaw ; ar ; o ; gyda.
Atabal, at'-a-byl, s. tabwrdd ; tabyrddan.
Ataraxy, at'-a-rac-si, s. boddlonrwydd,
tawelfiydedd.
Ataxy, at'-ac-si, s. annlirefn ; terfysg ;
afreoledd.
Ate, et, (amser gorphenol eat,) wedi
bwyta, bwytaodd.
Atheism, e'-thi-uzm, s. annuwiaeth, di-
dduwiaeth, atheistiaeth.
Atheist, e'-thi-ust, s. annuwiad, annuw,
atheist, atheistiad.
Atheistical, c-thi-us'-ti-cyl, a. ajmuw-
iaidd, annuw, atheistaidd.
Athirst, a-thyrst', a. sychedig:— ad. yn
sychedig.
Athlete, ath'-lit, s. ymdrechydd ; camp-
wr ; codymwr.
Atliletic, ath-let'-ic, a. ymdrechol; cryf,
cadam, pybyr, gwrol.
Athwart, a-thwort',^jrp. :—ad. ar draws,
ar wyr, yn groes ; traws, croes.
Atilt, a-tult', ad. ar ogwydd ; ar amielfa.
Atlantes, at-lan'-tiz, s. pi. attegwys,
dynattegion ; Atlantwys.
Atlantic, at-lan'-tic, a. tudlenasaidd,
Atlasaidd ; Atlantig.
Atlantic ocean, at-lan'-tic o'-sliyn, ».
M6r Weiydd, y M6r Werydd, y Mor
Atlantig =y cefnfor sydd o du 'r gor-
Uewin i Ewrob ac AflFrica.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i,llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
ATTA
61
ATTE
Atlas, at' -las, s. tudlenas, Atlas=:casgl-
iad o dudleni.
Atmometer, at-mom'-i-tyr, «. tarthiad-
ur.
Atmosphere, at'-mos-ffiyr, s. awyrgylch,
amawyr, nwyfre ; gwybr, wybren.
Atmospherical, at-mos-ffer'-i-cyl, a.
amawyrol, nwj'f reawl ; gwj'brol,
■wybrenaidd.
Atom, at'-om, s. temig, mymrym, as,
ith, gronyn, til, corfBlyn.
Atomdcal, a-tom'-i-cyl, a. temigol, mjin-
rynol, asol.
Atone, a-ton', v. cymmodi, heddychu,
dyhuddo ; gwneuthur iawn, iawnu ;
penydu ; dadolychu ; boddloni ; cyt-
iino ; adgymmodi.
Atonement, a-ton' -ment, s. iavm ; cym-
mod ; penyd ; tM, cyfwerth.
Atop, a-top', ad. ar y top, ar gopa, ar
ben.
Atrabilarian, at-ra-bi-le'-ri-yn, a.
athrist, prudd, trymllyd; duegol,
pruddglwyfus.
Atramental, at-ra-men'-tyl, a. du, du-
awg ; muchwyol.
Atrocious, a-tro'-shyz, a. echryslawii,
ysgeler, anfad, erchyU ; creulawn,
fiymig; drwg, esgymmim, iwin;
treisiol.
Atrocity, a-tros'-i-ti, s. echrysloneb, ys-
gelerder, anf adrwj'dd ; creulondeb,
fiymigrwydd.
Atrophy, at'-ro-f&, s. disborthiant ; an-
faeth.
Attach, at-ta?', v. a. dal, ymafael yn,
gafaelu, gafaelyd ; attafaelu ; glynu,
cyssyUtu ; ymlynu wi-th.
Attachment, at-ta9'-ment, s. gafaeliad ;
attaf ael, gafael ; ymlyniad, ymlynedd,
ymglymiad; serch, ymserchiad, tiiedd,
cariad, cysswyn, hoffedd; fifyddlon-
deb.
Attack, at-tac', v. a. ymosod ar, rhuthro
ar ; gosod, ymosod, ymgyrchu ; ffwyro,
rhysgyru, taraw, ymladd, ergyrchu :
— s. gosawd, ymosawd, rhutlir, cyrch,
ymgyich, ymosodiad ; rhysgyr, rhys-
gjrriad, ergyrch, rhuthriad ; chwiw ;
ymgyrth, Uuchynt.
Attacker, at-tac'-yr, s. ymosodwr,
rhuthrwT.
Attain, at-tcn', v. cyi'haeddyd, cyrhaedd;
cael, caffael ; dyf od i, dyfod at ; dilyn ;
ennill, ynnill, mwynliau.
Attainable, at-tcn'-ybl, a. cyrhaeddad-
wy ; caffaeladwy, hygael.
Attainder, at-ten'-dyr, s. anaddfwyniad ;
lledrywiad ; gwarthruddiad, anurdd-
iad ; coHfarniad.
Attainment, at-ten'-ment, s. cyrhaedd-
iad, caffaeliad, cafifawd, cyrhaedd;
dawn, dysg, teithi.
Attaint, at-tent', v. a. anaddfwyno; di-
fwyno, gwartliruddo, anurddo; llygru;
dyfamu, euogi : — s. anurddas, gwarth-
nod ; clais ; difwyneb.
Attemper, at-tem'-pyr, v. a. tymmeru,
ardymmeru ; cymmedroU ; meddal-
hau ; addasu.
Attempt, at' temt', v. a. cynnyg, anturio,
ymgeisio, ceisio, amcanu, Uyfasu, ar-
geisio, ymdrechu, ymegnio, osio;
dargyimyg : — s. cynnyg, antur, antur-
iaeth, ymgais, cais, amcan ; ymdrech ;
cyrch ; prawf .
Attemptable, at-tem'-tybl, a. cynnyg-
iadwy, llyfasadwy; argeisiol, ymeg-
niol.
Attempter, at-tem'-tyr, s. cynnygiwr,
ymgeisiwr, llyfaswr ; anturiaethwr.
Attend, at-tend', v. gweini ; canlyn ;
canymdoi, hebrwng ; dilyn ; gofalu ;
gwrando, ystyried ; heilio ; areilio,
gwarchod, gwylio; sylwi, clustym-
wrando ; dysgwyl.
Attendance, at-ten'-dyns, s. gweinydd-
iad, gwasanaeth ; gofal, diwydrwydd,
ystigrwydd ; ymroddiad ; gosgordd ;
gosgorddiad, gosgorddwyr ; ymgeledd ;
ystyriaeth, sylw.
Attendant, at-ten'-dynt, a. dilynol, cyd-
fynedol ; gweinyddol ; gosgorddol : —
s. cydymaith, canymdoydd, cytteith-
ydd ; gweinydd, gwas, adnair ; gos-
gorddwT ; yrnddibynydd ; ymddilyn-
wr.
Attention, at-ten'-shyn, «. ystyriaeth ;
gwrandawiad, clustymwrandawiad ;
gofal, dyfalwch, dichlynedd ; sylw,
andawiad ; moesgarwch ; eorthedd.
Attentive, at-ten'-tuf, a. ystyriol ; ym-
wrandawgar, hyglust; gofalus;— eorth,
astud; gwyliadwrus.
Attentiveness, at-ten'-tuf-nes, s. ystyr-
iant ; gwrandawgarwch ; gofal, gofal-
usrwydd, dichlynrwydd, arddyfal-
wch.
Attenuate, at-ten'-iw-et, v. a. teneuo ;
eiddilo; manhau, Ueihau.
Attenuate, at-ten'-iw-yt, a. teneuedig ;
eiddUedig ; teneu, m&n.
Attemiation, at-ten-iw-e'-shyn, s. teneu-
ad, teneuhM; eiddiliad; manhM,
Ueihad.
Attest, at-test', v. a. tystio, tystiolaetliu ;
i), Uo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
AUCT
62
AUGU
gwirio; cadamhan, sicrhau; tystebu:
— s. tystiolaeth.
Attestation, at-tes-te'-shyn, s. tystiacl,
ardystiad ; gorchwiriad, dilysiad, sicr-
h£id ; tystebiad.
Attic, at'-tic, a. Attig ; coeth, pur,
dichlyn, destlus ; awdurol, uchawdurol ;
uchaf : — s. croglofft, nenawr ; tlysiaith.
Attire, at-tei'yr, v. a. gwisgo, dilladu,
trwsiadu ; addurno, taclu, harddu : —
s. gwisg, dillad;— addurn, harddwisg ;
cyrn carw.
Attitude, at-ti-tiwd, s. ystum, agwedd,
gosgedd, didl, safiad.
Attollent, at-tol'-ent, a. cyfodol, cyfod-
iadol : — s. cyfodydd, cj^fodor, cyfod-
iadur.
Attorney, at-tyr'-ni, s. attyrnai, cyf-
reithiwr ; dirprwywr.
Attorneyship, at-tyr'-ni-ship, s. attyr-
neiaeth ; dirprwyaeth.
Attornment, at-tym'-ment, s. tros-
glwyddiad ; cydnabyddiad.
Attract, at-tract', v. a. attynu, tynu,
athynu ; denu, hudo, llitliio ; cyfym-
gyrchu.
Attraction, at-trac'-shyn, s. attyniad,
tyniad, tynedigaeth, tynfaj deniad;
— cunedd, ymdyniad.
Attractive, at-trac'-tuf, a. attynol, at-
tyniadol ; — deniadol, hudol ; — cyf-
ymgyrchol.
Attractor, at-trac'-tyr, s. attynydd, at-
tynor, tyniadur ; cuniad ; hydolydd.
Attrahent, at'-tra-ent, a. ymdynol, at-
ymdynol : — g. ymdynai, attynai.
Attributable, at-trub -iw-tybl, a. priod-
oladwy ; gosodadwy, cj'irifadwy.
Attribute, at-trub' -iwt, v. a. priodoli ;
gosod, cyfrif, rhoddi, bwrw.
Attribute, at'-tri-biwt, s. priodoledd,
priodoliaeth ; aniad ; arwydd, nodeb.
Attribution, at-tri-biw'-shyn, s. priod-
oliad, priodoliant ; cyfrifiad ; canmol-
iad, gofriad.
Attributive, at-trub' -iw-tuf, a. priodol ;
ansoddol ; perthynol, aniadol ; cyf-
rifol :— s. ansoddeb, aniadair, per-
thynair.
Attrition, at-trisb'-yn, s. treuliad, rhwb-
iad, rhugliad ; rhagedifeirwch.
Attune, at-tiwn', v. a. cyweirio, hwylio,
cynghordio, perori.
Auburn, o'-hyni, a. gwineu, llwydwin-
eu; gwineuddu.
Auction, oc'-shyn, s. arwerthiant, ar-
werthiad.
Auctioneer, oc-shyn-i'yr, s. arwerthydd.
arwerthwr : — v. a. arwerthu, cyhoedd
werthu.
Aucupation, o-ciw-pe'-shyn, s. adarwr-
iaeth ; adariad.
Audacious, o-de'-shys, a. hyf, hyfaidd,
hy, eof n ; haerBug, digjTvilydd ; rhyf-
ygus, arfeiddiol; diarswyd, antur-
iol.
Audacity, o-das'-i-ti, s. hyfder, hj-feidd-
rwydd, eonder, eofnder; haerllug-
rwydd, talgryfder; rhyfyg, rhy-
ddewredd.
Audible, o'-dubl, a. hyglyw ; clywedog,
clywadwy ; llafar, soniams, croyw,
croew ; crocb, uchel.
Audience, o'-di-ens, s. clyw, clywedig-
aeth, clywiadaeth ; gwrandawiad ;
gosteg ; gwrandawyr, cynnulleidfa;
Uys.
Audit, o'-dut, s. clywiad, prawiad, ol-
rlieiniad ; prawodfa, prawf cyfrifon :
— V. a. clywadu; prawiadu, profi
cyfrifon.
Auditor, o'-di-tyr, s. clywiadur, clywed-
ydd, gwrandawr ; prawiadur.
Auditory, o'-di-tyr-i, s. clywiadfa, cljrw-
iadle, gwrandofa ; clybodfaingc ;
gwrandawyr, cynnulleidfa : —a. cly w-
iadol, clybodol.
Auf , off, s. ffwl, cadafael, symlyn, delff,
lleban, drel.
Auger, o'-gyr, s. taradr, tarad, ebill,
trul, trwyddew, rhwrap.
Aught, ot, s. dim, unpeth, unrhyw
beth.
Augment, og-menf, v. cynnyddu,
chwanegu, ycliwanegu, mwyhau, hel-
aethu, achwanegu, angwanegu, cyn-
nyrchu, ymhelaethu.
Augment, og'-ment, s. cynnydd ;— rhag-
fwyad, atfwyad.
Augmentation, og-men-te'-shyn, «. cyn-
nyddiad, mwyliad, chwanegiad, aml-
lidd, helaethiad, m-wyedigaeth, ar-
gynnyddiad. angwanegiad.
Augmentative, og-men'-ta-tuf, a. cyn-
nyddol, mwyadol, mliwyhaol, achwan-
egol, dyfwyol.
Augur, o'-gyr, s. adarddewin, ednar-
mesydd; dewin: — v. adargoelio, ednar-
mesu ; dewinio ; arddysgogan, daro-
gan, darmain ; rhagddangos, argoeUo,
rhagfynegi, brudio.
Augury, o'-gyr-i, s. adargoel ; dewin-
iaeth, armes;- daxogan, dysgogan;
rhagddaroganiad.
August, o'-gyst, s. Awst.
August, o-gyst', a. mawreddog, ma,vn-
a, fel ayn tad; a cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
AUTH
63
AVAI
eddig ; arddercliog, urddasol, edmyg-
ol, gwymp, mygr ; breninol.
Augustness, o-gyst'-nes, s. mawredd,
inawreddogrwydd ; ardderchogrwydd,
urddasoldeb; mawrhydi.
Aulic, o'-lic, a. llysol, breninol, bren-
hinol.
Aunt, ant, s. modryb ; bodo, bodi.
Aurelia, o-ri'-li-y, s. chwiler, chwileryn,
chwileren.
Am-icle, o'-ricl, s. clusten; ysgyfar,
godre'r glust.
Auricular, o-ric'-iw-lyr, a. clustaidd ;
traddodiadol ; clj'wol ; dirgel.
Auricular confession, o-ric'-iw-lyr con-
ffesh'-yn, s. clustgyfTes, celgyfFes, dir-
gelgjrffes, clustaddefiad.
Auriferous, o-ruff'-yr-ys, a. eurddwyn,
eurog.
Aurist, o'-rust, s. clustfeddyg.
Aurora, o-ro'-ry, s. gwawr, y wa'wr, y
wawrddydd ; gwenddydd, y seren
ddydd ; garwen ; peneuraidd.
Aurora borealis, o-ro'-ry bo-ri-c'-lus, s.
goleuni 'r gogledd, y goleuni gogleddol,
y wawT ogleddol ; gogledd wawr, go-
gleddwawl.
Auscultation, os-cyl-te'-shyn, s. gwran-
dawiad, clustfeiniad.
Auspice, os'-pus, s. ednarmes, adargoel ;
dewiniaeth; argoel; nawdd; llad,
ffawd.
Auspices, os'-pus-iz, s. nodded, ymgel-
edd, amddiffyn, awdurdod, dylan-
wad.
Auspicious, OS-pish' -yz, a. llwyddian-
nus, ffyniannol, ffodiog, tyciannus,
dedwydd, ffynadwy, hwylus, lladol;
hynaws, tirion.
Auspiciousness, os-pish'-ys-nes, s.
llwyddiant, ffyniant, ffawd, rhwydd-
deb.
Austere, os-t'?yr, a. gerwin, sarug, sarig,
tost, llym, cystig, chwefrin, garw,
tryn ; s\ir, traws, cuchiog.
Austerity, os-ter'-i-ti, s. gerwindeb, sar-
ugrwydd ; durfingder.
Austral, os'-tryl, a. deheuol, de, deheu,
deheubarthig.
Authentic, o-then'-tic, a. awduredig,
gwarantedig, profedig ; awdurdoded-
ig, dilys, diamheuol ; sicr, credadwy,
profadwy.
Authenticate, o-then'-ti-cet, v. a. awd-
urdodi, gwarantu ; dilysu, gorwirio.
Authenticity, o-then-tus'-i-ti, s. awdur-
dodaeth, awduroldeb ; awdureiddiad ;
sicrwydd, gwii'edd.
Author, o'-thyr, g. awdwr, awdnr;
gwnethurwr, dj'feisydd; aches.
Authoress, o'-thyr-es, s. awdures ;
gwneuthures.
Authoritative, o-thor'-i-te-tuf, a. awd-
urol, gwarantol ; pendant.
Authority, o-th6r'-i-ti, s. awdurdod;
gaUu, gwarant ; arwaesaf, tystiolaeth ;
llywodraeth ; dylanwad ; pwys ; awd-
uriaeth.
Authorize, o'-tho-reiz, v. a. awdurdodi ;
cefnogi ; cyfreithloni.
Authorship, o'-thyr-ship, s. awduriaeth.
Autobiography, o-to-bei-og'-ra-ffi, .«.
hunan-gofiant, hiin-gofiant, ymgof-
iant, hunfywgraffiad.
Autocracy, o-toc'-ra-si, s. unbenaeth,
ymbenaeth ; arbenigaeth.
Autocrat, o'-tii-crat, 8. unben, ymben,
unbenadur, archdeym.
Autocratical, o-to-crat'-i-cyl, a. unbend ;
annibynol, arbenig.
Autograph, o'-to-graff, s. cynysgrif, cyn-
ysgrifen ; prifysgrif, awdurysgrif,
Uawysgrif.
Automath, o'-to-math, s. hunanddysg-
ydd, ymddysgwr.
Automaton, o-tom'-a-tyn, s. ymysgog-
ydd, hunanysgogydd, jrmysgogiadur,
ymmodydd, ymmodiadur, ymfynedyr,
ymniodwr.
Automatons, o-tom'-a-tyz, a. ymysgogol,
hunanysgogol, hunansymmudol, jtu-
modyrol.
Autopsy, o'-top-si, s. ymolwg, hunan-
olwg, profweliad, Uygadwel.
Autoptical, o-top'-ti-cyl, a. ymolygol,
profweHadol.
Autumn, o'-tjnn, s. hydref, elfed, y cyn-
auaf, dyhewydd.
Autumnal, o-tym'-nyl, a. hydrefol, el-
fedol :— s. hydreflys, elfedlys.
Autumnal equinox, o-tym'-nyl i'-cwi-
nocs, s. alban elfed; cyhydedd yr
hydref.
Auxesis, og-zt'-sus, s. cynnyddiad, hel-
aethiad.
Au:xiliary, og-zul'-iyr-i, a. cynnorthwyol,
attegol, cyweithiol, cyfweithiol : — s,
cynnorthwywr, cyf nerthydd, helpwr ;
cynnorthwy, canUaw, canllofiad.
AuxHiation, og-zul-i-e^-shyn, s. cyn-
northwy, cymhorth, help ; cyweith-
iad.
Avail, a-fel', v. llesau, buddioli, buddio,
llesoli, tycio ; mtou ; cynnorthwyo :
— s. lies, budd, ennUl, ynniU, elw,
mantais, mael.
b, llo; u, dull; w, swn; -w, pwn; y, yrj 5, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yneisieu; z, zel.
AVER
64
AWAI
Avail one's self, a-fcl' wynz selflf, v. n.
ymfuddioU, jrmfuddio, ymlesoli, ym-
lesiiu.
Available, a-fel'-ybl, a. buddiol, llesol,
llesaol ; effeithiol ; safadwy.
Avaikaent, a-fel'-ment, s. lies, budd,
lles^d ; effeithioldeb; defnyddioldeb.
Avalanche, af'-y-longsh, af' -a-lansh, s.
talpeira, Ilitlireira=cmg mawr o eira
a lithro o ben mynydd.
Avant-courier, af-ong-cit/-ri-yr, s. rhag-
redegwT, rhagredydd ; brysgenad.
Avant-guard, a-fong'-gard, s. cynnhorf,
y fyddin flaen, y di-omgad.
Avarice, af' -a-rus, s. cybydd-dod, cyb-
yddiaeth, trachwant, crintachrwydd.
Avaricious, af-a-rish'-yz, a. cybyddlyd,
cybyddol, awyddus, gorchwantus ;
crintach ; arian-gar.
Avast, a-f ast', in. aros ! dyt ! dyd ! paid !
dal ! gan bwyU ! dal dy law !
Avaunt, a-font', in. ymaith ! flfwrdd !
i bant ! dos ! heng ! wb ! ymaith &
thi!
Ave-Mary, a'-fi-me'-ri, ) s. henfiych
Ave-Maria, a-fi-my-rei'-y, ) Mair = y
ddau air cyntaf o weddi a gyflwynir
i'r Forwyn Fair gan Babyddion.
Avenge, a-fenj', r. a. dial, dialu, dial-
eddu ; ymddial ar ; cospi.
Avengement, a-fenj'-ment, s. dial, dial-
edd, dialeddiad, dialyddiaeth.
Avenger, a-fen'-jyr, s. dialwr, dialydd,
ymddialwr ; cospwr.
Avenue, af'-i-niw, s. dyfodfa, cyntedd,
cyntor, cynnor ; rhodf a, rhodle ;
gwyddrodfa.
Aver, a-fyi', v. a. gwirio, sicrhau, ar-
wirio, gorchwirio, haeru, honi, dilysu,
cadarnhau.
Average, af'-yr-ej, s. cyfartaledd, cjrfar-
talwch, cymmes ; canolrif ; canolbris ;
cyfartaliad; llongwobr :— a. cjrfartal,
gog3rfartal, canolaidd ; cymniesol : —
V. cyfartalu, canoli, talbenu.
Averment, a-fyr'-ment, s. gwiriad, sicr-
h&d, gorchwiriad, honiad; cadam-
had.
Averruncate, af-yr-ryng'-cet, v. a. dad-
■wreiddio, diwreiddio.
Averse, a-fyi-s', a. gwi-thwynebol, gel-
ynol ; croes, cas, gwxthnawsol, an-
nhueddol ; anfoddog.
Averseness, a-fyrs'-nes, s. gwrthwyneb-
rwydd ; croesineb, gwrthnawsedd ;
anewyllysgarwch.
Aversion, a-fyy-shyn, a. gwrthwyneb;
casineb, gwrthnaws, fSeiddiad; an-
nhuedd, diflasdod ; anfoddogrwydd ;
casbeth ; gwarth.
Avert, a-f jTt', v. eii-iach ; alaru ; dat-
troi, troi heibio ; troi oddi wrth, troi
ymaith; rhagflaenu, rhagodi.
Aviary, e'-fi-yr-i, s. adardy, adargeU.
Avidity, a-fud'-i-ti, s. awydd, gwangc,
aingc, gorwangc ; awchusrwydd,
awyddfryd.
Avocate, af'-6-cet, v. galw ymaith.
Avocation, af-o-ce'-shyn, s. galwad i
ffwrdd ; galwad, gorchwyl.
Avoid, a-foid', v. gochel, gochelyd ; gad-
ael, gadaw ; ysgoi, gwilio, diangc ;
cilio ; gwagliau, gwacau, arlloesi.
Avoidable, a-foid' -ybl, a. gocheladwy ;
ysgogadwy ; gwagadwy.
Avoidance, a-foid' -yns, s. gocheliad;
ysgoad; ymogeliad; gwagliS,d, gwac-
S,d, arllosiad, dyhysbyddiad ; dirym-
iad.
Avoider, a-foid' -yr, s. gochelwr ; ym-
ogelydd ; diangwr ; gwagliawi-, gwac-
awr, arlloesydd.
Avoidless, a-foid'-les, a. anocheladwy ;
anysgoadwy.
Avoirdupois, af -yr-diw-poiz', s. cywir-
bwys, hirbwys=pwys yn cynnwys
un Unas ar bymtheg.
Avoirdupois weight, af -yr-diw-poiz' wet,
s. hirbwysi.
Avolation, af-o-le'-shjoi, s. ffoad, ciliad,
diangiad, hediad ymaith.
Avouch, a-fow9', v. a. gwirio, gwarantu,
sicrhau ; haeru, honi ; datgan ; am-
ddifiyn, cyfiawnhau; arddelwi:— s.
tystiolaeth ; datgauiad.
Avoucher, a-fow^'-yr, «. gwiriMT, gwar-
antwr ; arddelwr, arddelwydd.
Avouchment, a-fow9'-ment, s. gwiriad ;
treithiad ; amddiffyniad ; ardystiad.
Avow, a-fow', V. a. arddelwi; amddiff-
yn ; addef, cyfifesu, datgan, arddys-
gogan ; honi, ardystio ; addunedu.
Avowable, a-foV-ybl, a. ai-ddeladwy ;
diffynadwy ; addef adwy ; honadwy.
Avowal, a-fow' -yl, a', arddelwad ; addef-
iad, cyffes ; ardystiad.
Avower, a-fow'-yr, s. ai'ddelwr, arddel-
wydd ; amddifiynydd, amwynwr ; cy-
ffeswr; addun^vr.
Avowry, a-foV-ri, s. attafael, attafael-
iad ; dLffyniad ; diheurad.
Avulsed, a-fylst', a. tynedig, rhwyg-
edig.
Avulsion, a-fyl'-shyn, s. tyniad ymaith,
rhwygiad, ysgariad.
Await, a-wet', ?•. a. dysgwyl, aros;
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; «, ]lid; «, dim; o, tor ond ei sain yn hwy ; o, lion;
BABB
65
BABE
cyfaros, gweitio, ymaTOS am neu
wrth : — s. dysgwyl ; cynllwyn, dys-
gwylfa.
Awake, a-wec', v. deffro, deifroi, dihuno,
effroi ; yinddeffroi ; dadebru ; ymddi-
huno : — a. eflro, deffro : — ad. yn e&o,
ar ddihun, ar ddeffro.
Awaken, a-we'-cn, v.=Awake.
Awakening, a-weo'-ning, s, deflfroad,
effroad; adfywiad.
Award, a-ward', v. dyfamu, dedfrydu,
bamu ; pendeffynu : — s. dedfryd,
bam ; penderfyruad ; cydfam, cyf-
lafareddiad.
Aware, a-we'yr, a. hysbys, rhagwybod-
ol ; rhagystyriol, arwybodus, arwy-
bodol ; gofalus, gwyliadwrus, gochel-
gar : — ad. yn gwybod, yn rhagwybod,
yn rhagweled, yn rhagddeall, yn rhag-
synied.
Away, a-we*, ad. ymaith, ffwrdd, hwnt,
i bant, i ffwrdd : — in. hwt ! heng !
Awe, 0, s. arswyd, ofn, swyd ; parch-
edig ofn, mygarswyd: — v. dychrynu,
arswydo, brawychu, swydo.
Awful, o'-ffwl, a. arswydlawn, arswyd-
us, ofnadwy; edmygol; dyclirynllyd,
echnis, engyr, certh, engyriol ; swydol.
Awfulness, o'-ffwl-nes, s. arswydoldeb,
arswydolrwydd ; edmygrwydd, parcb-
usnvydd ; uthredd, uthroledd.
Awhile, a-hweil', ad. ennyd, encyd, ys-
baid, hawg ; am ennyd, ychydig amser.
Awkward, oc'-wyrd, a. chwithig, trwsgl,
trwstan ; anf edrus, anliylaw, aqhy-
f edr, anneheu ; carbwl, asw, annestlys,
bon-glerus.
Awkwardness, oc'-wyrd-nes, s. chwith-
igrwydd, anfedrusrwydd, trysgledd,
anneheurwydd ; bon-glerwch.
, Awl, cil, s. myuawyd.
Awless, o'-les, a. diarswyd, diofn.
Awn, on, s. col yd, col, cola, barf, ydgol.
Awning, on'-ing, s. cysgodfa, gwasgodfa,
cysgodlen ; diddosgudd.
Awoke, a-woc', p. t. (Awake) deffir6dd,
wedi defifro.
Awry, a-rei', ad. ar wyr, yn agwyi-, ar
lettraws, ar osgo, ar oleddf, yn lled-
bai, ar draws, yn drofiius.
Axe, acs, s. bwyell, cymmynai.
Axilary, oc-sul'-yr-i, a. ceseilaidd, ces-
eiliol.
Axiom, ac'-shym, s. gwireb, arwireb,
arwiredd, direb, gosodiant ; egwyddor.
Axiomatic, ac-shym-at'-ic, a. gwirebus,
gwirebol, arwirol, arwireddol.
Axis, ac'-sus, s. echel, gwerthyd, paladr,
pegwn, pegwrn, pegor, pegwr, goddyn,
col.
Axle, ac'-sl, ) «. echel, echel ol-
Axle-tree, ac'-sl-tr i, j wyn ; gwerthyd.
Ave I ^^' ^' ^^' ^^ ' *^°'
Aye, e, ad. yn wastadol, yn waetad,
byth, bob amser, yn barhaus, dros
byth.
Azimuth, az'-i-myth, s. rhyngoredd=
ongl mewn seryddiaeth.
Azote, az'-6t, s. blorai.
Azotic, a-zot'-ic, a. bloreiol.
Aztire, e'-zhwyr, a. asur, glasar, Uasar,
balasar, goleulas, nefliw, o liw jt
. awyr :— s. asur, glasar, Uasar, balasar,
glas goleu, nefliw, gwybrlas, Uiw 'r
wybr, golesni : — v. a. asuro, glasaru,
llasaru, glasu.
Azured, e'-zhwyrd, a. asurol, glasurol,
glasax, asur. Ifaen.
Azurite, e'-zhw-reit, s. asurfaen, llasar-
Azymous, az'-i-myz, a. cioyw, croew,
cri, crai, anheplesol, dieples.
B.
B, bi, s. bi=enw yr ail lythyren (y gyd-
sain gyntaf ) o'r egwyddor.
Baa, ha, 8. l3a:=brefiad dafad : — v. n.
brefu fel dafad.
Babble, bab'-bl, v. baldorddi, bragald-
ian, clebarddu, chwaldodi, dwndro,
gwagsiarad, ffregodi : — s. baldordd,
debar, dadwrdd, ffregod, Uol, ffrec,
ffiloreg, pepriad.
Babbler, bab'-lyr, s. baldorddwr, llolyn,
clepai, clebryn, cloliwT, siaradur,
bablwr.
Babbling, bab'-ling, s. siaradach, llol,
peprwn :— p. a. dadyrddol, baldordd-
us, goddyar : —ad. yn godyrddain, yn
siffrwd, yn trydar.
Babe, beb, s. baban, maban, babi ; plen-
tyn, dyn bach.
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; s> fsl tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BACK
66
BAGP
Babery, be'-byr-i, s. tegan, ffiril.
Babish, be'-bish, ) a. babanaidd ;
Babyish, be'-bi-ish, j plentyiiaidd.
Baboon, ba-bicn', s. ciab=iiiath ar epa
mawr.
Baby, bc'-bi, s.=Babe; dely^^au, "babi
dol :" — a. babanaidd, mabanaidd ;
plentynaidd : — v. a. babanu ; twyllo.
Babyhood, be'-bi-hwd, s. babandod ;
plentynrwydd.
Baccated, bac'-ce-ted, a. gemog, myrier-
idog ; aerbnog.
Bacchanalian, bac-cy-ne'-li-yn, s. meddw-
wyn, gloddestwT, of erddyn : — a. glodd-
estol, wttresol, cyfeddwog; trystfawr.
Bacchanals, bac'-cy-nylz, s. pi. gwin-
wleddoedd, gloddestwyliau, gwledd-
oedd Baccws ; Baccanolion.
Bacchic, bac'-cic, a. Baccysol ; meddw,
brwysgl ; hoenus.
Bacchius, bac'-cei-ys, s. corfan dieithr
(un sill fer a dwy hir).
Bacciferous, bac-siff-yT-yz, a. aeronog,
eirinog, baconog.
Bachelor, baQ'-i-lyr, s. anweddog ; meb-
ydd ; gwyryf , gwerydd ; mab ieuangc ;
gweddwog ; baglor.
Bachelorship, ba^'-i-lyr-ship, s. mab-
radd ; mebyddiaeth, bagloriaeth ; an-
weddogaeth.
Back, bac, s. cefn ; trum ; cil ; gwegil : —
ad. yn ol, yn ei wrthol ; gwrth ; tra-
chefn : — v. cefnogi, attegu ; cynnal ;
cilio ; esgyn ; cefnu ; dal.
Backbite, bac' -beit, i\ a. absenu, athrodi,
cablu, goganu, enllibio, hortio.
Backbiter, bac'-bei-tyr, s. absenwr,
dyn enliibus.
Backbiting, bac'-bei-ting, s. absen,
atlirod, anair, drygair. [y cefn.
Backbone, bac'-bon, s. asgwm cefn, glain
Backed, bact, a. cefnog ; k chefn ganddo.
Backfriend, bac'-fifrend, s. cyfaiU gau,
cuddelyn.
Backgammon, bac-gam'-myn, s. bach-
gimmawn, bachgammon, chwareu
tawlbwrdd.
Background, bac'-grownd, s. sylgefn, y
tu cefn, tir y cefn ; dinodedd.
Backpiece, bac'-pis,s. cefnial, cefnffestin.
Backroom, bac'-runn, «. olgell, olystafell,
ystafell gefn.
Backside, bac'-seid, s. cefn, gwrthwyneb ;
buarth ; pen ol, rhefr, llaf r, y cjrfeis-
tedd.
Backslide, bac'-sleid, v. n. gwrthgUio,
encilio, ymadael, Uithro, adlithro,
syrthio ymaith.
Backslider, bac-slei'-dyr, s. gwrthgiUwr,
enciliwr.
Backsliding, bac-slei'-ding, s. gwrthgil-
iad, encil, ymadawiad, gwrthgwymp ;
— a. gwrthgUiol, gwxthnysig.
Backstajff, bac'-staff, s. ongljT, ongliadur.
Backstairs, bac'-steyrz, s. pi. ohisiau,
cefnrisiau.
Backstays, bac'-stez, s. pi. olddalion, ol-
raffau.
Backsword, bac'-sord, s. cledd un-fin.
Backward, bac'-wyrd, ) ad. yn ol, yn
Backwards, bac'-wyi'dz, j y gwrthol ;
yn wysg y cefn, yn y gwrthwyneb.
Backward, bac'-wyrd, a. hwyrfrydig,
ammharod; anewyllysgar, anfoddog;
musgrell, hwyrdrwm, dihontus, diog;
hurt, diflas; hwyr, diweddar.
Backwardness, bac'wyrd-nes, s. hwyr-
frydigrwydd; anewj'llysgarwch; mus-
greUjii, annybendod ; gwrthwyneb-
rwydd.
Bacon, be' en, s. bacwn, mehin; cig
moch.
Bad, bad, a. drwg, drygionus; anfad;
niweidiol; claf, sal, salw; gwachul,
anhwylus, gwael.
Bade, bad, p. p. (-BmZ) gorchjTnmynedig,
archedig ; gwahoddedig.
Badge, baj, s. arwydd, nod, amlygyn,
nodeb :^r. a. arwyddo, arwyddnodi,
nodi, nodebu.
Badgeless, baj'-les, diarwydd, dined.
Badger, baj'-yr, s. edwicwr, ydelwadydd,
ydelwadur ; daiarfochyn, broch, pryf
ll^d, pryf penfrith, gwilfrai, byr-
hwch.
Badinage, bad'-i-naj, s. nwyfymad-
rodd.
Badness, bad'-nes, s. drygioni, drygedd;
drwg ; bai ; anhwyldeb, gwaeledd.
Baffle, baffl, v. trechn, gorchfygu,
maeddu ; somi, twyUo ; gochel, go-
chelyd ; dyrysu ; hudo :— s. trechiad ;
som, seithugiad, twyU.
Baffler, bafif-lyr, «.trechydd, gorchfygwr.
Bag, bag, s. cwd, cod, ffetan ; ysgrepan,
coden; cydaid: — v. cydu, ffetanu ; ym-
gydu, ymchwyddo.
Bagatelle, bag-y-tel', s. flfril, anoberi,
tegan; mebUion.
Baggage, bag'-gej, s. llugelfi; clud, llu-
bethau, byddin-glud ; dyhiren, huran,
dyhirog, puten.
Bagnio, ban'-io, s. baddon, ymdrochle,
twymdy ; trythylldy, puteindy.
Bagpipe, bag'-peip, s. codbib, meginbib
=math ar ofiferyn cerdd.
a, fel a, yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Ilid; i, dim; o, tor, ondei sain ynhwy; o, Hon;
BALD
67
BALL
Bagpiper, bag-pei'-pyr, s. codbibydd,
pibydd cod ; pibydd.
Bail, bel, s. mach, mechniwr, meichiau,
meclmi'ydd ; mechniaeth, mechni ;
coes (clust llestr) :— r. a. meichio,
mechnio; ymwystlo dros; nwydd-
achredu, ymddiried.
Bailable, bel'-ybl, a. mecliniadwy, meich-
iadwy.
Bailbond, bel' -bond, s. mechrwyineb,
machrwym.
Bailiff, bel -uff, s. ceisbwl, ceisiad ; gwys-
or, gwysiwr, belli, rhingyll, bygant,
maer y biswal ; maenorydd ; maer.
Bailiwick, be'-li-wic, s. maerdref, can-
tref, cwmmwd.
Bailment, bel-'ment, s. nwyddachred.
Bait, bet, s. abwyd ; ebran ; byrbryd ;
hud, Uithiad, deniad:— v. abwydo;
ebranu, adborfchi ; hudo ; eirthio, dy-
gyfarth, annos, baeddu ; cythruddo ;
ymosod ar ; hofio.
Baiting, bet'-ing, s. annosiad, eirthiad,
cyfartlifa.
Baize, bez, s. baias, brethyn cedenog.
Bake, bee, v. pobi, crasu ; armerth.
Baked-wood, bect'-wwd, s. pobwydd.
Bakehouse, bee' -hows, s. pobdy, popty,
crasdy, ffymdy.
Baker, bc'-cyr, s. pobydd, pobwr, tylin-
WT, pobiadur : — /. pobyddes, pob-
wraig.
Baker's trade, be'-cyr'z tred, s. pobydd-
iaeth.
Bakery, be'-cyr-i, 8. pobyddiaeth, pob-
wriaeth ; pobdy.
Bakestone, bec'-ston, s. greidell, cradell,
craslech, llech bobi.
Baking, be'-cing, s. pobiad, poblwyth;
crasiad.
Baking-trough, be'-cing-troff, s. toeseg,
cafn pobi.
Balance, bal'-yns, s. dorian, mantol,
tafal, taflan ; cydbwys, cyf artaledd ;
gwastad, gorbwys ; diffyg, gweddiU :
— V. cloriannu, mantoU ; cydbwyso ;
gwastatiiu, cynnogni, cyfantoli; pet-
ruso.
Balancer, bal'-yn-syr, g. cloriannwr,
mantolydd ; cydbwysydd, cynnognwr.
Balancing, bal'-yn-sing, s. mantoliad,
cyfartaliad.
Balcony, bal'-co-ni, s. balcawd. balcon,
murdalffen=rhodfa o'r tu allan i fur-
iau tai.
Bald, bold, a. moel. penfoel ; diwaUt,
diflew, noeth ; annhlws, gwael ; dif arf .
Balderdash, bol'-d3n:-dash, s. baldordd,
ffregawd, ffiloreg, . llol ; dyfysgi:— r.
cymmysgu (gwaethygu) gwirod.
Bald-head, bold'-hed, ) s. moelyn, moel-
Bald-pate, bold'-]irt, f cen ; pen moel.
Bald-headed, bold'-hed-ed, a. penfoel,
iadfoel, iadlwm, moel, arfoel, talfoel,
corynfoel.
Baldness, bold'-nes, s. moeledd, moelni,
penfoelni, arfoeledd; gwaelder; an-
nhlysni.
Baldrick, bol'-dric, s. gwregys, cad-
wregys; sidydd.
Bale, bel, s. trwsa, bwm, bymaid, pyn-
er, sypyn, sachbwn : — v. a. byrnio,
bymeidio; dysbyddu.
Baleful, bel'-ffwl. a. drwg, anfad, an-
dwyol; niweidiol, alaethus, gresynol^
trwch ; marwol, gwenwynig, dinystr-
iol.
Balister, bal'-us-tyr, s. albiys, bwa
croee.
Balk, hoc, s. bale, male, bryncyn ; som,
seithygiant, twyU ; trawst, tylath,
swmer : — v. a. balcio, twyllaru ; somi ;
twyUo.
Ball, bol, s. pel, pelen, pellen, bwl,
clobyn ; peled, bwled, blifyn ; clob,
cloben ; corelwest, dawns, donsawd :
— V. n. pelenu, clobynu, ymsypio ;
jTngasglu.
Ballad, bal'-lyd, s. dyrif, dyri, baled;
canu ; canu pen ffair.
Ballader, bal'-yd-yr, s. dyrifwr, dyrif-
ydd, baledwr, caniiwr, caneuwr.
Ballad-maker, bal'-yd-me'-cyr, s. bal-
edwr, dyrifydd. bardd gwagedd.
Ballad-singer, bal'-yd-sing'-yr, s. canwr
baledau, canwr dyrifau ; cantor pen
ffair, clerwr y dom, canwr gwagedd.
Ballad-tune, bal'-lyd-tiwn, s. dyrifdon,
dygan djTi.
Balladry, bal'-yd-ri, s. balediaeth, dyrif-
iaeth.
Ball and socket, bol and soc'-et, s. pel
a grain.
Ballast, bal'-lyst, s. balasarn; gwadal-
bwys, gwadalydd :— v. a. balasarnu ;
gwadalu; diysgogi.
Ballatry, bal'-yt-ri, s. canu ; Uamddawns.
Ballet, bal'-let, s. mydumeg, ystum-
ddawns.
Ball-flower, bol'-flaow-yr, s. p6lflodyn=
math ar addum saernibl.
Ballista, bal-lus'-ty, s. blif, taflbeiriant,
lluchbeiriant, blifiadur=peiriant mil- M
WTOI.
Ballistic, bal-lus'-tic, s. blifol, tafliadol.
Ballistics, bal-lus'-tics, s. blifiadaeth.
b,llo; UiduU; u),swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zSl.
BAND
BANQ
BaUoon, bal-lwn', s. awyrell, awyren;
awyrbel ; clobyn, cronwagell.
Ballot, bal'-lyt, s. tugel, coelbren ; tug-
eliad : — v. n. tugelu, celblidio.
Ball-racket, bol'-rac-et, pelgib, pelgip.
Balm, bam, s. persug, persudd, per-
enaint ; balm ; gwenynddail, Uysiau'r
gwenyn :— V. a. pereneinio, eneinio;
Uoddi, llinaru.
Balmy, bam'-i ; balm'-i, a. peraroglaidd;
balmaidd; Uinarus, Uoddiaiinol, es-
mwythaol, adferol.
Balneal, bal'-ni-yl, a. baddol, baddonol.
Balneary, bal'-ni-3T:-i, s. baddfa, baddon,
ymdrochgeU. [persug.
Balsam, bol-sym, s. balsam ; ffromlys ;
Balsamic, bol-sam'-ic, a. balsamig, bal-
samaidd ; pereneiniol ; iachaol ; tyner,
esmwyth : — s. balsamig, esmwythai.
Baluster, bal'-ys-tyr, s. canbost, colofn-
ig, canUaw, cledren ; grisbost.
Balustrade, bal'-ys-tred, s. colofres,
rheilwydd, caiillaw, manbyst.
Bam, bam, s. som ; twyll : — v. a. somi,
seithugo.
Ban, ban, s. cyhoeddiad ; gosteg ; esgym.-
mundod, meUdith, rhydwng; gwa-
harddiad ; camgwl i—v. a. esgym-
muno, meUdigo, rliegi.
Band, band, s. rhwym, rh-wymyn ;
cengl, ceingel ; caw, ffas, tas, tasgeU ;
cwlwm, achlwm ; cadwyn ; cyfrwym,
rhefog; byddin, torf, myntai, bagad;
seindorf : — v. a. rhwymo ; cenglu,
ffunenu, ysnodenu; ynifyddino ; ym-
uno.
Band of music, band of miV-zic, s. per-
orion, seindorf, seinorion.
Bandage, ban'-dej, s. amrwym, cyf-
rwym, rhefog, rhwymyn.
Bandbox, band'-bocs, s. caesflwch ; blos-
ach ; blwch hetiau, blwch papur.
Bander, ban'-dyr, s. ymfyddinwr ; ym-
unwT.
Bandelet, ban'-di-let, s. amrwymyn,
amdorchen, toprwymyn ; taleithig,
ffunen.
Bandit, ban'-dut, s. ysbeiliwr, ysbeilydd,
carnleidr.
Banditti, ban-dut'-ti, s. pi. ysbeilwyr,
carnladron, ysbeildorf.
Bandog, ban'-dog, s. cadwyn-gi.
Bandoleers, ban-do-li'-yrz, s. gwxegys,
^ ysgwj-ddrwy.
" Bandy, ban'-di, s. pelgip, pelgib :—v.
pelgipio ; cynghuro ; ysgytio, gwes-
grynu, chwyfio; ymryson, ymdynu;
terfysgu.
Bandy-leg, ban'-di-leg, s. coes gam.
Bandy-legged, ban'-(fi-legd, a. coesgam,
gargam.
Bane, ben, s. gwenwyn ; dinystr, dys-
tryw, dien ; andwyad : — v. a. gwen-
wyno ; andwyo, arteithio.
Baneful, bcn'-ffwl, a. gwenwynol ; din-
ystriol, marwol; adwythig.
Bang, bang, v. a. pastynu, Uachio, dulio,
euro, ffusto, llabio, paffio, pwmpio,
maeddu, baeddu, pwyo, wabio :— s.
ffonod, llach, dul ; curiae!, pwyad.
Banish, baai'-ish, v. a. aUdudio, alldrod-
io, deol, aUwladu, carddu, gorthorddi ;
gyru o'r dejrrnas.
Banisher, ban'-ish-yr, s. aUdudiwr, de-
olydd.
Banishment, ban'-ish-ment, s. alltud-
iaeth ; deoliad, aethwladiad, difroedd.
Bank, bangc, s. bangc, ariandy, cedfa ;
glan, ceuJan, torlan, ebyrn ; traetheU,
esgyndir ; twmpath, bryncyn, twyn ;
clawdd, gwaldon :— v. a. bangcio, gos-
od yn yr ariandy ; gwi-fchgloddio.
Bank-bill, bangc'-bul, ) s. cedlen, ced-
Bank-note, bangc'-uot, j eb, bangceb ;
cedai.
Banker, bang'-cyr, s. bangcwr, arianwr,
cedydd.
Banking, bang'-cing, s. bangcyddiaeth,
arianyddiaeth ; gwrthgloddiad.
Bankrupt, bangc' -rypt, s. torged, tor-
gedydd; methdalwr :— a. torgedol: —
V. torgedu.
Bankruptcy, bangc'-ryp-si, s. torgedaeth,
methdal ; methfasnach.
Bankruptcy court, bangc'-ryp-si ciirt, s.
torgedlys.
Bank-stock, bangc'-stoc, s. cedsawdd,
ariansawdd bangc.
Bamier, ban'-nyr, s. baner, baniar,
Uuman, penwn, pensel ; arwydd ; ys-
tondardd.
Bannered, ban'-nyrd, p. a. banerog,
Uumanog.
Banneret, ban'-nyr-et, s. marchog y
faner, cadfarchog, baneryn.
Bannerol, ban'-yr-ol, s. baneran, banerig.
Bannian, ban'-ian, s. ysgafnwisg, teneu-
wisg. [geirch.
Bamiock, ban'-nyc, s.teisen geirch, torth
Banns, banz, s. pi. gostegion.
Banquet, bang'-cwet, s. gwledd, cyfedd-
ach ; banfaeth, prain, cyfedd, gwest-
■ fa, allwest : — v. gwledda, cywledda,
cyfeddach.
Banqueting, bang'-cwet-ing, 8. cyfedd-
ach, gwledd ; gwleddiad.
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei satu yn hwy ; o, Hon;
BARB
69
BARI
i
Bansticle, ban'-sticl, s. crothell=math
ar bysgodyn.
Banter, ban'-tyr, v. n. cellwair; cyd-
gam, gwawdio, saethyta : — s. cellwair,
celchwar, gw&wd, digrifwch.
Bantling, bant'-ling, s. maban, baban,
plentyn. pant.
Baptism, bap'-tuzm, s. bedydd ; bedydd-
Baptisinal, bap-tuz'-myl, a. bedyddiol.
Baptismal font, bap-tuz'-myl ffont, s.
bedyddfaen, bedyddfan.
Baptist, bap'-tiist, * s. bedyddiwr,
Baptizer, bap-tei'-zyr, ) bedyddiedydd.
Baptistery, bap'-tus-tyr-i, s. bedyddfa,
bedj'^ddfan, bedyddle.
Baptistical, bap-tus'-ti-cyl, a. bedyddiol.
Baptize, bap-teiz', v. a. bedyddio; bad-
yddu. ■■
Bar, bar, s. bar, boUt, trosol, gweUging;
rhwystr, Uudd, llestair, attaliad ;
". annod, oed : — r. a. bario, boUtio ;
rh-wystro; gohirio; llysu, gwi-thod;
trecio.
Barb, barb, s. adfach, gaflach, gwrth-
f ach ; barf ; blaen arf ; tagell ; Barb
=ceffyl o Barbaria : — v. a. eillio ; ad-
fachu ; marchdrecio.
Barbacan, bar'-by-cyn, s. rhagwertliyr,
murglawdd, rhagfwrch ; gwnorel, mag;
neldwr.
Barbarian, bar-be'-ri-yn, s. barbariad ;
anwariad, anfoesog, anwaryn, creulon-
iad : — a. barbaraidd ; anwaraidd ; di-
foes, trwsgl, annysgedig; creulawn,
ciaidd.
Barbaric, bar-bar'-ic, a. barbarig; tra-
mor, peUenig.
Barbarism, ba?-by-ruzm, s. barbariaith,
llygriaith, anghyfiaith, anwariaith ;
llygi-air; annysg, anfoes; creulonedd,
anwaredd.
Barbarity, bar-bar'-i-ti, s. barbariaeth,
anwariaeth; creulondeb, ffyrnigrwydd,
annynoliaeth ; Uediaith.
Barbariiie, bar'-by-reiz, v. a. barbareidd-
io, anwareiddio.
Barbarous, bar'-byr-yz, a. barbaraidd,
anwar; difoes, anniwyllus, trwsgl,
taiog, gwladaidd ; anghyfiaith,
anghroyw ; gwj-Ut ; creulawn, milain.
Barbecue, bar'-bi-ciw, s. cj'fanrost=:
anifel wedi ei drin yn gyf an : — v. a.
cj'fanrostio, cyfandrin.
Barbed, bwr'-bed, a. barfog ; adfachog,
gaflog, gaflachog ; arfog ; cyfgaened : —
p. a. adfachedig ; eilliedig.
Barbel, bar'-bl, s. barfogyn=enw pys-
godyn.
Barber, bar'-byr, s. barfwr, eiUiwr, eill-
iedydd :—i: a. eillio ; tori gwallt.
Bard, bard, s. bardd=aelod o'r hen sef-
ydliad Cymreig a elwir barddoniaeth ;
prydydd ; marchaddurn, marchwisg.
Barded, bar'-ded, p. a. seirchiedig; Uur-
igog, arfog.
Bardic, bar'-dic, ) a.barddig,barddol,
Bardish, bar'-dish, ( barddonol, bardd-
aidd, barddonaidd.
Bardic alphabet, bar'-dic al'-fia-bet, s.
coelbren y beirdd.
Bardism, bar'-duzm, s. bar.ddoniaeth=
sefydliad Uenorol cyssefin y Cymry;
barddas, barddaeth, barddin, bardd-
awd; barddoni; prydyddiaeth.
Bare, beyr, a. noeth, llwm, moel, Uym-
rig ; tlawd, anghenus, diaddum ; unig :
— V. a. noethi, llymhau, dihatru;
llymrigo.
Barebone, beyr'-bon, s. goachul, gewai,
ysgerbwd.
Bareboned, beyr'-bond, a. cul, teneu,
esgyrnllwm.
Barefaced, bejT-ffest', a. gwynebgaled,
gwynebagored ; digudd, hysbys, am-
Iwg; haerUug.
Barefacedness, beyr-ffest'-nes, s. haer-
llugrwydd, rhyfyg, gwynebgaled-
rwydd.
Barefoot, bejT'-ffwt, a. troednoeth.
Bareheaded, beyr'-hed-ed, a. pennoeth.
Barelegged, beyr'-legd, a. coesnoeth, es-
geirnoeth, llymgoes.
Barely, beyr'-li, ad. yn noeth, ynUwmj
prin, braidd, yn brin, o'r braidd.
Barenecked, beyr'-nect, a. gwarnoeth,
gyddnoeth ; diorchudd.
Bareness, beyr'-nes, s. noethder, noeth-
ni ; Uymder, moeledd ; cubii, teneu-
der; prinder, tlodi.
Barf ul, bar'-ffwl, a. rhwystrog, lluddioL
Bargain, bcir'-gyn, bar' -gen, s. cytun-
deb, ammod, bargen, newid, cyf newid ;
pryniad: — v. a. cytuno, bargeinio,
bargenio, bargena, marchnata, ffeirio ;
gwerthu.
Bargainee, bar-gyn-i', s. ammodai, bar-
genai, bargeinydd ; y prynwr.
Bargainer, bar'-gyn-jv, «• cytunwr, am-
modwr, bargeuiiwr, bargenwrj y
gwerthwr.
Barge, barj, s. ysgraff, ysledfad, bad;
tlysfad, teyrnfad.
Bargeman, barj'-myn, s. ysgrafi'wr, bad-
wr.
Barilla, ba-rul'-ly, s. halwymon; llud-
lyrlys, llyrlysiant ; llyrlys Yspaen.
6, llo; u, dull; to, swn; w, pwn ; j, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BARR
70
BASE
Bark, bare, s. rhisg, rhisgl; rhisgyn,
rhisglyii:— t?. a. rliisgo, rhisglo, di-
risglo, pilio: — v. n. cyfarth, arthio,
dygyfarth.
Barker, bai-'-cyr, s. cyfarthwr ; rhiglwr,
rhisglydd.
Bai-king-irons, bar'-cing-ei-yi-nz, s. ^?.
pilofier; pilbren.
Barley, bar'-li, «. haidd, barlys.
Barley-corn, bar'-li-corn, s. heidden,
heiddyii, barlysyn.
Barley-grass, bai^-li-gras, s. heiddwellt.
Barley-sugar, bar'-li-shiiZ-gyr, s. breu-
sugr, breusugar.
Barley-water, bttr'-li-wo'-tyr, s. heidd-
wy, dwr haidd.
Barm, barm, s. burym.
Barmy, bar'-mi, o. burymog ; swyfog.
Barn, barn, s. ysgubor, ytty, heiniardy.
Barnacl, btfr'-nycl, s. geiifa, penwar;
gefaildrwyn; gwyran=matliarwydd
f6r.
Barometer, ba-rom'-i-tyr, s.\hinfynag,
hinraddog, hiniadur ; awyrfynag,
awyrfeidyr.
Barometrical, ba-ro-met'-ri-cyl, a. hin-
fynegol, hiiiraddol.
Barometrograph, ba-ro-met'-rii-graff, s.
hinfydrebyr, hinfydriadur.
Baron, bar'-yn, s. baron, barwn, breyr;
arlwydd, arglwydd.
Baronage, bai-'-yn-yj, s. baroniaeth ; ar-
glwyddiaetli.
Baroness, bai-'-yn-es, «. barones, brejrres ;
arglwyddes.
Baronet, bar^-yn-et, s. barwnig, baronig,
breyrig.
Baronetage, bar'-yn-et-yjjS. baronigaeth,
breyrigaeth.
Barony, bar'-yn-i, s. baroniaeth, barwn-
iaeth.
Baroscope, bar'-o-scop, s. awyrnodydd,
awyrbwysai, awyriadur; hinfydrai,
hinnodydd.
Barouche, ba-rwsh', s. rliythgerbyd,
rhythglud.
Barque, bare, s. llong drihwyliar, Uong
drihwylbren, barg.
Barracan, bay-ry-cyn, s. panwe, tew-
nwydd.
Barrack, bai-'-ryc, s. lluest, lluestty, Uu-
estfa, lluest milwjT, gwersyUf a ; car-
dotty.
Barrator, bar'-ra-tyr, s. cyfreithgarwr,
ymgyf reithiwr ; cecryn ; twyUgadwyn.
Barratry, bar'-re-tri, s. cyfreithgarwch.
Barrel, bar'-rel, s. baril ; barilaid : — v, a.
barilo.
Barren, bar'-ryn, a. anffi-wythlawn ; am-
mlilantadwy, dieppil; hysp, ditlith;
diffaeth; sych.
Barren laud, bar'-ryn land, s. diffaeth-
wch, diffaethdir.
Barrenness, bar'-ryn-nes, s. anffrwyth-
londeb, diffrwythder ; diepiledd, an-
hiledd; hysprwydd; prinder.
BaiTicade, bar-ri-ced', I s. brysgaer,
Barricado, bai--ri-ce'-do, ) brysglawdd,
bargae, attalgaer, bardel, attaJglawdd ;
caerwaitli; rhwystr: — v. a. attalgau;
rhwystro, Uuddio.
Barrier, bai-'-ri-yr, s. attalgaer, ^uddel-
gaer; terfyn, cyffin; ditfynfa, caerfa,
argae.
Barrister, bar'-rus-tyr, s. dadleuydd,
dadlydd, barofydd, cynghawsydd, bar-
gyfreithiwr.
Barrow, bar'-ro, s. berfa, carthglwyd ;
mochyn, twrch ; crug, gwyddgrug,
camedd, earn ; tomen, twmpath.
Barrow-man, bar'-ro-myii, s. berfawr,
berfaydd.
Bai-shot, bar'-shot, s. baxbeled, barbelen,
barbel, pelen ddeupen.
Barter, bar'-tyr, v. amnewid, cyfnewid,
trafnidio, cyngwerthu, ffeirio, cyf-
- werthu, newid : — s. amnewidiad, new-
id wriaeth.
Barterer, bai-'-tyT-3rr, s. amnewidiwr,
nwyddnewidiwr, cyfnewidiwr.
Barton, bar'-tyn, s. maenor, maenol,
maenorfa.
Baiyphony, ba-ruff'-6-ni, s. ffeigeb, at-
tal dywedyd.
Barytes, ba-rei'-tiz, s. tromddaiar, daiar
drom.
Barytone, bar'-i-ton, s. tromsain, trom-
acen.
Basalt, ba-solt', s. colofgraig, basalt.
Basaltic, ba-sol'-tic, a. colofgi-eigiol, bas-
altig.
Base, bes, a. gwael, isel, distadl; brwnt,
budr, bawaidd, diffaeth, has, anadd-
wyn, dyhir ; gwrthun, gwarthus ; gor-
wael, diwerth, anwiw, anweddaidd,
annhelediw ; adlawaidd, dirmygus,
arlyth ; gau, ffugiol ; cymmysg, Uygr-
edig ; iseh-add ; salw ; dwys, dwf n : —
s. sylfaen, sail, gwaelod, bonsang, bon,
sylfon, gosail, ysbur, mm-dd, ystol,
seilwadn ; sawd ; coeswisg ; hws, suder;
eyflegiyn: — v. a. seilio, syKaenu,
seiliannu ; gwaelu, iselu.
Baseborn, bes' -born, a. bastarddaidd;
isel, gwael, iselwael, iselradd.
Basebom-child, bes'-born-9eild, s. bas-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dhn; o, tor, ond ei sain ynhwy; o, Hon;
BASI
71
BAST
tardd, basfcerddyn, plent3m gordderch,
plentyn ordderch ; plentyn bastardd.
Base-feUow, bes'-fifel-l(3, s. bawddyn,
bawai, adill.
Baseless, bes'-les, a. disail, disylfaen,
disylwedd.
Baseline, bes'-lein, s. baslin, basUnell.
Basely, bes'-li, ad. yn wael, yn isel.
Basement, bes'-ment, s. seiliad, bonad;
sylfan, llawr, sylfa, syl.
Base-minded, bes'-mein-ded, a. gwael-
frydig ; anwraidd.
Baseness, bes'-nes, s. gwaelder, distadl-
edd ; diffeitlider, brynti, dyhirwch ;
gwrthuni; geuoldeb; crintachrwydd ;
bastarddiad, lledach, lledryw; anwr-
edd ; dyfnsain.
Basinet, baz'-i-net, s. penial, penor,
helm, penflfestin.
Base-woman, bes'-wym-yn, s. dyhiren,
dyhirog.
Bash, bash, v. n. cywilyddio, gwlad-
eiddio.
Bashaw, ba-sho', s. Pasha, Basha ; rhag-
law, rhaglofydd=enw swyddog Tyrc-
aidd; gormesydd; balchyn.
Bashful, bash'-ffwl, a. gwylaidd, gwyl,
yswil, cywilyddgar, gwladaidd; gor-
wylaidd, gwyleddog, miilaidd, cynwyl ;
aneofn, ofnus.
Bashfuliiess, bash'-fifwl-nes, s. gwylder,
yswildra, gwladeiddrwydd ; gorwyl-
edd, symlrwydd, cyrchwyledd; lled-
neisrwydd.
Basil, baz'-ul, s. minosgo, minosg; os-
gofin, osgfin ; moUtgroen, croen daf ad ;
breninllys, basil : — v. a. osgfinio, hogi
minosg.
Basilic, ba-zul'-ic, s. breninllys, urddas-
ty, neuaddlys ; esgoblys, esgobdy ;
egiwys ; capel ; alwythen, gwythen yr
afu : — a. neuaddol ; cadeirioi, ban-gor-
ol ; alwythenol.
Basilicon, ba-zul'-i-cyn, s. alenaint, ba-
silicon.
Basilisk, baz'-i-lusc, s. y fad felen, ceil-
iog y neidr ; cobwiber ; algonon, cyf-
legr mawr.
Basin, \ be'-sn, s. cawg, mail, osged, os-
Bason, f gyd, golchlestr ; dyfrgist, pant-
lyn, Uynwyn, cronbwll, llongle, noflyn,
machwy ; haenbant, pannyledd, pant.
Basin-shaped, be'-sn-shept, a. cawgaidd,
meilaidd.
Basis, be'-sus, s. syKaen, sail, gwaelod
^Base, s.
Basist, be'-sust, s. sawdgantor, sodgan-
tor, cantor isalaw.
Bask, base, v. ymheulo, boldesu, tor-
heulo, ymdesota, bronheulo; ymdor-
daen, ymorheulo ; heulo, cynhesu.
Basket, bas'-cit, s. basged, basgawd ;
cawell; mwys, fiflasg; basgedaid,
caweUaid:— V. a. basgedu ; fflasgu.
Basket-like, bas'-cit-leic, a. basgedaidd,
basgedol.
Basket-maker, bas'-cit-me'-cyr, s. bas-
gedwr, cawellydd.
Basket- woman, bas'-cit-wym'-yn, s. bas-
gedes, basgedyddes ; cawellyddes.
Basket-work, bas'-cit- wyrc, s. basg, basg-
waith.
Basking-shark, bas'-cing-sharc, s. tes-
bysg, heul-bysg ; tesforgi.
Bason-f ul, be'-sn-ffwl, 8. cawgaid, cogaid,
meilaid.
Bass, bes, s. isalaw, sawd, dwn, bjrrdon,
byrddwn, islais, bas ; graenbysg ;
gwaglwyf en, pisgwydden ; rhestog,
mat, hesgwe, hannas : — a. isel, bas,
dwn, dwfn, dwys: — v. a. dyfnseinio,
dwnseinio, dyfnleisio, sodleisio.
Bass-clef, ) bes'-cliff, s. allwedd yr is-
Bass-cliff, ) alaw.
Bass-counter, bes'-cown-tyr, s. gwrth-
sawd, isdwn, isfyrdon.
Baasa-di-camera, bas'-sy-di-cam'-i-ry, s.
eilsodgi-wth=oflFeryn cerdd i ganu yr
eilsawd.
Basset-horn, bas'-set-hom, s. talgom.
Bassette, bas'-aet, s. sodgi-ythan, sod-
grythig.
Basso-continuo, bas-so-con-tun -iw-o, s.
offerdwn, offersawd, orgeinsawd, er-
migsawd ; trysawd.
Bassoon, bas'-s?«n', s. sodbib, dwnbib,
dynbib, sawdbib.
Bassoonist, bas-swn'-ust, s. sodbibydd,
dwnbibydd.
Bass-relief, bes'-ri-liflf, s. iselsaf, bas-
lun, basddelwad.
Bass-string, bes'-string, s. llorfdant, bas-
dant.
Bass-viol, bes-fei'-yl, s. sodgrwth, crwth
y byrdon.
Bass-voice, bes'-fois, s. yr islais, dwn-
lais, sodlais ; isalaw.
Bast, bast, s. rhisgraff, pisgrafF, rhafif
Iwyf.
Bastard, bas'-tyrd, s. bastardd, basterdd-
yn; plentyn ordderch, plentyn gor-
dderch ; cysswynfab, mab llwyn a
pherth; anhap :— a. bastarddol; di-
rywiedig, Uedrywiog, llygredig, Ued-
ryw; gau : — v. a. bastarddu, bastardd-
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BATT
72
BAWD
Bastardize, bas'-tyr-deiz, v. a. bastardd-
oli, profi yn fastardd.
Bastardy, bas'-tyr-di, s. bastarddiaeth,
gorddercliiaeth.
Baste, best, v. a. pastynxi, ffonodio,
euro; iro, sewio; brasbwytho, liir-
bwytho, gownio.
Bastile, bas-trl', s. carchar, carcharle.
Bastinade, bas-ti-ned', ) s. pastyniad,
Bastinado, bas-ti-ne'-do, j ffonodiad,
ffustiad, curfa, dwysguriad ; pedlach-
iad, pedffustiad : — r. a. pastynii, ffon-
odio ; pedffustio, pedlachio, ciiro
gwadnau traed troseddwr, f el y gwna'r
Tyrciaid.
Basting, bas'-ting, s. pastyniad; iriad,
sewiad ; brasbwythiad.
Bastion, bas'-tiyn, s. rhagfur, gwrtli-
glawdd, bwrch, amddiffynfa.
Bat, bat, s. humog, hum, human; clwpa,
ysgi, cnwpa, cwlbren ; cleifaen, llos-
gleifaen ; ystlum, ystlumyn, ysbril : —
V. a. humio, tafarchu, ysgio; chwareu
pel a chlwpa.
Batch, ba?, s. pobiad, poblwyth, crasiad,
ffyrnaid ; armerth.
Bate, bet, s. cynhen, amryson, jrmxafael:
— V. a. Ueiliau=^&a/c. pad.
Bat-fowling, baf-ffowl-ing, s. nosadar-
Bateful, bet'-ffwl, a. cynhenus, ymrael-
us, cecrus.
Batement, bet'-ment, s. Ueihfid, toliad,
treiad, gostyngiad, bychaniad.
Bath, b«th, s. baddon, ymdrochle, ym-
drochfa, ymolchfa, baddondy ; enein-
dy; dyfrenaint ; bath=mesur Hebr-
aeg yn cynnwys saith galwyn a phed-
war peint.
Bathe, bedd, v. ymdrochi, ymolchi, ym-
faddu, baddu, trochi, golchi ; mwydo.
Bathing, be'-dding, s. ymdrochiad, ym-
olchiad, baddiad ; ymeneiniad.
Bathos, bc'-thos, s. suddadiaith, sudd-
iaith, disgyniaith.
Bath-room, bath'-rwm, s. baddgeU, ys-
tafell drochi.
Bath-stone, bath'-ston, s. baddfaen.
Batlet, bat'-let, s. golchbren, golchffon.
Baton, ba'-tiing, ) s. berUysg, byrllysg
" ii', j
twn.
Batoon, ba-twn', j ffon, Uawffon, pas-
Battailous, bat'-te-lyz, a. rhyfelog,
brwydrus, byddinol, cattrefnus.
Battalia, ba-te'-li-y, cattrefn, cadwedd,
aerdrefn, trefn cad ; corff y gad.
Battalion, bat-tal'-iyn, s. cadfyddin,
cadfagad, gogatrawd ; bagad=)i(orff o
w^ traed o 500 i 800 o nSer.
Batten, bat'-tn, v. tewychu, tewhau,
brasiiu, pwyntio ; yrabesgi, gloddesta;
gwrteithio, diwyllio : — s. hirgulen,
asteU hirgul.
Batter, bat'-tyr, v. pwyo, euro, dulio,
ysgytio, briwo, hyrddio, hyi-ddu, cy-
mliwyso ; hyrddbwyo, cadhyrddu ;
ysgythu :— s. pwyfysgedd, toes crem-
pog.
Batterer, bat'-tyr-yr, s. pwywr, curwr,
duliwr.
Battering-ram, bat'-tyr-ing-ram, s.
' hyrddiadur, cadbwyadur, hyrddyr,
hyrddermig. hjTddofferyn.
Batter-rule, h&t' -tjv-Twl, s. ysgythlin=:
math ar blymlin.
Battery, bat'-tyr-i, s. magnelfa, gwnwal,
hergodfa, hyrddglawdd ; cadhyrddiad,
hyrddwd ; hyrddermig, hyrddofferyn ;
curoffer, hyrddolion ; cluder.
Batting, bat'-ting, s. tafarchiad, huniad.
Batting-staff, bat' -ting-staff, s. golch-
bren, golchffon ; pwyadur, pwyedydd.
Battish, bat'-tish, a. ystlumaidd, ysbril-
aidd.
Battle, bat'-tl, s. cad, brwydr, rhyfel,
ymladdfa ; aer, brwydrin, cadwaith,
breitheU, trin, argad, cammawn,
ceintach, cadorfod, cadafwy, bryth-
wch, trafcd, ymgyrch, gwaith, maes,
rhae : — v. brwydro, ymladd, rhyf ela,
cadu, aerodi, ymwrio, belu, brythu.
Battle-array, bat'-tl-ar-re', s. byddinad,
cattrefn, trefn cad, ymbediad, ym-
fyddinad.
Battle-axe, baf -tl-acs, s. cadfwj'eU, aer-
fwyeU, bwyeU, bwyell ddeufin.
Battle-door, bat'-tl-dor, s. pelgip, pel-
gib ; y Uyfr corn.
Battlement, bat'-tl-ment, s. canllaw,
gwalc ; murganllaw, caerganllaw,
rhwyllganllaw. [long.
Battle-ship, bat'-tl-ship, cadlong, aer-
Battling, bat'-tling, ». brwydrad, ym-
laddiad, aerawd, ymladdfa; brwydr,
cad.
Battology, bat-tol'-o-ji, ffladredd, adeir-
iad.
Baubee, bo-bi', s. dimai Albanaidd.
Bauble, bo'-bl, s. ffril, tegan.
Bavaroy, baf'-y-roi, s. hugan, arwisg.
Bavin, baf -un,s. ffagoden, ffasg, tasgell ;
tusw, ysgubeU.
Bawd, bod, s. carnbuten, brontlatai,
nwyflatai, trythyUes ; Uywydd putein-
dy : — V. n. nwyfweini ; cadw puteindy.
Bawdiness, bod'-i-nes, s. serthedd,
brynti ; anlladrwydd, tiythyUwch.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; %, llid; 1, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
BEAK
BEAS
Bawdry, bo'-dri, «. nwyflataeth ; serth-
edci, budi'edd ; serthiaith, anlladiaith.
Bawdy, bt/'-di, a. serth, brwnt, aflan ;
anniwair, trythyll, cywilyddus ; budr-
iaith.
Bawdy-house, bo'-di-hows, s. tiyfchylldy,
puteindy.
Bawl, bol, V. gwaeddi, bloeddio, llefain,
crochlefain, garmio, ysgermain, gawri,
lleisio, beichio.
Bawler, bo-lyr, s. gwaeddwr, bloeddiwr.
Bay, be, a. gwineu, gell, gwineugoch: —
8. machwj', ebach, more bach ; angorfa,
agorle ; dyf rargae ; cwlas, duad ;
llawryf, Uawri, llawrwydden, llor-
wydden, diodwydden, pren y gerwyn;
dj^sgwyliad:— r. cyfarth.
Bay-window,be'-wun-d6, s. cromfiFenestr.
Bayard, be'-yrd, s. ceffyl gwineu ; llygad-
rythwT. [bidogan.
Bayonet, bc'-yn-et, s. gwnfidog, bidog,
Bazaar, by-zar', s. nodachfa, nodachdy
=masnachdy nwyddau amryfath.
Bdellium, del'-iym, s. bdeliwm, deliwm,
bedolach=matli ar berl y sonir am
dano yn yr Ysgrythyrau.
Be, hi, V. n. bod; hanfod, hanfodi, sy,
sydd ; mae ; oes.
Beach, hiq, s. traeth, traethell, beisdon,
tywyn, Uafan, gro, engwarth, glan y
mor.
Beachy, hix^-i, a. traetheUog, llafanog.
Beacon, bi'-cn, s. pigwn, gwylfa, dys-
gwyKa, tvvr gwyUed, alarmdwr ; gol-
eudy, tanfwdwl, coelcerth.
Beaconage, bi'-cn-ej, «. pigyndoU, pig-
yndal, toll gwylfa.
Bead, bid, s. glain, gleinron.
Bead-cuffs, bid-cyffs, s. p?. gleindasau.
Beadle, bi'-dl, s. rhingyll, gwysiwr;
gostegwr, hoeddiadur, brysgyUydd.
Beadleship, b/-dl-ship, s. rhingyUiaeth ;
brysgyllyddiaeth ; gwysiadaeth; plwy-
wasiaeth.
Bead-maker, bid'-mc-cyr, s. glein-
wneuthurwr ; gleinwerthwr.
BeadroU, btd-rol, gleinres, rhes paderau.
Beadsman, bidz'-myn, s. paderwr, pad-
erydd, gleiniwr.
Beadswoman, bidz'-wym-yn, s. padares,
pader-wraig, gleinyddes.
Bead-tree, hid'-tri, gleinwydden.
Beagle, bi'-gl, s. corfytheuad, corhuad,
olrhead, corhelgi, huadgi.
Beak, btc, s. pig, gylfin, gylf, gylfant,
ysnid ; pen-garn ; duryn ; ban, bant,
ucheldir -.—v. a. ysglyfio, ysglyfu ;
ymaflyd H't big.
Beaked, hict, a. gylfinog, gylfog ; dur-
ynog ; pigfain, blaenfain.
Beaker, bi'-cyr, s. cwpan, gwydryn, di-
odlestr.
Beal, bil, s. penddiVyn, Uynoryn, ploryn,
crugdardd :—v. a. llynori, crawni,
gori, crugdarddu.
Beam, him., s. trawst, tylath, swmer,
paladr; swdden, saffwn, swddyn,
gweUging, dyrwynlath ; pelydryn,
rhaidd, Uugyn, Uygedyn, Iflaw, hir-
ell : — V. pelydru, rheiddio, ffloi, rhai-
adu, pleinio, paladu; tywynu, dys-
gleirio, Uewyrchu.
Beaming, bim'-ing, s. pelydriad, rheidd-
iad ; gwawr, Uewyrch ; rhagddangos-
iad : — a. pelydrog.
Beamy, hi'-mi, a. pelydraidd, rheiddiog ;
braisg; cornosglog, corniog.
Bean, bin, s. ffaen, ffeua.n ; ponar.
Bean-fly, bin'-fflei, s. ffagleren, ednogyn
yffa.
Bean-sheUs, bm'-shelz, s. pi. codau ffa,
plisg ffa, ciban ffa, masgl ffa.
Bean-stalks, bin'-stocs, s. pi. caUod ffa,
caUodr ffa, gweUt ffa.
Bean-tree, bin'-tri, s. ffaonwydden.
Bear, beyr, v. dwyn, dygyd ; cludo, cario ;
cynnal, dal, dala; ai-wain, arweddu;
dyddwyn, dyborthi; goddef, dioddef;
geni ; ymarweddu, ymddwyn ; pwyso ;
caniatau :— s. arth :— /. axthes -.—pi.
eirth, arthod.
Beard, b?'yrd, s. barf ; col, cola, col yd,
adfach :— r. barfu; tynu'r farf ; sar-
hau ; herio ; tocio.
Bearded, bi*yr-ded, a. barfog; coliog;
gwrthfachog.
Beardless, bt'yrd-les, a. difarf ; moel,
mebinaidd, ieuangc.
Bearer, be'yr-yr, s. dygiedydd, dygiaditr,
addygydd, dygwr, dygiawdr ; cludydd;
> cynnalydd, daliedydd ; arweddwr.
Bearing, be'yr-ing, s. dygiad ; cludiad ;
daliad ; arweddiad, ystum, munud,
ymddygiad ; cyfeiriad ; perthynas ;
cyssylltiad ; sefyUfa.
Bearist, be'yr-ust, a. arthaidd, arthog,
arthol.
Beast, hist, s. anifel, anif ail, mil, milyn,
ysgrubl, ysgrubliad; bwystfil.
Beastial, bis'-9yl ; best'-i-yl, a. anifeil-
aidd, bwysttilaidd ; creulawn.
Beastliness, bist'-li-nes, «. anif eikwydd ;
mileiddrwydd ; biynti ; aflendid, am-
mhuredd.
Beastly, bist'-li, s. anifeilaidd ; bwystus;
ffiaidd, aflan, mochynaidd ; serthaidd.
o, no;'u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BECA
BEDE
Beat, bit, v. euro, taro, baeddu, dulio,
pwyo, ffusto ; gorclifygu, gorfod ;
malm'io, cymmriwio; llachio, cnocio,
wabio ; dyrnu ; tori ; moi-thwylio ;
chwyfio, dychlamu, ysbongcio : — s.
cur, maedd, dul, llach ; curiad, pwyad.
Beat, bet, bit, \p. p. curedig, taraw-
Beaten, bi'-tn, J edig, luaeddedig, pwy-
edig.
Beater, bi'-tyr, s. curwr, duliwr ; pwyed-
ydd, pwyodr; gorddwyn, gordd bal-
mantu.
Beatific, bi-y-tuff-ic, a. gwynfydlawn,
gwynfydedig, gwynfydig, gwyuiaeth-
iol.
Beatification, bi-at-i-fii-ce'-shyii, s. gwyn-
eithiad, gwynfydoliant = dadganiad
gwynfydigrwydd un gan y pab.
Beatify, bi-at'-i-ffei, v. a. gwyneithu,
gwynfydoli, dedwyddu.
Beating, bi'-ting, s. curiad, maeddiad ;
inaeddgen, curfa ; cyweiriad ; dys-
gybliad.
Beatitude, bi-at'-i-tiwd, s. gwynfyd,
gwynfydolrwydd, dedwyddwch, ded-
wyddyd.
Beau, bo, s. coegyn, ysgoegyn, pertyn,
pefryn ; cariedyn, cariad.
Beau-ideal, bo-ei-di'-al, s. manon, tyb-
fanon, gwir degwch dychymmygol.
Beauish, bo'-ish, a. coegynaidd, coeg-
falch, pefrin, mursynaidd.
Beau-monde, bo-mond', s. gwychfyd,
arfuchedd, defodfyd.
Beauteous, biw'-ti-yz, ) a. teg, pryd-
Beautiful, biw'-ti-flVl, j ferth, gM.n,
glandeg, prydweddol, hardd, mirain,
telediw, glwys, eirian, iesin, cain,
dillyn, dain, deiniol, clws, telaid, tlws,
berth, mir, cyfrdelaid, eirioes, pefr,
gwymp, twtnais ; hyfiyd.
Beautiousness, biV-ti-yz-nes, \s. teg-
Beautifulness, biw'-ti-ffwl-nes, ) wch,
prydferthwch, glendid, harddwch.
Beautifier, biV-ti-ffei-yr, s. tegychydd,
addurnwT.
Beautify, biw'-ti-ffei, v. teghau, tecau,
addurno, gwychu, mireinio, eirianu,
deinioli.
Beauty, biw'-ti, s. tegwch, glendid,
harddwch, ceinder, glwysedd, tegid,
teleidiTvydd ; pryd a gwedd ; hyf ryd-
wch.
Beauties, biw'-tiz, s. pi. ceinion, teleid-
ion, dillynion, tlysion.
Beaver, bi'-fyr, s. llostlydan, ffrangcon.
Becafico, bec-y-flft'-c6, s. fl8gysor=ader-
yn tebyg i'r eos, ac yn byw ar ffigys.
Becalm, bi-cem', v. a. tawelu, gostegu,
Uonyddu, Ueddfu, dystewi, esmwytho.
Becalming, bi-cam'-ing, s. tawelwch ;
gostegiad.
Became, bi'-ccm', p. j).^=Become.
Because, bi-coz', c. oherwydd, o her-
wydd, oblegid, o blegid, o achos, her-
wydd, o etliryb ; canys, am, gan, can,
rhag, erwydd, gwaith, o waitli, yn
gymmaint a, o blaid.
Bechance, bi-9ans', v. n. hapio, dygwydd,
dygwyddo.
Beck, bee, s. amnaid, awgrym, munud ;
awgrymiad :—■ 2;. amneidio, awgrymu,
munudio.
Beckon, bec'-cn, v.=Beck.
Becloud, bi-clowd', v. a. cymmylu, ty-
wyUu, caddugo.
Become, bi-cym', v. n. dyf od yn, myned
yn ; dyfod, myned ; dygwydd, dam-
weinio ; dyfod o : — v. a. gweddu, bod
yn gweddu ; perthyn, perthynu.
Becoming, bi-cym'-ing, a. gweddus,
addas, cymhwys, prydferth, addwyn,
hardd, priodol.
Becomingness, bi-cym'-ing-nes, s. gwedd-
usrwydd, addasrwydd, addwynder,
prydferthwch.
Becripple,bi-crup'-pl,v. a. cloffi,efryddu.
Bed, bed, s. gwely ; gorweddf a, gw&l ;
haen, gwanaf : — v. gwelyo; gwelyfu ;
cydwelya; gosod, haenu.
Bedabble, bi-dab'-bl, v. a. gwlychu;
taenellu.
Bedaggle, bi-dag'-gl, v. a. diblo, caglu,
Uodro.
Bedash, bi-dash', v. a. taeneUu, ys-
geintio, ysgaenu.
Bedaub, bi-dob', v. a. diwyno, dwyno,
dwbio, plastro, llytrodi, fiuthrodi.
Bedazzle, bi-daz'-zl, v. a. teryUu, gor-
ddysgleirio, Uuthru, seirianu.
Bedchamber, bed'-?cm-byr, s. ystafell
wely, cuddigl, hun-gell, cysgell, gwely-
fan.
Bedclothes, bed'-cliiz, bed'-cloddz, s. pi.
dillad gwely.
Bedding, bed'-ding, s. gwely a'i gylch-
edau ; defnydd gwely; gwely.
Bedead, bi-ded', v. a. marwhau, mar-
weiddio.
Bedeck, bi-dec', r. a. addurno, trwsio,
prydferthu, gwychu, eirioni, pingcio.
Bedehouse, bid' -hows, «. paderdy, betws;
elusendy, ysbytty.
Bedevil, bi-defl', v. a. diawleiddio ; dy-
rysu ; dystrywio.
Bedew, bi-diw', v. a. gwlitho; gwlychu.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
BEER
75
BEGG
Bedfellow, bed'-ffel-6, s. cywely, cyd-
wely.
Bedight, bi-deit', ) v. a. gwychu,
Bedizen, bi-dei'-zn, j harddu, addurno,
pingcio ; gwisgo.
Bedim, bi-dum', v. a. dallu, tywyllu,
caddugo.
Bedlam, bed'-lym, s. bedlem, bedlam,
gwallgofdy, Uoerigdy, yiifytty : — a.
bedlemaidd, gwallgof.
Bedlamite, bed'-ly-meit, s. bedlemydd,
gorphwyUwr; lloerig (pi. lloerigion).
Bedmaker, bed'-me-cyr, s. taenydd (cy-
•weiriwr) gwely :— /. taenyddes gwely.
Bedmate, bed'-met, s. cj^wely, cydwely.
Bedpost, bed'-post,». post (colofn) gwely.
Bedraggle, bi-drag'-gl, v. a. caglo, diblo ;
ysdragio, Uusgo.
Bedrid, bed'-i-ud, ) a. gorweidd-
Bedridden, bed'-rud-dn, ) iog.
Bedroom, bed'-rwm, s. cysgeU :=:J3ed-
chamber.
Bedrop, bi-drop', v. a. taenellu, ysgeint-
io, dosi.
Bedside, bed'-seid, s. erchwyn (ochr)
gwely.
Bedstead, bed'-sted, s. pren gwely.
Bedtime, bed'-teim, s. amser gVely, am-
ser cysgu.
Bedstraw, bed'-stro, s. gweUt gwely;
gwendon, gwenwlydd, briwydd.
Bedung, bi-dyng', v. a. tomi, teilo.
Bedust, bi-dyst', v. a. llychwino, llychio.
'Bedye,hi-dei' ,v. a. Uiwio, Uifo, ystaenio.
Bee, hi, s. gwenynen :—pL gwenyn.
Beech, big, s. ffawydden, pren fFawydd.
Beechen, hi'qn, a. ffawyddaidd, ffawydd-
ain.
Beech-grove, bi^'-griif, s. ffawyddog,
Uwyn flfawydd.
Beech-mast, bz9'-mast, s. ffrwyth y ffa-
wydd, cnau'r ffawydd.
Beef, his, s. cig gwartheg, buchgig, bu-
gig, biff.
Beef -eater, biff'-i-tyr, s. bugiger, torlas
=enw aderyn ; gosgorddwr y brenin ;
bugigwr.
Bee-garden, bi'-gar-dn, s. gwenynog,
gwenynlle, gardd wenyn.
Bee-glue, bi'-glw, s. glud gwenyn, crwybr-
lud.
Bee-hive, bi'-heif , s. cwch gwenyn, mod-
rydaf , bodrydaf .
Been, bun, p. p. [Be) wedi bod.
Beer, biyr, s. cwrw, cwrwf, heiddlyn,
bir, diod frag ; diod.
Beer-house, bi'yr-hows, ) s. diotty, taf-
Beer-shop, bi'yr-shop, j amdy, cyrfdy.
Beestings, ) bis'-tingz, s. pi. llaeth tor,
Biestings, ) llaeth newydd ; brithlaeth,
cynlaeth.
Bees-wax, bis'-wacs, s. cwyr melyn,
cwyr gwenyn.
Beet, hit, s. betysen, melged.
Beet-root, bit'-rwt, s. gwraidd betys,
gwraidd melged ; pid-wraidd.
Beetle, bt'tl, s. chwilen, chwU ; gordd,
gorddwyn, pwysodr, pwyodr : — v. n.
ysgwyddo, ysgythu.
Beetle-head, bitl'-hed, s. hurthgen, llelo,
penbwl, hurtyn. Hob.
Beetle-headed, bitl'-hed-ed, a. penbyl-
aidd, hurt, penglogaidd, pwl.
Beeves, hiiz, .s. pi. (s. Beef) gwartheg,
dacomiog; biffiau.
Befall, bi-ffol', v. dygwydd, damweinio,
hapio ; dyf od ; tycio.
Befit, bi-ffut', v. a. gweddu, sutio,
addasu ; cyngweddu, ymweddu.
Befoam, bi-fiom', v. a. ewynu.
Befool, bi-ffwl', v. a. gwatwar, gwawdio,
ynfydu, gorphwyllo ; twyllo ; ffoli.
Before, bi-So'yr, prp. o flaen, rhag, cyn,
ym mlaen; gwydderbyn, ger bron,
ger, ger gwydd, yng ngwydd : — ad.
cynt, gynt, o'r blaen, ym mlaen ; cyn,
cynt na, cyn na, cyn nag.
Beforecited, bi-ffd'yr-sei-ted, a. cry-
bwylledig, rhagddyf ynedig ; rhagen-
wedig.
Beforehand, bi-ffij'yr-hand, ad.— a. ym
mlaen llaw ; o'r blaen ; rhag-.
Beforementioned, bi-fio'yr-men-shynd,
p. a. crybwyUedig, rhagddywededig,
rhagenwedig ; rhag-grybwyUedig.
Beforetune,bi-if()'yr-9wn, v. a. dygwydd,
damweinio, hapio.
Befoul, bi-ffowl', v. a. diwyno, anurddo ;
bryntiiu, Uytrodi, Uuthrodi.
Befriend, bi-tfrend', v. a. cymmwynasu ;
pleidio, cynnorthwyo, llesoli, cedu.
Befringe, bi-ffrunj', v. a. sideru, eddio,
amaerwyo.
Beg, beg, v. erfyn, deisyf , crefu, atolygu,
ymbU ;'gofyn, ceisio, dymuno ; cardota.
Began, bi-gan', p. t. {Begin) wedi de-
chreu.
Beget, bi-get', v. a. cenedlu; eppiUo,
Mlio, essillio ; rhialu ; magu ; deiUio ;
peri, cynnyrchu.
Begetter, bi-get' -tyr, s. cenedlwr; ep-
pUiwr.
Beggar, beg'-gyr, s. cardotyn, cardotai,
rheidusyn ; crefwr ; lionwr, taerwr : —
V. a. tlodi, Uymhau, rheiduso; dys-
byddu, amddifadu.
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; y, fel tsli; j, John; sh, fel 9 yn eisieu; z, zel.
BEHO
76
BELL
Beggarly, beg'-gyr-li, a. cardotynaidd ;
tlawd, rheidus, angenog, llymrig ;
gwael, bawaidd : — ad. ya dlawd, yn
salw; ynfawaidd.
Beggary, beg'-gyr-i, s. cardoteiaeth ;
tlodi, eisieu, angen; angenoctyd,
rheidusedd; crwydri.
Begging, beg'-giiig, s. cardota.
BegUt, bi-gilt', a. euredig, goreuredig,
eurdde.
Begin, bi-gin', v. dechreu, dechxe ;
cychwyn, codi.
Beginner, bi-gin'-nyr, s. dechreuwr;
cychwynwr ; awdwr ; dysgadur.
Beginning, bi-gin'-ning, s. declu-euad,
declireu, declire; cycWyniad; pen.
Begird, bi-gyrd', v. a. gwi-egysu ; cylch-
ynu, amgylchu; gwarchau.
Beglerbeg, beg'-iyr-beg, s. Beglerbeg^
prif raglaw talaetli Cyrcaidd.
Bognaw, bi-no', v. a. cnoi; ysu, treulio,
djfa.
Begone, bi-gon', in. ffwrdd ! ymaith !
hwnt ! ifei !
Begot, bi-got', p. t. } cenedledig ;
Begotten, bi-got' -tn, p. p. ) wedi ei
genedlu.
Begrease, bi-gris', v. a. iro, seimio, ir-
eidio.
Begrime, bi-greim', v. a. pardduo, duo ;
diwjaio, aniirddo, bryntau.
Begrudge, bi-gryj', r. a. grwgnach, grym-
ial ; cenfigenu ; gwarafun.
Beguile, bi-geil', v. u. twyllo, hudo,
llithio ; somi, seithugio ; hudfoddio.
Beguiler, bi-gei'-lyr, s. twyllwr, liudwr.
Begun, bi-gyn', p. p. {Begin) dechreu-
edig.
Behalf, bi-haff', s. plaid, rlian, achos,
plegid, parthed, tu.
Behave, bi-hef, v. ymddwyn, ymar-
weddu ; arweddu.
Behaviour, bi-hef'-ijT, s. ymddygiad,
ymarweddiad, ymai-wedd, moes.
Behead, bi-hed', i\ a. dibenu, tori pen,
torfynyglu.
Beheld, bi-held, p. p. [Behold) edrych-
edig, canfodedig.
Behemoth, bi'-hi-moth, s. behemoth,
afon-farch.
Behest, bi-hest', s. gorchjmimyn, archiad.
Behind, bi-heind', pi-p. — ad. yn ol, ar
ol, o'r ol, y tu ol, o'rtucefn, tuhwnt,
gwrthol, trach.
Behindhand, bi-heind' -hand, a.— ad.
yn ol llaw, ar ol.
Behold, bi-hold', v. edrych, gweled, can-
fod, tremio, golygu, syUu, craffu ;
ceinio ; llyma ; llyna : — in. wele I
wela ! nycha ! enycha ! wel !
Beholden, bi-hol'-dn, a. rhwymedig;
dan ddyled:— ^. p. (Behold) edi-ych-
edig, golygedig.
Beholder, bi-hol'-dyr, s. edrychydd,
gweladur, canfyddwx.
Behoof, bi-hwff', s. budd, lies, mantais,
mael, elw.
Behoovable, bi-hV-fybl, a. buddiol,
llesol ; angenrheidiol, gweddus.
Behoove, ) bi-h?rf', v. a. gweddu ; bod
Behove, \ yn addas ; llesoU.
Being, bi'-ing, «. bod, hanfod ; en ; bod-
olaeth.
Belabour, bi-le'-byr, v. a. euro, ffustio,
pwmpio, maeddu, tresio.
Belace, bi-les', v. a, ysnodenu ; ffunenu ;
ffrewyllio. [ol, rhwystro.
Belate, bi-kt', v. a. hwyrhau ; dal yn
Belated, bi-le'-ted, a. diweddar, hwyr,
rhy hwyr, rhywyr.
Belatedness, bi-le'-ted-nes, s. diweddar-
wch, rhyhwyredd.
Belay, bi-le', v. a. gwarchau ; cyrdlwyn,
rhagod ; amgylchu ; rhwymo, sicrhau ;
ysblygu.
Belch, bel?, v. biytheirio, bj^theirio, ys-
gyfogi :— s. brythar, blythar, blytheir-
iad, bytheiriad, archyth, ysgyfog.
Beldam, bel'-dym, s. gwrach, hen wrach ;
gwiddanes.
Beleaguer, bi-H'-gyr, v. a. gwarchau,
gwarchae, amgylchu ; gwersyUu yn
erbyn ; amgylchynu & llu.
Bel-esprit, bel'-les-pri, s. ceinfoes, dein-
foes ; Uedneisrwydd.
Belfry, bel'-ffri, s. Uofftygloch, clochdy.
Belie, bi-lei', v. a. celwyddu, ffugio,
Uedrithio, fFuantu; atlirodi, enllibo,
goganu.
Belief, bi-ltflf, s. cred, crediniaeth, coel,
ffydd, credo.
Believable, bi-K'-fybl, a. credadwy, coel-
adwy, hygoel, hygred.
Believe, bi-lif', v. credu, coelio ; ffyddio,
hydeni ; ymddiried yn.
Believer, bi-H'-fyr, s. credadyn, credin-
iwr, credwT, coeliwr, ffyddloniad.
Belike, bi-leic', ad. ysgatfydd, agatfydd,
fe allai, efallai, yn debygol, mae yn
debyg, tebygol.
Bell, Del, s. cloch :—pl. clych, clychau :
— V. n. ymglochi ; tyf u ar lun cloch.
Bell-animal, bel-an'-i-myl, s. clochfil,
clochfilyn.
Bellatrix, bel'-ly-trics, s. rhyfeloges=
seren ddysglaer yng nghydser Orion.
o, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
BELO
77
BENE
Belle, bel, s. tlosferch, ceinferch, pefren,
perten ; rliian.
Belles-lettres, bel'-let-tr, bel-let'-tr,
s. pi. ceinddysg, deiiiddysg, arddysg-
eidiaeth.
BeUfouiider, bel'-ffown-dyr, s. cloch-
doddwr, clochdoddydd.
Bellgable, bel'-geb-bl, s. clochdy, cloch-
dyran, clochdal, clochdwred.
Bell-lianger, bel'-hang-yr, s. clochosod-
wr, clochgrogydd, cloch-hongiwr.
BeUiclose, bel'-i-clos, a. rhyfelog, llu-
eddog, rhyfelgar.
Bellied, bel'-id, a. boliog, cestog,
chwyddedig, crothog.
Belligerent, bel-lij'-yr-ent, a. rhyfelog,
rhyfelgar, lluyddol : — s. rhyfelblaid,
rhyfelog, rhyfelallu.
BeUipotent, bel-lup'-o-tent, a. cadnerth-
ol, cadiFer, rhyfelog, llueddus.
Bellman, bel'-myn, s. clochydd, can-wr
cloch, criwr.
Bellmetal, bel'-met-tl, s. clochddelid,
mettol clych, elydr, elydn. -
BeUow, bel'-li), •;;. n. buguned, buguno,
brefu, breferu, beichio ; rhuo, gorddy-
ar ; croclifrefu : — s. bugunad, bref,
brefer ; rhu, gorddyar.
BeUows, bel'-lys, s. megin.
BeUuine, bel'-iw-ein, a. bwystfilaidd,
aiiifeilaidd, milaidd.
BeUweather, bel'-wedd-yr, s. llwdn y
gloch, arweinydd y praidd.
Belly, bel'-U, s. bol, boly, bola, ceudod,
rhumen, oral ; cest, tor ; croth, bru :
— V. bolio ; cestu ; crothi ; bolchwyddo.
Bellyache, bel'-U-ec, s. bolwst, dolurbol,
cnofa, coluddwst.
BeUyband, bel'-li-band, s. torgengl, tor-
gaing, cengl, tengl, bolrwymyn.
Bellybound, bel'-li-bownd, a. bolrwym,
rhefrwym, rhwym.
BeUy-friend, bel'-H-ffrend, s. bolerwr,
bolerai.
Bellyful, bel'-li-ffwl, s. gwala, bolaid,
crulaid, digon, llonaid bol.
BeUy-god, bel'-li-god, s. boldduw, glodd-
estwT, glwth, wttreswr, bohythwr.
Belly-pinched, bel'-li-pin^t, a. newyn-
og, newynUyd.
BeUy-slave, bel'-li-slef, s. bolwas, bol-
gaethwas.
BeUy-worm, bel'-li-wyrm, s. Uyngyreh,
Uyngeren.
Belong, bi-long', v. n. perthyn, perthynu,
deiryd.
Beloved, bi-lyfd', p. a. caredig, 'gorgar-
Beloved, bi-lyf -ed, a. anwj-1, hoff, cu,
cariadus : — s. anwylyd, cai-iad :—pl.
anwyliaid, caredigion.
Below, bi-lo', prp. is, tan, dan, is law,
oddi tan, goiis : — ad. isod, obry, tan-
odd, danodd ; iso, i waered, i lawr.
Belswagger, bel'-swag-gyr, s. anlladwr,
trythyllwr, puteiniwr ; bocsachwr.
Belt, belt, s. gwregys ; rhwymyn, cylch-
rwy : — v. a. gwregysu, amwregysu,
cylchu.
Belvidere, bel'-fi-dtyr, s. tegwel, cein-
wel; gweledle=pabell ar nen adeilad;
twyn mewn gardd.
Bemangle, bi-mang'-gl, v. a. Uarpio,
rhwygo.
Beuiask, bi-masc', v. a. mygydu ; cuddio,
celu.
Bemaze, bi-mez', v. a. dyrysu.
Bemingle, bi-miiig'-gl, v. a. cymmysgu,
mysgu. _
Bemire, bi-mei'-yr, v. a. diwyno, dwyno,
budro.
Bemoan, bi-mon', v. a. cwyno, galaru,
alaethu, gruddfan, wylofain.
Bemoaning, bi-mon'-ing, s. cwyn, alaeth.
Bemock, bi-moc', v. a. gwatwar, gwawd-
io.
Bemourn, bi-mo'ym, v. a. galaru, wylo,
wylofain.
Bench, bensh, bene, s. maingc, sedd,
eisteddle, esgemydd ; brawdle, y llys ;
eisteddfa ; eisteddfod ; cydseddwyr : —
V. meingcio, seddu.
Bencher, ben'-shyr, s. arseddog, arsedd-
wr, barnwr; henadur.
Bend, bend, v. plygu, camu, crjrmu,
gwyro, crwcau, ystumio ; gogwyddo ;
cyfeirio ; annelu ; dolenu ; gostwng : —
s. plyg, cam, camedd ; camen ; turn,
gwyredd, goCTsydd.
Bendable, ben -dybl, a. plygadwy, hy-
blyg.
Bender, ben'-dyr, s. plygwr, ystumiwr ;
gogwyddwr.
Bendlet, bend' -let, s. taleitheg.
Beneath, bi-mth', prp. tan, dan, is, is
law ; oddi tan, goris, o dan : — ad. isod,
obiy, tanodd, danodd, iso, oddi tan-
odd, dobry.
Benediction, ben-i-dic'-shyn, s. bendith ;
bendithiad, Uadaeth ; diolch, diolch-
garwch ; moliant ; cyssegriad ; hawdd-
ammor ; gwelling.
Benedictive, ben-i-dic'-tuf, a. bendith-
iol. bendithiadol.
Benefaction, ben-i-£fac'-shyn, s. cym-
mwynas, haeledd, Uesineb, ced.
6, lloj u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; 8li, fel s yn eisieu; z, zel.
BENU
BESE
Benefactor, ben-i-ffac'-tyr, s. cymmwyn-
aswr, iioddwr, lladwr, cyflesydd, cyf-
arwyswr.
Benefactress, ben-i-ffac'-tres, s. cym-
mwynas-wraig, noddes, cyflades,
mwynasoges.
Benefice, ben'-i-ffus, 8. glwysfudd, byw-
oliaeth eglwysig.
Beneficence, bi-nefF'-i-sens, s. haelioni,
cymmwynasgarwchjhygedrwj'dd, llad-
edd, cedolrwydd. caredigrwj'dd,daioni.
Beneficent, bi-neff'-i-sent, a. haelionus,
hael, cymmwynasgar, hyged, lladol.
Beneficial, ben-i-ffish'-yl, a. buddiol,
llesol, manteisiol, ennillfawr, madus,
mad, defnyddiol.
Beneficialness, ben-i-ffish'-yl-nes, s.
buddioldeb ; gwasanaethgarwch.
Beneficiary, ben-i-ffisli'-y-ri, a. glwys-
fuddiog :— 8. glwysfuddog ; person ;
perchen bywoliaeth eglwysig.
Beneficiency, ben-i-ffish'-en-si, «. cared-
igrwj'dd, cymmwynas.
Beneficent, bin-e-ffus'-ent, a. daionus,
lladol, cymmwynasol.
Benefit, ben'-i-ffut, s. budd, Ues, lles^d,
ced, mwyniant ; ennill, elw ; cym-
mwynas ; dawn ; daioni ; ewyllys da ;
lleschwareu, Uesgerdd : — v. buddio,
Uesiiu, cedu ; manteisio, elwa ; cym-
mwynasu.
Benevolence, bi-nef-o-lens, s. caredig-
rwydd, cymmwynasgarwch, ewyllys
da ; hoffedd, cariad, serch ; elusen ;
darladaeth ; cirwn ; gorfottreth.
Benevolent, bi-nef'-6-lent, a. caredig,
cymmwynasgar; elusen -gar; dyn-gar-
ol ; darladol ; daionus.
Benight, bi-neit', v. a. nosi ; tywyllu.
Benign, bi-nein', a. tirion, hynaws,
mwyn ; hael ; haelfrydig ; rhywiog ;
caruaidd, cymmwynasol, cyweithasol,
rhadlawn ; gwaraidd ; iachus.
Benignant, bi-nug'-nynt, a.=Benign.
Benignity, bi-nug'-ni-ti, s. tiriondeb,
addfwynder; haelioni; cymmwynas-
garwch ; gwareddogrwydd, mynog-
aeth: iacholrwydd. [iad; Uadaeth.
Benison, ben'-i-zn, s. bendith ; bendith-
Bent, bent, s. plyg, plygiad, camedd,
crymedd, gwyredd, ystumiad ; tuedd,
gogwydd, meddylfryd, bwriad ; tuedd-
iad ; nwyd, rhael ; gorwaered, Uech-
, wedd '.—p. t. — p. p. (Bend) plygedig,
camedip, crymedig.
Benum, ) bi-nym', v. a. merwino, mar-
Benumb, ) weiddio, flferu. cysgu, cyfiBo,
marwhau ; hurtio, syfrdanu.
Benumbedness, bi-nym'-ed-nes, s. m*r-
windod, iferdod, rhyndod ; hurtrwydd,
madrondod ; ewinrhew ; dideimlad-
i"wydd.
Benzoic, ben-z6'-ic, a. bensoig, ben-
wyddig.
Benzoin, ben'-zoin, ) s. bensoin,
Benjamin, ben'-jy-mun, ) beniamin,
m61 beniamin=math o sudd pren
dwyreiniol.
Bepaint, bi-pent', v. a. arliwio, paentio.
Bepouder, bi-pow'-dyr, v. a. pylori,
ffylori. [ganmawl.
Bepraise, be-prcz', v. a. tramoli, gor-
Bequeath, bi-cwidd', v. a. cymmynu,
gwyUysgedu ; gadael mewn ewyllys ;
gwyUysio.
Bequest, bi-cwest', s. cymmyn, gwyllys-
ged, cymmynrodd, rhodd ewyllys.
Berate, bi-ret', v. a. ymserthu, ymsenu,
difr'io, clewtian, cecru, dwrdio : cy-
mhenu.
Berattle, bi-rat'-tl, v. a. trystio, dwn-
dro, tafodi, ysdwrdio.
Bereave, bi-rif , v. a. difuddio, amddi-
fadu, dif eddu, difeddiannu ; difadu.
Bereavement, bi-rif'-ment, s. difuddiad,
amddifadiad; amddifadrwydd, difad-
rwydd.
Bereft, bi-reflFt', p. p. (Bereave) difudd-
iedig, amddifadedig.
Bergamot, byr'-gy-mot, s. bergamot, al-
beren ; aeron bergamot ; perarogl ber-
gamot ; trewlwch bergamot ; bergamot
=teisban (carped) o'r enw.
Bergmaster, byrg'-mas-tyr, a. penfwyn-
WT, penfwnwr.
Bergmote, byrg'-mot, «. brynlys, brelys
=Uys i dori ymraf ael rhwng mwnwyr.
Berhyme, bi-reim', v. a. rhigymu.
Berlin, byr-lun', s. berlin=:math arger-
byd a wnaed gyntaf yn ninas Berlin.
Berry, ber'-ri, s. grawn ; aeronen, mag-
onen, baconyn, mwyaren, crawelen :
— pi. grawn ; aeron, magon, bacon.
Berth, byrth, s. Uongrawd, llongsaf ;
cysseigf a ; gwelygeU, cuddigl, cysgeU.
Beryl, ber'-ul, s. beryl, maen beryls
math ar wyrddfaen gwerthf awr.
Bescrawl, hi-scTol',v. a. trwsglysgrif enu ;
ysgriblo.
Bescreen, bi-scrtn', v. a. cuddio, cys-
godi, gwasgodi.
Bescrible, bi-scrubl', v, a. coegysgrifenu ;
ysgriblach.
Beseech, bi-siV, 'V. a. atolygu, atolwg,
erfyn, deisyf, ymbil, adolwyn, crefu,
dymuno, erchi ; ymhwedd.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o,llon;
BESP
79
BETH
Beseecher, hi-si(f-jr, s. atolygwr, erfyn-
iwr, deisj-fydd.
Beseem, bi-st'm', v. a. gweddu, cyd-
weddu ; cyngweddu.
Beseeming, bi-sim'-ing, a. gweddus,
gweddaidd, addas, cymhwys, cy-
ngweddol : — s. gweddusder, addas-
rwydd.
Beset, bi-set', v. a. amgylchu, gwarchau,
amgau; cynllwyn, rhagod; dyrysu,
nidJo.
Beslnew, bi-shnp', v. a. melldithio, mell-
digo, rhegi, rhegu.
Beside, bi-seid', )prp. ger llaw, ger.
Besides, bi-seidz', ) gar, yn ochr, yn
jrmyl, yn agos at, heb law, dros ben ;
eithr, oddi eithr, heb, ond, onid, oddi-
gertli ; ammlierthynasol i, dieithr i,
anghytunol &, allan o, tu hwnt i ;
gyda ; heibio i : — ad. heb law hyn ;
hefyd, ym mheUach ; gyda hyn, gyda
hyny ; mwyach, eto.
Besiege, bi-sij', v. a. gwarchau, gwar-
chae ; amgylchynu, amgau ; cynllwyn
wrth ; gwersyllu yn erbyn.
Besieger, bi-s«j'-yr, s. gwarcheuwr, am-
gylchynydd.
Besmear, bi-smi'yr, v. a. dwbio, piastre;
diwynu ; edlynu, iro ; tomlydu.
Besmoke, bi-sm<)c', v. a. mygu, myg-
sychu.
Besmut, bi-smyt', v. a. pardduo, duo,
huddyglo.
Besom, bi'-zym, s. ysgubell, dysgubell,
ysgub : — v. a. ysgubo.
Besort, bi-sort', v. a. sutio, gweddu.
Besot, bi-sot', v. a. meddwi ; gofrwysgo,
Uedf eddwi ; penf eddwi ; ymf eddwi,
syfrdanu, dotio.
Besottedness, bi-sot' -ted-nes, s. brwysg-
edd, Uedf rydedd ; pendrondod ; yn-
fydrwydd, flfolineb.
Besought, bi-sot', p. t. — p. p. [Beseech]
atolygedig, deisyfedig.
Bespangle, bi-spang'-gl, v. a. seirianu,
serenu, eirianu, tryf ritho, echdywynu.
Bespatter, bi-spat'-tyr, v. a. diblo, caglo ;
taeneUu, ysgeinio ; diwyno ; enllibio.
Bespawl, bi-spol', v. a. poeri ar ; dy-
boeri ; poeri, comboeri, ymboeri.
Bespeak, bi-spic', v. a. rhaglefaru ; rhag-
erchi, rhagammodi ; rhagfynegi, rhag-
ddangos ; dangos, arwyddo ; rhagofyn.
Bespeaker, bi-spic' -yr, s. rhaglefarwr,
rhagerchwT.
Bespeckle, bi-spec'-cl, v. a. britho, man-
ogi, manf ritho, dyfritho, ysmotio,
amliwio.
Bespice, bi-speis', v. a. perlysieuo.
Bespit, bi-sput', v. a. poeri ar ; diwyno
&. phoer. ■
Bespoke, bi-spoc, ) p. t. — p. p.
Bespoken, bi-sp6c'-cn, j [Bespeak) rhag-
lefaredig.
Bespot, bi-spot', v. a. manogi, britho=
Bespeckle.
Bespread, bi-spred', v. a. taenu, Uedu
dros ; gorchuddio §,.
Besprent, bi-sprent', p. a. taeneUedig,
ysgeintiedig.
Besprinkle, bi-spring'-cl, v. a. taenellu,
ysgaenu, ysgeinio, ysgeintio.
Besprinklings, bi-springc'-lingz, s. pi.
taeneUion, ysgeinion.
Bespurt, bi-spyrt', v. a. bwrw aUan,
troi dros y drws.
Besputter, bi-spyt'-tyr, v. a. taeneUu S,
phoer ; poerdaenu, poerysgaenu.
Best, best, a. goreu, goraf: — ad. yn
oreu, yn oraf , goreu.
Bestain, bi-sten', v. a. Uychwino, ystaen-
io; diwyno.
Bestead, bi-sted', v. a. llesoli, llesau,
buddio, cymmwynasu, cedu ; diwallu ;
trefnu.
Bestial, bes'-(jyl, a. anifeilig, anifeilaidd,
bwystfilaidd, milaidd; creulawn.
Bestick, bi-stic', v. a. pigo, brathu.
Bestir, bi-styr*, v. a. cynhyrfu, cyffroi,
egnio.
Bestow, bi-sto', v. a. rhoddi, rhoi, an-
rhegu, gosod, dodi, cyfleu; treulio;
cyfeirio, troi, defnyddio.
Bestowal, bi-stii'-yl, s. rhoddiad, anrheg-
iad ; rhodd, anrheg. [ydd.
Bestower, bi-sto'-yr, s. rhoddwr, anrheg-
Bestrew, bi-str'ji/; bi-stro', v. a. gwas-
garu, gwasgar; taenu; gorchuddio.
Bestride, bi-streid', v. a. fforchogi, hir-
gamu; marchgau, marchogaeth yn
fforchog.
Bestridden, bi-strud'-dn, \p. t. — p. p.
Bestrode, bi-strod', j [Bestride)
fforchedig.
Bestud, bi-styd', v. a. boglynu, bo-
glymu, gemu.
Bet, bet, s. cyngwystl: — v. a. cy-
ngwystlo, dal cyngwystl, dal am.
Beting, bet'-ing, s. cyngwystliad.
Betake, bi-tec', v. a. cymmeryd ; ymos-
od ar, gosod at.
Bethink, bi-thingc', v. a. adgofio, galw
i gof ; ystyried, pwyUo ; cofio, adfeddwl.
Bethlehem, beth'-li-hem, s.:=Bedlam.
Betlirall, bi-throl', v. a. caethiwo, dar-
ostwng.
0, llo; u, dull; «;, 8wn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel E yn eisieu; z, zel.
BEVY
80
BIBA
Bethump, bi-thymp', v. a. pwmpio,
pymt)io, dyriiodio, euro, paffio.
Betide, bi-teid', v. a. dygwydd, dam-
■weinio, hapio.
Betime, bi-teim', ) ad. yn brydlawn.
Betimes, bi-teimz', i mown amser,
mewii pryd ; yn ebrwydd ; yn gynnar.
Betoken, bi-to'-cn, v. a. arwyddo, ar-
goeli, arwyddocau ; dangos, rhag-
ddangos.
Betook, bi-twc', p. t. [Betake) wedi ei
gymmeryd ; gosodedig.
Betorn, bi-toni', a. drylliedig, llarpiedig.
Betoss, bi-tos', v. a. taflu, ysgwyd, siglo,
cysgogi, gwesgrynu.
Betray, bi-tre*, v. a. bradychu, bradu;
dadguddio, dangos, mynegi, hysbysu;
cyhuddo.
Betrayer, bi-tre'-yr, s. bradychwr, brad-
wr.
Betrim, bi-trum', v. a. trwsio, addumo,
pingcio, cymlienu, hoywi, tegychu,
trymio.
Betroth, bi-troth', v. a. djrweddio ; ym-
gredu, cyfneithio ; cyfathrachu.
Betrothment, bi-troth'-ment, s. dywedd-
iad; ymgrediad.
Betrust, bi-tryst', v. a. ymddiried, hy-
deru ; ymddiried i ; ymddibjTiu ar.
Better, bet'-tyr, a. g^ell; rhagorach,
amgenach, amgen: — ad. yn well; yn
rhagorach, yn amgen : — v. a. gwellan,
gwella; rhagori ar; goreuo; dlwygio:
— s. gwell.
Betters, bet'-tyrz, s. pi. gwell, goreuon,
uchafiaid, uchelwyr, goreugwjT.
Betumbled, bi-tym'-bld, p. a. annhrefn-
edig ; annhref nus, annosbarthus ;
treigledig ; pendormwnwgl.
Betty, bet'-ti, s. doragorydd, agoriadur
=offeryn i dori drws yn agored.
Betula, bet'-iw-ly, s. bedw.
Between, bi-twin', \ prp. rhwng ; cyf-
Betwixt, bi-twicst', ) rwng, cydrhwng,
cydrwng.
Bevel, ) bef-fl, s. osgonglyr, osglyfelyr,
Bevil, j osglyfelydd : — a. gvvyr, osgo-
awl, agwyr, cam, crwca, lledbeiol, go-
leddf :— acZ. arosgo, arwyr, yn agwyr,
yn oleddf : — v. a. osglyf elu ; gwyro,
comi, camu, Uedbeio, cyifu.
Bevel-angle, bef'-fi-ang-gl, s. osgongl,
osgelin, gwyrelin.
Beverage, bef-yr-ej, s. died, diodlyn,
Uyii; diottal; diodrodd; dyfrosai,
afalwy.
Bevy, bef-i, s. haid o adar; nythaid,
nythal; haid, twr, cynnulliad, llu.
Bewail, bi-wel', v. aJaethu, cwynfan,
galaru, wylofain ; drygarfaethu.
Bewailer, bi-we'-lyr,s. alaethwr, galarwr.
Bewailing, bi-we'-ling, a. alaethol, gofid-
iol; gwiwgwyn:— «. galar, alaethiad,
cwynofaint, amafar.
Beware, bi-we'yr, v. n. gochelyd, gochel,
gwilied, ymogelyd, ymgadw, ymswj'u,
ediych.
Beweep, bi-wip', v. a. wylo dros ; ar-
wylo, dagreuo.
Bewet, bi-wet', v. a. gwylychu, mwydo,
socio ; gwHtho.
Bewilder, bi-wul'-dyr, v. a. dyiysu,
nidro, ffeigio, methlu, annhref nu ; ym-
ddyrysu jn.
Bewildered, bi-wul'-dyrd, p. a. dyrys-
edig ; brawychedig ; brawychus.
Bewitch, bi-wi?', v. a. swyno, hudo,
llygattynu, rheibio, rhempio ; denu,
llithio ; serchddenu, serclifaglu.
Bewitcher, bi-wi9'-yr, 5. swynwr, hudwr,
llygattynwr.
Bewitching, bi-wi^'-ing, a. swynol, hud-
ol, hudlawn ; denol, llithiol, rheibiog :
— s. swyniad, rheibiad, ystrempiad.
Bewray, bi-re', v. a. bradychu, bradu ;
cyhuddo, dadguddio, dangos.
Bewrayer, bi-re'-yr, s. bradychwr ; dad-
guddiwT, mynegwr.
Bey, be, s. Uywydd Tyrcaidd ; Beg.
Beyond, bi-iond', pip. tu hwnt, hwnt,
tu draw, tros, dros, tra ; tu hwnt 1,
o'r tu hwnt ; uwch law ; ym mhellacli
na ; rhy, trag, draw, aUdra : — ad. acw,
draw, oco.
Bezant, bez'-ynt, s. Besant=jBy2an<.
Bezoar, bi'-zoyr, s. besoar, cyUagai=
math ar gareg a geir yng nghylla rhai
anifeiliaid.
Bezoardic, bez-o-ar'-dic, a. besoarig,
besoaraidd ; cyHageiol. [rhyswr.
Bezonian, bi-zo'-ni-yn, s. dyhiryn, adyn,
Biangular, bi-ang'-giw-lyr, ) a.
Biangulated, bi-ang'-giw-le-ted, ) dwy-
onglog, dwyonglaidd, dwyelinog, deu-
gomelog.
Bias, bei-ys, s. tuedd, gogwydd, tuedd-
iad, gogwyddiad, gwyredd ; tueddf ryd,
rhael, rhediad ; pwysiad, gobwysiad ;
lledochriad ; rhagfam :—v. a. tueddu,
gogwyddo, gwyro.
Bib, bub, s. bronli'an, bronliain ; bron-
wyn=math ar bysgodyn : —v. a. Uy-
meitian, Uymeitio, diota, potio, yfed,
yfetri, llyna, ymyfed.
Bibacious, bi-be'-shyz, a. yfgar, diodgar,
gwin-gar.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, oud ei sain yn hwy ; o, Hon;
i
BICK
81
BIG
Bibber, bub'-yr, ) s. llymeitiwT, yfwr,
Bibbler, bub'-lyr, ) diotwr, potiwr,
ymyfwr ; meddwyn.
Bible, bei'-bl, s. Beibl, Bibl, yr Ysgryth-
yr, y Llyfr.
Biblical, bub'-li-cyl, a. ysgrjrthyrol,
beiblig, beiblaidd, biblig, beiblaidd.
Bibliognosy, bub-li-og'-no-si, s. Uyfr-
wybodaeth, Uyfrwybyddiaeth.
Bibliographer, bub-li-og'-ry-ifyr, s. Ujrfr-
onydd, llyfronwr, llyfrofydd, lleiiof-
ydd.
Bibliographic, bub'-li-o-graph-ic, )
Bibliographical, bub'-li-o-graff'-i-cyl, f
a. Uyfronol, llyfrofyddol, Uenofyddol,
llyfronyddol.
Bibliography, bub-li-og'-ry-ffi, s. llyfr-
oniaefch, llyfrofyddiaeth, llenofydd-
iaeth.
Bibliolatry, bub-li-ol'-y-tri, s. llyfraddol-
iaeth, Uj'fraddoliad.
Bibliolite, bub'-li-o-leit, s. llyfrfaen.
Bibliomancy, bub-li-om'-yn-si, s. beibl-
armes, beiblddewiniaeth; llyfrarmes.
Bibliomania, bub-li-o-me'-ni-y, s. Ujrfr-
orphwylledd, Uyfrwallgofrwydd.
Bibliomaniac, bub-li-o-mc'-ni-ac, s. llyfr-
orphwyllog, llyfrorphwyllwr, llyfr-
wallgofwr.
Bibliopole, bub'-H-o-pol, ) s. llyfr-
Bibliopolist, bub-li-op'-6-lust, j werth-
ydd, liyfrwei-thwr, gwerthwr llyfrau.
Bibliotheca, bub-U-o-tlii'-cy, ) s. llyfr-
Bibliotheke, bub'-li-o-thic, | geU, llyfr-
fa, llyfrdy.
Bibliothical, bub-li-oth'-i-cyl, a. llyfr-
gellol, llyfrfaol.
Bibliothecary, bub-li-oth'-i-cyr-i, )
Bibliothicarian, biib-li-oth-i-ce'-ri-yn, j
8. llyfrgellydd, llyfrgeUwr, ceidwad
UyfrgeU.
Biblist, bub'-lust, s. beiblydd, beiblwr,
ysgrythyxydd.
Bibulous, bub'-iw-lyz, a. ysbyngaidd;
sugnol.
Bice, beis, s. beis=enw ar baent tramor,
yr hwn sydd o ddau f ath, glas a gwyrdd
— glasbeis, gwyrddbeis.
Bicipital, bi-sup'-i-tyl, ) a. deupen,
Bicipitous, bi-sup'-i-tyz, j" deuben, deu-
penog.
Bicker, bic'-cyr, v. n. bicra, ymgiprys,
ymryson, ymrafaeUo, ymgynhenu,
ymgecru; bwhwman, crychneidio: —
s. meilen, cogan, diodlestr.
Bickering, bic-'cyr-ing, s. bicra. Here,
ymgiprys, ymryson, ymrafael, cit-
trach, ceintach.
Bickern, bic'-cym, s. pigarn=pig haiam<
Bicorn, bei'-corn, ) a. deugorn,
Beicornous, bei-cor'-nyz, ) deugorniog,
deugoniaidd.
Bicorporal, bei-cor'-pii-ryl, a. deugorff,
deugorffol, deugorffog.
Bid, bud, V. gorchymmyn, erchi, peri,
peru; gwahodd; cynnyg, ceisio, dy-
muno ar ; cyhoeddi : — s. cynnyg, cyn-
nygiad.
Bidden, bud'-dn, p. p. (Bid) gorchym-
mynedig, archedig.
Bidder, bud'-dyr, s. cynnygydd, cynnyg-
iwr.
Bidding, bud'-ding, s. gorchymmyn,
archiad ; gwahoddiad.
Bide, beid, v. aros, bod ; preswylio, an-
neddu; goddef, dal, para, parhau.
Bidental, bei-den'-tyl, a. deuddaint,
deuddant, deuddeintiol.
Bidet, bi-de', s. cludferlyn ; cefiylyn,
cyflfylyn, marchilyn, merlyn.
Biding, bei'-ding, s. arosiad, arosfa;
tri^a, anneddle; preswyliad.
Biennial, bei-en'-ni-yl, a. dwyflwyddol,
dwyflwydd, dwyflynyddol.
Biennially, bei-en'-ni-yl-i, ad. bob dwy
flynedd, bob dwyflwydd; yn ddwy-
flynyddol.
Bier, biyr, s. elor, gelor, elorwydd.
Bifarious, bei-ife'r-iyz, a. deublyg, dy-
blyg ; dwyffordd.
Biferous, bifF-yr-yz, a. deugnydiog.
Bifid, bei'-ffud, ) a. holltog,
Bifidated, biff-i-dcTted, j deuholltog;
deuranol ; rhanedig.
Biflorous, bei'-fflo-ryz, a. deuflodeuol,
deuflodynol, deuflodol.
Bifold, bei'-ffold, a. deublyg, dyblyg;
deufath.
Bifoliate, bei-ffci'-li-et, a. deuddeiliog,
dwyddeilenog, dwyddalenog.
Biform, Bei'-fform, ) a. dwyffurf,
Biformed, bei'-iformd, j deuifurfiog,
deuddull; deuddulliedig.
Biformity, bei-ffor'-mi-ti, s. deuddull-
iaeth, deuffurfiaeth.
Bifronted, bei-fiiyn'-ted, a. deudal, deu-
dalog, deudalcenog, deuwynebog.
Bifurcated, bei-ffyr'-ce-ted, a. fforchog,
dwj'fforchog ; dwybigog.
Bifurcation, bei-flFjrr-ce'-shyn, s. fforch- -^
ogiad, dwyfforchiad ; deubarthiad.
Big, big, a. mawr, braisg, praff, bras,
rhef ; amrosgo, aiif erth ; chwyddedig,
balch, trahaus, ucheldrem ; dewr ;
llawn: — s. barlys ga.}iai=(Bigg, big):
—V. a. adeiladu, adeiUo.
o, llo; u, dull; w, swn ; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BILL
RINO
Bigamist, bug'-y-must, s. d-wyweddog,
deuweddog, dwyweddogwr, aml-
wreiciwr.
Bigamy, bug'-y-mi, s. dwyweddogaeth,
dwywreiciaeth, aml-wreiciaeth.
Biggin, bug'-gtin, s. cap baban, talgap,
taleithgap.
Bight, beit, s. amraff, amdorch ; cengl-
iad ; camedd ; coesblyg ; crigyll, ebach.
Bigness, bug'-nes, s. maint, maintioli ;
mawrder ; swmp ; breisgedd, rhefder.
Bigot, bug'-yt, s. dallbleidiwr, pen-
boethiad, penboethyn: — a. dallbleid-
iol.
Bigotted, bug'-yt-ed, a. penboeth, rhag-
farnllyd ; culfam.
Bigotry, bug'-yt-ri, s. dallbleidiaeth,
penboethder ; dallymlyniad ; plaid-
orphwylledd.
Bijou, hi'-zhw, s. gem, tlws ; tegan ;
blychan, cistan.
Bilander, bul'-an-dyr, s. nwyddlongan.
Bilberry, bul'-ber-ri, s. llusen :—/)?. llus.
Bilbo, bul'-bo, s. hergledd ; cleddyf,
cledd.
Bilboes, bul'-boz, s. pi. cyffion Ilong,
morgyffion ; cyiBon,
Bile, beil, s. geri, Uyn y bustl, bustl ;
r>endd\\yn-=Boll.
BUeduct, beil'-dyct, s. pibeU y geri,
geribib. .
Bilestone, beil'-ston, s. gerifaen, maen
geri.
Bilge, bulj, s. cest, bwlg ; Ued gwaelod
Ilong; cestog:— r. n. cestagenu, cest-
tori ; agenu, tolcio.
Bilgepump, bulj'-pump, s. llorsugnell,
agensugnydd.
Biliary, bul'-iyr-i, ) a. geri'aidd, geriol.
Bilious, bul'-iyz, f geriog ; bustlaidd.
Bilingsgate, bul'-ings-get, s. iaith Perth
Beli; serthiaith, budriaith, drwg-
dafod.
Bilingual, bei-ling'-gwyl, ) a. dwy-
Bilinguous, bei-ling^-gwyz, j ieithog ;
deudafodiog.
BUiteral, bei-lut'-yr-yl, a. deulythyrol,
dwylythyrenol.
Bilk, bulc, V. a. somi, siomi, twyllo;
hudo ; hocedu.
BUI, bul, s. pig, gylfin, gyKant, cTuryn,
gyU; glaif, bilwg; gylyf ; cyfegydd,
bwyellgaib ; ysgrif, ysgrifen ; dyleb,
dyl. dyledlen, ysgrifeb ; craifft ;
Uythyr, llythyryn ; cwyn ; ysgrif-
rwym; eofres, hysbyseb: — v. ymyl-
fino ; ymgnsanu, ymgaredigo ; hys-
bysu, cyhoeddi.
Billet, bul' -let, s. Uythyryn, nodyn; toc-
yn ; dofreb, llettyeb ; peithyll, pUlyn,
peithyn, peithynen, hortyr, ysgyryn ;
llosgbren, cippyUen : — v. a. dofri,
llettya, trefoil ; Uettya milwyr.
Billet-doux, bul-ie-dw', bul'-ll-dw, s.
llythyr cam, Uythyryn seroh, serch-
lythyr.
Bill-liook, bul'-hwc, s. bil-wg, gylyf, s6r.
Billiards, bul'-iyrdz, s. pi. pelre.
Billiard-table, bul'-iyrd-tebl, s. pelre-
fwrdd, bord pelre, pelreuford.
Billion, bnl'-iyn, s. biliwn, miliwn o
filiynau, dwyxadd milfil=l,O0O,0OO,
000,000.
BlUow, bul'-lo, 8. ton, gwaneg; mor-
gaseg, mordon, moryn ; llifeiriant : —
V. n. tonogi, gwanegu, tonio ; chwyddo,
dygyfor.
BUlowy, bul'-o-i, a. tonog, tonol ; gwan-
egol.
Bilobate, bei'-lo-bet, a. deulabedog, deu-
lestog.
Bilocular. bei-loc'-iw-lyr, a. dwygellog.
Bimana, bei-me'-ny, a. dwylawiog, dwy-
lofiog.
Bimedial, bei-mi'-di-yl, a. deuganolog.
Bimensal, bei-men'-sjd, a. deufisol.
Bimuscular, bei-mys'-ciw-lyr, a. deu-
gyhyrog.
Bin, bun, s. cist, ydgist, cist ystyff-
yiog.
Binary, bei'-nyr-i, a. deuol, dwyol : —
s. deuad, dwyad, deudod.
Binate, bei'-net, a. dyblyg, cypledig.
Bind, beind, v. rhwymo, clymu ; caeth-
iwo, cadwyno ; cawio ; ymylu ; caledu:
— s. cynghlwm ; corsen pensag.
Binder, bein'-dyr, s. rhwymydd, rhwym-
wr ; Ujrfr-rwymydd ; rhwymyn, am-
rwymyn.
Binding, bein'-ding, s. rhwymiad;
rhwymyn ; ymylrwym, bylrwymyn,
gwaidas :— a. rhwymol ; rhwymedig.
Bing, bing, s. crug, twr, swp, trwl ; das,
dasyl ; tyi'dy, tryldy, bing.
Binnacle, bun'-ny-cl, s. cwmpasgloer,
cwmpaswain, cist compawd.
Binocle, bun'-6-cl, 8. deulygadur, deu-
syUiadur, deulygwelyr, deubellwelyr=
math ar ysbiadur y geUir canf od trwy-
ddo &'r ddau lygad ar unwaith.
Binocular, bei-noc'-iw-lyr, a. deulygeid-
iog ; deuchwibog.
Binomial, bei-no'-mi-yl, a. deuenwol,
deuenwog.
Binot, bei'-nyt, s. deugwysyr, aradr dwy-
gwys.
a, fel a yn tad;_a, cam; e, lien; e, pen; i, llid; i, dim; o, tar, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
BIRT
83
BITT
Binotonous, bei-not'-o-nyz, a. deunodol,
dwyoslefol, dwydonol.
Biographer, bei-og'-ry-fFyr, s. bywgraff-
ydd, bugraffydd, bugraffwr, cofiannwr,
buchdraethwr.
Biographical, bei-6-graff'-i-cyl, a. byw-
graffiadol, bugraffyddol, buchdraethol,
cofiannol.
Biography, bei-og'-ry-ffi, s. bywgraffiad,
bugraifyddiaeth, bucheddiaeth, buch-
draethiad, banes bywyd, oeshanes,
cofiant.
Biology, bei-ol'-o-ji, s. bywydeg, anian-
draw, anianddysg, anianaeth.
Biparous, bup'-yr-yz, a. deuddygol, gef-
eiUddwyn.
Bipartite, bup'-ar-teit, a. dwyranol,
deubarthol, deuran, dwyran, dwyran-
og, dwybleidiol.
Biped, bei'-ped, s. deuped, deubedog,
deudroedog, deubedlil.
Bipedal, bei-pi'-dyl, a. deudroed, deu-
droediog, deubediog.
Bipennate, bei-pen'-net, ) a. dwyas-
Bipennated, bei-pen'-ny-ted, ) gellog,
deuasgeUog, dwyadeiniog.
Bipetalous. bei-pet'-y-lyz, a. deuflodeil-
iog, deiiflodeuddail.
Biquadrate, bei-cwod'-rct, s. pedrysawdd;
pedrysoddiaeth : — a. pedrysoddol.
Biquadratic, bei-cwy-drat'-ic, a. pedrys-
oddol ; perthynol i bedrysawdd.
Birch, byr?, s. bedwen : — pi. bedw.
Birchen, byr'-^n, a. bedwaidd.
Bird, byrd, s. aderyn, edn, ednog, edn-
an, ednant, ehedyn: — v. adara, dal
adar.
Birdbolt, byrd' -bolt, s. adarsaeth.
Birdcage, byrd'-cej, s. adardy, adargell,
fifrongc adar.
Birdcatcher, byTd'-ca<j-yr, s. adarwr.
Bird-eyed, byrd'-eid, a. llygadgraif.
Bird-lime, byrd'-leim, s. adarlud, ys-
groling, asgroling, ysglawing. [ydd.
Birdman, byrd'-myn, s.' adarwr, adar-
Bird's-eye, byrdz'-ei, a. eangwel, uch-
weliadol.
Birgander, byr'-gyn-dyr, s. Uwynogwydd,
gwydd wyllt.
Birth, byrth, s. genedigaeth ; esgoriad ;
gwaedogaeth ; dechrenad, cychwyniad.
Birthday, byrth'-de,s. dydd genedigaeth,
genidwyl.
Birthplace, byrth'-plcs, s. genidfan,
man encdig, lie genedigol, genedigol
fan.
Birthright, byrth' -reit, s. gendigaeth-
fraint, genidf raint, genedigaeth fraint.
Birthsong, byrth'-song, s. genidgan.
Biscuit, bus'-cit, s. crasdeisen, deu-
gi-asen, teisen ddeugras, lletrogen,
teisen.
Bisect, bei-sect', v. a. deubarthu, rhanu.
Bisection, bei-sec'-shyn, s. deubarthiad,
rhaniad ; deuraniad.
Bisexous, bei-secs'-yz, a. deurywiog.
Bishop, bish'-yp, s. esgob ; arolygydd,
golygwr:— ■?'. a. crysfadu, rhoibedydd
esgob ; esgobyddu, arolygu ; urddo.
Bishopdom, bish'-yp-dym, ) s. esgob-
Bishopric, bish'-yp-ric, | aeth, es-
gobawd, esgobdod ; arolygiaeth, gol-
ygianaeth.
Bisk, busc, s. sewisgell, isgell.
Bismuth, buz'-myth, s. bismwth, can-
faen, claerddel, Uathrfwn, ystaen-
wydr.
Bison, buz'-yn, s. bual, ych gwyUt.
Bisextile, bus-sec'-tul, s. blwyddyn naid.
Bistoury, bus'-tyr-i, s. trychiadur, tor-
iadur^offeryn Uawfeddygol i wneyd
toriadau.
Bistre, bus'-tyx, s. paent llwyd, llwyd-
liw.
Bisulcous, bei-syl'-cyz,a. fForchog, flfbrch-
droed.
Bit, but, s, tamaid, tam, difyn, demyn,
breubysyn, hyfflyn, tip, ticyn, mjin-
ryn ; min ; safnaid : — s. genfa, gen-
ddal : — v. a. ffrwyno ; genfau.
Bitch, bi9, .5. gast, cies.
Bitch -fox, bi^'-ffocs, s. cadnawes, Uwyn-
oges, Uwynogast.
Bite, belt, v. cnoi, brathu ; pigo ; tam-
igo, Uosgi, Uymbigo ; tori, clwyfo ;
gwanu ; hocedu, twyllo : — s. cno, cno-
ad, brath, brathiad ; tamaid, safnaid ;
hoced, somiant.
Biter, bei'-tyr, s. cnowr, brathydd,
twyUwr ; cnithiwr, goddeintiwr.
Biting, bei'-ting, a. cnoawl ; egr, pig-
oglym, Uymdost :— s. cnoad, brathiad,
tymmigiad ; ysgerfiad.
Bittacl, but'-tycl, s.=Binnacle.
Bitter, but'-tyr, a. chwerw, chwerwaidd;
bustlaidd ; llym, tost, pigog ; svir,
sarug, gerwin, gofidus, anhynaws ;
anhyfryd ; aeth : — s. chwerwyn,
chwerw.
Bitterly, but'-tyr-li, ad. yn chwerw,
yn fustlaidd ; yn Uymdost.
Bittern, but'-tym, s. aderyn y bwn,
aderyn y bwmp, bwmp y gors.
Bitterness, but'-tyr-nes, s. chwerwedd,
chwerder ; bustledd ; toster, pigog-
rwydd.
6, llo; u, dull; w, swn ; w, pwn; y, yr; s, fel tsh; j, John ; sh,lfel s yn eisieu ; z, zel.
BLAC
84
BLAN
Bitumen, bi-tiV-men, s. duglist, llosg-
Iws, llosbyg, daiarbyg.
Bitumiiiate, bi-tiw'-mi-net, v. a. du-
glistio, llosbygu.
Bituminous, bi-tiV-mi-nyz, a. duglist-
aidd, llosglysaidd.
Bivalve, bei'-falf, a. dwygaffellog, deu-
gloriog, dwygragenog ; deufasgl :— s.
deugloriog, dwygragenog, deufasglog.
Bivious, bei'-fi-ys, a. dwyffordd.
Bivouac, buf'-w-ac, s. cadwyliad, nos-
gadwyliad : — v. a. cadwylied, cad-
wylio.
Blab, blab, s. baldorddwr, bragaldiwr,
Uolyn, clepai ; chwedleuwr : — v. a.
baldorddi, bragaldio.
Blabber, blab'-byr, s. baldorddwr, dwn-
drwT, gwagsiaradwr, clebarddyn.
Black, blac, a. du ; much, muchain,
pygliw ; tywyU ; dybryd, erchyll ;
cuchiog; caddugol :— s. du, much,
muchydd ; lliw du ; dyn du ; galar-
wisg, arwylwisg : — v. a. duo ; pardduo,
diwyno, tywyllu.
Black-alder, blac-ol'-dyr, «. ysgawen
ddu.
Blackamoor, blac'-y-mwyr, ) s. Negro,
) dyn du,
mwyariad, duan,
Blackmoor, blac'-mtpyr,
Black-art, blac-art', s. dewiniaeth, dar-
swyniad, rhinwaith ; ygelfyddydddu.
Black-ball, blac'-bol, s. pelen ddu ; tugel
du :— V. a. dubelenu ; gwrthbleid-
leisio, gwrthdugelu.
Blackberry, blac'-ber-ri, s. mwyaren,
mwyaren ddu, mwyaren y perthi : —
}iL mwyar, mwyar duon.
Blackbird, blac'-byrd, s. mwyalch, mwy-
alchen, merwys, aderyn du, gwyalch.
Black-book, blac'-bwc, s. llyfr du, llyfr
dewiniaeth.
Blackcap, blac'-cap, s. peidoyn, penddu,
y Ueian benddu.
Black-cattle, blac'-cat-tl, s. da duon;
ychain, gwartheg, buchod.
Black-cock, blac'-coc, i<!. ceiliog du, ceil-
iog du'r mynydd, ceiliog y grugieir.
Blacken, blac' -en, v. duo, gordduo, ty-
wyllu, cymmylu, caddugo, gyrmu,
gwyllu ; diwyno, athrodi.
Blackguard, blag'-gard, s. dyhiryn, an-
fadyn, anfadwas, adyn, mab y fall.
Blacking, blac'-ing, s. duad, du esgidiau.
Blackish, blac'-ish, a. duaidd, duel, duog;
tywyll, caddugaidd ; hyll.
Blacklead, blac'-led, s. plwm du, du-
blwm, muchblwm.
Blackness, blac'-nes, s. duedd, diiwch,
1
er- ^^
muchedd; parddu; tywyllder; er-
chyllder.
Blackpudding, blac-pwd'-ing, s. gwaed-
ogen.
Blackrod, blac' -rod, s. y wialen ddu, du-
lath ; berUysgwr, brysgyllydd.
Blacksmith, blac'-smuth, a. gof, gof du,
gof haiam.
Black-thorn, blac' -thorn, s. draenen ddu,
eirinberth.
Bladder, blad'-dyr, s. pledren, chwysig-
en, gwysigen, coden.
Blade, bled, s. llaf n, Uefnyn ; llain ; egin-
yn, glaswelltyn ; llangc hoyw, gwych-
yn, pefryn, rhacai, brolyn : — v. llaf na;
ymwychu.
Bladebone, bled'-bon, «. ysbawd, asgwm
y balfes.
Blain, blen, s. llynor, ploryn, penddiiyn,
comwyd; pothell, chwysigl, chwyd-
alen ; Uafnwst.
Blake, blec, s. gleiad, gleiaden=tom an-
if eiliaid wedi ei sychu at danwydd.
Blame, blem, s. bai ; gwaU ; cerydd, sen,
sard, cwl, cwyl, achwyn, argywedd:
— V. a. beio, ceryddu.
Blamable, bk;m'-ybl, a. beius ; gwallus ;
cylus, cwylfawr, hygwl; ceryddadwy.
Blameful, blem'-ffwl, a. beiol; euog;
cerydduSi
Blameless, blem'-les, a. difai ; digwl,
dieuogj digerydd ; gwirion, diargy-
hoedd, dinam.
Blamer, blem'-yr, «. beiwr, ceryddwr.
Blanch, blansh, blan(j, v. a. canu, gwyn-
hau, gwynu, darj;anu ; diiisglo,
gweisgioni ; somi, seithugio.
Blancher, blan'-shyr, s. chnwr, darg^-
ydd.
Blanchimeter, blan-shim'-i-tyr, «. can-
feidyr, ciinf esur, caniadur.
Bland, bland, a. mwyn, tirion, tyner,
hynaws, blydd, rhywiog ; geirdeg ;
afiaethus.
Blandiloquence, blan-dul'-o-cwens, «.
gweniaith, hudiaith ; mwyniaith, ar-
abyddiaith.
Blandish, blan'-dish, v. a. gweinieithio ;
godruthio ; darfwytlio ; Uodi, anwesu,
Uochi.
Blandishment, blan'-dish-ment, s. af-
iaeth ; mwyniaith, Uoddineb, llawch ;
gwenieithiad.
Blank, blangc, a. gwag, diddym, dyddor,
coeg, seithug ; gwyn, can, gwynwelw,
gwelw ; syn, gwynebdrist, diflas, di-
galon ; pur, hoUol : — s. gwagle, gwyn-
le, dyddon, dyddyf ; som ; papurgwyn.
o, fel Ji yn tad ; a, cam; e, hen; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
BLEA '
85
BLIN
dyddyflen ; cyfeimod : — v. a. di-
ddyiuu, diliju ; seithugio, annhrefnu,
liurtio, dychrynu, delwi.
Blanket, blang'-cet,s. gwrthban, brycan,
plangced [pi. plaiigcedi).
Blank-space, blangc'-spes, s. gwagle.
Blank-verse, blangc-fyrs', s. c4n ben-
rydd, piyddest ddiawdl, inydr diglo,
mydr anghyfawdl.
Blasjjheme, blas-ffim', v. cablu; difenwi,
goganu, nielldithio, rhegi.
Blasphemer, blas'-ffi-myr, s. cablwr.
Blasphemous, blas'-ffi-myz, a, cabledd-
us ; dif enwol, melldigol,
Blasphemy, blas'-ffi-mi, s. cabledd, cabl;
difenwad.
Blast, blast, s. chwa, awel, pwff, pifiF;
chwyth, gwynt, blwth, bloth, cwthwn,
anadl ; mellni, maUdod, daif, deifiad,
cawod, cafod, rhwd, paU, chwaw, grai ;
ffirwydr : — v. a. chwawio, chwythu,
gwyntio ; maUu, deifio, golosgi ; an-
afu, dif wyno, andwyo ; ffrwydro.
Blaster, blas'-tyr, s. chwytliwr ; mallwr,
seithugwT.
Blasting, blast'-ing, s. malledd, deifiad,
Uosgiad, rliydni ; andwyad, diflaniad;
seithugiad ; fifrwydrad.
Blatant, ble'-tynt, a. brefol, trystfawr.
Blatter, blat'-tyr, v. a. trystio, dwndro.
Blaze, blez, s. fflam, gwenfflam, daitli,
ffagl ; goleu, goleuni ; cyhoeddiad new-
yddion, chwedldaeuiad ; swn, cy-
nhwrf, terfysg ; filamnod, bali^seren
wen gynifonog ar dalcen anifaU: —
V. fflamio, fflamychu, ffaglu ; tywynu,
llewyrchu ; taenu ; ymdaenu.
Blazer, ble'-zyr, s. lledaenydd, cyhoedd-
wr.
Blazon, ble'-zn, v. a. arfofyddu, arfebu,
achofyddu, arwyddfai-ddoni, arwydd-
oni, arfddehongU ; addurno, gwychu,
eirioni ; arddangos, Uedaenu : — s. arf-
ofyddiaetli, arfeg, achofyddiaeth, ar-
wyddfarddoniaeth ; arfbais, cwnsallt,
pais arfau ; cyhoeddiad, arddangosiad.
Blazoner, ble'-zn-yr, s. arfofydd, arfeg-
wr, achofydd, arwyddfardd, herodr,
eirfydd ; lledaenwr, gogaiiwr.
Blazomy, ble'-zn-ri, s.=Jilazon.
Bleacli, bli?, v. canu, gwynu, darganu;
gwynhau ; ymwynu.
Bleacher, blt(/-yT, s. cilnwr, cS,nydd.
Bleaching, bli^'-ing, s. canad, darganad.
Bleak, blic, a. oer, oerllyd, anwydog,
rhynllyd, noethlwm, oerlwm; gwag;
gwelw ; anhyfryd :— s. gorwyniad, yr
abwyd gwyn.
Bleakly, blic'-li, ad. yn oer, yn addoer ;
yn rhyidlyd ; yn welwaidd.
Bleakness, blic'-nes, s. oerni, oerder ;
rhyndod.
Bleaky, bltc'-i, a. oer, oerllyd, addoer ;
agored, digysgod.
Blear, bH'yr, a. gwlyb, djrfrllyd, tost-
wlyb, pwl, tywyll, gwan, cibddall,
molawg -.—v. a. cibddaHu, llygadbylu.
Blearedness, bK'yr'-ed-nes, s. cibddeUni ;
pybii, Uygadgochni ; fflameg.
Bleareyed, bK'yr-eid, a. llygad-wlyb,
Uygadgoch, Uygadbwl, Uygadrudd,
llygadlaith.
Bleat, bKt, v. a. brefu, efrefu, breu : —
s. bref, brefiad.
Bleb, bleb, s. chwysiglen, chwysigen,
pothell, chwysig.
Bleed, bh'd, v. gwaedu ; goUwng gwaed.
Bleeding, bltd'-ing, s. gwaediad ; gwaed-
lif, gwaedred.
Blemish, blem'-ish, v. anafu, meflhau,
difwyno, anurddo, anharddu, gwrth-
uno, llygru, halogi, hagrhau, hacru ;
difrio, gwarthruddo, athrodi, an-
dwyno : — s. anaf , mefl, bai, diffyg,
meth, ammherii'eithrwydd,nam,gwaU;
gwaradwydd. anghlod, drygair, gogan.
Blemishless, blem'-ish-les, a. difai, di-
nam, dianaf, difrycheidyd, perfifeith-
gwbl.
Blench, blensh, blen^, v. osgoi, ysgoi,
swbachu, tynu yn ol ; rhwystro, Uudd-
io; gwanhau, seithugio:— s. naid,
tarfnaid, tasgiad, mythlam, tarfiam.
Blend, blend, v. cymmysgu, mysgu, cyd-
gorffori, tryfysgu, cyfymglymu, cy-
mhlitho, cysoddi, bloffi ; ymuno.
Bless, bles, v. a. bendithio, bendigo,
lladu, addwyno, dedwyddu ; llwyddo;
cyssegru.
Blessed, blest, p. a. bendigaid, bendig-
edig, gwynfydedig, dedwydd, hapus,
addwyn, menwedig, dywynedig,
menediw, gwyn, menwydus.
Blessedness, bles'-ed-nes, s. bendigedd,
bendigrwydd, hapusrwydd, dedwydd-
wch, gwynfyd, dywyndeb, menwyd.
Blessing, bles'-ing, s. bendith; nawdd,
rhad, llad, gras, dedwyddyd, addwyn-
iad.
Blew, blw, p. t. (Blow) chwythedig.
Blight, bleit, «. mall, maUdod, llosgfall-
der, pall, darball, deifiad, grai, cawod,
rhwd: — v. a. mallu, deifio, golosgi;
andwyo, difwyno, Uadd, llygru; di-
ddymu, seithugio.
Blind, bleind, a. daU ; tywyll, anaralwg :
6, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn elsieu ; z, zel.
BLOC
86
BLOT
— V. a. dallu; mygydu ; tywj-llu:— s.
gorchudd, mwgwd, cauadlen, taenlen ;
rhith, lliw, esgus, ffug, lledrith.
Blindfold, bleind'-ffold, a. luygydol;
dalledig : —■!/•. a. mygydu; daJlu, ty-
wyUu; bwbachu.
Bluidly, bleiiid'-H, ad. yn ddaU, yn dy-
wyll, dan f wgwd ; yn fyrbwyl ; ar am-
caii.
Blindness, bleind'-nes, s. daUineb, dell-
ni, delli, daUedigaeth ; tywyUwcli.
Blinds, bleiadz, s. pi. mygydion, taen-
leui.
Blindworm, bleind'-worm, s. madfall,
mad-ddaU, daU-neidr, pwl dall, pwr
daU.
Blink, blingc, v. n. ysmicio, ysmigio,
ysmician, anirantu, cU-lygadu; am-
neidio A, llygad : — s. cipolwg, llettrem,
ysmig, ysmiciad, ainraiitiad, cythrym.
Bllnkard, bUngc'-yi-d, s. ysmiciwr, ys-
migydd, amneidi-wr, llygadgam.
Bliss, blus, 8. gwynfyd, dedwyddwch,
gwynfydrwydd, ceinfod, gorffawg,
gwenyd.
Blissful, blus'-ffwl, a. gwynfydlawn,
gwynfydedig, dedwydd, menwydus.
BUssfulness, blus'-fi'wl-nes, s. gwynfyd-
rwydd, gwynfyd, dedwyddwch, ded-
wyddyd.
Blister, blus'-tyr, s. potheU, chwydalen,
flfothell, chwysigleu, coden; Uosgen,
chwysiglai :— r. pothellu, chwydalu;
llosgenu ; ymbotheUu.
Blithe, bleidd, ) a. lion, llaw-
Blithesome, bleidd'-sjTU, ) en, difyr,
gorawenus, hoenus, nwyfus, chwai-eol,
chwareugar, siriol, hoyw, bywiog.
BUtheness, bleidd' -nes, s. llonder, Uaw-
enydd, digrifwch, hoen, hoender.
Bloat, blot, r. chwyddo, ymchwyddo,
blytho ; ymledu, ymrythu.
Bloatedness, blo'-ted-nes, s. chwydd,
jrmchwydd, blytlmi.
Blob, blob, ) s. bwrlwm, cloch y
Blobber, blob'-byr, j dwr, morwysiad,
clogoren.
Bloblipped, blob'-Upt, a. gwefusdew.
Block, bloc, s. cyff, boncyff, cippOl,
ploc, plocyn, celff; talp, clamp;
chwerfan, trogyff; attal; gweilging;
hurthgen, brebwli^i". a. gwarchau,
cau i fyny, damgylchu, amgylcliynu.
Blockade, bloc-ccd', v. a. gwarchau, tref-
amgylchu ; plocio : — s. gwarchae, ar-
gae, amglawdd.
Blockhead, bloc'-hed, s. penbwl, cad-
afael, hurthgen, hurtyn, delff.
Blockish, bloc'-ish, a, penbylaidd, hurt,
disynwyr, dwl.
Blockhouse, bloc'-hows, s. diffyndy, cad-
arnle, argaedy.
Blocktin, bloc' -tun, s. alcan pur, prif-
alcan.
Blomary, bW-my-ri, s. toddfa haiam;
tawdd-ffwrn.
Blood, blyd, s. gwaed; crau; gwyar;
gwaedoliaeth ; bonedd ; cystlwn, car-
enydd, acli ; murn ; Uof ruddiaeth ; af-
radog, rhacai; sudd, nodd: — v. a.
gwaedu, gollwng gwaed.
Bloodlieat, blyd' -hit, s. creunaws, naws
y gwaed, gwaed wres.
Bloodliorse, blyd'-liors, s. gwaedfarch,
creufarch.
Bloodliound, blyd'-hownd, s. gwaedgi,
creugi.
Bloodietter, blyd' -let- tyr, s. gwaed wr,
gwaedydd.
Bloodshed, blyd'-shed, s. gwaedgoll,
llofruddiaeth, tywalitiad gwaed.
Bloodshot, blyd'-shot, a. gwaedglais,
creuglais ; cilgoch, rhudd.
Bloodstream, blyd'-strim, s. gwaedlif,
gwaedlin, gwaedneu.
Bloodthirsty, blyd'-thyrs-ti, a. gwaed-
gar, creugar, gwaedlyd, llofniddiog.
Bloodvessel, blyd'-fes-yl, s. gwaedlestr,
llestr gwaed, gwytheu, gvrythen waed,
rhedweli.
Bloody, blyd'-i, a. gwaedlyd; creulawn,
Uofruddiol : — v. a. gwaedlydio, gwaed-
lydu.
Bloody-flux, blyd'-i-flycs, s. gwaedglwyf
^Bloodstream.
Bloom^ blwm, s. blodau; fflur, gwuU;
glasbaiU, jjain, gwrid : — v. n. blodeuo,
blaguro, fiiuro; bloenu, peinio; flynu,
Uwyddo.
Blooming, bliiZ-ming, ) a. blodeuog.
Bloomy, blu/-mi, ) blagui-og, fflur-
og ; tirf , irlas ; gwiidog ; hoyw, nwyf-
lawn, ieuangc.
Blossom, blos'-sym, s. blodeuyn, blodyn
= Bloom: — v. a. blodeuo, blaguro=
Bloom.
Blossomy, blos'-sym-i, a. blodeuol=
Blooming.
Blot, blot, V. a. dufanu, arddao, duo,
ysmotio, diwyno, ystaenio; anurddo,
dif wyno, gwarthau ; dileu, diddymu :
— s. man, dufan, ysmotyn, dunod, ys-
taen ; anurddas, anghlod, anair, nam,
mefl; dilead.
Blotcli, bio?, s. crugdardd, llynoryn,
ploryn: — v. a. duo, ardduo.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim ; o, tor, ond ei sain y n hwy ; o, lion ;
BLUR
87
BOAS
Blow, bio, s. ergyd, dyrnod, cnoc, llach,
llab, wab, fifat, dul, pangc, ifonod, cer-
nod; paKod, ysmacht: — t. chwythu,
awehi ; pwffio, pyffian ; anadlu ; blod-
euo, ymagor ; canu, seinio ; cliwyddo.
Blower, bl6'-yr, s. chwytliiedydd,
ch-wyfchwr; chwythydd, ch'wythai.
Blowing, blo'-ing, s. chwythiad.
Blown, blon, p. j). (Blow) ciiwyihedig.
Blowpipe, blo'-peip, s. chwythbib.
Blowze, blowz, s. gwebruddes, yslebren,
llaf nes fochgoch ; cap.
Blowzy, bloV-zi, a. gwebrudd, gwyneb-
goch; swga.
Blubber, blyb'-byr, s. brasder morfilod,
morddanaden ; bwriwm : — v. a. igwylo,
dirwylo.
Bludgeon, blyj'-yn, s. cwlbren, clwpa,
pastwn.
Blue, hlw, a. glas: — «. glas, lliw glas,
glasliw ; llaUas : — v. a. glasu, glasliw-
io; cleisio.
Blewness, bW-nes, s. glesni, glesid, glas-
der, glaswg, glasliw.
Bluff, blyff, a. tren, gerwin, blwng,
brochus, ffymig; chwyddedig, traws-
falch : — s. trenfa, brochlan.
Bluffness, blyff'-nes, s. trenigrwj'dd,
ymchwydd ; sarugrwydd, af rywiog-
rwydd.
Bluish, blM/-ish, a. glasaidd, golas, lled-
las.
Blunder, blyn'-dyr, v. n. camsynied,
camgymmeryd, camddywedyd, am-
ryfuso, cyfeiliorni, methu; tram-
gwyddo, tripio:— s. camsyniad, cam-
gymmeriad; ooU, ineth; chwith-
rwydd.
Blunderbuss, blyn'-dyr-bys, s. rhythwn
=matli ar wn byr &, cbeuedd mawr
iddo.
Blunderer, blyn'-dyr-yr, s. camsyniwr,
camgymmerwr, camwedydd, camddy-
wedwr; cuaU.
Blunderhead, blyn'-dyr-hed, s. cadafael,
penbwl, penllorcan.
Blunt, blynt, a. pwl, aflym, difin, di-
awch ; difoes, trwsgl, trwstan, anghy-
mlien; byrbwyU; anhydraidd : — r. a.
pylu, dilmio ; Uaesu, Uinani.
Blunting, blyn'-ting, s. rhwystr, attal-
iad.
Bluntness, bljTit'-nes, s. pyhii, pyledd;
anfoesogrwydd, iangedd, dylni.
Blur, blyr, s. dunod, duf an, man, ystaen ;
brycheuyn; nam, gwall: — v. a, di-
wyno, milnu, dufanu, ystaenio; ys-
brychu; anafu.
Blurt, blyrt, v. a. llolian, gwagsiarad,
ffladru, baldordd.
Blush, blysh, v. gwrido, cochi, gwrid-
gochi, gruddgochi ; yswilio ; cywilydd-
io, gwladeiddio :— s. gwrid, gome,
gwridgochni; gwyledd.
Blush-colour, blysh'-cyl-yr, s. rhosliw,
gwridliw, lliw rhos cochion.
Blushing, blysh'-ing, p. a. gwridog,
gwridgoch,. rhosliwiog ; gwylaidd ya-
wil, gwyl.
Blushless, blysh'-les, a. diwrid, digywil-
ydd, haerllug.
Bluster, blys'-tyr, v. dwndro, trystio,
trybestu, dadwrdd, tyrddu ; dam-
dyrddu, bygylu, rhuo, ystormi;brochi:
— s. dwndwr, trwst, twrdd, swn, twrw,
twrf, dadwrdd, gwestledd, cyffro,
ffwndwT, ffrwst ; brol, broch, bocsach,
boloch; rhu, rhuad, rhyferthwj',
tymmestl.
Blusterer, blys'-tyr-yr, s. dwndrwr,
tyrddwr ; bocsachwr, gwagfostiwr ;
ymgecrwr.
Blustering, blys'-tyr-ing, ) a. dadyrdd-
Blusterous, blys-tyr-yz, J us, tryst-
fa wr ; brochus, bloeddgar, terf ysgus,
cynhyrfus, bocsachus, ffrostfawr.
Bo, bo, in. bo ! bw !
Boa, bii'-y, s. boa=dosbarth o seirff dwy-
elfenog.
Boa constrictor, bo'-y con-stric'-tyr, s.
yr alsarff, gwagsarff.
Boar, bo'jT, s. baedd -.—v. n. tremynu.
Board, bii'yrd, «. astell, ystyUen, plajigc ;
bwrdd, bord ; ymborth, bwyd ; bwrdd
Uong ; eisteddfod, cynghor :— r. byrdd-
io, bordio; asteUu, toniaru, Uofftio;
goresgyn llong, treislongi ; talwestu,
cymmaethu.
Boarder, bo'yr-dyr, s. bjTddiwr, tal-
westydd, cytteuliiwr; Uongesgynwr,
treislongydd.
Boarding-hoiise, bo'yr-ding-hows, s. tal-
westty, gwestle.
Boarding-school, bo'yr-ding-scid, s.
gwestysgol, ysgol gydwest.
Board-wages, bo'yrd-we-jiz, s. pi.
bwyttal, bwydgyilog.
Boarish, bo'yr-ish, a. baeddaidd, baedd-
og ; mochaidd ; anif eilaidd, creulawn.
Boast, host, V. bostio, ffrostio, ymffrostio,
bragio, brolio, amryfu, bocsachu, rhod-
resu ; ymfawrygu, ymogoneddu, ym-
orfoleddu; ymhoni :— s. host, ffrost,
brol, brawl, rhodi-es, molach ;yinffrost.
Boaster, bos'-tyr, s. bostiwr, ymlfrostiwr,
broliwr.
ii, Ho; u, dull; u; swn; w, pwi>; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BOGG
BOMB
Boat, bot, s, bad, ewch; ysgraff; cafn: —
r. a. badu, cychu.
Boat-hook, bot'-hwc, s. badfach, badhwg,
batwg, hwg bad.
Boatman, bot'-myn, s. badwr, cychwr,
ysgraiFwT.
Boatswain, bo'-sn, bot'-sn, s. penbadwr,
prifgychwr.
Buo, bob, s. diblyn, bagedsTi, crogaddnrn;
pelen ; gair cyrch, llusgair ; cnith,
goergyd ; ysgytiad, gwtli ; gwawd ;
cyi-chganiad: — w.cnithio,taro,baeddu ;
pwyo, euro ; siglo, hongian ; ysgytio ;
twyllo, hudo ; cellwair ; cytio ; llys-
wena, dal llysvVod :— a. byr, cwta.
Bobbin, bob'-un, s. plethbin, pleth-
waell; gwerthyd ; cronbleth, pinbleth,
plethlinyn.
Bobbin-net, bob'-un-net, s. plethrwyd.
Bobtail, bob'-tel, s. cynifon gwta, cwtog ;
y werinnos, ciwed.
Bobwig, bob' -wig, s. gwig gwta, pen-
guwch cwta, rhitliwallt byr.
Bode, bod, v. darogan, rhagarwyddo,
brudio, darmain, rhagddangos : — «.
darogan, argoel, rhagarwydd ; arosiad.
Bodice, bod'-us, s. gwasgrwym, gwasg,
gwast, gwasgai ; corfF.
Bodied, bod'-id, a. corffog, corffol.
Bodiless, bod'-i-les, a. digorff, anghorflf-
orol.
Bodily, bod'-i-li, a. corflForol ; gweithred-
ol, gwirioneddol : — od. yn gorflforol;
yn ei gorflfolaeth.
Bodkin, bod'-cin, s. gwaell, gwniwaell,
gwalltwaell; pwyntj^r, mynawyd.
Body, bod'-i, s. corff; corf, corfFor; cyfiF;
dynsawd, ansawd, gwahanf od, un dyn ;
crynodeb, crynoad ; deseb ; byddin, Uu ;
corfForaeth ; cryfder : — v. a. corfibli,
corfifori, llunio, rhithio.
Bodyguai-d, bod'-i-gard, s. corffosgordd,
gosgorddlu, diflfynwys; Uysfilwyr di-
ogelwch.
Bog, bog, s. cors, mignen ; siglen, migyn,
gwern, corsle, bog:— i^. a. corsio, mig-
nu, siglenu.
Boggle, bog'-gl, V. petruso, rhuso, ammeu;
ysgoi, osgoi; ffugio; ymragrithio; dy-
rysu, nidro.
Boggier, bog'-glyr, s. petraswr, ammheu-
WT ; ffugiwr.
Boggy, bog'-gl, a. corsog, siglenog.
Boghouse, bog' -hows, s. geudy, ysgothdy,
coddyn, ty bach, rheitty.
Bogle, } bog'-gl, s. bwgan, bwbach, bwg.
Boggle, j hudwg, hwdwch, hwdwg,
bolol, drycliiolaeth, bw, bwci.
Bohea, bo-hi', s. Bohe, math ar de du.
Boil, boul, V. berwi : — s. cornwyd, cmg-
dardd, pendiiyn, ploryn, chwydd.
Boiler, Boul'-yr, s. berwedydd, berwadur;
caUor, pair, crochan ; berwr.
Boiling, boul'-ing, s. berwad, berw,
ciychias, dyfei-wad, brydiant.
Boisterous, bous'-tyr-yz, a. tymmestlog,
ystormus, terfysglyd, ysgethrog, rhu-
adol, bloeddfawr, cyffrijus.
Boisterousness, bous'-tyr-yz-nes, s. ter-
fysg, cynhwi-f, tryblav/dd, angerdd,
brythys, ffrochus.
Bold, bold, a. hy, hyf, eon, eofn; antur-
us, hydi', dewr, drud, gwrdd, calonog,
dihaf arch, Uyf asus ; rhyf ygus ; serth^;
amlwg, hywel.
Bolden, bol'-dn, v. a. hyfhau, eofni;
hyderu.
Boldness, bold'-nes, s. hyfder, eondra,
gwroldeb ; ehudrwydd, rhuUder ;
haerllugrwydd, anfoesgarwch ; taer-
edd ; penrhyddid, traha.
Bole, bol, s. paladr, cyff, bonyn ; bwl,
chwellestraid; Ueion=matharglaiteg.
Bolis, bii'-lus, s. tan-wyden, gonichioneU,
tanwydyn, Uuchbelen, Uuchedbel.
Boll, bol, s. bul, paisg, peisgen, hadgeU,
hadgib, hadlestr; boUtad, bal, corsen;
— V. n. corsenu, boUteidio, paladru;
hadu, hodi, bulio, balio.
Bolster, bol'-styr, s. gobenydd, clustog;
gob: — V. a. gobenyddu, clustogi; at-
tegu, cynnal.
Bolsterer, bol'-styr-yr, s. cynnalydd,
attegydd.
Bolt, biilt, s. bollt, bar ; trosol ; saeth-
picell, chwarel, pilwrn gaflach: — v.
bolltio ; saethu ; rhwystro, attal, ys-
twyo; sicrhau : — v. a. gogryn, gogrynu ;
rhuchioni, peiUio, canu ; dadJu, ym-
resymu.
Bolter, bol'-tyr, s. peUlogr, gogr peillio ;
peiUrwyd.
Bolting-house, bol'- ting-hows, s. peilldy,
gwegryndy.
Boltsprit, bow'-spi-ut, s. asghwylbren,
siSgh.wyliad=Bmviiprit.
Bolus, bo'-lys, s. masbel, cyfferbel.
Bomb, bvm, «. Uosbel, Uosbeled, llosg-
belen, llosgeubel, tanbel ; bwmp, bwm,
bwmbwr : — v. n. swnio, bwmijio.
Bombard, bym-bard', s. llosbeladur, al-
gonon ; Uosbel^roh, UosgbeUad : —
V. a.lloshelu,tanbelu,tanbolenu,Uosg-
belenu; ergydio t&n gwyU yn erbyn.
Bombardier, bym-bar-di'-yr, s. llosbelwr»
tanbelydd, tanbelenwr, llosbelydd.
o, fel a yn tad; a, cam; f,hen; e,pen; t, Uid; i, dim; o, tor, oiid ei saia yn hw; ; a, Hon;
BOXE
89
BOOM
Bombardment, bym-bard'-ment, s. Hos-
belgyrch, Uosgbeliad, tanbeliad, tan-
beleniad.
Bombasin, ) bym-by-zin', s. gosidanwe.
Bombazine, | ffillwe,sidanwe,gostymog.
Bombast, bym-bast', s. ifwstiau, cotym-
we ; chwyddiaith, bostiaith : — a.
chwyddedig, ffrostieithol ; soiifawr.
Bombastic, bym-bas'-tic, a. bostieithol ;
gonvag, trystiog.
Bombilation, bym-bi-le'-shyn, s. swn,
sain, trwst.
Bombketch, bym'-ce<j, ) s. llosglong,
Bombvessel, bym'-fes-syl, j llosglongau,
tanbelenlong, llosbel-long.
Uomb-jjroof, bym'-pnfff, a. anhylosbel,
nas gall Uosbel fenu arno.
Bombycinous, bom-bus'-i-nyz, a. sidan-
aidd, sidanol; melyn-loyw.
Bombyx, bom'-bics, s. sidanbryf , y pryf
sidan.
Bonatide, bo-ny-ffei'-di, a. cywir, di-
ddrwg : — ad. yn gywir, yn ffyddlawn.
Bonaroba, bo-ny-ro'-by, s. nwyfoges,
anllades, putain.
Bonassus, bo-nas'-sys, s. bual, gofual,
ych gwyllt.
Bond, bond, s. rhwymyn, rhwym, cyf-
rwjmi ; rhwymeb, yinrwymeb, ysgrif-
rwym, machysgnf, ymrwyn, hawl-
rwym, hali-wym ; rhwymiaxi, rhwym-
iant, achrwym, cadwyn ; caethiwed ;
undeb ; rhaghawlyddiaeth: — a. rhwym,
caeth : — v. a. rhwymo, ysgrifrwymo,
rhwyinebu, nwyddrwymo.
Bondage, bon'-dej, s. caethiwed; caeth-
wasaeth, caethglud, caethrawd ; carch-
ariad; rhwymiad.
Bondmaid, bond'-med, s. caethes, caeth-
forwyn, caethferch, cystoges.
Bondman, bond'-myn, s. caeth, caeth-
was, caethfab, berwyog; aillt.
Bondsman, bondz'-myn, s. mach, mach-
niwr ; mach cynnogn, mach talu.
Bondservice, bond'-syr-fns, s. caethwas-
aeth, caethwasanaeth, caethweiniad.
Bondwoman, bond'-wym-yn, s. caethes,
caeth-wraig, caethferch, cystoges.
Bone, bon, s. asgwm: — v. esgyrnu; di-
esgymu.
Bone-ache, bon'-ec, s. asgymwst.
Boned, bond, a. esgyrnog, asgymog.
Bone-house, bon' -hows, «. esgyrndy, es-
gyrnle.
Bonelace, bon'-les, s. llinwe, ysnoden lin.
Boneless, bon'-les, a. diesgjTn, diasgwm.
Bonesetter, bon'-set-tyr, s. esgyrnsodwr,
esgyi-nosodydd.
Bonfire, bon'-ffeiyr, s. coelcerth, ban-
fl'agl ; gwenfflam, cynneu.
Boniform, bon'-i-flbrm, a. tloswedd,
tlyswedd, lluniaidd.
Bon-mot, bong-mij', bon'-mot, s.
ffraetheb, arabair, perteb, tlysair,
cellwair.
Bonnet, bon'-net, s. hodell, bunet, bun-
ed, bunhet ; cap, penwisg, argap, pen-
guwch.
Bonny, bon'-ni, a. dillyn, destlus, tlws,
hardd, clws, glandeg ; hoyw, gwych,
difyr, llawen ; llyfn : — s. mwnwalas.
Bonny-clabber, bon'-ni'-clab-byr, s. sur-
laeth, llaeth enwyn sur.
Bon-ton, bong-tiing', s. arddullwedd,
uchel ddullwedd, arddefod, dullwedd ;
boneddigrwydd.
Bonus, bo'-nys, s. madoseb, madobrwy,
madobr, breintobrwy.
Bony, bii'-ni, a. esgyrnog, esgyrnig, as-
gyrnol ; cryf, cadarn.
Booby, bw'-bi, s. hiirtyn, hurthgen,
delif, penbwl ; llabwst, Ueban, symlyn,
cadafael.
Book> bwc, s. llyfr ; cwrach : — v. a.
llyfni, coflyfru.
Bookbinder, bwc'-bein-dyr, «. llyfr-
rwymwr, llyfrgloriwr.
Bookcase, bwc'-ces, s. llyfrgloer, llyfr-
gaes.
Bookish, bwc'-ish, a. llyfrgar, myfyrgar,
llyfreugar, darllen-gar.
Book-keeper, bwc'-cip-yr, s. llyfriadur,
llyfriedydd ; cyfrifiadur.
Book-keeping, bwc'-cip-ing, s. llyfriad-
aeth, llyfryddiaeth, cyfrifiadaeth.
Booklearning, bwc'-lyrn-ing, s. llyfr-
ddysg, llyfrwybodaeth.
Booklouse, bwc' -lows, s. llyfrwyfyn,
llyfrbryf.
Bookmaker, bwc'-mc-cyr, s. Uyfrofydd,
lljrfrwneuthurwr ; awdwr.
Bookmaking, bwc'-me-cing, s. llyfr-
ofyddiaetli, llyfr- wneuthuriaeth.
Bookman, bwc -myn, s. llyfrwr, llyfr-
fyfyriwr, llyfrefrydydd.
Bookmate, bwc'-mct, s. cyfysgolwr, cyf-
ysgolor, cyfysgolaig.
Bookseller, bwc'-sel-ljrr, s. llyfrwerth-
ydd, llyfrwerthwr.
Bookshop, bwc'-shop, ) s. llyfrwerthfa,
Bookstore, bwc'-stoyr, j llyfrwerthdy,
llyfrdy.
Bookworm, bwc'-wyrm, s. llyfrbryf,
llyfrysydd, Uyfrwyfyn ; llyfrgarwr.
Boom, hitrm, s. hwylbawl, hwyldrostan,
trostlath ; porthfar, bargadwyn : —
o, llo; u, dull; w, swnj w, pwn; y, yrj f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisleu; z, zel.
BORE
'90
BOTR
V. n. rhuthro, trystio; ymgyrchu;
chwyddo, gwanegu ; rhuo ; bwmpio,
bwmbro.
Boon, hwn, s. rhodd, aiorlieg, goseb ;
cymmwjTias, ced, llad ; dawn ;
mwlwg llin, llinfwlwch : — a. Hon,
llawen, difyr ; liael ; gwiwlan.
Boor, b?t'yr, s. taiogddjni, delff, ystelff,
cuall ; gwerinwr, cabrotai, iangwr,
gwreng, lleban.
Boorish, bji/yr-ush, a. taiogaidd, gwlad-
aidd, mynyddig ; buachaidd, gwaer,
gwaerol, gwerinaidd, aiawaraidd.
Boose, bwz, s. preseb, cor.
Boot, hwt, V. a. elwa, ynnill, manteisio ;
botasu, ymfotasu :— s. budd, ennill;
mael, lies ; gwarthal, gorthal, mantol ;
ysbail ; botas, bwtas, botasen, cwran.
Booth, bwdd, s. bwth, bwthyn, caban,
Uuest, lluestty, toniaxdy.
Boot-hose, btut'-lioz, s. socas ; hoslodran.
Boot-jack, b»-t'-jac, s. botasyr.
Bootless, but'-les, a. anfuddiol, diles.
Bootmaker, bwt'-me-cyr, s. botaswr,
cwranydd.
Boots, bzrts, s. esgidwas, botaswas, bwt-
was.
Boot-tree, bwt'-tri, ) s. botasbren, bot-
Boot-last, buiZ-last, ) weddyg.
Booty, bitZ-ti, s. aiirhaith, ysbail, ysglyf-
aeth, ysbleddach ; praidd, preiddin.
Bopeep, bo-pip', s. migymguddiad.
Borachio, bo-re'-sho, bo-rag-6, s. meddw-
yn ; potel.
Borax, bo'yr-acs, s. halas, boras, boracs,
byrocs.
Bordel, bo'yr-del, s. puteindy.
Border, bor'-dyr, s. ymyl, cyfSn, ffin,
goror, terfyn, cwr ; min, bargod ; ym-
gylch, cant, cantel, cylch cylch-wy,
hem, amaerwy, eirionyn, or, gorwy,
cymminiog, ael ; godre, dibl, carddugl ;
gwely :— r. cyffinio, ffinio, terfynu;
hemic, cyriogi ; eirionynu.
Borderer, bor'-dyr-yr, s. cyffini-wx, cym-
mydog : — pi. amminogion, cyttirog-
ion, cyfSnyddion, bargodaid.
Bore, bor, v. tyllu, ebillio, taradu,
treulio : — s. twll, trydwU, trwydd,
mentor, ceuedd ; tyllydd, trwyddyr,
ebiU, taradr, cethrol ; hygre, tonrwyg,
gorlllf.
Bore, boyr, p. t. {Bear) wedi ei ddwyn,
dygiedig.
Boreal, bo'-ri-yl, a. gogleddol, gogleddig.
Boreas, bo'-ri-ys, s. gogleddwynt.
Borer, bo'-ryr, s. tj^Uwr, tyllydd ; tarad,
ebill,trwyddew,trul, rhwmp; tyllbryf .
Borti, bojrm, p. p. (Bear) ganedig, gen-
edig ; a unwyd ; hanedig : — a. anianol,
genedigol, cynnwynol.
Bome, boyrn, p. p. {Bear) dygiedig,
cludedig.
Borough, byr'-o, s. bwrdeisdref, brein-
dref , gwaesafus ; bwrdais.
BoiTOw, bor'-ro, v. a. echwyna, benthyca,
Llogi.
Boscage, bos'-cej, s. coed, prysgoed,
gwig, brycini ; coettir.
Bosket, bos'-cet, s. Uwyn, prysglwyn.
Bosky, bos'-ci, a. coediog, prysgol.
Bosom, hMZ-zym, bos'-ym, s. mynwes,
monwes ; bron, calon ; coll, af ell,
asgre, cesail, Uofres, brocen, bron-
■wedd ; cilf ach : v. a. mynwesu ; coi-
leidio ; celu.
Boson, bo'-sn, s. penbad'WT=5oaiswai/i..
Boss, bos, s. t)Oglyn, boglwm ; bolglwm,
pwmpl, cnap, clab, clap, oddf, cnwc,
hwrwg, cnwb, pothon, botwm, cloen ;
tor, twddf .
Bossed, host, ) a. boglynog; bolglymog,
Bossy, bos'-si, J cymhibiog, bogeiliog,
cnapiog; oddfog.
Botanic, bo-tan'-ic, ) a. llysieuol.
Botanical, bo-tan'-i-cyl, j llysieuaidd,
llysorol, planigol.
Botanist, bot'-y-nust, s. llysieuydd, llys-
ieuwr, llysorydd, planigydd, plan-
iadur.
Botanize, bot'-y-neiz, v. a. Uysieua,
Uyseuo ; efrydu llysiau.
Botanology, bot-y-nol'-6-ji, s. llysieu-
aeth, Uysieueg, llysdraith, planianeg.
Botanomancy, bot'-y-no-man-si, «. llys-
ddewiniaeth, llysarmes.
Botany, bot'-y-ni, «. Uysieuaeth, Uys-
ieueg, Uysoneg, planigaeth.
Botch, bo?, s. llynoryn, ploryn, chwaren,
crachen, penddiiyn ; brasglwt, bras-
waith, bon-glerwch -.—v. a. Uynori,
gwelio ; brasglytio, brasgyweirio ; an-
harddu.
Botcher, bo^'-yr, s. brasglytiwr, bras-
daclwr ; clytiwr, bon-gler, bwn-gler.
Botcharly, bo^'-yr-li, a. trwsgl.
Botchy, bo5'-i, a. llynorog, cornwydlyd.
Both, both, a. y ddau, y ddwy, dau,
d-vvy, deuoedd, dwyoedd ; pob un o'r
ddau ; y naill a'r llall:— c. yn gystal,
cystal ; hefyd.
Bother, bodd'-yr, v. a. syfrdanu ; dad-
wrdd : — s. syfrdandod, dwndwr ; dy-
ryswch.
Botryoid, bot'-ri-oid, a. grawnsypiol;
grabaidd, gronynog.
a, fel ayn tJB; a, cam; e, hen; e, pen; », Hid; i, dim; o, tor, end ei sain yn hwy; o, llou;
BO UN
n
BOWL
Bots, bots, s. pi, euddon, gwym ; pryf-
igedd.
Bottle, bot'-tl, s. potel, costrel ; potel-
aid, costrelaid : — v. a. potelu, cos-
trelu.
Bottle-screw, bot'-tl-scrw, s. sidrwy
potel, asgrwy costrel ; corcyll, coro-
ysgrwy.
Bottom, bot'-tym, s. gwaelod ; sail, syl-
faeii, sylfon, gwadii, llawrj godi-e,
troed ; gwraidd, sawdd, gwys ; gwadd-
od, rhytion ; pant, dyifryii, glyii ; tin,
ysgwt ; llong, llestr : — v. a. dirwyn ;
gwaelodi ; seilio, sylfaenu ; pellenu.
Bottomless, bot'-t3rm-les, a. diwaelod.
Bottomless-pit, bot -tym-les-put', s. pwll
diwaelod ; affwys, annwn, llyngclyn.
Bottomiy, bot'-tym-ri, s. llongwystl.
Boud, bowd, s. ydysydd, bragys, ydbiyf .
Boudoir, hw-dwoi, s. neUldugell, cudd-
igl, cuddgell, tlysgellan.
Bough, bow, s. cangen, caingc, cang,
caing, colfen, gwrysgcn, osglen, brigyn.
Bought, bot, p. p. [Buy) prynedig, pryn.
Bought, bowt, s. camedd, plygiad; tro-
ad ; dolen ; cwlwm.
Bougie, btiZ-zhi, s. taeniadur, truddiadur
=:offerjm llawfeddygol.
Bouilli, bwl'-ii, s. siclysig, mysgawl,
sican.
BouUlon, bwl'-iong, s. cawl, isgell, potes,
cigdrwyth.
Bounce, bowns, v. neidio, ysbongcio ;
trystio, clongcian ; gwrtliiieidio ; ys-
bangcio, pwmpio ; ymffrostio ; by-
gylu :— s. naid, cyrnaid, crychnaid ;
ysgort, tongc ; ergyd, pwmp, pangc,
clap ; flfrost ; bwgwl ; ysbangcydd=
math o forgi.
Bouncer, bowu'-syr, s. bocsachwr ; by-
gylwr.
Bouncing, bown'-sing, a. cryf, cydnerth,
hoenus ; crychneidiol ; rhodresgar.
Bound, bownd, s. terfyn, ffin, cyffin ;
eithaf ; goror ; rhimp, cylched ; naid,
ysbongc, cyrclilam, adlam : — v. a.
terfynu, cyffinio ; ffrwyno, caethiwo :
— V. 11. liamu, cyr neidio ; adlamu,
llemain, gwrtlmeidio '.—p. a. (Bind)
rhwymedig ; dyledus ; coetliedig ;
clymedig.
Boundary, bown'-dy-ri, s. terfyn, cyffin-
edd, ffinfa.
Boundless, bownd' -les, a. diderfyn ; an-
fesurol, aunherfynedig ; diddiwedd;
didran.
Boundlessness, bownd'-les-nes, s. an-
nheriynoldeb, anfesuri.
Bounteous, bown'-9yz, ) a. hael, hael-
Bountiful, bown'-ti-ffwl, ) ionus, rhodd-
gar, elusenol, hyged, cedol, cym-
mwynasgar, hyddawn, lladol, mad,
rhywiog.
Bounty, bown'-ti, s. haelioni, daioni,
dawn, madedd, llad, bendith, rhad-
lonedd.
Bouquet, bw'-ce, s. blodeuas, blodeu-
glwm, blodas.
Bourgeois, byr-jois', s. byrgus=y seith-
fed radd o argrafflythyrenau.
Bourgeon, byi'-jyn, v. n. tarddu, blaguro,
egino, impio.
Bourn, boyrn, s. terfyn, cyffin, goror.
Bouse, hwz, v. n. meddwi, abrwysgo,
diota.
Bousy, bz(/-zi, a. meddw, abrwysg;
diodgar.
Bout, bowt, s. tro, si5,s ; cynnyg, prawf ;
ffrwgwd.
Boutade, bw-tad', s. chwim, nwyth,
prangc.
Boutefeu, bt«;t'-fiyw, s, banffaglwr ; ter-
fysgwr.
Bovine, bo'-fein, a. buchol, ychaidd.
Bow, bow, V. plygu, crymu, ymgrymu,
ymostwng, pen-grymu, bweuo, bowio ;
gostwng, iselu ; dolenu ; gogwyddo ;
bwhau.
Bow, bo, s. bwa, bwa saeth ; crymiad,
pen-grymiad ; crwcad ; gwyrag ;
magi.
Bowbent, bo'-bent, a. cam, crwca, bwaog.
Bowel, boV-yl, v. a. diberfeddu : — s.
perfeddyn, coluddyn.
BoweUess, bow'-yl-les, a. diymysgar-
oedd; didosturi.
Bowels, bow'-ylz, s. pi. ymysgaroedd,
perfedd, coludd, coluddion ; tosturi.
Bower, boV-yr, s. deildy, cysgotty,
gwasgodf a, celli, Uwyn, celydd ; mwd ;
cuddigl ; cotty ; blaenangor, angor y
fflureg ; — v. celyddu, gwasgodi ; am-
gau ; llettya.
Bowery, boV-yr-i, a. deildyog, gwasod-
aidd, celyddig; mydaidd.
Bow-knot, bij'-not, s. cwlwm dolen.
Bowl, bowl, s. cawg, mail, ffiol, cwpan,
meilcn ; basarn ; cuapan, cwnell, pel-
an, pel, bwl, treiglen : — v. bwlio,
bylio, pelu, peldreiglo, treiglo ; taflu.
Bowler, bow'-lyr, s. bwliwr, byliedydd.
Bowline, bo'-lein, s. hwylraff.
Bowling, boV-ling, #. bwliad, byliad,
chware cnapan.
Bowling-green, bow'-ling-grtn, s. pel-
gadlas, treiglesiu, cnaplas.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn bisieu; z, zel.
BRAC
92
BRAK
Bowman, bo'-myn, s. saethydd, bwawr.
Bowman, bow'-myn, s. blaenrwyfwr.
Bownet, bo'-net, s. ciyw, crowyn, per-
cet, balleg, ballegrwyd.
Bowpiece, bo'-pis, s. blaen-gyflegr.
Bowpin, bo'-pun, s. gwarllos, gwarbin.
Bowsprit, bo'-sprut, s. osghwyliar.
Bow-window, bo'-wun-di), s. cromffen-
estr, flFenestr grom (fwaog).
Bowyer, bii'-iyr, s. saethwr, bweydd.
Box, bocs, s. blwch, blochas, golwrcb,
coffr, cist, cloer, prenial, byle, pren-
fol ; llogawd, llawgist ; pawg, bwl ;
blychaid, coffraid ; dymod, cernod,
bonclust, palfod : — r. iDlychii ; bothi ;
amhwylio, cylch-hwylio ; dymodio ;
paffio, llachio, cobio, ymbaffio.
Boxen, boc'-sn, a. bocysaidd, ysbein-
wyddain.
Boxer, boc'-syr, s. dymodiwr, paffiwr.
Boxing, bocs'-ing, s. dyrnodiad; dwm-
ornest.
Box -tree, bocs'-tri, ) s. ysbeinwydd.
Box-wood, bocs'-wd, \ bocys, coed
bocys, bocs, bocyswydd : — siriff. ys-
beinwydden, bocysen, pren bocys,
bocs.
Boy, boi, s. bachgen, llangc, llengcyn,
mab, herlod, hogyn, macwy, rhocyn,
crwt, crwtyn : — v. a. bachgenu.
Boy-hood, boi'-hwd, s. bachgendod;
mebyd, maboed, plentyndod.
Boyish, boi'-ish, a. bachgenaidd, plen-
tynaidd, mebinaidd.
Boyishness, boi'-ish-nes, s. bachgen-
i-wydd, llengcyndod, mabanrwydd.
Boy's-play, boiz'-ple, s. chwareu plant.
Brace, bres, s. crefFyn, rhwymyn ; lleg ;
par, cwpl; cydnod, cyplysnod; tyn-
dra ; dalgarai ; seirch, tree :— t;. a.
creffynu, rhwymo ; clymu, cyplysu ;
gwregysu; tynhau, cryfhau.
Bracelet, bres'-let, s. breichled, breich-
rwy, breichdlws ; arddymas.
Bracer, bre'-syr, s. cyfrwymydd, creffjm,
clymai ; breichledr ; rhwymai.
Braces, bre'-suz, s. pi. cydnodau, cyplys-
nodau, cyfreion; cyplysau, craffau,
clymeion.
Brach, bra? ; brae, s. huadast, bytheu-
adast.
Brachial, brae'-iyl, a. breichiol.
Brachman, brac'-myn, s. Braehman=
offeiriad Hindwaidd.
Brachygraphy, bra-cig'-ra-flB, s. berys-
grifiaeth, berysgrifen, llaw far.
Brachylogy, bra-cil'-o-ji, s. beriaith,
byrdraith, byrebiaeth.
Bracing, bre'-sing, a. rhwymol, dirglym-
ol ; tynhaol : — s. cyfrwymiad, creffyn-
iad; cryfliM.
Brack, brae, s. breg, agen, toriad, briw,
twr ; Uwgr. j
Bracken, brc'-cyn, s. rhedyn. '
Bracket, brac'-et, s. ysgwyddyn, ys-
tange, cynnalbren ; crymfach, cam-
fach.
Brackish, brac'-ish, a. haUtaidd, haUt,
heliaidd, halenaidd.
Brackishness, brac'-ish-nes, s. hallt-
rwydd, halltedd.
Brad, brad, s. Uawr-hoel, hoel ddiglop,
hoelen lorio.
Brag, brag, v. n. bragio, ffi-ostio, brolio,
bocsachu, bostio, ymffrostio, gwag-
fostio : — s. ffrost, brawl, brol, jnn-
ffrost, rhodres; cardchwareu.
Braggadocio, brag-gy-do'-sho, s.z=Brag-
gart.
Braggart, brag'-gyrt, ) s. broliwr, ffrost-
Bragger, brag'-gyr, ) iwr, bocsachwr,
ymffrostiwT, bragiwr.
Bragget, brag'-gyt, «. bragod, bragod-
lyn.
Bragging, brag'-ging, s. ymffi-ostiad,
bostiad; host, ymffrost.
Brahmin, \ bra'-mun, s. Bramin =
Brarain, \ Brachman.
Braid, bred, v. a. plethu, brwydo, crychu,
modrwyo: — s. pleth, rhwymbleth;
sidanbleth.
Brail, brel, s. crychraff, hwylraff; heb-
ogrwyni; — v. a. crychreSjoiu, crych-
rafPli.
Brain, bren, s. ymenydd, menydd: —
V. a. diymenyddio, difenyddio; dien-
yddio.
Brainish, brcn'-ish, a. penboeth, naws-
wyUt; angerddol.
Brainless, bren'-les, a. difenydd, diym-
enydd; disynwyr, penffol; ynfyd.
Brainpan, bren'-pan, s. creuan, y greu-
an, padell yr ymenydd, pen-glog ; iad,
si&d, siol.
Brainsick, bren'-sic, a. pen-glwc, pen-
wan, lledfrydig, penddarus, am-
mhwyllog, ehvid, flEbl.
Brainsiekness, bren'-sic-nes, s. penwen-
did, syf rdandod, gorphwyll ; ffolineb.
Brait, bret, s. graenem, celltem arw, ad-
amant anghaboledig.
Brake, brcc, s. dyryslwyn, gwyddelwem,
prj'sglwyn, gwyddle, prys, prysg,
brwg, clyn, brycell, cardden, Uwyn,
perth; pryseldir, prysgyll, clynog;
ffyUog; heisyUt, heislan, llinfreuan.
a, fel a, yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ondeisainynhwy; o, llonj
BRAN
n
BRAY
braich sugnell; cafn tylino, noe dy-
lino ; genfa ffrwyn, geiifa.
Brakeman, brec'-myn, s. carluddiwr.
Braky, bre'-ci, a. gwyddelain, clynog,
prysain, prysgaidd, ffylliog, dreiniog;
perthlawn, perthog.
Brama, ) bra'-my, s. Brama, creawd-
Brahma, ) ydd=duw penaf yr Hindw-
aid.
Bramble, bram'-bl, s. mieren, miaren,
miar, dyrysien; mwyarllwyn, iniar-
llwyn, dyryslwyn i—pl. niieri, mwyar,
dyrysi, mwyeri.
Brambling, bram'-bling, s. bronrhuddyn
y niynydd.
Braminical, bra-mun'-i-cyl, a. Bramin-
aidd, Braminig ; perthynol i'r Bra-
miniaid.
Brarainism, bra-mun'-izm, s. Bramin-
iaetli ; atlirawiaeth y Braminwys.
Bran, bran, s. bran, eisin, rhuddion,
rhuchion.
Branch, bransh, bran?, s. cangen, caingc,
caing, clofen, osglen, gwrysgen, ys-
bagen, bar, baren, brigyn, pingyn,
pingcyn; rhan; canwyllyr, ceingc-
iadur: — v. ceingcio, cangenu; osgli,
colfenu; adranu, dosbarthu.
Brancher, bran'-shyr, s. ceingciedydd,
cangenydd ; canghebog.
Branchless, bransh' -les, a. digamgc, di-
frig, digangenau; moel, noethlwm.
Branchy, bran'-shi, a. ceingciog, cang-
enog, osglog, ysbagog; ymdaen-
ol.
Brand, brand, s. tewyn, pentewyn ; Uos-
nod, haiarnnod; dunod, gwarfchnfld;
bollt, taranfollt; Uosg, Uyshaint: —
V. a. Uosnodi, llognodi; gwarthruddo,
drygnodi.
Brand-goose, brand'-gws, s. yr wydd
wendorch, gwydd wyUt, brentwydd.
Brand-iron, brand'-ei-ym, s. trybedd,
tribed ; Hosnodyr, haiam nodi.
Brandish, bran'-dish, v. a. ysgwyd,
chwyfio, chwyrneUu, dysbeUio, fifraw-
yllu, ewybro; chwareu, cymhenu : —
s- ysgwyd, ysgydwad, dysbeliad.
Brandling, brand'-ling, s. pryf y rhwd,
gwlithbryf.
Brand-new, brand'-niw, a. newydd tan-
lliw, newydd tanlli, newydd grai ; tan-
Uachar.
Brandy, bran'-di, s. lloswin, poethwin,
dystyUwin, brandi.
Brangle, brang'-gl, s. cecraeth, cecr, har-
llach, harl, ceintach, ymryson, cynhen:
— V. a. cecru, ymgiprys, ymryson,
ymrafaelio, ymdaeru, ymgemial, ym-
sei-thu.
Branny, bran'-ni, a. branog, eisinog,
rhuddionog ; branllyd, eisinllyd.
Brass, bras, s. pres ; elydr, elydn, efydd ;
haerllugrwydd.
Brasset, bras'-set, s. penial, penffestin,
helm, penor.
Brass-pan, bras'-pan, s. efyddyn, crochan
pres.
Brassy, bras'-si, a. presaidd, presin,
presog, efyddaidd; haerllug.
Brat, brat, s. brat, bretyn, gwrengyn;
plentyn, hil.
Bravado, biy-fc'-do, s. best, ymffrost,
brol, gwagymffrost.
Brave, bref, a. dewr, glew, calonog,
gwych, eofn, hyf, mawrfrydig; gwr-
onaidd, ardderchog, godidog; taclus,
hoyw, telediw, destlus; galawnt: — s.
dewrwas, bygylwr, rhodreswr,heriwr;
host, her, hew, baidd: — v. a. herio,
arf eiddio ; Uyf asu, bygylu ; gwynebu ;
gwychfostio.
Brevery, brc'-fyr-i, s. dewredd, glewder,
gwroldeb, hoyw(ier,mawrfrydigrwydd,
calondid, gwroniaeth, heroniaeth; gor-
wychder, godidogrwydd ; harddwch;
addurnau; host, rhodres.
Bravo, bre'-fo, braf-ci, s. lloglofrudd,
llogleiddiad, hurlofrudd : — in. purion !
rhagorol ! gwych iawn ! da lawn ! o'r
goreu !
Bravora, bry-ft(/-ry, a. glewddygan;
glewgan : — a. ysbrydlawn, arialos ;
afrwydd.
Brawl, brol, v. cecru, ymgiprys, ym-
daeru, ymryson, ymddeintio, clewtian,
cwerj'lu ; rhuo ; cilgwthio : — s. cecr,
cecraeth, cynhen, ffrwgwd, ymsen ;
dadwrdd, terfysg, cytlirwfl.
Brawler, bro'-lyr, s. cecryn, cynhenwr.
Brawn, bron, s. baeddgig; cyhjrrgig;
cyhyrog ; brawn ; grym, nerth, cryfr-
der.
Brawniness, bro'-ni-nes, s. cyhyrog-
rwydd, cyhyredd, llywethogrwydd ;
cryfder, caledrwydd.
Brawny, bro'-ni, a. cyhyrog, gewynog,
llywethog ; cigog ; braisg, flFuiif ; cry? ;
caled.
Bray, bre, v. briwo, pwyo, malitrio,
malu, breuanu ; talchu : — v. n. brefu,
rhuo ; ysgannain : — «. bref, rhu ;
esgyndir, twyn ; bre ; caer, amddi-
ff^a ; Uethr, llechwedd.
Brayer, bre'-yr, s. brefwi-, drygnadwr ;
pwyan, pwyorydd.
6, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BREA
94
BREE
Braying, bre'-ing, s. brefiad ; banllef.
Braze, brez, v. a. efyddu, presu ; sodro,
sawdurio. asio ; liarllugo.
Brazen, bre'-zn, a. pres, presaidd, efydd-
aidd; talgryf, digywilydd, wyneb-
syth :—v. n. haerllugo ; bygylu.
Brazenness, bre'-zn-nes, s, presogrwydd,
haerllugrwydd, digywilydd-dra.
Brazier, bre'-zhyr, s. presof, gof pres,
efyddof; ysgutell, nawg glo, crwth
glo.
Brazil, bry-z?l', s. Brasil=gwlad jra
Ajnerica Ddeheuol ; brasil=math ar
bren tramor 1 liwio yn goch.
Brazil-wood, bry-zjl'-wd, s. brasilwydd,
coed brasil ; hTa,sil= lirazil.
Breach, hiiq, s. adwy, breg, toriad,
rhwyg, bwlch, agen, bradwy, gwa-
haniad, dryUiad, twn, ffosp, adiail ;
anghytundeb, cweryl : — v. adwyo,
bylchu, tori.
Bread, bred, s. bara.
Bread- chipper, bred'-chip-pyr, 8. pob-
was ; isdrulliad.
Bread-corn, bred'-com, «. amyd, yd
bara.
Bread-tree, bred'-tri, s. barawydden, y
pren bara^pren a dyf yn ynysoedd y
Mor Tawel.
Breadth, bredth, s. lied, Uydander;
eangder, helaethrwydd, helaethder.
Break, brcc, brie, v. tori ; dryUio, bregu,
damio ; dofi ; hyweddu ; agenu, hoUti :
— s. toriad, twn, bwlch, agen; saib,
cyf rwng, gorphwysf a ; rhwystr ; gwag-
le ; cil.
Breaker, bre'-cyr, s. torwr ; dryUiedydd ;
troseddwr ; dinystrydd, rhwygwr ;
beisdon, mordon ; torglawdd, morfur,
gwrthglawdd ; torgraig.
Breakfast, brec'-fiyst, s. bregwest, boreu-
fwyd, boreubryd, cynbryd, torjrm-
pryd : — v. bregwesta, boreubrydio,
torymprydio.
Breaking, bre'-cing, s. toriad ; torged-
aeth, methdaliad ; dofiad, hyweddiad.
Breakneck, brcc'-nec, s. clogwyn, diiF-
wys, dibyn, sertlile.
Breakwater, brec'-wo-tyr, s. torglawdd,
barglawdd, gwrthglawdd, noddfnr,
morfur.
Bream, brim, s. morfog=math ar bysg :
— V. a. ysgarthlosgi.
Breast, brest, s. bron, dwyfron, brest ;
afell, mynwes, monwes, brocen, asgre,
calon ; cydwybod : —v. a. gwynebu ;
cyfwynebu, cyfarwynebii, cymmrestu.
Breastbone, brest'-bon, s. asgwmy frest,
asgwm y ddwyfron, cledr y ddwy-
fron.
Breastcloth, brest' -cloth, s. bronl'ian.
Breast-deep, brest'-dip, ) a. cyfuwch a'r
Breast-high, bresf -hei, ) frest, cyfuwch
a'r ddwyfron ; hyd y bronau.
Breastknot, brcst'-noi, s. broii-glwm.
Breastpin, brest'-pun, s. pin brest, bron-
bin, crysbin.
Breastplate, brest'-plet, s. dwyfroneg,
brondor, broneg, bronfall.
Breastwork, brest'-wyrc, bronwaith,
bron-glawdd, brestwaith.
Breath, breth, s. anadl, chwjrfch, ffun,
alan, adyl, fFwn ; awel, chwa, myg-
darth, mygottarth ; anadUad, chwyth-
iad ; saib ; cythrym.
Breathable, brwid'-ybl, a. anadladwy.
Breathe, brtdd, v. anadlu, chwythu;
tynu anadl ; byw ; gorphwys ; dyheu.
Breather, bri'-ddyr, g. anadlwr, anal-
ydd; perchen anadl; bywiogydd;
ysbrydolwr.
Breatliful, breth'-flPwl, a. anadlog;
aroglus.
Breathing, bri'-dding, a. anadlog, an-
adlus :— a. anadliad ; dyheuog ; awydd ;
fifuned, agerfa ; chwymseiniad,
chwymsain, acen, anadleb.
BreatMess, breth'-les, a. dianadl; allan
o wynt ; marw.
Bred, bred, p. t.—p. p. {Breed) eppil-
iedig ; meithrinedig ; wedi ei fagu.
Breech, bri^, s. cyfeistedd, bon, tin,
bontin, Uaf r, pen ol ; y flFolenau ; clos,
llawdr : — v. closi, Uodri, Uafru ; ym-
4odri ; ffrewyUio, flBangeUu.
Breechband, brig' -band, «. bondres, tin-
dres.
Breeches, bri^'-iz, s. pi. clos, llawdr,
Uodrau, llafrog.
Breech-galling, bri9'-gol-ing, s. pildin, y
bildin.
Breech-maker, bri^'-me-cyr, s. llodrydd,
closwr.
Breed, brid, v. hilio, eppUio, magu,
planta, cenedlu ; essillio, silio, rhialu ;
ymddwyn ; peri, peru ; achlysui'O ;
cynnyrchu; deer; meithrin, maethu,
deifnio : — s. hil, eppil, rhyw, rhyw-
ogaeth, essiU, rhial, ach, al ; bragad ;
torllwyth.
Breeder, brid'-yr, s. hiliwr, eppiliwr,
magydd ; mammaeth.
Breeding, brid'-ing, s. hiliad, eppiliad ;
magwraeth; dygiad i fyny, addyg-
iad, addysg ; moes, moesau ; addwyn-
der.
a,felayntad; a, cam; e.hen; e, pen; i, lUd; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o,llon;
BRIC
96
BRIG
Breese, briz, 8. cacynen y meirch,
marchwenynen.
Breeze, briz, s. awel, awelan, chwa: —
V. awelu; lleddf-chwythu.
Breezy, brt'-zi, a. awelog, awelaidd,
cliwaog ; oeraidd.
Bretluen, bredd'-ren, s. pi. {Brother)
brodyr ; brodyr crefyddol.
Breve, brif, s. gwyslytliyr, gwyseb,
gwarant ; banig, banig liir ; byrnod.
Brevet, bri-fet', s. breintwysch, breint-
warant ; trwydded, rhagorfraint ;
breintlytliyr : — bref -yt, a. breint-
wysol ; rnagorfreiniog, breintradd-
og.
Breviary, brif -iyr-i, s. talfyriad, cryn-
odeb, crynoad ; byriadur, byrlyfr.
Breviat, brif-iyfc, s. byriad, talfyriad,
byrgasgl ; dewisran.
Breviature, bri'-fi-y-9yr, s. talfyriad,
cwtogiad, byrh^d ; geirdoriad ; tal-
fymod.
Brevier, bri-f t'.yr, s. berdeb, berlythyren
=argraif-lythyren o'r chweched radd.
Brevity, bref-i-ti, s. byrder, cwtog-
rwydd.
Brew, brw, v. darUaw; mysgu; berw-
eddu ; dyfeisio : — s. darllaw, y dar-
llaw.
Brewage, brw'-ej, s. darllaw, cymmysg-
edd ; diodlyn, cwrw.
Brewer, bru)'-yr, s. darUawydd, berw-
edydd.
Brewery, brw'-yr-i, ) s. darllawfa,
Brewhouse, braZ-hows, ) darllawdy,
berwyddfa. ,
Brewing, bruZ-ing, s. darllawiad ; mysg-
iad.
Bribe, breib, s. gobr, dobr, gobrwy,
gwobr, gwobrwy ; hudobr, naniobr,
celwobr, Uwgrobr, brib, breib : — v. a.
gobri, gwobri, dobri, gwobrwyo, llwgr-
wobrwyo, bribio, breibio.
Briber, brei'-byr, s. gobrwywr, dobrwr,
gwobrwywr ; hudobrwr, bribiwr.
Bribery, brei'-byr-i, s. celwobraeth,
llygrobrwyaeth, ariandag ; gobrfas-
nach.
Brick, brie, s. priddfaen, priddlech,
priddeU, peithyn ; crasfaen: — v. a.
priddfaenu, priddlechu.
Brickbat, brie' -bat, s. dam o briddfaen.
Brickclay, bric'-cle, s. priddfein-glai,
priddellglai.
Brickdust, bric'-dyst, s. priddfeinlwcli.
Brickearth, bric'-yrth, s. priddfeindir.
Bricklayer, bric'-le-yr, s. saer priddfaen,
peithynsaer, saer priddlechau.
Brickmaker, bric'-me-cyr, «. priddfein-
ydd, priddellwr.
Brickwork, bric'-wyrc, s. priddfein-
waith, priddeUwaith, peithynwaith.
Bridal, brei'-dyl, a. neithiorol, priodas-
ol, awysol, dywedd'iol :~s. neithior,
priodas.
Bride, braid, s. priodferch, priodasferch ;
dyweddi.
Bridebed, breid'-bed, s. gwely priodas.
Bridecake, breid'-cec, s. teisen briodas,
teisen weddog, priottais.
Bridegroom, breid'-gnrm, «. priodfab,
priodasfab, gwr pwys.
Bridemaid, breid'-med, s. llawforwyn,
morwyn priodas ; arweinyddes y
briodferch.
Brideman, breid'-myn, s. gwas priodas ;
arweinydd y priodfab.
Bridewell, breid'-wel, s. cyweirdy, cosp-
weithdy, cystwyfa, carchar.
Bridge, brij, s. pent :—- ;;. a. pontic.
Bridgings, brij'-ingz, s. pontarnau.
Bridle, brei'-dJ, s. ffrwyn ; geiifa : — r.
ffrwyno ; attal, nadal, rheoli, arafu,
rhwystro.
Bridler, breid'-lyr, s. ffrwyn wr ; attaliwr.
Brief, brtfif, a. byr ; ciyno, cwta, talfyr,
cynnwys : — s. gwyslytliyr, gwyseb,
gwarant, ysgrifwys, gw^s ; byrlythyr ;
ceislytliyr, cynghawseb; breintlythyr;
crynodeb.
Briefly, briff'-li, ad. yn fyr, ar fyr, yn
gryno ; ar fyr eiriau ; ar air.
Briefnes, briff-nes, s. byrder, byrdra,
cwtogrwydd.
Brier, brei'-yr, s. mieren, mwyaren,
(Edr. Bramble).
Briery, brei'-yr-i, a. mieriog, miarog,
dyrysiog ; drainiog ; garw.
Brig, brig, s. briglong, esgaflong. Brig
=llong ddeuhwyliar.
Brigade, bri-ged', s. brigad, torfas ;
myntai, byddindorf, byddin:— v. a.
brigadu, torfasu ; mynteio.
Brigadier, brig-y-di'yr, s. brigadur, brig-
adfridog, brigadog, torfasog ; cadfrid-
og.
Brigand, brig'-ynd, s. camleidr, ysbeil-
ydd, brigantiad.
Brigandage, brig'-jm-ej, s. lladrad, ys-
beiliad, anrhaith.
Brigandine, brig'-yn-dim, s. llurig, cur-
as, cadbais, pais ddur, durbais.
Brigantine, brig'-yn-tun, s. brigantlong,
briganten, esgaflong, Brig.
Bright, breit, a. dysglaer, claer, gloyw,
canaid, ysblenydd, Uachar, eirian.
ii. Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr {, fel tsh j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
a
BRIN
96
BROA
llathraid, ffloyw ; enwog, godidog ;
dysgogwen ; teg, mirain.
Brighten, hrei'-tn, v. dysgleirio, gloywi,
llewyrchu, llathru, Uugeinio, caboli ;
yslipanu, gleinio, diwyllu; ar-
dderchogi ; sirioli ; edlymu.
Brightness, breit'-nes, s. dysgleirdeb,
gloywder, ysblander, eglurdeb, pe-
fraint, gwyndra; rhagoroldeb; craff-
usrwydd.
Brigue, brig, s. cydgyfrinach ; dichell,
cydblaid, ymryson : — v. a. ceisio,
• erfyn, pleidgeisio.
Brilliancy, brul'-iyn-si, s. dysgleirdeb,
ysblanedd, eii'ionder, caneidrwydd,
teryllder, serigledd, dywyndeb.
Brilliant, brul'-iynt, a. dysglaer, try-
loyw, claerwych, gleiniog; ardderch-
og ; Uuchedenol, gwreichionog : — s.
claerem, gleinem ; esgudfarch.
Brim, brum, s. ymyl, min, cwr ; ochr,
ael ; cyfor, glan : — v. ymylu ; cyfor-
io, llenw ; llodi, Uawdio.
Brimful, brum'-fFwl, a. cyforiog, cyfor ;
trylawn, gorUawn, gorlawn.
Brimless, brum'-les, a. diymyl, dior.
Brimmer, brum'-myr, s. cyforgib, cwpan
gyforiog, cwpan lawn ; cyforaid,
cwpanaid.
Brimming, brum'-ming, a. cyforiog ; try-
lawn; Uodig.
Brimstone, brum'-ston, s. llosfaen, myg-
faen, melynfaen, ufeliar, brwmstan.
Brimstony, brum'-sto-ni, a. Uosfeinin,
llosgfeinig, mygfeinin, ufeUerin,
brwmstanaidd.
Brinded, brun'-ded, ) a. brith, brych.
Brindled, bran'- did, \ manog, ysmot-
iog, cymmysgliw, amryliw ; crych.
Brindle, bnm'-dl, s. bryclini, britliedd,
manogrwydd.
Brine, brain, s. heli, dwfr haUt; hal-
wyn ; dagrau, deigron; y m6r heli: —
V. a. hel'io, halenu, halu; halltu.
Brinepit, brein'-put, s. haledd, pwUheU.
Brinespring, brein'-spring, s. ffynnon
heli, halffynnon, halifwnt.
Bring, bring, v. dwyn, dygyd, cyrchu,
arwain ; cludo, cario, hoi, nol, cywain,
ai-wedd ; tywys ; cynnyrchu, peru,
peri.
Bringer, bring'-yr, s. dygwr, dygiedydd,
arweddawdwr; clydydd.
Brinish, brun'-ish, ) a. heliaidd, haUt,
_^ Briny, brun'-i, ) halltaidd, halltin,
^ heliog.
Brink, bringc, s. min, dibyn, glan, ymyl,
ceulan, torlan, gwar, cwr, dib, ael.
Brisk, brusc, o. bywiog, hoenus, heinif,
heini, gweisgi, gwsgi, esgud, eidiog,
brysg, hoyw, cyflym, buan, siongc,
chwai, chwimmwth, mwth, chwyrn,
chwim, esgeiddig, blawdd, clau,hawnt-
us ; arialus, pybyr, glew, gwych ; lion,
llawen, gorawenus, nwyfus ; tirf,
gwyrenig; ymgynhyrfus, ewynog : —
r. bywiogi, bywiociiu, cyflymu, brysio,
chweio ; arialu ; Uoni, sirioM ; ym-
loni ; ymsythu.
Brisket, brus'-cet, s. parwyden, hydgyll-
en.
Briskness, brusc'-nes, s. bywiogrwydd,
hoen, hawnt, heinifder, gewisgrwydd;
enwogrwydd.
Bristle, bi-usl, s. gwrychyn, rhawnyn
mochyn : — ?'. gwrychu, codi gwiych;
ymliyllu ; ymsythu.
Bristly, bras -li, a. gwrychog, gwrychol ;
garw, graenol ; llawn gwiych.
Bristol-stone, brus'-tyl-ston, s. creigris-
ial, crisial Caerodor.
Bristol-water, brus'-tyl-wo-tjrr, s. dwfr
Caerodor, dwr Odor.
Brit, brut, s. torbwt, Ueden y m6r.
Britannic, brut-tan'-nic, a. Prydeinig.
British, brut'-ish, a. Prydeinaidd, Piyd-
einiol.
Brittle, brut'-tl, a. brau, bregus, hydor,
liyfriw, hydwn, athor ; crin.
Brittleness, brut'-tl-nes, s. breuder,
breuolder, bregusrwydd ; hydoredd ;
crinder.
Brize, breiz, s. clyryn ; gwenynen y
meirch.
Broach, bro9, s. bSr, beran ; brwyd,
gwaeU, pwyned, nydeU ; gleiuaddurn :
— V. a. bera; gwacheUu; dwselu,
twselu; agor, tyUu, ebillio, procio;
goUwng ; cyhoeddi, taenu.
Broacher, bro'-^yr, s. hhr; dwselydd,
tyUydd; cyhoeddwr.
Broad, brod, a. Uydan; eang, lielaeth;
bras, braisg; rhydd; mawr; hysbys,
diargel.
Broadcloth, brod'-cloth, s. brethyn den-
ied, brethyn Uydan.
Broaden, bro'-dn, v. n. ymlydanu, ym-
ledu.
Broadness, brod'-nes, s. lied, llydander;
helaethder, eajigder.
Broadside, brod'-seid, s. ochr Hong;
ochrergydion ; Iledwedd, gwyneblen.
Broadsword, brod'-sord, s. gleifawr,
ffoswn, cleddyf Uafn llydan.
Broadwise, brod'-weiz, ad. ar led ; ar
hyd y Ued.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ci sain yn hwy; o, lion ;
BRON
97
BROU
Brocade, bro-ccd', «. eurfrodwe, eirr-
frithwe, brodwe; gwvillwe, blodeuwe,
bxygwe.
Brocaded, brb-ce'-ded, a. eurfrodiog;
gwullweuedig ; eurblethedig.
Brocoli, broc'-6-li, s. colan, cawlan=
math ar fresych.
Brochan, bro'-cyn, s. brwohan, uwd.
Brochure, bro'-shwyr, s. llyfryn, llyfran.
Brock, broc, s. broch, daiarfochyn, gwil-
frai, pryf llwyd, byrhwch.
Brocket, broc'-et, s. carw dwyflwydd.
Brodequin, brod'-i-cin, s. gwentas, go-
fotas, corfotas.
Broggle, brog'-gl, v. n. llyswena, dal
llyswod.
Brogue, brog, s. cyfarchen, esgid "Wydd-
elig, esgid goed, clocsan ; Uediaith,
briwiaith.
Broider, broi'-dyr, v. a. brodio, brwydo,
cyfrestru ; gweithio &,g edeu a nod-
wydd.
Broiderer, broi'-dyr-yr, s. brodiwr,
brwydydd, darfrodiwr.
Broidery, broi'-dyr-i, s. brodwaith,
brwydwaith ; addurnwaith nodwydd.
BroU, broil, s. terfysg, cyffro, cynhwrf,
cythrwfl,cymheh-i, trabludd,godwrdd,
trafferth ; cynhen, ymryson, ymrafael,
ymgeintach, anghydfod: — v. briwlio,
rhostio, alchrostio, golosgi.
Broiler, broi'-lyr, s. terfysgwr, cjmhyrf-
wr ; briwliwT, alchrostiwr, rhostydd.
Broke, broc, v. n. rhyngfaelu, trosfaelu,
rliyngfasnachu :— p. t. {Break) a dor-
wyd, a ddryUiwyd.
Broken, bro'-cn, p. a. {Break) toredig,
drylliedig; twn, briw, bregus, trwch.
Broker, bro'-cyr, s. rhyngfaelydd, tros-
faeliwr, trosfasnachwr, trosweinydd,
dirprwywr ; hennwyddwr, gwerthwr
hen bethau ; nwyddweinydd.
Brokerage, bro'-cyr-ej, ) s. prwydal,
Brokage, bro'-cej, ( maeldal, dir-
prwydal ; prwydaliaeth, maeldaliaeth.
Brokerly, bro'-cyr-li, a. gwael, isel, dis-
tadl, gvvasaidd.
Broinatology, brom-a-tol'-o-ji, s. maeth-
eg.3mibortheg=traethawd ar ymborth.
Brome-grass, broin'-gras, s. porwellt,
pawrwellt. [drewig.
Bromic, bro'-mic, a. bromig, drewinig,
Bromine, bro'-mun, ) s. bromin, drewin,
Brome, briim, j drewhalwy.
Bronchi, brong'-cei, ) s. pi. brefant-
Bronchia, brong'-ci-a, ) osglau, breu-
antosglau, pibeUaii 'r com chwyth ;
chwabibau yr ysgyfaint.
Bronchial, brong'-ci-yl, a. breuantosgl-
aidd, brefantosglog ; brefantaidd.
Bronchocele, brong'-co-stl, s. brefant-
chwydd, chwydd y breuant.
Broncophony, brong-coff'-o-ni, s. bref-
antlais, brrfantsain.
Bronchotomy, brong-cot'-o-mi, s. hxei-
anttrwch, breuanttrwch.
Bronchus, brong'-cys, s. brefant, breu-
ant, y com chwyth, pibeU yr ys^rf aint.
Brontology,bron-tor-6^ji, s. tarandraith,
taraneg.
Bronze, bronz, s. pres, elydr, elydn ;
presliw ; preslun ; preswaith ; bath-
odyn, presfath : — v. a. presu, elydru ;
presliwio.
Brooch, br69, s. gem, tlws ; gyddf em,
brondlws, brestlws, gleinaddurn : — ^^
V. a. gemu ; gyddfemu, gleinaddumo.
Brood, hrwd, s. hil, hiliogaeth, eppil;
nythaid, nythlwyth, nythal, deoraid,
al, haig : ~v. deor, gori, deori, deorain.
Brooding, bno'-ding, s. deoriad, goriad,
gori.
Broody, brw'-di, a. gorllyd, deoraidd.
Brook, brwc, s. nant, afonig, corafon,
gwythreden, gofer, carog, comant : —
V. goddef, dioddef, aros; ymoddef.
Brooklet, brwc'-let, s. comant, goferen,
rhewyn, nentig.
Brooky, brM/-ci, a. nantog, comantog.
Broom, brwm, s. banadl, banal, banad;
ysgub fanadl, ysgubell : — v. a. ysgarth-
losgi; ysgubo.
Broomstaif, briOTn'-stafif, s. pleidbren,
pren pleidiau, cambren gwehydd.
Broomstick, brtran'-stic, s. coes ysgub,
pren ysgubell.
Broomy, brM/-mi, a. banadlog.
Broth, broth, s. cawl, potes, isgeU.
Brothel, broth' -el; bryih'-yl, «. putein-
dy, trythylldy, hurendy, bryntty.
Brothelrv, bryth'-yl-ri, s. puteindra,
trythyuWch, anUadrwydd; serthedd.
Brother, brydd'-yr, s. brawd.
Brotherhood, brydd'-yx-hwd, s. brawd-
oliaeth, brodoriaeth ; cymdeithas, cyf-
eillach.
Brotherliness, brydd'-yr-li-nes, s. brawd-
oldeb, brawdolrwydd.
Brotherlove, brydd'-yr-lyf , s. brawdgar-
wch, brawdserch, cariad brawdol.
Brotherly, < brydd'-yr-li, a. brawdol,
serchog, cariadus :— ac^. yn frawdol;
fel brawd.
Brothers, brydd'-yrz, s.pL brodyr, bro-
der (brodyr naturiol. Edr. Brethren),
Brought, brot, p. p. {Bring) dygedig.
0, llo; u, dull; w, swn; ,w pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
G
BRUS
BUCK
Brow, brow, a. ael; tal, talcen, ellael,
cylmael : — v. a. aelio, ymylu, terfynu,
ffinio, bargodi.
Browbeat, brow'-bit, v. a. bygylu, cil-
iomi, cuchddwrdio, cuwchddondio.
Browboiind, broV-bownd, s. taJrwym.
Browis, broV-us, g. brywes, micas,
mican; potes. [Hug-
Browless, brow'-les, a. digywilydd, haer-
BroMTi, brown, a. gwrm, gwrmwn,
llychwin, gwineu; brych; llwyd: —
r. a. gwrmu, gwineuo, llychwino;
llwyd-dduo, llwydo, cethino, go-
dywyllu.
Brownish, brown'-ish, a. gwnnaidd,
gwrm, llychwinaidd, gwineu ; lled-
. Iwyd.
Browness, brown'-nes, a. gwrmedd,
lliw gwrm, llych winder, gwineudra;
llwydni.
Brown-study, brown-styd'-i, «. dyfn-
frydedd, dwysf rydedd, dwysfyfyrdod.
Browpost, broV-post, s. talbost.
Browse, browz, r. brigbori, pori brigau ;
pori : — s. porfrigau, pawrfrigau, brig-
borion; porddail; glasgoed.
Browsick, broV-sic, s. talglaf, penisel,
pendrist; prudd, athrist.
Browsing, brow'-zing, s. brigboriad.
Bruin, brV-un, s. arth : — pi. eirth,
arthod.
Bruise, hncz, v. a. briwo, malurio;
sigo, yssigo, cleisio; llethu ; pwyo,
dryliio, maJu : — s. briw, yssigiad, sig-
iad, clais, axchol, anafod.
Bmised, brwzd, a. yssig, sigedig, briw,
briwedig, maluriedig.
Bruising, brM/-zing, s. yssigiad, sigiad,
cleisiad, maluriad ; paffiad.
Bruit, briiZ-ut, hnat, s. son, y son, gair,
y gair, y chwedl, y newydd, y sain,
y twrw, y siarad cyffredin: — v. a.
cyhoeddi, taenu ar led; rhoi'r gair
aJlan; chwedlu.
Bmmal, bny'-myl, a. gauafol, gauafaidd.
Brunette, brw-net', s. gwineuan, gwin-
eues, cethinen, gwineuferch; Gwen
Uiw 'r gneuen.
Brunt, brynt, s. rhuthr, cyrch, ym-
gyrch, ymosod, rhysgur, hypynt,
angerdd; ergyd; dryglam.
Brush, bi-ysh, s. gwrychell, ysgubell,
brws; ysgubellig; cynflFon, tusw;
cyfergjrr, harlach ; ffrwgwd : — v.
gwrychellu, ysgubo, craffeUu, rhuglo,
brwsio ; ffrystio ; brysio ; ceisio ;
glanhau.
Brasher, brysh'-yr, s. gwrychellwr, ys-
gubelydd, rhuglwr, rhwbiwr, brws-
iwr; glaiihawr.
Brushing, brysh'-ing, s. gwrychelliad,
brwsiad; glanh^ : — a. heimf , gweisgi,
chwimmwth.
Brush-maker, brysh'-me-cyr, s. gwrych-
ellydd, brwsofydd.
Brushwood, brysh'-wd, ». nianwydd,
prysgoed, pryswydd, glewig, piysg,
man-goed, tocfrigau.
Brusque, brwsc, a. difoes, trwsgl, iang,
dysmwth, dreng, taiog.
Brustle, brysl, v. n. clecian, clindardd-
ach, sififrwd, grillian, trystio; bocs-
achu, bygylu.
Brutal, braZ-tyl, a. anifeUaidd, anifeil-
ig, milaidd, bwystfilaidd, milain;
creulawn, anwar.
Brutality, brw-tal'-i-ti, s. anifeilrwydd,
mUeiddrwydd, ffymigrwydd ; creu-
londer, annynoliaeth.
Brutalize, bi'Jt-'-tyl-eiz, r. anifeleiddio,
bwystfileiddio, cieiddio; ymgreuloni.
Brute, brirt, s. anifail, anifel, mil, mU-
yn, bwystfil, ysgrubl ; anifeUddyn : —
a. anifeilaidd, bwystus, ysgniblaidd,
ciaidd; direswm, dideimlad, anwar,
anfoesog.
Brutish, br?f'-tish, a. anifeUig, mileinig,
bwystaidd, lledffer ; didostur, afresym-
ol. disynwyr, ansyberw; ffiaidd, brwnt.
Brutishness, bri</-tish-nes, s. anifeleidd-
rwydd, mileinigrwydd, fiymigrwydd ;
annhosturi, afresymoldeb. Pymu.
Bub, byb, s. cwxw cadarn : — v. a. bwr-
Bubble, byb'-bl, s. bwrlwm, cloch y dwr,
cloch suddas, tyniar, boglyn, Uaig,
morwysiad, morwyf , clogoren, Uygad-
en ; coegbeth ; anober, som ; twyU,
hoced ; meddalddyn : — v. bwrlymu,
cloclii, berwi; tarddeUu, clogori, bog-
lynu; twyUo, seithugio. [ydd.
Bubbler, byb'-l3T, «. brwchan ; hoced-
BubbUng, byb'-ling, s. bwrlymiad, mor-
wysiad, crychf erwad ; brychen : —
p. a. bwrlymedig.
Bubby, byb'-i, s. bron, bronig, diden.
Bubo, biw'-bo, s. Uynoryn arifed, ar-
fFettwdd, gwerydlwg; comwyd, plor-
yn, gorgai ; y ddyUuan gomiog.
Bubonocele, biV-bo-nii-stl, s. torarffed.
Bucanier, byc-y-m'yr, s. gwiUmyr, mor-
leidr.
Buck, bye, s. bwch (y gwryw o'r iyrch-
od, y geifr, yr ysgyf amogod, a'r cwn-
ingod); baJchyn, coegyn; golch,
trwyth, lleisw coed ; golchddiUad -.—v.
rhidio, bycho; trwytho, sicio, golclii.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
BUFF
99
BULL
Backbasket, byc'-bas-cit, s. golchfasged.
Bucket, byc'-cit, s. celwru, ystwc, crwc,
dyfiiestr, cibl, bwced.
Buck-goat, buc'-gcity s. bwch gaJPr.
Bucking, byc'-cing, s. trwythiad, trwyth-
eiciad ; golch, trwyth.
Buckish, byc'-cish, a. bychaidd, iyrch-
aidd; gwych, balch.
Buckle, bycl, s. bwcl, tytmwy, gwaeg,
boglwm ; crychgudyn : — v. byclu,
tytmwyo, ystreigio ; cyttaro, ym-
gyrchu, ymwrio; parotoi, ymwreg-
ysu; terfynu; plygu, ymostwiig.
Buckler, byc'-clyr, s. bwccled, bwccledr,
tarian, aes, aestalch, astalch, asafar,
ostid, talbos, ysgwyd, parfais.
Bucki-am, byc'-ram, s. sythlian, glud-
lian;— a. syth, anhyblyg, aiiystwyth;
cryno.
Buckskin, byc'-scin, s. hyddgen, hydd-
groen, croen carw.
Buckthorn, bj'c' -thorn, s. rhafnwydden.
Bucolic, biw-col'-ic, «. bugeileg, bugeil-
gerdd, bugeilgan; bugeilfai'dd: — a.
bugeiUg, bugeiJiol, bugeilaidd.
Bud, byd, s. blaguryn, eginyn, bywull-
yn, blaendardd, bal, blaendwf: — v.
blaguro, egino, pibori, balannu, blod-
euo, agor ; impio, prifio.
Budding, byd'-ding, s. blaguriad, byw-
ulliad, balant ; tyfiad, blodeuad.
Buddie, bydl, s. mwnolchfa, mwnolchle;
mwnolchyr ; golchle : — v. mwnolchi ;
dadfysgu mwn.
Budge, by], v. chwimio, ymsymmud,
sySyd, ysgytio, ysgogi ; oen-gen, oen-
ban, pan-wlan.
Budget, byj'-et, s. cod, coden, fPetan,
bdgan, bwlgan, bwlan ; cadres, cyUid,
cyllideb, daeriadeb ; ystor, amledd.
Buff, byff, s. bualgen, croen bual; hydd-
gen ; bualgob ; llebliw ; llebwy ; ergyd:
— V. a. taraw, taro.
Buffalo, byff-a-16, s. bual, ych gwyllt.
Buffer, hyS'-yr, s. rhagodydd, parfydd.
Buffet, byff-et, s. cernod, cernhep, bon-
clust, ysmacht, maeddgen ; llach : —
V. cemodio, dyrnodio, maeddu, bwb-
achu, bustachu; gwrthladd.
Buffet, by-ffet', s. nester, cilnester,cilgell,
cilior, onglgloer; cwpwrdd cornel.
Buffoon, by-ffwn', s. ysgentyn, croesan-
iad, croesan, ystumiwr, digrifwas,
arabwr, munudiwr, gwatwarwr, moc-
iwr, chwidrwr, digrifyn, ysmaldodwr :
— V. a. chwareu yr ysgentyn, ysmal-
dodi.
Buffoonery, by-ff«)'-nyr-i,«. croesanaeth,
mydumiaeth, munudiaeth, chwidredd,
cammwedd.
Bug, byg, ) 8. bwg, bwgan,
Bugbear, byg'-beyr, f bw, bo, bwb-
ach, bwci, bold, hwdwg, coblyn.
Bug, byg, s. trogen, torogen, drewen,
drewyn, drewleuen.
Bugle, biV-gl, s. bual, ych gwyllt ; glain,
glain gwydr, gleinron gwydr; golch-
enid, glesyn y coed, llysiau Mair.
Bugle, biw'-gl, \s. bualgom.
Bugle-horn, biw'-gl-hom, j buelin, hel-
gorn, corn hela ; corn rliyf el, cadgorn,
Uugom, rhyfelgom.
Build, buld, v. adeiladu, adeilio, codi,
gwneuthur ; saemio, seUio.
Builder, bul'-dyr, s. adeiladydd, adeil-
iwr, adeiladwr; saer, gwneuthurwr.
Building, bul'-ding, s. adeilad, adail, ad-
eiladaeth, adeilwaith ; magwyrad ; ty.
Built, bult, s. adeilad, adeiladiad ; ffurf ,
Uun, duU ; ffurfiad, lluniad i—p. t. p.
p. {BiHld) adeiledig, adeiladedig, ad-
eilad wyd.
Bulb, bylb, s. llor, cryn-wreiddyn, cryn-
ben, oddf : — v. n. oddfi, crothi ; llori.
Bulbous, byl'-bys, a. llorog, ciyn-wreidd-
iog, oddfog, crynbenog; crwn.
Bulge, bulj, s. crwb, crwmp, cnwc,
chwydd, hwrwg, cest, tor, bwlg ; tolc,
agen, hoUt -.—v. a. chwyddo, ciythu,
bylgu, dargrothi, dargestu; cestag-
enu, agenu.
Bulimy, byl'-i-mi, a. gorwango, newyn-
wst, newyn-glwyf.
Bulk, bylc, s. maint, maintioU, meint-
iolaeth ; swmp, swm, sym, sum; corff-
olaeth, corff, cyff; praffder, rbefder,
breisgedd, fiyrfder ; crynswth, clamp;
bwlg; rhagfwrdd; bargod; mwyjtf-
iaeth, y rhan fwyaf .
Bulkiness, byl'-ci-nes, s. meintiolaeth ;
corffolaeth ; praffder ; mawrder.
Bulky, byl'-ci, a. mawr, helaeth, eang;
symiol; corffol; praff, ffurf, braisg;
bylgus, marthus.
Bull, bwl, s. tarw, bwla, bittolws ; sel-
warant, baneb, archlythyr, archiadeb,
pabarchel^ pabarchiad ; gwrthiaith,
gwrfchddywediad, anghyssondeb.
BiSlace, bwl'-lcs, s. eirin perthi, eirin
surion, eiiin gwylltion, eirin tag,
eirin bwlas, bwlas.
BuUary, bwl'-lyr-i, s. casgl o babarchau.
Bullbaiting, bwl'-bet-ing, s. cyfarthfa
teirw, targwnad.
Bullcalf, bwl'-caff, s. Uo tarw, lie gwr-
yw ; hurthgen, brebwl, llelo, ffwlcyn.
o, Uo; a, dull; ui, swnj vr, pwn; y, yr; 5, fel tsh; ], John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BUNC
100
BURE
Bullchafer, bwl'-^aff-yr, a. chwilen gom-
iog, cawrchwil, gwas y neidr, tarVr
dwfr.
Bulldog, Wl'-dog, s. targi, ci tarw, tarw-
gi, cystawcci, cipiad, gafaelgi.
Bullet, bwl'-let, s. peled, pelen, bwled,
bwleden, gynbel, gynf aen, pelen gwn,
maen blif .
Bulletin, bwl'-li-tm, s. cyhoeddiad, cy-
hoeddeb, hysbysiad, adroddiad, myn-
egiad. [ladd teirw.
BuUfeast, bwl'-ffist, s. tarornest, ym-
Bullfinch, bwl'-fifunsh, s. coch y berllan,
llostruddyn, y tin-goch, y rhawn-
goch ; chwibanydd.
Bullhead, bwl'-hed, s. penbwl, pen-
bwla, bawd y melinydd, gwrachen;
dyn pen-glwpa, hurtyn.
Bullion, bwl'-iyn, s. aur clamp, arian
clamp, eurdalp, ariandalp; mwnei-
dalp, alfwnon.
Bullition, bwl-lish'-yn, s. berwad, berw-
edd, dyferwad, berwyd, berw.
Bullock, bwl'-lyc, s. bustach, eidion,
ych, enderig, dyniawed.
Bullstag, bwl'-stag, s. attarw, adfwl.
BuUtrout, bwl'-trowt, s. brithyll mawr,
brithyU gwryw.
Bully, bwl'-U, s. bygylwr, bocsachwr,
ymgecrwT, cwerylwr, ffrostwalch,
bwU; rhyswr dyliiren:— ». bygylu,
dwndro, crochdaeru ; sarhau, argoddi.
Bulrush, bwl'-rysh, s. Uafrwynen, cors-
frwynen ; pabwyren.
Bulwark, byl'-wyrc, s. gwrthglawdd,
rhagfur, ysgor, gwarchglawdd, am-
ddiSynfa, gwerthyr, caerfa; diogel-
wch, noddle : — v. a. amgaeni, rhag-
furio, gwrthfurio; diogelu, cadarnhau.
Bum, bym, «. tin, bontin, ffolen, pedrain.
Bumbailiff, bym-bd'-uff, s. ceisbwl, ceis-
iad, gafaelwr, gwysiwr, bwmbeili.
Bumble-bee, bym'-bl-bi, s. begegyr, by-
chygyr. [porthfad.
Bumboat, bym'-bot, s. porthgwch,
Bump, bymp, s. pwmp, cnwc, cliwydd,
hwTwg, pothan, pothon, oddfyn ;
dymod: — v. dyrnocHo, ergydio; bwm-
bro, bwmpio, cadw bwmbwr.
Bumper, bym'-pyr, s. cyforgib, llawn-
wydiyn, cibli.
Bumpkin, bym'-cin, s. deUf, cuall, drel,
ystelff, Uabi, Ueban, Uabwst.
Bun, ) byn, s. chwiog, chwiogen, mi-
Bunn, j oden, teisen fiod, chwijgsan.
Bunch, bynsh, s. pwng, swp, sypyn,
twff, tusw, clwm, cwlwm, sobyn,
magwy; oddf, cnwc, cnwb.
clystwT : — V. ymsypio, bagwyo, tas-
gellu, clystjrru, siobynu ; chwyddo.
Bunchy, byn'-shi, a. bagwyog, sypiog,
tuswyog; oddfog, cnapiog, cnyciog.
Bundle, byn'-dl, s. sypyn, bwni, bwrnel,
byrniad, sopyn, sopen, trwsa, trwl,
twysg, rhef, sybwrn, swp, dref, cw-
lwm, rhwym, rholyn, rhol, dylwf,
pyner: — v. a. sypynu, byi-nio, bwr-
nelu, ffasgu, trylio, sopenu, pynorio,
drefu ; clymu, rhwymo, ffunenu.
Bung, byng, s. byngur, terth, clawr
bwng, cauad twU baril; twmffed : —
V. a. byngu, tarthu, byng-glorio, cau
bwng; argau.
Bunghole, byng'-hol, s. bwng, twll y
bwng, derbyndwll bai-il.
Bungle, byng'-gl, v. bon-glera, bwnglern,
carbylu, brasglytio, clytweithio, clyt-
io: — s. bon-glerwaith, bwngleriaeth,
clytwaith, trysglwaith, trysgledd.
Bungler, byng'-glyr, s. bon-gler, bon y
gler, bon-glerwr, bwngler, bwngler-
wr, trysglyn, musgi-eUyn.
Bunt, bynt, s. hwylbant, hwylgest,
hwylgod, hwylchwydd, hwylgeudod :
— V. hwylymchwyddo, hwylgeudodi,
chwyddo gan wynt.
Buntor, byn'-tyr, s. swgan, yslebren.
Bunting, byh-ting, s. bras yr yden,
bras y ddrutan, bras yr yten, aderyn
bras yr yd, "bras-yr-itan;" Uuman-
denlh, banemwydd, tenlli banerau.
Buoy, boi, bwoi, s. nofiadur, nofnod,
nofyn, nawf-fynag, bwi : — v. nofio ;
nofnodi ; cynnal, attegu ; esgyn, ym-
ddyrchafu, ymgodi.
Buoyancy, boi'-yn-si, s. nofiadoldeb,
nofiadolrwydd, nofedd, nawf-duedd,
nofwy; ysgafnder, ysgawnder.
Buoyant, boi -ant, a. hynawf, nofiadol,
anhysawdd ; ysgafn, esgynol.
Bur, byr, s. cynghaw, cjmghaf, pen
cynghaw; parfodrwy, ysberdorch.
Burbot, byi-'-byt, s. Uofen, lloferan,
Uofenbysg.
Burden, byr'-dn, s. baich, pwn, Uwyth ;
clud, bwm, pwys ; coflaid ; tymp,
genedigaeth; trymder; berdon, byr-
dwn, cyngherdd; y gair Uusg, yr eil-
gyrch : — v. beichio, pynorio, ar-
Iwytho; gorthrymu, gormeUio.
Burdensome, byr'-dn-sym, a. trwm,
beichus, pwysf awr, anhyddwyn ; gor-
mesol, blin.
Bureau, biw-ro', s. treiUgist, ysgrifgist,
ysgrif en-gist ; dirgelgist, celgist; ys-
gnf eU, ysgiif swyddf a.
fl, fcl a y n tad ; a, cam ; «, hen ; e, pen ; i, Hid ; 1, dim ; o, tor, ond el saiu y n hwy ; o, lion ;
BURN
101
BUSI
Bm^age, byi-'-gcj, s. bwrdeisdal, gafael
breindref, bwrdeisafael.
Burganet, ) byr'-gy-net, s. helm haiam,
Burgonet, ) haiarn-gap, penial, pen-
ffestin, penor.
Burgeois, htci'-zho, s. bwrdais, bwrgais,
di nesydd = Bourgeois.
Burgess, byr'-jes, s. bwrdais, bwi^ais,
dinaswT; bwrdeisydd.
Burgess-sliip, byr'-jes-sliip, s. bwrdeis-
iaeth, dinasfraint, bwrdeisfraint,
trefraint.
Burgh, byrg, s. bwrdeisdref, breindref.
Burgher, byi-'-gyr, s. bwi-dais, bwrgais,
dinesydd ; bwrdeisydd.
Burghmote, byrg* -mot, s. treflys, tref-
Iwyrwys, bwrdeisfa, bwrdeislys.
Bursar, byrg'-lyr, s. tydoi-wr, torwr
tai, tyleidr.
Burglary, bjT^'-lyr-i, «. tydoriad, tcaiad
ty, tyspeiliad.
Burgomaster, byr'-go-mas-tyr, s. tref-
lyw, treflywydd, dinasfaer, maer.
Bnrgi-ave, byr'-gref, s. trefiarU, diniarll,
caeriai-U.
Burial, ber'-i-yl, s. angladd, claddedig-
aeth, cyiiliebrwng, arwyl.
Burial-place, ber'-i-yl-ples, )
Burial-ground, ber'-i-yl-grownd, f "
claddf a, monwent, beddrod, claddlan,
beddle.
Burine, biV-run, s. cerfyllyr, crifell.
Burle, bjTl, v. a. digedenu, dignapio.
Burlesque, byr-lesc', a. digrif, ysmala,
chwerig, cellwerus, chwerthinus,
arab : — s. digrifiaeth, gwawdiaith,
duchan, ffoleb, chwarwawd, digrif-
wawd ; gogerdd : — v. a. gwawdio,
gwatwar, goganu, digrifoH.
Burlesque-poem, byr-lesc'-po'-em, s.
gogerdd, digi-ifeg, digrifgan, ysmal-
gerdd, ysmalgan, gwawdgerdd.
Burlesquer, byr-les'-cyr, s. digiifydd.
Burletta, bur-let'-ta, s. digrifwest ;
eilonwest ; chwimalaw, chwidralaw.
Burliness, byr'-li-nea, s. maiiit; praif-
der, breisgedd ; brol, bocsach.
Burly, byi^-li, a. mawr, braisg, fiyrf;
chwyddedig, broliog, bocsachus.
Bom, byrn, v. Dosgi, goddeithio, go-
losgi, ysu, dylosgi ; ymlosgi, fflamio ;
poethi, brydio: — a. llosg, llosgiad,
llosg tin.
Burner, byr'-nyr, ». Uosgydd, Uosgur,
fflamor, greidur, creisierydd ; Uosgyr.
Burning, bym'-ing, s. llosgiad, cjTineu ;
llosgfa, poethni, tajidde, emiynfa : —
a. Hosg, poeth, tanllyd, angerddol.
gi-eidiol, eirias, gwynias, terwyn;
Uos.
Burning-glass, bym'-ing-glas, s. Uosg-
wydr, tanwydr.
Burnish, byrn'-ish, v. caboli, Uathru,
gloywi, yslipanu, dyrathu; dysgleir-
io, dysgleruio ; trwsio : — s. cabolwr,
arlathrwr, Uugeinydd ; cabolyr ; dys-
gleirder, llathredd, yslipan, glawdd.
Burnt, byrnt, p. p. (Burn) llosgedig;
tanllyd, crasboeth, crinsych.
Burr, byr, «. Uabed clust, clustlabed;
isoddfyn; cefndedyn; cronrwy.
Burrock, byi'-ryc, s. gored, pwnt
pysgota.
Buri'ow, byr'-ro, s. twU cwningen, tyll-
gaer, tudletty ; twU : — v. n. ym-
ddaiaru, tyrchu, turio, ceudyUn,
llochesu, ymlechu.
Bursar, byy-syT, s. alwerydd, amner-
ydd, pyrsydd, tiysorj'dd, clasgedydd,
syUtydd.
Bursarship, bjTr'-syr-ship, s. alwerydd-
iaeth, cla.sgedyddiaeth.
Bursaxy, byr'-syr-i, «. clasged; alwarfa.
Burse, byrs, s. newidfa, cyinewidfa,
newitty, trafnidfa, maeliadfa.
Burst, byrst, v. tori,ymddryUio, rhwygo,
hoUti ; ymi-uthro, trwydro, beilio : —
J), pi. toredig ; ymddrylliedig : — s. ym-
doriad, rhwyg, rhuthr; lorn, firwch;
twrf, clap, diasbad; torgest, torllen-
gig, bors.
Bui-t, byrt, s. torbwt, lleden chwith,
gwymell ; tafod yr ych.
Burthen, byr'-ddn, s. hs.\ch.=Burden.
Burton, byr-tn, s. tynchwerfan.
Bury, ber'-i, v. claddu; canhebryngu;
daiaru, beddu, priddo.
Bury, biV-ry, s. tawddberen, peren
dawdd.
Burying, bei'-i-ing, s. claddiad, cladd-
edigaeth, cynhebryngiad.
Burying-place, ber'-i-ing-pks, s. myn-
•went=Burial-place.
Bush, bwsh, s. llwyn, perth, twyn,
prysglwyn ; twmpath ; cynffon Uwyn-
og : — V. Uwyno ; ffluwcho ; bylu, byleu.
Bushel, bwsh'-el, s. pwysel, mwysel=
8 galwyn.
Bushiness, bwsh'-i-nes, s. perthog-
rwydd, dreiniogrwydd ; cudynog-
rwydd.
Bushy, bwsh'-i, a. perthog, prysog ;
flSuwchog, cudynog, topynog, siochog ;
tew.
Busiless, buz'-i-les, a. diwaith, dior-
chwyl, diofal, segur.
a, llo; u, dull; tv, swn; \v, pwn; y, yr; c, fel tsh; j, John; sh, fel s yii eisleu; z, zel.
BUTL
102
BUZZ
Business, hnzf-nes, s. gorchwyl, galw^ed-
igaeth, galwad, gwaith,gorchwyliaeth;
neges, swydcl; crefft, cefiyddyd; achos,
mater, pwngc, peth; masnach, traf-
nidiaeth ; gofal, helyiit, heldrin, tra-
flferth, helgur, ymdrin,trybestod,tres.
Business-like, buz'-nes-leic, a. gorchwyl-
aidd, masnachaidd, masnachyddol.
Busk, bysc, «. prenol, bronattog, bron-
sythyr :— v. parodi, parotoi, yinwisgo.
Buskin, bys'-cin, s. gwantas, cwran,
curan, llopan, Uop, esgid ffal uchel.
Buss, bys, s. cusan, cus, impog ; llestr
ysgadana, llestr pysgota : — v. a.
cusanu.
Bust, byst, s. corffyll, pen-gerfiyll,
corfflun, bronddelw ; penddelwad,
penlun, penyr; saflun.
Bustard, bys'-tard, s. gwemiar, tyrciar
y gwemi.
Bustle, bysl, s. ffwdan, trafferth, ffwn-
dwr, godwrdd, flfrwst, brj's, terfysg,
twrdd, cymhelri, twrw, trybestod: —
v.n. flfwdanu, trafferthu, yTadraflraUio,
dyfrysio, fflychio, dwii(&o, prysuro,
estricio.
Bustler, bys'-lyr, *. ffwdandwr, ymdra-
fferthwr ; dyfalddyn, prysurwas.
Busy, buz'-i, a. prysur, trafferthus,
fifwdanns ; diwyd, dyfal, esgud, ystig,
astud, diorpliwys, diesgeulus, manwl :
— V. a. piysuro, trafferthu, ffwdanu;
ymdrafferthu &.
Busy body, buz'-i bod'-i, a. ymyrwr,
rhodreswr ; prysurwas, chwilgi.
But, byt, c. ond, onid, eithr, oddi eithr ;
er hyny, eto, ond eto, yn unig;
cyn, pan ; hagen, anllai ; eisoes,
eisys ; nid amgen, os amgen, amgen ;
onis, onid e ; etwaeth, etwa, eton ;
ag, na,g :—p')'p. ond, onid, eithr, oddi
eithr, oddigerth; heb, heb law, na-
niyn, amjm, nam, named; maes o;
allan o, (fim ond ; dim amgen na.
But=:Butt, b3i;, s. flBn, terfyn, cyffin,
ffinedd ; bon, bonyn : — v. cyffinio,
cydio, terfynu.
Butcher, hw<^-yT, by^'-yr, s. cigydd,
cigwT, Uaddwr; Ueiddiad : — r. a.
lladd; cigyddio, dienyddio.
Bucherly, bw^'-yr-li, a. cigyddlyd ; ci-
aidd, creulawn, Symig, barbaraidd.
Butchery, bw9'-yr-i, «. cigfa, cigyddle;
cigyddiaeth ; niai-chnadf a cig ; galanas-
tra.
Butler, byt'-lyr, s. truUiad, trulliwr,
heilyn, gwallofiad, menestr, gwall-
ofydd.
Butlership, byt'-lyr-ship, s. trulliadr-
aeth, heilynyddiaeth.
Butment, byt'-ment, s. praitan, myd-
atteg.
Butshaift, byt'-shafft, s. nodsaeth.
Butt, byt, 8. nod, parsel, annelnod ; cyff
cler, gwawdnod, gwatwargyiF; pwt,
gwth, hyrddiad; bon, arlost; bauol,
bytaid, bauolaid=baril 126 galwyn :
— V. n. comio, hyrddio, gyrthio, pwt-
ian, cernial.
Butter, byt'-tyr, s. ymenyn : — v. a.
ymenynu. ^m\
Butterbiunp, byt'-tyr-bymp, s. aderyn |^|
y bwn, bwmp y gors. ^H
Butterfly, byt'-tyr-fHei, s. ilir, eilir,
gloyn byw, gloywyn byw, gloyfyn
byw, gloen byw, pilai, pila, cloyn,
iar fach yr haf .
Butteris, byt'-tyr-is, s. naddiadur, cara-
dacljrr, naddyr.
Buttermilk, byt'-tyr-mulc, s. Uaeth
enwyn, enwyn,
Butterprint, byt'-tyr-prunt, g. print
ymenyn, breiannodyr.
Buttertooth, byt'-tyr-tidih, «. llaeth-
ddant, rhagddant, blaenddant.
Buttery, byt'-tyr-i, a. ymenynaidd,
ymenynog, ymenynUyd: — «. bwyd-
gell, bwytty; truUfa.
Buttock, byt'-tyc, s. pedrain, ffolen,
bontin, tin, clun, morddwyd, cwman.
Button, byt'-tn, s. botwm, botwn ; bog-
Iwm, boglyn, cnap ; blagurj^ : — v. a.
botymu; boglymu.
Buttonhole, byt'-tn-hol, s. twll botwm.
Button-maker, byt'-tn-me-cyr, s. bo-
tymwr, botynwr.
Buttress, byt'-tres, ». atteg, attegwaith,
cynnalf ur, gwanas, seUddar ; cyimeil-
iad, cynneiliawdr : — v. a. attegu, cyn-
nal; gwrthgafnu.
Butyraceous, biw-ti-re'-shyz, a. ymen-
ynaidd, ymenynog, ymenynllyd.
Buxom, byc'-sym, a. bywiog, hoenus,
heinif, hoyw, gweisgi, siangc, gor-
awenus, llawen, nwyfus, anllad,
trythyU.
Buxomness, byc'-sym-nes, s. bywiog-
rwydd, hoen, nyw; nwyfusrwy, hy-
nwyfedd.
Buy, bei, v. prynu, pwrcasu ; masnachu.
Buyer, bei'-yr, s. prynwr, pwrcasydd.
Buzz, byz, 1'. s'io, sno, busting, sibrwd,
sisial ; lleisio, gryngian, siSi-wd : — s.
si, su, busting, sis, sibrwd, siffrwd,
sisial, sygan.
Buzzard, byz'-zyrd, s. boncath, bwn-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; », Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, llonj
CABB
103
CACH
cath, cadfael, penbwl, cuall, brebwl :
— a. pendew, cuall, disyiiwyr.
By, bei, pjy. gan, trwy, drwy, wrth, &,
&g ; ger, ger Uaw, gar, gar llaw, car ;
wrth law ; yii agos (i) at ; yn nesaf (i)
at; ar ymyl, yn ymyl; ai fin, ym
mill, ar Ian, yng nglan; gyda, yn
llaw, trwy law : gerfydd ; yn ; erbyn ;
heibio, heibio i ; heb law, heb ; ar
warthaf ; ar hyd, hyd ; myn ; i ;
llwyr ; ach ; er, er mwyn ; yng
ngwydd, ger bron, ger gwydd; o;
wi-tho, wrthi, wrthynt.
By-and-by, bei'-ynd-bei, ad. yn y man,
ar f yr, yn ddiaiinod, yn ddioed, yn ddi-
aros, yn ddiattreg, ar fyrder, ar frys,
aUan olaw, yn fuan, yn ebi-wydd, ary
gair, toe.
By the by, bei-ddy-bei', ) ad. ar y
By the way, bei-ddy-we', ) ffordd, ar
gerdded ; ar redeg, ar ei hynt, wrth
iyned heibio ; gyda llaw.
By-corner, bei'-cor-nyr, s. cilgomel, cel-
gUfach, celgomel.
Bye, bei, s. trigf a, tref ad ; safle, gorsaf .
By-end, bei'-end, s. celddyben, cam-
ddyben, camfwriad, geuamcan.
By-gone, bei'-gon, a. neithiedig; a aeth
heibio ; wedi pasio.
By-lane, bei'-len, s. cUheolan, coeg-
heolan, cilf eidr, heol gefn ; cU-
ffordd.
By-law, bei'-lo, s. gogyfraith, cilgyfraith,
cUraith.
By-name, bei'-nem, s. Uysenw, cilenw.
By-path, bei'-path, s. coeglwybr, Uwybr
eel.
By-road, bei' -rod, s. cilfibrdd, gochel-
ffordd.
By- word, bei'-wyrd, s. diareb, cyf adgan ;
gwawd, gwatwargyfi", gwatwargerdd.
Byzantine, buz'-yn-tun, s. Bysant, Bis-
ant, Besant=enw darn o aur a fatliid
yn £yzantium=Ca.eicystenyii.
a
C, si, s. si^enVr drydedd lythyren, yr
hon yw yr ail gydsain, o'r eg-wyddor ;
fel rhifnod, saif C am gant=»:100;
CC=200, &c.
Cab, cab, s. cab^sychfesur luddewig
yn cynnwys tua thri pheint Seisnig ;
cerbydeU, cerbydan, cludan, cabglud,
cab.
Cabal, ca-bal', s. cydgyfrlnachwyr, cel-
ymgynghoriaid, celfwxiadwyr, cudd-
amcanwyr ; ymgyfrinach, cydgy-
nghrair, dichell, cydfrad, cadbidwl : —
V. n. celymgynghori, cuddamcanu,
cydfradu, dichellu.
Cabala, cab'-y-ly, s. rhinddysg, cyfrin-
ddysg, traddodiadau luddewig.
CabaUst, cab'-y-lust, s. rhinddysgawd-
wr, rhinddoethor, atliraw cyf riiiddysg.
CabaUstical, cab-y-lus'-ti-oyl, a. rhin-
ddysgol; cyfriuiol, traddodiadol.
Caballer, ca-bal' -lyr, s. cydgyfrinachwr,
cuddfwriadwr, cuddfradwr.
CabaUine, cab'-yl-lein, a. cefiylaidd,
marchol.
CabaUine aloes, cab'-yl-lin al'-oz, s.
elyw ceffylau, marchelyw, braselyw.
Cabaret, cab'-y-re, s. tafarn, tafarndy.
Cabbage, cab-ej, cab'-ij, s. bresych,
cawl, cawl gwy]lt:—sing. bresychen,
cawlen : — v. bresychu, ymfresychn;
pen-grynoi ; damguddio, lledi-ata.
Cabin, cab'-un, s. caban, cell, cuddigl,
cab, ystafellan; bwth, lluest, cotty,
pabell; cut: — v. cabanu.
Cabin-boy, cab'-un-boi, s, cabanwas,
cellwas, ceUwesyn.
Cabinet, cab'-u-net, s. cafell, cell, cudd-
igl; cistan, tlosgell, tlysgist, trysor-
gell, trysorgist, ysgrin ; cyssylgell,
cynghorgell, teyrngaf eU ; y cynghor, y
cyfrin-gynghor : — v. a. amgau, argau.
Cabinet-council, cab'-u-net-cown-siU, s.
cyfrin-gynghor, teyrn-gynghor, y
cynghor ; teyrngyssylltiaid, argys-
sylltiad ; cellgyssedd.
Cabinet-maker, cab'-u-net-me-cyr, s.
cistan wr, saer dodrefn, dodrefniedydd.
Cable, cebl, s. rhaff angor.
Cablet, ce'-blet, s. llusgraff, rhafFan.
Cabman, cab'-myn, s. cabwr, cabyrwr.
Caboose, ca-bwc;', s. cegin llong.
Cabriolet, cab-ri-o-le', s. cab, cerbydan,
cerbydeU, cludan.
Cachetical, ca-cet'-i-cyl, a. drygnawsol,
drygansoddol, drygnaws.
Cachet, cash'-c, s. sel, insel, gloen.
Cachexy, ca-cec'-si, s. drygnaws, dryg-
ddefod, drygddyli ; amiiwyg; llifiant.
0, llo; u, (lull; w, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CADU
104
CALC
Cachination, cac-i-ne'-shyn, s. crechwen,
banchwardd, banchwerthiii ; creoh-
weniad.
Cack, cac, v. n. ystlomi, cachu, tomi.
Cackerel, cac'-yr-el, s. cacrell, ysgoth-
bysg.
Cackle, cacl, v. crecian, gregar, clegru,
cogor, clwcian, crochwenu ; clebran :
— s. crec, gregar, clegyx, clec ; clep,
dwndwr, baldardd.
Cackler, cac'-lyr, s. crecydd, clegrydd.
Cacochymic, cac-o-cim'-ic, a. dryglynol,
dryghylif, diyguawsol.
Cacochymy, cac'-o-cim-i, s. dryglyn-
naws, dryglifnaws, drwg ansawdd
hylif au 'r corfF.
Cacodsemon, cac-o-di'-myn, $. drygelfod,
drw^g-ysbryd, cythraul.
Cacoethes, cac-o-i'-thiz, s. anniwalliant,
drygnawd ; drygreddf ; dryglynor ;
ysfa, goi-flys.
Cacoethes scribendi, cac-o-i'-tliiz screi-
ben'-dei, «. ysgrifias, criflewyg, ysgrif-
glwyf , clwyf yr ysgrif ell.
Cacography, ca-cog'-ry-flB, s. drygsilliad-
aeth,drygsiUiad,diyglythyriad; dryg-
ysgrifeniad.
Cacophony, ca-coff'-6-ni, s. drygsain,
dryglais, dybryd sain ; anghydgerdd.
Cacotrophy, ca-cot'-ro-flB, s. diygfath.
Cadaver, ca-de'-fyr, s. celain, bi3jgun.
Cadaverous, ca-daf'-yr-yz, a. burgun-
aidd, celaneddog ; gwelw, hyll, had.
Cadais, cad'-dus, s. cadys, cadasen, ys-
noden arw ; ysnoden ; pryf y gweUt.
Caddy, cad'-di, s. cistan, blochas de.
Cade, ced, a. dof, gw^r, tyner, llaw-
faeth, hywedd : — v. a. dofl, gwarhau ;
llawfagu, llawf eithrin : — s. baril, casg-
en, Uestryn.
Cadence, ce'-dens, s. gostyngiad, dis-
gj'niad ; disgynsain, lleddeb ; goslef,
ton ; saib, gorphwysfa ; cloaddurn,
seibaddurn ; cyfysgogiad ; iawn fes-
iiriad : — v. a. seinamrywio, tonam-
rywio, disgynseinio, lleddebu.
Cadent, ce'-dent, a. gostyngol, disgyn-
ol.
Cadenza, ca-dent'-zy, s. gwibeg, (mewn
cerddoriaeth) ; disgynsain, lleddfos-
lef; Uais-gywerriad.
Cadet, ca-det', s. cadfoddog, cadfacwy,
boddfilwr ; cadysgolor.
Cadge, caj, v. a. cludo ; cario. [ydd.
Cadger, caj'-yr, s. edwicwr, adwerth-
Cadi, cc'-di, s. Ceidon=ynad Tyrcaidd.
Caduceus, ca-diw'-shys, s. gwialen Mer-
chur; heddialen ; herodlath.
Caducity, ca-diV-si-ti, s. syrthiolrwydd;
gwendid.
Caducous, ca-diV-cyz, a. hygwymp, hy-
gwyddol.
Caisura, si-ziw'-ry, «. gorphwyseb, saib,
gorphwysfa; hirodeb.
CiEsural, si-ziV-ryl, a. gorphwysfaol,
seibiol, adranseibiol.
Caftan, cafif-tyn, s. cafiftan=inath ar
wisg Bersiaidd.
Cag, cag, s. barUau, llestryn.
Cage, cej, s. ffrongc ; adai-dy, adargat ;
gwialdy ; ffau, cut ; masg, cawell ;
milgiit, mUdy ; amwaith ; attalgeU ;
cadwraeth, carcharfa : — v. a. ffrongc-
io ; caethiwo ; attal.
Cairn, ce'ym, s. cam, camedd.
Caisson, ce-siwn', s. pylorgist ; pylorfen,
cist cadarmerth ; sylgist.
Caitiff, ce'-tiff, s. dyhiryn, drygddyn,
diffeithwas, drelyn ; adyn.
Cajole, ca-jol', v. a. gwenieithio, trdth-
io ; hudo ; anwesu, Uoddi.
Cajoler, ca-jo'-lyr, g. gweneithydd ;
Uithiwr, denwr ; somwr, twy llwr.
Cake, cec, s. teisen, afrlladen, lletrog,
mioden, chwiog, toi-tliig : —v. a. teis-
enu, tortlli ; ymgrynoi, cyttyru ;
rhwymo.
Calamanco, cal-y-mang'-co, s. mingco,
hir-wlanwe.
Calamine, cal'-y-mun, s. calafin, calam-
in, seinidfwn.
Calamitous, ca-lam'-i-tyz, a. adfydig,
trallodus, gofidus ; adwythig, trvvch.
Calamity, ca-lam'-i-ti, s. blinfyd, dryg-
fyd, gofid, cj'studd, trallod, trueni,
gresyndod, aflwydd, anffawd, dinystr,
gwae.
Calamus, cal'-a-mys, s. corsen, calaf,
cecysen ; pergorsen, pergawnen ;
calamus ; pibell, chwibanogl.
Calash, ca-lash', s. cerbydan ; bunhwd,
bunhotan; calas.
Calcar, cal'-car, s. creisier, ffoddell, ul-
wadur.
Calcareous, cal-ce'-ri-yz, a. calchaidd,
calchog; marmaidd.
Calcedonic, cal-si-don'-ic, a. calcedonig,
calcedoniaidd.
Calcedony, cal-sed'-6-ni, s. calcedon=
math ar emfaen gwerthfawr.
Calcinable, cal-sei'-nybl, a. creisionadwy,
trylosgadwy, calchlosgadwy.
Calcination, cal-si-nc'-shyn, s. creision-
ad, calclilosgiad ; calchiad, ulwad,
siniad.
Calcinatory, cal-sun'-a-tyr-i, s. creisier,
a, fel a, yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, oudeisainynhwy; o, lion;
CALI
106
CALO
ulwadur, creisionyr, ffoddell, inar-
iuiadur=llestr i greisioni mettel yn-
ddo.
Calcine, cal-sein', v. creisioni, calchogi,
ulwadu, trylosgi ; tSddi ; egridio.
Calcium, cal'-si-ym, s. calchid, calch-
ddelid.
Calcography, cal-cog'-ry-fB, «. manngerf-
iadaeth, marmgerfiad, crafaraff.
Calculary, cal'-ciw-ljT-i, s. oeiglwin,
ceignap, cnepyu : — a. caregol, maeu-
aidd, meinystaidd.
Calculate, cal'-ciw-let, v. cyfrif, rhifo,
damfwrw ; olrhain ; addasu, cymmes-
ui-o, cyinmedroli, cjinhwyso ; amcanu,
bwriadu ; barnu.
Calculation, cal-ciw-le'-shyn, s. cyfrif,
cyfrifiad, cyfrifiant ; bwriad ; bam.
Calculative, cal'-ciw-le-tuf, a. cyfrifiad-
ol, damfwriol, cyfrifus.
Calculator, cal'-ciw-le-tyr, s. cyfrifwr,
cyfrifiadur, cyfrifor, rhifiadur.
Calculous, cal'-ciw-lyz, a. caregog, grai-
anog, grutiog, graenol ; claf o'r tost-
edd.
Calculus, cal'-ciw-lys, s. y gareg, ymaen,
graianwst, maen tostedd, arenfaen ;
clobyniaeth, talp, pellen ; rhifoniaeth,
rhitioneg ; cyfrif ell.
Caldron, col'-dxyn, s. pair, callor, croch-
an, berwadur, berwedydd.
Calefacient, cal-i-ffe'-shent, 8. twymydd,
twj'mgyffer.
Calefaction, cal-i-ffac'-shyn, s. twymiad,
gwresogiad, poetliiad, cynliesiad.
Calefactoiy, cal-i-ffac'-tyr-i, a. poeth-
iannol, gwreaogol, brydiannol ; gwres-
bai'ol.
Calefy, cal'-i-ffei, v. twymo, twymno,
cynhesu, brydio ; ymboethi.
Calendar, cal'-en-dyr, s. calaniadur,
calanur ; blwyddiadur, blwyddlyfr,
amseroni, almynag ; coflyfr ; dyddiad-
ur ; cofres : — v. a. coflyfru.
Calender, cal'-en-dyr, s. cabolwasg,
gwasglyfnyr, twymwasg :— 1». a. cab-
olwasgu, Uyfn'wasgu ; Uathru.
Calends, cal'-endz, s. pi. calan, calanau,
calanddyddiau.
Calenture, cal'-en-^yr, s. heuldwymyn,
poethgryd ; morgryd.
Calf, ciff, s. llo ; croen llo ; Uelo, llob.
Caliber, cal'-u-byr, s. tiyf esur ; mantor,
ceuedd ; ceudwU dryU, gyndwll, man-
tor gwu.
Calice, cal'-us, s. caregl, cwpan ; cwpan
y cyuimun, cymmuu-gib. [wm.
Calico, cal'-i-c6, s. calico, cotymwe, cot-
Calid, cal'-ud, a. poeth, Uosg, twym.
Calidity, cal-ud'-i-ti, «. poethder, gwres,
brydaniaeth, poeth wg.
Caliduct, cal'-i-dyct, s. gwresgludydd,
gwresawell.
Calif, cc'-luff, s. Califf=archoffeiriad
Mahometaidd.
Caligation, cal-i-ge'-shyn, s. tywyllwch,
caddug, gwylledd, cyinmylogrwydd,
pybii.
Caliginous, ca-lig'-i-nyz, a. tywyU, niwl-
iog, cymmylog ; pwl ; aneglirr.
Caligi-ajjliic, cal-i-graff'-ic, a. tegysgrif-
iol, ceinysgrifol.
CaLigraj)hy, ca-lig'-ry-fii, s. tegysgrifen,
teleidlaw, ceinysgrifiaeth.
Caliver, cal'-i-fyi', s. mantwn, llaw-
ddryU.
Calix, cal'-ics, s. cwpan, caregl, cib.
Calk, coc, V. agleiiwi, calcio, pygfreisg-
ioni=cau agenau llong & charth pyg-
edig.
Calker, coc'-yr, s. calciwr, aglenwy^dd.
Calkiug-iron, eoc'-ing-ei-yrn, s. calciad-
ur.
Call, col, V. galw ; enwi ; cylioeddi ;
cyrchu :— «. galwad ; gofyniad ; gwys.
Caller, col'-yr, s. geilwad, galwai.
Callidity, cal-lud'-i-ti, s. medr, callineb,
crafifder ; dirnadaeth, cyfrwysdi-a.
Calling, col' -ling, s. galwad, galwedig-
aeth ; swydd, ceKyddyd ; crefi't, gorch-
wyl ; gwysiad.
Callipers, cal'-lu-pyrz, s. pi. mantgwm-
pas, cwmpas coesgam.
Callosity, cal-los'-i-ti, s. caledwch ; ca-
ledgroen ; creithgaleden ; caledfan.
Callous, cal'-lys, a. caled, croendew ;
dideimlad. [rig.
Callow, cal'-l6, a. dibluf ; noeth, Uym-
Calm, cam, a. tawel, dystaw, Uonydd,
digyifro, araul, Uariaidd, esmwyth,
araf, gw^r, canllaid, digynhwrf, taw-
elog ; teg : — s. tawelwch, dystaw-
rwydd, anghyffro ; tegwch :—■»;. a.
tawelu, dystewi, gostegu, llareiddio,
llinaru, esmwytliiiu, dofi, Ueddfu,
rliy^viogi, gwai-hau ; dyhuddo, hedd-
ycliu ; teciiu.
Cidmer, cam'-yr, s. tawelwr, lloddwr,
dyhuddwr, ymlareiddiwr.
Calmness, cam'-nes, s. tawelwch, dys-
tawrwydd, taweli ; gwarineb.
Calmy, cam'-i, a. tawelaidd, tawelin ;
heddychol, tangnefus.
Calomel, cal'-o-mel, s. halwybaiU, alwy-
baiU, calomel=cyffyr darparedig o
arian byw.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
CAME
106
CANC
Caloric, ca-lo'-ric, s. athai, chwalai,
gwresai, craeth, all, calorig :—a. ath-
eiol, gwresol, calorig.
CaloriJic, cal-o-rufiT-ic, a. atlieigiol,
twymol, cliwaloraidd, calorigaidd.
Calorimeter, cal-o-rum'-i-tyr, s. athiad-
ur, atlifesur, gwresnodydd.
Calotte, ca-lot', s. glwysgap ; iadgap
inilwr.
Caltrop, cal'-trop, s. rhafnysgallen, bid-
ysgallen, pigysgaUen ; pigogyr, ped-
bigogyr.
Calumniate, ca-lym'-ni-et, v. camgy-
huddo, camachwyn, enllibio, athrodi.
Calumniator, ca-lym'-ni-e-tyr, s. cam-
gyhuddwr ; absenwr, hortiwr, gogan-
•WT.
Calumnious, ca-lym'-ni-yz, a. camgy-
huddol, enllibus, cablaidd.
Calumny, cal'-ym-ni, s. camgyhuddiad,
athrod, anair, drygabsen, gogan.
Calve, caf, v. n. bwrw Ho, alu, Uydnu.
Calves, cafz, s. pi. lloi, Uoiau.
Calvinism, cal'-fun-usm, s. Calfiniaeth=
athrawiaeth Calvin.
Calvinist, cal'-fun-ust,«.CaIfinwT, Calfin-
ydd=dysgybl Calvin.
C^vinistic, cal-fun-us'-tic, a. Calfinaidd.
Calx, calcs, s. calcli, creision, egrid, cres-
nur, delgalch.
Calycle, cal'-i-cl, s. deilenres, deiligres;
blodenig, blaguren.*
Calyx, cal'-ics, s. blodamlen, blodeugib,
blodeugaes, blodeuen, amhulen.
Cambering, cam'-byr-ing, a. bwaog,
mydog.
Cambist, cam' -bust, s. arianwr, bangc-
wr, cedydd ; newidiadur. [camrig.
Cambric, cem'-bric, s. bliant, sindal.
Came, cem, s. plymwialen, gwialen
blwm : — p. t. {Come) daeth, wedi
djrfod.
Camel, cam'-yl, s. camel, camyU, cam-
maxch, cammul :— /. camell ; cambiU,
gorgambOl, camel=math o ddyrwyn-
lath.
Cameleon, ca-mi'-li-yn, s. camelion=
cydser deheuol o ddeg seren.
Cameleopard, cam'-yl-6-paid, camlew-
pard, camelewpard, y Girafif.
Camelot, cam'-i-lot, s. camlad, camlod,
camled=math ar gymmysgwe o flew
camel.
Cameo, cam'-i-o, s. argrifon, ban-grifon,
argerfiad ; ceif em, rhitlif aen, gwerydr-
em.
Camera Lucida, cam'-i-ry liV-si-dy, s.
claerebyr, llugbeithiadur, peithnodyr.
Camera Obscura, cam'-i-ry ob-scivZ-ry,
s. gwj'llebyr, cuddbeithiadur, cudd-
welyr, cuddnodur, cuddbeithyr.
Camerate, cam'-yr-et, v. a. bwhau,
mydu, nenfydif.
Cameration, cam-yr-e'-shyn, s. bwhftd,
mydiad.
Camisade, cam-i-sed', s. nosgyrch, nos-
rutlir, crysgyrch, brysgyi'ch.
Camous, cc'-mys, a. i^antog, cam ;
trwyn-gam.
Camp, camp, s. gwersyll, gwersyUfa,
lluarth, lluest, bidwal, cadlys ; llu,
byddin : — v. gwersyllu, pebyllio.
Campaign, cam-pen', s. rliyfelawd,
maesawd, cadwaith, rhyfelwaith,
ma«sgyrch, maes, rhyf eldymmor ;
gwastattir: — v. n. rhyfelodi, maes-
gyrchu.
Campaigner, cam-pen' -yr, s. hen filwr,
maesai, maeswr.
Campanology, cam-pan-ol'-6-ji, S. clych-
ganiadaeth, clychiadeg.
Campestral, cam-pes'-tryl, a. maesol,
maesaidd ; maasdyfol, gwyllt.
Camphor, ) cam'-ffyr, s. camphor, cam-
Camphire, } phir, camffor, camffir.
Camphorate, cam'-flfyr-et, a. camphor-
aidd, camiForaidd, camfforain.
Can, can, s. piser :~v. n. gallu, gallel,
gallael, dichon, dichoni, medru, med-
ryd, gwybod.
Canaille, ca-na'-ul, s, gwehilion, y wer-
indorf, y werinos ; sorod, gwaddod.
Canakin, can'-y-cin, s. piseryn, piseran.
Canal, ca-nal', s. camlas, dyfrffos,
gwythreden ; pibell, aweU ; ysgyren,
ysgyrell ; colofrych, pillrych, sylch.
Canal-coal, can'-yl-col, s. glo rhtngc, glo
rhing, glo ffaglog, glo flfagl.
Canaliculate, can-y-lic'-iw-let, a. rhigol-
og, rhychog, gy&edig, ffosog.
Canary, ca-ne'yr-i, s. gwin Canaria, gwin
Seg, Canarwin ; aderyn Canaria, mel-
ynog, melynog mwyn.
Cancel, can'-syl, v. a. dileu, diddymu,
dirymu, dadgrafu dioli, dadlythyru,
dystrywio.
Cancellated, can'-syl-lc-ted, a. croesfar-
og, croeslinellog ; ceUog, tyllog.
Cancellation, can-syl-le'-shyn, a. croes-
linelliad; dilead, dirymiad; dadgraf-
iad.
Cancer, can'-syr, s. crangc ; cangcr, da-
faden wyllt, tyfaden wyUt, yr erch-
ddafaden, y ddafaden, crangc gwyUt.
Cancerate, can'-syr-et, v. n. cangcru,
cangcro, crangcu.
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
CANK
107
CANT
Cancerous, can'-syr-yz, a. cangcraidd,
cangcrog, crangcaidd.
Cancrine, cang'-crein, a. cangcrol,
cangcraidd, crangcol.
Candent, can'-dynt, a. gwynias, eirias ;
poeth, gorboeth, tanbaid.
Candid, can' -dud, a. teg, diduedd, gon-
est, didwyll, amiahleidgar, clau,
rhydd ; canaid.
Candidate, can'-du-det, s. ymgeisiwr,
swyddgeisydd, swydderlyniwr, can-
eidydd ; cystadlydd, cydyingeisiwr,
cystadleuydd.
Candidness, can'-dud-nes, s. tegwch,
gonestrwydd, didwylledd, cleuder, un-
iondeb.
Candify, can'-du-ffei, v. c^nu, gwynu,
gwynhau, caneidio.
Candle, caii'-dl, s. canwyll ; goleu.
Candle-holder, can'-dl-hol-dyr, «. goleu-
ddal, canwyUarn ; canwyUyr.
Candle-mas, can'-dl-mas, s. Gwyl Fair
y canwyUau ; Puredigaeth Mair=
Chwefror 2.
Candlestick, can'-dl-stic, 8. canwyUbren,
canwyUarn, goleusaf ; canwyUyr.
Candour, can'-dyr, s. tegwch, cleuder,
gonestrwydd, didwyUedd, ammhleid-
garwch ; hynawsedd, addwynder ; di-
ffuantrwydd, cywirdeb.
Candy, can'-di, v. caensugro, crofen-
sugni, sugrgaenu, arsugru, crisialu,
crisgyfifeithio : — s. crisgyffaith, crisgai,
sugrancwyn.
Cane, cen, s. corsen, calaf , cecysen ;
fifon, Uawffon, cecysfifon, ffon gorsen ;
cecyslost -.—v. a. ffonodio, ffonio.
Canescent, ca-nes'-sent, a. Uwydwyn-
aidd, Uwydaidd ; briglwyd, henaidd.
Canicule, can'-i-ciwl, s. Seren y Ci, Sir-
iws.
Canicular, ca-nic'-iw-lyr, a. Siriysol ;
cianol.
Canicular-days, ca-nic'-iw-lyr-dez, s. pi.
dyddiau'r cwn. [ciol.
Canine, ca-nein', a. ci'aidd, costogaidd.
Canister, can'-us-tyr, s. golwrch, blych-
an, blychen, blochas, ceuflwch, ceten,
basgedan.
Canker, cang'-cyr, s. cangcr, crangc
gwyUt ; g^n, yr tui ; ysglwyf ; rhwd,
ysrwd ; mytlil : — v. cangcru, cangcro ;
rhydu, ysu, difa, Uygru ; ymgangcnx.
Cankered, cang'-cyrd, a. cangcredig ;
rhydlyd, ysedig ; sarag, traws, blwng.
Canker-worm, cang'-cyr-wyxm, s. pryf
y rhwd, pryf y dail, ysbryf , pryf cad-
achog.
Cankery, cang'-cyr-i, a. rhydlyd.
Cannal-coal, can'-nyl-col, \ s. glo rhingc
Candle-coal, can'-dl-col, ) = Canal-
coal.
Cannibal, can'-nu-byl, s. breuad, dyn-
fwytiiwr, cnawdyswr.
Cannon, can'-nyn, s, cyflegr, magnel;
gwn mawT ; blif , conon.
Cannonade, can'-nyn-ed, s. cyflegriad,
magneliad, bUfiad; — v. cyfiegru, mag-
nelu, blifio ; dryUguro, blifergydio.
Cannoneer, i can-nyn-i'yr, s. cyilegrydd,
Cannonier, ) magnelwr.
Cannot, can'-nyt, v. nis geUir, nis di-
chon, ni ddichon.
Canoe, ca-mt/, s. ceufad, ysgeufad, ys-
geuan, ysgeugwch, ceubal, cwch un-
pren.
Canon, can'-yn, s. rheol, canon, rheith-
iadur, gofyddeb; deddf, cyfraith;
gosodaeth, glwysraith, cjrnon, canon-
iad ; canonlyf r.
Canon-law, can'-yn-lo, s. rhaith eglwys,
glwysraith, glwysddeddf , eglwysraith.
Canoness, can'-yn-nes, s. canones, cyn-
ones.
Canonical, ca-non'-i-cyl, a. canonaidd,
rheithiadurol, gofyddus ; eglwysig ;
cyfreitliiol, awduredig, awdurdodedig.
Canonicals, ca-non'-i-cylz, s. pi. canon-
wisg, clerigwisg; canonoUon, glwys-
wisgoedd, gwisgoedd offeiriadol.
Canonicate, ca-non'-i-cet, s. cynoniaeth,
canoniaeth.
Canonist, can'-yn-ust, s. canonydd,
cynonwr, glwysreithiur.
Canonization, can-yn-i-ze'-shyn, s. seint-
iad, santurddiad, mabsantaeth.
Canonize, can'-yn-eiz, v. a. seintio,
santoli, mabsantu, santurddo.
Canonry, can'-yn-ri, s. canoniaeth, cyn-
oniaeth, canonfudd.
Canopy, can'-6-pi, s. gortho, mydlen,
nenlen, nenfwd : — v. a. gorthoi; myd-
lenu, nenfydu.
Canorous, ca-nii'-ryz, a. perorol, per-
seiniol, cywyddol, cerddorol, canorus,
seinber; croyw, llafar.
Cant, cant, v. ffugio, trutheinio, truth-
io, flfregodi ; cwyiif an, oerleisio, am-
droi, cantu, treiglo : — s. ffugiaith,
truthiaith, ffrec, rhagrith ; cwynlais,
udlef, Uediaith ; gwaedd ; tafliad,
codwm ; cornel, cil, ebach ; rliagongl.
Cantabile, can-tab' -i-k, ad. jn deleid-
iol ; yn delediw.
Cantata, can-te'-ta, s. slogan, alawgan,
adroddeg.
0, Ho; u, dull; IV, 6wn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, M s yn eisieuj z, zel.
CAPA
108
CAPI
Canteen, can' -tin, s. gwirodgib, milor-
gib.
Canter, can'-tyr, v. gogarlamu, rhy-
gyngu ; tuthio : — s. gogarlam, tuth-
garlam ; carlam, tuth ; flfugiwr, tuth-
iwr.
Cantharides, can-thar'-i-d?"z, s. pi. cylion
Paradwys, cylion Tspaen, pothchwil-
od, pothgler.
Canthus, can'-thys, s. cil y llygad,
Uygadgil.
Canticle, can'-ticl, s. ckn, caniad, cathl.
Canticles, can'-ticlz, «. pi. y Caniadau,
Caniad Solomon, Canau Selyf.
CantUlation, can-tul-le'-shyn, s. corgan-
iad, achaniad, treithgan.
Cantlet, cant'-let, s. dernyii, dam, cetyn,
telpyn, cilcyn.
Canto, can'-to, s. canran, canbarth, gos-
gan ; c&n, caniad ; meinllais, uchalaw.
Canton, can'-tyn, s. rhandir, cantref,
cwmmwd, talaeth, ardal ; parth, rhan;
rhandirogion ; ciwdod, cenal:— v. a.
rhanu tir ; cantirio, rhandiria, rhan-
dwyo ; rhanu, dosbarthu.
Cautonize, can'-tyn-eiz, v. a. cantrefu,
cantiro; dosbarthu.
Cantonment, can'-tyn-ment, s. trefran,
gorsafran; rhan, dosbarth, parth.
Cantred, can'-tred, s. cantref, cantred,
cwmmwd.
Canvass, can'-fys, s. sachlian, cywarch-
len, cartlilen, brasliain, cynfas, can-
fas ; Uiain ; pleidgais, pleidymgais,
tugais ; holiad, chwiliad ; dadl ; cais :
— V. pleidgeisio, pleidymgeisio, swydd-
ymgeisio, holi, ymchwiho, dadlu;
gofyn.
Cany, ce'-ni, a. cyrsog, corsenog, calafog.
Canzonel, can'-zo-nel, s. canigan, canig,
erddygan, canuan.
Caoutchouc, c!(/-9wc, s. twythlws,
twythygl, Indiarwbyr, twythrwbyr,
twythruglydd.
Cap, cap, s. cap, capan ; cwflen, cwlen ;
top ; capiad ; — v. a. capio, capanu ;
digapio ; pennoethi.
Capability, ca-py-bul'-i-ti, s. gallu, gaU-
uogi-wydd, digoniant ; medi-, medrus-
rwydd, cymhwysder, cyfaddasrwydd.
Capable, ce'-pybl, a. galluog ; medi-us,
cyfarwydd; addas, cyfaddas, gwiw,
cymmesur, digonol ; deallus ; daros-
tyngol, tueddol.
Capableness, ce'-pybl-nes, s. galluedd ;
medrusedd, cyf arwyddyd ; gwybod-
aeth.
Capacious,'ca-pc'-shyz, a, cynnwysfawr.
helaeth, eang; anghyfyng, gannol,
maith, Uydan, rhwth ; gwybodjis,
craff, deallus.
Capaciousness, ca-pe'-shyz-nes, «. cyn-
nwysolrwydd, helaethder; maint.
Capacitate, ca-pas'-i-tet, v. a. galluogi ;
addasu, cymhwyso ; donio, cynneddfu.
Capacity, ca-pas'-i-ti, s. gaUu ; cymhwys-
der ; cynnwysiad ; eangedd ; cyflwr,
ansawdd, gradd, nodwedd ; Ue ; swydd,
sefyUfa. galwad ; deaU, synwyr ; medr,
cyrhaeddiad, dawn ; teithi.
Cap-a-pie, cap-y-pi', ad. o'r pen i'r
traed ; i gyd drosto ; o ben bwygUydd.
Caparison, ca-par'-i-syn, s. suder, march-
addurn ; seirch : — v. a. suderu, march-
addurno ; seirchio ; addurno, cein-
wisgo, trwsiadu.
Caparisoned, ca-par'-i-synd, p. a. suder-
og ; addarnedig ; seirchiog, seirchiedig.
Cape, cep, «. penrhyn, pentir, penarth,
peniarth, penardd, morben; pen,
garth, rhyn ; coler, gwarlac, gwarlain.
Caper, ce'-pyr, v. n. Uamsachu, llamsach,
crychneidio, crychlamu, ysbongcio,
prangcio, dawnsio, corelwi, hobelu,
pystylu, darchwareu, ystumio : — s.
llamsach, crychlam, cyrnaid, prangc ;
caprwydd, blagur capr.
Caper-bush,ce'-pyr-bwsh.«. caprwydden.
Caperer, ce'-pyr-yr, s. llamsachwr, Uam-
wr, ystumiwr.
Capias, ce'-pi-as, s. cipwys, archwys.
CapiUament, ca-pul'-ly-ment, s. llinen,
Uinionen, brigerlin, meinfrigeryn,
meinedefyn ; gwreiddedefyn.
Capillary, ca-pul'-ly-ri, a. brigeraidd,
gwaUtaidd, blewaidd, Uinedol; main,
rakn.
Capital, cap'-i-tyl, a. prif, penaf, ar-
benig, pen; rhagorol: — s. argyffre,
cynsawdd, cyneiddio, cynolaf, prif-
gyff, ariansawdd, cynsuni ; elw ; prif-
lythyren ; prifddinas ; penclwm.
Capital pmiishment, cap'-i-tyl pyn'-ish-
ment, s. eithafgosp, prifgosp, pen-
cosp ; coUi, crogi ; dieneidiaid, Uof-
ruddiad.
Capitalist, cap'-i-tyl-ust, s. cyfalafydd,
ariansoddog ; goludog.
Capitally, cap'-i-tyl-i, ad. yn arbenig ;
yn rhagorol ; yn ddienyddol, yn eneid-
faddeu.
Capitation, cap-i-tc'-shyn, s. treth y
penau ; peniant ; dofraeth.
Capitol, cap'-i-tol, s. teml lau yn Ehuf- |
ain ; y Capitol ; cabidwl, cabidyldy ;
llywotty. I
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei saiii yn hwy ; o, lloni
CAPT
109
CARC
Capitular, ca-put'-iw-lyr, a. pendoriaeth,
clasraitii, cabidylraith ; clasddeddf -
awd.
Capitulate, ca-put'-iw-let, v. n. cy-
nghreirio, ammodi, galammodi; ym-
roddi ar ammodau ; rhoi i fyny ;
cylafareddu.
Capitulation, ca-put-iw-le'-shyn, s. cy-
nghraeiriad, ammodiad, gal^nghrair ;
cylafai'eddiad.
Capon, ce'-pn, s. cabwllt, capwUt, adgeU-
iog, ceiliog dysbadd, caprwn.
Capouch, ca-pi('9', s. cwcwll, cwflen,
cwfl, hwf mynach.
Capouchin, ca-pM/''-9in, «. mynach cy-
cyllog ; bunwisg.
Capping, cap'-ping, s. capiad; tap, tep-
yn, tepig, capan.
Caprice, ca-prts', s. mympwy, chwidr-
edd, cliwimp, nwythas ; anwadalwch,
gwamalder ; gwamaldyb ; hynt.
Capricious, ca-prish'-yz, a. mympwyol,
penchwiban, oriog, nwythog, nwydus,
anwadal, gwamal, ysgoywan, ysgoew-
an, ysgoy^v, gwagsaw, chwidrog; an-
hydyn, anystywaUt, anhy waith, gwyn-
afog.
Capricorn, cap'-ri-com, s. yr Afr, ar-
wydd yr Afr ; Alban Artlian.
Capriole, ce'-pri-ol, s. gafrlam, carlam.
Capsize, cap-seiz', v. dymchwel, ym-
chwelyd, diwelu.
Capstan, cap'-styn, s. rhwyniadur, cy-
ngrodyr, dyrwynlath.
Capsular, cap'-siw-lyr, a. cistol, cisten-
aidd, ceuol, cellog.
Capsulate, cap'-siw-let, a. cibedig, cist-
edig, blychedig, amgeuedig; amgudd-
iol.
Capsule, cap'-siwl, s. hadgib, hadgeU,
ponar, cafFelgib, cib, amgib, paisg,
amgod.
Captain, cap'-tun, cap' -ten, s. cadben,
capten ; pen, penaeth, blaenor.
Captaincy, cap' -tun-si, ) s. cadben-
Captainsliip, cap' -tun-ship, j iaeth,
cadbenogaeth, capteniaeth ; penciw-
dodaeth, cadlywiaeth.
Captation, cap-te'-shyn, «. truth, gwen-
iaith ; truthiad, truthennilliad.
Caption, cap'-shyn, s. daliad, gafaeliad;
gwaeseb.
Captious, cap'-shyz, a. cecrus, croes,
ymrafaelgar, dlchellgar, ystrywgar,
hocedus, cyfrwysddrwg ; dadleugar,
ymryson-gar; cynhenus, anfoddog.
Captiousness, cap'-shys-nes, s. cecrus-
edd, croesineb.
Captivate, cap'-tuf-et, v. a. caethiwo;
dwyn yn gaeth ; darostwng ; hudo,
6WJT10, rhinio, llygattynu:— a. caeth-
gludedig, caethiwedig ; caeth.
Captivating, cap'-tu-fc-ting, a. hudolua,
hudol, swynol ; caethiwol.
Captivation, cap-ti-fe'-shyn, g. caeth-
gludiad, caethiwed ; darostyngiad ;
hudoliaeth, rhiniad.
Captive, cap'-tuf , s. caeth, caethwas ;
caethglud ; carcharor : — a. caeth,
caethiivus ; caethgludedig.
Captivity, cap-tuf' -i-ti, s. caethiwed ;
caethglud ; alldudiaeth ; caethgludiad.
Captor, cap'-tyr, s. ysgafaelwr, ysglyf-
iwr, gaf aelwr ; caethgludwr, cad-
wynor.
Capture, cap'-^yr, s. ysgafael, ysbail,
helfa ; daliad, ysglyfiad : — v. a. dal,
gafaelyd, ysgafaelu ; cymmeryd.
Capuched, ca-pwsht', a. cycyUog.
Capuchin, cap-iw-shin', s. cwcwU, cwfl ;
colomen gycyUog, colomen gopog.
Capuchin friar, cap-iw-shin' ffrei'-yr, s.
cycyUfrawd, brawd cycyUog, brawd
Uwyd.
Car, car, 8. car; cerbyd, clud, men,
cei-twyn.
Carabine, cai'-y-bun, «. corddryU, gwn
byr, carbin.
Carack, car'-yc, s. trafnidlong Yspaen-
aidd, carac.
Carat, car'-yt, a. pwys pedwar gronyn,
carat.
Caravan, car-y-fan', s. teithlu, myntai,
cytteithlu ; cludfen, mydf en, togar,
tofen.
Caravansary, car-y-fan'-sy-ri, s. teith-
letty, teithwestty, teithletty dwyrein-
iol.
Caraway, car'-y-we, s. garddwy, car-
ddwy, carwas.
Carbon, car'-byn, s. ulyf, ulyfai, llosged,
ulw, ulwan, ulwyn, creisid, purlosged,
carbon.
Carbonaceous, car-bo-ne'-shyz, a. go-
losg, golosgaidd, llosgedaidd.
Carbonade, car'-bo-ned, s. brwyll, briwl ;
cig rhostiedig : — v. a. brwyllo, briwlio.
Carbonate, car-byn-et, s. ul5rfaint, ulw-
aint, creisidas ; hal sur ulyfig.
Carbonic, car-byn'-ic, a. ulyfig, ulwig,
ulwin, creisin, carbonig.
Cai'buncle, car'-byngcl, s. carbwngcl,
carbyngclys, y maen carbwngcl ; llos-
dardd, llosglynor, llosbidogyn.
Carcanet, car'-cy-net, s. gemgadwyn,
gemdid, gemdorch, gleindorch.
8,Uo; u.dull; to, s\rn ; w,pwn;y,yr; f,feltsh; j, John; sh, fsl i yn cisleu; z,
CARI
110
CARP
Carcass, car'-cys, s. celain, ysgerbwd,
corwg, abwy, burguii, llurgun, ys-
grwd ; corpws ; corff; Uosgeubel,
ceulosbel.
Card, cord, s. carden, cerdyn, sethlen,
sethen ; tocyn ; crib, crib wlan : — v.
cardio, chwareu cardiau ; cribo, cribo
gwlan ; heislanu.
Carder, car'-dyr, s. cribydd, cribwr
gwlan ; cardeuwr, cardenwr, chwareu-
WT cardiau.
Cardiac, c«r'-di-yc, a. calonol; adfyw-
iol, cryfliaol ; siriol.
Cardialgy, car'-di-yl-ji, s. cyllagwst,
ingloes, yr ingloes, y dwr poeth.
Cardinal, car'-du-nyl, a. prif, penaf,
arbenig : — s. cyniadur, penuriad, prif-
or, cynnorog.
Cardinal cloak, car'-du-nyl cloc, s. prif-
ordwyg, cynnordwyg.
Care, ceyr, s. gofal, pryder, dyddordeb ;
ystigrwydd, dyfalwch; nodded; ys-
tyriaeth, sylw ; baich, pwys ; gochel-
edd : — v. n. gofalu, maJio, dori, gwilio,
meddwl ; astudio ; ystyried ; prisio.
Careen, ca-rt'n', v. llongosgi, goleddu
Hong ; gogwyddo ; llongdaclu ; trwsio,
cyweirio.
Career, ca-ri'yr, s. gyrfa, rhedfa, heljmt,
hynt, rhawd, rhwysg, chwyl ; chwim-
mythder ; daUl : — v. n. rhedeg ;
hwysgo, hyntio.
Careful, ce'yr-fiFwl, a. gofalus, darbodus,
gwyliadwrus, carcus, diesgeidus ;
gochelgar; diwyd, astig, manwl,
pwyUog, ystyriol; trafferthus, poen-
us.
Carefulness, ce'jr-fifwl-nes, s. gofal,
pryder ; astudrwydd, ystigrwydd ;
tristyd, trymfrud ; gochelgarwcli.
Careless, ce'yr-les, a. diofal, esgexilus,
annarbodus, difraw, diymdawr.
Carelessness, ce'yr-les-nes, s. diofalwch,
esgeulusdra, diystyrwch, ehudrwydd.
Caress, ca-res', v. cofleidio, mynwesu,
anwesu, maldodi ; aclilesu, llochi, col-
edd : — s. cofleidiad, anwylder, maldod.
Caret, ce'yr-et, s. gwallnod, collnod, di-
ffygnod=A.
Cargo, car' -go, s. llonglwyth, Uwytb
Hong ; llwytli, carg.
Caricature, car-i-cy-9w'yr, s. digriflun,
gwawdliui, anfertlilan, gwakwarlun :
— V. a. gwawdlunio, rhithlunio, tynu
digriflun.
Caricaturist, car-i-cy-9?(/-rust, s. digrif-
luniwr, rh.ithlumedydd,tynwr gwawd-
luniau.
Caries, ce'yr-i-tz, a. pydredd asgwm ;
braenedd, maUdod.
Cariosity, ce-ri-os'-i-ti, s. braenedd as-
gwm ; braen, pydredd.
Carious, ce'-ri-yz, a. pwdr, braenllyd.
Cark, care, v. gofalu, pryderu, carcu.
Carle, carl, s. carl, cerlyn, taiog : — v. n.
ymgarlyddu, ymddwyn fel drelyn.
Carman, car'-myn, s. certwynwr, cert-
iwr.
Carmelite, car'-mel-eit, s. Carmeliad=
mynacli o urdd Carmel; carmelid=
math ar beren.
Carminative, car-mun'-y-tuf, a. gwynt-
yrol ; gwresogol ; gwrthwynegol : —
s. gwyntgyffer, gwrthwyntor.
Carmine,car-mein', s. rhufliw, Uiw claer-
goch, carmin.
Carnage, car'-nej, s. Uaddfa, celanedd,
galanastra, difrod, hafog, cyflafan.
Carnal, car'-nyl, a. cnawdol; anianol;
anUad, trytliyll.
Carnality, car-nal'-i-ti, s. cnawdol-
rwydd ; trythyllwch ; cnawdolfrydedd.
Carnation, car-ne'-shyn, «. cigUw, cig-
lys, blodyn cigliw.
Carnelion, car-ni'-li-yn, s. cigliwem,
maen cigliw.
Carneous, car'-ni-yz, a. cnodig, cigog,
ciglyd.
Caniify, car'-ni-ffei, v. a. cigo, cnawd-
ogi, brasiiu, tewycliu.
Carnival, car'-ni-fyl, a. cigwyi, cnodwyl;
gloddestwyl, glothwyl.
Carnivorous, car-nuf'-yr-yz, a. cigysol,
ysgig, ciglwngc, cigreibus.
Camosity, car-nos'-i-ti, s. cnodigrwydd ;
oddfgig.
Caroche, ca-rosh', s. difyrglud ; cerbyd.
Carol, car'-yl, s. carol, mawlgerdd, glwys-
gerdd ; cdn : — v. caroU ; canu, telori,
moU, odli, cathlu.
Carousal, ca-roV-zyl, s. wttres, wttres-
wyl, cyfeddacli, gloddest.
Carouse, ca-rowz", v. n. wttresu, cyfedd-
ach, ymyf ed, diota, meddwi ; preinio :
— 8. wttres, gloddest, cyf eddwch, traf-
Iwngc.
Carouser, ca-roV-zyr, s. wttreswr, ym-
yfwr, cofftiwT, cyfeddwalch.
Carp, carp, v. n. cecru, beio, cablu ; go-
ganu, cnoi, ysdwrdio, senu : — «. y
carp, cippysg, math ar lynbysg.
Carpenter, car-pen-tyr, s. saer, saer
coed, prensaer, coedsaer.
Carpentry, car'-pen-tri, s. saemiaeth,
saerwaith, coedsaemiaeth. [ganwr.
Carper, car'-pyr, s. cecryn, cablwr, go-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llicL; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
CART
111
CASK
Carpet, Cfflr'-pet, s. carped, llorlen,
byrddlen ; tudded, gorcliudd :— t;. a.
carpedu, llorlenu ; gorchuddio.
Carping, car'-ping, s. beiad, cecraeth,
surdiad ; cabl, gogan.
Carpology, car-pol'-o-ji, s. fifrwytheg,
fFrwythy ddiaeth .
Carriage, car'-rij, s. clud, cerbyd, clud-
ai, car, men ; cludiad, cyweiniad ;
cluttal ; mud, cludfa, llwyth ; ym-
ddygiad, ymai-weddiad, moes ; dull,
gosgedd ; mesurau, arferion.
Carrier, car'-ri-yr, s. cariwr, cludydd,
cyweiniwr, dygiedydd, arweddawdr.
Canion, car'-ri-yn, s. burgyn, Uurgyn,
abwy, abod, celain, ysgerbwd, dylaith:
— a. burgunaidd ; braenllyd.
Carronade, car-run-ed', s. byrgyflegr,
byrfagnel, corgyflegr.
Carrot, car'-ryt, s. moronen, moronyn,
moronen goch : — pi. moron, moron
cochion. [onUiw ; coch.
Carroty, car'-ryt-i, a. moronaidd, mor-
Carrows, car-roz', s. pi. gwibchwareu-
■wyr, gwibchwampiaid ; gwibiaid,
treinwyr.
Carry, cay-ri, v. a. carlo, cludo, cywain,
dwyn, arwain, trosglwyddo, arweddu ;
cael ; cymmeryd, mudo ; ennill ; cyn-
nwys ; cyrchu.
Cart, cart, s. cart, men, trol, certwyn ;
car, cludai : — v. a. certio, certwyno.
Cartage, car'-tej, s. cartiad, meniad,
certwyniad ; cariital, mendal.
Cartblanche, cart'-blansh, ». gwenlen,
rliyddammodlen.
Cartel, car'-tyl, s. galammodeb, cytun-
deb 1 newld carcliarorion, cyf newideb ;
herlytliyr ; her, baldd.
Carter, car'-tyr, s. certiwr, troHwr,
menwT ; cerbydwr.
Cart-horse, carf^-hors, s. menfarch, ceflf-
yl gwedd, ceffyl trol.
Cart-house, cart'-hows, s. cartty, m.endy,
troldy, hofel.
Cai-tilage, car'-ti-lej, s. madniddyn,
madrudd, mwytban.
Cartilaginous, car-ti-laj'-i-nyz, a. mad-
ruddog, mwythanog.
'Cartload, cai-t'-lod, s. cartaid, menaid,
trolaid, Uwyth trol.
Cartoon, car-Uvn', s. cynddarlun, bras-
ddarlun, cynarfel, rhagbaentiad.
Cartouch, cai-twsh', s, pelgist, pelgaes,
pelgod ; gaddeintwm, taladdum ; es-
gwyddeb, goUyngeb.
Cartridge, car'-trij, s. ergydlwyth, er-
gydrol; ergyd.
Cartridge-box, car'-trij -bocs, s. ergyd-
gaes, ergydgist, ergydgod, pylorgist.
Cartulary, car'-tiw-lyr-i, s. coflyfr, cof-
ionfa ; cofionydd.
Cai-twright, cart'-reit, s. cartsaer, trol-
saer, mensaer; saer (ceirt, troUau)
meni.
Caruncle, car'-yngcl, «. cigyn, difyn o
gig; crib.
Cams, ce'-rys, s, hunwst, hun-glwjrf .
Carve, carf, v. cerfio, ysgytliru, cerflun-
io, crif eUu ; trychu, naddu ; bwyttori,
rhanu bwyd; tori, dryUio; rhanu,
cyfranu.
Carver, car'-fyr, s. cerfiwr, cerfiedydd ;
bwyttorwr ; cyfranwr ; cyUeU ddifyn-
io ; cyUeU dori.
Carving, car'-fing, s. cerfiad, crifeUiad ;
cerfiadaeth ; cerfluniau ; bwyttoriad.
Caryates, car-i-e'-tiz, / s. pi. atteg-
Caryatedes, car-i-at'-i-diz, ) esau, atteg-
esdod, attegwys.
Caryatid, car-i-e^-tud, s. atteges, bnnat-
teg, atteglun dynes.
Cascade, cas-ced', s. rhaiadr, dyfr-
gwymp; eirwy.
Case, ces, ft. cod, gwain, amwisg, blwch,
cistan, cloer, caes, crud, caen, gor-
chudd, tudded, hul, amlen, gwerchyr,
prenfol; achos, cyflwr; peth, mater,
pwngc ; amgylchiad, dygwyddiad,
ham, helynt, ystad, ansawdd, modd ;
dadl, hawl ; cwympod, treigl.
Caseharden, ces'-har-dn, v. a. durgaledu.
Casehardened, ces'-har-dnd, a. durfing.
Caseknife, ces'-neiff, s. cyUeU gegin,
caesgyUeU, cyUeU wain.
Casemate, ces'-met, s. ceuglawdd.
Casement, ces'-ment, s. rhwyU, ffenestr-
wyU ; colofrwyU ; rhwyUaddurn.
Caseous, ce'-shyz, a. cawsaidd, cawsiog.
Casern, ce'-zym, s. Uulystyn, cadlystyn ;
Uystyn.
Case-shot, ces'-shot, s. cadbelan, caes-
belan.
Caseworm, ces'-wyrm, s. caesbryf, caen-
bryf , gv;relltbryfyn, pryf ysgoed.
Cash, cash, s. arian, arian pai'od, arian
bath, mwnai : — v. a, ariandalu ; trol
yn arian ; mwnio, arianu ; talu.
Cashbook, cash'-bwc, s. arianlyfr, mwn-
eilyfr.
Cashier, ca-shi'yr, s. arianawdr, m-wnei-
wr, ceidwad arian ; talwr : — v. a. di-
swyddo, difreintio, diraddio ; di-
dd3rmu, dileu.
Cask, case, s. baril, xasg, barilan.
Casket, cas'-cet, s. cistan, Uawgist, Ilo-
0, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr; 5, fel tsh; j, John ; 8h, fel s yn eisieu; z, zel.
CAST
112
CATA
gellan, blychyn, cilior ; gemflwch,
creirell, gemgist.
Casque, case, s. peiiial, helm, penffestin,
pejior, penwisg ddur.
Cassation, cas-se'-shyn, s. diddymiad,
dilead ; dadfam, adfarniad.
Cassia, cash'-iy, s. cassia:=math ar blan-
igyn, perai-ogl.
Cassidony, cas'-si-dyn-i, s. edafeddog ;
llafan Ffreinig; cassidoni=matli ar
ddelidfaen.
Cassimere, cas-si-mt'yr, s. eisfrethyn,
eisnwydd, ineinfrethyn.
Cassock, cas'-syc, s. casul, toryn ; is-
wisg offeiriad.
Cassowary, cas'-so-we-ri, s. cassofyT=
math ar aderyn mawr o deulu yx
Estrys.
Cast, cast, v. a. bwrw, taflu, ergydio,
Uuchio; saethu; toddi, bathu, todd-
lunio, rhedeg ; cyf rif ; barnu ; coll-
farnu,euogfarnu; Uunio,dychymmygu;
gwrthod ; trechu ; gorbwyso ; gwyro ;
codi: — s. tafliad, ergyd; gwawr, go-
liw; gwedd, edrychiad, moes, trem;
llun, flfurf ; cast, hoced ; math, rhyw,
eppil; sut, bath.
Castanet, cas-ty-net', s. dawnsrugl,
dawnsgibyn, trawrugl.
Castaway, cast'-y-we, s. gwrthotyn,
gwrthodedigyn : — a. gwrthodedig ;
difudd, diles, diystyr.
Caste, cast, s. llwyth; ciwdod; gradd,
dosbarth, trefn.
Castellan, cas'-tel-lyn, s. castellwr.
Castellany, cas'-tel-lyn-i, s. castellaeth ;
rhandir castell.
Castellated, cas'-tel-le-ted, a. castellog;
casteUaidd.
Caster, cas'-tyr, s. taflwr, tafliedydd,
ergydiwr ; toddwr, bwriwr, toddlun-
iwr ; dalsaf , taflyr ; troellig, rhodan.
Casters, cas'-tyrz, s. dalsaf; potelsaf,
potelswdd ; taflyr.
Castigate, cas'-ti-get, v. a. cystwyo,
cospi, euro; diwygio, cyweirio.
Castigation, cas-ti-ge'-shyn, s. cystwyad,
cospedigaeth ; cyweiriad; dysgybl-
aeth.
Casting, cas'-ting, s. tafliad, ergydiad ;
toddiad, dynead ; toddlun ; moldiad.
Castle, cas'-sl, s. casteU ; caer ; amddi-
ffynfa: — v. a. casteUu.
Castlet, cas'-let, s. castellan, castellyn.
Castling, east'-ling, s. erthyl, peth an-
nhymmig.
Castor, cas'-tyr, s. llostlydan, fErangcon ;
firangconwy ; y seren Castor.
Castrametation, cas-try-mi-te'-shyn, g.
gwersylliad, gwersylhaeth.
Castrate, cas'-tret, v. a. dysbaddu; ef-
nychu ; anafu, dadrywio ; cyweirio.
Castration, eas-tre'-shyn, s. dysbaddiad ;
anwi-iad; anafiad.
Castrel, cas'-trel, s. cudyll, cudyll coch,
cudyll y gwynt, cenlly goch.
Casual, eazh'-iw-yl, a. damweiniol, dy-
gwyddol, hapiol ; aclilysurol.
Casualty, cazh'-iw-yl-ti, a. damwain,
damcliwaen, hap.
Casuist, cazh'-iw-ust, s. cywyddodwr,
cywyddiadur, cydwybodydd ; beirn-
iad achosion cydwybod.
Casuistry, cazh -iw-us-tri, s. cywydd-
iadiaeth, cydwybodiant.
Cat, cat, s. catli ; titw.
Catabaptist, cat-y-bap'-tust, s. gwrth-
fedyddiwr.
Catachresis,cat-y-eri'-sus, s. gwrthdduU,
camarferiad, camarferair, camarfer
gair, ehwedlwall.
Catachrestieal, cat-y-cres'-ti-cyl, a.
gwrthddulliol, chwedlwallus ; peU-
gyrch ; gwyrdroawl ; annaturiol.
Cataclysm, cat'-y-cluzm, «. dylif, diluw,
Uifeiriant, llif , rhyferthwy.
Catacomb, cat'-y-c6m, s. beddogof,
claddogof, tanddaiarfedd ; beddgeU.
Catacoustics, cat-y-cows'-tics, s. adsein-
eg, adseinddysg, adseiniadaeth.
Catadupe, cat'-y-diwp, s. rhaiadr, dyfr-
gwymp.
Catalepsy, eat'-y-lep-si, s. syniadgoll,
syniadwst, teimlwst, Uewyg, mas-
glwyf.
Catalogue, cat'-y-log, s. cofres, cofrestr,
rhestr, Ueclires, rhifre^r, mynegfa :
— V. cofrestru, rhestru.
Catalysis, ca-tal'-i-sus, s. dattodiad ;
dinystr; dadgyssoddi'ad.
Catamenia, eat-y-mi'-ni-y, s. pi. mis-
glwyf , misUf .
Catamite, eat'-y-meit, s. bryntwas,
Sodom was.
Cataplu-act, cat'-y-flract, s. crudwisg,
cenwisg, cadwisg ; crudfarchog,
marcliog amarfog. [meddalaL
Cataplasm, cat'-y-plazm, s. sugaethan.
Catapult, cat'-y-pylt, s. blif, blifyr,
albrys, taflbeiriant, UuchbeLiiant.
Cataract, cat'-y-ract, s. rhaiadr, dyfr-
gwymp, eirwy ; huchen, pilen.
Catarrh, ca-tar', s. gormwyth, annwyd,
yr annwyd, dyferwst, penddyferiad.
Catarrhal, ca-tar'-ryl, a. gormwythus,
annwydol, nawslifol.
a, fel a yn tad ; a, cam; e, hen ; e, pen; «, llid; i, dim, o, tor, ond ei sain yn hwy ; o,llon;
GATE
113
CAUL
Catastrophe, ca-tas'-tro-ffi, s. gwrthdro;
diwedd ; dyben, gorphen ; trychineb,
anfi'awd, diyglam, drygddiwedd.
f Catcall, cat'-col, s. cathlef, ysgrechlef,
ysgrechbib.
Catch, caq, v. dal, dala, gafael, gafaelu,
ymaflyd, ymafael yn, cydio yn, cym-
meiyd gafael ; cipio, cafEo ; cael,
dwj^i; goddiwes; maglu, rhwydo;
glyiiu:— s. dalfa, dal; daliad, caffael-
iad, ysgluf, ysgafael, helfa; elw,
mael ; bach, attaJf ach, clicied ; daJgan,
chwelgan, difyrgan.
Catcher, cag'-yr, s. daliwr, gafaelydd,
ymaflwr; cipiwr, caffiwr.
Catching, cag'-ing, a. glynol; heintus,
cynghlwyfol.
Catchpenny, cag'-pen-ni, s, bach y
geiniog, llygad y geiniog; gwaglyfr,
llyfryn diwerth.
Catchpoll, caQ-pol, s. ceisb-wl, ceisiad,
cynffon y gyfraith.
Catchup, cag'-yp, s. ffyngwy, fiynglyn=
blaslyn a wneir o gaws llyfiant.
Catchword, cag'-wyrd, s. cipair, cydiad-
air ; dangosair ; y gair mynag.
Catechetical, cat-y-cet'-i-cyl, a. hol-
wyddorol ; holiadol ac atebol ; egwydd-
orol.
Catechise, cat'-i-ceiz, v. a. holwyddori,
egwyddori, caticeisio; holi, cwestiyno.
Catecbiser, cat'-i-cei-zyr, \s. holwydd-
Catechist, cat'-i-cist, j orwr,
egwyddorwr; holiedydd, holwi", cat-
iceisiwr.
Catechism, cat'-i-cizm, s. holwyddoreg,
egwyddoreg, holiadeg, catecism ; hol-
iadur.
Catechumen, cat-y-ciw'-men, s. egwydd-
orai, egwyddoryn, egwyddorog.
Categorical, cat-y-gor'-i-cyl, a. rhitheg-
resol; annibynol, pendant, penodol,
dilys, eglur, cyf addas ; cadamhaol.
Category, cat'-y-gyr-i, s. rhithegres,
pwyllegres, amsudres, hanf odres ; del-
frydeg, ansoddeg ; gradd, trefn, cre-
bwylkadd ; ansawdd, cyflwr.
Catenarian, cat-y-ne'-ri-yn, a. cadwyn-
ol, cadwynaidd.
Catenation, cat-i-ne'-shyn, s. cadwyniad;
cyfrwymiad.
Cater, ce'-tyr, v. n. darbodi; darmerthu,
parotoi, arlwyo, asborthi.
Caterer, ce'-tyr-yr, s. darbodwr; gosym-
eithydd; darparwr.
Cateiess, ce'-tyr-es, s. darbodes; as-
borthyddes.
Caterpillar, cat'-yr-pul-lyr, s. llindys,
Ilindysyn, ydlindys, y pryf cadachog,
prjrf y dail, siAn flewog, macai, ysbryf.
Caterwaul, cat'-yr-wol, s. cathderica,
catherica.
Cates, ccts, s. pi. danteithion, ancwyn-
ion, ammeuthynion, almes.
Catgut, cat'-gyt, «. monochlin, tantfon-
och, tantemysgar.
Catharist, cath'-y-rust, s. coethyn, pur-
on, puritaniad.
Cathartic, ca-thar'-tic, a. ysgothiadol,
cartheiol, asgoriadol, glanhaol :— s.
ysgothai, carthai, purai.
Cathedral, ca-thi'-dryl, s. eglwys gadeir-
iol, esgoblan, cadeirlan:— a. cadeiriog,
mameglwysol ; esgobol.
Catheter, cath'-i-tyr, s. trydellyr, pledr-
enbib ; truddiadur.
Catholic, cath'-o-Hc, a. cyffredinol, cyd-
olig, catholig ; haelfrydig : — s. pabydd.
Catholic Church, cath'-o-lic gyrg, s. yr
Eglwys Gyffredinol, yr Eglwys Gath-
olig.
Catholicism, ca-thol'-i-suzm, s. cyffred-
iniaeth, cyffredinolrwydd, cydolig-
rwydd ; rhyddf rydedd ; union-gred.
Catholicon, ca-thol'-i-cyn, s. hoUiachai,
cydolswyn, cyffredswyn.
Catkin, cat'-cin, s. cynffon y gath, cath-
lost, cenawon y cyU ; coettwddf .
Catling, cat'-ling, s. cytheU, cytheUyr,
cyUell Uawfeddyg ; cathgen.
Cat-o'-nine-tails, cat-o-nein'-telz, s. cath
naw cynffon, ffrewyll naw-Uinvn.
Catopsis, cat-op'-sus, s. Uygadgraffwst,
rhywelwst.
Catoptrical, cat-op'- tri-cyl, a. adlewyrch-
ol.
Catoptrics, cat-op'-trics, s. adlewyrcheg,
drycheg.
Catoptric telescope, cat-op'-tric tel'-es-
cop, s. ysbeiadur adlewyrchol, adsyll-
iadur.
Catoptron, cat-op'-tryn, s. tremiadur,
adlewyrchyr, tremwydr ; drych.
Cat's-paw, cats'-po, s. pawen cath, paJf
cath, offerynwas ; clwpa, penbwl.
Cattle, cat'-tl, s. da, da byw, anifeUiaid,
gwartheg, porfilod, ysgrabliaid.
Caudate, co'-det, a. Uostog, cynffonog,
Uosgyrnog.
Caudle, co'-dl, s. diodgawl, cawl cwrw;
Uymeidfwyd ; cjodiesgawl ; sucan.
Cauf, coff, s. rhwyllgist, pysghawg.
Caught, cot, p. p. [Catch] daliedig, gaf-
aeledig.
Cauk, coc, s. brasganfaen, braslawdd.
Caul, col, s. bolweren ; rhwyden.
b, Uo; u, dull; w, swn; w pwn; y, yr; y, fel tsli ; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CAVA
114
CELE
Cauliflower, col'-i-fflow-yr, s. blodfres-
ych, blodeugawl.
Cauma, ccZ-my, s. poeth-wres, llosg-wres;
poethdwymyn.
Causal, co'-zyl, a. achosol, achosiadol ;
acMysurol, pariannol.
Causation, co-ze'-shyn, s. achosiad, achos-
iaeth ; achlysuriad, pariant, periad.
Cause, coz, s. achos, ethryb ; achlysur ;
rheswm ; paraeth, ham, peri ; peth,
mater ; cynghaws, hawl, dadl, cwjm :
— V. achosi, peri, peru, gwneyd,
gwneuthur, effeithio; achlysuro; cyn-
nyrchu ; gorchymyn ; trefnu.
Causeless, coz'-les, a. diachos; disail;
gwreiddiol.
Causey, co'-zi, s. sam, Ilasam, llwybr
troed : — v. a. samu, gosod sam.
Caustic, cos'-tic, a. ysol, llosg, cyfysol,
difaol : — s. ysolyr, ysai, ysgyffer,
llosgyn, llosyn.
Cautelous, co'-ti-lyz, a. gochelgar; pwyll-
og, call ; gwiliadwrus ; cyfrwys, ffals.
Cauterize, co'-tyr-eiz, v. a. serio, creith-
losgi, ysoli ; Uosgi & haiam poeth.
Cautery, co'-tyr-i, s. seriad, Ilosgiad ;
ysolyr, ysgyffer, ysyr.
Caution, co'-shyn, s. gocheliad, gofal,
pryder, pwyU, ystyriaeth, rhagddar-
bodaeth, craffder, ymbwyU, cyfarch-
■wyl ; cynghor, addysg ; gwystl, sicr-
wydd : — v. a. rhybuddio, rhagry-
buddio.
Cautionary, co'-shyn-yr-i, a. rhybuddiol ;
gwystledig, mechniol.
Cautious, co'-shyz, a. gochelgar, ym-
ogelgar, gwagelog, pwyllog, gofalus,
rhagddarbodus, gwyliadwrus, gwiliad-
wrus ; call, craffus ; cyfrwysgall.
Cautiousness, co'-shys-nes, s. gochelgar-
wch ; gocheledd, rhagofaledd ; gwyl-
iadwriaeth, gwiliadwriaeth ; hybwyU-
edd, craffineb ; dichlynder, dyfalwch.
Cavalcade, caf-yl-ccd', .<!. gorwyddawd,
marchograwd, gosgordd, marchrawd,
marchordaith.
Cavalier, caf-y-Hyr, s. marchog, march-
er, marchfilwr, gwarthor, cadfarchog,
marchwTon ; marchwr, marchogwr :
— a. hoyw, gwych ; gwronaidd, mU-
WTol, dewT, glew; hael, boneddig;
balch, trahaus.
Cavalry, caf'-yl-ri, s. marchlu, march-
oglu,marchrawd, marchfyddin, raarch-
fjmtai, gwyr meirch, marchfilwyr,
marchwys.
Cavation, ca-fe'-shyn, s. seildoriad, seU-
gloddiad, toriad sylfan.
Cave, cef, s. ogof, gogof, ceudwU, caf,
ffaii ; lloches, cell.
Caveat, ce'-fi-at, s. lluddeb, anacheb ;
rhybudd, gwaharddiad,llndd,rhwystr: If
— V. a. lluddio, anachu, namu ; gwa-
hardd, nara.
Cavern, car-ym, s. ogof, ffan, caf;
llechfa, ceule.
Cavernous, caf' -yr-nyz, a. gogofc^, ceu-
dyllog ; ceuol, cau, tyllog.
Cavesson, caf-es-syn, s. trwyndas,
trwynffas, trwynrwy.
Cavier, ca-f t'-yr, s. pysgronan, pysgron-
saig.
Cavil, caf-ul, v. cecru; trawsddadlu,
ymeirio, coegddadleu ; pigo beiau : — ■
s. cecraeth, trawsddadl, coegwrtheb.
Caviller, caf -ul-lyr, s. cecryn, ymgecr-
ydd, trawaddadlwr, cipddaliwr.
Cavity, caf-i-ti, s. ceuedd, ceudod, ceu-
dwil, caf ; pant, pannwi ; gwach.
Caw, CO, V. n. crawcian, cogor, creu.
Cawl, col, 5. penrhe, penrhwyra, rhwyd'
wallt ; cwcwll.
Cayenne pepper, ce-ien' pep'-pyr, «;.
pupyr Gwyana, poethrawn Cayen.
Cayman, ce'-myn, s. addangc; afanga
America.
Cazique, ca-zt'c", s. Casyg==penaeth bro-
dorol ynAmerica.
Cease, sis, v. n. peidio, gadael, ymattal,.
gorphwys, llaesii, Dacau, ymaxbed',,
ysbeidio ; terfynu, pallu.
Ceaseless, sis'-les, a. dibaid, didor, dior-
phwys, didawl ; parhaus, annherfynoL
Cecity, si"'-si-ti, j. daUineb, dellni.
Cedar, si'-dyr, s. cedrwydd, cedr:r—
sing, cedrwydden, cedren.
Cedam, si'-dym, a. cedrwyddain, cedr-
wyddin.
Cede, std, v. a. rhoi i fyny ; gildio ; jrm-
roddi ; gadael ; ymostwng i.
Cedrine, si'-drun, a. cedrwyddin.
Ceil, 8^1, V. a. nenfydu, mydu, nenu ;
cromglwydo, cronglwydo.
Ceiling, si' -ling, s. nenfwd, mwd ; crom-
glwyd, cronglwyd.
Celature, si'-ly-^wyr, s. cerfiadaeth, crif-
iadaeth ; crifwaith.
Celebrate, sel'-i-bret, v. a. dathlu, clod-
fori, moli ; enwogi ; parchu, anrhyd-
eddu ; cadw, cynnal ; cyfargofio.
Celebrated, sel'-i-bre-ted, a. clodfawr,
canmoledig, nodedig, enwog ; pai'clnis.
Celebration, sel-i-bre'-shyn, s. dathliad ;
cyf argofiad ; gweinyddiad ; clodf oriad ;
bri, anrhydedd.
Celebrator, sel'-i-brc-tyr, s. datlilwr.
a, fel ayn tad; a, caiiij e, hen; e, peu; i, Uid; i, dim; o, tor, ondeisain yiihwy; o, Uoa;
CENS
115
CENT
Celebrious, si-lz'-bri-yz, a. dathl, enwog,
gwiwglod, hyson, honaid.
Cdebrity, si-leb'-ri-ti, s. dathledd, en-
wogrwydd ; clod, bri.
Celerity, si-ler'-i-ti, s. buander, cyflym-
dra, ffysgedd, brys, chwimmythder.
Celery, sel'-yr-i, s. helogan, mers.
Celestial, si-lest'-iyl, si-les'-^yl, a. nefol,
nefolaidd ; nwyfreawl :— s. nefolydd,
nefolur, nefanneddwr.
Celestine, si-les'-tun, s. nefolin, nefliw-
faen, golasfwn.
Celiac, si'-li-ac, a. bolaidd, rhtunenol,
ceudodol ; coluddol, perfeddol.
Celibacy, sel'-i-by-si, s. anweddogaeth,
gwyryfiaetli, gweddwdod ; annjrwedd-
iaeth.
Cell, sel, s. cell, cuddigl, cafeU, celfa;
ystlysgell; ogof ; bwth; cau; coden;
nadgeU.
Cellar, sel'-lyr, s. seiler, syler, diodgeU,
trullfa ; cell.
Cellarage, sel'-lyr-ej, s. seilerfa, cellfan,
tiTillfan ; seUerdal, trulldal.
Celleriet, sel'-yr-ust, s. seilerydd, trull-
iad.
Cellular, sel'-liw-lyr, a. cellog, cellanog,
ma,n-dyllog, ceuol.
Celsitude, sel'-si-tiwd, s. uchder, uchel-
der, uchedd.
Celtic, sel'-tic, a. Celtig, Celtaidd : — s.
Celtaeg, yr iaith Geltaeg.
Cement, sem'-ent, s. cymmrwd, cynglud,
cydlyd, glygymmi-wd, asgymmrwd ;
asgroling, ysgrawling, gly, syth; cyd-
iad.
Centent, si-ment', v. a. cymmrydu, gly-
gymmrydu ; cydludio, ysgroUngo.
Cemeteiy, sem'-i-tjrr-i, s. claddfa, mon-
went, beddrawd, corfflan, anglawdd.
Cenatory, si'-ny-tyr-i, a. cwynosol, swp-
erol, hwyrbrydiol.
Cenobitical, si-no-but'-i-cyl, a. brodorol,
cyfrodorol, cyweithasol.
Cenotaph, sen'-ii-taff, s. ceufeddrod,
gwagfeddrod, ceitfeddgor.
Cense, sens, s. treth ; gradd : — v. a. ar-
ogldarthu, mygdarthu. [peroglyr.
Censer, sen'-syr, ». thuser, pjidell d£n.
Censor, sen'-syr, s. senodur, seniadur,
diwygiadur, beirniad; beiadur, cy-
hnddwr.
Censorious, sen-s6'-ri-yz, a. hyfeiol, hy-
farn, goganus, enllibus ; senol.
Censoriousness, sen-so'-ri-yz-nes, s. sen-
oldeb, cyhuddgarwch, hyfeiedd.
Censurable, sen'-siw-rybl, a. beius, cer-
yddadwy ; camgylus, beiol.
Censure, sen'-shwyr, s. sen, cerydd ; bai,
gwyd ; barn, dedfryd :—v. senu, cer-
yddu, cablu ; bamu, dyfamu.
Censurer, sen'-shw-ryr, s. senwr, bei-WT.
Census, sen'-sys, s. cofrifiad, niferiad,
deiliadeb, sudrifiad; cyfrif.
Cent, sent, s. cant ; sent=y ganfed ran
o ddoler.
Centage, sen'-tej, s. canttal, canttoll, y
cant, cantedd ; dognedd wrtli y cant.
Centaur, sen' -tor, s. Centawr, Centaur,
dynfarch^anghenfil dychymmygol ; y
Saethydd, y CentawT=cydser o'r enw.
Centenaiy, sen'-ti-nyr-i, s. canmlwj'dd-
iant, canrifiant ; canrif, cant.
Centering, sen'-tyr-ing, s. creiddiad ; ys-
trainwaith, cynnalgoed.
Centesimal, sen-tes'-i-myl, a. canfed,
canranol, canf edranol : — s. canrau,
canfedran.
Centifolious, sen-ti-ffo'-H-yz, a. cannal-
enog, canddalenog, cannaJen.
Centigrade, sen'-ti-gred, a. canraddog,
cantraddol : — s. cantraddyr, canradd-
og:=gwresfynag cantraddog.
Centiloquy, sen-tul'-6-cwi, s. cantarawd,
ymadrodd canplyg.
Centipede, sen'-ti-pid, s. canttroed, can-
troedyn, canped, pryf cantroed, neidr
gantroed.
Cento, sen' -to, s. cynnullgan, clytgan,
amiygan, dryllgerdd.
Central, sen'-tiyl, a. canolog, creiddiol,
canolbarthol, cymherfeddol, canol-
bwyntiol.
Centrality,sen-tral'-i-ti, s. canologrwydd,
canoledd.
Centre, sen'-tyr, s. canol, craidd, canol-
bwngc, canolfan, alafon, pryilVnt,
cnewiillyn, pwynt perfedd, rhidd,
med, ces : — v. canoli, creiddio, cy-
mlierf eddu ; cydgyfarfod ; cyf eirio,
terfynu.
Centric, sen'-tric, a. canolaidd, creiddig,
cymherfedd.
Centrifugal, sen-triif -iw-gyl, a. canolffo,
creiddfibawl, esgreiddiol.
Centrifugal force, sen-triS'-iw-gyl fioyrs,
s. gallu canolfFo, grym creiddfibawl ; y
gaUu sy'n Ifoi oddi wrth y canolbwynt.
Centripetal, sen-trup'-i-tyl, a. caiiol-
gyrch, canolgais, creiddgyrch.
Centripetal force, sen-trup'-i-tyl ffiiyrs,
s. y gallu canolgyrch; y gallu sy'n
tynu tua'r canolbwynt.
Centuple, sen'-tiw-pl, a. canplyg, can-
nyblyg, cantro ; can cymmaint i—v. a.
canplygu ; canfedu.
8, ]lo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; J, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CERT
116
CHAF
Centurial, sen'-tiw-ri-yl, a. canrifol,
caiiiiilynyddol.
Centuriate, sen-tiw'-ri-ct, v. a. canranu,
cantiranu, canbarthu.
Centiu-iator, sen-tiw'-ri-e-tyr, s. canrif-
ydd, canrifiadur, canrifiad, oeshanes-
ydd.
Centurion, sen-tiw'-ri'yn, «. canwiiad,
pen ar gant.
Century, sen'-tiw-ri, s. canrif, can-
mlwydd ; cant ; oes.
Cephalagy, sefF-yl-a-ji, s. penwst, pen-
giu", penwaew, dolur pen.
Cephalic, si-ffal'-ic, a. penwellaol, da
rhag dolur pen : — s. pen-gyffer, pen-
weUog.
Cera, st'-ry, s. cwyr.
Cerastic, si-ras'-tic, s. cymig, cymog,
cynisarfif, sarflfgyrnig.
Cerate, si' -ret, s. cwyreli, eli cwyr;
Bugli'ain. [groen.
Cere, si'yr, v. a. cwyro ; pygo :—s. byl-
Cerebrosity, ser-i-bros'-i-ti, s. penchwid-
redd, gwaUgofrwydd.
Cerebrum, se?-i-brym, s. yr ymenydd,
y menydd.
Cerecloth, si'yr-cloth, s. cwyrlian, sug-
I'iain, pyglian ; yssigliain.
Cerement, si'yr-ment, s. cwyrlieiniau,
cwyiieni.
Ceremonial, ser-ijno'-ni-yl, a. defodol,
cynnefodol, moesddefodol, moesfifurf-
iol, seremoniol : — s, defodlyfr, defod-
iadur, llyfr defodau.
Ceremonious, ser-i-mo'-ni-yz, a. defod-
, gar ; ffurfiol, arddefodaidd ; moesog,
rhyfoddus, dillynwych.
Ceremony, ser'-i-myn-i, s. defod, arfer,
seremoni; fiurf, moesflfurf ; moesgar-
wch, diUyiifoes ; rhwysg, rhodres ;
defod ac arfer.
Cereous, si'-ri-yz, a. cwyraidd, cwyraid.
Certain, syr'-ten, syr'-ten, a. sicr, dilys,
diau, diammeu, dir, diogel, gwir, »n-
hysom, diddadl, dibetrus, diymwad,
diamheuol, hysbys ; penodol, gosod-
edig, rhyw, rhai ; un.
Certainty, syr'-ten-ti, s. sicrwydd, di-
lysrwydd, dieurwydd, diamheuedd;
gwir, arwiriant, dir ; gwadalwch.
Certificate, syr-tuflf-i-cet, s. tystysgrif,
tystlythyr, tystiadur,tysteb, ai'waesaf,
llythyr hysbysrwydd : — v. ysgrifdyst-
io, tystebu, arwaesafu; dUysu, sicr-
hau.
Certification, syr-tu-ffi-ce'-shyn, s. sicr-
h&d, dilysiad, ardystiad, hysbysiad,
mynegiad.
Certify, syr'-ti-flFei, v. a. sicrhau, dilysu,
ardystio, tystebu ; gwuio, yswirio ;
hysbysu, mynegi.
Certiorari, syr-shi-o-rc'-rei, s. gwaesaf-
wys, sicrwys.
Cerulean, si-rif'-b'-jTi, ) a. neiliw, asur,
Ceruleous, si-rvy-li-yz, | glas, glasar,
glesm, awyrliw.
Cerumen, si-ru;'-men, s. cwyr clust,
clustgwyr.
Ceruse, si'-nvs, s. plwm gwyn ; creis-
blwm.
Cervical, syr'-fi-cal, a. gyddf ol, gyddygol.
Cesarian, si-ze'yr-i-yn, a. Caisaraidd,
Ceisarol.
Cespitous, ses'-pi-tyz, a. mawnog, mawn-
ol, tywarchog.
Cess, ses, s. treth, trethiad: — v. a,
trethu, ardrethu.
Cessation, ses-se'-shyn, s. peidiad, dj^s-
beidiad, paid, tor, seibiant, ymattal-
iad.
Cessible, ses'-sibl, a. ciliol, gildiol, ym-
roddol.
Cession, ses'-shyn, s. ciliad, gildiad, en-
cHiad; ymroad, ymadawiad ; trosiad,
hawldrosiad; gwacad.
Cesser, ses'-syr, s. trethwr ; peidiogwr.
Cestus, ses'-tys, «. gwregys Gwener;
gwregys priodas.
Cesm-a, si-ziw'-ry, s. gorphwyseb, gor-
phwysfa, saib, adransaib ; hirodeb ;
gosaib.
Cataceous, si-te'-shyz, a. morfilaidd,
moranaidd.
Chace, ^es, s. helia.^Chase.
Chad, shad, s. ysgetyn, corbenwag.
Chafe, ^eff, v. poethi, twymo, brochi,
sori, ffromi, cythruddo, cyfTroi, Uidio ;
cynhyrfu, gwjmiasu ; rhathu, rhuglo,
poethrwbio; terfysgu, ystormi, cyn-
ddeiriogi ; gwynafu ; rnuo : — s. dig,
fifroch, digder, dieter, gwyth, gwyth-
lonedd, cythrudd, gw^; gwres,
poethder.
Chaffer, 9e'-ffyr, g. ffromwr, digiwr ;
chwilen, chwilen ddu, chwilen wyUt,
chwilen y baw.
Chaff, 9aff, s. us, manus, peiswyn ; hed-
ion, gwehUion, mwlwg.
Chaffer, 9aff'-yr, v. n. marchnata, ffeirio,
bargena, bargeinio, masnachu.
Chafi'erer, ^a£i-yr-jT, s. marchnatwr,
marchnata wr, masnachwr, portlimon,
ffeiriwr.
Chaffern, ^aff'-ym, s. poethiadur.
Chaffinch, ^aff'-insh, s. gwingc, y wingc,
asgeU arian ; bronrhuddyn.
a, fel a yn tad; a, cam; e,hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
CHAM
117
CHAN
Chaffless, (jafiT-les, a. anusog, heb ns.
Chaffy, ?aflr-i, a. usog, uslyd, manusog.
Chafingdish, ^e'-ffing-dish, s. achen, mud-
alch, mudxesel, tt\n-badell, tftn-lestr.
Chagrin, sha-grm', s. cytlirndd, gofid,
blinder, trailed ; anniddigrwydd,
drygnwyd, drwg dymmer ; somedig-
aeth : — v. a. cythruddo, gofidio ; an-
foddloni ; digaloni.
Chain, ^fn, s. cadwyn, cadwen, tid,
tres, ystid ; torch, godrwy, rhefog ;
rhwyinyn; llyffethar, rhes; ystof : —
V. a. cadwyno, tido ; caethiwo.
Chain-shot, ?en'-shot, s. tidergyd; tid-
belen ; tidbelau, tresbelau.
Chain-work, ?cn-wyrc, s. tidwaith, syg-
waith.
Chair, ^eyr, s. cadair, cader; sedd, eis-
teddfa ; cludsedd, cerbydan ; cader-
glud.
Chairman, ^eyy-myn, cadeirydd, cad-
eiriwr, Uywydd ; Uefarydd.
Chaise, shcz, s. cerbydan, cerbydon,
cerbyd unmarch.
Calcedony, cal-sed'-6-ni, s. calcedon=
gemfaen gwerthf awr.
Chalcography, cal-cog'-ry-ffi, s. presgerf-
iadaeth, presgrifelHaeth.
Chaldron, ^ol'-dryn, s. caUoraid, caUor
=mesur glo o 36 pwysel. "
Chalice, ^al -us, s. caregl, cymmun-gib,
cwpan y cymmun.
Chalk, 90c, s. marm, gwjmbridd, calch-
bridd, siocs : — v. a. marmu, siocsio.
Chalk-cutter, ^oc'-cyt-tyr, s. marm-
gloddiwT, marmgodwT.
ChaJk-pit, §oc'-put, s. mannbwll.
Challenge, ^al'-lenj, s. her, baidd, her-
iad, beiddiad, om, hew, sialens ;
hawl, arddelw ; llysiant, anach ;
trawsgj'huddiad ; ysgaflef : — r. a.
herio, hyrio, hewio, sialensio ; annog ;
honi, arddelwi, hawlio, holi; Uysu,
gwrthod, gwrthneu.
Challenger, ^al'-len-jyr, s. heriwr.
Chalybeate, ca-lub'-i-et, a. duraidd, diir-
11yd, durdde, durog: — s. durddwr,
durwy.
Chamade, sha-med', s. ymgomsain, cym-
modsain.
Chamseleon, ca-mt'-li-on, s. Camiliwn=
cydser ger Uaw pegwn y de.
Chamber, ^em'-byi-, s. ystaf ell, cell, rhan-
dy, siamber :— v. ystaf eUu, siamberu ;
ymgeUu ; cydorwedd, trythyllu, an-
lladu.
Chamber-feUow, ^cm'-byr-ffel-lo, s. cyd-
ystafeUwr, cydgysgydd ; cywely.
Chambering, ^em'-byr-ingjS. cydorwedd,
trythyUwch, cywestach.
Chamberlain, ?em'-byr-len, s. ystafeU-
ydd, j'stafellwas ; ystafellior, arch-ys-
tafellydd.
Chamberlainship, 9em'-b3rr-len-ship, s.
ystafeUyddiaeth, swydd ystaf ellydd.
Chambermaid, ^em'-byr-med, s. ystafell-
yddes, ystafelles, morwyn ystafeU.
Chamberpot, gem'-byr-pot, s. troethbot,
troethyr, cellbot, pisbot, troethai,
tryngcai, siamberpot.
Cliamelion, ca-mt*-li-on, s. edrithfil, Ued-
rithfil, mudfil, mudf all, mudliw, cam-
elion=milyn a newid ei liw wrth liw
y peth yr eisteddo amo.
Chamfer, Qam'-fiyr, v. a. rhigoli,
rhychu, cwyso, ffosi, pannoli : — s. rhi-
gol, sylch, rhych, rhwgn, ffosig, pill-
rych ; osgo, llethr.
Chamois, sham'-wa, sham'-i, s. gwiUafr,
creigafr, alpafr, gafr wyUt.
Chamomile, cam'-o-meU, s. camri, mil-
wydd, camamil.
Champ, ^amp, v. cnoi, maUgnoi, tym-
migo : — s. gwastadlawr, asafweb, ar-
wynebedd gwastad. [pan.
Champagne, sham-pen', s. gwin Siam-
Champaign, sham-pen', a. gwastadedd,
bro, rhos ; tir digoed, tir ial, gwaen :
— a. gwastad, agored, ial, broaidd.
Champion, ^am'-pi-yn, s. campwr, pen-
campwT, rhyswr, omestwr ; jrmdrech-
WT ; gwron, arwr ; cawr.
Chance, cans, s. damwain, damchwaen,
dygwydd, hap, chwaen, dychwaen ;
tynged; ffawd; anffawd; cyfle, cyf-
leusdra ; dichonolrwydd ; tebygol-
rwydd; cynnyg, ergyd; 11am, syrth :
— a. damweiniol, dygwyddol, hapiol ;
annysgwyUedig : — v. n. dygwydd, dam-
weinio, hapio, dychweinio.
Chancel, ^an'-sel, s. canghell, cafell;
cyssegrfa, Uogawd.
OianceUor, 9an -sel-lyr, s. cangheUydd,
cangheUor.
Chancellorship, ?an'-sel-lyr-ship, s. cang-
helloriaeth, cangheUyddiaeth.
Chancery, <;an'-syr-i, s. cangheUys,
canghellorlys, canghellfa, Uys y
cangheUydd; llys cydwybod, llys un-
ionder.
Chancre, shang'-cyr, s. chwantachlwg,
yslynor.
Chandelier, shan-dy-li'yr, s. canwyUjT,
goleuddal, ceingccanwyllyr.
Chandler, ^and'-lyr, s. canwyUydd, can-
wyllwr.
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sli, fel s yn eisieuj z, zel.
CHAP
118
CHAR
C'hapge, 9enj, v. newid, newidio, cyf-
newid, ai-allu, amgenu, troi ; ymnew-
id ; ffeiiio : — «. newid, cyfnewid,
newidiad ; troedigaeth, troad ; sym-
inud ; amrywiaeth ; newidiaetli, new-
idwriaeth ; rhifnewidiad ; cyfnewid-
fa, iiewitty; trafn.
Changeable, (;cnj'-ybl, a. newidiol, cyf-
newidiol ; oriog, ansefydlog ; sym-
mudliw, amryliw.
Changeling, ^eng'-Ung, s. fFugblentyn,
plentyn newid ; anwadalyn ; cadaf -
ael, hurtyn, symlyn.
Channel, ^an'-nel, s. eglan, meinfor,
lleinfor, cyfyngfor; canol; dyfrlle,
rhedle, dyfrwely, gwyth, gwythred;
ffos, rhewin; rhych, colofrych;
cyfrwng, moddion: — v. a. rhigoli,
rnychu, pannoli, sylchu.
Chant, 9ant, v. canu, cor-ganu, achanu,
llafarganu ; pyngcio, telori, perori : —
s. c3,n ; cor-gan, melodog, mwynen ;
persain, erddygan, dygan; gwasan-
aeth yr eglwys.
Chanter, ^an'-tyr, s. ceiniad, c6r-g6iniad,
llaf argeiiiiad ; canor, cantwr, canied-
ydd, prifgantor.
Chanticleer, shan'-ty-cliyr, s. claergein-
iad, crochgeinia^ yr uchelgaingc,
ceiliog.
Chanting, 9ant'-ing, s. c6r-ganiadaeth,
achaniad, Uafarganiad ; caniad.
Chantress, 9an'-tres, s. ceiniades, can-
ores, cantores, caniadyddes.
Chantry, 9an'-tri, s. cOr-gafell, o6r-gapel.
Chaos, ce'-ys, s. tryblith; cyminysgedd,
cymmysgfa, cynxmysg, dyfysgi, an-
rdirefn.
Chaotic, ce-of-ic, a. tryblithig, try-
blithiog ; cymmysg, didrefn, rhwystr-
us.
Chap, 9ap, v. agenu, ymagor, hollti ;
bregu, tori:— s. agen, hoUt, ag, ys-
gard, egoriad ; turs, gen ; y safn, y
gweflau; hogyn, llangc, llengcyn;
gwr ; prynydd, maelier.
Chape, 9ep, s. attalfach, dalfach, clicied,
dsdiedydd ; blaenwain.
Chapeau, sha-po', s. het, cap, talaith.
Chapel, 9ap'-el, s. capel ; addolfa, addol-
dy, eglwyslan, iolfa.
Chaperon, 9ap-yT-?cn', s. siaprwn=cap
(cwfl) marchog y gardas.
Ohapfallen, 9ap'-ffo]ji, a. llaeswefi, boch-
laes ; digalon, llwfr, llipa.
Chapiter, gap'-i-tyr, s. heihog, penclwm,
pen-glwm, argon, pen colofn ; rhy-
Duddeg ynad.
Chaplain, 9ap'-lyn, s. caplan, capelwr,
offeiriad teulu. [capelyddiaeth.
Chaplaincy, 9ap'-lyn-si, «. capleniaeth,
Chaplet, 9ap'-let, s. pendel, coronrwy,
coronbleth, taleithig ; gleinres ; pader-
au ; capelan.
Chapman, 9ap'-myn, *. maelier, mas-
nachwr, prynydd ; marchnatwr.
Chapter, 9ap'-tjT, s. pennod ; cabidwl,
glwysgor ; clerigfa.
Chapterhouse, 9ap'-tyT-hows, s. cabidyl-
dy, cadeirdy, glwysgordy, cynondy.
Char, 9ar, s. hapwaith, gorchwyl, tasg ;
y torgoch, y pysg torgoch: — v. hap-
weithio ; gorchwylio, dyddweithio ;
golosgi, dylosgi.
Character, car'-ac-tyr, «. nodweddiad,
nodwedd, cymmeriad, gair, enw ; bri,
enw da ; bucheddnod ; teithi, an-
• sawdd, natur, tymmer, nawd, cyn-
neddf ; nod, marc, arwydd ; llythyren,
coel, ifugr ; dull, arddull, llun ; ar-
graff; diill yr ymadrodd; dynsawd,
gwahanfod ; moesddull : — v. a. dar-
lunio, dysgrifio, djrnodi; gwahan-
iaethu ; cerfo, creiflftio.
Characteristic, car-ac-tyr-us'-tic, a. nod-
weddol, nodiadol, arbenigol, dynodol,
nodedig, penodol, dosbenol, deffiniol,
hysbysol : — s. nodwedd, nodeb, sod-
wedd, nod, arwydd, arwyddnod, gwa-
hanred, rhal, hysbysnod; parthyd.
Characterize, car'-ac-tyr-eiz, v. a. nod-
weddu, dynodi, argjTinelwi, arwydd-
nodi, priodlunio, dosbenu, deffinio,
gwahanredu; cerfio, argi-afTu.
Charcoal, 9ar'-c6l, s. golosg, gologoed,
Uosged, dylosg, siarcol.
Charge, 9ar5, v. a. gorchymmyn, erchi,
annog, rhybuddio, cynghori ; llwytho,
ergydio ; ymddiried, tyngedu, tyngu ;
cyhuddo ; gofyn ; costio ; beio ; ym-
osod ; siarsio : — s. gorchymmyn, arch-
iad, annogaeth, rhybudd ; gofal, care,
cadwraeth, gwarchodaeth, ymddiried;
golygiad; swydd, dyledswydd; gor-
uchwyliaeth, gorchwyl, gwasanaeth ;
awdurdod, achwyn, cyhuddiad ; cyrch,
ymosod ; ergyd, llwyth ; pwys, pwn ;
goreilid; traul; gofyn; arfluniau;
adneu ; cyrchnod ; siars.
Chargeable, 9arj'-ybl, a. gofynadwy,
gofynol ; cyhuddadwy ; costus, drud,
prid ; trwm ; gormesol.
Charger, 9ar'-jjrr, s. cadfarch, aerfarch,
march rhyfel ; dysgl ; cawg.
Chariness, 9e'-ri-nes, s. gocheliad, gofal,
pryder, pwyU, darbwyU.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
CHAS
119
C II E A
Chaxiot, ^aZ-i-yt, s. cerbyd; Jianner-
glud, carrod,
Cliai-ioteer, 9ar-i-yt-i'-yr, s. cerbydwr,
cerbyttai, cerbydydd.
Charitable, 9ar'-i-tybl, a. hael; elusen-
gai-, elusenol ; cymmwyiiasol ; car-
edig, hynaws, tirion, haelfrydig.
Charity, ^ar'-i-ti, s. cariad ; ekisen, car-
dod ; haelioni, rhodd ; ewyllys da,
cyiumwynasgarwch, rhadlonedd, tyn-
erwch, hynawsedd, rhyddfrydedd ;
eiusenfa.
Chaiiatan, shar'-ly-tyn, s. crachfeddyg,
coegfeddyg; gwibfeddyg, ymhonwr,
hiidol.
Cli.arles's-wain, ^arlz'-uz-wen, s. Llun y
Llong, y Llong foel, Men Carl, saith
seren y gogledd, Pleiades.
Charm, 9arm, s. swyn, rhin, cyfaredd,
liudoliaeth, hud, llith, swyn-gyfaredd,
gorchan, deniad, ystremp, serchlith-
iad ; hudolgan : — v. a. swyno, rliinio,
Uygattynu, hudo, boddio; serchlith-
io ; rheibio, rhempio ; cynghanu.
Charmer, 9ar'-myT, a. swynwr, cyfar-
eddwr, hudol, dyhuddwr, boddliawr.
Charming, 9ttr'-ming, a. swynol, hiidol-
us, hyfryd, boddhaol, boddhaus, dy-
ddan, hjrfrydlwys, melusber.
Charnel-house, 9ai-'-nyl-hows, s. esgym-
dy, esgymle, esgyrnf a.
Chart, 9art, s. morlen, morlun, mor-
ddarlun ; argrafflen.
Charta, 9ar'-ty, s. breintlen, deflen.
Charter, 9ar'-tyr, s. breintlen, breint- ,
iadur, breinlen, breintysgrif, breiut-
eb, deflen ; braint, rhagorfraint ; y
Breintiadur, y Siarter=enw newydd-
iadur.
Chai-tist, 9ar'-tust, s. breintleniad,
breintebydd, breintgeisiwr, breinton-
iad, siartiad: — pi. breintleniaid,
breintonwys, siartiaid.
Cliarwoman, 9ar'-wy-myn, «. hapweith-
es, gorchwylea, hur-wraig, odweithes,
gwraig hur, gorchwyl-wraig.
Charry, 9ar'-ri, ) a. gofalus, gochelgar,
Chary, 9e'-ri, ) gwagelog, i^ryderus,
cynnil.
Chase, 9€S, v. a. hela, hely ; ymlid, er-
lid, erlyn, tarf u, gyTU ; casnori ; cilio ;
dilyn ; delgerfio >*-s. hely, hela, hel-
f a, helwriaeth ; erlyniad, tarfiad ; ys-
gafaeth; helfaes, helwig, gwig, coed-
fa ; peldorig, ystod y bel ; piUgaes,
pillgloer, tebgaes, dalenwain.
Chasm, cazm, s. ageu, hoUt, agendor,
gagendor, adwy ; gwagle ; coU.
Chaste, 9est, a. diwair, dihalog, pur,
gwyrf, gwyryf , gwylaidd, gw&r ; cyn-
nwynol ; dilediaith, diledi-yw, di-
gymmysg, syber.
Chasten, 9?-sn, ) v. a. ceryddu, cospi.
Chastize, 9as-teiz', j cystuddio, cya-
twyo, dwrdio ; cyweirio, puro ; dar-
ostwng ; marweiddio. [deb.
Chasteness, 9est'-ne3, s. diweirdeb, pur-
Chastisement, 9as'-tuz-ment, s. cerydd,
cospedigaeth, cyweiriad, cystwyaeth.
Chastity, 9as'-ti-ti, s. diweirdeb, pui-edd,
dianlladrwydd, dihalogrwydd, gwyT-
yfdod; anserthedd.
Chat, 9at, v. n. siarad, siared, chwedl-
eua, clebran, sisial, ymgomio ; bal-
dorddi, pepru, chwaldodi, llolian,
gwagsiarad, ffregodi ; cogor ; dal pen
rlieswm : — s. siarad, ymgom, ym-
ddyddan, debar; siaradach, chwal-
dod, ffrec, bugeOres ; trydar ; ysbrig-
yn, brigyn.
Chateau, sha-to', s. gwlatty, maenordy;
castell.
Chattelany, shat'-el-lyn-i, s. rhandir
(maenor) casteii ; castellaeth.
Chattel, 9at'-tl, s. da, daoedd ; da syin-
mudol, da cyffro; elyf, anlloedd,
eiddo, pethau ; catal: — dim. catelyn.
Chatter, 9at'-tyr, v. n. bragaldian, bal-
dorddi, chwiddodi, flfregodi, brygawth-
an, ofersiarad, dadwrdd; cogor,
trydaru ; ymrwgnach ; ymguro ;
ymgrynu (gan annwyd): — s. trydar,
flfregsiarad, cograch ; gwagsiarad, ffrec,
pepraeth, siaradach, clingcwin.
Chatter-box, 9at'-tyr-bocs, s. pepryn,
bragaldiwr, baldorddwr, clebryn.
Chatterer, 9at'-tjT-yi', s. siaradwr, ifreg-
odydd, chwaldodwr, clepai.
Chatty, 9at'-ti, a. siaradus, ymgomiol ;
baldorddus, clebarddus, dadyrddol,
ffrecaidd.
Chatwood, 9at'-wd, s. tanwydd, cynnud.
Chavender, 9af'-en-dyr, s. y penci, twb
y dail, cochgangen.
Chaw, 90, V. n. cnoi, adgnoi : — s. safn,
gen, bochgern, cilfoch ; tamaid, safa-
aid.
Chawdron, co'-drjm, s. coluddion, per-
fedd, tripa, ymysgar, syrth.
Cheap, 9Jp, a. iselbris; rhad, isel, hy-
bryn; gwael, sal, salw, diwerth, diel-
wig, ammhrid, diystyr, cyffredin: —
s. newid, bargen, pryniad.
Cheapen, 9i'-pn, v. a. gofyn pris; cyii-
nyg ar; marchnata, masnachu; bai--
geinio; dibrigio ; lleihau pris.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yrj 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CHEE
120
CHES
Qieapness, ^ip'-nes, s. newid, rhadloni,
liybrynedd, dielwant, iselwerth.
Cheat, qii, v. a. iwyllo, hocedu, somi,
coegio, seithugio, castio, camattal,
cliwiredu ; twyllwertlm, maeldwyllo :
— s. twyll, dichell, ystryw : hocedwr,
coegiwi-, ffugiwr, ffuantydd.
Cheater, qi'-tyi; s. twyll wr, somwr.
Check, 9ec, v. attal, nadael, rhwystro,
cadw, fii-wyiio, lluddias, Ilesteirio;
gwahardd, araf u, gwaraf un, dofi, cyni-
medroli ; aros ; ceiyddu, aiighreifftio,
dwrdio, senu ; gwrtlinodi ; llaesu : —
s. attal, attalfa, rhwystr, rhagod,
lludd, gwahardd, lljrwocu-aeth ; cerydd,
argyhoeddiad ; twyeb, rhableu ; cyf-
oddini, cj-f addumnod ; gwrthbarth,
gwi-thgoflyfr ; croesliain, rhwyU.-
nwydd; llysiant.
Checker, ^ec'-cyr, v. a. croeslinio, cwar-
linio, ffl-istweitliio ; amrywioli, am-
liwiogi, amryfalu : — s. attaliwT,
rhwystrwr ; ceryddwr ; tawlbwrdd ;
ffristwaith, rhwydwaith, rhwyllwaith,
diswaith, croeslinwaith.
Checkers, ) 9ec'-cyi"z, s. pi. chware
Chequers, ( gwj^ddbwyll, chwareu
tawlbwrdd; croesliniau amiyliw.
Checkless, ^ec'-les, a. diattal, dii-wystr ;
digerydd.
Cheek, qic, s. grudd, bocli, cem, boch-
gern.
Cheek-tooth, 9!c'-twth, s. bochddant,
cilddant, dant inalu.
Cheer, qi'yr, v. lloni, sirioli, llawen-
ychu, adfywio ; dadebru ; dyddanu,
darfoddio ; aiinog, caJonogi, hawntio ;
ymloiii, cysuro ; cynhesu :— s. hoen,
llonder, smoldeb, arial, yni ; calon-
did; lloddiant, croesaw ; arlwy, dar-
merth ; aiioll, gwest ; bloddest, cym-
meradwyaeth, Uoneb.
Cheeiful, 9i'yr-ffwl, a. hoenus, Uon,
llawen, gorawenus, dyddaii, difyr ; j
heinif , gwych, arialus ; cysurus; tirion.
Cheerfulness, ^t'yr-fiwl-nes, s. smoldeb,
llonder, llawenydd, hoenusder, hoew-
der; hawnt, nwyfusrwydd; aidferth-
wch.
Cheerless, ^t'yr-Ies, a. anhylon, aflawen,
annifyr, atlnist, prudd, digalon.
Cheerly, gi'yr-li, a. lion, siriol, llawen,
bj-wiog, nwyfus.
Cheese, gtz, s. caws: — sing, cosyn.
Cheesecake, ^iz'-cec, «. teisen gaws,
oawsdeisen.
Cheesemonger, (jiz'-myng-gyr, s. caws-
ydd, cawswerthydd, cawsfaelur.
Cheesepress, ^iz'-pres, s
caws-wryf, gwasg caws, gwryf caws,
pens.
Clieesevat, ^iz'-fat, s. coslyst, cosellt,
cawslestr.
Clieliform, ci'-li-fform, a. crafangaidd,
ewinaidd.
Chelonian, ci-l6'-ni-an, a. crwban(^oI,
crwbenogaidd, crwbanodol.
Chely, ci'-li, s. pysg-grafangc, crafango
crogenbysg.
Chemical, cem'-i-cyl, a. fferyllol, ffer-
yllaidd, cyfferiol.
Chemical attraction, cem'-i-cyl at-trac'-
shyn, s. attyniad fferyUol ; attyniad
cystlynol.
Chemist, cem'-ust, s. fferyll, fferyllt,
fFeryllydd.
Chemistiy, cem'-us-tri, s. fferylliaeth,
flferylltaeth.
Cheque, cec, s. twyeb, talbar; croes-
lia,in=Chcck.
Chequer, fec'-yr, s. attaliwr ; ffiistwaih
=C7iecJcer.
Cherish, cer'-ish, ■». a. achlesu, ymgel-
eddu, coledd, noddi, anwesu, myn-
wesu, cofieidio; maethu, meithrin;
cynhesu; cysuro, lloni ; Ilettya ; cefn-
ogi, amddiffyn ; lloddi.
Cherry, ger'-ri, #. cerrios, suriain, sir-
iain ; sirianwy, ceirioswy:— a. ceir-
iosliw, ffiion, rhudd, gwridog.
CheiTy-cheeks, 9er'-ri-9tcs, s. gruddiau
ffuon, gruddiau ceirios, gruddiau
gwridog.
Cherry-cheeked, 9er'-ri-9M;t, a. boch-
goch, bochrudd,bochsirian,rhosfocliog.
Clierrywine, 9er'-ri-wein, s: ceirioswin,
sirianwin, gwin ceirios.
Chersonese, cjT^-so-niz, s. gorynys,
meisynys, giiynys, myniwle; penrhyii.
Chert, 9yrt, s. cornfaen, creigellt,creig-
allestr.
Cherube, fer'-yb, s. cemb, cerabyn.
Cherubic, 9e-r tt^-bic, a. cerubaidd, angyl-
aidd, eiigylain, elaidd ; nefol.
Cherubim, 9er'-w-bum, s. pi. cembiaid,
cerubion, cerubim.
Cherubin, 9er'-w-bun, ,a. cerubaidd,
cerubin, ai\gylaidd ; nefolain : — s.
cerubyn, cerubin, cerub.
Cherup, 9er'-yp, r. trydar=:C%i77).
Chervil, 9yr'-ful, s. goi-thyfafl, sierfel=:
math ar lysieuyn.
Cheslip, 9e3'-lup, s. gwrach y lludw,
gwrach y twca, tyrchyn Uwyd.
Chesnut, ) 9es'-nyt, «. castan, castan-
Chestnut, ) wydd, castan-gnau, pip-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, oud ei sain yn hwy ; o, lion;
CHIE
121
CHIL
gnau: — <i. castanlliw ; castanin, cast-
anaidd ; llychwineu, gowineu.
Chess, ^es, s. pawrwellt Americanaidd ;
gwyddbwyll, y wyddbwyll.
Chess-board, ^es'-boyrd, s. tawlbwrdd,
tawlfwrdd, clawr y wyddbwyll.
Chess-men, ges'-men, s. gwerin y wydd-
bwyll, gwyx tawlbwrdd.
Cliess-tree, ^es'-tri, s. tawlbren.
Chest, 9est, s. cist, coffr, blwch ; cistaid,
coflfraid ; y ddwyfron, y frest, cledr y
ddwyfron -.—v. a. cistio, coffri.
Chested, ^es'-ted, a. bronog, dwyfi'onog,
brestiog.
Chest-of-drawers, gest'-yf-dro'-yrz, s.
treillgist, llogellgist, cist logellog.
Cheval, shef-al', s. march, ceffyl.
Chevalier, shef-y-li'yr,s.marcliog, gwron,
mabon.
Chevaiix, shef-o', s. pi. meirch, cyffylaUj
ceifylau.
Chevaux-de-frise, shef-6-dy-ffriz', s. pi.
marchbigogwyr, cadlys drain.
Cheven, ^ef -fn, s. y penci, twb y daU,
cochgangen.
Cheveril, 9ef'-yr-VLL, s. croen myn, myn-
ledr, gafrledr; myn: — a. ystwyth,
hyblyg.
Chew, 9?t/", V. cnoi, argnoi ; adgnoi, cnoi
cil :— s. cno, tamaid.
Chicane, shi-ccn', s. cecraeth, ymgecr-
aeth, cecri, twylleb, twyUymresymiad,
cyfrwysddadl:— v. n. cecru; twyllebu,
somresymu, twyllddadlu.
Chicanery, shi-cc'-nyr-i, s. dichelldrin ;
ystrangc, cast, ystyr, ysgoad, cyfrwys-
der.
Chiches, ijic'-tz, s. pi. corbys, ydbys rcika..
Chick, ^ic, s. cyw, cyw iar : — v. n. blag-
uro, egino, blaendarddu.
Chicken, ^ic'-in, s. cywz=Chick.
Chicken-hearted, cic'-in-har-ted, a. cyw-
galon, digalon, llwfr, annewr.
Cliicken-pox, 9ic'-Ln-pocs, s. brech yr
ieir.
Chickweed, qic'-wid, s. gwlydd, gwlydd-
yn.
Chicory, ^ic'-yr-i, s. ysgellog=math ar
ddant y llaw a gymmysgir 4 choffi ;
sicri.
Chide, 9eid, v. senu, ysdwrdio, sardio,
dondio, ceryddu ; tafodi, ymgecru ;
dadjTL-ddu : — s. grwgnach, grymial,
dadwrdd, cerydd, sen.
Chiding, ^sid'-ing, s. seniad, dwrdiad,
beiad ; sen, cawdd, cweryl, ymiyson.
Chief, 5iff, a. penaf, prif, pen, arbenig,
cyntaf, uchai, blaenaf, mwyaf ; arch-,
ar-, pen- :—s. pen, penaeth, pen-
adur, blaenor, llywydd, llyw, gtyw,
arweinydd, llj'wiadur, cun, udd,
rhwyf , arglwydd, pencun, pr3rffwnt ;
penUywydd, pencadlyw, penciwdod,
cadlywydd ; y rhan fwyaf :— ad. yn
benaf, gan mwyaf.
Chiefdom, ^iff'-dym, s. penad'iriaeth,
penogaeth, blaenoriaeth, arlywiaeth.
Chiefly, qifC-li, ad. yn benaf, ymmlaen-
af , gan mwyaf, yn bendifaddeu.
Cliieftain, (jiff'-ten, s. penaeth, blaenor,
penadur, llywydd, tywysog, pen, glyw,
penawg.
Chillblain, 9ir-blen, s. cibwst, malerth,
llosg eira, malaith.
Child, 9eild, s. plentyn, baban, maban ;
mah bychan, bachgen, herlod, bach-
genyn :— /. merch fechan, hogen, gen-
eth, herlodes, bachgenes.
Childbearing, 9eild'-beyi--ing, a. plantog ;
yn dwyn plant : — s. esgoriad, esgorfa ;
dygiad plant.
Childbed, 9eild'-bed, s. esgorfan, esgorfa ;
gwelyfod, gwelyiiad, gwely esgor.
Childbirth, eeUd'-byi-th, s. esgoredigaeth,
esgor, esgorfa, genedigaeth; gwely-
fod.
Childe, 9eild, s. pendefigyn, pendefig
ieuangc.
Childermas-day, 9il'-dyT-mys-dc', s.
Gwyl y Gwirioniaid, Gwyl y mil
Feibion=Rhagfyr 28ain.
Childhood, ceild'-hwd, s. mebyd, mab-
oed, plentyndod, maboliaeth, mab-
iaeth, mabanoed, ieuengctid, eyn-
nyddoed.
Childish, 9eil'-dish, a. plentynaidd ; mab-
anaidd, babanaidd, bachgenaidd, plen-
tynol.
Childishness, 9eil'-dish-nes, s. plentyn-
eiddrwydd, mabanrwydd, plentyndra.
Childless, 9eild'-les, a. ammhlantadwy ;
diblant, dieppil.
Children, 9il'-dren, s. pi. plant, herlod-
iaid : — dim. plantos, bechgynos : —
sing. Child.
Chiliad, ciL'-i-yd, s. mil, milrif ; mil-
flwyddiant, miliadaeth.
Cliiliarch, cil'-i-arc, s. milwriad ; penaeth
mil.
Chiliast, cil'-i-yst, s. milflynyddwr, mil-
flwyddwr, mUiennydd.
ChiU, 9U, s. annwyd, rhyndod, fiPgrdod,
rhyn, flfer, oerder : — a. aimwydog,
oerllyd, fferllyd, cer, rhynllyd : — v.
oeri, rhynu, fferu, sythu ; rhewi ; llwfr.-
hau.
o, Uo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; s> fel tshj 3, John; sh, fel s yn e;sieu; z, zel.
CIIIR
122
CHOI
Chilliness, ^il'-li-nes, s. oerni, annwyd,
fferllydrwydd, oerllydrwydd.
Chilly, 5il'-li, a. oeraidd, annwydol, ffer-
Uyd, addoer, oerfelog.
Chime, qeim., s. cynghanedd, cyssonsain ;
cylchgynghanedd, cylchseiniad ; cy-
nghangylch ; ymyl baril, pen yr
estyU ; yr erwydd : — v. cynghordio,
cynghaneddu ; cylchseinio ; cyiiuno,
cyfateb.
Chimera, ci-mi'-ry, s. geulun, anghenfil ;
dychymmyg, geudyb, coegdyb, ffol-
grebwyU ; casteU yn yr a^vyr.
Chimerical, ci-mer'-i-cyl, a. dychym-
mygol, disail, geudybiol, gorwag.
Chiminage, shim'-i-nej, s. prysdoll, coed-
.■wigdoU, ffriihdoll.
Chimney, 9im'-ni, s. sawell, simnai,
simdde, llumon, mygdwU, corn mwg,
flfumer, ffynetr.
Chimney-hook, gim'-ni-hwc, s. bachau
crochan, bachau.
Chimney-jumbs, ^im'-ni-juinz, s. gor-
sinau sawell, oclirau 'r pentan.
Chimney-piece, §im'-ni-pis, s. cladde,
manteU y simnai.
Chimpansee, ^im-pan'-si, s. dynab, dyn-
epa, simpan, siiQia=math argawrepa
Aifricanaidd, o gylch 5 troedfedd o
daldra, yr hwn yw 'r tebycaf i ddjoi
o'r rhywogaeth.
Chin, 9in, «. gen, elgerth, aelgeth, ael-
gerth; crondal.
China, ^ei'-ny, s. Catai, Seni, Sina;
meinbridd, terbridd.
China-ware, ^ei'-ny-'weyr, s. Uestri Catai,
Uestri Seni, priddlestri Sina ; mein-
briddion, teglestri pridd.
Chincloth, 9in'-cloth, s. genl'iain; my-
swrn.
Chincough, 5in'-coflP, s. pas, y pas, sych-
beswch.
Chine, ^ein, s. glain cefn, asgwrn cefn ;
cefnddryU, cefnarn ; trum : — v. a.
cefnddryllio, cefndori.
Cliink, 9ingc, s. agen, hollt, gorimyn,
rhwyg ; ageniad : — v. agenu, hoUti ;
tingcio, tingcian.
Cliinky, 9ing'-ci, a. agenog, agog ; tyllog.
Chintz, 9ints, s. cotl'ian, brithgotwm.
Chip, cip, s. asglodyn, ysglodyn ; twc,
cilcyn, difyn, adnadd, fflochen : — v.
asglodi, esglodi, naddu.
Chirographer, ci-rog'-ry-ffyr, s. llawys-
grifydd, Uofysgrifydd, ysgrifenydd,
ysgrifenwr.
Chirographist, ci-rog'-ry-ffust, s. llaw-
ddewin, paJfddewin.
Chirography, ci-rog'-ry-ffi, s. llofysgrif-
iaeth, ysgrifeniaeth, ysgrifiadaeth.
Chirology, ci-rol'-6-ji, s. Uoiiaith, Uaw-
iaith ; ystumiaith, amneidiaeth.
Chiromancer, ci'-ro-man-syr, s. Uaw-
ddewin, Uofddewiniwr.
Chiromancy, cz'-ro-man-si, s. llawdde-
winiaeth, Uofarmes, paifarmes.
Chiropodist, ci-rop'-o-dust, s. cornfedd-
yg, Uawbedwr, llofbedwr, troedf eddyg.
Chirp, 9yTp, v. trydar, yswitian, cathhi,
meinleisio ; pyngcio ; ednleisio, grill-
ian, criceUu ; cogor, clochdaru ; lloni :
— s. trydar, ffrill, yswitiad ; griUiad,
clochdar.
Chirper, 9yT'-pyr, s. trydarydd, cethlydd,
fl&nlliedydd, griUiedydd.
Chirurgeon, ci-ryr'-ji-yn, s. llawfeddyg.
Chirurgery, ci-iyr'-jyr-i, s. Uawfeddyg-
iaeth, Uawfeddygiant.
Chisel, 9iz'-zl, s. c^n, gaing, trychgyn ;
c^ cerfio : — v. a. cynio, geingio ; ys-
^rtliru, trychnaddu.
Chit, 9it, s. eginyn, blagur, baldardd ;
plentyn, maban ; coryn, coryn bach ;
brychni; man; holltydd: — v. egino,
blaguro, blaendarddu.
Chitchat, 9it'-chat, s. siaradach, gwag-
siarad, pepre, pepraeth, debar; ym-
gom.
Chitterlings, 9it'-tyr-lingz, s.pl. monoch,
penyg, perfedd, colydd ; selisgod. •
Chitty, 9it'-ti, a. plentynaidd, maban-
aidd; brych, brycheulyd, manog.
Chivalry, shif -yl-ri, s. marchofyddiaeth,
marchwriaeth, marchoniaeth ; march-
ogiir, urddas filwraidd ; gwibfarchog-
aeth ; cadweinid ; ostidiaeth ; gwron-
iaeth, arwriaeth, heroniaeth ; gwrol-
gamp, glewdid, dewrwychedd.
Chive, 9eif, s. corwynwyn, wynionyn,
siblyn ; ceninen syfi.
Chives, 9eifz, s. pi. blodlinion, briger-
linion, briger blodau, gwuUflewiach ;
cenin syfi.
Clilorosis, clo-ro'-sus, s. glaswst, y gles-
ni, glasglwyf .
Chocolate, 90c'-yl-et, s. cocolad, cocolud,.
cocobaill ; cocoaw, cocoswy, cocoslyn,
cneulyn, sioclet.
Choice, 9ois, s. dewis, dewisiad, ethol-
iad, detholiad ; amrywiaeth ; rhagor-
iaeth : — a. dewisol, dewis, dethol,
dewisedig, etholedig, od, odiaeth, ar-
dderchog ; dichlyn ; gwertlifawr.
Choiceness, 9ois'-nes, s. dewisoldeb,
detholrwydd ; rhagoriaeth ; godidog-
rwydd.
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
CHOR
123
CHRO
Choir, cweiyr, «. o6r; oorgeiniaid, cor-
ganorion, corfyntai, corgell ; y cor ; y
cantorion.
Choke, 90c, V. tagu, mygu, llindagu,
sagmurnio, sagio ; tramgwyddo : — s.
tag, sag, llindag ; saglinion.
Choke-cherry, ?6c'-9er-ri, 5. tagsirian,
C€irios tag.
Choke-damp, ^oc'-damp, s. tagnwy,
trengnwy, tanchwa, ulyfnwy.
Choke-pear, goc'-peyr, s. tagberen, peren
dag.
Chokeweed, qoc'-wid, s. taglys, tagwydd.
Choky, ^o'-ci, a. taglyd, tagedigol.
Choler, col'-yr, s. geri ; bustl ; dieter,
gwyth. Hid, digofaint, irllonedd,
blwiig.
Cholera, col'-yr-y, s. geri, y geri, ger'i-
wst, haint y geri, gerUif .
Cholera-morbus, col'-yr-y-mor'-bys, s. j
geri marwol.
Choleric, col'-yr-ic, a. geriog, geri'aidd ;
digUawn, llidiog ; hyddig, flfrom.
Choose, Q?'Jz, V. a. dewis, ethol, dethol,
pigo, dichlynu.
Chooser, ^ftZ-zyr, s. dewiswr, etholydd.
Choosing, 5«/-zuig, s. dewisiad, dethol-
iad.
Chop, 9op, r. trychu, damio, dryllio,
tori ; tameidio, catio ; hollti, hacio ;
gwaiigcio, glewa ; newid, prynu, bar-
gena; troi, ymnewid : — s. dernyn,
dryll, cetyn, telpyn; cigddryll, cig-
arn, trychgig, cyUyn ; toriad, trych-
iad ; agen, breg ; bochgern, y safn,
gweflau, genau ; ansawdd, teithi ;
cenadeb, trwydded.
Chop-house, ^op'-hows, s. bwytty, ym-
boi-thdy, golwythdy.
Chopin, 9op'-un, s. siopin^gwlybfesiir
tramor.
Chopping, 9op'-ping, a. cryf, gwrol,
hoenus, pybyr ; iachus ; Uyfnwedd,
tew :— s. ]lopan=esgid ffaluchel dra-
mor ; trycLiad, toriad, manddrylliad ;
holltiad.
Choiiping-knife, ^op'-ping-neiff, s. hon-
f as, trychgyllell, cyllell gig.
Choppy, 9op'-pi, a. agenog, holltog, hac-
iog, tyllog.
Choral, co'-ryl, a. corawl, coraidd, achor ;
cydgerddol, cyngherddol ; cafellaidd.
Cord, cord, s. tant ; cord, cyssain, cyd-
sain, cyngherdd ; cromlin : — v. a.
tantio, tannu ; cordio.
Chorister, cor'-us-tyr, s. corgeiniad, cor-
ydd, corganor ; cydgeiniad.
Chorographer, co-rog'-ry-ffyr, s. brograff-
ydd, broddosbarthydd, parthddarlun-
iwr.
Chorography, co-rog'-ry-ffi, s, brograff-
iad, parthddarluiiiad, brograffjrdd-
iaeth.
Chorus, co'-rys, s. c6r ; cydgor, cydgan,
cyngherdd ; cydgeiniaid ; coraid.
Chose, 90Z, s. liawlf eddiant, hawleiddio :
— 2). t. {Choose) a ddewiswyd, wedi ei
ethol.
Chosen, 96'-zn, p. a. (Choose) dewisedig,
detholedig ; dewisol.
Chough, 9off, s. cogfran, palores, cawci,
pulores, coegfran.
ChoTil, 50wl, s. cem ; crombil.
Chouse, 90WS, V. a. twyllo, somi : — s.
symlyn, ffwlcyn ; twyll, hud ; cast.
Clirism, cruzm, s. enaint, segrolew,
glwysolew ; eneiniad.
Chrismatory, cruz'-my-tyr-i, s. enein-
flwch, eneintyr.
Chrisom, cruz'-ym, s. baban enaint ; mis-
yriad ; llian bedydd.
Christ, creist, s. Crist, Eneiniog, yr
Eneiniog, y Messia.
Christen, crus'-sn, v. a. bedyddio ; crist-
ioneiddio, cristionogi.
Christendom, crus'-sn-dym, s. cred, y
byd cristionogol, gwledydd cred, cred-
barthau.
Christening, crus'-sn-ing, s. bedydd,
bedyddiad.
Christian, crust'-iyn; col. crus'-?yn, a.
cristion, cristian, credadyn : — a. crist-
ionogol, cristianogol, Cristaidd.
Christianism, crust'-iyn-uzm, s. crist-
ianaeth, cristionogaeth, y grefydd
gristionogol.
Christianity, cnis-ti-an'-i-ti, s. cristion-
ogaeth, cristianogaeth, cristionog-
rwydd.
Christianize, crust'-iyn-eiz, v. a. crist-
ionogi, cristianeiddio, cristionoli.
Christianlike, crust' -ij^n-leic, ) a. crist-
Christianly, crust' -iyn-li, j ionog-
aidd, cristianogaidd, cristionogol.
Christmas, crus'-mys, s. Nadolig, y Nad-
olig.
Christmas-box, crus'-mys-bocs, s. calen-
ig, rhodd ISTadolig ; cyfarwys.
Christmas-flower, crus'-mys-flBlow-yr, s.
hylyf , hyli.thr, blodyn Nadolig.
Christmas-rose, crus'-mys-roz, s. pelydr
du, rhosyn Nadolig.
Christology, crus-tol'-6-ji, s. cristiolaeth,
cristaeth ; traethawd ar Grist.
Chromatic, cro-mat'-ic, a. lliwiol, lliw-
ig; goslefol, hannertonol, seinraddol,
o, llo; u, (lull; w, swn ; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh; j, Johii; sh, fel s yn elsieui z, zel.
CHUB
124
CILI
trydonol: — s. haimertoneg, seinradd-
eg, goslelol:— pi. tiyhannerau.
Chromatics, cro-mat'-ics, s. lliwioneg,
lliwofyddiaetli, gwyddor lliwiau.
Chromatography, cro-my-tog'-ry-fH, a.
Uiwiadaeth, lliwdraith.
Chronic, cron'-ic, a. parhaol, hii-barhaus,
arosol, hen ; sefydlog.
Clironicle, cron'-icl, s. brut, bnid, brud-
lyfr, amserlyfr, oeslyfr, cronicl ; hanes :
— V. a. brutio, coflyfru, brudlianesu,
croniclo ; hanesu.
Chronicler, cron'-i-clyr, s. brutiwr, brud-
iwr, brudlyfrydd, oesrestrydd, cronicl-
vfT ; hanesydd ; cofnodydd.
Chronogram, cron'-o-gram, s. brudlyth-
yriad, brudargraff, cofargraflF.
Chi'onographer, cro-nog'-ry-fiyr, s. am-
serydd, amseriedydd, brudiedydd.
Chronography, cro-nog'-ry-ffi, s. amsej-
yddiaeth, bradiaeth.
Chronologer, cro-nol'-6-jyr, s. amserydd-
WT, amseiydd, brudiaethwr.
Chronological, cro-no-loj'-i-cyl, a. am-
seryddol, brutiol, prydredol.
Clironology, cro-nol -o-ji, a. amserydd-
iaeth, brudiaeth, amsereg.
Clrronometer, cro-nom'-i-tyr, s. awdiad-
ur, awdfesur, piydiadur; amseriadur;
oriadur, orlais ; orfynag.
Chrysalis, crus'-y-lus, s. elindys, Uindys,
chwiler, chwileryn, chwileren.
Chrysolyte, crus'-6-leit, s. eurfaen, prid-
faen ; crysolithus.
Clirysoprase, cnis'-o-pres, s. eurlas, eur-
geninem ; crysoprasus. [gangen.
Chub, 9yb, s. penci, twb y daU, coch-
Chubby, 9yb'-bi, a. penfawr, pendew,
penfras, byrdew, tewgrwn.
Chub-cheeked, ^yb'-^ict, a. bochdew,
bochog, bochlawn.
Chuck, eye, ) v. crecian, clwcian,
Chuckle, qyc'-c\, ) clegar ; crechwenu,
chwerthin ; greffio ; hofHochi, cocri,
anwylo.
Chuck, gyc, v. a. cnitliio, cisio ; taro :
— s. crec, fl3eg, clegar; cnitli, cis; an-
■wylyn.
Chuff, 5yfF, s. delff, lleban, drel, taiog,
buach, penbwl, sarugyn, cerlyn.
Chum, 9jTn, s. cydystafeUydd, cydwely,
cywely, cydymaith ; cyssaig.
Chump, 5ymp, a. cippill, boncyffyn,
talp, cyffyn.
Church, 9yr9, s. eglwys ; llan, addolfa,
teml : — pi. eglwysi ; eglwysydd,
eglwysau, temlau : — v. a. eglwysa;
rhyddliau.
Cliurchman, ^yr^'-myn, s. eglwyswr;
gwr eglwysig, eglwysog ; esgobydd.
Church-warden, ^yr? -wor-dn, s. eglwys-
wardan, eglwys-wardain, parcatwr,
golygwr eglwys, gwarcheidwad eglwys,
gwardain : gwardydd.
Church-yard, gyr^'-iard, s. monwent,
mynwent, claddfa, beddlan, bedd-
rawd, claddle.
Churle, gyrl, s. delff, drelyn, taiog, cos-
tog, drengyn ; carl, crinwas, bawai.
Churlish, gyr'-lish, a. delffaidd, cuall,
blwng, sarug, difoes, cyndyn ; creu-
lawn ; anystjrwaUt ; cybyddlyd, hun-
anol.
Churlishness, Qrr'-lish-nes, a. taiog-
rwydd, afrywiogrwydd, sarugrwydd.
Churn, gym, s. bud<lai; cordd: — v. a.
corddi.
Clmrn-staff, gym'-staff, a. gordd gorddi,
ffon gorddi, gordd buddai ; gordd.
Churrworm, gyr'-wyrm, s. rhing y tes,
rhingc y Uin.
Chylaceous, ci-le'-shyz, a. cealaidd.
Chyle, ceil, a. caul, ceiUed ; treulusg.
Chylifaction, cU-i-ffac'-shyn, s. ceuliad,
ceuliadaeth, ceulbariad.
Chyliferous, ci-liff'-yr-yz, a. ceulgludol,
ceulddygol, ceulddwyn.
Chyme, ceim, a. tewsudd, maethsudd,
bywsudd ; sudd.
Chymic, cim'-ic, 1 = Chemic,
Chymistry, cim'-us-tri, f Chemistry.
Chymification, cim-i-fii-cc'-shyn, s. tew-
suddiad, maethsuddiad, tewsugiad.
Cibarious, si-be'yr-i-yz, a. bwytadwy.
Cibol, sub'-yl, ) a. sibol, sibwl, sibolen,
Ciboul, si-bwl', j wynwynyn, corwyn-
ionyn.
Cicatrice, sic'-y-trus, a. craith, crachen.
Cicatrize, sic'-y-treiz, v. creithio ; crach-
enu.
Cicerone, gi-ge-ro'-ne, a. sisronydd ; cyf-
arwyddwr, hyfforddwr, cyfarwyddor
dieithriaid.
Ciceronian, sus-yr-ci'-ni-yn, a. Sisron-
aidd, fel Sisro ; ffraeth, hyawdl, arab-
ol.
Cicisbeo, gi-gis-be'-o, a. carodwas, car-
iadwas, gordderchwr ; cariadfab
gwraig briod yn yr Ital.
Cicurate, sic'-iw-rft, v. dofi, arafu.
Cicuration, sic-iw-rc'-shyn, a. dofiad,
gwarh&d, hyweddiad.
Cider, sei'-dyr, a. oswy, afalwy.
Cigar, si-gar', s. ceglys, mygrolen.
Ciliary, sul'-iyr-i, a. amrantol.
Cilicious, si-lish'-yz, a. blewog, garw.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen;- e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o. Hod;
CIRC
125
CIRC
Cimbric, sum' -brie, a. Cyiamrig=:Cym-
reig, perthynol i hen Giiiibri=:
Qymry'r cyfandir : — s. Cyinmrieg=
Cymi-aeg=iaitli y Cimbri.
Cimiter, sum'-i-tyr, s. ciymgledd, crom-
fidog; cleddyf y Tyi-ciaid a'r Pers-
iaid.
Cimmerian, sum-mi"'yr-i-yii, a. Cimmer-
aidd, Cimmerol ; perthynol i'r Cim-
erii=Cymry a breswylient ddyffiryn
yn yr Ital, ax yr hwn y tybid na thy-
wynai yr haul ; gordywyU, trydywyll,
caddugol.
Cincture, sing'-9yr, s. gwregys, rhwym-
yn ; pillrwy, pillrwym, colofrwym.
Cinder, siui'-dyr, s. marworyn, rhysod-
yn, eiriesyn, henlo, golosg.
Cineration, sun-yr-e'-shyn, s. lludwad,
marworiad.
Cineritious, sun-yr-ish'-yz, a. lludliw-
iog, Uudwol, Uwydwyn.
Cingle, siiig'-gl, s. cengl, ceingel, tengl.
Cinabar, siui'-na-byr, s. sinobl, sinopr,
mwn arian byw ; daergoch.
Cinnamon, sun'-na-myn, s. canel, cina-
mon, sinainon, synamwn.
Cinque, singe, s. pump, pum.
Cinque-point, singe'-point, s. y pum
llygad, y pum pwngc, y pum pwynt,
y pump.
Cinquefoil, singe'-ffoil, s. pumdalen,
pumbys.
•Cinque-pace, singc'-pes, s. pumcam,
pumeamre=math ar ddawns araf .
Cion, sei'-yn, s. impyn, bywxdlyn,
bkendardd, ysbrigyn, blaguryn.
Cipher, sei'-ffyr, s. goddim ; gwagnod ;
nod, eelnod, dirgelnod=0 : — v. rhif-
yddu, cyf rif ; eeliodi, cuddnodi ; dy-
nodi, nodweddu.
Ciphering, sei'-ffyr-ing, s. rhifyddiaeth,
rhifyddeg, cyfrifiadaeth.
Cippus, sup'-pys, s. bryneyn, twyn.
Circinate, syr'-si-net, v. eylchu, ewm-
pasu, amgylchu, crynhau.
Circle, syr'-cl, s. eylch, cant, amgant,
cylchwy, ewmpas, amgylch, erwn,
rhod, coras; cylehlin; cylehedd,
cylched ; torch, modrwy ; eronen,
clob, amgylchiaith ; eylchdaith : — v.
amgylchu, cylchynu, ewmpasu, con-
eddu, cantio, canteUu; eylehdroi,
amgau.
Circled, syr'-cld, a. eylchog, crwn.
Circler, syr'-clyr, s. clerfardd, pastyn-
fardd, eidfardd, bardd crwydrad.
Circlet, syr'-clet, s. cylcliig, cylchen,
cylchyn, torch ; eylch, eronen.
Circuit, syr'-cit, s. amgylchedd, eylch,
cylched, cylchen, amgylch, amgant,
trogylch, eylchdro ; amgylchiad, cwm-
pasiad ; eylchdaith, amred ; torch,
modrwy; corynrwy : — v. amgylchu,
dargylchu, ewmpasu, coreddu, chwyl-
droi, amdroi.
Circuiteer, syi--eit-t'yr, s. cylchdeithiwr,
cylchgrwydrai, amdeithydd.
Circuitous, syr-eiV-i-tyz, a. amgylchol,
ewmpasog, cylchol, amrediadol.
Circuity, syr-ciV-i-ti, s. amred, cyleh-
red, cylclisymmudiad, cylchdroad.
Circular, syr'-eiw-lyr, a. cylchol, eylch-
ynol, cynghrwn ; cyffredin ; olynol : —
s. eylehlythyr.
Circular letter, syr'-eiw-lyr let'-tyr, s.
eylehlythyr, llythyr cylchynol, llyth-
yrfynag.
Circularity, syx-ciw-lar'-i-ti, s. cylehol-
rwydd, eynghrynder, eyfrolder ; cylch-
eidd-dra.
Circulate, syr'-ciw-let, v. amlifo, eylch-
lifo, amredeg, amdeithio, amgynni-
wair, chwyldroi, llifo, cylchdramwy ;
gwasgaru, cylchanfon.
Circulating, syr'-eiw-le-ting, a. damred-
ol, amlifol, cylchynol, amdroedig ; ol-
iannol.
Circulation, syr-ciw-le'-shyn, s. eylch-
rediad, amrediad, cylchdroad, amlif-
iad, amdreiglad ; rhediad ; taeniad ;
cylehdal.
Circulatory, syr'-eiw-le-tyr-i, a. cylch-
ynol, amredol, eoreddol : — s. damred-
eU=math ar lestr fferyUig.
Circum, syr'-eym, 'prf. am-, eylch-,
ewmpas.
Circumambieney, syr-eym-am'-bi-en-si,
«. amgyleholdeb, cylchyniad, cylch-
rediad.
Circumambient, syr-eym-am'-bi-ent, a.
amgylchol, cwmpasol, eylchynedig.
Circumambulate, syr-cym-am'-biw-let,
V. n. amrodio, cylchrodio, amwibio.
Circumcise, syr'-cym-seiz, v. a. en-
waedu ; eylehdori, blaendori.
Circumcision, syr-eym-sizh'-yn, s. en-
waediad; eylehdoriad, blaendoriad.
Circumduct, syr'-cym-dyct, v. a. di-
ddymu, dileu, diffeithio; amdrosi,
eylcharwain.
Circumduction, syr-eym-dye'-shyn, s.
diddymiad, dUead, dirymiad; amdy-
wysiad, cylcharweiniad.
Circummeration, syr-cym-yr-re'-shyn, s.
amwibiad, cylchdeithiad.
Circumference, sjrr-cym'-fFyr-yns, s.
B, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn ei&ieu; z, zel.
• •
CIRC
126
CIST
amgylchedd, amgant,cwmpas,cylched.
Circumferential, sjr-cym-fiyr-en'-shyl,
a. cylcliiadol, amgylchol, cwmpasol.
Circumferentor, syi'-cyin-ffyr-en'-tyr, s.
cylchedydd, congliadur, cylchedyr.
Circumflect, syr'-cym-iflect, v. a. hir-
nodi, liiracenu, hirseinio.
Circumflex, syr'-cym-fflecs, s. himod,
hiracen, acen amgylchedig=''.
Circumfluence, syr-cym'-ffliw-ens, s. am-
lifeiriad, cylchlifeiriad, damlifiant,
cylchlitiad.
Circumfluent, syr-cym'-ffliw-ent, )
Circumfluous, syr-cym'-fili-w-yz, j '
amlif eiriol, cylchlif ol, amddyfrol, am-
ddyfrog.
Circumforaneous, syr-cym-ffo-re'-ni-yz,
a. amwibiol, crwydrol, cylcMynedol.
Circumfulgent, syr-cym-fiyl'-jent, a.
amdywynol, damlewyrchol, cylchdy-
wynol.
Circumfuse, syr-cym-ffiwz', v. a. amdy-
wallt, cylchdywallt, amsoddi; am-
daenu.
Circumfusion, syr-cym-ffiw'-zliyn,. s.
amdywaUtiad, amwallofiad, damdy-
■waUtiad.
Circumgyrate, syr-cym'-ji-ret, v. a. am-
dreiglo, cylclidreiglo, amdroi, amrol-
ian.
Circumition, syr-cyTii-ish'-3ni, s. amfyn-
ediad, cylchfynediad, chwyliad.
Circumjacent, syr-cym-je'-sent, a. am-
orweddol, cylchorweddol ; amgyfBn-
iol, aminiog.
Circumligation, syr-cym-li-ge'-shyn, s.
amrwymiad, cylchrwymiad, amrwym-
yn.
Circumlocution, syr-cym-16-ciw'-shyn, s.
cylchymadrodd, amgylchiaith, cylch-
areithiad, ameiriad.
Circumlocutory, syr-cym-l6c'-iw-tyr-i, a.
cylchymadroddol, amieithol, ameiriog.
Circummured, syr-cym-miw'yrd, a. am-
gaerog, ammuriedig, amgadam, caer-
og, damgaerol.
Circumnavigation, syr-cym-naf-i-ge'-
shyn, s. amfordwyad, cylch-hwyliad,
anahwyliad.
Circumnavigator, syr-cym-naf'-i-ge-tyr,
3. amfordwywT, cylchfordwywr, am-
hwyliwr.
Circumposition, syr-cym-po-zish'-yn, s.
cylchosodiad, amgyflead, amosodiad.
Circumrotation, syr-cym-ro-te'-shyn, s.
amdroad, cylchdroad, amdreigUad.
Circumrotatory, syr-cum-ro'-ty-tyr-i, a.
amdroawl, cylclidroawl, amroliadol.
Circumscribe, syr'-cjTn-screib, v. a. am-
gau, amgyfiinio, amgylchu, cylchynu,
terfynu; amlinellu; cyfyngu; amys-
grifenu.
Circumscription, syr-cym-scrup'-shyn, s.
amgauad, cyfiiiiiad, terfyniad ; mesui-;
cyfyngiad; cylchysgrif eniad ; amddar-
luniad.
Circumscriptive, syr-cym-scrup'-tnf, a.
amgauol, terfyniadol, cyfyngedig.
Circumspect, syr'-cyiu-spect, a. amwel,
amgrafi"; gochelgar; gofalus, darbod-
us ; pwyllog, ystyriol, diesgeulus,
call, synwyrol ; amgelog.
Circumspection, syr-cym-speo'-shyn, s.
gochelgai-wch, gwiUadwriaeth, am-
syniad, gofal.
Circums-pective, syr-cym-spec'-tuf, a.
gwiliadwrus, gochelgar, rhagofalus.
Circumstance, syr'-cym-stjms, s. am-
gylcliiad ; dygwyddiad ; cyfl-wr, sef -
yUfa, ansawdd ; jjeth, mater, achos ;
damwain, hap ; cylchsafiad : — v. a.
amgylchiadu; damweinio.
Circumstantial, syr-cym-stan'-shyl, a.
amgylchiadol ; perthynasol ; dygwydd-
iadol; dygwyddol; cylchynol; hel-
aethlawn; manwl, neillduol; ajihan-
fodol.
Circumstantiality, syr-cym-stan-shal'-i-
ti, s. amgylcholrwydd, manylder.
Circumstantiate, syr-cym-stan'-shi-ct, v.
a. arddangos, amgylchiadu , arbenodi,
profi.
Circumundulate, syr-cym-yn'-diw-let,
V. a. amdonogi, cylchlif eirio.
Circumvagant, sjT-cym-fe'-gynt, a. am-
grwydrol, cylchgrwydrol.
Circumvallation, syr-cym-fal-le'-shyn, s.
amglawdd, gwrchglawdd; amgaer.
Circumvection, syr-cym-f ec'-shyn, s. am-
gludiad, cylchgludiad.
Circiunvent, syr-cym-fent', v. a. twyllo,
hocedu, somi ; damgylchu.
Circumvention, syr-cym-fen'-shyn, s.
hocediad ; twyll, disodliad.
Circumvest, sjT-cym-fest', v. a. am-
wisgo, amdrwsio, amdoi, amguddio.
Circumvolution, cyr-cym-f o-liV-shjTi, «.
amdreigliad, amdroad, cylchrediad.
Circumvolve, syr-cym-folf', r. a. am-
dreiglo, cylchdreillio, chwyldroi.
Circus, syr'-cys, ) s. cemmaes ; camlan-
Cirque, syrc, j erch, chwareule.
Cist, sust, 5. cod, gwain, gwysigen,
crawn-god ; penddiged ; cornwyd.
Cistern, sus'-tym, s. dyfrgist, cerwyn ;
pydew, fiynnon, p\vnt, cronfa.
«, fel a yn tad ; a, cam ; e, lien ; e, pen; i, llid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ," o, Hon ;
ciVi
127
CLAN
CitadeLjiBut'-y-del, «. castell, amddiifyn-
fa, twr, arue, arorsaf, arfgell.
Cital, sei'-ty], ) s. cerydd, sen ;
Citation, sei-tc'-shyn, ) cyhuddiad;
gwys, dyfyn, dyfynob, gwyslvtliyr;
dyfyniad, geirallebiad, aflebiad; cyf-
nfiad, crybwylliad.
Citatory, sei'-ty-tyr-i, a. dyfynol, gwys-
iol, geirallebol ; galwadol.
Cite, seit, v. a. dyfynu, gwysio ; galw ;
geirallebu ;gorcliynimyn, cyfarwyddo ;
cjrniheU ; rhybuddio.
Cithern, suth'-yrn, s. telynau=math ar
hen oiferyn cerdd.
Citizen, sut'-i-zn, s. dinesydd, dinaswr ;
bwrdais, bwrgais ; trefwr ; gwleidiad.
Citizenship, sut -i-zn-ship, s. dinasfraint,
dinesyddiaeth.
Citrine, sut' -ran, a. llebronol, llebliw,
melynlliw, eurlliw ; glasfelyn : — s.
llebrisial, mel3m-gris.
Citron, sut'-iyn, s. llebron, llebrawn,
coedron, Uebafal ; eurafal, eurfal.
Citron-tree, sut'-ryn-tri, s. llebronvrydd-
en, llebfalwydden, eurfalwydden.
Citron-watsr, sut'-ryn-wo-tyr, s. llebron-
wy, llebaf alwy, dwT llebron.
Citrul, sut'-ryl, s. melon, mwlon, pom-
piwn.
City, sut'-i, s. dinas ; caer, caerdref,
tref gaerog, din : — a. dinasol, dinas-
aidd, dinesig.
Cives, suf -tz, s. syfis, cenin syfi, cenin
Pedr, cenin Ffraingc ; sibwl, sibol.
Civet, suf' -et, s. catluwsg, milfwsg.
Civic, svif'-ic, a. dinesig, dinasaidd;
gwladol.
Civil, suf' -ul, a. dinasol ; gwladol, gwled-
ig ; moesgar, moesol, dillynwych, bon-
eddigaidd, syber ; hynaws, gweddaidd ;
gwaraidd ; difrif ol, sobr, symul ; gwyl ;
cartrefol; hawUadol.
Civilian, su-ful'-iyn, s. rheithofydd, byd-
reithiwr, gwladreithiwr, cyfreithiwr
gwladol ; rheithysgolor.
Civility, su-ful'-i-ti, s. moesgarwch,
moddusrwydd, moes, cyflysdod, syber-
. wyd ; hynawsedd ; gwareiddiant.
Civilization, suf-i-li-ze'-shyn, s. gwar-
eiddiad, moesoliad, hjrweddiad, gwar-
h^d.
Civilize, suf-i-leiz, v. a. gwareiddio,
niQesoli, hyweddu, gweddeiddio,
gwarhau.
Civil-law, suf -ul-lo', s. gwladraith, cyf-
raith wladol, cyfraith leyg, cyfraith
fyd.
Civil-list, suf'-ul-lust', s. addw3m-ged;
brenindraul, teymdraul ; cynnaliaeth
y goron ; talion gwladol.
Civil-rights, suf-ul-reits', s. pi. iawn-
derau gwladol, defion gwladol.
Civil-society, suf-ul-sii-sei'-i-ti, s. bro-
doriaeth, gwledigaeth, y gymdeithaa
wladol.
Civil-war, suf -ul-wor', s. rhyf el gartref-
ol, rhyfel wladol, rhjrfel deymasol,
rhyfel deisban.
Clack, clac, s. dec, clep, clap, clegr,
clegar, dwndwr, twrdd ; clepai : — v. n.
clecian, clepian, clegru, clegr, clebran,
dadyrddu, trystio.
Clad, clad,, p- a. [Clothe) gwisgedig, *
trwsiedig.
Claim, clem, v. a. arddelwi, arddel, *
hawlio, honi hawl ; gofyn ; holi, ceisio ;
cleimio : — s. hawl, arddelw, ymar-
ddelw, dyled, claim ; braint.
Claimable, cle'-mybl, a. arddeladwy,
hawladwy, gofynadwy.
Claimant, cle'-mynt, s. arddelwr, hawl-
ydd, ymhonwr, gofynwr, cleimivrr.
Clairvoyance, cleyr-foi'-yns, s. claerwel-
iad ; claerganfodiad, tryweliad, try-
weliant ; athreiddiad, dimadaetli=y
bummed sefyUfa mewncwsgMesmer-
aidd.
Clairvoyant, cleyr-foi'-ynt, a. claerwel,
claerganfodol, claerganfyddol, trywol,
' tryweliannol ; treiddiol, athreiddiol :
— s. claerwelydd, claerweHadur, clacr-
ganf odwr, trywelwr ; athreiddiwi-,
dimadydd.
Clam, clam, v. a. glynu, gludio, cynglud-
io, gwydnhau, clymu ; gludludio ;
lleithio ; gluseinio :— &. glybysg, glud-
bysg, rhython y brain.
Clamber, clam'-byr, v. n. dringo ; ym-
gripio.
Clamminess, clam'-mi-nes, s. gluding-
rwydd, gwydnedd, gludedd, glynoldoi-.
Clammy, clam'-mi, a. gludiog, gwydn,
ymlynol, gafaelus, toeslyd.
Clamorous, clam'-j^r-yz, a. dadyrddus,
trystfawT, bloeddgar; brochus ; haer-
Uug.
Clamour, clam'-yr, s. dadwrdd, twrf,
ti-wst; gwaedd, bloedd, gawr :—?,'.
dadyrddu, trystio ; Uefain, diasbed-
ain, dolefain, dwndro.
Clamp, clamp, s. rhingwar; cryfas,
clymydd, cyfrwymydd -.—v. a. rhing-
waru, cryfasio, cyfrwymo.
Clan, clan, s. llwj'th, tylwyth, ciwdod,
gwelygordd, cenedl, pynas, cenel, ep-
pil.
o,Uo; u.dull; to, swn; w.pwn; y, yr; y,feltsU; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CLAS
128
CLAV
Clancular, clang'-ciw-lyr, a. dirgej,
anghyhoedd, cyfrinachol, cuddiedig.
Clandestine, clan-des'-tun, a. celedig-
dirgel, cuddiedig, dystaw, cyfrinach-
ol, lladradaidd.
Clang, clang, r. a. clongcio, clopgio,
tolseinio, crochseinio, clingcian.
Clang, clang, )s. clongc, clong,
Clangour, clang'-gyr, j tolsain, croch-
sain, llymsain.
Clangorous, clang' -gyr-yz, ) a. clongciol,
Clangous, clang'-gyz, j tolseiniol,
crochseiniol, llymseiniol.
Clank, clangc, s. clongc, tinge, dec : — v.
a. clongcio, tingcian, crasdingcio ;
crochdyrddu.
Clannish, clan'-nish, a. ciwdodol, ty-
Iwythaidd, iinedig.
Clanship, clan'-ship, s. ciwdodaeth, ty-
Iwythdod, cenaldod.
Clap, clap, T. euro, dulio, clapio, taro,
ergydio ; bwrw, taflu, gosod ; hyrddu,
gyru ; prysuro, canmawl ; poetni'edu :
— s. clap, clep, clongc, twi-f, trwst;
hyrddiad ; cnoc, dul, ergyd ; hadred,
poetlued, anlladwst, poethglwyf.
Clap-board, clap'-bcird, s. erwydden, as-
tyUen erwydd, estyUen baril; toer-
wydden.
Clapper, clap'-pjT, s. clapiwr, clapied-
ydd, clap, clapai, clepai, clappren,
clecai, ystwffwl.
Clapperclaw, clap'-pyr-clo, v. a. difrio,
difenwi, tafodi, cecru.
Clap-trap, clap'-trap, s. clapdelm, clap-
dag.
Clarencieux, clar'-ens-iw, s. arwydd-
fardd Clarens, yr ail arwyddfardd.
Clare-obscure, cle'yr-ob-sciwyi', s. claer-
wyll, claerwylliad=y goleu a'r gwyU
mewn lluniadaeth.
Claret, clar'-et, s. claered, claerwin.
Clarichord, clar'-i-cord, s. claerdant,
claergord.
Clarification, clar-i-ffi-ce'-shyn, s. gloyw-
ad, claeriad, diammhurad.
Clarify, cW-i-ffei, v. teru, gloywi,
puro, claeru; diewynu.
Clarinet, clar'-i-net, ( s. tolgorn, tol-
Clarionet, clar'-i-o-net, J bib.
Clarion, clar'-i-yn, s. rhueineU, claer-
gom, chwibgom.
Claritude, clar-i-tiwd, ) s. terineb, claer-
Clarity, clar'-i-ti, ) ineb, gloywder.
Clash, clash, v. gwrthdaro ; trystio,
griliio ; anghytuno, amryfaelio ; gwrth-
gyf arfod : —s. gwrthdarawiad, trwst ;
anghydfod, amryson.
Clashing, clash'-ing, a. gwrth^^awol ;
croes, anghordiol, an^ydsyinol :— s.
targiad, gwrthergj'diad ; anghydfod ;
gwrthwynebiad ; mawrdrwst.
Clasp, clasp, s. gwiieg, creffyn, tyimwy,
arnfach, boglyn, boglwni, daJfach,
gwanas ; cofleidiad: — v. a. tytmwyo,
amfachu, boglynu, byclu ; cofleidia; ■
amgau, gwasgu ; plethu, aniglymu, i
Clasper, clas'-pyr, s. amdorch, amglwm,
llysdorch, Uysrwy, aniglymiad.
Clasp-knife, clasp'-neifF, s. cyUeU. gau,
ceugyllell, cyllell blyg.
Class, clas, s. dosbarth, trefn, gradd,
rhestr, rhes, rliengc, rheng, urdd;
cenedl ; maingc ; desebres, desebradd :
— V. a. trefnu, dosbaz-thu, rhestru,
rhesraddu ; meingcio.
Classic, clas'-ic, a. uchawdurol, prif-
awdurol, arddysgaidd, uchraddol, prif-
raddol, awdui-ol, awduraidd, clasurol ;
arlenorol; coeth, coethedig, purieith-
ol, caboledig, tlysgoeth, ceinwych;
sajfanol ; hyglod ; cymmeradwy ; cym-
manfaol : — s. uchawdwr, uchawdur,
prifawdur, arddysgur, arddysgeidur ;
ai'ddysglyfr, saflyfr.
Classical, clas'-i-cyl, a. uchawdurol,
dysgedig^ Classic.
Classics, clas'-ics, s. yr uchawduron, y
prifawduron; uchlenoriaeth, priflen-
oriaeth, Uenoriaeth Groeg a E.hufain.
Classification, clas-i-ffi-ce'-shyn, s. dos-
bartliiad, trefniad, desraddiad.
Classify, clas'-i-ffei, v. a. dosbarthu,
trefnu, desraddu, rhestru.
Clatter, clat'-tyr, v. clewtian ; diasbed-
ain ; baldorddi, iCloUan, dadwrdd ;
trystio : —s. twrdd, dec, clewt, trwst ;
clochdariad.
Claudent, clo'-dent, a. cauol, ymgauol ;
cyttynol.
Clause, cloz, s. adran, dosran, adranig ;
erthygl, pwynt, pwngc, penran, ban-
nod, adnod, gwers ; aelod, rhan ;
broddegran, adfrawdd, am meg; trof-
iad.
Claustral, clo'-stryl, a. clasorol, clwysol,
achuddol ; mynachlogaidd.
Clausural, clo'-ziw-ryl, a. adranol, dos-
ranol; bannodol, pyngciol, penranol.
Clausure, clo'-zkieyr, s. cauad, cauadig-
aeth, ceubibell, annhrybibell.
Clave, clef, p. (Cleave) glynedig.
Claviary, def'-iyr-i, s. gorfodradd, Uin-
eUradd ; engradd.
Cla-vicle, claf'-i-cl, s. pont yr ysgwydd,
tryber yr ysgwydd.
a, fel a yn tad; a, cam; e,,hen; e, pen; i, )lid; i, dim; o, tor, ond ei saiu yn hwy; o, lion;
CLEA
129
CLEV
Claw, do, s, ewin, crafangc, palf: —
V. a. crafu, crafangu, cripio, bachu;
rhwygo.
Clawback, clo'-ba«, s. truthiwr, gwen-
ieithiwr.
Clawed, clod, a. crafangog, ewinog, ys-
bachog ; cripiedig.
Clay, cle, s. clai ; llaid: — v. a. cleio.
Clayes, clcz, s,pl, pletliglwydau,clwydau.
Clayey, cle'-i, a. cleilyd, cleiog.
Clay-land, clc'-land, s. cleidir, cleibridd.
Clay-marl, cle'-marl, s. cleifarl.
Clay-more, cle'-miiyr, s. gleifawr, cledd
mawr, cleddyf Uaf nlydan Ucheldir yr
Alban.
Clay- pit, cle'-put, s. deibwU, cleiglawdd.
Clay-slate, ck'-slet, «. cleilech.
Clay-stone, cle'-ston, s. cleifaen.
Clean, elm, a. gl5.n; gloyw, coeth, terydd,
pnr ; glanwaith, taclus ; dihalog ; di-
nam, dilwgi-; clws, tlws, del, diUyn,
destlus ; bylaw : — ad. yn Iftn ; yn
hoUol, yn Uwyr, achl4n ; yn ddeheu :
— v. a. glanhau ; pure, gloywi, coethi ;
arloesi ; hoywi, pingcio ; diheuro ;
golcbi ymaith ; sycliu.
Cleanliness, clm'-li-nes, s. glendid ;
glanweitbdra, destlusrwydd, tlysni ;
purdeb.
Cleanly, cKn'-li, ad. yn l&n ; yn bur.
Cleanness, clin'-nes, s. glendid ; pnr-
edd ; gloywder ; diniweidrwydd ;
pefredd ; maiiyldeb, cywirdeb, di-
weirdeb; luiiondeb.
Cleanse, clrnz, v. a. glanhau ; teru, pur-
eiddio ; arloesi, dysgartliu ; golchi ;
iachiiu.
Cleanser, clin'-zyr, s. gla,nhaWT, coeth-
wr, golchwr, purydd, purai.
Cleansing, cKn'-zing, a. glanhaol, puxol,
coethol: — s. glaiihad; puredigaetli ;
golchiad.
Clear, cKyr, a. eglur, amlwg, goleu,
hysbys, honaid, dilys ; claer, clir,
gloyw, dysglaer, pur, ysblenydd ;
gia,n, cain ; teg ; croyw, llafar ; rhydd,
dirwystr; digymmysg, purlan; di- j
euog, diniwed ; agored, ial ; difyngus ;
craff, trywel ; esinwyth, tawel ; iach ;
diammeu, anwadadwy ; difrj'cheulyd ;
diragfarn : — v. glanhau ; egluro, eglur-
hau ; pure, tryloywi, claeru, clirio,
deirio ; dieuogi, diheuro, rhyddhau,
cyfiawnhau ; croywi ; diwyUio ; am-
lygu, dadenhuddo ; goleuo, hysbysu ;
cartliu, chwynu ; ymryddhau ; gwar-
edu rhag:— aii. yn egliu-, j'n amlwg;
yn ia,n, yn Uwyr, yn gwbl.
Clearance, cli'yr-yns, s. portliryddeb,
Uongryddhad ; cenad i hwylio.
Clearness, cli'yr-nes, s. claerdeb, gloyw
der, croywdeb, ysblander; eglurdeb,
amlygrwydd ; tegwch ; Uewyrch ;
symledd, cywii'deb ; dieuogrwydd ;
oeinedd ; dilysrwydd.
Cleave, cb'f, v. glynu, ymwasgu, gludio,
cydio; hollti, gwahanu, ysgyrioni,
delltenu ; fforcbogi ; ymhollti, ym-
agor, agenu, ymwahanu.
Cleaver, cK'-fyr, s. holltwr ; ymlynwr ;
trychgjrUell, honfas, ysgai, cyUyr,
cyUell gig, bwyeU gig.
Clef, clefi", s. allwedd, cloen, cywair.
Cleft, clefffc, j3.p. (Cleave) holltedig,
agedig : — s. hoUt, agen, agoriad, rhigol;
agendor ; ysgyren, hollten, dellten ;
sodlwst.
Clemency, clem'-en-si, s. hynawsedd,
gwaiineb, gwareidd-dra, tiriondeb,
tynerwch, trugaredd, tosturi, mwyn-
der, addfwynder.
Clement, clem'-ent, a. hynaws, gwdr,
tyner, addfwyn, rhywiog, Uariaidd.
Clench, clensh, v. rhybedio, gwrthblygu,
clensio — Clinch.
Clepsammia, clep-sam'-mi-a, s. tywod-
oriawr, tywodyr, tywodfynag.
Clepsydra, clep'-si-dra, s. dy&oriawr,
gwyfynag, dyfrawdiadur.
Clergy, clyr-ji, s. offeiriaid, gwyr USn,
clerigwyr, clerigion, eglwyswyr ; cler-
igiaeth, offeiriadaeth.
Clergyman, clyr'-ji-myn, s, offeiriad,
gwr U6n, gwr eglwysig, llenog, cler-
igWT.
Clerical, cler'-i-cyl, a. offeiriadol, clerig,
clerigol, eglwysig.
Clerk, clarc, s. offeiriad, gwr lien, cler-
igwT, llenog, Uenwr ; Uenor, ysgolor,
ysgoUiaig ; ysgrifenydd, ysgrifwr, ys-
grifwas, llenwas, cofiadur, Uyfrwas.
Clerkship, clarc'-ship, s. ysgoDieigdod,
H&n ; clerigaeth ; ysgrifenyddiaeth,
cofiaduriaeth.
Cleromancy, cler'-6-man-si, s. coelbren-
iaeth, ffristai'mes, disddewiniaeth,
cytysgoel.
Cleronomj% cli-ron'-o-mi, s. etifeddiaeth,
treftadaeth; rhan.
Clever, clef-yr, a. hyfedr, hylaw, celf-
ydd, cy wrain, campus, deheuig ; parod,
cyflym ; cymhwys, addas ; tlws, cy-
wair ; gwybodus ; arebus ; hyfrj-d.
Cleverness, clef -yi--nes, s. medrusrwydd
medr, deheiu-wydd, cywxeinrwydd '.
hwylusder ; parodrwydd ; treid'dlyml
6, Ho; u, dull; w, swn: yr, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CLIN
130
CLOI
der, trylewder; cymh-wysder ; teleid-
rwj-dd ; hynawsedd.
Olew, clw, s. pollen, pellen edan, pellen
edafedd ; edefyn ; arweinlin ; pen
edefyn ; trywydd, arweinai, ai-wem-
ydd ; cwr isaf hwyl : — v. a. codi yr
hwyl ; liwyldorchi ; cyf arwyddo, hy-
fforddi.
Click, clic, v. n. clician, clecian, ticio,
tingcian : — s. clic, dec, tinge ; clecyr.
Clicker, clic'-cyr, s. clicydd, cliciwr;
prynddenwr, dorddenwr ; drysebydd ;
cleicyr, cnocyr, ystTsrfifwl, dorglap.
Clicket, clic'-cyt, s. clicied, cnocyr, ys-
twifwl, dorglap, morthwyl drws.
Client, clei'-ent, s. cyssyUog, nawddyn,
ymnoddog, adlaw ; ymgynghorydd ;
hawlwr ; ymddibynydd.
Cliff, cluff, ) s. clogwjni, clegr, clegyr,
Clift, clufi't, \ gallt, rhiw, dibyn, di-
ffwys, clip; Uethr, gorw^ered ; craig,
ysgyryd.
Cliffy, cluff'-i, a. clogwynog, clegrol,
clegyrog, serth ; briw, twn.
Climacter, clei-mac'-tyr, s. y flwyddyn
enbyd, terfenydd.
Climacteric, cleim-ac-tyr'-ic, a. esgynol,
graddfaol; terfenyddol, enbydraddol;
peryglus : — s. terfenydd, argjrfwng,
y flwyddyn enbyd, yr enbyttalm=
pob seithfed flwyddyn o einioes dyn.
Climate, clei'-met, *. hinsawdd, hin-
rawd ; parth, gwlad, parthran, bro,
parthrawd.
Climax, clei'-macs, s. esgyniaith, esgyn-
eb, graddiaith, graddeb, dercheb ;
gorgydgam ; esgyniad.
Climb, cleim, v. dringo ; esgyn ; ym-
ddig.
Clime, cleim, s. gwlad ; hinsawdd=
Climate.
Clinch, clunsh, v. gwrthblyga, rhybedio,
gwrthbenu, clensio ; tynafaelu, cau,
crybychu ; sicrhau, cadamhau, clymu;
gwasgu ; sefydlu : — s. mwysair, gair,
amwysair, geirdro ; mwysder ; digrif-
edd, arabedd ; craff, dalgraS", gafael-
fach, cwlwm.
CUneher, clunsh' -yr, s. craff, creffyn,
dalgraff ; f&^ethebwr ; perteb, digrif-
air.
CUng. cling, v. glynu, yml3rmi, cydio,
ymludio ; gwywo.
Clinic, clun'-ic, a. gorweddog, clafwely-
og : — s. claforweddog, clsrforweddwr,
clafwelyog.
Clink, clingc, v. tingcian, cUngcian ; —
8. tinge, clingc ; cnoc.
Clinometer, clei-nom'-i-tyr, s. osgadur.
Clinquant, cling'-cynt, a. coegdrwsiadus,
ffugwych, dysglaer, gwych : — s. coeg-
wisg, ffugeurwe.
Clip, clup, V. a. tocio, cwtogi, brigdori,
blaendori, byrhau ; cneifio ; cofleidio,
cynnwys : — s. twc, tociad ; cneifiad ;
cofleidiad ; ergyd, cnith.
Clipper, clup'-pyr, s. tociwr, cwtogwr ;
cneifiwi'.
Clipping, clup'-ing, g. tociad, amdoriad ;
gweUeifiad ; cnaif, blaendi-wch, cin-
iechyn.
Clique, clic, s. plaid, haid, cydblaid,
cyfrinach ; myntai, ciwed, torf ; cyd-
bleidwyr.
Cloak, cloc, s. mantell, coclil, toron,
segan, clog, hugan, cob, coban, tabar,
t'wyg ; ffug, rhith, gorchudd : — v. a,
mantellu, toroni ; cuddio, enhuddo,.
argelu ; ffugio, dieithro.
Clock,, cloc, s. orlais, awrlais, cloc, awr-
gloch ; awrfynag ; cloch ; gwibl,
chwilen : —v. a. galw ; clwcian, clegar.
Clockmaker, cloc'-mc-cyr, s. orleisiwr,
clociedydd, oriedydd, gwneuthurwx
orleisiau.
Clock-work, cloc'-wyrc, s. troeUwaith,
clocwaith, orleiswaith ; orleisiadaeth.
Clod, clod, s. tywarclien, priddell,
mawnen, talpyn, tolchen ; cadafael,
hurtyn : — v. tywarchu, tolchi, ym-
dalpio, cnepynu, casgln ; ceulo.
Cloddy, clod'-di, a. tywarcliog, talpiog,
mawnog, daiaraidd.
Clodpate, clod'-pct, ) s. pendcw, penbwl,
ClodpaU, clod'-pol, ) brebwl, hm-thgen,
delff, llelo.
Cloff, cloff, g. pwysrodd, tocrodd.
Clog, clog, V. rhAvystro, lluddias, attal,
anliyrwyddo ; llyffetheirio ; caethiwo ;
maglu ; Uwytho : — «. rhwystr, arludd,
attalf a ; cloffrwm, hual ; baich ; ffoll-
ach ; prenesgid, esgid goed, clocsau
(pi. clocsiau); brycan.
Cloister, clois'-tyr, s. clwysty, clasordy,
clasty; mynachdy, monachlog, abat-
ty ; Ueiandy, gwyryf dy ; clwys, claws,
clas ; pendist, clasrawd, colofrawd,
rhodfa golofnog, ambiUres : — v. a.
clasori, clwystyo ; argau ; coethio.
doisteraJ, clois'-tyr-yl, a. clasorol, myn-
aclilogaidd, clastyol; unig, dldtiyi,
nieudwyol; lleianol.
Cloisterer, clois'-tyr-yr, a. clasorydd,
mynach.
Cloisteress, clois'-tyr-es, s. clasores,
ileian.
0, fel a yu tad; a, cam; 0,hen; e, pen; %, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
CLOU
131
CLUM
Cloke, cloc, s. TaajAe\!L=Cloak.
Close, cloz, V. cau ; cloi ; tei-fynu, gor-
phen, diweddu, dybenu ; amgylchu ;
ymuno, cyssylltu ; ymgyfyngu.
Close, clos, s. cae, buarth, claws, am-
gae ; clo, cynghload ; diwedd, terfyn ;
Baib, gorphwys ; cauad.
Close, clos, a. cauad, cauedig ; tyn, cyn-
nwys ; tew ; caeth, cyfyng ; manwl ;
cudd, dirgel; tywyll, cjrmmylog,
niwliog, mwU ; du ; diogel, sicr ; taw-
edog ; gochelgar, ffel ; anhonaid ; ages,
yng iighyfyl ; anhysbys, anghyoedd ;
cynnil, cybyddlyd ; cryno ; adref ;
difrifol ••—ad. jmgauedig ; yngnghudd,
yn ddirgel.
CSoseness, clos'-nes, s. cauadrwydd ;
tyndra, dirfingder, cynnwysder ; tew-
edd ; ciynoder ; manyldeb ; caethder ;
neiHduedd ; dystawrwydd, cyfrinach ;
mwygledd ; anhaeledd, crintach-
rwydd ; cyssyUtiad, undeb ; ymlyn-
iad ; gwasgiad ; taerineb.
Closet, cloz'-et, s. cell, cafell, Uogawd,
cuddigl, ystafeU, dirgelf a, llogell ;
amguddgell ; myfyrgell.
Closh, closh, s. Ueidwst, y llaid.
Closing, clii'-zing, s. diwedd, terfyii,
gorphen, cload, diweddglo.
Closure, clo'-zhyr, s. cauad, cload, ter-
fyniad; diweddglwm ; cae, ceufaes;
cydiad.
Clot, clot, s. tolchen, ceulad, tywarchen,
talp : — V. n. tolchi, ceulo ; glynu.
Cloth, cloth, s. brethyn ; Uiain, Uian ;
gwisg, diUad.
Clothe, clodd, v. gwisgo, dilladu, trws-
iadu ; gorchuddio ; taclu, addumo.
Clothes, cliiddz ; cloz, g. pi. diUad,
gwisgoedd, trwsiad, archenad, archre,
amdawd.
Clothier, cl6'-ddi-yr, ». brethynwr ; dill-
edydd ; panwr.
Clothing, clo'-dding, s. diUad, gwisg-
oedd, trwsiad, archenad; brethyn-
iaeth. [talpio.
Clotter, clot'-tyr, v. n. talchenu, ceulo,
Clotty, clot'-ti, a. tolchog, tywarchog.
Cloud, clowd, s. cwmmwl ; niwl : —
V. cymmylu ; caddugo, duo ; huddo ;
tristau, pruddliau.
Cloud-berry, clowd' -ber-ri, s. mwyaren
y ddaiar, mwyaren dwywan, mwyaren
Berwyn.
Cloud-capped, clowd'-capt, a. cymmyl-
gap, niwlgap ; uchelfawr.
Cloudless, clowd'-les, a. digwmmwl,
anghymmylog ; goleu, dysglaer.
Cloudy, cloV-di, a. cymmylog; niwl-
iog, caddugol, tywyll ; cuchiog.
Clough, clyff, s. pwysrodd, tocrodd;
clogwyn, glyn, cwm, gaUt.
Clout, clowt, s. clwt, clytyn, cadach,
carp, brat, bretyn, bril, Uerpyn ;
cewyn ; echelglwt ; plad ; ergyd ;
clyten=math ar hoel fechan : — v. a.
clytio ; Ueinio, damio, adgyweirio ;
taro, euro.
Clouterly, clow'-tyr-li, a. carbwl, trwsgl,
annliaclus ; Uabystaidd.
Clove, clof, s. agen, hoUt ; ceunant ;
clowsen, cneuflodeu ; ewin garlleg.
Clove-pepper, clof'-pep-pyr, s. puppur
clows.
Cloven, cl6'-fn, p.p. (Cleave) holltog,
hoUtedig, fforchog.
Clover, clo'-fyr, s. meiUion ; maill ;
meillionen.
Clover-grass, clo'-fyr-gras, s. meillion-
wair.
Clovered, clo'-fyrd, a. meillionog, meiU-
ionol.
Clown, clown, s. gwerinwr, gwreng,
gwladeiddyn, trwsglyn ; lleban, taiog,
deUf, drel, buach, cabrotyn, ystelff,
cerlyn, costog.
Clownish, clown'-ish, a. gwerinaidd,
gwladaidd, delifaidd, carbwl, trwsgl.
Clownishness, clown'-ish-nes, s. gwlad-
eiddi-wydd ; carbyledd ; anfoes^rarwch.
Cloy, cloi, V. a. gorlenwi, digoni, diwallu,
gorlwytho, arddigoni ; cethru.
Cloyless, cloi'-les, a. diwala, diddigon ;
nas geUir ei lenwi.
Cloyment, cloi'-ment, s. digonedd, gwala,
gormodedd ; alar.
Club, clyb, 8. clwpa, cnwpa, pastwn,
cwlbren, Uob, flfon benfraisg ; catai ;
cyfrinas, cynnuUas, cyfeillfa, cym-
deithas, clwb ; cyttaliad, cyfi-oddlad,
cyttraul ; cydachos : — v. pastynu,
ffonodio ; clwpau ; cynnullasu, cyf-
eiUachu, amlesu ; cydroddi, cyttalu ;
clybio.
Club-law, clyb'-lo, s. cyfraith y pastwn;
cyfraith arfau ; ffustiad, ffonodiad.
Club-room, clyb'-Ktrm, s. cymdeithgell,
cyfrinfa, cyfrinasfa, clybgell.
Cluck, clyc, V. clwcian, clochdar, clegar,
Grecian, clochdarddain.
Clue, clw, s. Y>eiien=Clew.
Clump, cl3mip, 8. clamp, cwlff, cnwfF;
bagadwydd, sypwydd, terfyllgoed ;
cleidalp.
Clumps, clumps, s. clwpa, hurthgen,
penbwl ; Ueban, llabwst.
B, Ho; u, dull; », swn; yr, pwn; y, yr; f, fel tsh; 3, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
COAG
132
COAT
Clumsiness, clym'-zi-nes, s. trysgledd,
anfednisi-wydd, anneheurwydd ; am-
mhai-odrwydd ; mnsgrellni.
Cluiusy, clym'-zi, a. trwstan, anfedrus,
aunestlus, chwithig, llymsi, carbwl;
gwrthun.
Cluncli, clyn9, s. cleidalp.
dung, clyng, v. n. crinsychu, crino,
sychu ; cori, ymgrynhoi:— ^.p. (Cling)
glynedig, ymluiedig : — a. celffain,
crinsych ; culfain.
duster, clys'-tyi", s. swp, sypyn, magwy,
bagad, clysdwr, pwng, Uuaws ; twr,
crug ; cwiwm : — v. yindyru, bagwyo ;
ymsypio, siobynu, twysgo ; casglu.
dutch, chjq, V. a. crafangu, pawenu,
ysbachu, crafu ; gafael : — s. crafangc,
pawen, cigwain ; crafangiad, ysbach-
i«kd ; daliad ; ysbach.
dutter, clyt'-tyr, s. pentwr, cruglwyth,
cadgamlan, cluder ; annybendod ;
dadwrdd, trwst:— v. cludeirioj an-
nhrefnu ; dwndro ; ymdjTu.
dyster, clus'-tyr, s. rhefrolcli, llaf rolch ;
llafrelliad.
dyster-pipe, clus'-tyr-peip, s. rhefrell,
Uafrell, rhefrbib, rhefrchwistrell.
Coacervate, co-a-syr'-fet, ■;;. a. pentyru,
crugio, tyru; cynnodi, chwanegu: —
o. pentyrol, crugiol, dasylaidd.
Coach, C09, s. cerbyd ; clud : — v. cer-
bydu ; cludo ; clutteithio ; cludgario.
Coach-box, cof'-bocs, s. cerbydgist, clud-
gist, cludsedd.
Coach-house, cog'-hows, s. cerbytty,
clutty.
Coachman, cof'-myn, s. cerbydwyT,cer-
bydai, cludyrwr.
Coaction, co-ac'-shyn, s. cymhelliad,
gorfod, dirgymhelliad ; cydweithi-ed-
iad.
Coactive, c6-ac'-tuf, a. cymhelliadol,
gorfodol ; cydweithredol.
Goadjutant, c6-ad'-jiw-tynt, a. cyrmorth-
■wyol, cyf nerthol ; cydweithiol.
Coadjutor, co-ad-jw'-tyr, s. cynnorthwy-
•wx, cymhorthwT, helpwr, cyifrwywr.
Coadunition, co-ad-iw-nish'-yn, s. cy-
nghydiad, uniad, cynghasgliad.
Coagent, co-e'-jent, s. cydweithredydd,
cydoberwr, affeithiwr.
Coagment, cii-ag'-ment, v. a. cyttyru,
eydbentyru ; cydgyssylltu.
Coagulate, co-ag'-iw-let, v. ceulo, cawsio,
tolchi, cyttyru ; fferu ; ymdewychu.
Coagulation, co-ag-iw-k'-shyn, «. ceulad,
cawsiad, cytte^vycliiad, cynghorffol-
iad; tolch.
Coal, col, s. glo ; gliiyn : — v. a. golosgi'
glonodi.
Goal-basin, c61'-be-sn, s. basarn glo, pan-
nyledd glo, globant ; cae glo.
Coal-black, col'-blac, a. gloddu, gloliw,
gorddu ; cyn ddued a'r glo.
Coal-box, coi'-bocs, s. hawg glo, crwth
glo, ysgiitell lo ; hawg, ysgutyll.
Coalery, col'-yr-i, s. gwaith glo, glofa,
glowaith, globwU, clawdd glo.
Coalesce, c6-a-les', v. n. cyduno, cyd-
ymuiio, cj'funo ; ymlynu, ymgys-
sylltu ; cyttyfu.
Coaiescence, co-a-ies'-sens, s. cyduniad,
cyfuniad, undeb; ymlyniad, cyssyllt-
iad ; cyttyfiad.
Coalescent, co-a-les'-sent, a. ymunol,
cydunol, cyfunol ; cytt'wf , undwf .
Coalition, c6-a-lish'-yn, s. cj'f uniad,
cydymuniad, ymgydiad, cyssylltiad;
undeb.
Coalmeter, col'-mi-tyr, s. glofesurydd,
gloiadur.
Coalmine, col'-mein, «. globwU, glo-
glawdd, pwU glo. [glowaith.
Coalpit, col'-put, s. globwll, gloglawdd,
Coaly, c6l'-i, a. gloaidd.
Coaptation, co-ap-te'-shyn, s. cyfaddas-
iad, cjTnmesm-iad, cydgymhwysiad.
Coarct, c6-arct', \ v. a. cydwasgo,
Coarctate, co-arc'-tet, j tynhau; crugio;
cyf yngu, caetliiwo ; rhwystr, lluddias.
Coarse, coyrs, a. garw, bras, braisg;
trwsgl, gwrthun, taiog, anfoneddig-
aidd, difoes, aflednais; gwael;
anghoethedig ; anfedrus.
Coarseness, co'yrs-nes, s. garwedd,
breisgedd ; trysgledd, taiogrwydd, an-
f oesedd, anharddwch ; anmhurdeb.
Coast, cost, s. goror; arfordir, glan y
mor, cost ; bro, gwlad, ardal, parth,
tuedd; terfyn, cyffin; ystlys, ochr;
eithaf dir : — v. glaiif orio, gororhwylio ;
hwyHo gyda'r Ian, gerhwyHo, ori.
Coaster, ciis'-Lyr, s. orlong, arf orlong ;
glanforwr.
Coat, cot, s. cot, hugan, coban, cotan,
cob, pais ; amwisg, arwisg, twyg ;
tudded, caen, haen, crawd, gorchudd,
gwisg ; cai-den : — v. a. caenu, gwisgo;
huddo; tuddedu; rliuchio.
Coat-armour, cot-ar'-myr, «. pais arfau,
achen, arfbais, arfeb ; cwnsaUt, arf-
arwyddion=(7oa< of arms.
Coating, ciit'-ing, s. gorchudd, toad,
caeniad, tuddiad, amwisgiad ; caen,
haen ; brethynion, defnydd cobau.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; 0, tor, ond ei sain yn hwy ; 0, lion ;
COCK
133
CODI
Coax, cocs, V. a. coegio, gwenieithio,
truthio, hudo, pratio, llithio, lloddi,
llochi.
Cob, cob, s. pen, y pen, cop, cob, top,
copa ; crinwas, cybydd ; pelen, pel ;
bangc, ebol annysbyddaid ; merlyn ;
cor, pryf copyn, coryn ; cleiwellt ;
breichfasged ; maenen ; hucan, gwyl-
an Iwyd : — v. a. llafrastellu, fBangellu
kg astell.
Cobalt, cii'-bolt, s. cobalt=math ar ddelid
brau.
Cobble, cob'-bl, s. ceubal, cwcli pysgota :
— V. a. clytio, brasdaclu, trwsio.
Cobbler, cob'-blyr, s. clytiwr, brasdrws-
iwr, brasbwythwT, bon-gler, bwngler-
yn; gwaelyn.
Cobcal, cob'-cyl, s. llopan ddwyreiniol,
sandal.
Cobiron, cob'-ei-yrn, s. gobed, brigwn.
Cobra CapeUo, cob'-ry ca-pel'-lo, s. y
sarff gycyllog, peithwiber, peithsarff.
Cobswan, cob'-swan, s. penalarch, cob-
alarch ; alarch gwryw.
Cobweb, cob'-web, s. gwe'r cor, gwe'r
copyn, gwe'r pryf copyn, gwe'r coryn,
copwe, adargopwe, corwe, cyffiniden ;
magi : — a. copweog ; troellog.
Cocciferous, coc-suff'-yr-yz, a. grawn-
ddygol, grawnddwyn, ceronog, bacon-
og, eirinog.
Coccolite, coc'-co-leit, s. gronfaen, aer-
onfaen.
Cochineal, co5'-i-ntl, s. eirosbryf, coch-
bryf ; eirosnwydd, eirosne, eirosliw.
Cochleare, coc'-li-y-ri, s. Uwyaid.
Cochleary, coc'-li-yr-i, a. cogyrnog,
nydd-droawl, dynyddol, grisdroawl,
troellog, sidrwyol.
Cock, coc, s. ceiliog ; dwsel, coc : — v.
gwalcio, sythu, ymgodi, dyrchafu ;
byldorchi ; caf nu ; pensythu ; my-
dylu, cocio.
Cockade, c6-ced', s. hetrosyn, hetnodyn,
hedrosyn, swyddrosyn.
Cockahoop, coc'-y-hwp, ad. yn orhoenus,
yn orlawen ; yn uchelgrib ; ar ei uch-
elfanau.
Cockatoo, coc-y-tw', s. coccatw, tyff-
barrot=math ar barrot.
Cockatrice, coc'-y-trus, s. ceiliog neidr,
y fad felen, teyTnsarff=math ar sarff
ddychymmygol, a gynnyrchid, fel yr
oferdybiai yr hynafiaid, o wy ceiliog.
Cockboat, coc'-biit, s. corgwch, corfad ;
cwch Hong, cwch bach.
Cockcrowing, coc'-cro-ing, s. caniad y
ceiliog ; plygain, pylgain.
Cocker, coc'-cyr, v. a. cocri, anwesu,
llochi, anwylo ; tramawrhau : — s.
ceiliogwr, ymladdwr ceUiogod ; socas ;
ysnidgi.
Cockerel, coc'-cyr-el, s. ceiliogyn, ceiliog
ieuangc, cyw ceiliog.
Cocket, coc'-et, s. toUysgrif , sel cyllitty ;
breinsel ; trafnwarant, toUwarant ;
tolldy ; gollyngeb : — a. hoyw, bywiog,
heini ; cymhen, tafodrydd.
Cockhorse, coc'-hors, ad. ar gefifyl, ar
gefn ei geffyl ; ar ei ucheE anau ; yn
eithaf ei lawenydd.
Cockle, coc'-cl, s. cocos, rhython; bulwg,
ydig, gith, Uer, efrau, efr : — v. crychu,
cori, ymgrynhoi ; tolftio.
Cocklestairs, coc'-cl-steyrz, s. pi. grisiau
tro, nyddrisiau.
Cockloft, coc'-lofft, s. croglofft, coeg-
lofft, nenawr.
Cockmatch, coc'-ma?, s. ymladd ceiliog-
od, ymladdfa ceUiogod.
Cockney, coc'-ni, s. Llundeinydd, Llun-
deiniad ; dyn meddfaeth ; cocryn.
Cockpit, coc'-put, s. cadlas ceiliogod,
ymladdle, cadf a ; trinfa.
Cockroach, coc'-ro§, s. rhufchwilen,
archwilen.
Cockscomb, cocs'-com, s. crib ceiliog ;
cribeU ; coegyn.
Cockshut, coc'-shyt, s. cyflychwyr;
ucher ; cyfliw gwr a Uwyn.
Cocksure, coc'-shyr, a. cwbl sicr, tra
hyderus ; hyderus, sicr, diogel.
Cockswain, coc'-sn, s. badlywydd.
Cocoa, co'-co, s. Coco, Cocoa, Cocos,
dwyfyswydd=math ar balmwydden ;
cocoswy, cneulyn, trwyth Coco.
Cocoa-nut, co'-cii-nyt, s. cneuen Coco,
cocoen, cocosgneuen.
Cocos, coc'-os, s. Cocos, y pren Coco,
Cocoswydd.
Coctible, coc'-tubl, a. berwadwy.
Coctile, coc'-tul, a. crasedig, pobedig.
Coction, coc'-shyn, s. berwad ; traul.
Cod, cod, s. y penfras, y pysg penf ras ;
cod, cibyn, plisgyn ; coden, cwd ;
ceillgod, caill ; gobenydd, clustog : —
V. a. codenu, cibynu.
Codded, cod'-ded, a. codog, peisgog,
masglog.
Code, cod, s. rheithlyfr, deddflyfr,
deddfres ; Uyfr ; greal, greant.
Codex, cii'-decs, s. ysgriflyfr ; Uawysgrif.
Codger, cod'-jyr, s. buach, delff, taiog ;
cybydd, cerlyn.
Codicil, cod'-i-sul, s. olwyUwys, atwyU-
ys, chwanegiad at ewyllys.
S, Ho; u, dull; v>, swn; w, pwn; y, yr; f, ffel tsh; j, John ; sh, ftl s yn eisieu ; z, zeL
COFF
134
COGN
Codle, cod'-dl, v. a. goferwi, berwi.
Codling, cod' -ling, s. afal berwyadwy;
afal cynnar ; penfresyn, penfras ieu-
angc.
Coefiicacy, co-efif'-i-cy-si, s. cydeffaith,
cydnerthineb,, cydallu, cyfallu.
Coefficiency, co-e-ffish'-en-si, s. cyd-
weitliredlad, cydeffeitliiad, cyfachos-
iad.
Coefficient, co-e-ffisb'-ent, a. cydweith-
redol ; cydachosol, cydeffeitliiol ; cy-
ffallwy.
Coemption, co-emp'-shyn, s. hoUbryn-
iad, cyfanbryniad.
Coequal, co-t'-cwyl, a. gogystal, gogyf-
ui-dd, cyfartal, cydradd, cystal, cys-
iadl, cj'feisor, cydwastad.
Coequality, co-i-cwol'-i-ti, s. cydraddol-
deb, cystadledd, gogyfartaledd.
Coerce, cii-yrs', v. a. attal, rhwystro,
gorfodi, lluddias; cymheU, dirio.
Coercible, co-yr'-subl, a. attaliadwy,
gorfodadwy ; cymheUadwy.
Coercion, co-yr'-sliyn, s. attaliad, cyfat-
taliad, lludd, gorfodaeth ; ystwy,
ffrwyniad.
Coercive, co-yr'-£iif, a. attaliadol,
rliwj'strol ; gorfodol, cymheUiadol.
Coessential, c6-es-sen'-shyl, a. cydhan-
fodol.
Coetaneous, co-i-te'-ni-yz, a. cyfoed, cyf-
oes, gogyfoed, cyfoesol.
Coeternal, co-i-tyr'-nyl, a. cyttragwydd-
ol, gogyd-dragwyddol, cydfythol, cyd-
dragywyddol.
Coeval, co-i'-fyl, a. cyfoed, cyfoediog,
cyfoes, nnoed, gogyfoed: — s. cyfoed-
iog, cyfoed, cyfoeswr -.—pi. cyfoedion.
Coexist, c6-eg-zust', v. n. cydhanfod,
cydfod, cysbod, cydhanfodi.
Coexistence, c6-egz-us'-tens, s. cydhan-
fod, cydhanfodaeth, cydfydiant.
Coexistent, c6-egz-us'-tent, a. cydhan-
fodol, cydfodol, cydfydol.
Coextend, c6-eca-tend', v. n. cydestyn,
cyfestyn, cyhydeddu, cyfledu.
Coffee, coff'-i, s. coffi.
Coffee-cup, coff'-i-cyp, s. •wpan goflS.
Coffee-house, coff'-i-hows, s. ty coflB,
coffifa ; gwestty.
Coffee-room, coff'-i-rwm, s. ystafell
goffi ; darllen-gell.
Coffer, coff'-yr, s. coffr, cist, prenfol;
trysorgist, trysor :— v. a. coffri, cistio.
Coffin, ccff'-un, s. arch, prenial, ysgrin :
— V. a. gosod mewn arch, cau mewn
arch. [ydd, prenialwr.
Coffin- maker, coff'-un me-cyr, s, eirch-
Cog, cog, V. truthio, gwenieithio, coegi,
hocedu, twyUo ; ffuantu ; geuo ;
chwareu 'r ffon dd'W'ybig: — s. cog,
cocas, cocosen,dant olwyn,rhod-ddaiit.
Cogency, co'-jen-si, s. gi'ym, nerth, gallu,
yni, effeithioldeb, gi-ymusedd.
Cogent, co'-jent, a. grymus, nerthol,
cadarn ; effeithiol ; cymheUus, dir,
egn'iol.
Cogger, cog'-gyr, s. coegwr, truthiwr.
Cogging, cog'-ging, s. twyU, cast, ystryw.
Cogitate, coj'-i-tet, v. n. meddylied,
meddwl, synied, ystyried ; myfyi-io.
Cogitation, coj-i-te'-shyn, ». meddwl,
syniad ; ystyriaeth, myfyrdod ; ar-
gynghyd.
Cogitative, coj'-i-tc-tuf, a. meddyUol,
syniadol ; myfyriol, cynghydus.
Cognate, cog'-net, a. cyttrasol, cystlyn-
aidd, perthynasol, cyf athrachol ; cyf-
rywiol :— s. perthynas ; caremiydd ;
cystlwn, tras.
Cognation, cog-ne'-shjm, s. cyttras, car-
ennydd, cystlynedd ; cyfathi-ach, tras,
perthynas.
Cogniac, con'-iac, «. Coniac, Uoswin
Cognac, alferwin, y poethwin goreu.
Cognisee, con-i-si', s. dirwyai, derbyn-
ydd dirwy ; hawlblaid, cwynwr.
Cognisor, con'-i-zor, a. dirwyog, add-
eddwr dirwy ; amddiffynydd, difiyn-
blaid.
Cognition, cog-nish'-yn, s. adnabydd-
iaeth, gwybyddiaeth, gwybodaeth,
nabyddiaeth, nabod.
Cognitive, cog'-ni-tuf, a. gwybyddol,
nabyddus, gwybodol, nabyddol.
Cognizable, con'-i-zybl, a. gwybyddad-
wy, nabodadwy ; holadwy, cynghaws-
adwy, profadwy ; barholadwy.
Cognizance, con'-ni-zyns, s. gwybydd-
iaeth, gwybodaeth, nabodaeth, adna-
byddiaeth ; holiad, chwiliad, bam-
hoHad, clywedigaeth ; gwrandawiad
cwyn ; addefiad ; sjdwad, canfodiad.
Cognizant, con'-ni-synt, a. gwybyddua,
adnabyddus, cydnabyddus ; holiadus,
rheithnabyddus.
Cognomen, cog-no' -men, s. cjrfenw, gor-
enw, atenw, adenw ; Uysenw.
Cognoscence, cog-nos'-sens, «. gwybydd-
iaeth, gwybodaeth, nabyddiaeth.
Cognoscente, oog-nos-sen'-ti, *. hyfeim-
iad, hywyddon, gwybodwr, celfwydd-
iad, beirniad.
Cognoscible, cog-nos'-si-bl, a. gwybod-
adwy, nabodadwy ; chwiliadwy, hd-
adwy.
a, iel a yn tad ; a, cam'; e, hen ; e, pen ; i, lUd; i, dim i o, toi, ond ei ssiu ya liwy ; o, Uon ;
COIN
135
COLL
Cogwheel, cog'-hwil, s. olwyn gocos,
deintrod, rhod gocasau.
CJohabit, cii-hab'-ut, v. n. cyttrigo, cyd-
fyw, cyttal, cydanneddu ; cydwelya.
Cohabitant, co-hab'-i-tynt, s. cyttrig-
ydd, cydanneddwr, cyttywT, cyd-
breswylydd.
Cohabitation, co-hab-i-te'-shyn, s. cyt-
trigiad, cyttrefiad, cyttrigias, cydan-
neddiad, cydwelyaeth, cydwestwch.
Coheir, co-e'yr ; co'-eyr, s. cydetifedd,
cyttreftadog, cydetif eddwr.
Coheiress, c6-e'yr-es, s. cydetifeddes,
cyttifeddes, cyf etifeddes.
Cohere, co-hi'yr, v. n. cydlynu, glynu,
cydymlynu, ymwasgu ; cytuno, ym-
gyssylltu ; cyf ateb, sutio.
Coherence, c6-hi'-rens, s. cydlyniad,
cyflyniad, ymgydiad; cydundeb; cys-
sylltiad, cyfuniad, cynghydiad; cys-
sondeb.
Coherent, co-hi'-rent, a. cydlynol, cyf-
ymlynol ; cyfunol, cytun, cytfiin, cyng-
weddol ; cyssylltedig, unci ; cyfaddas,
cymhwys, cymmesur ; cysson.
Cohesion, cb-hi'-zhyn, s. cydlyniad, cyf-
lyniad, glyniad, cydymlyniad ; cys-
sylltiad, uniad; cydymrwymiad; ym-
ddibyniad.
Cohesive, co-hi'-suf, a. cydlynol, cyf-
lynol, ymlynol, ymgydiol, yinunol. .
Cohibit, co-hub'-ut, v. a. attal, rhwystro,
gwahardd, lluddias, bustachu.
Cohobate, c6'-ho-bet, v. a. ad-ddystyllu,
adfernio, arddystyUio, arhidlo.
Cohort, co'-hort, s. catrawd Rufeinig,
myntai Rufeinig ; byddin, llu, cadlu.
Coif, coifi", s. moled, penwisg, cap, pen-
guwch ; graddgap, urddgap : — v. a.
moledu, penwisgo, brigapio.
Coiffure, coiS'-wyr, s. penwisg, pen-
llJian.
Coigne, coin, v. n. cribddeilio: — «. cor-
nel, congl, ebach.
CoU, coU, V. a. torchi ; plygu ; dyrwyn
yn dorcli, amddyrwyn ; rhaffrwyo : —
s. torch, reaffrwy, gwden.
Coin, coinj s. bath ; arian bath, arian
bathol, mwnai, arian, ariant ; batheU,
bathon, bathyn, batharn : — v. a.
bathu ; Uunio, dyfeisio ; ffagio, cwein-
io; gwneuthur; dychymmygu.
Coinage, coi'-ncj, s. bathiad, bathawd ;
arian bath ; batharian ; bathdal ; bath-
olion, bathonau ; bathyddiaeth, gwaith
bathwT ; dyfeisiad, ffugwaith.
Coincide, co-un-seid', v. n. cyttaro, cyd-
gyf arf od ; cytuno, cydsynied ; cyf-
ladd, cydredeg; ymgyfarfod; cyd-
fyned, amdal.
Coincidence, c6-un'-si-dens, s. cyttaraw-
iad, ymgyfarfod, cyfrediad, cytundeb,
cyd-ddamwain ; cyssondeb.
Coincident, c6-un'-si-dent, a. cyd-
ddygwyddol, cydredol, cyttarawol,
cytunol ; cydamserol.
Coiner, coi'-nyr, s. bathwr; bathydd
arian ; lluniwr, dyf eisydd, ffugiwr.
Coinhabitant, cii-un-hab'-i-tynt, «. cyt-
trigydd, cyttrefwr, cydbreswylydd.
Coinherit, co-un-her'-ut, v. a. cyd-
etif eddu, cyfetifeddu.
Coistril, cois'-trul, «. cUiad, ffoadur,
llyfrwas ; llengcyn, hogyn.
Goit, coit, s. coetan, taflechen, taflgant :
— i;. coetio, coetanu, chwareu coet-
anau ; taflu.
Coition, co-ish'-yn, s. cydiad, cydgnawa,
ymread, ymrewydd, ymgyd ; cenadl-
iad.
Cojoyn, co-join', v. a. cyfuno, cygys-
sylltu, cydswyddogi.
Cojuror, co-j?«'-ryT, s. cyttyngwr.
Coke, coc, s. goloi-glo, llosglo; marwor.
Colander, cyl'-yn-dyr, «. hidl, hidlyr.
Colation, c6-le'-shyn, s. hidliad ; aw-
goethiad.
Colature, co'-ly-gtcyr, s. hidlad; hidl-
ion.
Colbertine, col-byr-tin', «. colberten=s
math ar ysnoden.
Cold, cold, a. oer,oerllyd, addoer, rhyn-
Uyd, annwydog, fferllyd; diymdawr,
diofal :— s. oemi, oerfel ; annwyd ; yr
annwyd, y gormwyth.
Coldish, col'-dish, a. oeraidd, lledoer,
llugoer, annwydaidd.
Coldness, ciild'-nes, s. oerni, oeredd ; oer-
felgarwch, annwydedd ; rhyndod ;
gwresbaU.
Cold-shot, ciild'-shot, a. oerfrau ; oerfyr.
Cole, col, s. bresych, cawl.
Coleopteral, co-li-op'-tyr-yl, a. caesed-
nogol, caesadenaidd ; chwilenaidd.
Colic, col'-ic, s. rhefrwst, coluddwst,
bolwst ; cnofa'r coludd, syclif olwst : —
a. rhefrystol, bolystol.
CoUapse,col-laps',s. dadfail, cydfethiant,
cyfymollwng, nwyf ball, curiad : — v. n.
cydsyrthio ; adfeilio.
Collar, col'-lyr, s. coler, torch, mynwar ;
aerwy, cadwyn ; gyddfdorch ; mwn-
dlws ; myngci, myngcyn ; penfar,
penffestr, cebystr ; modrwy, gwregys :
— V. a. coleru; llindagu; aeiwyo,
torchi, mynwaru.
fi, llo; u, dull ; w, swn; w, pwn ; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, Itel 8 yn elsieu; b, zel.
COLL
136
COLO
Collate, col-let', v. a. cymharu, chwilio ;
cyfleu, cyflwyno; cyflwynosod.
Collateral, ool-lat'-yr-yl, a. cyfochrol,
cyfystlys, cjrfarystlys, cyfochr, cyf-
eisor, cyfael; cyfredol, anunion-gyrch:
—s. cyfyatlysog, cyfochi-og, ciir cyf-
ystlys.
CoUation, col-le'-shyn, s. cymhariad ;
cyflead, cyflwyniad; cystadliad; cyd-
osodiad; cyfluniaeth, arlwy, cynar-
mei-th.
Collator, col-le'-tyr, s. cymharydd, cyf-
alwr; cyfleuwr, glwyslewr.
Collawd, col-lod', v. a. cydfoli, cyd-
foliannu.
Colleague, col' -Kg, *. cydswyddog, cys-
swyddwr ; cyf aill, cydymaith, cydwas.
Colleague, col-ltg', v. cydswyddo.
Collect, col-lect', v. casglu, cynnuU,
cryiihoi, dargroni, hel, clasgu, crugio ;
ymgasglu.
Collect, col'-lect, s. cryiiodeb, colect) ber-
weddi, byrgais, casgl, clasg.
CoUectaiiea, col-lec-t?-ni-a, s. pi. cyn-
nuUion, casgUadau ; pigion, deAvision,
dethoHon.
CoUectaneous, col-lec-te'-ni-yz, a. cyn-
nulledig, casgledig.
Collected, col-lec'-ted, p. a. ymdawel-
edig ; tawel, digyfito ; llariaidd ; di-
ysgog, diynunod.
Collectedly, col-lec'-ted-li, ad. ar un
olwg ; yng nghyd ; tan xm ; yn
dawel.
Collection, col-lec'-shyn, s. casgliad, cyn-
nulliad, casgl, casglfa, crawn, cy-
nglirawii ; cronf a, crynoad ; greawd ;
dethoUad; cyfroddiad.
Collective, col-lec'-tiif, a. cynnuIUadol,
casgledig, cryno, twysgol.
Collector, col-lec'-tyr, s. casglwr, cyn-
nullydd; detholydd; ceisiad, tollur,
cyllidydd.
Collectorship, col-lec'-tyr-ship, s. casgl-
yddiaeth ; amobryniaeth, toUuriaeth.
College, col'-lej, s. coleg, elasgor, ban-
ger, cor, brodorfa, piifysgoldy, clas;
prifysgol; brodoriaeth; cymiulliad.
Collegial, col-li'-jyl, a. colegaidd, coleg-
ol, elasgorol, clasurol, ban-goraidd.
CoUegean, col-li'-jyn, s. colegiad, coleg-
wr, clasgoriad, bi-odor, urddysgolor;
myfyriwT, efrydydd, ysgolor.
C6llegeate, col-li'-ji-et, a. colegol, coleg-
aidd, elasgorol, clasurol, brodorfaol : —
s. colegwT=.Oollegian.
Collet, col'-let, s. maenrwy, boglyn;
claeremas ; gludai, glud, gludran.
Collide, col-leid', v. a. gwrthdaro,gwrtii-
ergydio, cyttaraw; gyrthio.
Collier, col'-iyr, s. glowr; masnachydcl
glo.
CoUiery, col'-iyr-i, s. gwaith. ^o, glofa,
globwll, glowaith, pwU glo, gloglawdd.
Colligate, col'-li-gct, v. a. cydxwymo,
cydglymu, cyfrwymo.
Colligation, col-li-ge'-shyn, s. cydrwym-
iad, cynghlymiad.
CoHimation, col-li-me'-sbyn, s. annel,
anneliad, cyfeiriad, cyfeimod, nod,
selnod.
CoUineation, col-lnn-i-c'-shyn, ». cyfeir-
liniad, Dyfeliad, anneliad.
CoUiquate, col'-Ii-cwet, v. cyttoddi,
toddi, dadnier; Uyneiddio, meddal-
lian. '
Colliquation, col-li-cwe'-shyn, s. cyt-
toddiad, toddiant, dadferiad; curiad,
treuHad; Uifiant.
Collision, col-lizli'-yn, s. gwrthdarawiad,
gwrUiergydiad, cyfergyr, ermid; cyf-
erbyniad, ymyrthiad.
CoUocate, col'-lo-cet, v. a. cy&en ; gosodj j
rhoi, dodi ; lleoli ; sefydlu ; swydd-
iadu:— a. "cyfleol, gosodedig.
Collocation, col-lo-ce'-shyn, s. ej&ead,
llead, rhoddiad, sefydliad.
CoUocution, col-lo-civZ-shyn, s. cyd-
ymddyddan, cynnadledd, ^'lafaredd,
ymgomiad, siarad. [plentyn.'
Collop, col'-lyp, s. gol-wyth; Uyweth;
Colloquial, col-lo'-cwi-yl, a. ymddyddan-
ol, cydgomiol, ymgomiol, cydlaf arol, j
chwedleuol.
Colloquy, col'-lo-cwi, s. ymddyddan,
cymddyddan, siarad, cyflafaredd, cyn-
nadledd, ymgom, y-madroddiaeth, ym-
ddywediad, cyfariaith, Uafar gwlad.
CoUow, col'-l6, s. parddu, huddugl.
CoUuctancy, col-lyc'-tyn-si, s. gwrth-
ymdrech, gwrthwynebiad.
CoUuctation, col-lyc-te'-shyn, *. cyd-
ymdrech, ymdrechfa, cyfymdrechiadf
gwrthrynedd, gwrthedd.
Collude, col-liwd', f. «• cyttwyllo, <grd-
hocedu; cydfradu; chware'r ffon
ddwybig.
Collusion, col-liw'-2ihyn, s. cyttwyU,
cystwyU, boced, somiant, diclieU.
Collusive, col-liV-suf, a. cyttwyllol,
cydhocedus, cydffuantus ; twyllodrus.
Colly, col'-li, s. parddu, huddugl : — v. a.
pardduo, diwyno.
Colocynth, col'-6-sunth, i. chwerafaL
af al chwerw, cieaion chwerw yr afal
gwyn.
a. ftl a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, oudeisainyabvry; o, Uoa
COLT
137
COMB
Colon, co'-lyn, s. y coluddyn mawr, y
rhefgoluddyn, gorgoluddyn ; gor-
-walianai, gorwaliannod, dryll ym-
adrodd:=:
Colonel, cyr'-nyl, s. milwriad, pen-
catrawd, cyrnol.
Colonelcy, cyr'-nyl-si, ) s. milwr-
Colonelship, cyr'-nyl-ship, ) iaeth,
pencatrodaetli, cyriioliaeth.
Colonial, co-lo'-ni-yl, a. trefedigol.
Colonize, col'-ii-neiz, v. trefedigo, tref-
iannu, trefogi; poblogi.
Colonnade, col-6-ned', s. colofnedd,
colomawd, colofres, pillres, rhes o
golofnau.
Colony, col'-6-ni, s. trefedigaeth, trefod,
trefodogaeth, plan-wlad ; trefedigion.
Colophon, col'-6-ffon, s. dybenawd, diw-
eddawd, cyflawniad; terfyn Uyfr,
gynt yn cynnwys lie ac amser ei -ys-
grifeniad ; Colophon=dinas yn Ionia.
Colophonite, col'-6-ffon-ut, s. ystorfaen,
colophonith.
Colophony, col'-o-ffon-i, s. muchystor,
ystor du ; pyg.
Colerate, cyl'-yi'-ct, a. lliwiog, lliwiedig.
Colorific, cyl-yr-tLfif-ic, a. lliwiadol, lliw-
iol ; Uiwbaii-, lliwddwyn.
Colossal, co-los'-syl, a. cawraidd, en-
fawr, gorfawT, diifawr, anferth, am-
rosgo.
Colosseum, col-os-si'-ym, s. Coloseum,
Coliseum, Colosseion ; cawradail, am-
ddrychfa.
Colossus, co-los'-sys, s. Colossus ; cawr-
ddelw, gorddelw ; cawrgerfyll.
Colour, cyl'-yr, s. Uiw, gne; gwawr,
eiliw, gome ; ffugliw ; Uedliw, pasnt ;
rhith, ffug, lledrith, esgus ; ymddang-
osiad ; gwrid, hoen ; math, rhyw : —
V. Uiwio ; cochi, gwrido, ymliwio,
ffuantu, lledrithio, egluro ; enliuddo ;
cywilyddio.
Colours, cyl'-yrz, s. pi. llumanau, ban-
erau ; arwyddion rhyfel, lliwiau rhy-
fel : — sing, lluman, baner.
Colourable, cyl'-yr-ybl, a. lliwiadwy ;
ymddangosiadol, tebygol, golygus,
wynebdeg.
Coloured, cyl'-jTd, p. a. lliwiedig, lliw-
iog ; amryliw, brith ; ffhgiol.
Colourist, cyl'-yr-ust, s. lliwiedydd,
lliwiwr, lliwiadur.
Colourlessi cyl'-yr-les, a. diliw, afliwiog;
tryioew.
Colstaif, col'-staff, s. trosol, gwif.
Colt, cijlt, s. ebol; blangc; llwdn;
ffllog.
Colter, col'-tyr, «. cwlltr, cylltyr, cyU-
tor, cwlltyr.
Coltish, col'-tisli, a. ebolaidd; rliontus,
gwamal, nwyf us, prangciol, chwareu-
gar, trythyll.
Colubrine, col'-iw-brun, a. sarffol, nadr-
aidd; cyfrwys, flfalst, ffel.
Columbary, col'-ym-byr-i, s. colomendy.
Coluraliian, co-lyni'-bi yn, a. Colym-
maiQd=:pertiiynol i Americ;i, f el gwlad
a elwir ar enw Colymmus={ CoZum6«s).
Columbic, co-lym -bic, a. colymmig,
columbig^perthynol i'r delid Colym-
miwu.
Columbine, col'-ym-bein, a. colomen-
' aidd, colomenliw : — s. madwys ; ys-
gentcn, digrifes ; colymmith, y Hiwn
Colymmiwn ; arianllys, troed y
barcud.
Columbium, c6-lym'-bi-ym, s. Colym-
miwn, Tantalum=math ar ddelid o
liv/ haiarn.
Column, col'-ym, s. colofn, piler, post,
colof , pill, colon, crynbiU ; Uedwyneb ;
cydfriger.
Columner, c6-lym'-nyr, a. colofnaidd,
colofnol, pileraidd.
Colure, co-liw/yr, s. colrod.
Coma, c6'-my, s. hunwst, hun-glwyf,
gorgysgrwydd, cysgadrwydd ; gwaUt,
blew ; Uyswallt, briger Uysiau ; gwaUt
seren, planedwallt.
Comate, com'-et, a. gwaUtog, blewogj
ffluwchaidd, pelydrog.
Comate, co-met , s. cydymaith, cyfaiU.
Comatose, co'-niy-tos, a. hun-glwj^us,
hunystog, cysglyd, trymllyd.
Comb, com, s. crib ; cribell ; ysgrafell ;
melgell, melgod, crwybr ; cwm, glyn,
cwmarch :— ??. a. cribo; ysgrafellu,
rhistyUio ; dadrysu.
Combat, cym'-byt, v. ymladd ; ymryson,
ymomest, ymomestu, brwydi'o, ym-
drechu, ymwrio, gwrthladd, gwrth-
sefyll, gwrthwynebu ; catiiu, batelu,
gyrthio ; ornestu ; gwrthbrofi : — s,
ymladd, brwydi-, cysbwj', trin, cad,
aer, ymgyrch, amryson, breithell;
omest.
Combatant, cym'-by-tynt, a. ymladdgar,
ymdrechol ; gwrthwynebol :—s. ym-
laddwr, rhyswr, arwr, campwr ; or-
nestydd ; ymddadleuwr, ymwanwr.
Combative, cym'-by-tuf, a. ymladdgar,
ymry son-gar.
Combativeness, cym'-by-tuf-nes, s. ym-
laddgarwch, ymrysedd ; ymxysonedd,
gwrolfrydedd.
fi, lloj u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; i, ael.
COME
138
c 0 :m M
Combinable, cym-bei'-nybl, a. cyfunad-
wy, cyssylltadwy.
Combination, com-bi-ne'-shyn, s. cyfun-
iad, cj^tundeb, cydsyniad ; cyssylltiad,
cydblethiad, cymhlethiaiit, cyfymlyn-
iad, cyfundod, cydiad, cyplysiad ;
cymmysgiad, cymhlethiad, cyssodiad ;
cydfwiiad, cynglirair ; cynnulliad ;
rhifuniad.
Combine, cym-bein', v. cyfuno; cyd-
uno, cytuno; cydgyssylltu, cydym-,
glyniu ; cymmysgu, cyssoddi, cy-
mhlethu, cydgorffori; cynghreirio,
cysswyno ; ymgyfeUlachu.
Combust, cym-byst', a. cyngreidiol, cyd-
losgol.
Combustible, cym-bys'-ti-bl, a. hylosg,
llosgadwy, hydan, ennynol :— s. dys-
gymmon, gosgymmon, magdan, hy-
losgyn.
Combustibility, cym-bys-ti-bul'-i-ti, s.
hylosgedd.
Combustion, cym-bys'-fyn, cym-byst'-
iyn, s. cydlosgiad, cyflosgiad, llosgiad ;
banffagliad, goddeithiad, ennyniad,
cynneu, tanUwyth ; dyfysgi, terfysg,
cyffro, trybestod.
Combustive, cym-bys'-tuf, a. hylosg,
hydan.
Come, cym, v. n. dyfod ; dawed, dawad,
delu, delyd, dod, doddi, dygwyddo,
damweinio, hapio ; dynesu.
Come-oif, cym-off', s. esgus, lliw, ffug-
iad, rhitli ; diangfa, ymocheliad.
Comedian, cym-i'-di-yn, s. cymwawd-
ydd, cymwawdur, goguswr, com-
ediwr.
Comedy, com'-i-di, s. cymwawd, gogus-
gerdd, goguseg, goguschware, comedi.
Comeliness, cym'-li-nes, s. gweddusder,
prydfei-thwch, prydweddoldeb ; glen-
did, harddwcli, tegwch, teleidrwydd,
gweddeiddrwydd, mireinder, hawdd-
garwcli, taolusrwydd ; pryd a gwedd ;
addasrwydd.
Comely, cym'-li, a. gweddus, gweddaidd,
prydferth, prydus ; gl3,n, teg, glandeg,
pefr, hardd, berth, gosgeddig, telediw,
telaid, trefnus, cryno, tlws, glwys,
hawddgar, dillyn, eirian, addwyn,
addas, cymhwys, priodol: — ad. yn
weddus.
Comer, cym'-yr, s. gwestai, asp, Uetty-
wr ; dj-f odiad, dyn dyfod, dyfodadyn,
dieithr, dieithryn, estron.
Comessation, com-es-se'-shyn, a. cyfedd-
ach, wttres ; gloddestiad.
Comet, com'-et, s. seren gynffonog, seren
•wib, rhonseren, llostseren, seren
lostog, seren losgyrnog, seren waUtog,
corned.
Cometarium, com-et-te'-ri-ym, s. rhon-
seniadur, rhonserfynag.
Cometary, com'-et-yr-i, a. rhonserol,
comedol.
Comfit, cyin'-ffut, s. ancwyn, sychan-
cwyn : — v. a. ancwyno, sychfelysu,
chwegeiddio.
Comfort, cym'-Syrt, s. cysur; dyddan-
wch, hyf ryd"wch, Uoniant, adferthwch,
dyhuddiant, damgeledd : — v. a. cy-
suro ; dyddanu, sirioli, lloddi ; cyn-
northwyo ; nerthu.
Comfortable, cym'-ffyr-tybl, a. cysurus j
dyddanol ; hylon, hyfryd, esmwyth,
clyd, cyfannedd. ■ I
Comforter, cym'-fiyr-tyr, s. cysurwr; 7
dyddanydd.
Coinfortless, cym'-ffyrt-les, a. digysur,
anghysurus ; annyddan, anhylon ;
amddifad.
Comic, com'-ic, > a. digrif, ysmala,
Comical, com'-i-cyl, ) cellweirus, arab,
arabeddus ; afiaethus,difyr,digriiiawn,
dysmalj cymwawdus, gogusol, com-
ediol.
Coming, cym'-ing, a. dyfodiad, dawed*'
iad, dyfodfa ; dynesiad, nesM :— a.
dyfodol, dawedol.
Comitatus, com-i-te'-tys, s. gosgorddy
myntai, tyrfa; ardal, rhandir, swydd,
sir.
Comitia, co-mish'-y, «. pi. maonfaj
cymmanfa Ruf einig.
Comitial, co-mish'-yl, a. maonfaolj
cymmanfaol ; perthynol i'r f aonf a.
Comity, com'-i-ti, s. hynawsedd, moes-
garwch, mwynder, tiriondeb, add-
fwynder.
Comma, ^com'-my, s. gwahanai ; rhag- ■
waliannod=.
Command, cym-mand', v. gorchymmyn,
erchi, peru, peri ; Uyrvio, rheoU,
llywodraethu, l!y wyddu ; gosod, pen-
odi ; cyfarchwylio ; anf on ; dylan-
•vradu ; arwain ; cadlywio ; gorfodi : —
s. gorchymmyn, arch, archiad, periad ;
gair ; llywodraeth, awdurdod, rheol-
aeth, meistrolaeth, blaenoriaeth, galla,
swydd, rhwysg ; neges, cais.
Commandant, cym-man'-dant, s. pen-
llywydd, penciwdod, cadflaenor, cad-
lywydd, llywiadur, priflywydd ; Uyw-
ydd, blaenor.
Commander, cym-man'-dyr, s. penaeth,
llywydd, Uywiadur, cadflaenor, cad-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; 0, tor, ond ei saiu yn hwy ; o, llon>
COMM
139
COMM
lyw, priflywydd, penciwdod, blaenor,
penswyddog, aerlyw, rhwyf, arwein-
ydd; gorchynunynwr ; pwyodr, hyr-
ddyr, gordd.
C!ominander-in-cliief, <;ym-man'-dyr-in-
qiS', s. cadlywydd, penciwdod, pen-
cadlyw, pendragon, penllueddwr.
Commandment, cym-mand'-ment, s. gor-
chymmyn, arch, archiad ; awdurdod.
Commark, cym-marc', s. cyffin, flBn,
terfyn, cytterfyn.
Commaterial, com-my-ti'-ri-yl, a. cyd-
ddefnyddiol, cydsylweddol ; o'r un
defnydd.
Commatic, com'-my-tic, a. byr, cryno,
cynnwys, taifyr ; attalnodol.
Commeasurable, cym-mezh'-w-rybl, a.
cymmesui-adwy, cyf artaladwy ; cyd-
fesurol.
Commemorable, cym-mem'-o-rybl, a.
gwiwgof, cofiadwy, hygof, cofus.
Commemorate, cym-mem'-6-ret, v. a.
cyfargofio, coffau, cofio, adgoflfa.
Commemoration, cym-mem-6-re'-shyn, s.
cyfargofiant, cofiS,d, cofiad, coffadwr-
iaeth, cof, adgoffa ; cofwyl, cylchwyl.
Commence, cym-mens', v. dechreu, cyn-
nechreu ; cychwyn, codi ; cynraddio.
Commencement, cym-mens'-ment, s.
declireuad, dechreu, cynnechreu, de-
chre ; cychwyniad, cychwniad, codiad.
Commend, cym-mend', v. a. canmol,
clodf ori, moli, cyf oli ; cyflwyno, cym.-
meradwyo, gorchymmyn.
Commendable, cym-men'-dybl, a, can-
moladwy, gwiwglod, clodwiw, hyglod,
molediw, clodforus, moliannus.
Commendam, cym-men'-dym, s. gwag-
Iwysfudd, gwag eglwysfudd, cyflwyn-
fudd.
Commendation, com-men-de'-shyn, s.
canmoliaeth, canmoliad, molawd, clod,
clodforedd, moliant, cymmeradwy-
aeth ; anerch, cyf archiad, gwasanaeth;
cymmediwiau.
Commendatory, cym-men'-dy-tyr-i, a.
canmoliaethol, cyfoUannus ; cym-
mynol, anerchiadol ; cyflwynol, gwag-
Iwysfuddol :—s. canmoliaeth = Com-
mendation,
Commensality, com-men-sal'-i-ti, s. cys-
seigiaeth, cydfyrddiaeth, cydwestiad.
Commensurability, com-men-siw-iy-
bul'-i-ti, s. cymmesuroldeb, cydfesur-
edd, cyfartalnvydd.
Commensurable, com-men'-siw-rybl, a.
cymmesurauiwy ; cydfesurol, cyd-
fydrol.
Commensurate, cym-men'-siw-ret, a.
cymmesurol, cyf esurol ; cyfraddol ;
cymmedrol, gogyliyd : — v. a. cym-
mesuro, cyfartalu ; cymmedroli.
Commensuration, com-men-siw-re'-
shyn, s. cymmesuriad, cydfesuriant.
Comment, com'-ment, v. egluro, eglur-
hau, esbonio, amlygu, dehongli, ar-
nodiadu, agoryd ; sylwi :— «. eglur-
had^ Commentary.
Commentary, com'-men-tyr-i, s. esbon-
iad, arnodiad, egluriad, amlygiad, de-
hongliad, aralygiad, sylw, sylwad,
nodiad ; coflyfr, cofnod : — v. a. es-
bonio, arnodiadu, egluro.
Commentator, com'-men-te-tyr, s. es-
boniwr, amodiadur, nodiadur, de-
honglwr, sylwedydd, egluriadur, eg-
lurwT, eglurhawr.
Commentitious, com-men-tish'-yz, a.
dychymmygol, ffugiol, dyfeisiol.
Commerce, com'-myrs, s. masnacli, traf-
nid, trefnidiaeth, maeleriaeth, cyd-
fasnach, cyfnewid, cyfnewidiad ; cy-
weithas, ymgyfeillach, cystlwn, ym-
gystlynedd, ymdriniaeth, ymdrafod ;
cywestach : — v. n. niasnachu, traf-
nidio, maelieru ; cyweithasu, ymgys-
tlynu, ymgyfeillach.
Commercial, cym-myr'-shal, a. masnach-
ol, trafnidiol, maelierol ; cyweithasol.
Commigrate, com'-mi-grct, v. n. cyd-
fudo, cymmudo.
Commination, com-mi-ne'-shyn, s. by-
gythiad, bygyliad, bwgwth, bwgwl.
Comminatory, cym-mun'-y-tyr-i, a.
bygythiol, bygylog.
Commingle, cym-ming'-gl, v. cymmysgu,
tryfysgu, cymhlitho, cyboli, mysgu.
Comminute, com'-mi-niwt, v. a. mal-
urio, malu, pylori, meilioni ; teneuo.
Comminution, com-mi-niw'-shyn, s.
maluriad, manfaliad, ffyloriad, man-
hM; teneuad.
Commiserable, com-muz'-yr-ybl, a.
tosturiadwy, gresynol, truenus.
Commiserate, cym-muz'-yT-et, v. a.
tosturio, trugarhau, cydymdeimlo k.
Commiseration, cym-muz-yr-e'-shyn, s.
tosturi, tosturliM, trugaredd; cyt-
teimlad; cynghi-aifft.
Commissariat, com-mus-sar'-i-y, «. rhag-
lawiaeth, dirprwyaeth, prwyadur-
iaeth ; dirprwyaid.
Commissary, com'-mus-syr-i, s. dir-
prwywi', dirprwyad, prwyadur, rhag-
law, rhagswyddog ; glwysraglaw ;
arfolygydd, arfraglaw ; cenad.
o, Uo; u, dull; lo, swnj w, pwn; y, yr; j, fel tsli ; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
COMM
140
COMM
Commissary-general, com'-mus-yr-i-jen'-
yr-yl, s. penrhaglaw, penpi-wyadur.
Commission, cym-mish'-yn, s. gwneuth-
uriad, cyflawniad ; s'wyddogaeth, ar-
swyddogaeth, dirprwyaeth, prwyad-
aeth, prwyadoriaeth, diriirwyeg ;
awdurdod ; gorchymmyn, archiad ;
ymddiriedaeth ; prwydal, maeldal,
negesdal ; negesiaeth ; gwarant, cyf-
arch, llythyr cynnwys : — ?•. a. awdur-
dodi ; swyddogi, dirprwyo, prwyadu,
penodi ; galluogi.
Commissional, cym-mish'-yn-yl, )
Commissionary, cym-misli'-yn-yr-i, J
awdurdodedlg, swyddogedig.
Commissioner, cym-mish-yn-yr, s. dir-
prwywr, prwyadur ; arswyddog, tra-
swyddog; rhagswyddwr ; cynddjych-
iolwr, cynnrychiolydd ; negesydd ;
cenad.
Commissure, cym-mish'-ioyr, s. cymmal,
cysswUt, cydiad ; gwrym, gwniad.
Commit, cym-mut', v. a. gwneuthur,
gwneyd, gweithredu ; gorchymmyn,
erchi ; ymddiried ; traddodi ; cyfleu ;
anf on ; bradycliu ; rhwymo, gwystlo ;
cystadlu ; cysbwyUo, cysseddu, pwyll-
gori.
Commitment, cym-mut'-ment, s.
gwneutlmiiad ; archiad ; rhoddiad ;
traddodiad ; traddodeb, carcharwaes ;
cysseddiad; anfoniad.
Committal, cym-mut'-tyl, s. gwystlad,
ymrwymiad ; gwystl, adneu.
Committee, cym-mut' -ti, s. pwyUgor,
cyssedd, cyf eisteddfod ; cysbwyllawd,
cysseddiad ; cyf eisteddwyr, cyf eis-
teddiad.
Committee, com-mut-ti', s. traddodai,
ceidwad.
Commix, cym-mics', v. cymmysgu,
cyboli, tryfysgu, cymhiitho, bloffi.
Commixtion, cym-micst'-iyn ; cym-
mics'-?yn, s. cymmysgiad, dyfysgiad ;
trybolfa.
Commode, cj^m-mod', s. cymhenmsg.
Commodious, cym-mo'-di-yz, a. cyfleus ;
cymhwys, cymmesur ; priodol ; budd-
iol.
Commodiousness, cym-mo'-di-ys-nes, s.
cyfleusdra; cyf addasrwydd ; def nydd-
ioldeb ; prydlonder.
Commodity, cyra-mod'-i-ti, s. nwydd ;
eiddo ; Ues, mantais : — pi. nwyddau.
Commodore, com'-mo-doyr, s. morlyw,
morraglaw, morlywydd.
Commodulation, com-mod-iw-le'-shyn,
s. mesur, cytundeb.
Common, com'-mjrn, a. cyffredin ; cy-
flFredinol ; cyd ; sathredig, arferol,
cynnefin ; gwael, iselbris, gwerinol ;
cyhoedd ; cydberthynol ; gwladol : — s.
cyttir, ceinile, cydborfeldir; gweling,
ialdir : — v. n. cydfwyta, cysseigio,
cydymbori, cydborfhau:— ad. yn gy-
ffredin.
Commonage, com'-myn-ej, s. cydbor-
fraint, hawl i gydbori.
Commonalty, com'-myn-yl-ti, s. y cy-
ffredin, y werin, y bobl, y cjrfifredin-
oUon, y bobl gySredin, gwladogion,
gwaer, adfaon.
Common-council, com'-myn-cown'-sul, s.
trefgynghor, tregynghorfa ; cynghor
cyffredm ; cynghorlys.
Commoner, com'-myn-yr, s. cyffredin wr,
cyffrediniad ; gwreng ; cydfwytawr ;
seneddwr ; cydborwr ; puten ; cyf-
ranog.
Common-hall, com'-myn-hol', s. dinasdy,-
dinasly, cydneuadd.
Commonition, com-mo-nish'-yn, s. rhy-
budd, cynghor ; annogaeth ; addysg.
Common-law, com-myn-lo', s. cyfraith
y wlad ; y gyfraith gyffiredin ; cyfraith
draddodiadol.
Commonly, com'-myn-li, od. yn gyffred-' !
in; ynfynychaf, fynychaf, ganamlaf;
yn sathredig ; yn hollol.
Commonness, com'-myn-nes, s. cyffred-
inrwydd, cyffiredinedd, cyffredinol-
rwydd; mynychder.
Commonplace, com-myn-ples', a. cy-'
ffredin, sathredig, hen, cynnefin :—
s. cyfnod, cjrfnodiad, test3m, cyffred-
in : — V. a. cofnodi, nodlyfru, coflyfra.' '
Commonplace-book, com-myn-ples'-bwo,
s. nodlyf r, cofnodlyfr, nodachlyfr,
coflyfr, pennodlyfr. '.
Common-please, com-m3rn-pKz', s. def-
lys, Uys dadleuon cyffredin. >
Common-prayer, com-myn-pre'-yr, t. <
gweddi gyffiredin.
Common-prayer-book, com-myn-pre'-yr-
bwc, s. Llyfr Gweddi Gyffiredin. '
Commons, com'-mynz, s. pi. cyffredin-
wyr, cyffrediniaid, y cyffredin; aelod-
au ty 'r cyffredin, is-soneddwyr, y
gwladwyr ; y bobl gyffredin, y werin,
gwrengwyr; cjiitir, tir cyffredin;
cyfymborth ; cyssaig ; cysseigiad.
Commonweal, com-myn-wtl', )
Commonwealth, com'-myn-welth, j '
gwladwriaeth, gwladoldeb ; gwerin.
iaetli, gwerinlywodraeth, gwerinwlad.
wriaeth ; y cyffredin, y wlad, y cy.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; 1, dim; o, tor, oud «i sain yn hwy ; o, lion;
COMM
141
COMP
hoedd; y cyfoeth oyffredin, lies y
y wlad ; brodoriaeth.
Commorance, com'-mo-ryns, s. arosfa,
trigfan, preswylfod, annedd, cartref.
Cominorant, com'-mo-rynt, a. arosol,
trigiamiol, preswyliol, anneddol.
Commot, cyni-myfc, i. cwmmwd.
Commotion, cym-mo'-shyn, s. cyffro,
cynhwrf, terfysg, cythrwfi, aflonydd-
wch, godwrdd, cymhelri, cythrudd,
cyffroad ; angerdd.
Commove, cym-mwf ', v. a. ysgogi, cyti-
hyrfu, aflonyddu, ansefly(Uu.
CJommune, cym-miwn', v. ymddyddan,
ymgomio, siarad, cymddyddan,
chwedleua, ymddywedyd, cydsiarad,
cyfymbwyllo ; cymmuno.
Communicable, cym-miV-ni-cybl, a.
cyfranadwy ; hysbysadwy, myneg-
adwy.
Communicableness, cym-miw'-ni-cybl-
nes, s. cyfranogoldeb, cyfranolrwydd.
Communicant, cym-miw'-ni-cynt, i.
cymmunwr, cymmunydd.
Communicate, cym-miV-ni-cet, v. cyf-
ranu, cyfranogi, rhoddi ; mynegi,
hysbysu; cymmuno, derbyn y cym-
mun ; cyf roddi ; cydio ; cystlynu,
cyfathrachu ; cyffredino.
Communication, cym-miw-ni-ce'-shyn,
«. cyf raniad, cyfraiiogiad ; ymddy-
ddan, cjnnddyddan, ymgomiad, cy-
lafaredd, ymadrodd; mynegiad, am-
lygiad ; gohebiaeth ; ymgydiad, cys-
sylltiad ; cyf athracli, cymdeithas ;
ffordd, cyfi-WTig ; cynniwair, tram-
■wyfa.
Commiuiicative, cym-miw'-ni-ce-tuf, a.
cyfran-gar ; rhyddf eddwl ; cymmwyn-
asgar.
Communing, cym-miV-ning, s. ym-
ddyddan, cydymddyddan ; cyfeiUach,
cyfriaach.
Commmiion, cym-miV-ni-yn, s. cym-
mundeb, cymmun, cyfundod; cym-
deithas, cyfeillach ; undeb.
Communion-cup, cym-miw'-ni-yn-cyp,
s. caregl, cymmun-gib, cwpan y Cym-
mun.
Commiuiionist, cym-miV-ni-yn-ust, s.
cymmundobwr, cymmundebog.
Communist, com-miV-nust, s. cyd-
feddiannur ; pleidiwr cydfeddian-
naetli.
Community, cym-miw'-ni-ti, s. gwlad-
wriaetli, cydwladoldeb, y wlad ; cym-
munoldeb, cyfundeb ; plwyf ; cyd-
feddiant ; cyfranogiad.
Commutable, cym-miV-tybl, a. newid-
adwy, cyf newi.diol ; amobrwyol.
Commutation, com-miw-te'-shyn, 8.
newidiad, cyf newid, amnewidiaeth ;
cospnewid, cosppryniad ; iawn ; prid-
werth. .
Commutative, cym-miV-ty-tuf, a. cyd-
newidiol, cyfnewidiol; amobrwyol.
Commute, cym-miwt', v. newid, cyf-
newid, araUu ; amobrwyo ; cospprynu,
cospnewid; cymmodi, penydio, dad-
olychu.
Compact, cym-pact', a. cryno, cyn-
nwys ; dwys, cydwasg, ff6r, dirfing ;
taflyr, taclus, twtnais, twt, del, trefn-
us, trym, telediw, clws, tlws; cyd-
nerth, fFyrf , tyn ; gwneuthuredig, cys-
soddedig; cyssylltedig : — v. a. uno,
cyssylltu, cynghydio, cyfuno ; dy-
wasgu, tynhau ; cynnwyso, crynhoi ;
dwysglymu, tynwasgu ; cymmoni,
tacluso ; cytuno, ammodi, cynghreir-
io; cyfansoddi, gwneuthur.
Compact, com'-pact, s. cytundeb, cyf-
ammod, cynghrair, ammod.
Compactedness, cym-pac'-ted-nes, )
Compactness, cym-pact'-nes, ) "
ciynodeb, crynhS,d, cynnwysder ;
dwysder, dirfinder, clynder, cyf ander,
fiferder ; talfyredd, twtneisrwydd,
cliwder; caledwch, trysymedd, cad-
ernid.
Compacture, cym-pac'-^yr, s. cydgys-
syUtiad, cysswUt, cydiad. ; adail, ad-
eUadwaith ; u.niad, cymmsJiad, asiad ;
cymmal ; gosodiad.
Compages, cym-pe'-jiz, s. desgyssylltiad,
cyfunbarthiad ; cyssyUtiad.
Compagination, cym-paj-i-ne'-shyn, s.
parthraniad ; adeUadaetli ; cyfuniad,
cymhlethiad ; cynnwysiad.
Companion, cym-pan'-iyn, s. cydymaith,
cyfaill, cymdeithydd, canymdaith ;
cymhar, cyfranog, cyweithydd, cyd-
weinydd ; carodyn, anwylyn ; gris-
borth, grisgynnor. '
Companionship, cym-pan'-iyn-ship, s.
cymdeithas, cyfeillach ; cymdeitMon,
torf.
Company, cym'-py-ni, s. C3rmdeithas,
cyfeOlach, cymdaith ; cymdeithion,
cydgyf eiUion; cymdeithfa, cj'dymaith;
jTugynnull, casgl, cyfarfod, cynnnll-
iad ; tyrfa, myntai, Uu ; cattorf , cat-
t3Tfa, catrodas, adgatrawd, byddinres;
bagad ; haid, rhawd ; cyf rinach, brawd-
oliaeth ; gosgordd ; cydfasnach, cyd-
fasnachwyr; cynghorflF; cyfranogaeth:
8, Ho; u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
CO MP
142
CO MP
— V. cymdeitliio, hebrwng, cydfyned ;
ymgjrfeillachu, ymddilyn ; cymdeith-
asu, cyfrinachu ; cydymgymmysgu ;
cywestu, cydorwedd.
Comparable, com'-py-rybl, a. cymhar-
adwy, tel3ygadwy ; cymharol ; cyd-
radd, cyffeljrb, cystal ; cydwerth.
Comparably, com'-py-ryb-li, ad. mewn
cyinhariasth ; yn gydraddol ; yn gy-
fielybol.
Comparates, com'-py-rets, s. pi. cy-
mharolion.
Comparative, cym-par'-y-tuf, a. cy-
mharol, cymhariaethol, argystadl.
Compare, com-pe'yr, v. cymharu, cy-
ffelybu, cystadlu, tebygu, cyfartalu,
cyfalliau, cydgyffelybu, dyfalu, hefel-
ychu ; cydystyried, cydfamu; hefelu:
— s. cymhariaeth, cyffelybiaeth ; hef-
eleb.
Comparing, cym-pe'yr-ing, s. cymhar-
iad, tebygiad, cystadliad, befeliad.
Comparison, cym-par'-i-sn, s. cymhar-'
iaeth, cyffelybiaeth, cystadledd, cyf-
artaledd, cyffelybrwydd, tebygiaeth ;
cymhariad ; dammeg ; cymharedd,
cyfweddiad.
Compart, cym-part', v. a. parthu,
rhanu, dosbarthu; — s. parth, aelod.
Compartiment, com-part'-i-ment, )
Compartment, com-part'-ment, )
rhan, dosbarth, cymharth ; adeilran.
Compartition, com-par-tish'-yn, a. rhan-
iad, dosbarthiad.
Compass, cym'-pys, s. cylch, cylchedd,
cylched, amgylchedd ; amgylch ; ter-
fynau ; cwmpas, compawd, cwmpawd,
compod; cylchred, cylchyn, amgant,'
comp, cwmp ; cylchedydd, cylchiadur,
cylchyr: — v. a. amgylchu, cylchynu,
cwmpasu ; cael, cyrhaeddyd ; cyf -
lawni ; amcanu, dyf eisio, cynllunio ;
mynu.
Compasses, cym'-pys-uz, s. pi. cwmpas,
cylchiadur, cylchyr, compod.
Compassion, cym-pash'-yn, s. tosturi,
gresyndod, trugaredd ; cydymdeiml-
ad, tynerwch}
Compassionate, cym-pash'-yn-et, a. tos-
turiol, tosturiaethol, tragarog, tyner :
— V. a. tosturio, gresynu, trugarhau.
Compatibility, com-pat-i-bTil'-i-ti, s.
cydweddoldeb, cyssondeb ; cytundeb,
cymmodoldeb.
Compatible, cym-pat'-i-bl, a. cydwedd-
ol, cysson, c^unol ; cyttalgar ; addas.
Compatient, cyra-pe^-shynt, a. cyd-
oddefol.
Compatriot, cym-pc'-tri-yt, s. cydwlad-
wr, cydwleidiad, cywlad ; cydwlad-
garwr : — a. cydwladol ; cywlad.
Compeer, cyra-pi'yr, s. cyfurddor, cyd-
raddwr, cydradd; cyfaDl, cydymaith,
cymmrawd, cyfeisor : — v. a. cyfraddu,
cystadlu.
Compel, cym-pel', v. a. cymheU, dir-
gymheU, gorfodi, gorfodogi, dirio ;
gyru, gwthio ; peru i ; cynnuU ; gorch-
Compellation, com-pel-le'-shyn, s. cyf-
arch, anerchiad,moesweddiad ; galwad.
Compendious, cym-pen'-di-yz, a. ciyno,
talfyr, talfyredig ; cynnwysfawr ;
ages.
Compendium, cym-pen'-di-jTn, s. cryn-
odeb, crynoad, talfyriad, byrdreith-
awd ; cynnwysiad.
Compensate, cym-pen'-set, v. talu, at-
talu ; gwobrwyo, gobri ; talbenu,
unioni.
Compensation, com-pen-s«'-shyn, taled-
igaeth ; t&l, taliad, pwyth, attaUad ;
cyfrdaliad ; iawm ; gobrwy ; bodd-
loniad; cywerthydd; diwygiad.
Compensatory, cym-pen'-sy-tyr-i, a. tal-
edigol ; gwobrwyo! ; dadolychol ; cy-
werthyddol.
Compete, cym-pif , v. n. cystadlu, cyd-
ymgeisio, cydymdrechu, cyngorchestu.
Competence, com'-pi-tens, a. cyfraid,
digon, digonedd ; dogn ; cyfaddas-
rwydd, gweddusran ; gaUu.
Competent, com'-pi-tent, a. digonol, cy-
mhwys, addas, cymmesur, cymmedr-
ol, diwaU, cyfreidiol, gweddus, gwiw ;
perthynol.
Competition, com-pi-tish'-yn, s. cydgais,
cydymgais, cystadledd, cyst^idleuaeth,
cystadlaeth, cyfergais, cydamryson,
cyfymryson, cyngorchest.
Competitor, cym-pet'-i-tyr, s. cydym-
geisydd, cy(i3rmgeisiwT, cydgeisied-
ydd, cystedlydd, cystadleuydd, cyf-
jrmrysonwT, cyderlyniwr, gwrthwyn-
ebwr.
Competitory, cym-pet'-i-tyr-i, a. cy-
ngheisiol, cydymgeisiol, cystadleuol ;
cyderfyniol.
Compilation, com-pi-le'-shyn, s. casgl-
iad, casgl, cydgasgliad, cynnulliad;
pentyriad ; cyf ansoddiad.
Compile, cym-peU.', v. a. casglu, cyn-
null, crynhoi ; amrygasglu ; cyfan-
soddi, ysgrifenu.
Compiler, cym-pei'-ljT, s. casglwr,
detholydd, cynnullwr, aiiirygasglydd.
a, fel a ja tadj a, cam; «, hen; e, pen; >, llid; i, dim; o, tor, ond ei eaiu yn hwy ; o, lion;
COMP
143
COMP
Complacence, C3rm-ple'-sens, ) s. hy-
Complacency, cym-ple'-sen-si, j fryd-
wch, boddh4d, jrmhyfrydiad, bodd-
lonnvydd, boddineb, dywenydd ; hy-
nawsedd, mwyneiddiwch, moesgar-
wch, cyweithasrwydd ; boddlondeb,
cymmodlonedd ; cyfanneddrwydd.
Complacent, cym-ple'-synt, a. hynaws,
mwyn, tirion, hyfoes, cyweithasol ;
hyf ryd, boddhaol, boddlawn, cyf oddus,
cymmaws.
Complain, cym-plen', v. ri. cwyno,
achwyn ; alaethu, galaru ; grwgnach,
tuchan ; beio ; ymUw.
Complainant, cym-ple'-nynt, \s. ach-
Complainer, cym-ple'-nyr, ) wynwr,
achwynydd, hawlydd, hawlblaid, liol-
ydd ; erlynydd ; cwynwr, alaetliwr ;
grwgnachydd, grymialydd.
Complaint, cym-plent', s. cwyn, achwyn;
galargwyn ; tuchan ; dolur, poen,
anhwyldeb; cur, gofid; cyhuddiad,
achwyniad.
Complaisance, com-ple-zans', s. mwyn-
der, moesgarwch, rhadlonedd, bonedd-
igrwydd, tiriondeb ; ymddarostyngiad
= Complacence.
Complaisant, com-ple-zant', a. addfwyn,
moesgar, cyweithas, boneddigaidd,
moesog, rhywiog, cymmwynasgar:=
Complacent.
Complanate, cym-ple'-net, )v. a. gwas-
Complane, cym-plen', j tatu, Uyfn-
hau, llyfelu, gwyneblyfnu.
Complement, com'-pli-ment, s. cyflanw,
cyflenwad ; cyflawniad, cwblh^d, cyf-
aniad ; llanw, cyflawnder ; perffeith-
iad ; dogn ; cyf an, Uawnrii ; moes,
defod ; moesgyf archiad.
Complemental, com-pli-men'-tyl, a. cjrf-
lawnol, cyflawniadol ; Uawnrif ol.
Complete, cym-pKt', a. cyfla"wn, per-
ffaith, hoUol, cwbl, cyfan, cyflwyr,
digoU, cyfoll, cydol, cyfrben; llawn,
llwyr ; gorphenol ; taclus, cymhen :
— V. a. cyflawni, gorphen, perffeithio,
cwblhau, diweddu ; llenwi ; cyfanu,
cyfrdroi; neithio.
Completeness, com-plit'-nes, s. cjrflawn-
der, perflfeithrwydd, cyfanrwydd.
Completion, cym-pli'-shyn. s. cyflawn-
\ iad, cwblhad, perffeithiad, cyflenwad ;
diweddiad.
Completive, cjrm-pK'-tuf, a. cyflawnol,
cwbUiaol, cyflenwol.
Completory, com'-pli-tyr-i, a. cyflawn-
iadol: — s. hwyi-weddi, hwyrwasan-
aeth.
Complex, com'-plecs, a. cymhlyg ; am-
rywiog, amryf al ; cyfansawdd ; cym-
mysg, dyrys, astrus ; cymhleth, cy-
mhlith ; amrywus : — s. amrygasgl ;
cynnulliad, cydgasgliad.
Complexion, cym-plec'-shyn, s. gwedd,
pryd, gwynebpryd, pryd a gwedd,
lliw 'r gwyneb, llewyrch, drych, gos-
gedd ; ediychiad, golwg ; croen ; tym-
mer, naws, ansawdd, creth, diwyg,
cyf ansoddiad ; nodwedd ; cymHygiad.
Complexional, cym-plec'-shyn-yl, a.
prydweddol, hoeniis ; ardymmeraidd.
Complexity, cym-plec'-si-ti, s. cymhlyg-
rwydd, cymhlethrwydd, dyrysni ;
astrusi, nidredd, amrywiogrwydd.
Complexure, cym-plec'-shyr, s. cymhlyg-
edd, cydbiethni, cymmysgedd.
Compilable, cym-plei'-ybl, a. jonrodd-
adwy, plygadwy.
Compliance, cym-plei'-yns, s. cydsyniad,
cydymblygiad, cydymagweddiad, ym-
ostyngiad, ymroddiad, cjiamodlon-
eddjgoddefiad.
Compliant, cym-plei'-ynt, a. cydsyniol,
ymroddol, hyblyg,ymagweddol, ufudd,
hynaws.
Complicate, com'-pli-cet, v. a. cy-
mhlethu, cymlilygu, cydweu ; cym:
mysgu, dyiysu, nidro: — a. cymhleth,
cymhlyg, cydweuedig; amryw, ami-
ran, Uuosryw, Uuosog ; cymmysgryw ;
cynghafog; astrus.
Complication, com-pli-ce'-shyn, s. cy-
mhlethiad, cymhlygiad; cydgasgliad;
cymmysgiad ; amrywiaeth.
Complicately, com'-pli-cet-li, ad. yn gy-
mhlethol, yn gymhlygiadol ; yn ddy-
lys. _
Complice, com'-plus, s. cyfranogwi*,
cysswyniad, afieithiwr, cyfrinachwr,
cydymaith.
Complicity, cym-plus'-i-ti, s. cymhlyg-
iaeth ; cymhlethiad.
Compliment, com'-pli-ment, s. cymmed-
iw ; moesair ; cyfarohiad, anerch ;
defodair; moliaith j^ cyiumjTedd ;
anrheg:— r. canmawl; cymmediwio;
cyfarch, cyfloddi, llon-gyfarch ; truth-
io ; cymmyreddu.
Complimental, com-pli-men'-tyl, )
Complimentary, com-pli-men'-tyr-i, )
a. cymmediwiol, moesog, cyfarchol ;
cymmyreddol ; cyfloddus, cydgyf-
archol, moesanerchol. [mrad.
Complot, com'-plot, s. cydfwriad, cym-
Complot, cym-plot', v. cydfradu, cyd-
lunio, bradfwriadu, cymmradu.
o, lloj u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, ^el tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, ael.
CO MP
144
COMP
Comply, Qon-plei', v. n. cydsynio, ym-
roddi, cytuno, ymfoddloni, gildio,
ufuddhau ; cydymoddef, cyngliordio ;
cyflawni, darweddu.
Component, cym-po'-nent, a. cyfan-
Boddol, cyssoddol, ansoddol, cyssodol,
elfenol, hanfodol, cyfreidiol, cyfan-
fiawdd : — s. elfen, cyssodran, cyssail,
cyssoddai, cyfansoddai, cyfansoddor,
rhan elfenol, rhan gyfansoddol.
Component parts, cym-po'-nent parts,
8. pi. cysseiliau ; rhif ranau ; rhanau
cyf ansoddol ; rhanau elfenol.
Comport, cym-po'i-t, v. cydweddu, ym-
weddu, cytuno, cyfateb ; ymarweddu.
Comport, com'-port, s. ymddygiad,
ymarweddiad, moes, bucheddiad,
agwedd.
Comportabk, cym-por'-tybl, a. cyd-
■weddadwy ; cytunol, cyngweddol.
Compose, cym-poz', v. a. cyfansoddi ;
cyssoddi; cyssodi; gwneuthur; trefnu,
cyminoni; ysgrifenu; llonyddu, es-
mwythau, gostegu; sefydlu, gosod.
Composed, cym-pozd', a. tawel, Uonydd,
heddychol, tangnef us, digyffro ; cyf-
ansoddedig.
Composedness, cym-po'-zed-nes, s. taw-
elwch, esmwythyd, arafwch, areul-
edd ; tawelfiydedd.
Composer, cjrm-po'-zjn", s. cyfansoddwr,
cyssoddwr ; awdwr, awdur, gwneuth-
urwr; alawydd, perorydd;,heddycli-
wr, tangnefeddwr. «— ^
Composing-stick, cym-po'-zing-stick, s.
cyssodyr, cyssodbren.
Composite, cym-poz'-ut, a. cyfansawdd,
cymmysg, cyf ansoddedig ; cyssyllt-
edig.
Composites, cym-poz' -uts, s. pi. cysodd-
ogion, cyfansoddogion, cyssoddolion.
Composition, com-po-zish'-yn, s. cj-fan-
soddiad, cyssodiad ; cyfosodiad ; can-
yddlaeth ; cyfansawdd, cymmysg ; un-
deb, cj'funiad ; gwaith, trefniad ; cyf -
lead ; cyssondeb, ammod ; cj-mmod,
cylaf aredd ; rhandaliad ; cyflaeth.
Compositor, cym-poz'-i-tyr, s. cyssod-
ydd; cyfansoddwr; trefnwr, cym-
monydd.
Compost, com'-pyst, s. plitliwrtaeth,
cymmysgddail ; gwrtaeth, cymmysg.
Compost, cym-piJst', r. a. plithwrteitli-
io, mysgwrteithio ; gwrteithio.
Composure, cym-po'-zhyi', s. tawelwch,
Uonyddwch; cymmodlonedd ; cyf an-'
soddiad ; gwaitli ; trefn ; agwedd,
tymmer; cytundeb.
Compotation, com-po-te'-shyn, s. cyd-
yfed, cyfeddach, cydlymeitiad ; cyd-
wledd.
Compound, cym-pownd', v. cymmysgu,
cymlditho ; cyfuno ; cyfansoddi, cys-
soddi ; c jrfymlynu ; cytuno, ammodi ;
cyssylltu, clymu ; cyf addaw ; cyfran-
dalu, godalu ; terfynu, cymmoni :—
a. cyfansawdd, cyfansoddedig, cys-
sawdd ; cymmysgedig, cymhlitli.
Compound, com'-pownd, s. cyfansawdd,
cymmy^, cyssawdd, cyngliog ; cyf-
randal, rhandal:— p?. cyfansoddion.
Compound word, com' -pound ■wyrd, s.
cyf ansoddair, cylmair, cyssoddair, gair
cyfansawdd.
Compound interest, com'-pound un'-tyr-
est, s. adlog, arlog, Uog ar log ; adlog-
aeth.
Comprecation, com-pri-cc'-shyn, s. cyd-
weddiad, cydweddi.
Comprehend, com-pri-hend', v. cynnwys;
amgyffred, dirnad, deall, gwybod;
genni ; goryinddwyn ; craffu.
ComprehensibUity, com-pri-hen-si-bul'-
i-ti, s. amgyffredi&d, dimadoldeb.
Comprehensible, com-pri-hen'-si-bl, a,
amgyffredol, dimadwy, deaUadwy,
oyimwysadwy.
Comprehension, com-pri-hen'-shyn, s.
amgyffred, cyffrediad, dimadaeth,
deadl, cyffred, dealldwriaeth ; gwybod-
aeth ; cjThaeddiad, eangedd ; craffder ;
cyimwysiad, crynoad, talfyriad ; gor-
ymddwyn.
Comprehensive, com-pri-hen'-suf, a.
cynnwysfawT ; cyrhaeddgar, helaeth ;
ystyi-fawT.
Compress, cym-pres', v. a. cydwasga,
gwasgu, dirwasgu ; cydgynnwys
cofleidio ; pentyru, crynhoi.
Compress, com'-pres, s. cydwasg, gwasg-
dusw, clustogun, gobenddjm.
Compressible, cym-pres'-si-bl, a. cyd-
wasgadwy, hywasg, dwysadwy.
Compression, cym-presh'-yn, ) s. cyd-
Compressure, cym-presh'-yr, j wasgiad,
cyngwasg, am wasgiad, dwysedd; cyf-
Iwythiad.
Compressive, cym-pres'-suf, o. cydwasg-
ol, cyfwasgol, dywasgol.
Comprint, com'-prunt, v. n, cydaigraflfu ;
twyllargraffu.
Comprisal, cyTii-preiz'-yl, s. cyimwysiad,
amgyffrediad.
Compri*, cym-preiz*, v. a. cynnwys;
cydgynnwys ; amgyffred ; gannu,
genni.
a, fel ayn tad| a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
t^ONC
145
CONC
Comprobate, com'-pro-bct, v. n. cyd-
gymmeradwyo ; cyttystio, tystbrofi.
Compromise, com'-pro-meiz, s. cyfadd-
awd, gogyf addawd ; cymmrodeddiad ;
goammod, ymgytundeb, cytundeb : —
V. a. cyfaddaw; ymgytuno k; goam-
modi, cytuno ; cylafareddu.
Compromiser, com -pro-mei-zyr, 5. cyf-
addodwr, cyfaddawtir.
Compromit, com'-pro-mut, v. a. gwystlo,
arwystlo ; addaw ; anturio.
Compt, count, v. a. cyfrif=(7oMW<.
Compt, comt, a. tlws, dillyn.
Comptrol, con-trol', s.=Control.
Compulsion, cym-pyl'-shyn, s. gorfod,
gorfodaetii, cynJielliad, dirgymhell-
iad, dir, dirdra, dirdrais, rhysgyr,
gorthrech, trais.
Compulsive, cym-pyl'-suf , ) a. gorfod-
Compulsory, cym-pyl'-syr-i, f ol, cy-
mlieUol, gorfodogol, treisiol, dirgy-
mhellol, diriol ; gorthrechol.
Compulsively, cym-pyl'-suf -li, ad. yn
orfodol ; trwy gjnnheU, o anf odd, dan
orfod, trwy drais.
Compunction, cym^pyngc'-shyn, s. pig-
iad, dwysbigiad, tymmigiad ; edifeir-
wch ; adgno, edloes, gorbicrwydd.
Compunctious, cym-pyngc'-shyz, )
Compunctive, cym-pyngc'-tuf, j" '
dwysbigol; edifeiriol; athrist, galarus.
Compurgation, com-pyr-ge'-slijm, s. cy-
mhurad, dylieuriad.
Computable, cym-piV-tybl, a. cyfrif-
adwy, hynf .
Computation, com-piw-te'-shyn, s. cyf-
rif, cyfrifiad ; cywerthiad ; damfwr-.
lad.
Compute, cym-piwt', v. a. cyfrif, cyf-
rif 0 ; bwrw, damfwrw ; barnu, tybio.
Computer, cym-piV-tyr, s. cyfrifydd,
cyfrifiadur, rhifiadur, cyfrifor.
Comrade, com'-red, s. cyfaill, cydymaith;
cydfilwr; llallogan.
Con, con, s. gwrth, erbyn : — v. a. myf-
yiio, adfeddyHed ; meistroli.
Con-amore, con-y-mo'-re, ad. yn wir-
foddol, yn e-wyllysgar.
Concamerate, cyn-cam'-yr-et, v. a. mydu,
. bwhau ; trosfydu, cromglwydo.
Concatenate, cyn-cat'-i-nct, v. a. cyd-
gadwyno ; cynghaneddu ; cydfordwyo,
cyfrwymo.
Concatenation, con-cat-i-ne'-shyn, s. cyd-
gadwyniad, cynghadwyniad; cynghan-
edd, cynghaneddiad ; cyfres^ rhes
olynol; cynghlymiad. "l'
Concavation, cong-cy-fe'-shyn, s. ceu-
grymiad, gwrthgrymiad, ceueddiad,
cyngheuad.
Concave, cong'-cef, a. ceuol, cau, argeuol,
cyngheuol, echrmn, crymbantol, pan-
nylog, gwrthgrwm ; rhongca ; cafnog :
— s. ceuedd, cwdd ; bwa, mwd, ceu-
gant, crymgant ; y ffurfafen : — v, a.
ceuo, cafnu, cyngheuo, crymbantu,
cwddedu.
Concaveness, cong'-cef -nes, )s. argeu-
Concavity, con-caf -i-ti, j edd, ceu-
edd, echrymedd, cychedd, ceudod,
gwrthgrymedd, cwdded, cwddyn.
Conceal, con-szT, v. a. cuddio, celu, dir-
gelu, celcio ; gorchuddio ; arlechu.
Concealable, con-sil'-ybl, a. celadwy,
hygel, cuddiadwy.
Concealed, con-sild', p. a. celedig, cudd-
iedig, cudd, cjmghel, dan gelc.
Concealment, con-szl'-ment, Si celedig-
aeth, dirgeliad, cuddiad, argelwch ;
cuddfa, dirgelfa, argel ; celc, encudd,
cuddiedigaeth.
Concede, con-sid', v. a. caniatiiu, can-
iadu, cenadu ; gadael, goddef, gildio ;
cydsynio, cytuno ; rhoddi, cyifroddi.
Conceit, con-sit', s. tyb, coel, tybiaeth,
barn, meddykith, delwedd ; coegdyb,
of erdyb, dychymyg, asbri, hunandyb ;
crebwyll; llettyb, drygdyb; cymhen-
dod; coegfalchder : — v. a. tybio, tyb-
ied, coelio ; meddwl, dychymmygu ;
llettybio.
Conceited, con-si'-ted, a. hunandybus ;
coeg,balch, gwagfalch, cymmyreddus ;
rhyddillyn.
Conceivable, con-si'-fybl, a. hydyb, hy-
gred, hygoel ; amgyffredadwy, deaU-
adwy, dirnadwy ; tebygol.
Conceive, con-stf, v. ymgael, yrndd^wyn,
beichiogi, arfoUi; planta, cenedlu,
ennin ; cyfebru ; deaU, amgyffired,
dimad, synied ; tybio, tybygu, medd-
wl, barnu, dychymmygu, dyfeisio,
bwriadu, myfyrio.
Concent, con-sent', s. cydlais, cydsain,
cytton, cynghanedd, cysseinedd ; cys-
sondeb, cyngweddiad ; caniatM ; cyd-
syniad.
Concentrate, con-sen' -tret, v. a. cymher-
feddu, canolbwyntio, cysbellu, creidd-
io, cynghreiddio ; dwyso, clynu, cyn-
nwyso, tueddu at.
Concentration, con-sen-tre'-shyn, s. cy-
mherfeddiad, cysbeUiad, canoliad,
cynghreiddiad, cydganoliad, creiddiad;
craidd; cynghwasgiad, cynghasgliad.
Concentre, con-sen' -tyr, v. cymJierfeddu,
6, llo; u, dull; to, swn; tr, pwn; y, yr; g, fel tsh; j, John; Bh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
CONC
146
CONC
cysbellu, cydganoli, cynghreiddio,
creiddio, cydgyfarfod.
Concentric, con-sen'-tric, ) a. cy-
Consentrical, con-sen'-tri-cyl, j mher-
feddol, cyniherfedd, cysbellus, cy-
nghreiddig, cydgreiddiol.
Concentual, con-sen'-gw-yl, a. cysson,
cydweddol, cysseiniol, cynghaneddol.
Conceptacl, con-sep'-tycl, a. derbynfa,
derbynle ; llestr ; liadgib, hadgell.
Conceptible, con-sep'-tubl, a. deaJladx^
=Covceivable.
Conception, con-sep'-shyn, s. jrmgael,
beichiogi, ymddwyn; deall, amgyffred,
dimad, -tyb, meddwl, bryd, syniad,
gwybodaeth ; amgyffrediad ; tybiant ;
coegdyb.
Conceptualist, con-sep'-^w-yl-ust, s. cy-
ffrediedydd.
Concern, con-sym', «. achos, neges, gor-
chwyl, mater, peth ; dyddordeb, gof al,
prydor, dyddoriant, ymdawr ; medd-
ylfry J ; traflferth, helynt ; pwys, cyf-
rif ; gwasanaeth, perwyl, amgylchiad ;
cur, dawr ; flfwdan, blinder ; syndod ;
cydfasnach ; ymyraeth ; cyfrangc : —
r. a. perthyn i, deiryd i ; dori, dy-
ddori ; malio, gofalu am ; dawr ;
effeitliio ar ; blino, cyffroi.
Concerned, con-syrnd', a. dyddorgar,
dyddorus, dyddorol, doms ; pryderus,
gofalus ; cydfasnachol.
Concerning, con-sym'-ing, prp. am, yng
nghylch, o ran, yn achos, o blegid, o
herwydd , herw y dd , tuag at, gydagolwg
ar, o barth, o barthed, parth, cylch,
cymhlegid ; mevrn perthynas i ; ym
inherthynas i.
Concernment, con-sym'-ment, s. achos;
gofal; pwys; ymyraeth= Cowcerft.
Concert, con-syrt', v. a. cyttrefnu, cyd-
lunio ; cydbwyso, cydgynghori.
Concert, con'-syrt, s. cyttrefniad, cyd-
fwriad, ymgynghoriad ; cynghanedd ;
cydgerdd, cydgan, cydgor, cyngherdd,
cjrmheroriaeth ; cysson-gerdd, cyfan-
gan ; cyssondeb, cydgordiad, cytun-
deb ; cydgais, cyfymdrech.
Concession, con-sesh'-yn, s. caniat&d,
cenad, goddefiad, cysbeidiant, gildiad.
Concessive, con-ses'-suf, a. caniataol,
goddefol, ymroddol.
Conch, conge, s. morgragen, cragen.
Conchology, cong-col'-6-ji, s. cregynydd-
iaeth, cregyniaeth, cregyneg.
Conchometer, cong-com'-i-tyr, s. cregyn-
iadur, cregynfesur, cregynyr.
Conciliate, con-sul'-i-et, v. a. cymmodi.
heddychu, athrywynu, boddloni ; cys-
sulio ; ennill ; cael, peri.
Conciliation, con-sul-i-e'-shyn, s. cym-
mod, heddychiad, trywyniad, dyhudd-
iant ; ennilliad ; Uoiij'ddwch.
Conciliator, con-snl'-i-e-tyr, s. cymmod-
WT, athrywynwr, heddychwr.
Conciliatory, con-sul'-iy-tyr-i, a. cym-
modol, dyhuddol, boddlonol, llon-
yddol.
Concinnity, con-sun'-ni-ti, s. crynoder ;
addasrwydd, gweddusder, tlysni, dill-
ynder ; cydweddiad ; gogydlais ; geir-
dingcian.
Concinnons, con-sun'-nys, a. cryno ;
cyfaddas; hyfryd, dyddan, mfyr,
mwyn.
Concionator, con-shi-o-ne'-tyr, s. preg- i
ethwr.
Concise, con-seis', a. byr, cryno, cyn-
nwys, cwta ; cynnwysfawr.
Concisely, eon-seis'-li, ad. yn fyr, yn
gryno ; ar fyr eiriau, ar air.
Conciseness, con-seis'-nes, s. crynoder,
byrdeb, cynnwysder, cwtogrwydd ;
crynodeb.
Concision, con-sizh'-yn, s. cyttoriad;
enwaediad.
Concitation, con-si-te'-shyn, s. cyflroad,
cynhyrfiad.
Conclamation, cong-cly-me'-shyn, s. cyd-
lefiad, cydlef, cydfloedd, cydwaedd,
dolef.
Conclave, cong'-clrf, s. cyniadurfa, cys-
bwyUf a, cynghellf a ; celgydfa, cel-
gymmanfa=cymmanfa'r cyniaduriaid
■ i ddewis Pab.
Conclude, oon-cHwd', v. dybenu,gorphen,
terfynu ; cwblliau, cyflawni ; casglu ;
bamu ; dimad ; hdni ; dyf amu, bwrw ;
dysbeuu ; tachweddu, terfynoli ; pen-
derfynu, sefydlu, penodi ; cynnwys ;
attal.
Conclusion, con-cliw'-zhyn, s. terfyn,
diwedd, dyben, gorphen ; diweddglo,
cynghload ; terfyniad, gorpheniad ;
casgliad, canlyniad ; pen, cynghlo ;
argeisiad; dystawrwydd.
Conclusive, con-cliw'-suf, a. penderfyn-
ol, gorphenol, cloawl, diymwad ; casgl-
adwy ; rhwymedigol.
Concoagnlate, cong-cii-ag'-iw-let, v. a.
cydgeido, cjTigheulo, cydgawsio, cyd-
fferu.
Concoct, con-coct', v. a. oydferwi, cym-
merwi ; treulio, bwyttreidio ; ceiilo ;
puro, coethi ; addfeddu.
Concoction, con-coc'-shyn, s. cymmer-
•, fel a yn tad ; a, cam; (, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, toi, ond ei sain yn hvy ; o lion;
CONG
147
COND
wad, berwad ; berw 'r cylla ; treuliad ;
ceulad, coethiad.
Concolour, con-cyl'-yr, a. cjrfliw, eiliw,
unlliw, cydliw.
Concomitance, con-com'-i-tyns, s. cyd-
fynediad, cydganlyniad, cyfodiad, ym-
^red.
Concomitant, con-com'-i-tynt, a. cyd-
fynedol, cydred, cydgyrcli, cytteith-
iol ; cyttrefnol : — s. cydymaith, cyf-
aUl, cydfynedydd.
Concord, cong'-cord, s. cytundeb, cyd-
undeb, cydweddiad, cyfundod, cy-
nghordiad, cydgordiad ; cydgord,
cynghord; cyssondeb, cydsain, cyf-
undon, cydlais, cynghanedd ; cydfod,
cymmod, heddwch; ammod, cy-
nghrair, cysswyn.
Concordance, con-cor'-dyns, s. cytundeb,
cydgordiad, cydweddiad ; mynegair,
mynegiadur, mynegai, dangoseg, my-
negur, myneglytr.
Concordant, con-cor'-dynt, a. cysson,
cytunol, cyt(in, cydgordiol ; cyfateb-
ol ; cydf odol, cymmodol ; hyf ryd : —
«. cytunog.
Concordat, con-cor'-dat, s. cytundeb,
cyf ammod ; cynghrair, cydgordeb.
Concorporate, con-cor'-po-refc, v. cyd-
gorffoli, cynghorffori ; ymgorffoli ;
cymmysgu; ymgymmysgu.
Concourse, cong'-cors, s. tyrfa, torf,
cynghad, cydgasgliad, cjmnulliad ;
cyrchf a, ymgyf arfod ; cynnullfa.
Concreate, con-cri-et', v. a. cydgreu.
Concremation, cong-cri-me'-shyn, s.
cydlosgiad.
Concrescence, con-cres'-sens, s. twf,
tyfiant, prifiad, cynnydd.
Concrete, con-crit', v. cyf uno, cyfymuno ;
casglu ; ceulo ; tewhau, tewychu ;
caledu ; cytt3rru ; cynghrethu ; cym-
mysgu, tadpio, ymlynu ; cyttyfu.
Concrete, cong'-crit, a. cyttwf; undwf ;
cydgasgledig, cyttyrog, cyfnn, cym-
mysg; ceuledig, cyttew; cyngbrethol,
ansoddol, ymlynol, cyfunsawdd: — s.
cyfansawdd ; cynghreth ; y cyttwf, y
cydwasg, y cyfun ; sylf onsawdd ;
cydgorff, clamp ; corff cyfansawdd ;
. (^twr, crynswth.
Concretion, con-cri'-shyn, «. cyttyfiad ;
cyttyriad ; ceulad, tewh^d, talpiad :
cydgorfforiad ; casgl ; calediad ; talp,
tolchen, mwl, pelen, fferiant.
Concretive, con-crz'-tuf, a. cyttyfol, cy-
nghorffol ; tewhaol, tolchenol, fferol.
Concubine, cong'-ciw-bein, s. gordderch.
gordderchwraig, gordderches, cyffod-
en, cymmones.
Conculcate, con-cyl'-cet, v. a. sathru,
mathru, sarnu, damsang, gwasarnu.
Concupiscence, con-ciV -pus-sens, s.
chwant, trachwant, chwantach; try-
thyUwch, anlladrwydd ; cydchwant,
dyre ; hydolrwydd ; blys ; gw^.
Concupiscent, con-ciV-pus-sent, a.
chwantus ; trachwantus ; trythyli,
anllad ; blysig.
Concur, con-cyr, v. n. cytnno, cydsyn-
ied ; ymgyfarfod ; cydredeg ; cyttar-
aw ; amddal.
Concurrence, con-cjrr'-rens, s. cytundeb ;
cyfuniad ; undeb ; bodd ; cyf amcan-
iad ; cydymgyrch.
Concurrent, con-cyr' -rent, a. cyfredol,
cytunol, cydsyniol ; cyf arfodol ; cyd-
amserol ; cyfarystlys ; cydgynnorth-
wyol ; cydf ynedol ; cyssylltedig, unol :
— s. cyfred, cydred, cydachos.
Concussion, con-cysh'-yn, s. ysgydwad,
ysgytfa, cyfergyr, cyttarawiad, cy-
fFroad, cynhyrfiad, sigl.
Concussive, con-cys'-suf, a. ysgytiol,
cyfergydiol, cysgogol, cydhyriol.
Condemn, con-dem', v. a. collfamu,
euogf arnu ; dyf arnu, dedf rydu, barnu ;
euogi, condemnio, damnio ; beio ;
genu ; anghymmeradwyo ; dirwyo ;
trethu.
Condemnable, con-dem'-nybl, a. coTl-
famadwy, hyfam ; damniol.
Condemnation, con-dem-ne'-shyn, s.
coUfarn, collfamiad, coUedigaeth, dy-
farniad, coUfarnedigaeth ; condemn-
iad ; damnedigaeth ; dedfrydiad.
Condemnatory, con-dem'-ny-tjrr-i, a.
collfamol, djrfamol, bamedigol, con-
demniol.
Condemned, con-demd', p. p. coUfarn-
edig, dyfarnedig, condemnedig.
Condensate, con-den'-set, ) v. cyttew-
Condence, con-dens', ) ychu, tew-
hau, dwyshau, cyd-ddwyso; clynu;
cynwasgu, cydwasgu ; tyru ; ymdew-
ychu ; dargynnwyso : — a. dwys, tew,
durfing, cymiwys, cydwasgol, cryno,
darddwys ; cydwasgedig.
Condensation, con-den-se'-shyn, s. dwys-
iad, dwysh4d, cyttewychiad, tewhM,
darddwysiad, cydwasgiad, cyfoenad.
Condensative, con-den'-sy-tuf, a. dwys-
haol,tewychol, cydwasgol, darddwysol.
Condenser, con-den'-S3rr, s. dwysadux,
tewychyr ; awyrbwysyr, awyrwas-
gydd.
6, llo ; u, dull ; le, Bwn ; -vr, pwn ; 7,ji; $, fel tsh ; j, John ; sh, fel s ja elsieu ; z, zel.
COND
148
CONF
Condensity, con-den'-si-ti, s. dwysder,
tewder, dui-fingder, cljiiedd, cyn-
nwysedd.
Conder, con'-dyr, s. heigebydd, cyfax-
wyddwr, pysg-ganfyddwr, pysgheliwr.
Condescend, con-di-send', v. n. ynaos-
twiig, ymblygu ; cydymostwng ; teil-
yngu; cydymoddef, imiddhau; plygu,
gildk) ; ymiselu.
Condescension, con-di-sen'-shyn, s. ym-
ddarostyngiad, ymblygiad; gostyng-
eiddrwydd ; iselfrydedd ; hynawsedd,
addfwynder, tiriondeb.
Condign, con-dein', a. ha«ddiannol, dy-
ledus, rhyglyddol, teilwng ; addas.
Condignity, con-dug'-ni-ti, s. haeddiant,
cytteilyngdod, rhyglyddiant j addas-
rwydd.
Condiment, con'-di-ment, s, chwaeth,
blaslyn, sibr, cyffaeth; tymmeriad.
Condite, con-deit, v. a. cyffeithio,
chwaethu, blasuso.
Condition, con-dish' -yn, «. cyflwr, an-
sawdd, helynt, ystat ; hwyl, tymmer,
dyli; gwedd, drych, gosgedd; am-
mod, teler ; gradd, sefyllf a, cymmer-
iad, amgylchiad; anian, cynneddf,
moes, arfer : — v. ainmodi ; cytuno.
Conditional, con-disli'-yn-yl, a. ammod-
ol :— s. terfyniad, ammodiad.
Conditionally, con-dish'-yn-yl-i, ad. yn
ammodol ; dan ammod ; ar delerau.
Conditory, con'-di-tyr-i, s. ystorfa, cron-
fa, addawd, addodfa.
Condolatory, con-do'-la-tyr-i, a. cydalar-
us, cydalaethus, cydofidiol.
Condole, con-dol', v. cydalaru, cydym-
deimlo, cydofidio, cydgwyno.
Condolement, con-dol' -ment, ) s. cyd-
Condolence, con-do' -lens, ) alar,
cydgwyn, cydalaeth, cydafar, cydym-
deimlad, cynghwyn, cymmrwyn, cyd-
ofidiad ; tristwch, cystudd.
Condonation, con-do-ne'-shyn, s. madd-
euad ; rhyddli^d, trugaredd, creifBant.
Condor, con'-dyr, s. Condor, cawredu,
cawraderyn = math ar gawraderyn
Americanaidd.
Conduce, con-diws', v. n. tueddu ; ar-
wain, gweinyddu, helpu, cydarwain,
cynnorthwyo, cyffinvyo ; llaesu.
Conducible, con-dlV-subl, ) a. tueddol,
Condusive, con-diV-suf, ) buddiol,
lie sol, manteisiol, gwasanaethgar,
defnyddiol, cydgynnorthwyol.
Conduct, con-dycT, v. a. arwain, tywys,
hyfforddi, cyfarwyddo, arwedd ; heb-
rwng ; trefnu ; Uywio, rheoli.
Conduct, con'-dyct, «. ymddygiad, ym-
arweddiad, buchedd, moes ; arwein-
iad, cyfarwyddyd, arweddiad, hy-
fforddiant ; trefniad, triniaeth ; llyw-
iad, llywodraeth ; medr.
Conduction, con-dyc'-shyn, s. hyflfordd-
iad ; trosiad, trosglwyddiad.
Conductive, con-dyc'-tuf, a. ^rweiniol,
cyf arwyddol ; hyrwyddol ; * llywiol ;
cyweiniol.
Conductor, con-dyc'-tyr, s. arweinydd,
tywysydd, arweddwr, arweinior ;
cyfarwyddwr ; blaenor, llywydd ;
tref nwr, ardwywr ; hebryngwr, can-
hebryngwi- ; arweinyr, arweiniadur,
cyweinydd, hyfforddyr.
Conduit, cyn'-dut, s. dyfrbibell, aweU,
gwybib ; gwyffos ; gwythreden ; dwsel,
pistyU, djrfrUe ; arweinydd.
Conduplicate, con-diV-pli-cet, v. a.
cynnyblygu, cyd-ddyblygu ; dyblygu :
— a. cynnyblyg ; deublyg.
Condyl, con -did, s. cymmalwm; cwgn,
cymmal.
Condyloid, con'-di-loid, 8. pencnaw
asgwm ; twddf , oddfyn : — a. cygnaidd,
tyddfaidd, oldyddfol.
Cone, con, s. ffain, con, cwm, pigwm,
dasgwxn, cyrnen, cyrnyn ; af al, conya
=cor£F bon-graff a brigfain, fel torth
sugr.
Coney, cij'-ni, «. cwningen, fBogen.
Confabulate, con-fifao-iw-let, v. n.
chwedleua, ymddyddan, ynigomio ;
clebran.
Confabulation, oon-fifab-iw-le'-shyn, s.
cydymddyddan, siarad, cydchwedl-
eua ; debar, baldordd.
Confect, con-ffect', v. a. cyffeithio, am-
moethi, cyTveirio.
Confect, con'-ffect, s. cyffaeth, ancwyn,
ammeuthyn, chwegfaeth.
Confection, con-ffec'-shyn, s. cyffaeth,
chwegfwyd; cymmysg, cyflaeth; cy-
weiriad.
Confectionary, con-ffec'-shyn-yr-i, ».
cyffeithdy, ancwynf a ; cyffeithion,
ancwynion.
Confectioner, con-ffec'-shyn-yr, g. cy-
ffeithydd, siacwjnwr=Confectionary.
Conf ectory, con-ffec'-tyr-i, a. cyffeithiol,
ancwynol, cyweiriol.
Confederacy, con-ffed'-yr-a-si, «. cy-
nghrair ; cyf ammod ; cyfundeb ; cyd-
fwriad, cydfrad.
Confederate, con-ffed'-yr-ct, v. cynghreir-
io, ammodi, cydbleidio, ymgyssyUtu,
C3rwystlo, cydymrwymo ; cydfwriadu:
a, fel a yn tad; a, cam; e, lien; e, pen; i, Uidj i, dim; e, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
CONF
149
CONF
— s. cynghreiriwr, cydbleidydd, cys-
swynwT, cyf ranog ; cydfwriadwr, cyf -
rinachydd, cywystlor : — a. cynghreir-
iol; ymrwymol, cywystlog, cydfwr-
iadol.
Confederation, con-ffed-yr-e'-shjm, s.
cjmghreiriad, cyf ammodiad, cysswyn-
iad ; cydfrodoriaeth ; cynghrair ; cy-
tundeb, cyfathrach.
Confer, con-fiyi', v. ymddyddan, ym-
gomio, cylafaru, cydsiarad, cynnadlu,
ymchwedleua ; ymresymu, ymgy-
nghori, cyssylio; anrhegu, cynnys-
gaeddu ; cyfroddi ; cymharu.
Conference, con'-fiFyr-ens, s. cynnadledd,
cyflafaredd, cylafaredd, cydymddy-
ddan ; cynnadliad, cyssyliad, parliant,
ymgynghoriad.
Conferring, con-fiyx'-ruig, s. anrhegiad,
cymhariad ; ymchwiliaid.
Confess, con-fFes', v. cyffesu, cyfaddef,
cydnabod ; ymgyffesu ; tystio.
Confessary, con-ffes'-syr-i, s. cyflfeswr,
addefwr.
Confessed, con-ffest', p. a. cyffesedig,
addefedig, cyfaddefol, dilys, diam-
mheu, diomedd, diau, diymwad ; am-
Iwg, honaid.
Confessedly, con-ffes'-sed-li, ad. jn
addefedig ; f el y gwyr pawb ; yn ddi-
ammheuol.
Confession, con-ffesh'-yn, s. cyffes, cy-
flfesiad, addefiad, cyfaddefiad ; proflfes,
addefawd.
Confessional, con-flfesh'-yn-yl, s. cyfFesfa,
cyflFesgeU ; cader gyffes, ystaf ell gyflfes.
Confessionary, con-ffesh'-yn-yr-i, a.
clustgyfiFesol, celgyffesol:— s. cyffesle=
Confessional.
Confessionist, con-ffesh'-yn-ust, s. cy-
ffesydd, proffesydd.
Confessor, con-fFes'-sor, s. cyffeswr, add-
efydd ; arddelwr ; tad-gyiffeswr, der-
bynydd cyfiFes.
Confidant, con-flB-danf , s. cyfrinachydd,
ymddiriedog ; rhin-^faill; llatai.
Confide, con-ffeid', v. n. hyderu, ym-
ddiried, credu, gobeithio, cymmyni.
CQnfidence, con'-ffi-dyns, s. hydcr, ym-
ddiried, goglud, cred, coel, gobaith ;
hyfder, eomder; sicrwydd; rhyfyg.
Confident, con'-ffi-dynt, a. hyderus ;
hyf, eon, anturus ; sicr, dilys, diam-
niheu : — s. cyfrinachydd, ymddiried-
og, ymddiriedyn, cyfrin, coelddyn.
Confidential, con-ffi-den'-shyl, a. cyfrin-
achol, fifyddlawn, ymdtoiedolj hy-
derus, didwyll.
Confidently, con'-ffi-dent-li, ad. yn hy-
derus ; yn hydda.
Configurate, con-ffig'-iw-ret, v. a. cyt-
tremio, tremrithio, tremddangos ;
cyffurfio.
Configuration, con-fiBg-iw-rc'-shyn, s.
cydluniad, cyfdduUiad, cydfiiirfiad ;
cyttremiad, cynhrawiad.
Configure, con-ffig'-iwyr, v. a. cyd-
lunio, cyflunio, cyfddullio, cydfFurfio.
Confine, con'-ffein, s. cyfBn, fifin, terfyn,
goror, ymyl, min, cwr ; amminiogdir,
cyfrwng deudir; cymniiniog, goror-
wy ; cyffiniau, terfynau : — a. cyffin-
iol, ainminiog; cymmydogol, agos;
cytterfynol: — v. n. cydymylu, cyt-
terfynu ; cyfattal.
Confine, con-fifein', v. a. cyffinio, am-
miniogi ; attal, rhwystro ; caethiwo,
carcharu; dal, rhwymo; cyfyngu;
amgaeru.
Confinement, con-ffein'-ment, s. attaUad,
cyfattaliaeth, rhwystr; carchariad;
caetliiwed, carchar ; rhwym, cyfyng-
der ; dargaethiad ; gwelyf od.
Confiner, con-ffein'-yr, s. cyfiiniwr, cyt-
tiriog, cymminiog; cjrmmydog.
Confinity, con-ffun'-i-ti, s. agosrwydd,
cymmydogaeth, cyfnesafedd; cyffin-
edd.
Confirm, con-fiyrm', v. a. cadamhau,
sefydlu ; cryfiiau, cyfnerthu, profi ;
awdurdodi; diogelu, sicrhau; cjmi-
meradwyo ; gweinyddu bedydd esgob,
confiirmio, crysfadu.
Confirmable, con-fiyr'-mybl, a. sefydl-
adwy ; profadwy.
Confirmation, con-fiyr-me'-shyn, s. cad-
amhad, cryfh&d, sicrhM; sefydliad;
prawf ; diogeliad ; cademid ; bedydd
esgob, conffirmasiwn, crysfad.
Confirmative, con-fiEiuy-my-tuf, _ ) a.
Confirmatory, con-fiyr'-my-tyr-i, ) cad-
amhaol, ciyfhaol, cyfnerthol; crys-
fadol, conffirmiol.
Confirmer, con-ffyr'-myr, s. cadarnhawr,
sicrhawr, gwiriwr, tystiwr.
Confiscate, con-fius'-cet, v. a. attafaelu,
anrheithio, fibrffetu, dirwyo : — a. at-
tafaeledig ; fiforfi'etiedig ; dirwyol.
Confiscation, con-fiFus-ce'-siiyn, s. attaf-
ael, attafaeliad; dirwyad; anrheith-
iad.
Confiture, con'-ffl-?yr, s. ancwyn, cyff-
aeth, ammeuthyn, chwegfwyd.
Confix, con-flics', v. a. sicrhau, sefydlu,
gosod, gwadalu.
Conflagrant, con-ffle'-grynt, a. cyd-
i>, IJo; u, dull; ic, swn; w, pwn ; y, yr; s, fel tshj J, John; sh, fel s yn eisieu; c, zel.
CONF
150
CONG
fflamiol, cyflosg, cyttanol, goddeitli-
iol.
Conflagration, con-ffly-gre'-shyTi, s. cyd-
losgiad, cyflosgiad, goddeithiad, cyd-
IHamiad, banfiagliad, gwenfflam, cyf-
losgfa, tanllwyth, cyttaniad, eirias;
coelcerth.
Conflation, con-flflc'-shyn, s. cydchwyth-
iad ; deldoddiad, toddiad.
Conflict, con-ffiict', v. n. ymryson, am-
ryfaelio, brwydro, ymladd, ymwrio,
ymdynu, ymdrech, ymomest, cyf-
etgydio, ymgeintach, ynigiprys.
Conflict, con'-flict, s. ymryson, amryson,
anu-af ael ; brwydro, yndadd, vmgyrch,
trin, cad, aer, brwydrin, breithell,
gwrthdarawiad, ceintach, cittrach,
ymosawd, cymminedd ; cydymdyn-
iad, yniwrwst, cyfrysedd, cynhen,
dadl, ysgarmes.
Confluence, con'-ffliw-ens, s. cymmer,
aber, cydlif, cydffrwd, cydlif er ; cyd-
liflad, cydJfrydiad ; deulif gyf arfod ;
cydgyrchiad, cydgasgliad j tyxfa, haid,
Confluent, con'-fiiiw-snt, a. cydlif ol,
aberol, cydlif eirioi j cydf onol ; topyn-
dyfol.
Cortoux, con'-fflycs, s. cydlif; cyrchfa;
cynnulliad; iovi^GonJluence.
Conform, con-fform', v. cydffurfio, cyf-
agweddu, cydymffurfio, cyflxuiio, ym-
ffurlio ; cydarwedd, cyf dduUio ; cyd-
synio, ymostwng :— a. unfiurf, cyd-
fiiirfiol, cyflun, unfiiinud, cyfagwedd-
ol ; tebyg, cyffelyb.
Conformable, con-flform'-ybl, a. cyd-
fiurfiol, cyfatebol, cydymffurfiol, cyf-
luniaidd, cyd weddol, cysson,unweddol,
cytunol ; cydsyniol, ymroddol, hyblyg,
ufudd, cymmodlawn.
Conformation, con-ffor-me'-shyn, s. cyd-
ymffurfiad, cyfluniad, cyfagweddiad,
cydymweddiad, cyngweddiad, cydar-
weddiad.
Conformer, con-ffor'-myr, ) s. cydym-
Conformist, con-fi'or'-must, J fi'urfiwr,
ymgydffurfiwr, cydfiyddiwr.
Conformity, con-ffor'-mi-ti, s. cydfiurf-
iad, cydymflPurfiaeth, ymgydffurfiad,
cydynduniad ; tebygoliaetli, cynheb-
ygrwydd ; cyfweddiad ; cyssondeb,
cydgordiad; cydsyniad; ufuddgar-
"wch.
Confound, con-fFownd', v. a. cymmysgu,
djrfysgu ; dyrysu, annhrefnu, nidro ;
cythruddo, brawychu, cyfiroi, gwar-
adwyddo; difa, dyfetha; dymchwelyd.
Confounded, con-ffown'-ded, p. a. cym-
mysgedig ; brawychus ; anf erth ; an-
fibdiog.
Confoiindedness, con-fibwn'-ded-nes, s.
cymmysgedd ; dyryswch, annhref nus-
rwydd.
Confraternity, con-ffra-tyr'-ni-ti, s. cyd-
frawdoliaeth, cydfradoriaeth, brodor-
iaeth.
Confrication, con-ffri-ce'-shyn, s. cyd-
ratliiad, rhugiiad, cydrwbiad.
Confront, con-fi"rynt', v. a. gwynebu,
wynebu, cyfarwynebu; gwrthwynebu,
gwrthsefyll; tysterbynu,prawferbynu;
cydgyf eirio ; cymharu, cydgyfi'elybu.
Confrontation, con-ff'ryn-te'-shyn, s. cyf-
wynebiad, gwynebiad, gwydderbyn-
iad, cyferbyniad, cydgyfeiriad.
Confuse, con-flawz*, v. a. cymmysgu,
tryfysgu; dyrysu, nidro, annhrefnu;
cythrybiu, dyddelwi, cywilyddio, tra-
Uodi; tywyUu.
Confused, con-ffiwzd', p. a. cymmysged-
ig, cymmysg ; didref n ; dyrys ; an-
nosbarthus.
Confusedly, con-fiiV-zed-li, ad. yn gym-
mysgedig ; allan o drefn ; blith dra-
phlith ; yn bendramwnwgl.
Confusion, con-ffiw'-zhyn, s. cymmysg-
edd, cymmysgfa, dybysgi ; annhrefn,
anghymliendod, llanastr ; terfysg,
cymhelri, trablydd ; afreolaeth ; cy-
wilydd, gwarth; cy3"ro; syndod; dy-
ryswch ; dinysti, dlf rod ; annosbarth ;
anghydfod.
Confutable, con-fflw'-tybl, a. gwrth-
brofadwy, dadbrofadwy.
Confutant, con-flBV-tynt, s. dadbrofwr,
disbrofydd, gwrthddadlwr.
Confutation, con-flBw-te'-shyn, s, dad-
brawf, gwrthbrawf, disbrofiad.
Confute, con-fl[iwt', v. a. dadbrofi, gwrth-
brofi ; gwrthddadlu ; dymchwelyd,
dirymu.
Conge, con'-ji, s. moesblygiad, ymgrjrm-
iad, moesgrymiad ; moes, parch ; ym-
adawiad, moesgenadiad -.—v. n. moes-
blygu, moesymgrymu ; ymadebu, cana
yn iach.
Congeal, con-jtT, v. rhewi, cydrewi;
caledu ; cyttewychu, ceulo, tewychu ;
flferu.
Congealable, con-ji'-lybl, a. rhewadwy,
ceuladwy, fferadwy; cyttewychol.
Congealment, con-jtl'-ment, s. rhewog-
rwydd ; caledrwydd, cyttewychedd,
fferder.
Congelation, con-ji-le'-shyn, «. cyttew-
a, fel a yn tad; a, camj e, ben; e, pea; i> llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hiry; o, Uaa;
CONG
151
CONJ
ychiad, ceulad, cydgeulad; rfiewiad,
cydrewiad; fferedigaeth.
Congener, con-ji'-nyr, s. cydryw, cyfan-
ian, cydrywiad, cyttardd : — a. cyd-
rywiol, cystlynol; cyfnaws.
Congenerous, con-jen'-yr-yz, ) a. cyd-
Congeneric, con-ji-ner'-ic, ) lyWj
cyf anianol, cystlynaidd ; gogydiyw,
gogydnaws ; cyfnaws, unrhywiol, cjrfc-
trasol.
Congeneracy, con-jen'-yr-y-si, s. cyd-
rywiaeth, cyfanianedd.
Congenial, con-jt'-ni-yl, a. cydrywiol,
cyfanian, cydnaws, cystlynol, cy-
trasol, cydgenedl, cyf rjrwiol ; naturiol,
greddfol, anianol, perthynasol ; cy-
iihenid, cynnwynol ; cyfaddas.
Congeniality, con-ji-ni-al'-i-ti, s. cyd-
rywiaeth, cyfanian, cyfnawsedd, oy-
stlynedd ; tras, carennydd ; naturiol-
deb ; cyngreddf ; addasrwydd.
Congenite, con-jen'-ut, ) a. cydened-
Congenital, con-jen'-i-tyl, ) igol, cyd-
genedlig ; cynhenid; genedigol; greddf-
ol ; eyttarddol. [doll.
Conger, cong'-gyr, s. morlywen, y ben-
Congeries, con-ji'-ri-iz, s. colbyniaeth,
ejrfctyriad, cydgasgliad.
Congest, con-jest', v. a. clobynu, croni,
pentyru, crugio, cyttyru.
Congestion, con-jes'-9yn, con-jest'-iyn,
«. croniad, cyttyriad, cydgasgliad;
crawniad, cornwyd.
Congestive, con-jes'-tuf, a. cyttyrol,
croniadol, crawnol, comwydol.
Congiary, con'-ji-yr-i, s. rhoddlun, an-
rheglun; cyngri = mesur Rhufeinig
yn cynnwys tua galwyn Seisonig.
Conglaciate, con-gle'-shi-et, v. n. rhewi,
troiyn ia; iaenu.
Conglobate, cong'-glo-bet, v. clobynu,
pelenu, cynghlobynu, cydgiynhau : —
a. clobynaidd, pellenol.
Canglobation, cong-glo-be'-shyn, s. clo-
byniad, peleniad, darngryniad; cnap,
pellen.
Conglobe, con-glob', ». clobynu, pellenu;
ymsypio, ymgrynhau.
Conglobulate, con-glob'-iw-let, v. n. ym-
gronellu, ymgronenu, ymglobynu.
Conglomerate, con-glom'-yr-et, a. clo-
bynol, pellenaidd, cynghlobynol : —
V. a. cloTiynu, pellenu, crynsypio,
cydgryrdioi: — s. clobynfaen, selsig-
faen, cyttyrgraig.
Conglomeration, con-glom-yr-e'-shyn, s.
clobyniad, peleniad, cyngkrjniiad ;
pentyriad, crugiad, casgliad.
Conglutinant, con-gli2</-ti-nynt, a. glud-
ibl, cydlynol; uniadol; iachaol:— s.
gludgyffyr, iachludydd.
Congo, cong'-go, s. congo^math ar de du.
Congratulate, con-grat'-iw-let, v. cyd-
lawenhau h, cyloni &, hawddammor,
cyfanerch, cydgyfarch, anerch ; cyd-
lawenychu.
Congratulation, con-grat-iw-le'-shyn, s.
cydlawenh&d, cyfloddiad, cydgyfarch-
iad, cyfanerch.
Congratulatory, con-grat'-iw-lc-tyr-i, a.
cydlawenychol, llon-gyfarchol.
Congregate, cong'-gri-get, v, cynnull,
crynhoi, casglu ; cyf arfod, ymdyru : —
a. cynnulledig ; cryno.
Congregation, cong-gri-ge'-shyn, s. *cyn-
nulleidfa; cymmanfa, tyrfa, myntai ;
cynnulliad.
Congregational, cong-gri-ge'-shyn-yl, a.
cynnuUeidf aol ; cymmanf aol, cyf ar-
fodol.
Congregationalism, cong-gri-gc'-shyn-yl-
uzm, s. cynnuUeidfaoliaeth, cynnull-
f aoliaeth ; annibyiiiaeth.
Congregationalisf . cong-gri-ge'-shyn-y-
lust, s. cynnullfaolydd, cynnulleidfa-
wr; annibyniad.
Congress, cong'-gres, s. cyssenedd, cys-
sylfa, eisteddfod, cyngres ; cydgy-
nghor, ymgynhorfa, cynnadledd, cys-
seddfa; cydgyf arfod, cydgasgliad; ym-
gyrch, ymladd ; cywestach, ymgydiad.
Congressional, con-gresh'-yn-yl, a. cys-
seneddol, eisteddfodol, cyngresol.
Congressive, con-gres'-suf, a. cywest-
achol, ymgystlynol; cyfarfodol, ym-
gyrchol, ymhyrddol.
Congruence, cong'-grw-yns, s. cytundeb,
cyssondeb, cymhwy sder ; cyttraw.
Congruent, cong'-grw-ynt, ( a. cyfaddas,
Congruous, cong'-grw-yz, i cymmes-
ur, cyfweddus, cyfatebol, cysson, cy-
tunol, cytiin.
Congruity, con-grw'-i-ti, s. cyfaddas-
rwydd, cymhwysder ; cytundeb, cy-
nghordiad, cydsafiad ; priodoldeb ;
rheswm ; cymmedroldeb ; cydrediad.
Conic, con'-ic, i a. conig, ffeinig,
Conical, con'-i-cyl, j" pigyrnol ; cymen-
aidd ; bonbraff a bri^ain ; pigf ain,
penfain.
Conic sections, con'-ic sec'-shynz, s. pi.
conranau, flfeinranau ; conraniaeth.
Conies, con'-ics, s. conigion, ffeinigion,
conranau, conigranau; ffeinrsnau,
conraniaeth, conigaeth, confesuriaeth.
Conjectural, con-jec'-^w-ryl, a. amcanol,
b, llo; u, dull; w, swn; w, pvfn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, ftl s yn eisieu; z, zel.
CONN
152
CONQ
tybiol, tybygol, dychymygol, dyf eisiol,
amcanadwy.
Conjecture, con-jec'-^yr, s. amcan, tyb,
amcandyb, llettyb, tybygiad, dychym-
myg ; darogan ; syniad, delfryd : — v.
tybio, amcanu, dyfalu, djrfeisio, dy-
chymmygu, lled-ddimad ; darogan.
Conjoin, con -join', v. cydgyssylltu, cys-
sylltu, cynglynu, uno, cydio, cyf-
rwymo ; cynglireirio ; cyfeillachu.
Conjoint, con-joint', a. cyssylltedig, cy-
nglyn, tmedig ; cyfunedig ; cydgy-
weithasol.
Conjugal, con'-jw-gyl, a. priodasol, dy-
wedd'iol; cydieuog, cydweddog.
Conjugate, con'-j-sy-get, v. a. cyfieuo ;
amrywioli, cyfymnedu ; treiglo :— a.
cyfieuol, cydieuol ; cyfieuedig : — s.
cyfieuair, gair gogyfystyr, gogyfair,
cyttarddair.
Conjugation, con-jw-ge'-shyn, s. cyfieu-
ad,^cydieuad, cyfynirediad, amrywiad ;
treigliad; cyssylltiad; par.
Conjunct, con-jyngct', a. cyssylltiol,
cydiedig, cyssylltiedig, clymedig, cyf-
unedig; cyii-edol.
Conjunction, con-jyngc'-shyn, s. cys-
sylltiad, cyfuniad, cynghydiad, cy-
plysiad ; undeb ; cyssyUtair.
Conjunctive, con-jyngc'-tuf, a. cyssyllt-
iol, cydiadol, cyiunol, cyplysol, unol.
Conjunctives, con-jyngc'-tufz, s. pi. cyd-
iadolion, cyfuniadolion, cydiedyddion.
Conjuncture, con-jyTigc'-9yr, s. cyfnod ;
achlysur, aclios, amgylchiad, tymmor,
adeg, cyfamser, cyfwng; ansawdd,
cyflwr, sefyUf a ; arf od, cjrfle ; cys-
swUt, cynghyd, cyfuniad, cyssondeb ;
cynglyn.
Conjuration, con-jw-rc'-sbyn, s. dewin-
iaeth, rhinwaith, swynwaith, cyfar-
eddiad, swyn-gyfaredd, consuriaeth;
cyttwng, cydfwriad, cydfrad.
Conjure, con-jVyr, v. tyngedu, cyt-
tyngedu ; dwysyinhwedd, dif rifyin-
hwedd ; cydfradu.
Conjure, cyn'-jyr, v. swyno, dewinio,
cyfareddu, cydswyno ; consurio.
Conjurer, cyn'-jyr-yr, s. swynwr, dewin,
cyfareddwr, swyn-gyfareddwr, chwid-
og, hudolydd, consuriwr.
Conjurer, con-jiiZ-ryr, s. tyngedydd,
ymhweddwr, damdyngwr.
Conjuror, con-jw'-ryr, s. tyngedai, un
wedi ei dyngu.
Connascence, con-nas'-syns, s. cydened-
igaeth; cydenid, cyttyfiant; cynhen-
idrwydd.
Connate, con-net', a. cydenedigol, cydan-
edig; cynhenid, cynnwynol, greddfol
Connatural, con-na? -w-ryl, a. cynhenid
cynnwynol, cyfanian, cydryw, cyd-"
naws, greddfol; cydenedigol.
Connaturality, con-na?-w-ral'-i-ti, g.
cydrywioldeb ; carennydd; naturiol-
deb.
Connect, con-nect', v. a. cyssyUtu, cyd-
glymu, cyfrwymo, uno, cjmghydio;
cydgadwyno ; cydlynu.
Connection, ) con-nec'-shyn, s. cyssyUt-
Connexion, ) iad, cyfuniad, cydiad,
cynghljTniadjCyfymlyniad, cyplysiad;
undeb, cyfiindod; perthynas, cyf-
athrach, cystlwn ; cyssondeb.
Connective, con-ne(?-tuf, a. cydiol, cys-
sylltiol, cyfunol, cydrwymol, cyplysol.
Connictation, con-nic-te'-shyn, s. am-
rantiad, ysmiciad.
Connivance, con-nei'-fyns, s. goddefiad,
cydoddefiad, cyd-ddygiad, rhithoddef ;
ysmiciad, gwanciad.
Connive, con-neif , v. goddef; cyd-ddwyn,
rhithoddef ; gwingcio, ysmician.
Connivent, con-nei'-fent, a. goddefol,
ymoddefol ; ysmiciol.
Connoisseur, con-ni-syr', s. hyfeirniad,
cyfarwydd, beimiad, celfwyddon.
Connotate, con'-no-tet, )v. a. arddang-
Connote, con-not', ) os, arwyddo,
arwyddocau, cofiiodi; axgoeli, aw-
grymu ; cynnwys.
Connotation, con-no-tc'-shyn, s. cofnod-
iad, arwyddocS,d, argoeUad, casgliad.
Connubial, con-niw'-bi-yl, a. priodasol,
dywedd'iol, cydweddog, neithiorol.
Connumeration, con-niw-myr-e'-shyn, s.
cydrifiad, cydgyfrifiant.
Connutritious, con-niw-trish'-yz, a. cyd-
faethol, cydiaethlawn, cydfeithinol.
Conny, con -ni, a. gwych, glew.
Conoid, c6-noid', a. gosgonol, gogyn-
nenol :— s. gosgon, gogymen.
Conquadrate, con-cwad'-ret, v. a. ys-
gwario, pedrori, pedrongli.
Conquassate, con-cwas'-set, v. a. crynu,
siglo, cysgogi, ysgytio ; annhrefnu.
Conquer, cong'-cyr, v. gorchfygu, gor-
fod, goresgyn, trechu, meistroli, dar-
ostwng, concro, concwerio ; maeddu,
euro, gorthrechu ; ynniU ; buddugo ;
gwarogi, gormeilio.
Conquerable, cong'-cyr-ybl, a. gorch-
fygadwy, gorf odadwy ; gorchfygol,
goresgynol.
Conqueror, cong'-cyr-yr, s. gorclifygwr,
goresgynydd, buddugwr, gortodog.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i. Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn litry ; o, Uon;
CONS
153
CONS
trechydd, buddugoliaethwr, daros-
tyngydd, gwaithfuddug, concrwr,
concweriwr.
Conquest, cong'-cwest, s. buddugol-
iaeth, goruchafiaeth, goresgyniaeth,
gorfodaeth, concwest; caffaeliad.
Consanguineous, con-sang-gwun'-i-yz, a.
cydwaed, cyttrasol ; o'r un gwaed.
Consanguinity, con-sang-gwun'-i-ti, s.
cydwaedoliaeth, cydwaed, cydgaren-
ydd, tras, ediyd.
Consarcination, con-sar-si-ne'-shyn, s.
cydglytiad.
Conscience, con'-shyns, s. cydwybod ;
cydwybodaeth ; cyfiawnder ; meddyl-
fryd.
Conscientious, con-shi-en'-shyz, a. cyd-
wybodol; cywir, didwyll, cyfiawn,
rhesymol.
Conscientiously, con-shi-en'-shyz-li, ad.
yn gydwybodol ; yn ddidwyU.
Conscientiousness, con-shi-en'-shyz-nes,
s. cydwybodoldeb, cydwybodolrwydd ;
cydwybodoledd, cydwybodedd.
Conscionable, con'-shyn-ybl, a. cyd-
wybodus, cydwybodol ; cyfiawn,
rhesymol.
Conscious, con'-shyz, a. ymwybodol,
ymwybyddus, cydwybodol ; yn gwy-
Dod ; cyfrin, teimladwy.
Consciousness, con'-shyz-nes, s. ymwy-
- bod, ymwybyddiaeth, ymwybodaetn,
gwybyddiaeth ; cydwybod ; syniad,
ymsyniad, ymdeimlad.
Conscript, con'-scrupt, a. ysgrifedig ;
rhestredig, cofresedig, coflyfredig : —
«. crifelwr, gwrrhif, milwr rhestredig.
Conscription, con-scrup'-shyn, s. rhestr-
iad, cofresiad, coflyfriad, cyfrestriad.
Consecrate, con'-si-cret, v. a. cyssegru ;
santeiddio ; bendigo ; urddo ; seintio ;
offirymu : — a. cyssegredig ; santaidd,
glwys ; cyflwynedig ; cyferthus.
Consecration, con-si-cre'-shyn, s. cys-
segriad ; santeiddiad ; neiUduad ; dwy-
foUad.
Consecrator, con'-si-cre-tyr, s. cyssegr-
iwr, cyssegrydd.
Consecution, con-si-ciw'-shyn, s. can-
lyniad, dilyniad ; casgliad, cynghload;
dyniant ; cyfres.
CJonsecutive, con-sec- iV-tuf, a. canlyn-
iadol, dilynol ; olynol ; cyfresol.
Conseminate, con-sem'-i-net, v. a. hau
had cymniysg ; amhadhau.
Consension, con-sen'-shyn, s. cydsyniad,
cytundeb, cyfundod.
Consent, con-sent', s. cydsyniad ; can-
iatS,d, cenad ; cytundeb, cydgordiad ;
unfryd; bodd, cymmodlonedd ; cys-
sondeb ; cytteimlad : — v. n. cydsynio,
cydsynied ; cynghordio, cytuno ; gild-
io.
Consentaneous, con-sen-te'-ni-yz, ) a.
Consentient, con-sen'-shent, ) cyd-
syniol; cytfin, cysson, cyfatebol; cyd- ,
fam, unfryd ; cydgordiol.
Consequence, con'-si-cwens, s. canlyniad,
diljTiiad ; casgliad, cynghlo ; effaith ;
pwys, pris, cymmeriad, nerth; dy-
lanwad.
Consequent, con'-si-cwent, a. canlynol,
dilynol : —s. canlyniad, effaith ; casgl-
iad, cynghload ; canynor.
Consequential, con-si-cwen'-shyl, a. can-
lyniadol ; cyf ymlynol ; deilliadol ;
casgladwy; pwysig; coeg; rhwysg-
fawr.
Consequentially, con-si-cwen'-shyl-li, )
Consequently, con'-si-cwent-li, )
ad. yn ganlyniadol, ja ganlynol ; o
ganlyniad; gan hyny; yn anochel-
adwy.
Consertion, con-syr'-shyn, s. cysswllt,
cydiad ; cyfaddasiad.
Conservable, con-syr'-fybl, a. cadwadwy.
Conservancy, con-syr'-fyn-si, s. cad-
weidiaeth, cadwad.
Conservant, con-syi'-fynt, a. ceidwadol,
cadwol.
Conservation, con-syr-fe'-shyn, s. ceid-
wadaeth, cadwriaeth, cadweidiaeth ;
nodded.
Conservatism, con-syr'-fy-tuzm, s. dio-
geliaeth, ceidwadaeth, achlesyddiaeth,
gwarchodaeth.
Conservative, con-syy-fy-tuf, a. ceid-
wadol, cadwriaethol, diogelawl, am-
ddiffynol : — s. ceidwaidwr, cadwedydd,
diogelwr, achlesydd.
Conservator, con-syr'-fy-tyr, s. ceidwad,
ceidwedydd, gwarchodwr, diogelydd.
Conservatoiy, con-syr'-fy-tyr-i, a. ceid-
wadol, cadwriaethol, gwarchodol, nod-
urol : — s. ceidwadfa, achlesfa, cad-
wyf a ; pwnt, cronf a ; maethle ; llys-
ieufa ; ystoifa.
Conserve, con-syrf', v. a. cadw, achlesu,
noddi, amddiffyn ; cyffeithio, pereidd-
io, ammoethu: — s. ancwyn, cyffaeth,
chwegf wyd, ammeuthyn ; irgyffaeth ;
cadwfa.
Consession, con-sesh'-yn, s. cydeistedd-
iad, cysseddiad.
Consider, con-sud'-yr, v. ystyried,
meddwl ; myfyrio ; synied, pwyUo ;
'6, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr, s, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zeL
CONS
154
CONS
gweled, edrych, astudio, pryderu ;
dyfalbwyso ; darbod ; ymbwyllo ; am-
mheu, petruso; cydiiabod, tasu 'r
pwyth.
Considerable, con-sud'-yr-ybl, a. eryn ;
gwiwbwyll; o bwys, o werth; nod-
edig, pwysig ; parchus ; haeddbwyll ;
diamdlawd, Ued dda ; maith ; gwiw ;
llawer.
Considerableness, con-sud'-yr-ybl-nes, s.
gwiwbwylledd ; cyfrif oldeb ; twysged ;
nodedigrwydd.
Considerably, con-sud'-yr-ybl-i, ad. yn
wiwbwyU ; o lawer ; yn mlieU.
Considerate, con-sud'-yr-et, a. ystyriol,
pwj'llog; call, doeth; gofalus, dax-
bodus, craflf; difrifol, meddylgar;
cymmedrol; tawel.
Considerateness, con-sud'-yr-et-nes, s.
ystyrioldeb, hybwyUedd.
Consideration, con-sud-yr-e'-shjm, s. ys-
tyriaetli, ymbwyU ; myfyrdod, medd-
wl ; cyfrif oldeb ; rhagddarbodaeth ;
pryder, parch, cymmeriad ; rheswm ;
achos ; tSl, iawn ; ammod.
Consign, con-sein', v. a. trosglwyddo,
trosi; rhoddi; traddodi; ymddmed;
anf on ; gorchymmyn ; symmud.
Consignable, con-sein' -ybl, a. tros-
glwyddiadwy, trosadwy.
Consignation, con-sug-ne'-shyn, s. tros-
iad, trosglwyddiad ; anfoniad.
Consignee, con-si-ni', s. trosiadai=un y
trosir iddo.
Consigner, con-sei'-nyr, ) s. troswr, tros-
Consignor, con-si-nor', J iedydd=un a
drosa.
Consignification, con-sug-ni-ffi-ce'-sliyn,
s. cydarwyddiad, cydystyr.
Consignment, con-sein'-ment, s. trosiad ;
danfoniad ; trosiadeb, trosglwyddeb.
Consimilar, con-sum'-i-lyr, a. cynhebyg,
cyffelyb, cyfal, cyttebygol.
Consimilitude, con-si-mul'-i-tiwd, s. cy-
nhebygiaeth, tebygrwj-dd, cyffelyb-
rwydd.
Consist, con-sust', v. n. cydsefyll, sefyll ;
bod, hanfod ; cynnwys ; cytuno.
Consistence, con-sus'-tens, s. tewdra,
sylwedd ; cydsafiad ; cyssondeb ; bod,
hanfod; tewedd; gwneuthuriad, cyf-
ansoddiad, unfifurfiad ; cymhwysder.
Consistent, con-sus'-tent, a. cysson,
cytunol, cydweddol; cydsafol; tew,
syfn.
Consistorial, con-sus-to'-ri-yl, a. eglwys-
lysol; gorseddol, cabidylaidd.
Consistory, con'-sus-tyr-i, con-sus'-tyr-i,
s. llys yr esgob, eglwyslys ; glwyslys-
dy; cynghordy.
Consociate, con-so'-shi-et, v. cyfeillachu,
cymdeithasu, cyfuno, cyssylltu, cyd-
bleidio : — s. cydymaith, cymmrawd,
cyfaelod, cyf aill ; cyf ranog, cydblaid,
cysswyniad, cydwedd, cydwelydd.
Consociation, con-so-si-e'-shyn, s. cym-
deithasiad, jrmgyfeiUach, cyfathrach,
cydbleidiad; cymdeithasfa, cyfaelod-
iaeth.
Consol, con'-syl, s. cydsoddan, cyssodd-
an, cedsoddan : — pi. cyssoddion=y
rhan o ddyled y wladwriaeth y teUr
teirpunt y cant o honi yn flynyddol.
Consolable, con-so'-lybl, a. cysuradwy;
hylon, siriol, cysurus.
Consolation, con-so-le'-shyn, s. cysur,
dyddanwch ; dyhuddiant, lloddiad ;
sirioldeb, hyfrydwch.
Consolatory, con-sol' -y-tyr-i, a. cysurol,
dyddanus, lloddiannol:— s. cysuriad-
aeth, dyhudded.
Console, con-sol', v. a. cysuro; sirloli,
lloni ; lloddi ; cynnorthwyo.
Console, con'-sol, s. tyddfyn, ysgwydd3m.
Consolidant, con-sol'-i-dynt, a. cyfanol,
croen-gyf anol ; iachaol : — s. bancaw-
ydd, cyfanydd, iachgyffer.
Consolidate, con-sol'-i-det, v. cyfanu,
cyf hau ; uno, cyssylltu ; iachau ;
caledu, ymffurfhau, cydgrynhoi; cyd-
sylweddu, cydsoddi ; cryfhau : — a.
cyfan, durfing, cynghorffedig.
Consolidation, con-sol-i-de'-shyn, s, cyf-
aniad, cyfh&d, cyfddwydiad, cyd-
sylweddiad : cydgalediad.
Consonance, con'-so-nyns, s. cydsain,
cysseinedd, cytton, cynghanedd ; cys-
sondeb, cyngliordiad, cydweddiad.
Consonant, con'-so-nynt, a. cydsain, cyd-
seiniol, cyssain, cydseiniog, cyttonol ;
cysson, cytdn, cynghordiol; addas,
gwiw : — s. cydsain, cydseiniad, cys-
sain, llythyren gydsain : — pi. cyd-
seiniaid.
Consonous, con'-s6-nyz, a, cysseiniol,
cjmghanaidd, cyflafar.
Consort, con'-sort, s. cydwedd, priod ;
gwr ; gwraig ; cy wely ; cydymaith,
cyfaiU, cydradd; tuideb, cydrediad;
cynnullf a, cymmanf a ; cyngherdd : —
V. cj'f eillachu ; priodi, cydweddogi;
ymuno, ymgyssylltu; cystlynu; cym-
mysgu; cydweddu.
Consortable, con-sor'-tybl, a. cyfaddaa,
cydweddol.
Conspicuous, con-spic'-iw-yz, a. amlwg.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
CONS
155
CONS
eglur, hywel, hysbys, hynod ; enwog,
nodedig.
Coiispicuousness, con-spic'-iw-ys-nes, s.
amlygrwydd, eglurdeb ; enwogrwydd.
Conspiracy, con-spur' -y-si, s. cydfrad-
wriaeth, brad, cydfwriad, cymnu-ad ;
cydrediad.
Conspirator, con-spur' -y-tyr, s. cydfrad-
wr, cymmradwr, cysswynydd.
Conspiration, con-spur-e'-shyn, s. brad-
wriaeth, bradfwriad ; cytundeb =
Conspii'acy.
Conspire, con-spei'yr, v. n. cydfradu,
bradlunio, cymmradu ; cytuno, cyd-
synio, cynghordio, ymuno ; cyttueddu;
cydymegnio.
Conspissation, con-spus-se'-shyn, s. tew-
ycliiad, tewMd ; cyttewedd.
Constable, c)m'-stybl, s. heddwas, hedd-
geidwad, dyheddwr, henur ; penceld-
wad ; senyllt.
Constableship, cyn'-stybl-ship, s. hedd-
geidwadaeth, hedduriaeth, hedd-
swyddogaeth.
Constancy, con'-styn-si, s. gwastad-
rwydd, gwadalwch, dianwadaiwch,
diymmodedd, sadrwydd ; ffyddlondeb;
sicrwydd, sylweddolder, parhad ; syw-
der.
Constant, con'-stynt, a. dianwadal, sef-
ydlog, diymmod, gwastad, diysgog,
disigl, gwadal, sicr, cadarn, dyf^,
parhaus, didranc ; cysson ; diwair : —
a. sadrif :—pl. sadogion.
Constellation, con-stel-le'-shyn, s. cyd-
ser, serdwr; cydseryddiad :— 2>?. cyd-
serau.
Consternation, con-styr-ne'-sbyn, s.
braw, dychryn, syndod, arswyd, cjrm-
mraw, ofn, cythrudd, aruthredd.
Constipate, con'-sti-pet, v. a. tynhau,
cydsechu, sagio, gorlenwi, cyttyru,
cyssychu ; tewychu ; cau ; attal ;
rnwymo, bolrwymo.
Constipation, con-sti-pe'-shyn, s. tyn-
Md, cydseciad, tynlenwad ; tewhad ;
rhwymiad, bolrwymedd ; ymgalediad.
Constituency, con-stut'-iw-en-si, s. cyf-
ansoddiad; etholiad; yr etlioliad-
aeth.
Constituent, con-stut'-iw-ent, a. cyfan-
Boddol ; elfenol, sylfaenol ; hanfodol ;
sylweddol, gwreiddiol ; ansoddol ;
gwneuthurol:— s. cyfansoddydd, cyf-
ansoddai ; elfen, cyssail ; rhan gyfan-
soddol ; aelod hanfodol ; flPurfiedydd ;
etholydd, dewisai j gosodydd, anf on-
ydd.
Constituent parts, con-stut'-iw-ent parts,
«. pi. rhanau cyf ansoddol, rhanau han-
fodol, rhanau elfenol, cysseiliau ; ai-
siUau.
Constitute, con'-sti-tiwt, v. a. gosod
gwneuthur, gwneyd, cyfansoddi, cys-
soddi ; sefydlu, ffurfio, penodi, cyf ■
osod, cysseLUio, deddfu ; ethol
elfenu, elfyddu ; crethu.
Constitution, con-sti-tiV-shyn, s. cyf
ansoddiad ; gosodiad, gwneuthuriad
ffurfiad, sefydliad, cysseiliad, penod
lad ; ifurflywodraeth ; ansawdd, cy
flwr, tymmer, naws, creth, greddf,
anian, nwyd, yst^d ; gosodiaeth ; gos
odedigaeth, deddfawd, flfurfosodiad
gosawd, ystatyn, ystatud ; cyfraith.
Constitutional, con-sti-tiw'-shyn-yl, a
crethol, anianol, gwreiddiol, greddfol
ardymmerol ; cyfansoddiadol ; cyf ■
reitldawn ; sefydledig.
Constitutionalist, con-sti-tiV-shyn-yl-
ust, s. ifurflywodydd, ffurflywodur.
Constitutionality, con-sti-tiw-shyn-al'-i
ti, s. ffurflywodoldeb, ffuifwladoldeb
cyfreithlonedd ; greddfoldeb.
Constitutive, con'-sti-tiw-tuf, a. cyfan
soddol ; hanfodol, elfenol ; gosodiadol,
Constrain, con-stren', r. a. cjrmheU,
gwasgu, dirio, gyru, gwthio ; rhwymo,
caethiwo ; gorfodi ; cyf yngu ; attal
rheidioli; treisio.
Constrainable, con-stren'-ybl, a. cy-
mhelladwy, gorfodadwy.
Constraint, con-strent', s. cymhelliad,
dir-gymhell, gorfodaeth, hyi-ddiad,
dirdi-ais, dirwasgiad, trais ; rhwym-
iad, caethiwed.
Constriction, con-stric'-shyn, s. dir-
wasgiad, cydwasgiad, cydrwymiad ;
crybychiad ; cyfyngiad.
Constringe, con-strunj', v. a. dirwasgu,
rhwymo ; cydglymu ; caethiwo, cy-
fyngu; crybychu, tyrfu.
Constringent, con-strun'-jent, a. dir-
wasgol, crybychol ; rhwymol, argeuol.
Construct, con-stryct', v. a. adeiladu,
Uunio, gwneuthur, cyfeiUo, cyfan-
soddi, ffurfio, cydosod, saemib, dy-
f eisio ; cyttyru ; cystrawu, dehongU,
deall.
Construction, con-stryc'-shyn, a. adail,
adeilaeth ; Uuniad, gwneuthuriad,
cyf ansoddiad, saerniaeth ; cyfosodiad,
cystrawen, cystrawiad ; cjrttrefn ; ys-
tyr dehongliad, eglurhAd, esboniad;
cyfieithiad.
Constructive, con-stryc'-tuf, a. cystrawol;
S, Ho; u, dull; w, svrn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisleu; z, zel.
CONS
156
CONT
cj^osodol ; cyfluniol ; ystyrol ; casgl-
iadol.
Constructure, con-stryc'-^yr, 8. adeilad-
aeth ; adeilres ; cyfosodiad.
Construe, con'-stno, v. a. dehongli, es-
boiiio, egluro ; cyfieithu ; amlygu,
lladmem.
Constuprate, con'-stiw-pret, v. a. hologi,
treisio, diforwyno, llathruddo.
Consubstantial, con-syb-stan'-shyl, a.
cydsylweddol, unsylweddol, cydJian-
f odol ; cyfanianol, cydrywiol.
Consubstantiate, con-syb-stan'-shi-ct, v.
cydsylweddu, cydsylweddoli.
Consubstantiation, con-syb-stan-shi-e'-
shyn, s. cydsylweddiad.
Consuetude, con'-swi-tiwd, s. defod, ar-
fer, moes, cynnefod.
Consul, con'-syl, s. dlfar, uchelfaer, cys-
sylior, cysylfaer, consul; trafnidfaer,
trafunddwr ; cynghorydd.
Consular, con'-syl-yr, a. aJfaeronol, al-
faerol, uchelfaeronol.
Consulate, con'-syl-et, \s. alfaeron-
Consulship, con'-syl-ship, ) iaeth,uchel-
faeroniaeth, consuliaeth ; trafnidor-
iaeth, trafnidlywiaeth.
Consult, con-sylt', v. ymgynghori, ,cys-
sylio, cydgynghori ; ymofyn d ; gol-
ygu, ystyried, gof alu ; ymbwyUo ;
dychymmygu, bwriadu :—s. ymgy-
nghoriad, cynghorfa.
Consultation, con-syl-te'-shyn, s. ymgy-
nghoriad, cyssyliad ; ystyriaeth ; mj^-
yrdod; cynghor, cydgynghorfa ; ym-
gynghorwyr.
Consumable, con-siV-mybl, a. ysadwy,
difadwy, treuliadwy, Uosgadwy.
Consume, con-siwm', v. difa, treulio,
ysu ; afradu, difrodi, gwario, gwas-
traffu ; dystryTvio,'dinystrio, diddymu,
diffeithio ; nychu, dihoeni, edwi, ded-
wino, darf od, paUu, culhau, diflannu ;
llosgi, goddeithio ; gwangcio, traf-
lyngcu.
Consumer, con-siV-myr, s. treuliwr,
dyfethwr, afradydd, difawr, ysydd.
Consummate, con-sym'-met, v. a. cyf-
lawni, diweddu, gorphen, perffeithio ;
darfod : — a. cyflawn, perffaith, Uwyr,
hoUol, cwbl, cyflwyr, digoU, cyfrben ;
gorphenedig ; eithaf .
Consummation, con-sym-mc'-shyn, s.
cyflawniad, perffeithiad, cwblh&d,
gorpheniad ; diwedd, dyben, terfyn ;
cyssymiad ; angeu.
Consumption, con-sym'-sbyn, s. traul ;
treuliad; darfodiad, darfodedigaeth,
i
nych, nychglwyf, llifiad, y llifiant,
disborthiant, edwinwst, dihoeniad;
cyfysiad, Uosgiad, difrodiad.
Consumptive, con-sym'-tuf, a. treuliol j
nychlyd, Uifiannus, darfodedigol ;
treulfawr, difaol.
Consumptiveness, con-sym'-tuf-nes, s.
darfodedigrwydd, nychlydrwydd, Uif-
iannoldeb.
Contabulate, con-tab'-iw-lct, v. a. byrdd-
io, Uawrfyrddu, llorfyrddio, estyllodi
Uawr.
Contact, con'-tact, s. cyflfyrddiad, cy-
ffwrdd, cwrdd, cyhyrddiad, cyfarfod,
cymminedd.
Contagion, con-te'-jyn, s. yiQglwyf,haint,
cynghlwyf , clefyd cael ; pla ; adwyth ;
Uwgr ; heintred.
Contagious, con-te'-jyz, a. heintos,
heintiog, glynol, heintddwyn; ad-
wythig, gwenwynig ; angeuol, perygl-
us, echryslawn.
Contain, con-ten', v. cynnwys ; dal ;
gannu, genni, angu ; amgyOred ; attal,
rhwystro ; ymgadw, ymgynnal, ym-
arbed.
Containable, con-ten' -ybl, a. cynnwys-
adwy ; daladwy. •
Contaminate, con-tam'-i-net, v. a. hal-l
ogi, Uygru, difwyno, anurddo, gwarth- ■
ruddo.
Contamination, con-tam-i-nc'-shyn, «.
halogiad, diwyniad; Uwg, mefl.
Contemn, con-tem', ?'. a. dirmygu, di-
ystyru, difenwi, anfr'io, iselu.
Contemperate, con-tem' -pyr-ct, v. a. cyt-
tymmeru, tymmeru ; cymmedroli.
Contemperament, con-tem'-pyr-a-ment, •
s. cjrttymmeredd, tymmer.
Contemplate, con-tem'-plet, v. myfyrio,
meddylied, astudio, dwysfyfjrrio, ym- '
synied, darsyllu ar, myfyrbwyUo ;
amcanu, bwriadu.
Contemplation, con-tem-ple'-shjm, 8.
myfyrdod, astudiaeth, arystyriaeth,
synedigaeth, pwyUiant, myfyrsylliad;
meddylgarwch ; cyngyd.
Contemplative, con-tem -ply -tuf, a. myf-
yrgar, meddylgar, arystyriol, sjrniol,
astud ; dystaw.
Contemplator,con'-tem-ple-tyr, s. myfyr- '
iwr, meddylgarwr, darsyUwr, ystyriwr.
Contemporary, con-tem'-p6-ry-ri, a. cyf-
oed, cjrfoesol, cyfoedol, cydoesol, go-'
gyfoed, unoed, cydamserol : — s. cyf-
oed, cyfoeswr, cydoeswr, cyfoesydd : —
pi. cyfoedion, cydoeswyr.
Contempt, con-temt', s. dirmyg, diys-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, end el sain yn hwy; o, Hon 5
CONT
167
CONT
tyrwch, tremygiad; aiifri; yagorm,
gwawd ; gwarth ; gwaeledd.
Contemptible, con-tem'-tu-bl, a. dirmyg-
adwy ; distadl, dielwig, salw, gorfas.
Contemptibleness, con-tem'-tu-bl-nes, s.
dirmygusrwydd, diystyredd, salwedd.
Contemptuous, con-tem'-tiw-yz, a. diys-
tyrllyd, dinnygol, trahiius ; ffrom.
Contemptuousness,con-tem'-tiw-yz-nes,
s. dirmygoli-wydd, tremygoldeb.
Contend, con-tend', v. ymdrechu, ym-
ryson, amrafaelio, ymdynu, cynhenu,
ymdaeru ; dwrdio ; ymwanu, ymwrio,
cwerylu ; amddiffyn ; dal ; honi.
Conteudent, con-ten'-dynt, 1 s. gwrth-
Contender, con-ten'-dyr, j wynebydd,
ymiysonwr, ymdrechwr, campwr, or-
nestydd.
Contending, con-ten' -ding, a. gwrth-
wynebol, croes, anghytunol, amry-
faelus : — s. ymryson.
Contenement, con-ten' -i-ment, s. cytty-
ddyn ; cyttir.
Content, con-tent', a. boddlawn, cyfodd ;
esmwyth, tawel ; hynaws, diddig : —
V. a. Jboddloni, boddhau : digoni ; dy-
huddo, llinaiu :—s. boddlondeb, bodd-
lom-wydd, bodd; cymiwysiad, cyn-
nwys ; cynnwyseb, dangoseg, mynegai;
enniad, angiad.
Contentedness, con-ten' -ted-nes, s. bodd-
garwch, boddloni-wydd, diddigrwydd,
cymmodlondeb.
Contention, con-ten'-shyn, s. ymryson,
ymrafael, cynhen, anghydfod; dadl,
ymddadleu, trafod, trin; breithell,
ymwrwst, ymhwrdd.
Contentious, con-ten'-shyz, a. ymryson-
gar, amrafaelgar, cynhenus, cweryl-
gar, cecrus, dadleugar, anynad.
Contentiousness, con-ten'-shyz-nys, «.
ymrysongarwch, cynhenusrwydd, cec-
raeth, croesdyniad.
Contentless, con-tent'-les, a. anfoddog,
anfoddlawn, anesmwyth, anniddig.
Contentment, con-tent -ment, s. bodd-
lonrwydd, boddlondeb, boddhM, di-
ddigrwydd, dyfwynhM.
Conterminous, con-tyr'-mi-nyz, a. cy-
flSniol, argyffiniol, cytterfynol, ammin-
iog; cyfagos, cymmydogol.
Conterraneous, con-tyr-rc -ni-yz, a. cyd-
wlad, cywlad.
Contest, con'-test, «. ymdrech, ymryson,
ymorchest ; dadl, gwrthddadl ; ym-
rafael, cweryl; rliysfa, amrysonfa,
cadorfod.
Contest, con-tesf , v. ymgystadlu, ym-
ddadleu ; ymgyf artalu ; ymdynu,
gwrthwynebu ; ammheu, anghoelio ;
ymdrechu, ymegniio; ymbyngcio; eil-
fyddu.
Contestable, con-tes'-tybl, a. dadleuad-
wy, hyddadl, ymdrechadwy.
Contestation, con-tes-te'-shyn, s. ym-
di-echiad, ymrysoniad, dadleuad ; ym-
drech ; daidl ; tystiolaeth.
Context, con'-tecst, s. cyttestyn, cyd-
wersi, cyfadnodau, amgylchran; cyt-
testynau.
Context, con-tecst', a. cydweuedig, cy-
mhlethol, cydglymedig; tyn, dwys.
Contexture, con-tecs'-^yr, g. cydweuad,
cydwe, cymliletliiad ; cyssyUtiad ; cyf -
ansoddiad ; cydffurfiad, gwneuthuiiadj
cyttrefn.
Contignation, con-tig-ne'-shyn, «. ceibr-
ad, cledriad, cydgeibriad, cledriad ty.
Contiguity, con-ti-giV-i-ti, s. cyfagos-
rwydd, cyfyl, cyffyrddiad, cyffinedd,
eiddwch.
Contiguous, con-tig'-iw-yz, a. cyfagos,
agos, cyfnesaf, cyffyrddol, cydiol, cy-
flSnol, cyttei-fynol, cymmydogol.
Continence, con'-ti-nens, 1 s. diweir-
Contmency, con'-ti-nen-si, J deb ; ym-
attal, ymarbedrwydd ; annwyfiant ;
ymlywodraeth.
Continent, con'-ti-nent, a. diwair; ym-
attalgar, ymarbedus ; dihalog, dian-
Uad; cymmedrol; cyfagos, cyssyUt-
edig, parhaus :— s. cjrfandir. [dirol.
Continental, con-ti-nen'-tyl, a. cyfan-
Contingence, con-tun' -j ens, s. dygwydd,
damwain, damchwaen, hap, chwaen ;
dygwyddiad, dichonedd ; cjrffyrddiad,
annilysdod.
Contingent, con-tun' -jent, a. dygwyddol,
damweiniol, hapiol ; achlysurol ; an-
sicr; ammodol: — s. dygwydd, dam-
wain ; dogn, cyfran ; cyfartaledd.
Contingently, con-tim'-jent-li, ad. ax
ddamwain; ar ddygwyddiad; yn ddy-
gwyddol.
Continual, con-tun'-iw-yl, a. parhaus,
gwastadol, dibaid, beunyddiol, di-
di-angc, diorphwys, didawl, diball,
cydol ; dyfaJ, diwyd.
Continually, con-tun'-iw-yl-i, ad. yn
barhaus, yn wastadol; o hyd; trwy
gydol yr amser; erioed; beunydd;
yn feunyddiol ; bob dydd ; yn gysson.
Continuance, con-tun'-iw-yns, s. parhdd,
para, hiroed ; arosiad, trigiad, trigfa ;
dyfalwch, diwydrwydd; ysbaid, en-
nyd; oedlad, gohiriad; olyniad.
6, llo; u, dull; w, swnj w, pwn; j, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CO NT
158
CONT
Continuate, con-tun'-iw-et, a. didor, di-
baid, digyfwng, cydol; cyfan, unyd;
parhaus: — v. a. clymgydio, cydgys-
sylltu.
Continuation, con-tun-iw-e'-shyn, s. par-
ha,d ; ystyniad, gorestyniad ; hiriant,
gohiriad ; olyniad ; dygiad yn mlaen.
Continuator, con-tun'-iw-e-tyr, s. estyn-
WT, goreslynydd, parhawr.
Continue, con-tun'-iw, v. parhau, para ;
aros, tario, trigo, sefyU, preswylio,
bod ; oedi, gohlrio ; estyn, hwyhau ;
iorthi.
Continuity, con-ti-niV-i-ti, s. cydol-
rwydd, olynoldeb, cydgyssylltedd,
cyd-ddilyniad, cyfiinedd, unyd, cyf-
ander, estjmiad, parhausder.
Continuous, con-tun'-iw-yz, a. parhaol,
didor, didawl, digyfwng, parhaus.
Contort, con-tort', v. a. C3rfrodeddu,
ffillio, cydnyddu; croesdroi, gwyr-
di"oi, nydd-dxoi, gwyrdynu, dirdynu.
Contortion, con-tor-shyn, s. cyfrodedd-
iad, cydffilliad ; cydnyddiad, nydd-
droad, croesdroad, camystumiad, dir-
dyniad; gwyrdynfa.
Contour, con-Wyr, s. amlinell, cylcli-
linell, braslun, cylchluniad, cyrdlim-
iad.
Contra, con'-try, prf. gwrth, erbyn, yn
erb3m, cyf erbyn, yng ngwrthwyneb;
croes.
Contraband, con'-try-band, a. gwahardd-
edig, gwarafunedig ; anghyfreithlawn;
rhedinwyddol : — s. gwaharddiad, gwa-
rafun ; rhednwyddau, rhedfasnach.
Contract, con' -tract, s. ammod, cyf-
ammod, cytundeb, bargen ; ammodeb;
ymgrediad, dyweddiad.
Contract, con-tract', v. ammodi, cyf-
ammodi, cytuno, bargeinio; creb-
achu, cori, ymgrybychu, crychu, tyrfu,
ymgrynhoi, eyfyngu, culhau ; byrhau,
talfjrru, cwtogi, toli ; dyweddi'o, ym-
gredu ; cyf addaw ; cael ; ennill ; ym-
reddfu.
Contracted, con-trac'-ted, p. a. talfyr,
cryno; cyfyng, cul, distadl; crebach;
hunanol ; ammodedig.
Contractible, con-trac'-ti-bl, a. talfyr-
adwy, byradwy ; ammodadwy.
Contractile, con-trac'-tul, a. crebachus,
crebachaidd, crychol, byrhaol.
Contractility, con-trac-tul'-i-ti, s. creb-
acholdeb, crebacholrwydd.
Contracting, con-trac'-ting, a. ammodol,
bargeiniol, cytunol, ymrwymol.
Contraction, con-trac'-shyn, s. crybych-
iad, ymgrynhoad ; taJfyriad, byrhSd ;
geirdoriad, tolnodiad ; crynlioad,
crynodeb.
Contractor, con-trac'-tjrr, «. ammodwr,
cyf ammodwr, bargeiniwr, cymmerwr ;
marchadydd ; talf yrwr, byrhawr ;
crebachydd.
Contra-dance, con'-try-dans, s, gwrth-
ddawns, cyferddawns.
Contradict, con-try-dict', v. a. gwrth-
ddywedyd, g-vrrthebu ; animheu,
gwrthddadlu, gwrthdaeru ; gwrth-
wynebu; anghytuno; gwadu.
Contradiction, con-try-dic'-shyn, g.
gwrthddywediad, gwrth wedyd, gwrth-
eb, croesddadl, gwrthddadl ; anghys-
sondeb.
Contradiction in terms, con-try-dic'-
shyn-in-tyrmz, g. gwrthddywediad,
gwreiriad, croeseiriad.
Contradictious, con-try-dic'-shyz, a.
gwrtheiriog, gwrthwedgar, ammheu-
gar ; cecrus, cwerylus, croes ; anghys-
son, anghydweddol.
Contradictoiy, con-try-dic'-tyr-i, a.
gwrthwyneb, gwrthwedol, gwrthebus,
croes : — s. gwrthosawd, gwrthwyneb ;
anghyssondeb ; gwrthebydd.
Contradistinct, con-try-dus-tingct', a.
gwrthwanedig, gwrthwahan, gwrth-
nodol.
Contradistinction, con-try-dus-tingc'-
shyn, s. gwrthwahaniaeth, gwrth-
wahanred, gwrthddynodiant, gwrth-
gyferbyniad.
Contradistinguish, con-try-dus-ting'-
gwish, V. a. gwrthwahanu, gwrth-
wahanredu, gwi-thddynodi.
Contrafissure,con-try-ffish'-?t'yr,s.gwrth-
freg, gwi-th-holltiad, gwrthageniad.
Cantraindicate, con-try-un'-di-cet, v. a.
gwrtharwyddo, gwrthddangos.
Contralto, con-tral'-to, s. gwrthalaw,
mysgalaw, gwrtligyfalaw, goralaw.
Contramure, con'-try-miwyr, «. gwrth-
fur, gwrthwal, rhagfur.
Contranahiral, con-try-na<j'-w-ryl, a.
gwrthanianol, gwrthnaturiol.
Contranitency, con-try-nei'-tyn-si, s.
gwrthweithrediad, gwrthrymedd,
gwrthwasgiad.
Contrapose, con-try-poz', v. a. gwrth-
osod, gwrthgyfieu.
Contraposition, con-try-po-sish'-yn, «.
gwrthosodiad, gwrthgj'flead, cyfer-
byniad.
Contra})untist, con'-try-pyn-tyst, s. cyf-
erbw3mtydd, gwrthgrif eilydd.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; «, llid; x, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
CONT
159
CONT
Contraries, con'-try-riz, s. pi. gwrthol-
ion, gwrthosodion, gvrrthyddion, croes-
bethau.
Contrariety, con-try-rei'-i-ti, s. gwrth-
wynebedd, gwrthedd, gwrtholdeb,
anghyssondeb, gwrth.
Contrarily, con'-try-ri-li, ) ad. yn
Contrarywise, con'-try-ri-weiz, ( y
gwrthwyneb ; yn amgen ; yn wrth-
wynebol.
Contrarious, con-tre'-ri-yz, a. gwrth-
■wyneb, croes, anghysson, anghytunol.
Contrary, con'-try-ri, a. gwrthwyneb,
gwrthwynebus, amgen, amgenach ;
yn erbyn :—s. y gwrthwyneb, gwrth-
beth, gwrth.
.Contrast,con'-trast,s.cyferbyniad,gwrth-
osodiad, gwrthgyflead, gwi-thweddiad;
gwahaniaeth, annhebygoliaeth.
Contrast, con-trast', v. a. cyferbynu,
gwrthosod, amgenu, gwrthweddu ;
cymharu, cyfwynebu, amrywio.
Contra-tenor, con'-try-ten-yr, s. gwrth-
alaw=: Contralto.
Contravallation, con-try-fal-le'-shyn, s.
gwrthglawdd, gwrthddiifyiifa.
Contravene, con-try-fin', v. a. gwrth-
sefyll, gwrthwynebu ; rhwystro, attal ;
gwrthwedyd, gwrthebu ; disodli, somi,
dirymu ; gwrthdrin ; tori, troseddu.
Contravention, con-try -f en'- shyn, s.
gwrthwynebiad ; seithugiad, lluddiad,
difuddiad, llesteiriad, gwrthweithred-
iad, diddyiniad, dieffeithiad; trosedd-
iad; sarhM, camwri.
Contraversion, con-try-fyr'-shyn, s.
gwrthdroad, ymdroad.
Contributary, con-trub'-iw-tyr-i, u.
cyttrethol, teyrngedol, cyfroddol, cyn-
northwyol.
Contribute, con-trub'-iwt, v. cyfranu,
cyfroddi, cyttalu ; cynnorthwyo, cys-
borthi ; rhifo ; gweini, gwasanaethu,
llesau ; tueddu.
Contribution, con-tri-biV-shyn, s. cyf-
raniad, cydraddiad ; cydrodd, cyfran,
cymhorth, casgl, cydgost; cysborth-
iant; cyttreth, gorfottreth, treth;
cyttrethiad.
Contributive, con-trub'-iw-tuf, a. cjm-
northwyol ; cyfroddol, cyfranogol ;
cyttrethol.
' Contributor, con-trub'-iw-tyr, s. cyfran-
ydd, cydroddwr, cjmnorthwywr, cyt-
talwr.
Contrite, con'-treit, a. briwedig, dryll-
iedig, cystuddiedig, yssig; edifarus,
edifeiriol; penydiol, trist.
Contrition, con-trish'-yn, s. edifeirwch;
athristedd ; rhwbiad, rhathiad.
Contrivance, con-tiei'-fyns, s. dyfais,
dychymmyg, bwriad, amcan, trefniad,
cyflead ; dicheU, ystryw, hoced, cyd-
fwriad, cyfrwysder.
Contrive, con-treif' , v. a. dyfeisio, dy-
chymmygu, llyfelu, Uunio, dyfalu,
cynllunio, ffurfio, saemio.
Control, con-trol', s. rheolaeth, awdur-
dod, Uywodraeth, meistrolaeth, gallu ;
attal, rhwystr, lludd; attalydd, twy-
edydd : — v. a. rheoU, Uywio, Uywodr-
aethu; attal, cyf attal, ffrwyno ; gorch-
fygu, darostwr, gorfodi ; arolygu ;
gwrfchbrofi ; argyhoeth, anghrerBftio.
Controllable,con-tr6l'-lybi, a. rheoladwy;
attaladwy ; gorfodadwy.
Controller, con-trol'-lyr, s. rheolur, gor-
uchwyliwr, trwyadur, golygwr, cj^ar-
chwyliwr.
ControUorship.con-trol-lyr-ship, s. rheol-
uriaeth, twyaduriaeth, golygwriaeth.
Controhnent, con-trol' -ment, s. rheol-
s,eth=Control.
Controversial, con-tro-fyr'-shyl, a. dadl-
euol, yniddadleuol ; dadleuadwy,
dadladwy.
Controversialist, con-tro-fyr'-shyl-ust, s.
dadleuadur ; dadleuwr, dadlydd.
Controversy, con'-tro-fyr-si, .9. dadl,
dadleuaeth, ymddadleu, gwrthddadl ;
gwrthwynebiad ; cynghaws, achos,
cwyn, hawl ; aiuraf ael, ymryson ;
cystadlrwydd.
Controvert, con'-tro-fyrt, v. a. dadlu,
dadleu ; gwrthdrin ; gwrthddadlu,
gwrthsefyil, gwrthwynebu t ammheu,
petruso ; holi, chwilio ; cyfddadlu.
Controverfcer, con'-tro-fyr-tyr, ) s. dadl-
Controvertist, con'-tro-fyr-tust, ( euwr,
ymddadlydd, dadleuor, gwrthddadl-
ydd, cystadlwT, ynib3mgciwr, argy-
mhenwr; gwrthwynebydd.
Controvertible, con-tro-fyr'-ti-bl, a.
dadladwy, dadleuadwy, hyddadl.
Contumacious, con-tiw-m/-shyz. a. cyn-
dyn, gwrthnysig, ystyfnig, anhydyn,
cildyn, trofaus, anhywaith, anufydd ;
trahaus.
Contumaciousness, con-tiw-me'-shyz- )
Contumacy, con'-tiw-m^-si, [nes. J
s. cyndynrwydd, gwrthnysigrwydd,
gwrthgasedd, gwrthnaws, trofausder ;
trahausder.
Contumelious, con-tiw-mi'-li-yz, a. dir-
mygol, tremygus, trahaus, 'diystyr-
11yd, sarhaus, trawsfalch, haerUug,
8, llo; u, dull; tv, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel g yn eisieu; z, zel.
CONV
160
CONV
enUibus, ammharclius, gwarthus,
gwaradwyddus, difoes; digywilydd;
sarug, taiog.
Contumely, con'-tiw-mi-li, s. trahaus-
der, haerllugrwydd, sarhS,d, anfri,
dirmyg, ammharch, diystyrwch, en-
llib, gwartli, gwaradwydd, aiifoes ;
balchder, rhyfyg, gwarthiiidd.
Contuse, con-tiw?, v. a. euro, p'wyo,
briwo, dryllio ; yssigo ; cymmriwo.
Contusion, con-tiw'-zhyn, s. pwyad,
briwiad ; yssigiad, sigiad, clais ; briw ;
maluriad.
Conundrum, c6-nyn'-drym, s. mwysair,
gair mwys, geirdro, gwibl, cellweireb ;
dychymyg.
Conusance, con'-iw-syns, s. gwybydd-
iaeth, nabyddiaeth ; holiad, chwiliad ;
sylw.
Convalescence, con-fy-les'-sens, )
Convalescency, con-fy-les'-sen-si, ) '
gweMd, gwelliad, adferiad, iacMd,
adgryfh^d, ymgryfh3,d.
Convalescent, con-fy-les'-sent, a. ar
weMd, yn gwellau, gwellaol, adgryf-
haol : — s. gwelledig, gweUiannog, ad-
feredig ; un wedi gweUa o glefyd.
Convenable, con-fi'-nybl, a. cynnullad-
wy, 3rmgasgladwy.
Convene, con-fin', v. ymgynnull, ym-
gasglu, ymgyfarfod ; cynnull, casglu,
crynhoi; cydgynnuU, cydvTysio, cyf-
alw ; cydymgynnull, ymgrynhoi, cyd-
gyfarfod.
Convenience, con-fi'-ni-ens, s. cyfleus-
dra, cymhwysder, cyf addasrwydd ;
hwylusdod, buddioldeb, lies, mantais ;
cyfle, adeg, odf a, oedf a, egwyl ; arf od ;
cyngweddiad ; esmwythder.
Convenient, con-fi'-ni-ent, a. cyfleus,
addas, cymmesur, priodol, eyfweddus ;
buddiol, llesol; gweddaidd, angen-
rheidiol; amserol, prydlawn, tymmor-
aidd; hawdd, esmwyth.
Convent, con'-fent, s. cyfaint ; myn-
achlog, monachdy, abatty, clasordy ;
Ueiandy, gwyryfdy; crefydd-dy, cref-
yddf a ; cynnulleiof a.
Convent, con-fent', v. gwysio; cyfar-
fod.
Conventicle, con-fen' -ti-cl, s. cwrdd,
cydfa, cyfarfodfa, ymgyfarfod; ty
cwrdd, ioldy, addolf a ; ymgynnullf an ;
celgynnidlfa, celgyfarfod ; cwrdd bach:
— V. n. celymgynnuU.
Convention, con-f en'-shyn, s. eisteddfod,
cyfarfod, cymmanfa, cynnadledd, cy-
nghyd, gorsedd, cynnuUfa, cwrdd.
cymman ; dygynnuU ; undeb, ammod,
dygymmod.
Conventional, con-fen'-shyn-yl, a. eis-
teddfodol, cymniaiifaol, gorseddog ;
ammodol, cytunedig ; cydsyniol.
Conventionary, con-fen'-shyn-yr-i, a.
ammodus, cyfammodol, cytunedig.
Conventual,con-fen'-9w-yl, a. cyfeinniol,
mynachlogaidd :— s. monach, mynach;
lleian, mynaclies.
Converge, con-fyi-j', v. n. cyttueddu,
cydgyf eirio, cyfogwyddo, cyttynu,
cydgyfarfod.
Convergence, con-fyr'-jens, s. cyttuedd-
iad, cyfogwydd, cymherfeddiad, cyd-
bwyntiad.
Convergent, con-f yy-jent, a. cyttueddol,
cydgyfeiriol, cyfogwyddol, cyttynol.
Conversable, con-fyP-sybl, a. siaradus,
ymddyddangar, ymgomgar, cyf eiUgar,
hjrfwyn, rhydd.
Conversant, con-fjrr'-synt, a. cynnefin,
cydnabyddus, cyfarwydd, hyddysg,
ymarferol, adnabyddus, cyfeillgar ;
gwybodus, dysgedig, astud.
Conversation, con-fyr-se'-shyn, s. ym-
ddyddan, cydymddyddan, cymddy-
ddan, ymgom, siarad, cynnadl, cyfar-
iaith, cyfymbwyU, chwedleuaeth, cyd-
laf aredd, amddadl ; cyf eiUach, cyra-
deithas ; ymarwedd, buchedd, moes ;
cystlwn, ymgyfathrach ; cynnefindod.
Conversational, con-fyr-se'-shyn-yl, a.
ymddyddanol, ymgomiol, siaradol.
Conversative, con-fyr-sy-tuf, a. cyfeUl-
achol, cymdeithasgar.
Conversazione, con-fyr-sat-zi-6'-ne, s.
ymgomfa, ymgomdeithas, cyfeill-
gwrdd.
Converse, con-fyrs', v. n. ymddyddan,
cydymddyddan, siared, ymgomio, ym-
chwedleua, ymadroddi ; ymgyf eill-
achu, cymdeithasu, ymgyttal, cyt-
trigo ; ymgystlynu, cyridio ; ymddilyn.
Converse, con'-fyrs, s. ymddyddan=
Conversation; gwrthdroad, gwrthos-
odiad:— a. adgyrchol; gwrthdroawl.
Conversion, con-fyr'-shyn, g. troad,
troedigaelh, dychweliad ; cyfnewid-
iad, trosiad ; priodoUad.
Convert, con-fyrt', v. troi, ymchwelyd;
newid, cyfnewid, trosi ; priodoli ; ym-
droi.
Convert, con'-fyrt, «. ymchwelwr, dy*-
cliweladur, dysgybl; trofedig, tro-
edig.
Convertible, con-fyr'-ti-bl, a. troadwy,
hydro, dychweladwy, cyfnewidiol.
«, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yu hwy; o, Hob;
CONV
161
COOL
Converting, con-fyr'-ting, a. troedlgol,
dychweliadol, troawl.
Convex, con' -fees, a. crwm, argrwm,
cynghrwm, crwbi, argrwn : — s. crwm-
ach, crymgant, arbel.
Convexity, con-fec'-si-ti, s. amgrymedd,
cynghrymedd, crymedd, argrynedd ;
crynider.
Convexo-concave, con-fec-so-con'-csf, a.
crymgeuol, crymgau.
Convexo-convex, con-fec-so-con'-fecs, a.
crymgrwm, crymgrwn, argrwm dy-
Wyg.
Convey, con-fe', v. a. cludo, cario, trosi,
trosglwyddo, cywain, arwedd, arwain;
anfon, gyru ; cyfranu, rhoddi ; heb-
rwng ; arallu, daerodi.
Conveable, con-fc'-ybl, a. trosadwy,
trosglwyddadwy, cludadwy.
Conveyance, con-fe' -yns, s. cludiad,
trosiant, trosglwyddiad ; trosglud,
symnnidiad ; danfoniad ; aralliad,
daerodiad ; hebryngiad ; cyf rwng,
mud ; trosiadeb, daerodeb, gweithred
tir.
Conveyancer, con-fe'-yn-syr, s. trosiad-
Vii, trosglwyddwr, arallydd.
Conveyer,- con-fe' -yr, s. dygiedydd, car-
iwr, cludydd, trosglwyddwr; chwid-
fiog, hudolydd.
Convicinity, con-f u-sun'-i-ti, s. cymmyd-
ogaeth ; cyfagosrwydd.
Convict, con-fict', v. a. argyhoeddi ;
, efuogbrofi, coUfarnu, euogfamu, dy-
farnu.
Convict, con'-fict, s. coUddyn, euog, yr
euog, eneidfaddeu, coUfarnog.
Conviction, con-fic'-sliyn, s. argyhoedd-
iad; dyfamiad, euogbrofiad, coUfam-
iad ; Uwyrbrawf ; disbrawf , gwrth-
brofiad, darbwyllineb.
Convictive, con-fic'-tuf, a. argyhoeddol,
argyhoeddiadol ; euoghaol, euogbrawf .
Convince, con-funs', v. a. argyhoeddi ;
darbwyllo, diddadlu ; arbrofi ; cer-
yddu ; euogbrofi.
Convincer, con-fun'-syr, s. argyhoeddwr,
dysbwyllydd, darbwyUwr ; amlygwr.
Convincible, con-fun'-su-bl, a. argy-
hoeddadwy ; disbrofadwy.
Convincing, con-fun'-sing, a. anwrth-
wynebol, argyhoeddol, diymwad,
eglur.
Caivivial, con-fuf-i-yl, a. gwleddol,
CTrdwleddol, gwesteiol ; Uawen, difjrr,
lion, siriol; cyfeillgar, cymdeithas-
gar.
Conviviality, con-fuf-i-al'-i-ti, s. gwledd-
oldeb, cydwleddiad ; digrif wch ; gor-
awen.
Convocate, con'-fo-cet, v. a. cydalw ;
cydwysio ; gwysio.
Convocation, oon-fi5-ce'-shyn, s. cym-
maiif a, eisteddfod ; cydwysiad, cyd-
alwad ; glwysgymmanfa, U6n-senedd.
Convoke, con-foe, v. a. cydalw, cyd-
wysio ; dyfynu.
Convolute, con'-fo-liwt, ) a. cydrol-
Convoluted, con'-fo-Hw-ted, J edig,ym-
roledig, amdorchedig, ymdorchol, am-
droedig, rholiog.
Convolution, con-fo-liw'-shyn, s. ym-
roliad, ymdorchiad, canrawd, cyt-
torchiad, dyrwyniad, ffiUiad, am-
ddyrwyniad.
Convolve, con-foH', v. a. cydrolio ; am-
dorchi, amdi-oi, cyttreiglo, sidio, cyd-
rwyno.
Convoy, con-foi', v. a. canymdoi, can-
ymdaith, canymdeithio, canhebrwng,
teithnoddi.
Convoy, con'-foi, s. canymdo, canym-
daith, nawddosgordd, nawddlu, di-
fFynlu ; nawddfyddin ; nawddlynges ;
canymdeithydd, canymdowr, canheb-
ryngydd.
Convoy ship, con'-foi-ship, s. nawdd-
long, Hong ganymdo.
Convulse, con-fyls', v. a. dirdynu, dir-
grynu, dirysgwyd, pyngu ; ysgwyd.
Convulsion, con-fyl-shyn, s. dirdyniad,
dirgryn, dirgryd ; pang, dirdynwst ;
dirgynhwrf, dirgyffro, terfysg, tra-
bludd, brythwch.
Convulsive, con-fyl'-suf, a. dirdynol,
pangol, dirgrynol, dirgrydol.
Cony, c6'-ni, s. cwningen, ffiogen.
Coo, cw, V. n. grwna, grwnian; grym-
ial.
Cook, cwc, s. cogydd, cog, ceginydd,
arlwywT :— /. coges, cogyddes, cegin-
es : — V. a. coginio, ceginio, arlwyo,
trin, parotoi, darparu, darmerthu : —
V. n. canu cwcw.
Cookary, cwc'-yr-i, s. cogyddiaeth, cegin-
iaeth, arlwyaeth, bwyttriniaeth.
Cookmaid, cwc'-med, s. cogyddes, cegin-
es, coges.
Cookroom, cwc'-nran, s. cegin, cegindy.
Cookshop, cwc'-shop, s. bwytty, bwyd-
fa, ceginfa, cogwertlifa.
Cool, cwl, a. oer, oeraidd, Uedoer, llug-
oer, addoer, oerUyd ; anwresog ;
awelog ; tawel, araf, Uariaidd, pwyU-
og, digyffro ; diofal, difater ; diserch ;
ysgafn ; cysgodog :— s. oer, oemi, oep.
8, llo; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr; s, fel tsh ; j, John; sh, fel b yn eisieu; z, zel.
COPA
162
COPP
der, yr oer, lledoeredd, llugoeredd ; y
cysgod : — v. oeri, addoen, lledoeri ;
tawelu, lliniaru, llonyddu, esmwyth-
au ; llaesu, ymlacau.
Cooler, cwl'-yr, s. oeriadur, oerydd, oer-
iedydd, mit, llestr oeri.
Coolish, cwl'-ish, a. lledoer, llugoer.
CooUy, cwl'-li, ad. yn oer, yn oerllyd,
yn llugoer ; yn ddif ater ; yn dawel-
og.
Coolness, cid'-nes, s. oerder, oeredd,
oerni, Uedoeredd ; oerfelgarwch ;
arafedd, pwyll, hii-frydedd; difater-
wch, diflasdod, clauarwch; anhoff-
edd.
Cooly, cTtZ-li, s. Indgludydd, cludydd
Indiaidd; cludwr.
Coom, cwm, s. huddygl, pardda; echel-
saim.
Coomb, cjran, s. hobaid, hob, banner
crynog, pedwar pwysel.
Coop, cwp, s. cwb ; ffrongc, cut ; adar-
dy, adargaes, iardy ; lloc ; milgut ;
baril, casgen ; argae : — v. a. ffrongcio,
cutio, llocio ; cau, argau ; carcharu.
Cooper, cMZ-pyr, s. cylchwr, cylchydd,
cylcbur, cylchlestrwr, saer cylch-
lestri, barilwr, tuneUydd, cowper.
Co-operate, co-op'-yr-et, v. n. cydweith-
io, cydweithredu, cyweithio, cydym-
egnio.
Co-operation, co-op-yr-e'-shyn, s. cyd-
weithiad, cydweithrediad ; cydwaith,
cyfober.
Co-operative, c6-op'-yr-e-tvif, a. cyd-
■weithiol, cyweithiol, cydweithredol,
cydoberol; cyfarfaethol. '
Co-operator, co-op'-yr-e-tyr, s. cyd-
weithydd, cyweithiwr, cydweithred-
wr, cydymegn'iwT. _
Coopering, cw'-pyr-iag, s. cylchydd-
iaetli. cylchwriaeth, barilaeth, saer-
n'iaeth, cowperiaeth.
Co-optation, c6-op-te'-sh3m, s. mabwys-
iad, cydfabwysiad, cymmeriad, dewis-
iad.
Co-ordinate, co-or'-di-net, a. cydradd,
cyfurdd, cyfraddol; cyfocbr, cyf-
restrol.
Coot, cict, s. cotiar, cwtiar, corsiar,
djrfriar, rliegen y dwfr, iar ddwr.
Cop, cop, s. copa, cop, cob, cobyn, cop-
yn, siobyn, crib, coryn, twff.
Copal, co'-pyl, s. ystorlws ; copal.
Coparcener, co-par'-si-njrr, s. cydeti-
fedd, cyfetifedd, cyttreftadog, cyd-
feddiannydd.
Copartner, c6-part'-nyr, s. cyfranog,
cyfranogwr, cydfaelur ; cydymaifch ;.
cydswyddog.
Copartnership, cii-prtrt'-nyT-ship, s. cyf-
ranogaeth, cydfaeluriaeth, cydswydd-
ogaeth.
Copatriot, co-pe'-tri-yt, s. cydwladgar-
WT, cywladgarwr.
Cope, cop, s. offerendor, c6b, toryn,
clog ; cwcwU, cwfl, penwisg ; mwd ;
gortho, nenfwd; enfys; tnnn, crib;
ceugant, crymgant: — v. a. toroni;
trumio, ban-gori, copio, mydu, crib-
ogi : — V. n. ymdrechu, ymladd, ym-
wrio, ymgystadln, amryson, jrmegniio;
brwydro, cobio, gwrthsefyll.
Coped, copt, a. trumiog, cribog ; toryn-
^og.
Copestone, cop'-ston, s. copfaen, top-
faen.
Cophosis, c6-fifo'-sus, s. byddarwch.
Copier, cop'-i-yr, s. adysgrifydd, adys-
grifenwr, cysgrifydd, tanysgrifydd,
dadysgrifwT, copiwr; eiluniwr, adlun-
iwr; dynwaredwr, efelychydd; Uen-
ysbeilydd.
Coping, co'-ping, s. trum, crib, topres,
copiad.
Copious, co'-pi-yz, a. helaeth, helaeth-
lawn, dibnn, diamcUawd, Uawn, llu-
osog, ami; cynnwysfawr, toreithiog,
haflug.
Copiousness, c6'-pi-yz-nes, s. helaeth-
rwydd, digonedd, haflug, amlder,
Uawnder, toraeth, ammhrinder ; gor-
dyfiant.
Copland, cop'-lynd, s. comeldir, copdir.
Copped, copt, a. pigfain, penfain, brig-
fain; copynog, copog, cribog.
Coppel, cop -pyl, s. coethadur, puradur,
coethgib, toddlestr, coethlestr, toddyr,
toddiadur.
Copper, cop'-pyr, s. copr ; elydr, elydn,
efydd ; efydden, efyddell, pair, efydd-
yn ; m5.n-arian, pres, ceiniogau : — a.
copraidd,coprog: — v. a. copro, efyddu,
efy ddeidio.
Copperas, cop'-pyr-as, s. copras, du 'r
crydd.
Copperplate, cop'-pyr-plet, s. coprys-
lafn, efyddlafn, preslafn, efyddblad,
coprblad ; argrafflafn, coprai^raff.
Coppersmith, cop'-p3rr-smuth, s. gof
copr, coprof, efyddof.
Copperwork, cop'-pyr-wyrc, s. gwaith
copr, coprwaith, efyddwaith.
Coppery, cop'-pyr-i, a. copraidS, efydd-
aidd.
Coppice, cop'-pus, s. prysgoed, prysg-
a, fel a yn ta(l; a, cam; e, hen ; e, pen ; i. Hid; i, dim ; o, tor, ond ei saiu yn hwy ; o, Hon ;
CORA
163
CORD
wydd, prysg, prys, glasgoed, man-
wydd ; coedwig.
Copse, cops, V. a. pryselu: — s.=Cop-
pice.
Copula, cop'-iw-ly, s. cyssyllteb, cys-
sylltair, cyplysair, cwplws, cysswllt
=y gair a una 'r sylfon— testyn a'r
arddodol=honawd mewn gosodiad
rhesymegol.
Copulate, cop'-iw-lefc, v. cydio, ymgyd-
io, ymrewydd, cyridio, ymreain ; cy-
mharu, uno, cyplu : — a. cyssyUtedig,
cynglyii.
Copulation, cop-iw-l«'-shyn, s. cydiad,
ymread, cywestach ; cypMad, cys-
syUtiad, cymhariad.
Copulative, cop'-iw-la-tuf, a. cydiadol,
cyssylltiadol, cynglynol, cyplysol ;
cyridiol, ymrewyddol.
Copy, cop'-i, s. adysgrif, adysgrifen,
dadysgrif, tynysgrif ; cyfysgrif, cys-
grif ; cynysgrif ; ysgrif waith, Uaw-
ysgrif en ; cyfargraff ; adlun, eilun,
cynllun, cynnelw; gwrthran, gwrth-
ysgrif en ; testyn, arddull ; ysgriflyfr ;
argraffiad ; copi -.—v. adysgrif enu, ad-
ysgrif o ; cyfysgrifo ; adlunio ; efel-
ychu, dynwaxed ; tebygu ; bathu ;
copio.
Copy-book, cop'-i-bwc, s. cysgriflyfr, ys-
griflyfr, copi.
^'opyhold, cop'-i-hold, s. twngcafael,
'lawddfeddiant, deillfeddiant.
>1 'j-ist, cop'-i-ust, s. adysgrifydd, cop'i-
^^'T=Copi€r.
Copyright, cop'-i-reit, s. awdurfraint,
liawlysgrif, 116n-feddiant ; ysgrif-
fraint.
Coquet, co-cet', v. hoedena, mursenu,
coegena, chwidwena, rhithgaru, twyU-
garu •. — s.=Coquett€.
^'o itietry, co-cet'-ri, s. hoedendod, mur-
:'ndod; gwagsawrwydd, anwadal-
\'.'cli.
' uquette, co-cet', s. hoeden, mursen,
coegen, chwidwen, chwidren, mur-
sogen, twyUodres, ffilogen, penhoed-
en.
Coquettish, c6-cef -tish, a. hoedenaidd,
ruursenaidd, coegenaidd, chwidwen-
aidd.
Coracle, coi-'-ycl, s. corwgl, corwg, cwr-
wgl, cwrwg.
Coral, cor'-yj, s. gwylar, cwrel, Uuch-
ochr, Uysiau'r Uongwr :—a. gwylar-
aidd, cwrelaidd, Uuchochrol.
Corallaceous,, cor-yl-le'-shyz, \ a. gwyl-
Corallifform, cor'-yl-li-fForm, J araidd,
cwrelaidd ; gwylarddull ; camfForch-
Coralline, cor'-yl-lun, a. gwylaraidd,
cwrelaidd, gwylerin, Uuchoclu-aidd : —
*. gwylarig, gwylarlof, gwylarbryf,
gwylarfil»
Corallite, cor'-yl-leit, s. gwylarith,
gwylarfaen.
CoraJIoid, cor'-yl-loid, a. gwylaraidd,
cwrelaidd, gwylarwedd : — s. comwyg,
comwymon, gwylarwyg.
Corant, co-rant', «. nwyfddawns, rhed-
egddawns. [corbed.
Corb, corb, s. basged lo, glogib, cawell,
Corban, cor'-byn, s. elusen-gist, elusgist,
alwysgist, cyff elusen ; elusen, rhodd,
corban ; aberth.
Corbel, cor'-bel, s. basgedgaer, caweU-
gaer, nawddgaweU, corbedwaith.
Corbel, cor'-byl, s. corbal, corbed, go-
benyddiad : — v. a. corbelu, corbedu.
Cord, cord, s. rheffyn, corden, cortyn,
cord, cort, Uinyn, llyfanen, tennyn;
cluder, cordiad :—■!'. a. cordio, cortio,
rheffynu, llinynu ; tantio ; cludeirio.
Cordage, cor'-df j, s. rhaflfau, Uongraflfau,
rhafidaclau ; cordwaith, rhefiynwaith.
Cordated, cor'-de-ted, a. calonaidd, ca-
lonwedd, calonddull, ar lun calon.
Corded, cor'-ded, a. cordiog, cortynog ;
cortiedig; cordeddig, cyfrodedd; clud-
eiriog.
Cordelier, cor-di-li'yr, s. rheffynog,
cordfynach, rheffynydd ; mynach
llwyd, lleiog; monach o urdd Ffran-
sys Sant.
Cordial, cor'-di-yl, a. calonog, diffuant,
didwyll, caredig, serchog; gwresog;
croesawgar ; cysurol, cyfnerthol, ad-
nerthol, adfywiol, cryf haol ; siriol ;
cleufryd, gonest:— s. sirgySyr, sir-
lyn, sij-wy, cysurlyn; adnerthydd;
meddyglyn.
Cordiality, cor-di-al'-i-ti, 8. didwylledd,
cywirdeb, caredigrwydd ; gwresog-
rwydd; cleuder, puredd; serchog-
rwydd, calondid ; ewyUysgarwch.
Cordially, cor'-di-al-li, ad. yn galonog ;
k'v hoU galon ; o wir ewyUys calon.
Cordon, cor'-dong, s. maenres, maen-
reng; gwerthyr; cyfres, gorsafrea ;
cordolion, tasgyrt.
Cordovan, cor' -do-fan, ) s. cordwal,
Cordwain, cord'-wcn, ) cwrdwal; Uedr
Yspaen ; lledr Cordofa ; gafrledr.
Cordwainer, cord'-wen-yr ; cor'-di-nyr,
s. cordwalwr, crydd cwrdwal ; crydd,
archenydd.
b, Ho ; u, dull J w, swn; w, pwn ; j, yr; ji fel tsh ; j, John ; sh, fel a yn eisieu ; z, zel.
CORN
164
CORP
^
Core, coyr, s. calon, bywedyn, bywyn,
deincodyn, dincodyn; crawn, bywed-
wst.
Cored, coyrd, a. hallt, haUtedig.
Coriaceous, c6-ri-e'-shyz, a. lledraidd,
lledrig ; o ledr.
Corinthian, cor-run'-thi-yn, a. Corinth-
aidd, Corinthwedd; yn ol dull
Corinth o adeiladu : — s. nwydwas,
• anlladwT. '
Corival, c6-rei'-fyl, s. cydgeisiwr, cjrf-
ymgeisydd, ymgystadlydd ; cydgaxwr:
— V. a. cydgeisio, ymgystadlu &,.
Corivalry, c6-rei'-fyl-ri, s. cydgais, cyf-
ymgais, cystadleuaeth ; cyfymryson,
cyngorchest.
Cork, core, s. corcyn, core, twythwydd,
madarch ; twyth : — v. a. corcio, mad-
archu.
Cork-screw, corc'-scrw, s. aUwedd cos-
trel, sidrwy potel, corcyll, corciadur,
corcysgrwy.
Corky, cor'-ci, a. corcaidd, corcynaidd,
madarchaidd.
Cormorant, cor'-mo-rynt, s. morfran,
mulfran, godde gwrych; glwth, ceg-
rwth.
Com, com, s. yd ; grawn yd, grawn,
llafur ; gronyn : — pi. ydau ; corn,
caleden, caledyn, oddf , pedgom : — v.
a. ysgeintio 3, halen ; haUtu, sychu,
argaledu; comio, gronynu, graenu;
ceii'chio.
Corn-chandler, com'-Qand-lyr, s. yd-
werthydd, adwerthwr yd ; yd-fas-
nachydd.
Corn-crake, com'-cr«c, s. rhegen yr yd,
rhegen y rhych, creciar.
Cornea, cor'-ni-y, s. glein-gom, combil-
en.
Cornel, cor'-nyl, ) s.
Cornelian-tree, cor-m'-li-yn-t^i, j cwyr-
os.
Cornelian, cor-nt'-li-yn, s. cigliwem,
cnodem, maen cigUw^math ar galce-
don.
Corneous, cor'-ni-yz, a. comaidd, caled.
Corner, cor'-nyr, s. comel, congl, ongl,
elin, cil, ebach; baches, lloches, cil-
an ; cwr, ymyl.
Cornered, cor'-njrrd, a. comelog, congl-
og, ciKachog, ebachog; cyriog.
Comer-stone, cor'-nyr-ston, s. congl-
faen, comeKaen, careg gongl, careg
gomel.
Cornerwise, cor'-nyr- weiz, ad. o gongl i
gongl ; yn llwrw ei gornel.
Comet, cor'-net, s. corned, chwyth-
gorn, udgorn ; march-lumauwr ; com-
yn, papurgorn ; penwisg ; doethor-
wisg.
Cornetcy, cor'-net-si, s. torflumaniaeth,
marchlumaniaeth.
Corn-exchange, corn-ecs-^enj', s. yd-
newidfa, cyfnewidfa yd, yd-newit-
ty.
Cornice, cor-nus, s. taleithwrn, rhag-
dalwm, taladdum, ardwdd, talwrn,
addurndalaith.
Cornicle, cor'-ni-cl, s. comyn, comig,'
cornigl, com bychan.
Cornigerous, cor-nij'-yr-yz, a. cyrnig,
cyrniog, corniog.
Coming-house, cor'-ning-hows, a. pylor-
dy, gronyndy.
Cornish, cor'-nish, a. Cemywaidd.
Cornish, cor'-nish, s. Cernywaeg, y
Gemywaeg, iaith Cernyw.
Corn-stone, com'-ston, s. cornfaen.
Cornucopia, cor-niw-c6'-pi-y, s. aclirwys-
gorn, corn Uawndid; rhad penllad.
Comute, cor-niwt', v. a. cycywaUtu,
hoffdynu, cymicyllu, diwrio.
Comuted, cor-niw'-ted, a. corniog, cyrn-
ig, cwcwalltog ; cyrnaidd, cycwallt-
edig.
Cornuto, cor-niw'-to, s. cwcwaUt, hoff-
dyn, cyrnicyll, cymog ; cymigddyn.
Comwain, corn'-wen, a. ydfen, yd-gert-
wyn.
Corny, cor'-ni, a. cyrnaidd, comol;
caled ; ydaidd, ydog, grawnaidd.
Corn-yard, corn'-iard, s. ydlan, ydgordd,
cadlas yd, gardd yd.
CoroUa, co-rol'-ly, s. coronig, corolen ;
blodeugaes, gwyUamlen, fflur.
CoroUary, cor'-ol-lyr-i, s. casgUad, cy-
nghload, diweddglo ; canlyniad ;
rhelyw.
Corona, c6-r6'-ny, s. coron, talaith,
coronrwy ; copa ; gwuUgoron.
Coronal, cor'-o-nyl, a. corynol.
Coronal, cor'-o-nyl, s. coron, pondel ;
coronbleth, gwyrlen, deLlbleth, gwull-
dorch ; coryn, cysswUt yr iad.
Coronary, cor'-o-nyr-i, a. coronaidd,
coronol ; corynaidd, corynol.
Coronation, cor-o-ne'-shyn, s. coroniad ;
taleithiad.
Coroner, cor'-6-nyr, s. trengholwr,
trengholydd, corfiynad ; coronwr,
crwner.
Coronet, cor'-<i)-net, s. coronig, talaith.
Corporal, cor'-po-ryl, s. dengwriad=y
swyddog isaf yn y fyddin; corfflen,
coriflian, llian cjTnmun.
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, linn;
CORK
165
CORK
Corporal, cor'-po-ryl, a. corfforol ; syl-
weddol, defnyddiol.
Corporality, cor-p6-ral'-i-ti, s. corffol-
aeth, coi-ffoldeb.
Corporally, cor'-pii-ryl-li, ad. yn gorff-
orol ; yn ei gorffolaeth ; yn y corf.
Corporate, cor-p6-rct, a. corfforedig,
cydgorffol ; unedig ; cyffredinol.
Corporation, cor-po-re'-shyn, s. corffor-
aeth ; bwrdeisiaeth ; bwrdeisdref ;
cydfrawdoliaeth.
Corporator, coi'-po-re-tyr, s. bwrdais,
bwrgais.
Corporeal, cor-p6'-ri-yl, a. corfforol,
corffol ; sylweddol, defnyddiol.
Corporealist, cor-p6'-ri-yl-ust, s. defn-
yddiolwr, defnyddiawdr.
Corporiety, cor-po-rt'-i-ti, s. corffol-
rwydd, corffoledd, corffeg; defnydd-
iolder.
Corps, coyr, s. corff, cadgordd, cadgorff,
byddin, corfflu.
Corpse, corps, s. corff, celain, burgyn.
Corpulence, cor'-piw-lens, s. corffog-
rwydd, cigogrwydd, tewder; breisg-
edd, praffder.
Corpulent, cor'-piw-lent, a. corffog, tew,
cigog ; praff, braisg,
Corpuscle, cor-pys'-sl, s. corfBlyn,
mymryn, astemig, gronyn, til.
Corpuscular, cor-pys'-ciw-l3rr, a. corffil-
ynaidd, ithol, mymrynol.
Corrade, cor-red', v. a. rhwbio ymaith,
cydratlm, cynghrafu, esrwbio.
Corradiation, cor-re-di-e'-shyn, s. cy-
dreiddiad, cydbelydriad, cydlewyrch-
iad.
Correct, cor-rect', a. cywir, difai, diwyg-
iedig, pur; iawn, uniawn; cywrain,
cywraint.
Correct, cor-rect', v. a. cywiro, cyweirio,
diwygio, gweUku; adgyweirio; tym-
meru; ceryddu, cospi, anglu'eifltio,
senu.
Correction, cor-rec'-shyn, s. cyweiriad,
diwygiad, gweUiant ; adgyweiriad ;
■ dysgyblaeth ; cerydd ; cystwyad, ar-
gyhoeddiad ; adfryd ; oyweirnod, diw-
ygnod.
Corrective, cor-rec'-tuf, a. cyweiriol,
di-wygiadol, gweUaol ; ardymmerol ;
ceryddol, cospedigol.
Corrective, cor-rec'-tuf, s. cywair, cy-
weirydd, tyminerydd; cystwy, attalfa.
Correctly, cor-rect' -U, a. yn gywir, yn
ddif ai ; yn fanwl, yn hoUol.
Correctness, cor-rect' -nes, s. cywirdeb ;
manyldeb, manylrwydd.
Corrector, cor-rec'-tyr, s. cyvdrydd,
diwygiwr, gwelliiwr; ardynimerydd ;
ceryddwr, cospadur. [paenig.
Corregidor, cor-rej'-i-dor, s. yiiad Ys-
Correlate, cor'-ri-let, s. cydberthynas.
Correlative, cor-rel'-y-tuf, a. cydber-
thynol, cymherthynol.
Correlative, cor-rel'-y-tuf, s. cydberth-
ynas, cydgyfathrach.
Correption, cor-rep'-shyn, s. cerydd,
sen, cystwy ; dwrdiad, ceryddiad.
Correspond, cor-ri-spond', v. n. cyfateb,
cydweddu, cytuno; cynhebygu, cyd-
gordio ; gohebu, ymohebu, cydymateb.
Correspondence, cor-ri-spon'-dens, s.
cyfatebiad, cyf atebolrwydd, cyttai-aw-
iad, addasrwydd; gohebiaetli, ym-
ohebiad; cyweithas, cyf atlirach ; cys-
syUtiad.
Correspondent, cor-ri-spon'-dent, a. cyf-
atebol, cyfaddas, cymbwys; gohebol.
Correspondent, cor-ri-spon'-dent, s. go-
hebydd; cyfatebwr; cystlynwr.
Corridor, cor-ri-dor*, s. traworiel, try-
ddedfa, oriel; trydded, hirrodfa; am-
rodfa.
Corrigible, cor'-ri-jibl, a. diwygiadwy,
cyweiriadwy; ceryddadwy, hygosp.
Corrival, cor-rei'-fyl, s, cydgeisiwr, cyd-
ymgeisydd, cystaidlydd; cydgai;wr;
cydymdrechydd.
Corrival, cor-rei'-fyl, v. a. cydymgeisio,
cystadlu, cyderlyn.
Corrival, cor-rei'-fyl, a. cydymgeisiol,
cystadleuol.
Corrivahy, cor-rei'-fyl-ri, s. cydymgais,
cystadleuaeth; cydymryson, cyfergais.
Corrivation, cor-ri-fe^-shyn, s. cydffryd-
iad, cydoferiad, cydwehyniad.
Corroborant, cor-rob'-6-rynt, ) a. cyf-
Corroborative, cor-rob'-6-re-tuf , ) nerth-
ol, cryfhaol, cadamliaol, cryfbarol.
Corroborant, cor-rob'-o-rynt, ) s.
Corroborative, cor-rob'-6-re-tuf, ) cyf-
nerthai, cyfnertbydd.
Corroborate, cor-rob'-6-ret, v. a. cyf-
nerthu, cryfliau, grymuso ; sicrhau.
Corroboration, cor-rob-o-re'-shyn, s. cyf-
nerthiad, cadarnhad ; dilysiad ; prawf ;
sefydliad.
Corrode, cor-rod', v. a. cyfysu, difa,
treulio; amgnoi; rhydu; anmharu.
Corrodent, cor-ro'-dent, ) a. ysol, cyd-
Corrosive, cor-ro'-suf, ) ysol, difaol,
ystreuliol.
CoiTodent, cor-ro'-dent, ) s. cyfysai.
Corrosive, cor-ro'-suf, ) ysyr, ysai,
axaiysur.
. .'ji, Uo; u, dull; w, swn ; w, pwn ; y, jrr ; ;, fel tiih ; j, John ; sb, fel b yn eisieu ; z, zel.
CORT
166
COSM
Corrosible, cor-ro'-su-bl, a. ysadwy, cyf-
ysadwy; ysol.
Corrosion, cor-ro'-zhyn, s. ysiad, cyfys-
iad, trexiliad, amdraul, araf ysiad;
rhydiad.
Corrosiveness, cor-rb'-suf-nes, s. ysol-
deb, ysolrwydd, cyfysoledd; llymder.
Corrugate, cor'-rw-gct, v. a. crychu,
crebachu, rhychu.
Corrugate, cor'-rw-gd;, a. crych, crepach,
crebachog.
Comigator, cor'-rw-ge-tyr, s. crychied-
ydd, crebacliydd, crychgyhyr.
Corrupt, cor-rypt', v. llygru, halogi, di-
fwyno, anurddo ; pydru, mallu, gori ;
dobrwyo, gwobrwyo, gwyrdroi; ani-
mhuro.
Corrupt, cor-rypt', a. llygredig, halog;
hadl, braenllyd, pwdx, heinus, am-
mhur; drwg, anaddwyn, ffals, gwyr-
og; anghynnwynol.
Corruptibility, cor-ryp-ti-bul'-i-ti, s.
llygioldeb, liylygredd, Uygrob-wydd;
braenoldeb.
Corruptible, cor-ryp'-tu-bl,a. Uygradwj^,
hylwgr, halogad-tvy; pydradwy, hadl-
yd.
Corruptible, cor-ryp -tu-bl, s. Uygradwy.
Corruption, cor-ryp'-shyn, s. Uygredig-
aetb, halogrwydd; pydrni, braenedd,
maUder ; crawn, g6r, madredd ; dryg-
edd, halogedigaeth ; gwobr, hudobr;
anurddiad.
Corruptive, cor-ryp'-tuf, a. Uygrol, hy-
lwgr; pydrol.
Corruptness, cor-rypt'-nes, s. Uygredd,
Uygredigaeth, halogedigaeth ; pydr-
edd, braenedd, hadledd; drygioni,
gw^d.
Corsair, cor'-seyr, s. morwilliad, gwiU-
myr, morleidr, morherwr; herwlong,
herwiblong.
Corse, cors, s. corff, celain, abwy.
Corselet, cors' -let, s. brondor, bronfoU,
dwyfroneg, llurig; bron-gengl, bron-
dengl; ednogfron.
Corselet, cors' -let, v. a. bronfoUi, dwy-
fronegu.
Corset, cor'-set, s. gwasgrwym, ysta^wys,
ystywaws, gwasgai, gwasgyr, gwasg.
Corset, cor'-set, v. a. gwasgrwymo, ys-
tywosi.
Cortege, cor'-tczh, s. gosgordd.
Cortes, cor'-tez, s. pi. senedd Yspaen,
Uywcdlys ; seneddwyr Yspaen.
Cortex, cor* -tecs, s. rhisg, rhisgl.
Cortical, cor'-ti-cyl, a. rhisgol, rhisglog.
Cortile, cor'-tul, s. beili, clos, cyntedd.
Corundum, co-ryn'-dym, s. corund=t
math ar ddeUdfaen.
Coruscant, c6-rys'-cynt, a. fflachiol,
Uachar, dysgleiriol, tywynol, mellt-
enol, llathraid, ysblan.
Coruscant, co-rys'-cynt, s. gorwyn : — pi.
gorwynion.
Coruscate, c6-rys'-cet, v. n. iBachio,
lluchedenu, llewyrchu, dysbleinio.
Coruscation, co-rys-ce'-shyn, *. flBach,
lluchedyn, meUten ; Uuchediad, llethr-
id, tyTFjmiad, mellteniad.
Corvette, cor-fet', s. peithlong, cadlong-
en, cadf ad, peithfad.
Corvine, cor'-fun, a. branol, branog,
cigfranaidd.
Corybantic, cor-i-ban'-tic, a. ynfydwyllt,
gorphwyllog, llerth ; Corybantig.
Coiypheus, cor-i-fK'-ys, s. cor-flaenor,
pencor; Corypheus.
Coscinomancy, cos'-si-no-man-^si, «.
gograrmes, gogrddewiniaeth.
Cosecant, co-si'-cynt, s. cydrylin, cyt-
trychlin, trylin gyflanw.
Cosmetic, coz-met'-ic, a. prydferthol,
tecaol, addurnol.
Cosmetic, coz-met'-ic, s. tegai, pryd-
fei-thai, teglyn, tegychlyn, tegwy,
tlyslyn, tegolchai.
Cosmical, coz'-mi-cyl, a. bydyssodol;
perthynol i'r hoUfyd; bydol; unad-
egol, anghyf adegol=yn codi neu f ach-
lud gyda'r haul.
Cosmically, coz'-mi-cyl-li, ad. gyda'r
haul ; yn unadegol.
Cosmogonist, coz-mog'-o-nust, s. pyth-
onydd, pythagorydd, bydhanydd.
Cosmogony, coz-mog'-o-ni, s. python-
iaeth, pythonas, pythagoras, byden-
idas, bydhaniaeth, bydgread.
Cosmographer, coz-mog'-ry-flFyr, s. byd-
onydd, bydgraffwr, bydarluniwr.
Cosmography, coz-mog'-ry-ffi, s. bydon-
iaeth, bydgraffyddiaeth, bydyssod-
iaeth, bydarluniaeth.
Cosmolabe, coz'-mo-lcb, a. bydebyr, oll-
fydiadur.
Cosmolatory, coz-mol'-y-tyr-i, *. byd-
addoliad, bydaddoliaeth.
Cosmologist, coz-mol'-6-jist, «. python-
egydd, pythonegwr.
Cosmology, coz-mol'-o-ji, «. pythoneg,
bydoneg, ollfydeg, bydwyddoreg.
Cosmometry, coz-mom'-i-tri, s. bydf eidr- |
aeth=bydfesuriad yn raddau a myn-
udau.
Cosmopolitan, coz-mo-pol'-i-tyn, ) s.
Cosmopolite, coz-mop'-6-leit, j byd-
a, fel a ;n tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion j
COTT
167
COUN
ddinesydd, bydanneddwr; dyndidrig-
fan.
■Cosmorama, coz-mo-re'-my, s. byd"wel,
bydolwg, bydolygfa, bydsyllawd.
Cossic, cos'-sic, a. alsoddol, alsoddegol.
Cost, cost, s. traul, cost, pris; colled;
poen; gwychedd; asen, eiseii.
Cost, cost, V. a. costio, costi; talu.
Costal, cos'-tyl, a. asenol, eisol; ys-
tlysol.
Costard, cos'-tyrd, s. llorpafal ; pen.
Costive, cos'-tuf, a. rhwym, bolrwyin.
Costiveness, cos'-tuf-nes, s. bolrwym-
edd, rhefrwymedd, y bolrwyin,
rhwymdra.
Costless, cost'-les, a. diwerth, rhad.
Costliness, cost'-li-nes, s. costusrwydd,
mawrgost; traul, cost; gwerthfawr-
ogrwydd.
Costly, cost'-li, a, costiis, treulfa\rr,
dnidfa-wr; drud, prid; gorwych;
mawreddus.
Costume, cos'-tiwm, s. dullwisg, duU-
wisgiad, priodwisg; gwisg; dullwedd.
Co-sufferer, co-syfiT-yr-yr, s. -cydoddef-
ydd.
Co-supreme, c6-siw-prtm', s. cydben-
aeth, cydbenadur.
Cot, cot, s. bwthyn, bwth, cotas, cotty,
caban, Uuest, lluestty, cut, cwt, twlc ;
Eenty, buarth, corlan ; bygle, bawdle ;
ad ; oen llawfaeth.
Cote, cot, V. a. plygredeg, dyblygu ; en-
niU tir, darblygu.
Cote, cot, s. -corlan=C-o^.
Cotemporary, co-tem'-p6-ryr-i, a.; s.
cyfoed= Contemporary.
Coterie, cot-yr-i', co-ti-ri', s. gwych-
gymdaith, dillyn-gor, Uon-gynnuUfa ;
boneddesfa, cynnuUas; cymdeithas.
Coterminous, cii-tyr'-mu-nyz, a. cytter-
fynol, cyffiniol; cvfagos. '
Cothnmate, co-th3T'-net, a. gwentasog,
cwranog, curanog, Uopanog.
Cothurnus, co-thyr'-nys, s. gwentas,
ewran, euran; treisawd, treiswawd.
OotDlon, co-tul'-iong, s. chwimddawns,
chwimgorelw.
Cotquean, cot'-cwin, s. cadi, begw,
mursen o ddyn, hyswiddyn^ymyrwr
& gorch-wylion benywod.
Co-trustee, co-trys-ti', s. cydymddiried-
ai, cydymddiriedur.
Cotswold, cots'- wold, s. corlan, defeitty.
Cott, cot, 8. corwely, gwelyan; crog-
wely ; cryd.
Cottage, cot'-tej, s. cotas, cotty, bwthyn,
caban, lluestty, egwal, tyan.
Cottager, cot'-tc-jyr, s. cottywr, bwth-
yn wr, cabanwr; ystafellog.
Cottidse, cot'-ti-d», s. penbwlaod, pen-
byliaid, [cotymwe.
Cotton, cot'-tn, s. cotwm, ceden, cotn ;
Cotton, cot'-tn, a. cotymaidd, cotymog,
cedenog, cotnaidd.
Cotton, cot'-tn, v. n. cotymu, cedenu,
cotni ; ymuno, ymlynu, gludio.
Cotton-machine, cot'-tn-my*shm', 5.
cotymiadur, cedeniadur, peiriant
cotwm, ermig gotwm.
Cotton-plant, cot'-tn-plant, s. cotym-
wydden, cedenwydden, prysgen
gotwm.
Cottony, cot'-tn-i, a. cotymaidd.
Cotyla, cot'-i-ly, s. teddyf, teddyf es-
gyrn, esgyrnrain, esgymgaf.
Cotj'lodon, co-tul'-i-dyn, s. hadgib, had-
god, hadnoddai; bogeilys, dail ygron.
Couch, COW9, V. gorwedd; ymgrymu;
gorweddian, yswatio; cynnwys, am-
gyffred; mynegi, amlygu; cuddio,
celu; taenu, cjiityru; cynllwyn; an-
nelu; dadruchenu; cydosod, cyfan-
soddi.
Couch, cow?, s. gwM, glwth, glytha,
ti-wl, gorweddfa, gwalas, gorwedd-
faingc; haen, gwanaf.
Couchant, cow' ^ynt, a. tororweiddiol,
yswatiol, cyrcydol, gorweddol.
Couchee, cwsh'-i, s. hwyrofwy, nosofwy,
ymweliad nosawl.
Coucher, coV-^yr, s. dadruehenydd,
dadhuchydd; coflyfr, glwyslyfr.
Cough, coff, s. peswch.
Cough, coff, V. pesychu.
Could, cwd, p. t. {Can) galluedig, dich-
onedig.
Coulter, col'-tyr, s. cylltyr, cwlltyr,
cylltor, cwlltr, crowyn.
Council, cown'-sul, s. cjoighor, ymgy-
nghorfa; cymmanfa, eisteddfod, cys-
sylfa.
Council-board, cown'-sul-boyrd, s. cys-
sylfwrdd, bwrdd y cynghor; cy-
nghorfa.
Coimcillor, cown'-sul-lyr, s. cynghoi^
ydd; tregynghorwr.
Counsel, cown'-sel, s. cynghor, cyssyl;
cyfarwyddyd, cyssyliad; pwyll, call-
ineb ; cyfrinach, rhin ; gair ; addysg ;
amcan, arfaeth; dyfais; cynghaws,
cynghawsydd, cynghorwr, cyssyliwr,
dadleuwr, canllaw, amddiffynwr,
taf odawg llys ; arddadlwr.
Counsel, cown'-sel, v. a. cynghori, an-
nog; rhybuddio; cymmeradwyo.
8, Ho ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y. yr ; 5, fcl tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; b, lel,
COUN
168
COUN
Counsellable, cown'-sel-ybl, a. cynghor-
us ; cynghoradwy.
Counsellor, cown'-sel-lyr, s. cynghorwr,
cynglioriad, cyssyliwr, cyngliawsydd,
cyngliaws, dadleuwr, arddadlydd, ar-
gyfreithiwr, caiillaw, siawnslerj an-
nogydd.
Counsellorsliip, cown'-sel-yr-ship, s.
cynghoryddiaeth, cyssylyddiaeth, cyf-
rin-gynghoriaeth, celgyssyliaeth,
siawnsleriaeth.
Count, cownt, v. cyfrif, rliifo ; bwrw ;
prisio, ystyried, bamu, cymmeryd:
— s. cyfrif, rhif , rhif edi, nif er ; cyf-
rifiant ; iai'll.
Countable, cown'-tybl, a. cyfrifadwy,
hyrif, rhifadwy.
Countenance, cown'-tu-nyns, s. gwyneb,
wyneb, gwyneppryd ; trem, flFriw,
gwedd, pryd, golwg, gwep; edrych-
iad, golygiad, gosgedd, baran ; nawdd,
cefnogaeth; derbyuiad, parch, ffafr:
— V. a. cefnogi, noddi, achlesu, am-
ddiffyn, cynnortliwyo ; ffafrio ; hofii ;
Counter, cown'-tyr, ». rhifwr, cyfrifydd ;
prawiadur ; maelfwrdd, b'wrd.d cyfrif;
fiugarian, rhitharian ; chwedlwr,
clepiedydd ; gwrtbalaw, mysgalaw,
goralaw, gwrthlais : — ad. gwi-th,
croes-, gwxth-; yngroes, yng ngwi-th-
wyneb, yn erbyn, yn y gwrthwyneb,
gyferbyn : — a. cyferbyniol, gwi-th-
wyneb; gwrth-, croes-.
Counteract, cown-tyr-act', v. a. gwrth-
weithredu ; gwrthsefyU, gwrthwyn-
ebu.
Counteraction, cown-tyr-ac'-shyn, s.
gwrthweitlirediad, gwrthwynebiad ;
attaJm, gwrthryniad ; lludd, rhwystr.
Counter-attraction, cown-tyr-at-trac'-
shyn, s. gwTthatt3rniad, gwrthdden-
iad.
Counterbalance, cown-tyr-bal'-yns, v. a.
gwrthbwyso, cyferbwyso; cydbwyso,
cyfartalu.
Counterbalance, cown'-tyr-bal-yns, s.
gwrthbwys, cyf erbwys ; cydbwys ;
mantol.
Counterbond, cown'-tyr-bond, s. gwrth-
rwynieb, gwithysgnirwym, gwrth-
rwym.
Counterbuff, cown'-tyr-byff, v. a. gwrth-
guro, gwrthergydio : — s. gwrthgur,
gwrthergyd, gwrthdarawiad.
Counterchange, cown'-tjrr-^enj, s.
gwrthgyfnewid ; cydnewidiad -.—v. a.
gwrtluiewid; cyfnewid; cymmysgu.
1
Countercharge, cown'-tyT-9arj, s. gwrfch'
gyhuddiad, gwrthachwyn : -
gwrthgyhuddo, gwrthgwyno.
Countercharm, cown'-tyT-5arm,s. gwrtl
swyn, gwrthgyfaredd -.—v. a. gwrtli
swyno, gwrthgyfareddu, gwrthremp-
io.
Countercheck, cown'-tyr-^ec, v. a.
gwrthgeryddu, gwrthattal, gwrth-
senu : — s. gwrthgerydd, gwrthattaJfa;
lludd ; ystwy, cerydd.
Counter-current, cown'-tyr-cyr-rent, a.
gwxthredegol : — s. gwrthgerhynt,
gwrtliryd, gwrthUf.
Counterdistinction, cown-tyr-dus-tingc'-
shyn, s. gwithwahaniaeth, gwrth-
wahanred, gwrthddynodiant.
Counter-evidence, cown-tyr-ef -i-dyns, g.
gwrthdystiolaeth, gwrtlibrawf.
Counterfeit, cown'-tyi'-ffit, v. ffugio,
dynwared, efelychu ; fifuantu, lled-
rithio ; acUunio, eilunio; twyllo, ym-
ddieithro : — a. ffugiol, gau, ffals,
rliithiog, rhagrithiol, ffuantus; ad-
luniaidd : — s. ffugiwr, ffuantydd,
twyllwr ; ffug, rhith, dynwarediad;
eilun, tebygiad, ffugeb ; rhagrith.
Counter-influence, cown-tyr-un'-fflw-
ens, V. a. gwrthddylanwadu.
Countermand, cown-tyr-mand', v. a.
gwrthorchymmyn, gwrtherchi ; galw
yn ol :— 5. gwrthorchymmyn ; gwrth -
wad.
Countermarch, cown-tyr-marQ', v. w..
gwrthrodio, gwrthdeithio, gwxth-
gychwyn.
Countermarch, cown'-tyr-mar?, «.
gwrthdrawd, gwrthdrodiad, gwrth-
gychwyn; dychweliad, attrodiad.
Countermark, cown'-tyr-marc, s. gwrth-
nod:— V. a. gwrthnodi.
Countermine, cown'-tyr-mein, «. gwrth-
glawdd ; gwrthgloddfa ; disodliad,
seithugiad ; cyfrwysdro, methliad : —
V. a. gwrthglcddio ; disodli, dadym-
chwelyd, cyfethlu; gwrthweithio.
Countermure, cown'-tyr-miwyr, s<
gwrthfur, gwrthwal, rhagfur.
Counterpace, cown'-tyr-pes, s. gwrth--
gamre, gwthgam.
Counterpane, cown'-tyr-pcn, s. torsed,
cwrlid, huling, teisban, brycan, cad-<'
wy.
Counterpart, cown'-tyr-part, s. gwrth-
ran, gwrthbatth ; gwrthysgrif en, cyf-
ysgrif, adlun, cyflen.
Counterpetition, cown-tyr-pi-tish'-yn, s.
gwrthddeiseb, gwrtherfyniad.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
COUN
169
COUR
Counterplea, cown'-tyr-pli, s. gwrth-
ddadl, gwi-theb.
Counterplot, cown'-tyr-plot, s. gwrth-
frad, gwrthystryw.
Counterplot, cown-tyr-plot', v. a. gwrth-
fradlunio, gwrtlifradu.
Counterpoint, cown'-tyr-point, s. gwrth-
nodiant, gwrthalawiad, gwrthbwynt-
al, gwrthgrifiant ; gwrthbwynt,
gwrtlibwngc ; torsed, cwrlid, liuling.
Counterpoise, cown'-tyi'-poiz, v. a.
g^rthbwyso, gwrthfantoU :— s. gwrth-
bwys, cyferbwys; cydbwys, gwrth-
fantol.
Counterpoison, cown'-tyr-poi-zn, «.
gwrthwenwyn, dadwenwyn.
Counterpressure, cown'-tyr-presh'-yr, s.
gwrthwasgiad, gwrtliwasg.
Counterproject, cown'-tyr-pro-ject, s.
gwrtliddyfais, gwrthgynllun.
Counterscrap, cown'-tyr-scrap, s. gwrth-
lecliwedd ; gwrthragfyr.
Counterseal, cown'-tyr-sil, v. a. gwrth-
selio, gwrtholoi.
Countersign, cown'-tyr-sein, v. gwrth-
lofnodi, gwrthenwebu, gwrthnodi.
Countersign, cown'-tyr-sein, s. gwystl-
air, cysswynair.
Counterstatute, cown-tyr-stat'-iwt, *.
gwrthddeddf, gwrthraith.
Counterstroke, cown'-tyr-stroc, s. gwrth-
ergyd, gwrtligur.
Comitersway, cown'-tyr-swe, s. gwrth-
rwysg, gwrthddylanwad.
Countertaste, *cown'-tyr-test, s. gwrth-
archwaeth, gwrthchwaeth.
Counter-tenor, cown'-tyr-ten-yr, s.
gwrthalaw ; rhyngalaw ; banalaw.
Countertide, cown'-tyr-teid, s. gwrthlif,
gwrtlilanwad.
Countertime, cown'-tyr-teim, s. gwrtli-
amser ; gwrthwynebiad.
Countertum, cown'-tyr-tyxn, s. gwrth-
dro, gwrthdi'oad, gwrthchwyl.
Countervail, cown'-tyr-fel, v. a. cys-
tadlu, cyfartalu; cyflawni; cydfan-
toli, cyferbynu.
Countervail, cown'-tyr-fel, s. cyfantol,
cydbwys.
Counterview, cown'-tyr-fiw, t. gwrthol-
wg ; cyferbyniad ; gwrthgyflead.
Countervote, cown'-tyr-fot, v. a. gwrth-
bleidleisio, gwrthbleidio.
Counterweigh, cown'-tj'r-we, v. a.
gwrtlibwyso, cyferbwyso, gwrthfan-
toli.
Counterwheel, cown'-tyr-hwtl, v. a.
gwrthchwylo, gwrtholwyno.
Counterwork, cown'-tyr-wyrc, v. a.
gwrthweithio, gwrthweithredu.
Countess, cown'-tes, s. iarHes.
Countinghouse, cown'-ting-hows, s. cyf-
rifdy, gorchwyldy.
Countingroom, cown'-ting-r-um, s. cyf-
rifgeU, gorchlvylfa.
Countless, cownt'-les, a. aneirif, dirif-
edi, afrifed.
Countrified, cyn'-tri-fieid, a. gwladaidd,
gwledig; taiog, aflednais.
Country, cyn'-tri, «. gwlad; bro, goror,
ardal, tir, pan, tuedd ; y wlad ; rhaitli
Country, cyn'-tri, a. gwladaidd, gwlad-
ol.
Countryman, cyn'-tri-man, s. gwladwr,
cydwladwr, cywlad; gwerinwr; ty-
ddynwr ; taiog.
County, cown'-ti, s. rhandir, swydd,
sir ; iarllaeth.
County, cown'-ti, a. rhandirol, sirol.
Coup, cw, s. ergyd, tarawiad.
Coup-de-main, cw'-dy-mang, s. rhuth-
gyi-ch, ymladdfa lawlaw; cleddyfaer.
Coupee, cw-pe', s. trychddawns, dawns-
lam, corelchwyf.
Couple, cypl, s. par, dau, cwpwl, cwpl-
■Ws ; cadwyn.
Couple, cypl, v. cyssylltu; cyplysu,
cyplu, cymharu ; cydio, ymgyplu ;
cydieuo, priodi ; cadwyno, rhwymo.
Couplet, cyp'-let, s. pennill ; dwypdl,
deiiotU, dwyfraich, dwywers; par o
odlau. ,
Coupling, cyp'-ling, s. cyssylltiad, cy-
plysiad, cydiad; cwplws.
Courage, cyr'-ej ; cyr'-ij, s. dewrder,
gwrpldeb, glewder, pybjrredd, gwych-
der, gwrolfrydedd, mawifrydedd,
hyfder, gwronedd; calon, cysur, ys-
bi-yd.
Courageous, cyr-e'-jyz, a. dewr, gwrol,
calonog, glew, eofn, drud, diliafarch,
gwrolfryd, anturiog, gwronaidd, cefn-
og, mawrfrydus, agwrdd.
Courageousness, cyr-c'-jyz-nes, s. dewr-
der, gwroniaeth=Co«raf7e.
Courant, cw-rant', a. rhedol, dywadnol.
Courant, ctc-rant', s. brysgorelw; brys-
daplas ; brysalaw ; brysiadur.
Courier, cw'-ri-yr, s. brysgenad, brys-
iadur, negesydd, rhedegydd, teith-
was.
Coui'se, coyrs, s. gyrfa, rhedfa, ystod,
hynt, rliawd ; helynt, liwyl ; gyriad,
talm ; ffordd, trafn, cwrs, lie, cylch
cyfnewid ; moes, arfer ; rhes, cyfres ;
0, llo; u, dull; 10, STTn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn cisieu; z, zel.
COUR
170
COVE
haen, tedd,; saig, huliad ; rhwj-pg ;
rhyd, ceryiit, rhodre, rhysfa ; helfa ;
chwylf a, cyrch, trawd ; oed, hyd ;
sias ; cwmpas ; dyddgylch ; gradd,
rhengc ; rheol, cyfraith ; rhodwedd ;
ffrwd.
Course, coyrs, v. hela, hely, ymlid, er-
lyn ; gym, hyntio ; rhedegf ain.
Courser, co'yT-syr, s. rhedfarch, rhedeg-
farch, helfarch, buanfarch, brysfarch,
cleufarch ; cadf arch ; heliwr.
Courses, co'yr-suz, s. 2)1. prifliwyliau ;
misglwyf, mislif.
Court, coyrt, s. llys, breninllys, brenin-
dy, breinllys, teyrnllys, palas ; yllys;
cwrt, cyiitedd, talwrn, cadlas, cyn-
hordy, buarth ; neuadd ; moes, truth-
foes, truth, gweniaith ; mwynder,
moesgarwch.
Court, coyrt, v. truthio, gwenieithio,
denu ; cam ; ceisio ; erfyn ar ; ar-
ddeisyf, argeisio.
Courteous, co'yr-gyz, a. hyfoes, moesgar,
dillynfoes, Uysaidd, cyflysol, bonedd-
igaidd, mwyn, cymmwynasgar, tirion ;
ceinwych, telediw.
Courteousness, co'yi'-Qyz-nes, s. hyfoes-
edd, moeswychedd, moesgarwch, cyf-
lysdod; tiriondeb, hynawsedd, cy-
weithas.
Courter, co'yr-tyr, s. carwr, cariad,
cariadfab.
Coijrtezan, cyr-ti-zan', s. puten, putain,
cyffoden, llysbutain, putan liys.
Courtesy, cyr'-ti-si, s. hyf(^esedd, moes-
ogrwydd, moes, syberwyd, boneddig-
rwydd, mwynder, caredigrwydd, llys-
olrwydd, tirionwch ; cymmwynas,
fifafr.
Courtesy, cyrt'-si, «. ymblyg, carsawd,
ymostyngiad, glinblygiad.
Courtesy, cyrt'-si, v. n. glinblygu, car-
sodi, ymblygu.
Courtier, co'yr-tiyr, s. llyswr, gwr llys ;
truthiwr. [rhian llys.
Court-lady, co'yrt-le-di, s. gwraig Uys,
Court-leet, ci/yrt-Kt, s. pentreflys, llys
pentrefol, cantreflys.
Courtliness, co'yrt-li-nes, s. moesgarwch,
cyflysdod, Uyseiddrwydd, cyweithas-
rwydd, dillynder, Uysfoesau, syber-
wyd.
Courtlj', co'yrt-li, a. llysaidd, llysol;
moeswych, hyfoes; hynaws, tirion,
mwyn, diUyn; boneddigaidd.
Courtmartial, coyrt-mar'-shyl, s. cad-
reitlilys, aerlys, cadraith, cadlys, cad-
reithgor, Uys milwrol.
Courtship, co'yrt-ship, s. carwriaeth,
cam; ymgaru; cais.
Cousin, cyz'-zn, s. cefnder, cefnderw;
c&T, cydgar.
Couteau, aiu-to', s. anglas, bidog, byr-
gledd.
Cove, cof, s. cilfach, crigyU, ebach, oil,
cilfa ; gwasgodf a ; ceuaddum, ceugant.
Cove, cof, V. a. ciKarchu.
Covenant, cyf-i-nynt, s. cyfammod,
ammod, cynghrair, cytimdeb, dygym-
mod; ammodeb; cof en.
Covenant, cyf-i-nynt, i\ cyfammodi,
ammodi, cytuno; ymgyfammodi.
Covenantee, cyf-i-nyn-ti', s. cyf ammodai
=yr un y gwneir ammod iddo.
Covenanter, cyf'-i-nyn-tyr, s. cyfam-
modydd, ammodwr, cytunwr.
Covenous, ) cyf -i-nyz, a. twyllodms,
Covinous, j hocedus, ffals.
Cover, cyf'-yr, v. toi, gorchuddio, am-
lenu, cysgodi, huUo, gwisgo, enhuddo,
tuddedu; celu, celcio; clorio, fforelu, ■
caesio; gordaenu, caenu; marchog-
aeth, neidio, rheidio, cyfebru, Uamu;
gwasgodi, noddi; deor; talu, cleirio;
cynnwys; ffugio.
Cover, cyf'-yr, s. clawr, cauad, to, Uen,
tudded, amlen, gortho, hulier, huddad,
gwisg, caes, caen, cloryn, golof , tawr ;
diddosrwydd, ainddiffynfa, gwasgodfa;
gwarthan, cudd, celc, argel, encil;
esgus, rhith.
Covercle, cyf'-jT-cl, s. cloryn, hulier,
clawr, gwerchyr.
Covering, cyf -yr-ing, s. gorchudd, gwisg,
arlen, enhudded, hul, \leii=^Cover;
diUad.
Coverlet, cyf'-yr-let, s. huling, torsed,
teisban, cwrlid, cadwy, brycan, pallen.
Covert, cyf-yrt, a. cudd, cuddiedig,
dirgel, gorchuddiedig ; celgar, cyfrin-
achol; Uedrithiog, ffals; cysgodol,
diddos.
Covert, cyf-yrt, s. cuddf a, llechf a, en- •
oilfan, celfa, cudded, cuddigl, cil;
gwasgodfa, diddosfa, cysgodfan, am-
ddiffynfa, noddfa; prys, prysglwyn,
cuddlwyn ; cinmael ; gorchudd ; ffau.
Covertly, cyf'-yrt-li, ad. yn gudd; tan
law, tan gudd ; dan gel.
Coverture, cjf-jr-qyr, s. gorchudd ; cys-
god; diddosia; achles, amddiffyn;
cowyU; gwrnoddiad.
Covet, cyf '-et, v. chwennychu, trachwen-
nychu, cybyddu, chwantu, awyddu,
trachwantu, deisyf, liiraethu, rhy-
bucho.
a, fel 3 yn tad ; a, cam; e, hen ; e, pen ; «, Hid ; i, dim ; o, tor, ond el sain yn hwy ; o, lion ;
coxc
J71
CRAD
Covetous, cyf -i-tyz, a, trachwantus, cy-
byddlyd; crintach, cyrrith, cyiinil;
awyddus, chwannog; bams.
Covetousness, cyf'-i-tyz-nes, s. cybydd-
dod, cybyddiaetli ; arian-garwch, byd-
olrwydd ; trachwant, awydd ; argyn-
nildeb, crintaclirwydd.
Covey, cyf' -i, s. nythaid, nythlwytli ;
haid, cyf or, twr ; cymmlliad ; llawn-
rif.
Covin, cyf' -un, s. cyttwyll, cydfrad, cyd-
hoeed ; twyll, somiant, twyllofaint.
Coving, cyf -ing, s. mydwni, myddwm,
ysgwyddiad bwaog.
Cow, cow, s. buwch, bu, buch ; henf on :
— 'fil. buchod, gwartheg, buw, biw ;
cwcwll, cwfl, top simne.
Cow, cow, V. a. digaloni, tori calon,
hurtio, Uyfihau ; cystwyo ; brawychu.
Coward, coV-yrd, s. anwr, Uyfrwas, ad-
wr, cachgi, ofnog, llegach, corach.
Coward, cow'-yrd, a. annewr, anwraidd,
Ilwfr, digalon, Uegus, bawaidd, cil-
giaidd.
Coward, cow'-yi-d, v. a. digaloni, Uyfr-
hau, hui-tio, anwroli.
Cowardice, cow'-yr-dus, ) s. an-
Cowardliness, cow'-yrd-li-nes, ) wredd,
llyfrder, ofnogrwydd, anghalondid,
anwroldeb, adwriaeth, aneofnder,
liibyndod.
Cowardly, cow'-yrd-li, a. annewr, llyfr-
aidd= Ooward.
Cowardly, cow'-yrd-li, ad. yn anwraidd,
yn ofnog.
Cower, coV-yr, v. n. cwrain, cyrcydu,
yswatio.
Cowherd, coV-hyrd, s. porthwr, heusor,
bugail, beudywr ; bugail gwartheg.
Cowhouse, cow'-hows, s. beudy, clety,
buchdy.
Cowish, cow'-ish, a. llyfraidd, ofnus,
cachgiaidd.
Cow-keeper, cow'-ct-pyr, s. gwarthegydd,
bugeidwad.
Cowl, cowl, s. cwcwll, cwfl, hwf, pen-
wisg mynach; mit, ystondir, yston-
dart.
Cow-leech, cow'-h^, s. bucMeddyg, biw-
feddyg, meddyg gwartheg.
Cow-pen, coV-pen, «. cut gwartheg,
fFald buchod ; buches.
Cow-pox, coV-pocs, s. bufrech, biwfrech,
brech y buchod.
Cow-yard, cow'-iard, s. buches, buarth,
buchas.
Coxcomb, cocs'-com, s. coegyn, ysgoeg-
yn, mursyn, ysgogyix, pertyn, pefryu,
mursenwr; cribceiliogj cribell; cor-
yn, coran.
Coxcomical, cocs-com'-i-cyl, o. coegyn-
aidd, coegfalch, inurseddaidd.
Coy, coi, a. osgoilyd; mursenUyd, ys--
■wilj g"'yl> cywilyddgar; gwagelog,
dystaw.
Coy, coi, V. n. mursenu, ysgoegi; Uyfn-
hau.
Coyness, coi'-nes, s. mursendod ; taw-
edogrwydd, gochelgarwch ; yswildod,
gorwyledd.
Cozen, cyz'-zn, v. a. twyUo, hudo,
hocedu, coegio, twyUddenu, somi.
Cozenage, cyz'n-ej, s. twyll, hoced,
diclieU, hud, ystryw ; cast ; cyfrwys-
der.
Crab, crab, s. crangc, morgrangc, craf-
angc ; ceimwch coch ; af al sui; coraf al,
cogwrn, grobosyu ; afalleii sur, cor-
af alien; cambill, dirwynydd, rhwyn-
iadur ; monyn, soryn, drengyn.
Crab, crab, a. sarug, sua-, blwng, gerwin.
Crabbed, crabd, a. anfoddog, croes,
sur, sarug, drygnwydus, aiihynaws,
anynad, trwynsur, anhydrin, traws,
eras ; astrus, dyrys, tywyU.
Crabbedness, crab'-bed-nes, s. sarug-
rwydd, surni, anfoddogrwydd, croes-
der, anfwynder.
Crab-louse, crab' -lows, s. crangcleuen :
— pi. crangclau.
Crack, crac, v. bregu ; agenu, hoUti ;
tori ; briwo, brifo, yssigo ; crigio, ym-
agor, ymrwygo ; ysgortio ; gwichio ;
bostio, brolio, ymffrostio ; aminharu,
annlirefnu.
Crack, crac, s. breg, bradwy ; agen,
hoUt ; dec, trwst, clap ; toriad ; crech-
lais ; penwendid ; yniifrost ; anni-
weirdeb ; cyfibden, puten.
Crack-braineu, crac'-brend, a. penchwib-
an, chwidr, syfrdan, huiii, ammhwyll-
og.
Cracker, crac'-cyr, s. bostiwr, broliwr,
bocsachwr ; tan-belen, crinellydd, es-
ruthren, ysgortydd; hwyad gynflbn-
fain.
Crackle, crac'-cl, v. n. clindarddach,
crinellu, crecian, grillian, gwringellu.
Crackling, crac'-ling, s. clindai'ddach,
crinelliad, grilliad ; crinell.
Cracknel, crac'-nel, s. breudeisen ; teis-
en ddeugras.
Cradle, cre'-dl, s, cryd, cawell baban;
caweU, ceueU ; crud ; Uithrystrom ;
croper, crifyr; babandod; dechreufa;
cyff.
S,llo; u, dull; w, Bwn ; w, pwn; y, yr j j, fel tsh; j, John; sh, fel ( yn eisieu; z, zel.
CRAN
172
CRAT
Cradle, cre'-dl, v. siglo cryd; llonyddu,
esmwytho, susganu, suo ; crydu.
Craft, crafffc, s. crefft, celfyddyd, celf ;
gallu, medr ; cyf rwystra, dichell ; elw ;
nud, cast ; cor long, ysgraff.
Craftiness, craflf-ti-nes, s. cyfrwysder,
ystryw, dicheU, ffelder, twyU, flfalst-
edd.
Craftsman, craffts'-myn, s. crefftwr,
celfyddydwr, gaUofydd, saer.
Crafty, cralF-ti, a. cyfrwys, ystrywgar,
flfalst, dichellgar, ffel, hocedus ; medr-
us.
Crag, crag, s. clogwm, clogwyn, clegr,
clegyr, craig, ysgythredd, ysgyryd,
taren; ysgyrgraig.
Cragginess, crag'-gi-nes, s. clogyrnedd,
clogyrnach, ysgythrogrwydd.
Craggy, eras' -gi, «• clogyrnog, ysgythr-
og, clegrog, clogwynog, creigiog, garw,
serth.
Crake, crec, s. bost, ymfifrost, brawl ;
rhegen yr yd, rhegen y rhych, creciar.
Cram, cram, v. gorlenwi, seclm, secu,
tynlenwi, sachu, sagio ; glythu, cegu,
pesgi.
Crambo, cram'-bo, s. rhosp; rhosp-
chwareu, rhospau; rhospiad; o(U,
cydodliad; odlchwareu.
Cramp, cramp, s. gwrwst, cwlwm
gwythi, yr wrwst, gwyiieg, dirdyn-
wsfc, crebachwst, cramp ; caethiwed,
attalfa, rhwystr ; craft", creffyn, dal-
graff, caff, ci-wca, gafaeKach.
Cramp, cramp, v. a. crebachu, dir-
wasgu, parlysu ; caethiwo, attal, cyf-
yngu ; creffynu.
Cramp, cramp, a. anhawdd, dyrys, an-
hyddeaU, caled ; clymog, cygnog.
Crampern, cram'-pyrn, ) s. craff-
Cramp-iron, cramp'-ei-yrn, j" haiarn,
craff, dalgraff= Oram^.
Cramp-fish, cramp'-fBsh, s.ystwythbysg,
cyffiedydd, cyffbysg.
jCrampoons, cram-pwnz', s, craffau,
crefiynau, dalgraffau, esgidgraffau.
Cranberry, cran'-ber-ri, s. Uygaeren,
ceiriosen y waen •.—pi. Uygaeron,
Uygeirin, ceirios y waen.
Crane, cren, s. garan, cregyr, crychydd,
creyr, creyr glas, y gwddf cryg, ader-
yn garhir ; cambill, garan, garanbiU,
dyrwynydd; cambibeU, dysbyddell.
Craniognomy, cre-ni-og'-no-mi, s. creu-
anwyddeg, creuanwyddiaeth.
Craniology, cre-ni-ol'-o-ji, s. creuaneg,
creuanaeth, menyddeg.
Craniometer, cre-ni-om'-i-tyr, s. creuan-
iadus, creuanfesur, creuanfeidyr,
creuanyr.
Cranioscopy, cre-ni-os'-co-pi, s. creuan-
syUiaeth.
Cranium, cre'-ni-ym, s. creuan, siol, si^d,
iad, pen-glog ; padeU yr ymenydd.
Crank, crangc, s. crangc, trogambill,
cambill ; tro, plyg, bachdro ; crafif-
haiarn.
Crank, crangc, a. pybyi-, heini, heinif,
hoenus, ciyf, gwrdd, bywiog, iachus ;
hyf, eon ; syth, hyddymchwil.
Crank, crangc, v. dolenu, dolystumio,
ymddolenu, ymnyddu ; amlwybro,
diUio, plygu, crychu.
Crankle, crang'-cl, s. plyg, camedd,
dolen, plygiad ; doleniad ; crychiad.
Crankle, crang'-cl, v. do\envL= Crank.
Crankness, crangc'-nes, s. pybyrwch,
hoenusder, bywiogrwydd, cryf der ;
sythder.
Cranny, cran'-ni, s. agen, hollt, agenig ;
twU, Uoches, liechf od ; cegluniadur.
Crants, crants, s. heddwyrlen, hunwyr-
len, elorbleth.
Crape, crep, s. galarwe, crychwe.
Crape, crep, v. a. crychu, modrwyo,
Uofni, argrychu.
Crapple, crap'-pl, s. crafangc, ewin,
craf , ysbag.
Crapula, cre'-piw-ly, s. alar, tordyn,
alariad, brwysgedd.
Crapulous, crap'-iw-lyz, a. brwysg,
meddw, abrwysg, alarglaf , glwth ;
alarUyd.
Crash, crash, s. trwst, ffrwch, grill,
grem, rhingc, cnec ; tordrwst, clech-
dyx; chwilfriwiad.
Crash, crash, v. chwilfriwio, dryUio ;
malurio ; griUio, rhingcian ; trystio,
crechian, clechdori, darsteinio.
Crasis, cre'-sus, s. ardyromyr, naws,
tymmer, creth, gwaettymmer, tymmer
y gwaed ; crebycheb ; cymmysgedd.
Crass, eras, a. bras, garw, anghoethedig ;
praff, braisg, tewdrwch.
Crassitude, cras'-si-tiwd, ) s. tewedd,
Crassaess, cras'-nes, ) tewychedd,
trwch, tewdrwch ; garwedd, ammhur-
edd.
Crastination, cras-tu-ne'-shjm, s. oediad,
gohiriad.
Cratch, cra^, «. rhesel, rhastal ; preseb,
cir ychain, caf n ebran.
Crate, cret, s. cawell, basged, rhwyUas.
Crater, cre'-tyr, s. Uosgorel, Uosgenau,
cegfa, ceg llosgfal ; y Cwpan=cydser
vn yr arddrych dde.
a, fel ayn tad; a, caaii e, hen; e, pen; i, Hid; L dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
CREA ,'
173
CREM
Crannch, cransh, v. a. malurio, grillian,
treisgnoi, rhingcian, deintrygnu.
Cravat, era-fat', s. gwddwgen, gyddflen,
gyddfdas, gyddflian, pilyn gwddf .
Crave, cref, v. a. crefu, deisyf, erfyn,
atolygu, taergeisio, ymbil, dymuno ;
chwenaychu.
Craven, cre'-fn, s. adwr, anwr, cilgi,
ofnog, llibynwas, llyfrwas.
Craven, cre'-fn, v. a. llyfreiddio, adwrio,
anwroli.
Craving, cre'-fing, s. crefiad, taergais,
erfyniad ; gwangc, chwant.
Craving, cre'-fing, a. crefol, taer, deisyf-
ol ; newynllyd, anniwall ; llawdus.
Craw, cro, s. crombil, cropa.
Crawfish, cro'-ffish, s. ceimwch yr afon,
ceimwch coch.
Crawl, crol, v. n. ymlusgo, cropian,
cripian, creinio, sathru ; ymlithro ;
heidio ; fi'alsio. [buarth pysgod.
Crawl, crol, s. Hoc pysg, ffrongc pysg.
Crayon, cre'-yn, s. pwyntyl, pwyntyr,
marmbwyntel ; marmarluniad.
Crayon, cre'-yn, v. a. marmarlunio ;
braslunio; amlinellu.
Craze, crez, v. a. tori, briwio, bregu-
sigo, malurio ; gwanhau, ammharu ;
syfrdanu, gorphwyllo.
Craziness, cre'-zi-nes, s. penwendid,
gwaUgofrwydd, ffoledd, chwidredd ;
gwendid, niethiant, llesgedd ; breuder,
yssigrwydd.
Crazy, crc'-zi, a. penwan, Jiurt, chwidr,
ammhwyUog; gwan, simsan, meth-
iantus, yssig.
Creak, eric, v. n. gwichio, crecian, grill-
ian, crygleisio, rhygnu, rhingcian.
Creaking, cr^c'-ing, s. gwich, creciad.
Cream, crtm, s. hufen.
Cream, crim, v. a. hufenu.
Cream-faced, crzm'-fiesd, a. hufenwep ;
gwelw, melynwyn ; gwepsalw, pig,
Iwyd; llwfr.
Creamy, cri'-mi, a. hiifenog, huf enaidd ;
mychweg, melys.
Creance, cri'-yns, ». credlinyn, mein-
linyn hebog.
Crease, cris, s. ol plyg, Uun dill, ol
■ plygia^i > crychiad, plyg ; rhiglinell.
Crease, cris, v. 'a. crychu; tolcio.
Create, cri-et', v. a. creu ; gwneuthur,
gwneyd ; achosi, peru ; cenedlu.
Creation, cri-e'-shyn, s. creadigaeth ;
cread, creadwriaeth ; gwneuthurlad ;
y bydyssawd, yr hoUfyd.
Creative, cri-c'-tuf, a. creadol, creadigol,
, creol; dyfeisiol, peiriadol.
Creator, cri-e'-tyr, s. creawdwr, creawd-
ydd, crewr ; peron, perydd, periadur,
achosydd, naf ; gwneuthurwr.
Creature, crt'-^yr, s. creadur.
Crebrous, crt'-bryz, a. mynych, ami.
Credence, cri'-dens, «. cred, coel, cred-
iniaeth, credid, ffydd, jnnddiried ;
cymmeriad; credfa.
Credence, cri'-dens, v. a. credu, coelio.
Credenda, cri-den'-dy, s. pi. credolion,
credoau.
Credent, crt'-dent, a. credol, crediniol,
hygred, hygoel ; gwiwgred.
Credentials, cri-den'-shylz, s. pi. cred-
lythyrau, tystlythyrau ; credwarant.
Credibility, cred-i-bul'-i-ti, s. gwiwgoel-
edd, hygrededd, coeledigaeth ; tebyg-
olrwydd.
Credible, cred'-i-bl, a. credadwy, coel-
adwy, g^wgred, hygoel, haeddgred.
Credit, cred'-ut, s. coel, cred, credin-
iaeth, ffydd ; credid, achred ; ym-
ddiried ; cymmeriad, bri, parch ;
awdurdod ; dylanwad ; credlen, cred-
ysgrif ; derby nion.
Credit, cred'-ut, v. a. coelio, credu,
achredu; ymddiried ; diddyledu;
harddu, urddasu, addumo.
Creditable, cred'-i-tybl, a. cyfrifol,
parchus, hybarch, gwiwbarch, enwog,
urddasol, clodfawr.
Creditableness, cred'-i-tybl-nes, s. cyf-
rifiad, hybarchedd, cymmeriad, bri.
Creditor, cred'-i-tyr, s. achretor, coel-
iwr, gofynwr, dyledai, echwynwr,
credidwr, holwr, hawlydd.
Creditrix, cred'-i-trics, s. acliretores,
gofjTies, credides.
Credulity, cri-diV-li-ti, s. hygoelndd,
rhygoeledd, hygrededd, coelgarwch.
Credulous, cred'-iw-lyz, a. hygoel, coel-
gar, hygred ; dilettyb ; hydwyU.
Credulousness, cred'-iw-lyz-nes, s. coel-
garwch, hygoeledd ; hydwylledd.
Creed, cr/d, s. credo ; cred, crediniaeth;
banau flrydd ; cyffes ffydd.
Creek, crtc, s. cilfach, crigyU, ebach,
morgilfach, cil ; bachiad, tro, troad.
Creeky, cri'-ci, a. cilfachog, crigyllog,
ebachog; igamogam.
Creep, crip, v. n. ymlusgo, crepian, ym-
gropian, cripian, creinio, ymlithro ;
cynifonloni ; heidio ; flTalsio.
Creeper, cri'-pyr, s. ymlusgwr, cropiwr ;
lledwigyn, crepianog, rhedeglys ;
bach, crapach ; ffoUach, lleuen.
Cremation, cri-me'-shyn, s. llosgiad;
llosgiad y meirwon.
^ o, llo; u dull; w, «wn; w, pwn; y, yrj $> fel tsh; ], John; »h, fel s yn eisieu; %, zel.
CRIB
174
CRIN
Cremor, crt'-mor, s. hufen; swyf, ys-
gai, ewyn; sug, sudd; sylwedd huf-
enog.
Crenated, crf-ne-ted, a. bylchog, rhygn-
og, rhiciog, cyfylchog, tolciog.
Crepitate, crep'-i-trt, v. a. clindardd-
ach, cmiellu, clecian, rhingcian.
CrepnsCTile, cri-pys'-ciwl, s. cyflychwyr,
cyfnos, cyfddydd, llychwyr; brig y
nos.
Crepusculoiis, cri-pys'-ciw-lyz, a. cjrf-
nosol, llychwinol, lled-dywyll. [ol.
Crescent, cres'-sent, a. cynnyddol, tjrf-
Crescent, cres'-sent, «. cilgant, banner
lloer, banner lleuad, cefn lloer ; lloer-
gynnydd ; crymas ; lluman y Tyrciaid;
Uoerdlws.
Crescent, cres'-sent, v. a. cilgantio.
Crescented, cres'-sen-ted, a. cilgantiog;
cyfylchig.
Crescive, cres'-suf, a. c3miiyddol, tyfol,
tyfiannus.
Cresset, cres'-set, s. coelcerth, tS.n-fwd-
wl; erllen, Uygom, ffaglen, croeslyg-
orn ; trvbedd ; rhwyll.
Crest, crest, s. crib ; cribell ; copa, siob-
yn ; barfle ; helmaddurn, penial,
helm, penor, penflFestin ; cribaddum ;
twff, mwng ; trum, top ; balchder.
Crest, crest, v. a. cribogi, cobynu ; hir-
linnodi, hirlinellu.
Crested, cres'-ted, a. cribog, copynog,
copog ; cribellog, tyffiog ; arflenog.
Crestless, crest'-les, a. digrib, diachen,
diarflen ; dif onedd, llediywiog, adlaw-
aidd.
Cretaceous, cri-te'-shyz, a. marmog,
marmaidd. mannain, sialcaidd.
Creticj cri'-tic, s. corfan cymhlyg dyr-
chafedig, corfan o un sill fer rhwng
dwy hir.
Crevice, cref -us, s. breg, agen, hollt, ag,
agoriad, gorel, rhwyg, crec.
Crevice, cref -us, v. n. agenu, agu,
hoHti, fflawio.
Crew, CTW. s. ciwed, cnud, haid, cwl-
wm, cenf aint, myntai, ystrain, rhawd,
cydf orwyr, cydlongwyr ; cymdeithion,
dyhirwyr.
Crewel, cruZ-el, s. edef ddeugord ; pellen
edafedd.
Crib, crub, s. preseb ; rhastal, rhesel ;
c6r ychain ; bwthyn ; corwely ; blwch.
Crib, crub, v. a. fFrongcio, cutio ; dam-
guddio, celcio.
Cribbage, crub'-bej, s. cardch-wareu.
Cribble, crubl, s. gogr, gwagr tro ; rhi-
dyU.
Cribble, crubl, v. a. gogrynu, gwagrynu;
rhidyUio.
Crick, eric, s. pigyn, gwyneg, tryboen.
Cricket, cric'-et, s. criciedyn, cricied,
criceU, pryf tan ; chware tafarch,
chware humog, chware pel a chlwpa,
humogaeth, tafarchaeth.
Cricoid, cri'-coid, a. modrwyaidd.
Crier, \ crei'-yr, s. criwr ; dolefwr,
Cryer, ) gwaeddwr ; cyhoeddwr, hoedd-
iadur.
Crime, creim, 8. trosedd, bai, camwedd,
efrad, gwyd ; pechod ; cyflaf an, cam-
gwl.
Crimeful, creim'-ffwl, a.troseddog, dryg-
lawn, beius, cylus, euog, pechadurus.
Crimeless, creim'-les, a. didrosedd, di-
fai, diddrwg.
Criminal, crum'-i-nyl, a. troseddog,
camweddus, dryglawn, camgylus,
drygionus.
Criminal, crum'-i-nyl, s. troseddwr,
drygweithredydd, camweddog.
Criminality, crura-i-nal'-i-ti, s. trosedd-
oldeb, camweddogrwydd, euogrwydd ;
camwedd. [euogi.
Criminate, crum'-i-net, v. a. cyhuddo ;
Crimination, crum-i-ne'-shyn, s. cy-
huddiad, achwyniad, cyhudded.
Criminatory, crum'-i-ne-tyr-i, a. cy-
huddol, cyhuddiadol, cyhuddog, hy-
feiol.
Crimp, crump, a. brau, hydor, briwsion-
Uyd, crispiji, eras, crych.
Crimp, crump, v. a. crimpio, gwasgu;
dal; crychu, telcu, crispio, crybychu.
Crimp, crump, s. crimp=^goruchwyliwr
dan fasnachwr glo ; crimpyn ; hudwr.
Crimpage, crum'-pej, s. crimpyniaeth,
crimpiad ; Uithdal.
Crimple, crum'-pl, v. a. crebachu,
crychu, argrychu, telgyngu ; crimpio,
cwtogi.
Crimson, crum'-zn, s. rhudd, cochrudd,
porffor, glasgoch, rhuddon, coch, creu-
liw, ftuon, ffion.
Crimson,;crum'-zn, a. rhudd, rhuddgoch,
cochrudd, cochlas, porfforaidd, coch,
ffiion.
Crimson, crum'-zn, v. a. rhuddo, cochi,
gwrido, porfFori, ifuoni.
Crincum, cring'-cum, «. gwrwst, cwlwm
gMrythi ; crebachiad ; mympwy.
Cringe, crunj, v. capio, ymgrymu, ym-
blygu, c3mffonloni ; truthio, cwrianu;
crebachu, crynhoi.
Cringe, crunj, s. capiad, truthblygiad ;
tmthfoes, gweniaith, cwriar.
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; o, pen; i, llid; i, dim; o. tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon ;
CRIT
175
CROP
Crinigerous, crei-nij'-yr-yz, a. blewog,
gwalltog.
Grinite, crei'-neit, a. flBuwch, gwallt-
tyfog, gwalltlaes, gwalltog.
Crinkle, cring'-cl, v. crychu, ymgrychu;
ymddiUio ; ymddolenu, dolystumio,
ymdroi ; rhychu, tolcio.
Crinkle, cring'-cl, s. crych, crychni ;
plyg, dill; doleniad.
Grinose, crei'-noz, a. gwalltog, blewog.
Crinosity, crei-nos'-i-ti, s. gwaUtog-
rwydd, blewogrwydd, garwder.
Cripple, crup'-pl, s. cloff, efrydd, efrydd-
yn ; dyn baglog.
Cripple, crup'-pl, a. cloff, efrydd.
Cripple, crup'-pl, v. a. cloffi, efryddu;
diffrwytho, analluogi.
Crisis, crei'-sus, s. eifchafnod, eithafed,
terfenydd, eithafris, eithafradd,
eithafgyrch, ucliafnod, argyfwng.
Crisp, crusp, ft. crych, Crispin, crych-
edig ; modrwyog ; llofnog ; tolciog ;
brau, crin, sychgras.
Crisp, crusp, v. crychu, crispinio ; ym-
grychu ; torchi, ymnyddu ; modrwyo,
ymdi-oi ; tolcio, ystumio ; sychgrasu ;
fi&llio, Uawethu.
Crispation, crus-pe'-shyn, s. crispiniad,
crychiad, ymnyddiad; sychgrasiad.
Crisping-pin, crus'-ping-pun, \ s.
Crisping-iron, crus'-ping-ei-ym, ) crych-
iadur, crychnodwydd, haiarn crychu,
crisppin.
Crispness, crusp'-nes, s. crispjoirwydd,
crychiant ; breuokwydd ; sychgras-
der.
Crispy, crus'-pi, a. crych, Crispin; cud-
ynog, modrwyog ; brau, hyfriw, sych-
gras.
Criterion, crei-ti'-ri-yn, s. safon, prawf-
faen, maen prawf, profiedydd, seil-
brawf, coelbrawf, prawf ynag, talben.
Critic, crut'-ic, s. beirniad, Uenfeirniad,
beirniedydd, barnydd, bamodur ;
beiadur.
Critic, crut'-ic, a. beimiadol, manyl-
graff, manwl.
Critic, crut'-ic, v. a. beirniadu, bamu.
Critical, crut'-i-cyl, a. beimiadol, llen-
feimiadol; manwl, craffus, cywrain,
dichlyn , enbyd, peryglus ; terfynol,
pwysig ; eithafus, terfenyddol ; cecr-
us.
Criticise, crut'-i-seiz, v. bsirniadu, llen-
feimiadu; arholi, barnodi; beio,
senu.
Criticiser, crut'-i-sei-zyr, s. beirniad,
beirniedydd ; beiwr, beiadur.
Criticism, crut'-i-suzm, s. beirniadaeth,
llenfeirniadaeth, bamoriaeth, llen-
farn.
Critique, cri-tic', s. beirniadeg, beirn-
iadaeth, beirnnodiad ; arholiad.
Croak, croc, v. n. crawcian, crugleisio,
creu, cogor, ysgTechian ; grwytho,
grymial, gryngian, grydian.
Croak, criic, s. crawc, dychre, grwyth,
grwng, creglais. [saffyrfaen.
Crocalite, cro'-cy-leit, s. saffrymfaen,
Croceous, cro'-shyz, a. saffrymaidd,
saffyraidd; saffrymog; melyn.
Crock, croc, s. parddu, huddugl.
Crock, V. a. pai-dduo.
Crockery, croc'-yr-i, g. Hestri pridd,
priddlestri, Uestripriddion; cr^enau.
Crocodile, croc'-o-deil, s. afangc, croco-
deU, crocodil, addangc.
CrocodUe, croc'-o-deil, a. afangcaidd,
crocodilaidd ; twyUodrus, bradwraidd,
ffugiol ; bachellus.
Crocus, cr5'-cys, s. saffrwm, saffyr,
saffrwn ; Ueblwch, pylor melyn.
Croft, crofffc, s. cadlas, gower, hwxa,
talwm, maes bychan, llain.
Croisade, croi-sed', s. crwysgad=CrTM-
ade.
Cromlech, crom'-lec, s. cromlech.
Crone, cron, s. gwrach, hen wraig ;
hen ddafad, hen famog.
Crony, cro'-ni, s. cyf aiU, cydymaith ;
cyfeUles ; hen gydiiabod.
Crook, crwc, s. bach, crwbach, gafael-
fach, craff, crwg, crycyn, hwg; camni,
crymedd ; bugeUffon, ffon gnwpa,
baglan; ffon esgob; crowydd; cyf-
rwysder, cast.
Crook, crwc, v. camu, crymu, plygu,
ciybachu ; ymgamu ; gwyro.
Crooked, crwc'-ed, a. cam, crwca, crwm,
achi'wm ; gwyrgam ; bachog ; ystum-
iol ; bwaog ; cefngrwm.
Crookedness, crwc'-ed-nes, s. camedd,
crymedd, gwyrgamedd; bachogrwydd;
gwyrdrawsedd.
Croop, crwp, s. grygwst, crygwst, gyddf-
wst, gyddglwyf .
Crop, crop, s. crombil, cropa ; cnwd,
cynnyrch, heiniar, ffrwyth ; toraeth ;
cynauaf.
Crop, crop, v. a. tocio, blaendori, cytia,
cwtau, ysgythru, trychu ; blaenbori ;
tori, medi; gwelleifio, cneifio; plicio.
Cropper, crop'-pyr, s. cropaog=colomen
grombilf awr ; tociwr, cneifiwr.
Cropsick, crop'-sic, a. alarglaf, glythglaf ;
claf o loddest ; alarllyd.
o, Do; a, dull; w, swn; w, pwn; j, yr; j, fel tsli; j, John; gbffel s yn elsieu; z, zol.
CROW
176
CRUM
Oosier, cro'-zhyr, s. bugeilffon, ffon
gnwpa, bagl esgob, croesferllysg ;
croes, bagl.
Croslet, cros'-let, s. croesig, croes fechan.
Cross, cros, s. croes, crog, crwys, croes-
bren ; adfyd, trallod, blinder, ing,
croesineb.
Cross, cros, a. croes, traws ; gwrth-
wyneb; anynad, dreng, gwrtlinysig,
trofaus, sarug.
Cross, cros, v. croesi ; gwrthwynebu ;
beisio, rhydio ; gwrthweitliio,
rhwystro, attal ; dileu ; cymmysgu ;
croesnodi. [trawst.
Cross-beam, cros'-bim, s. croeslath.
Cross-bite, cros'-beit, s. twyll, hoced.
Cross-bite, cros'-beit, v. a. twyllo,
hocedu.
Cross-bow, cros'-bo, «. albrys, bwa croes,
albras, blif .
Cross-examination, cros-egz-am-i-ne'-
shyn, s. croesholiad, croeschwiliad,
traws-holiad.
Cross-examine, cros-egz-am'-un, v. a.
croesholi, traws-holi ; gwrth-holi.
Crossness, cros'-nes, s. croesineb, traws-
der, anynadrwydd, sarugrwydd, cyn-
dynrwydd.
Cross-wise, cros'-weiz, ad. yn groes, ar
draws ; ar lun croes.
Crotalus, crot'-y-lys, s. y gynffondrwst,
y gjmffonrugl, y neidr gynffondrwst.
Crotch, cro^, s. fforch, Sfwrch, fforch-
bren; bach.
Crotchet, cro9-et, s. crymfachj camfach ;
cynnalbren ; asbri, dychymmyg,
chwim, coegdyb, mympwy, nwyth ;
corfanig, penddu -.—pi. cromfach-
au=[]
Crowch, crow5, v. n. ymgrymu, capio,
ymblygu ; cwrienu ; cynffonloni,
truthio.
Croup, cripp, s. grygwst=Croop ; pedr-
ain, ffoleny crymal, cwman, bontin.
Crouped, crw'-ped, s. crymalnaid, crym-
naid, gorlam, gornaid.
Grout, crowt, s. surgawl, surfresych.
Crow, cro, s. hrkn ; gwif , trosol ; bran-
grawciad ; canu, oaniad.
Crow, cro, v. n. canu, creu, crawcian ;
ffrostio, bocsachu, bostio ; bygylu.
Crow-bar, cro'-bar, s. gwif, trosol.
Crowd, crowd, s. twr, pentwr, torf,
tyrfa, haid, lluaws, tyndorf ; y werin,
y bobl gyffredin.
Crowd, crowd, v. Uenwi, gorlenwi,
gwasgu, Uethu ; ymdyru, heidio, ym-
wthio; sengi, ymsangu.
Crowder, croV-dyr, «. crythor, cryth^v
ffilor.
Crown, crown, s. coron, coronr
talaith, teymgoron ; coronbleth, g^
len; coryn, copa, top, cwnwg, si3
siobyn, cobyn ; pumswUt ; cwblhS
cyflawniad.
Crown, crown> v. a. coroni ; addumo^
cwblhau, perffeithio, gorphen.
Crown-glass, crown'-glas, s. purwydr,
gwydi dilin. [croesol.
Crucial, cntZ-shi-yl, a. croes, traws,
Cruciate, crw'-shi-et, v. a. arteithio,
poeni, cystuddio. [croesaidd.
Cruciate, crcy-shi-et, a. arteithiog;
Craciation, crw-shi-e'-shyn, s. arteith-
iad ; dirboen, poenedigaeth.
Crucible, crw''-su-bl, s. toddlestr, todd-
iadur, toddbot, toddgib ; ffyrnes.
Crucifix, crip'-si-ffics, s.,croeslun, crog-
lun ; croes, crog ; y gref3'dd Gristion-
ogol.
Crucifixion, crvZ-si-ffic'-shyn, s. croes-
hoeUad, croeshoeliant.
Cruciform, cr?c'-si-fform, a. croesaidd,
croesdduUiog ; ar lun croes.
Crucify, crw'-si-ffei, v. a. croeshoeHo,
hoelio ar y groes.
Crude, cr^cd, a. Uymrig, ammrwd, ir,
crai, cri, anaddfed; anffaeth; anhy-
ddysg ; annosbarthus ; anorphenedig ;
trwsgl.
Crude form, cvwd fform, s. cynffurf,
cyssefinlun ; ffurf gyntefig galr.
Crudeness, cr?cd'-nes, ) s. llymrigrwydd.
Crudity, crw^-di-ti, j ofder, creider;
anaddf edrwydd ; annhref nusrwydd ;
annhreuledd.
Cruel, cTu/-e\, a. creulawn, fifyrnig,
milain, gwaedlyd, ci'aidd, ysgeler, bar-
baraidd.
Cruelness, criZ-el-nes, )s. creulondeb,
Cruelty, cni/-e\-ti, j mileindra,
fiymigrwydd, annynoldeb ; traha,
,gormes, trais.
Cruet, craZ-et, s. chwa^thel; costrelig,
gwydrel ; potelig ; potel surwin.
Cruise, cnoz, v. n. gwibforio, gwib-
hwylio ; hyntian, morhyntian.
Cruise, crwz, s. gwibforiad, gwibhwyl-
iad; gwiblongdaith ; gwibfa, gwib-
daith.
Cruiser, cn</-zyr, s. gwiblong ; preidd-
long; ysbeienlong; gwiblongwr, gwib-
foriwr.
Crum, ) crym, s. briwsionyn, briwion-
Crumb, j yn, breubysyn, difyn, tipi
mymiyn ; bywyn, briwfwyd.
a, fel a yn tad; a, cam; «,hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
CRUS
177
CUBA
Cram, ) cr3nii, v. a. briwsioni, bri-wio,
Crumb, ) breubysu, malurio, malu.
Cramble, crym'-bl, v. briwio, briwsioni,
malurio, manhau.
Crummy, crym'-mi, a. briwsionog;
bywynog, mwydiog; tyner, mwyth;
ciiodig, tew.
Crump, crymp, a. crwm, crwca, cam,
achrwin.
Ci-umpet, crym'-pet, s. mwythdeisen,
mwythen, teisen fasw.
Cmmple, crym'-pl, v. crychu, crybychu;
o6ri; annhrefnu.
Crumpling, crym'-pling, s. coraf al, crych-
afal, cogwrn.
Crunk, cryngc, v. ysgrechian.
Cruor, CTt(/-yT, s. g6r, gwyar.
Crupper, cryp'-pyr, s. pedrain, crymal,
cwmman ; cloren, fifolen, bontin ; pys-
tylwyn : — v. a. pystylwyno.
Crural, cnc'-ryl, a. coesol, esgeiriol,
heglaidd.
Crusade, crw-sed', s. croessawd, crwys-
gad, rhyfel y groes ; crwysad=bath-
on Portugaidd=2«. 6c.
Crusader, crw-se'-dyr, s. croesodydd,
croessawdiwr, crwysgadwr, crwysad-
wr, milwr y groes.
Cruse, CTWz, s. costrelan, potelan,
cib, cwpanig, fBol; yst^n ; cwpan-
aid.
Cruset, crw'-zet, s. toddiadur, toddgib,
toddlestr.
Crush, crysh, v. Uethu, gwasgu, math-
ru, yssigo, cyfarsangu; cymmriwio,
candryllio ; gormeUio, gorbhrechu,
gormesu ; darostwng, gorclifygu ; py-
lori, meilioni : — s. gwasgiad, ffrwch;
yssigdod, sigiad, briwiad; clindardd-
ach, candrylliad.
Crust, cryst, s. crofen, crawen, crest,
crystyn, crwst, tonen, caen ; cramen,
cragen ; plisgyn ; crawd : — v. crof enu,
cramenu; cragenu; plisgenu, ys-
grawio.
Crustaceous, crys-te'-shyz, a. crofenaidd,
crawenaidd, crystynaidd ; cragen-
»idd.
Crustalogy, crys-tal'-6-ji, s. crestfilod-
aeth, crestfilodig, crestogaeth.
Orustated, crys-te'-ted, a. crofenog,
crawenog, crystynog.
Cmstation, crys-te'-shyn, s. crofeniad,
oresteniad, ysgrawiad, teryg.
Crustiness, crys'-ti-nes, s. crofenog-
rwydd, crestogrwydd ; sarugrwydd,
anynadrwydd, ceintach.
^^'™sty, crys'-ti, a. crawenog, crestog,
cramenog ; crofenol ; crystaidd ; af-
rywiog, sarug.
Crutch, cry?, s. bagl, ffon fagl; tud-
fach ; henaint : — v. cynnal ar fiyn
baglau; tudfachu.
Cry, crei, v. llefain, gwaeddi, crio,
bloeddio, wylo, ubain, dolef ain ; cwyn-
fan, gerain ; crefu ; cyhoeddi ; udo : —
s. lief, gwaedd, cri, banllef ; Uefain,
galarnad ; swn ; erchwys.
Cryal, crei'-yl, s. creyr, cregjT, garan.
Cryer, crei'-yr, s. criwr; cyhoeddwT:=
Crier ; criedydd^math ar walch.
Crying, crei'-ing, a. gwaeddfawr, cy-
hoedd, cyffredin, hysbys ; hynod, hon-
aid:— s. criad, bloeddiaid; cyhoedd-
iad; cri, gwaedd, crochlef, llefain,
cwynofaint, galar.
Cryophorous, crei-ofif'-6-ryz, s. rhew-
ddygydd, rhewiadur.
Crypt, erupt, s. celgafell, celfa, cudd-
gell ; celogof ; tanddaiargell ; bedd-
gell.
Cryptic, crup'-tic, ) a. dirgel, cudd,
Cryptical, crup'-ti-cyl, ) celedig, dirgel-
aidd.
Cryptogamy, crup-tog'-y-ml, s. cudd-
weddogaeth, celweddogaeth, celbri-
odaeth.
Cryptography, crup-tog'-ry-flS, s. celys-
grifiaeth, cuddysgrifiaeth ; celysgrif-
en ; celnodau.
Cryptology, crup-tol'-o-ji, s. celiaith,
cuddiaith, iaith gyfrin, cymmyg-
iaith.
Crystal, crus'-tyl, s. crisial, crisiant,
grisial, cris: — a. crisialaidd, grisial-
aidd; tryloyw, trybelid, claer, dys-
glain, ffloyw.
C^T^stalline, crus'-tyl-lun, a. grisialaidd,
crisiannaidd ; crisialog; trylachar,
gloyw, dysglaer.
Crystallite, crus'-tyl-leit, s. eithinfaen,
aethfaen.
Crystallization, cms-tyl-li-ze'-shyn, s.
crisialeiddiad, grisiaUad, tryloywad.
Crystallize, crus'-tyl-leiz, v. crisialu,
ymgrisiannu ; tryloywi.
Ciystalography, crus-tyl-log'-ry-ffi, s.
crisialeg, crisiannaeth, grisialydd-
iaeth.
Cub, cyb, s. cenaw, cenau, colwyn, ci-
an ; preseb, c6r ychain : — v. bwrw
cenawon ; alu ; caethiwo.
Cubation, ciw-be'-shyn, s. gorweddiad,
lledorweddiad.
Cubatory, ciV-by-tyr-i, a. gorweddol;
lledorweddol.
*i Uo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; y, fel tsh; j, John; sb, felsyn eisieu; z, zeL
CUE
178
CULT
Cubature, ciV-by-^yT, s. cydrifiant,
cubiadaeth.
Cube, ciwb, «. cub, cubyn, tryfaint;
coriff chwechochrog ; trygorfF chwe-
gyfocbr.
Cubic, ciV-bic, ) a. cubig, cubaidd,
Cubical, ciV-bi-cyl, ) chwechochrog,
chwegyfochr ; ar wedd dis.
Cubicabiess, ciV-bi-cyl-nes, s. cubig-
rwydd, cubeiddrwydd.
Cubicular, ciw-bic'-iw-lyr, a. ystafellol,
ystafellaidd, cufiglaidd.
Cubiform, ciV-bi-Sbrm, a. cubynaidd,
cubwedd.
Cubit, ciV-but, s. cufydd, cyfelin, elin-
ad ; iselin.
Cubital, ciw'-bu-tyl, a. cufyddol, cyfel-
inol ; cuf yddeidiol ; iseUnol.
Cucking-stool, cyc'-ing-stwl, s. troch-
gader, ystol drochi, cystwyfa.
Cuckold, cyc'-yld, s. cycwallt, hoffdyn,
cymicyll, cymigddjm, gwanwr ; gwr
i wraiganfiyddlawn: — v. a. cycwalitu,
hoffdynu, diwiio.
Cuckoldly, cyc'-yld-li, a. cycwalltaidd,
cyrnicyllaidd ; gwael, isel ; llechwr-
aidd.
Cuckoldmaker. cyc'-yld-me-cyr, s. cyc-
waUtwr, hoffdyn-wT, cymicyllydd.
Cuckoldom, cyc'-yl-dym, s. cyewaUtedd,
hoffdyndod, cymigdod; godineb.
Cuckoo, cwc'-cw, s. cog, y gog, cwcw ;
cetblydd. [cwcw^aidd.
Cuckoo-like, cwc'-cw-leic, s. cogaidd,
CucuUate, ciw-cyl'-let, o. cycyllog, cwfl-
edig, hwf og, hodog.
Cucumber, ciV-cym-byr, s. cucumer,
chwerfwr, y chwerddwf r, chwerddyf r-
lys.
Cucurbit, ciV-cyr-but, s. dystyllgib,
merinlestr, dystyllyr, dystylliadur.
Cucurbitaceous, ciw-cyr-bu-tc'-shyz, a.
cucumeraidd, cicaionaidd, greolaidd.
Cud, cyd, s. cil, cilforch ; cyngylla, cy-
ngwU, adgnofaeth, adgnofwyd; cil-
fochaid; safnaid.
Cuddle, cyd'-dl, v. cyrcydu, yswatio,
cwrain ; llechu, cofleidio ; llochi.
Cuddy, cyd'-di, s. cuddigl, cell, cegin ;
globysg.
Cudgel, cyj'-yl, s. pastwn, cwlbren,
Uachffon, dulbren, ystwyal, clwpa,
cogel; ffon, gwialfifon :— fr. a. pastynu,
ffonodio, ystwyalu; Uachio, fiustio,
dulio, euro; ysbodoli.
Cudgeler, cyj'-yl-yr, s. pastynwr, Uach-
iwr, flfonodiwr.
Cue, ciw, 5. cynffon, llosgwrn, godre ;
diwedd, awgrym, amnaid ; cyfaf-
■wyddyd ; tymmer, hwyl ; gorchwyl ;
tro ; peUfon ; fiyrlingwerth ; adeg,
cyfle.
Cuerpo, cwyr'-po, s. corffvredd, corff.
Cuff, cyff, s. dymod, paff ; cernod, bon-
clust, palfod ; llawesdorch, arddym-
dorch, Uawdorch :~v. dymodio, wab-
io ; cernodio ; euro, ymladd.
Cuirass, cwi* -ras, ct'-ras, s. curas, dwy-
froneg, llurig.
Cuirassier, cwt-ras-si'-yr, s. curaswr,
curasog, milwr curasog, mUwr Ilurig-
Pg-
Cuisse, cwtis, *. morddwydwlsg, clun-
wisg.
Culinary, ciV-lu-nyr-i, a. ceginaidd, ce-
ginol.
Cull, cyl, V. dewis, dethol, pigo, cwlio,
dichlynu.
Cullender, cyl'-un-dyr, s. hidl, hidlyr.
CuUion, cyl'-iyn, s. dyhiryn, anfadyn,
bawddyn, cryn-wreiddyn, llorwreidd-
yn ; tegeirian, caDl y ci.
Cullis, cyl'-lus, s. isgell, potes ; cwlas,
cwlis, rhintlatli, sylchymyl.
CuUy, cyl'-li, v. a. twyllo, hocedu, somi,
ffoli:— s.cuall, 8ymlyn,hydwyllog, ffWl.
Culm, cylm, s. cwlm, cwlwm, clwm,
glo cwlm, glo clwm ; callodr, pidadr,
corsen, bonyn.
Culmiferous, cyl-muff-yr-yz, a. caJlodr-
og, calafog, paladrog ; cylmog.
Culminate, cyl'-mu-net, v. n. ncheddu ;
deheuoli, bod yn y de ; nawnoU, pryd-
nawni.
Culmination, cyl-mu-ne'-shyn, s. uchedd-
iad, nawniad ; trosiad y nenbwngc ;
top, cwnwg, coryn, nchder, entrych,
uchafnod.
Culpable, cyl'-pybl, a. beius, cylus,
cwylfawr, hygwl, ar y cam ; euog,
troseddol.
Culpableness, cyl'-pybl-nes, s. beius-
rwydd, cylusrwydd, hygyledd; bai,
cwl ; euogrwydd.
Culprit, cyl'-prut, s. cyhuddog, cyhudd-
edig ; troseddwr, camweddwr, cam-
weddog.
Culter, cyl'-tyr, s. c-w]ltYr=Coulter.
Cultivable, cyl'-tu-fybl, a. diwylladwy.
Cultivate, cyl'-tu-fet, v. a. diwyUio,
gwrteithio, coledd, diwygio, trin,
amaethu, meithrin, achlesu ; gwellau,
cyweirio, ardymmeru ; myfyrio ;
gwareiddio ; cynnyrchu.
Cultivation, cyl-tu-fe'-shyn, ) s. diwyll-
Culture, cyl'-gyr, j iad, gwr-
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen; », Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
CUPB
179
CURE
teithiad, amaethiad,, meithriniad,
tirddiwy Iliad, amaethyddiaeth ; gwell-
M, amgeledd ; addysg, cyweiriad ;
cynnyrchiad, codiad.
Cultivator, cyV-tn-ie-iyr, s. diwylliwr,
gwrteithiwr, trinwr, amaethwr, ar-
eddwT.
Culver, cyl'-fyr, s. colomen goed, ys-
guthan, cuddan, cuthan ; colomen.
CiHverin, cyl'-f3n'-un, s. hirfagnel, hir-
fcyflegr.
Ciilvert, cyl'-fyrt, s. tanffordd ; mydfa,
crymfa, tanffos, tanwjHjhen, twnel.
Cumbent, cym'-bent, a. gorweddol.
Cumber, cym'-byr, v. a. rhwystro,
Uuddias ; ystwyo, attal, beichio ; dy-
rysu, methlu : — s. rhwystr, lludd,
trafFerth.
Cumbersome, cym'-byr-sym, ) a.
Cumbrous, cym'-bryz, I rhwystr-
tis, afrwydd, trafiferthus, blin ; beich-
iol, trwm ; gormesol ; cymmysg, an-
nhrefnus.
Cumbrance, cym'-bryns, s. rhwystr,
afrwyddineb ; beichusrwydd, trym-
der, gorthrymder.
Cumulate, ciV-miw-let. v. a. pentyni,
crugio, casglu, carneddu. cyttyni.
Cumiilation, ciw-miw-le'-shyii, s. pen-
tyriad, crugiad, cludeiriad, dasyl-
iad.
Cumulative, ciw'-miw-le-tuf, a. pentjrr-
ol, cameddol, dasyrnol; chwanegol,
attodol.
Cunctation, cyngc-te'-shyn, a. oediad, go-
hiriad, llercian.
Cuneal, ciV-ni-yl, a. cynaidd, geing-
aidd, ax lun c^; cyniol, llettem-
ol.
Conner, cyn'-nyr, s. brenigen, llygad
myharan.
Cunning, cyn'-ning, a. cyfrwys, ffel,
gochelgar, call ; ystrywgar, dichellgar,
twyllodrus, castiog, ffals; cywrain,
mednis; gwybodus, dysgedig: — ». cyf-
rwysder^ Ounningness.
Cunningness, cyn'-ning-nes, s. fielder,
ffetusrwydd, caUder ; ystryw, dicheU,
hoced ; medr, cynnildeb, cyfarwydd-
yd, oelfyddyd.
Cup, cyp, s. cwpan, cib, mail, carfen,
ffiol, cogan, gorflwch, buelin, diodlestr,
godard ; cwpanaid : — v. a. cibwaedu,
trychwaedu, craffinio, cwpanu.
Cupbearer, cyp'-beyr-yr, s. heilyn, truU-
iad, gwallofiad, menestr, cibheil-
yn.
Cupboard, cyp'-b()yrd, s. cwpbwrdd,
nester, cibgell, llogawd, cloer, bwyd-
gist.
Cupel, ciV-pyl, s. coethadur, puradur,
coethgib, toddiadur, toddyr, coeth-
lestr.
Cupeldust, ciw'-pyl-dyst, s. coethlwch
llwch delgoethi ; llwch i buro mettel
oedd.
Cupidity, ciw-pud'-i-ti, s. trachwant
trythyllwch, chwantwch ; gorawydd
cybydd-dod.
Cupola, ciV-po-ly, s. cromen, crymd-wT;
nendwr, cromgop, copolan.
Cupper, cyp'-pyr, s. cibwaedwr, trych
adur, ysgraffinydd, cwpanydd.
Cupping-glass, cyp'-ping-glas, s. cib
wydryn, sugnwydr, craffinai.
Cupreous, ciV-pri-yz, a. copraidd.
efyddaidd.
Cupriferous, ciw-prufT-yr-ys, a. coprog.
Cur, cyr, s. corgi, costog.
Curable, ciV-rybl, a. gwelladwy, iach
adwy, meddyginiaethol, hyweU.
Curableness, ciV-rybl-nes, s. iachadol-
deb, gweUadoldeb, hyweUiant.
Curacy, ciV-ry-si. s. curadiaeth ; bugeil-
iaeth, plwyfofifeiriadaeth.
Curate, ciV-ret, s. curad, curadur ;
offeiriad plwyf, isberiglor.
Curative, ciw'-ry-tuf , a. iachaol, medd-
ygol, meddyginiaethol.
Curator, ciw-re'-tyr, s. ucholygwr, ar-
olygwr ; ceidwad, ymddiriedai.
Curb, cyrb, s. genfa, genddal, genffrwyn ;
ffrwyn ; attalfa, rhwystr ; perging,
achwre ; chwydd, comwyd : — v. a.
ffrwyno, attal; rhwystro, ystwyo,
arafu.
Curbing, cyy-bing, s. rhwystr, ystwy,
attaliad.
Curbstone, cyrb'-ston, s. asfaen, min-
faen, ymylfaen.
Curd, cyrd, s. caul ; ceuled ; ceulfraen ;
blochda, sopen caws -.—v. a. ceulo,
ceuledu, cawsi.
Curdle, cyr'-dl, v. ceulo, cawsio, chwa-
relu ; troi ; tewychu, cydfferu, ca-
ledu.
Curdy, cyr'-dl, a. ceulog, cawsiog; ceul-
aidd.
Cure, ciwyr, s. gweMd, gweUiad, iach-
S,d, meddyginiaeth ; adferai, cyf-
nerthai ; diwygiad, cyweiriad ; gofaJ,
cur, perigloriaeth, bugeiliaeth : — v.
a. iachau. gweUa, meddyginiaethu,
gwellau; diwygio, adgyweirio; halltu,
cyweirio, sychu.
Cureless, ciw'-yr-les, a. anfeddygin-
b, Ho; u, dull; w, swn; vr, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John ; sh, ftl s yn eisieu; z, zeL
CURE
180
CURV
iaethol, anwelladwy, aaaele, anhy-
well.
Curfew, cyr'-ffiw, 8. dyhuddgloch, hudd-
gloch J hwyrgloch.
Curiosity, ciw-ri-os'-i-ti, s. manylwch,
cy wreinrwydd, celfyddgarwcli ; man-
ylgais, chwilgarwch ; Uedneisrwydd,
dillynder, tlysiii ; cywreiiibeth, am-
guedd, rhyf eddiad ; tra dyf alwch,
prysurdeb, dichlynrwydd.
Curioso, ciw-ri-ti'-zo, s. tlyshoffwr, tlys-
ionydd, piinodgarwr, hoffwr cywrein-
ion.
Curious, ciV-ri-yz, a. cywrain, manwl,
dichlyii, cynnil, celfydd ; ymchwilgar ;
astud, pryderus, diesgeulus, destlus,
nais, dillyn, tlws ; hynod, prin, od ;
tost ; hoff.
Curiousness, ciV-ri-yz-nes, s, manyldeb,
cywreinrwydd, cynnilwch ; ymofyn-
garwch ; dillynder.
Curl, cyrl, v. crychu, torchi, modrwyo,
dolenu ; nyddu, troi, rholian ; cry-
bychu ; touogi : — s. cudjm, crychgud-
yn, crychyn, llofn, Uyweth ; yinddo-
leniad, crychiad, touiad, ystumiad;
mallgrychni.
Curlew, cyr'-liw, s. gylfiuhir, gylfinog,
chwibanogl y mynydd.
CurUness, cyr'-li-nes.s.crychedd, crych-
ni, llofnogrwydd.
Curling-tongs, cyr'-ling-tongz, s. crych-
iadur, gefail grychu.
Curly, cyr'-li, a. crych, cudynog, mod-
rwyog, Uawethog.
Cunnudgeon, cyr-myj'-yn, «. cerlyn,
bawyn, cybydd ; delff, drelyn, taiogyn.
Currant, oyr'-rynt, s. rhyfonen, rhyf ;
rhyfwydden:— a. rhedegog, rhedol.
Currency, cyr'-ren-si, «. cylchrediad,
rhediad, amdreigliad, damred, treigl-
iad ; cferddediad, mjrnediad ; cylch-
arian, arian treigl ; pasiad ; rhead,
cerhynt ; rliugledd, hylithredd ;
gwerth, cyfrif; treinwerth, talben-
edd.
Current, oyr'-rynt, a. cylchredol, dam-
redol ; cymmeradwy ; cyffredin,
rhugl ; cyfreithlawn ; pasiadwy ; sef-
ydledig ; presennol ; arferol : — s.
rhediad, ffrwd, gorllifiad ; rhedfa,
rhawd, ystrum ; cyfres, paxMd.
Currentness, cyr'-rynt-nes, s. cylchred-
iad; hydreigledd; cyffredinolrwydd.
Curricle, cjrr'-ri-cl, s. cerbydan, rhed-
glud, hannerclud.
Currier, cyr'-ri-yr, s. UecLrwr, Uedrgy-
flfeithiwr, llediysgrafydd, cwriwr.
Currish, cyr'-rish, o. corgiaidd ; cost
sarug, taiog ; cecrus, cwerylgari
bratlilyd ; mUain.
Curry, cjrr'-ri, v. a. cyffeithio, cyweirio j
lledrithio, ysgraf ellu ; craf u ; rhathn
rhwbio, liyfnliau; boddio; ystwytho]
— s. dofedn.
Curry-comb, cyr'-ri-com, s. ysgrafeU^
craf ell, rhistyU.
Curse, cyrs, v. meUdithio, rhegi ; cabltt|
— s. meUdith, rheg; cabl; cystudd
artaith, torment.
Cursed, cyr'-sed, a. melldigedig, mell-^
digaid, rhegedig ; ysgymmun, ysgeler,
atgas, diriaid ; bUn, cythryblus.
Cursedness, cyr'-sed-nes, s. meUdigedig-
rwydd, anfadrwydd, ysgelerder.
Cursing, cyr'-sing, s. meUdithiad, rheg-
iad ; meUdith, rheg.
Cursitor, cyr'-su-tyr, s. gwysgoliadur,
gwysgofnodydd, arwysiadur, gwyseb-
iadur.
Cursive, cyy-suf, a. rhedegol, brysiol ;
ar redeg, ar frys.
Cursoriaess, cyr'-syr-i-nes, «. brys,
fii-wst, fifullder, cyflymedd; cipolwg,
ciptrem, diof alwch.
Cursory, cyr'-syr-i, a. brysiog, fifrystiog,
buanred, ysgafn, difyfyr; diofal,
esgeuliis.
Curst, cyrst, a. cas, atgas, ffiaidd ; meU-
digedig, ysgymmun, echrys, anfad;
creulawn, flfyxnig, anynad, blwng.
Curstness, cyrst'-nes, s. casineb, ysgel-
erder, anynadrwydd, creulonder.
Curt, cyrt, a. cwta, byr, talfyr.
CurtaU, cyr-tcl', v. a. cwtogi, byrhau,
talfyru, cilfyruj tocio; lleihau; cym-
medroli.
Curtailing, cyr-tcl'-ing, «, cwtogiadj
byrhad, tociad.
Ciuiiain, cyr'-tun, s. croglen, ceuadlen^
lien, cylclilen, rhedlen, cylched, cort-
yn ; cysgodlen, ffedon ; brithlen : —
V. a. croglenu, Uenu, cylchedu.
Curtain-lecture, cyi'-tun-lec-^yr, «. preg-
eth y cortyn ; darHth y groglen ; lien-
lith ; gwreigymremial.
Curtal, cyr'-tyl, s. ceffyl cwta, ceflfyl toe :
— a. cwta, byr, talfyredig.
Curtilage, cyr'-tu-lej, s. cadlae, buartb,
gower. [eddol.
Curule, ciw'-i^l, a. cerbydol; gorfol-
Curvated, cyr'-fy-ted, a. crwca, crwm,
cam, cyrfog, gwyrog.
Cvuvation, cyl■-fe'-shJ^^, «. plygiad, cam-
iad, crymiad, cyrfiad, doleiiiad, arys-
tumiad.
a, ;el a yn tad ; a, cam; <;, litr; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ouil ei sain yr. hwy; o Uouj
CUST
181
CUTT
Curvature, cyr'-fy-gyr, s. camedd, crym-
edd, cyrfedd, gwyrgamedd ; doleniad,
arystum.
Curve, cyrf, a. crwm, crwca, achrwm,
cam, bwaog, plygiedig, agwyr, dolen-
og, dolystiimiog : — s. com, comell,
cwrf ; comlin, crymlinell ; plyg, cam-
edd, crymder, ddl, dolen, comer : —
V. a. camu, plygu, crwcau, cyrfu, comi,
crymu, dolenu, gwyrgamu, lleddfu.
Curvet, cyr'-fet, «. cyrflam, crychnaid,
cwmaid; prangc, carlam, llamsach : —
V. a. cyrflamu, crychneidio, carlamu ;
prangcio, rhonta.
Curvilinear, cjrr-fi-lun'-iyr, a. crymlin-
ellaidd, cyrflinaidd ; crymlinellog,
cyrflinog ; crymliniol.
Curving, cyi'-fing, s. cyrfiad, plygiad,
crymiad; cwrf.
Curvity, cyr'-fi-ti; s. crjrmder, cyrfedd,
camedd, crymedd, camni, dolenedd.
Cushat, cwsh'-yt, s. ysguthan, cuddon,
cuthan, colomen goed.
Cushion, cwsh'-yn, s. clustog, gobenydd,
gob, seddob : — v. a. clustogi, seddobi.
Cushioned, cwsh'-ynd, a. clustogol.
Cushionet, cwsh'-yn-et, s. clustogan,
seddoban.
Cusp, cysp, s. com; lloergom; blaen,
pig; cornel, cil.
Cuspidated, cys'-pi-de-ted, a. pigfain,
blaenfain, brigfain.
Custard, cys'-tyrd, s. brithog, cwstardd,
cwstard, cawstardd, ceulfwyd.
Custodial, cys-to'-di-yl, a. gwarchodol,
cystodol, cadwyol ; gwarcheidwad-
ol.
Custody, cys'-to-di, s. cadwraeth, gwar-
chodaeth, cystodiaeth, cyfarchwyl,
gofal ; daJfa, carchar, cystotty ; car-
chariad ; caethiwed ; diffyniad, di-
. ogelwch.
Custom, cys'-tym, s. defod, arfer, cyn-
nefod, moes ; moesflfurf ; trefn, duU ;
cynneddf, cynnefindra; pryn, gwerth,
cysmeriaeth, masnach ; cyrchfa ;
gwaith ; toll, cyUid, ta,l, teymged ;
• costAvm : — v. arfer, arferyd, ymarfer,
cynnefino.
Customable, cys'-t3rni-ybl, a. arferol,
cynnefin, cynnefodig, gnotaol, defod-
ol ; cyffredin.
Customarily, cys'-tym-yr-i-li, ad. yn
arferol ; yn ol y ddefod ; fel arferol.
Customariness, cys'-tym-yr-i-nes, s. ar-
feroldeb, defodoldeb, cynnefindra ; cy-
ffredinrwydd, mynychder.
Customary, cys'-tym-yr-i, a. arferol.
cynnefodol, cynnefin, gnawd, defodol ;
cyffredin, mynych : — s. arferlyfr, de-
fodlyf r, gnodlyfr.
Customer, cys'-tym-yr, s. prynwr, cys-
meriad, cysmer, cwsmer, derbynydd,
masnachwr ; trethgasglydd.
Custom-house, cys'-tym-hows, s. cyUid-
fa, toUfa, tolldy, cyUitty.
Gustos, cys'-tos, s. ceidwad, gwar-
cheidwad.
Custrel, cys'-tryl, s. ysgwydwas, tarian-
was, cludydd tarian ; costrel win,
cunnach.
Cut, cyt, V. tori ; trychu, naddu, hacio,
cymmynu ; Uadd, lladd ar ; ymdori ;
gwahanu ; archolli ; lleifio, catio ;
croesi ; cerfio :— «. toriad ; archoU ;
ergyd ; hac, toe, hoUt ; cymmyn ;
dam, dryll, cetyn, trychyn; tafell;
rhwgn, gwH, cwys, sylch ; flfos, djrfr-
glawdd ; ffurf , modd, dullwedd ; ar-
grafilun, cerflun ; cwtws, coelbren ;
berfibrdd ; trychineb, aflwydd ; Uach,
ffonod ; parthiad, rhwyg : —p. p. tor-
edig ; trwch ; anafus ; cwta, byr ;
cerfiedig.
Cutaneous, ciw-te'-ni-yz, a. croenaidd,
croenol.
Cute, ciwt, a. crafius, Ujrm, glew,
deallus.
Cuticle, ciw'-ti-cl, s. croenen, glasgroen,
pilen, piUonen, tonen, caenen, teneu-
groen, uchgroen.
Cuticular, ciw-tic'-iw-lyr, a. croenynol,
glasgroenaidd, pUenaidd, iichgroen-
aidd.
Cutlass, cyt'-lys, s. anglas, orymgleddyf ,
ffoswn, cleddyf, bidog.
Cutler, cyt'-lyr, s. cyllellwr ; cylleUof,
cleddof ; gof cyllyU.
Cutlery, cyt'-lyr-i, s. cyllellyddiaeth,
cyUyriaeth, cyUeUofiaeth, cleddofiaeth;
miniogaeth ; arfau awch.
Cutlet, cyt'-let, s. golwyth; <iem-
Cutter, cyt'-tyr, s. torwr, trychydd,
naddwr, ysgythrydd, cymmynwr ;
toriadur, cyllen, cyllyr, catai, ysgien ;
blaenddant ; ysgoren, ysgilong, ys-
gafnlong, trychlong, trychfad; dyfr-
wythen, cwter.
Cut-throat, cyt'-throt, s. torgeg, torfy-
nyglwr, Uofrudd, Ueiddiad, murniwr,
bidogwT, grafil, dyhiryn :—a. Uof-
ruddiog, Uawrudd ; ciaidd, milain.
Cutting, cyt'-ting, s. toriad, trychiad,
gorthoriad, naddiad, rhwygiad, maen-
drychiad : — a. brathol, trywanol ;
S,l\o; u, dull; w, swn; -w, pwn;j y,yr; 5,feltsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
CYNI
182
CZAR
llym, pigoglym, treiddlym, chwerw,
terig.
Cuttle, cyt'-tl, s. ystiflBog, morgyllell,
morlawes, ystifFog.
Cutwater, cyt'-wo-tyr, s. torddwr, duryn
llong ; barglawdd ; llurs, gwalch y
penweig.
Cyanite, sei'-y-neit, s. glasith=matli a
ddelidfaen.
Cyanogen, sei-an'-6-jen, s. glasai, glas-
arai, llasai, creisflorai.
Cycle, sei'-cl, s. cylch, chwyl ; cylchred,
cylchwy, cant ; ysbaid cyf nodol.
Cyclic, sei'-clic, a. cylchig; cylcliaidd.
Cycloid, sed'-cloid, s. crogyrfen, crogwrf,
cylchgom.
Cycloidal, sei-cloi'-dyl, a. crogyrfol,
cylchgomaidd, cylchgam.
Cyclopaedia, sei-cl6'-pi-di-y, s. gwyddon-
iadur, arleniadur, gwybodiadur, cyf-
wyddonur, geiriadur o'r gwybodau a'r
celf yddydau ; cylch gwybodaeth, llyfr
gwybodaeth gyffredmol.
Cyclopean, sei-cl6-pt'-yn, ) a. cawraidd,
Cyclopic, sei-clop'-ic, ) gorfawr, er-
fawr, auu-osgo, anf erth ; erchyUf a^wr,
dychrynllyd; Cyclopig.
Cyder, sei'-dyr, s. osad, afalwy, afaleu-
lyn, diod afalau.
Cygnet, sug'-net, s. alarchen, cyw al-
arch.
Cylinder, sul'-un-dyr, s. rhol, rholyn,
trolyn, trol, hirgrwn, rholen ;
rholbren, rholfaen, corff hirgrwn.
Cylindric, sei-lun'-dxic, T a. rhol-
C^lindrical, sei-lun'-dri-cyl, j aidd,
trolynaidd; trolynog, rholynog; hir-
grwn.
Cylindroid, sul'-ua-droid, «. gorolyn,
godrolyn, lledrolyn.
Cymar, sei-mar', s. ysgablar, ystola;
godudded, teneuwisg ; simwr.
Cymbal, sum'-byl, s. symbal, taron.
C^Tnbiform, sum'-bi-flform, a. cychaidd,
badaidd.
Cynic, stm'-ic, a. costogaidd, sarug, af-
rywiog, croes, difoes, sur, taiog, cras,l
duchanUyd, cecrus, cwerylgar; ger-I
win, tost ; cynig, c'iaidd, terig : — <.]
costogyn, gwrgi, sarugyn, monynj
dyngasiiwr, annyn-garwr.
Cynical, sun'-i-cyl, a. costogaidd=Cy»-^
ic.
Cynorexy, sun'-o-rec-si, s. gorwangc, y
wangc, rheibglwyf .
Cynosure, sei'-no-zhyr, «. yr Arth Leiaf,^
yr Arthen ; seren y gogledd, seren _
morwyr ; Rhonell y ci ; Men Carl, y^
Cerbyd.
Cyophoria, sei'-6-ffb-ri-y, s. cyfebrawd,
cyfebriad, beichogiad, cyfebri.
Cypher, sei'-ffyr, s. goddini= Cipher.
C^T^fiss, sei'-pres, s. ffyUwydd, cypres-
wydd •.—sing. ffyUwydden, cypres-
wydden.
Cyprian, sup'-ri-yn, s. mwyglen, aa-
llades, puten.
Cyprus, sei'-prys, s. teneuwe dda,
Cyprus.
Cyriologic, sei-ri-o-loj'-ic, a. priflythyr-
enol, braslythyrenol, priflythyrol.
Cyst, sust, s. coden, cod, gwain, crawn-
god, llidgai, gorgai, crawnwain;
pledren.
Cystic, sus'-tic, a. crawn-godog, crawn-
weioiol, lledgeiol, gorgeiol.
Cystocele, sys'-to-sil, s. torbledren.
Cystotomy, sus-tot'-b-mi, s. gorgeiolaeth,
comwydyddiaeth=y gelfyddyd o agor
comwydydd a gorgeion.
Cysitus, sus'-i-tys, s. e\iron, pyswydd,
eurwydd, euronwydd.
Czar, zar, s. Csar;=Caiaar, enw Amher-
odr Ewssia=r3ar; teym, penadur,
unbenaeth.
Czarina, za-ri'-ny, s. Csares, Csarina:=
Caisares, enw Amherodres Ewssia.
Czarish, zar'-ish, a. Csaraidd, Tsaraidd,
Caisaraidd, Csarig.
Czarowitz, zar'-o-wuts, s. ap Csar, ap
Caisar, Tsarowits, Csarab, mab hynii
y Csar.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
183
D
DAGG
DAM
Dj di, s. di=enw'rbe(iwareddlythyren,
yr hon yw 'r drydedd gydsain o'r
egwyddor; fel rhifnod, saif D am
bum cant=500 ; D. D. =Doethor
Duwinyddiaeth, Doctor mewn Duw-
inyddiaeth.
Dab, dab, v. a. cnithio, ffatio, cisio;
yslapio ; godaro :—s. cnith, gogis, ys-
lapen. Sat, cnipws ; talp, clap, soeg-
yn; lleden genog, llythien genog;
medrusydd, crefitwr.
Dabble, dab'-bl, v. jrmdryboli, yslotian;
trybaeddu, ymdrochi, ymdroi, ym-
sicio; ymyryd; dwbio, gwlychu, ys-
geintio ; diblo.
Dabbler, dab'-blyr, s. yslotiwr, ymdry-
baeddwr ; ymyrydd ; gwagdriniwr.
Dabchick, dab'-^ic, s. tindroed, ymdroch-
iar, soddiar.
Da Capo, da-ca'-p6, ad. at y pen, eil-
cbwyl, eto, o'r dechreu.
Dace, des, s. brwyniad=math ar gip-
pysg.
Dactyl, dac -tul, s. corfan crych disgyn-
edig; bysgorfan, bysfan=mydr teir-
. sill fel hyn — ^ ^, y siU flaenaf yn
hir, a'r ddwy olaf yn fyr, ar lun cym-
malau bys.
Dactylic, dac-tul'-ic, a. bysgorfanig,
bysfanig, bysfanog.
Dactylography, dac-tu-log'-ry-ffi, s. gem-
gerfiadaeth, gemgrifiadaeth, crifem-
rwyaeth.
Dactylology, dac-ti-lol'-6-ji, s. bysiaith,
llofebiaith=y gelfyddyd o siarad S,'r
bysedd; bysoneg, bysoniaeth, bys-
rwyeg.
Dad, dad, \s. tada, data, dadi,
Daddy, dad'-di, j tata=tad yn iaith
babanod.
Daddle, dad'-dl, v. n. hongcian, gwegian,
hongcio.
Dsedal, di'-dyl, a. amrywiol, amryfal;
cywrain, celfydd, medrus.
Daff, daflf, v. n. digaloni, llyfrhau : — v.
a. taflu ymaith, damfwrw.
Dagger, da^-gyr, s. dagi-, dager, bidog,
corgledd, cleddyfan, byrgleddyf : —
V. a. dagru, bidogi; brathu, try-
wanu.
Daggle, dag'-gl, v. diblo, caglu, llodro ;
diwyno ; bryntau, budro.
Daggle-tail, dag'-gl-tel, a. diblog, caglog :
— s. yslebren, diblen, yslebog.
Daily, de'-li, a. beunyddiol, beunydd,
peunyddiol, dyddiol -.—ad. beunydd,
yn f eunyddiol ; bob dydd ; o ddydd i
ddydd ; o ddydd bwygilydd.
Daintiness, den'-ti-nes, s. moethusder,
danteithrwydd, ammeutholdeb ; dic-
rawch, neisrwydd.
Dainty, den'-ti, a. moethus, danteithiol,
ammeuthyn ; blysig, blasus ; nais,
destl, dillyn, misi; mwyth, tyner,
blydd ; masw ; costfawr ; defodgar ;
hyfryd: — s. danteithfwyd, moeth, al-
mes, blasusfwyd, saig, ammeuthyn,
ancwyn.
Dairy, de'yr-i, s. Uaethdy, Uaethfa,
blithdy ; haf otty, hafod, maenordy ;
blith, maeroniaeth.
Dairy-maid, de'-ri-med, s. llaeth-wraig,
maerones, meiriones, maeres, hafoa-
wraig.
Daisied, de'-zid, a. swynfriog, asbygan-
og.
Daisy, de'-zi, s. llygad y dydd, swynfri ;
asbygan, senigl, briallu 'r dydd.
Daker, de'-cjrr, s. deg, degrif.
Dale, del, s. dyffryn, glyn, dol ; dyfFryn-
dir, doldir ; cwm, pant, ystrad, tyno,
maenol.
DaUiance, dal'-li-yns, s. maldod, chware,
ysbleddach, anwesdod ; ymgystlwn,
cywestach, trythyUwch.
Daily, dal'-li, v. maldodi, simera, ym-
chwareu, maswedda, gwageddu; tol-
ach, jnngytwaith, anwesu, ymdry-
thyllu, cyridio, ymrewydd; ymddi-
fyru, arabeddu; oedi, gohirio, hoet-
ian.
Dam, dam, s. mamog=mam anifel;
argae, cronfa, dyfrglawdd, arglawdd,
pwnt. Hoc ; cored :—v. a. argau,
croni, attal, gwrthgau; llynio, dar-
groni, llocib.
i), llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; s, fel tsh; j, John; »h, fel » yu eisieu ; z, zel.
DAMP
184
DAPP
Damage, dam'-ej, s. niwed, niwaid,
colled, ernivred, argywedd, afles, ad-
wyth ; iawn ; camlwrw, camgwl ;
traid, cost ; cospprid : — v. niweidio,
argyweddu, drygu, colledu; gwaetli-
ygu ; llygru ; adf eilio ; aflesu.
Damageable, dam'-ej -ybl, a. niweidad-
wy, Uygradwy, hywaeth ; niweidiol,
colledus, adwythig, dinystriol.
Damascene, dam'-y-sin, s. eirinen Dam-
ascus, eirinen Ddamasg.
Damask, dam'-ysc, s. Damasg, ardunwe,
damasgwe, blodionwe ; sidan Damas-
cus ; lliw coch, coch : — v. a. damasg-
yddu ; fflurioni, blodioni ; amrywio,
neiUio ; durflodioni.
Damaskeen, dam'-ys-ctn, v. a. damasgio ;
deleuro, delarianu, dureuro ; brith-
addumo; blodweithio.
Damaskin, dam'-ys-cin, s. crymgledd,
cleddyf.
Damask-rose, dam'-ysc-roz, s. rhosyn
Damascus, rhosyn cannalenog.
Dame, dem, s. meistres; rhian, bonedd-
iges, boneddes ; arglwyddes, breyr-
es ; benyw ; hynaf-wraig, modryb,
bodo.
Damn, dam, v. a. dyfarnu, collfamu,
euogfamu, danmio ; beio, bamu ;
meUdithio, rhegi ; gwrthod.
Damnable, dam'-nybl, a. dyfamadwy,
collf amadwy, bamadwy ; damniol ;
ysgeler, ysgymmun, anfad.
Damnableness, dam'-nybl -nes, s. dyf arn-
oldeb, damniolrwydd.
Damnation, dam-ne^-shyn, s. colledig-
aeth, coUfam, damnedigaeth, bam.
Damnatory, dam'-ny-tyr-i, a. collfamol,
melldigol, damnedigol.
Damned, dam'-ned, damd, a. coUedig,
dyfamedig, damnedig; gwrthodedig;
atgas, ffiaidd.
Damnify, dam'-ni-ffei, v. a. niweidio,
coUedu, argyweddu, drygu ; gwaeth-
ygu, llygru.
Damp, damp, a. llaith, gwlyb, merydd,
ynwst, gwst, dyfrllyd; tarthlyd; ir-
aidd; digalon, trwm, prudd: — s.
lleithder, gwlybnaws, gwlybaniaeth,
ynwst ; tarth, tawch, niwl ; ager ;
damp ; digalondid, llaesder, ymoUyng-
iad, Uibyndod, tristedd; llewyg: — v.
a. Ueitho, gwlybeiddio, gystiiu,
mwydo, gwlychu, gwlybhau ; dampio ;
oeri, Uiniaru ; Uyf rhau, tristau ;
mygu ; marweiddio ; toll, lleihau,
gostwng; attal, rbwystro; pylu;
plygu.
Damper, dam -pyr, ». moglithren, dof-
litbren.
Dampist, dam'-pust, ) a. Uedlaith,
Dampy, dam'-pi, f lleithlyd, lled-
wlyb, golaith ; digalon, llwfr, trist.
Dampness, damp'-nes s. Ueithder=
Damp.
Damsel, dam'-zyl, s. llangces, geneth,
lodes, morwyn, bun ; lierlodes, bach-
genes, hogen.
Damson, dam'-zyn, s. eirinen Damascus
=Damascene.
Dance, dans, v. dawnsio, corelwi, tap-
lasu; crychneidio, llemain, Uamsach:
— s. dawns, corelw, taplas ; chware,
twmpath chware.
Dancer, dan'-syr, s. dawnsiwr, corelw-
ydd, coralydd, taplaswr; chwareu-
wr.
Dandiprat, dan'-di-prat, s. cor, coiyn,
corddyn, cono, dynyn, gwelchyh.
Dandle, dan'-dl, v. a. malodi, dyddanu,
pratio, dylofi, llochi, cufoddio.
Dandier, dan'-dlyr, s. maldodwr, dy-
ddanwT, chwareuwr.
Dandy, dfiti'-di, s. coegyn, ysgoegyn,
mursenwas, pefryn, diUynwas.
Danegelt, den'-gelt, s. Daendreth, treth
y Daeniaid.
Danger, den'-jyr, ». perygl, enbydrwydd,
enbyd, argywedd, niwed ; antur : — v.
a. peryglu, enbydu, pydio.
Dangerless, den'-jyr-les, a. diberygl,
diniwed ; diogel.
Dangerous, den'-jyr-yz, a. peryglus, en-
byd, pydus, perygl; niweidiol, ad-
wythig; anturus.
Dangerousness, den'-jyr-yz-nes, s. en-
bydrwydd, perygledd, pydoldeb ; per-
ygl, pyd.
Dangle, dang-gl, v. n. hongian, crogi,
dibynu; ymddibynu; helgyd, ym-
ddilyn.
Dangler, dang'-glyr, s. ymganlynwr;
ufuddwas ; cynffonlonwr, truthiwr.
Danish, de'-nish, a. Daenaidd, Daenig ;
perthynol i'r Daeniaid : — s.yDdaeneg,
iaith y Daeniaid.
Dank, dangc, a. llaith, ynwst, merydd ;
ul, tarthlyd: — s. lleithder, gwlyb-
naws, ulder.
Dankish, dang'-cish, a.lledlaith, golaith,
lleithlyd, lledwlyb.
Dapatical, da-pat'-i-cyl, a. danteithiol ;
costfawT, treulfawr.
Dapifer, dap'-i-fiyr, s. huliedydd, heil-
ydd, seigiwT, arseigydd.
Dapper, dap'-pyr, a. pert, siongc.
I
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; «, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
DASH
185
DAUN
gwisgi, bjrwiog, chwimmwth, esgyd,
chwai; tlws, pingc.
Dapperling, dap'-pyr-ling, s. djmyn,
dyiio, coryn, cono, pertyn, destlyn.
Dapple, dap'-pl, a. tryfrith, brithliw,
ysmotiog, amryliw, cynmiysgliw,
ceiniogog : — v. a. brithio, ysmotio,
amliwio, manogi.
Dare, de'yr, v. beiddio, Uyfasu, anturio,
rhyfygu, hyderu ; herio, hewio ; an-
nog ; dych^mu, synu, omi ; cydgam.
Darer, de'-ryr, s. beiddiwr, Uyfaswr, ar-
f eiddiwr ; heriwr.
Daring, de'-ring, a. hyf, eon, anturiol,
Uyfasol, beiddiol ; dewr, glew ; hy-
derus; haerUug:— «. beiddiad.
Daringness, de'-ring-nes, s. hyfder,
eofnder ; dewrder, glewineb ; rhyf yg,
haerUugrwydd ; beiddgarwch.
Dark, dare, a. tywjlL, gwyU, du, gwrm,
caddugol ; cethin ; cymmylog, niwl-
iog; dyrys, aneglur, cudd, dirgel;
anghlaer, afloyw ; ansiriol ; adan ;
dammegol : — s. tywyUwch, gwyU,
tywyU, caddug ; gwrm, cudd.
Darken, dar'-cn, v. tywyUu, duo, ca-
ddugo, cymmylu, g;wmiu ; oethino,
huddo ; dirgelu ; dyrysu, nidro ;
diwyno ; afloywi.
Darkish, dar'-cish, a. godywyll, Ued
dywyll, gwyUaidd, llwyd-dywyU,
gwrmaidd.
Darkness, darc'-nes, s. tywyllwch,
gwyll, caddug, tywyU; hudd, cudd;
cysgod ; niwl ; y fagddu.
Darksome, darc'-sym, a. tywyll, gwyU,
anoleu ; godywyU.
Darling, dar'-Ung, a. anwyl, hoff, cu,
anwylgu, gorhoflf ; hyfryd : — s. anwyl-
yd, anwylyn, hoffddyn, anwylddyn,
dewisddyn ; gorhoffedd.
^am, darn, v. a. damwnio, brodio,
brodwn'io ; cyweirio ; cymhlethu : —
s. darnwmad, brodiad.
Darnel, dar'-nyl, s. efr, efre, efryn, yd
■meddw, efrweUt ; efrau, ller.
Darning, day-ning, s. damwniad, brod-
♦ iad.
Dart, dart, s. picell, pilwm, gaflach,
saeth, tafl : — v. picio, saethu, piceUu,
gilyrnu; boHtio; ergydio, taflu, tasgu;
lachio, Uuchio ; neidio.
Darter, dar'-tyr, s. picellydd, pilymydd,
saethwr, ergydiwr.
Dash, dash, v. taro, Uuchio, pwyo, euro,
cymmriwio, dulio, yssigo, baeddu ;
taeneUu, ysgeintio, taenu ; diwyno ;
. cymmysgu; gwaethygu; dileu; tori;
cywilyddio, delwi ; rhuthro, saethn :
— s. ergyd ; taxawiad ; lluchiad ; gwrth-
darawiad, cyf ergyr, dul ; cymmysg ;
ysgaen ; diffyglin, bryslin, toddlin ;
rhuthr, ymgyrch ; rhodres, rhwysg.
Dashing, dash'-ing, a. rhuthrol; tryst-
fawr, rhodresog; brysiog, byi-bwyll,
ehud.
Dastard, das'-tyrd, s. anwr, Uyfrwas,
Uegach, cUgi, adwr, bawddyn, adyn :
— a. a.nnewi=Da4itardly : — v. a. di-
galom=Dasta/rdize.
Dastardize, das'-tyr-deiz, v. a. llyfrhau,
hurtio, anwroli.
Dastardly, das'-tyrd-li, a. anwxaidd,
llwfr, digalon, llipa, gwael, bawaidd.
Dastardness, das'-tyrd-nes, ( s. anwr-
Dastardy, das'-tyr-di, j edd, an-
newredd, llyfrdra, ofnogrwydd, an-
eofnder, Uibyndra, adwriaeth.
Data, de'-ty, s. pi. dodion, rhoddedigion ;
seilon, seOiau.
Date, det, s. dyddiad, dyddnodiad, am-
seriad ; parhS.d ; diwedd, terfyn ;
palmaeron, aeron talbalmwydd: — v.
dyddio, dyddnodi, amseru, amsemodi ;
cyfrif; dechreu.
Dative, de'-tuf, a. rhoddiadol, rhodded-
igol, rhoddol.
Dative-case, de'-tuf-ces, s. cyflwr rhodd-
iadol ; achos rhoddiadol ; y rhoddai.
Datum, de'-tym, s. dawd ; peth doded-
ig :—pl. dodion=Z>a<a.
Daub, dob, v. dwbio, plastro, edlynu,
iro ; diwyno, trybaeddu ; truthio ;
Hygru : — s. dwb, plastr ; brasbaentiad.
Dauber, do'-byr, s. dwbiwr, plastrwr ;
brasbaentiwr ; truthiwr.
Daubery, do'-byr-i, ) s. dwbiad, dwbin-
Daubing, do'-bing, j iad, plastriad;
plastr, dwb, dwbin; Uaid, tom; bras-
baentiad.
Dauby, do'-bi, a. gludiog, edlynol,
gwydn, dwblyd ; Uyslyd, lleidiol.
Daucus, do'-cys, s. moron, y moron.
Daughter, do'-tyr, «. merch ; geneth,
nodes, Uangces, eigr.
Daughter-in-law, do'-tyr-in-lo', s.
gwaudd, dawes, merch yngnghyfraith.
Daughterly, do'-tyr-U, a. merchaidd,
merchol ; dyledswyddol, rhwymed-
igol.
Daunt, dont, v. a. digaloni, anghefnogi ;
brawychu, llyfrhau; arswydo; go-
luddio.
Dauntless, dont'-les, a. calonog, hyf,
eofn, diarswyd, diddychryn ; beidd-
gar, gwrol, glew.
fl, Uoj u, dull; w, swnj w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
DEAC
186
DEAL
Dauntlesness, dont'-les-nes, s. calonog-
rwydd, hyfdra, dewrder, gwroldeb.
Dauphin, do'-flFtm, s. Dolffin, Delffin=
mab hynaf brenin Ffraingc.
Dauphiness, do'-ffi-nes, s. Dolffines,
I)elffines=gwraig y DolflBn.
Davit, de'-fut, s. camlath, cyfodlath,
Dawisli, do'-ish, a. cogfranaidd.
Dawk, doc, s. hollt, agen, toriad.
Dawn, don, v. n. gwawrio, dyddhau,
dyddio ; goleuo, cleisio ; ty wynu ; ym-
agor : — s. gwawr, y wawrddydd, clais
y dydd, cyfddydd, plygain, glasiad y
dydd, glasddydd; boreuddydd;gwawl;
dechren, cychwyniad ; Gwawron.
Dawning, do'-ning, s. gwawriad; llug-
iad, boreuad; dechreuad; ymagoriad.
Day, de, s. dydd; diwmod, dwthwn,
dyw ; cofwyl, dygwyl; goleuni, goleu ;
pryd, amser.
Daybook, de'-bwc, s. dyddlyfr.
Daybreak, de'-brec, s. gwawr=Z)awTO.
Daycoal, de'-col, s. dyddio, haen uchaf
glo.
Daylabonr, dc'-le-byr, s. dyddwaith,
dyddlafur, diwmod waith ; gwaith
wrih y dydd.
Daylight, de'-leit, s. goleiini dydd, goleu
'r dydd ; dyddwawl.
Daysman, dez'-myn, s. dyddiwr, canol-
wr, cyfryngwr, cylaf areddwr ; barnwr.
Dayspring, de' -spring, s. toriad y dydd ;
y wawr, gwawrddydd ; plygain ; bore.
Daystar, de'-star, s. seren ddydd, y
seren foreu, Gwenddydd; Gwener;
Gwawlddwyn, Goleuddwyn.
Day's-work, dez'-wyrc, s. gwaith diwr-
nod; gwaith undydd; diwmod o
waith.
Daytime, de'-teim, s, dydd, y dydd;
ystod y dydd.
Daze, dez, s. teryUfaen, llacharfaen.
Dazzle, daz'-zl, v. serenu, teryllu, pd-
ydru, gorddysgleirio, lluganu, llathru,
dallu.
Dazzling, daz'-ling, a. teryll, llachar,
dysglaer, ffloyw, Uathraid, ysblenydd,
seirian, gloyw, llewyrchol, claer, eir-
ian, pelydrol.
Deacon, dt'-cn, ». gwas, gwastmaethwr,
gweinidog; diacon, diagon, degon,
aethon, iagon, deon.
Deaconess, di'-cyn-es, s. gwasanaeth-
yddes, gweinidoges; dtacones, aeth-
ones, iagones.
Deaconry, di'-cyn-ri,
Deaconship, di-cyn-ship,
gweinidogaeth ; diaconiaeth, iagou-
}s. gwasan-
aeth.
iaeth, degoniaeth, deoniaeth, aethoa4
iaeth.
Dead, ded, a. marw; marwaidd,
iywjd, diysbryd ; syth ; diffrwytt
gwyw, crin ; cysglyd, llwf r ; swrth, i
musgrell, llesg ; henaidd, oerllyd ; di-
efifaith; diymdeimlad ; diflas, mer-
11yd ; dwfn ; gwag : — s. marw ; meirw,
meirwon ; dyfnder, cefnaint, canol.
Dead-doing, ded'-dw-ing, a. dinystriol,
angeuol, dyfethol, dystrywgar, ad-
vrybhig.
Dead-drunk, ded'-dryngc, a. Uwyrf eddw,
Uwyrfrwysg, abrwysg ; chwilgom
feddw ; meddw chwibwrn.
Deaden, ded'-dn, v. marweiddio, marw-
hau, Uadd ; marthu, gwanhau ; pylu.
Dead-hearted, ded'-har-ted, a. digalon,
gwan-galon, diysbryd, Uesg.
Deadish, ded'-ish, a. marwaidd, gofarw,
Uedfarw, merthig.
Deadlift, ded'-luflft, s. trjonbwysi, pwysi ;
angen ; dygnedd, cyfyngder.
Deadlight, ded'-leit, «. marlewyrch;
rhwyUglawr; tyUglawr.
Deadlmess, ded'-li-nes, a. angeuoldeb,
marwoldeb, dinystrioldeb.
Deadly, ded'-li, a. marwol, angeuol ;
dinystriol, gwenwynig, niweidiol, ad-
wythig : — ad. yn farwol ; f el yr angeu j
fel un marw ; dygn, dros ben, tra.
Deadness, ded'-nes, s. marwedd, marw-
eiddrwydd ; gwendid, syrthni; pylni;
oerder.
Dead-pledge, ded'-plej, s. marwystl,
gwystl.
Dead-water, ded'-wo-tyr, s. marddwr,
merddwfr, merllyn, llynwyn.
Deaf, deff, a. byddar ; trymglyw, clust-
fyddar; aneglur, anghroyw, anhy-
glyw; anystyriol.
Deafen, deffn, v. a. byddaru; syfrdanu.
Deafness, deff'-nes, s. byddarwch, by-
ddardod.
Deal, diL, v. rhanu, cyf ranu, dosbarthu ;
rhoddi ; gwasgaru ; masnachu, ym-
drafnidio, maeliera, marchnata, neges-
eua; ymdrin, trafod; cywerthu, cy*
f aeUo ; ymgystlynu ; gwneuthur,
gwneyd ; jrmwneuthur, gweithredu ;
Uy-wodraethu ; cyfryngu : — s. twys-
ged, swm, Uawer, amledd, swm, wm-
redd, wmbreth ; cetyn, tipyn ; hobyn,
gyr ; ffawydd, pren ffawydd, fifeinid-
wydd ; astell, Uif wydden.
Dealbate, di-al'-bet, v. a. gwynhau,
gwynu, cjlnu. [caniad.
D^bation, di-al-be'-shyn, s. gwynh&<L
a, fel 3 yn tad; a, cam; e, henj e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
DEAU
187
DEBE
Dealer, di'-lyr, s. masnachwr, trafnid-
iwr, marchnatwr, maelier, maelier-
ydd, cyf aeliwT ; prynwr ; gwerthwr ;
rhyngfaeliwr ; cyfranwr, dosbarthwr ;
hobynwr.
Dealing, di'-ling, s. masnach, trafnid,
cydfasnach, ymdrafnidiaeth, cysmer-
iaeth ; ymarweddiad ; gweithred ;
ymdrmiaeth, trafodiaeth ; cyfeillach;
negeswriaeth,
Deambulation, di-am-biw-le'-shyn, s.
rhodiad, amdrainwyad ; gorymdaith.
Deambulatory, di-am'-biw-le-tyr-i, a.
rhodianol, tramwyol, amwibiol : — s.
rhodfa, rhodle, rhodianfa.
Dean, din, s. deon, dean.
Deanery, din'-yr-i, i s. deoniaeth,
Deanslup, dzn'-ship, ) deaniaeth; deon-
dy, deonf a ; ardal deon ; cyllid deon.
Dear, di'yr, a. anwyl, hoff, cu, cariadus,
caredig, anwylgu; drud, prid, gwerth-
fawr, costus, uchelbris, niawrwerth :
— 8. anwylyd, anwylyn, hoffddyn, jui-
wylddyn.
Dearbought, di'-3rr-bot, a. drudbrynedig,
drud, prid, costfawr.
Dearloved, di'-yr-lyfd, a. anwylgu, gor-
hofif, tra anwyl.
Deamess, di'-yr-nes, s. drudaniaeth,
prinder, uchelbris, mawrwerth ; an-
wyldeb, hoffder, cudeb.
Dearth, dyrth, s. drudaniaeth ; angen,
newyn, eisieu ; diffrwythder.
Death, deth, s. marwolaeth, angeu,
trangc, trangcedigaeth, dylaith, dlen-
ydd, golaith ; ymadawiad, cwymp,
dystryw.
Deathboding, deth'-bod-ing, a. angeu-
fynag ; yn darogan angeu.
Deathdoing, deth'-dw-ing, a. angeuol,
marwol, dinystriol, adwythig.
Deathdoomed, deth'-dwrmd, a. eneid-
faddeu, collfywyd ; dyf arnedig i farw.
Deatbful, deth'-flfwl, o. angeulawn,
angeuol, marwol ; dyf ethol, llofrudd-
iol.
Deathless, deth'-l^s, a. anfarwol; byth-
ol.
Deathlike, deth'-leic, a. angeuaidd, di-
enig ; trengwedd, celanaidd ; gwelw,
gwelwlas, hyll ; gwyll, gwrm, tawel,
digyffro; marwol.
Deathsman, deths'-myn, s. dienyddwr,
crogwr, dialeddwr, lladdwr.
Deathwatch, deth'-wo§, s. marw-oriawr,
maroriawr, ticbryf .
Deaurate, di-o'-ret, v. a. goreuro, euro ;
—a. goreurog, euredig.
Debacle, di-ba'-cl, s. tudHfer, llifeiriant,
dylif, rhyferthwy.
Debar, di-bar', v. a. attal, rhwystro,
llestair, lluddias ; gwahardd, llysu.
Debark, di-barc', v. glanio, tirio, dad-
longi ; dadlwytho.
Debarkation, di-bar-ce'-shyn, s. glaniad,
tiriad, dadforiad; dadlwythiad.
Debase, di-bes', v. a. iselu, iseUiau,
gwaethygu, bychanu, dinnygu, difr'io ;
Uygru, difwyno, anurddo ; gwarad-
wyddo, ammherchi.
Debased, di-best', p. a. iseledig, Uygr-
edig ; isel, gwael, dielwig ; gwrthdro-
edig.
Debasement, di-bes'-ment, s. gwaethyg-
iad, iselh^d, darostyngiad ; llygriad;
aminharch.
Debasing, di-be'-sing, a. iselhaol, an-
urddol, andwyol.
Debateable, di-be'-tybl, a. dadladwy,
hyddadl, amheus.
Debate, di-bet', s. dadl, jrmddadleu, ar-
ddadledd ; ymresymiad, cymhwyll-
iad ; cynnadl, gwrthddadl ; ymryson,
anghydf od, cecraeth, cweryl ; cwyn :
— V. dadlu, dadleu, ymddadlu; rhe-
symu, cymhwyHo, argymhenu; cyn-
nadlu ; ymbyngcio, parlio ; amryson,
cweryla, ymeirio, cynhenu.
Debatement, di-bct'-ment, s. dadl, dadl-
euad, ymddadleu, ymresymiad, cy-
mhwylliad.
Debauch, di-bo9', v. a. llygru, lialogi,
- difwyno; wttresa, gloddesta, try-
thyllu, rhyseddu ; treisio, anlladu : —
s. wttres, gloddest, rhysedd, meddw-
dod; anlladrwydd.
Debauchedness, di-bo^'-ed-nes, s.
anghymmedroldeb, wttresiaeth, try-
thyllwch.
Debauchee, deb-o-shi', s. wttreswr,
gloddestwr, meddwyn, glwth, ofer-
ddyn ; anlladwr, try thyllwr, anf adwr.
Debaucher, di-bo'-^yr, s. llygrydd, hal-
ogwr ; anlladai, trythyllwr.
Debauchery, di-bo'-9yr-i, «. wttres,
gloddest, wttresiaeth, trythyllwch,
anlladrwydd, aflendid ; meddwdod,
anghymmedroldeb, cyfeddach, rhys-
edd; diffeithder; brynti; llygriad,
llithiad.
Debauchment, di-bo9'-ment, s. llygriad,
halogiad, difwyniad ; llygredigaeth ;
hud.
Debenture, di-ben'-^yr, s. dylysgrif, dyl-
addefeb, dyledeb, hawleb, hawlys-
grif.
ii, Uo; u, dull; w, svrn ; w, p'vrn; y, yr; £, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DECA
188
DECE
1
Debill, deb'-ul, a. egwan, llesg, gwan,
eiddil, nychlyd, diffygiol.
Debilitate, di-bul'-i-tet, v. a. gwanhau,
llesghau, eiddilo, diiymu.
Debility, di-bul'-i-ti, s. gwendid, Uesg-
edd, eiddilwch, methiant, nychdod ;
mall.
Debit, deb'-ut, s. dyled : — v. a. dyledn.
Debonair, deb-o-ne'yr, a. moesgar, hy-
foes, cyweithasol, mwyn, hynaws,
moddus ; addfwyn, gwdr, Uariaidd ;
ceinwych, diUynaidd ; hoenus.
Debouch, di-bwsh', v. n. ymarUwys ;
dylifo aUan.
Debris, di-bri', s. pi. malurion, ysbwr-
• ial, teilchion, creigdeilch, malur-
greig ; damau, adf eilion ; dibrision.
Debt, det, s. dyled, dylyed, dyl6d ; gof-
yn-
Debtee, det-t^*, s. dyledai, achretor,
coeUwr, gofynwr, credidwr.
Debtor, det'-yr, s. dyledwr, dyl»djdd ;
— a. dyledog.
Debut, de-bz?, «. cynwedd, dechreu,
cynneckreu ; y cynnyg cyntaf ; ym-
ddangosiad cyntaf ; argynnyg.
Decachord, dec'-y-cord, s. degtant, dec-
tant.
Decade, dec'-ed, s. degaid, deg, degrif .
Decadence, di-ce'-dens, s. adfeUiad,
methiant, gwaethygiad, paU, diffyg-
iad.
Decagon, dec'-y-gyn, s. degongl, deg-
ochr, degochion, dengochryn, deng-
onglyn.
Decahedral, dec-y-ht'-diyl, a. degochr-
og, dengochrol.
Decahedron, dec-y-hi'-dryu, s. degochr
=Decaffon.
Decalogue, dec'-y-log, s. y deg gorchym-
myn, y dengair deddf, y dengair,
dengair.
Decameron, di-cam'-i-ryn, «. degparth,
degparthog; degnydd.
Decamp, di-camp', v. a. dadwersyUu,
symmud gwersyll; mudo, cychwyn;
cilio, fifoi.
Decampment, di-camp'-ment, s. dad-
wersylliad; symmudiad jinaith; mud.
Decanal, dec'-y-nyl, a. deonol, deganol ;
perthynol i ddeoniaeth.
Decangular, dec-ang'-giw-lyr, a. deg-
onglog, dengonglaidd.
Decant, di-cant', v. a. arllwys, tywallt,
gwaUofi, gwehynu, dyneuo.
Decanter, di-can'-tyr, s. gwydrel,
trangcel, gwaUoflestr, gwaUofyr,
trangced ; gwaUofydd, tywaJltwr.
Decaphyllous, dec-aff'-ul-lyz,a.degdaleix,
dengnalenog, degdalenog.
Decapitate, di-cap'-i-tet, v. a. dibenn,
tori pen, torfynyglu, pendori.
Decapitation, di-cap-i-te'-shyn, s. di-
beniad, torfynygliad, toriad pen.
Decastick, dec'-y-stic, s. degban, deng-
fan ; penniU deg Uinell.
Decastyle, dec'-y-steil, s. degpiler, deg-
pillres, rhes o ddeg colofn.
Decay, di-ce', v. dadfeilio, adfeilio,
methu, gwaethygu, nychu, dihoeni,
ammharu, edwi, gwywo, diflann,
gwanhau, llesghau ; ymoUwng, aballu,
pydru, braenu ; pylu : — s. dadf ail, ad-
feiliad, methiant, ammhariad ; nych-
dod, darfodedigaeth ; dihoeniad, di-
flaniad ; gwendid, llesgedd ; bradwy ;
pydredd, Uwgr, gwywder.
Decayed, di-ced', p. p. dadfeUiedig,
methedig ; ar f eth ; amniharus ; nych-
lyd; daidfeiliog; serfyll; Uygredig;
tienaidd.
Decayedness, di-ccd'-nes, 3. adfeiliedig-
rwydd, methedigrwydd ; methiant.
Decaying, di-ce'-iiig, s. methiant, dad-
faU, nychdod, ammhariad.
Decease, di-sis', s. marwolaeth, trangc,
trangcedigaeiii, trengiad, ymadaw-
lad i—v. n. marw, trengu, ymadaw.
Deceased, di-sisd', a. trengedig, marw,
ymadawedig, trangcedig.
Deceit, di-srt', s. twyll, hoced, dichell,
som, hud, ffalsedd, ystryw, cyfrwys-^
der, hudiaith, ffug, genawd.
Deceitful, di-sit'-ffwl, a. twyllodrus, ho-
cedus, dichellgar, bradwrus.
Deceitfulness, dd-sit'-flFwl-nes, s. twyll,
dichellgarwch, hudoliaeth, somedig-
aeth.
Deceivable, di-sif'-ybl, a. twylladwy,
hydwyll, twyllodrus, dichellgar, hud-
oUaethus.
Deceivableness, di-sif'-ybl-nes, s. hy-
dwyUedd ; twyllgarwch, hudoliael^ ;
Deceive, di-sif', v. a..twyllo, hudo, ha-
cedu, somi, coegio, ffalsu ; camarwain;
daUu, ffugio.
Deceiver, di-st'-fyr, «. twyllwr, hoced-
ydd, somwr, geuadur, hudol.
Deceiving, di-si'-fing, s. twylliad, hoced-
iad ; twyll.
December, di-sem'-byr, s. Ehagfyr=y
deuddegfed mis.
Decemvir, di-sem'-fyr, s. dengfwr, deg-
wr.
Decemviri, di-sem'-fi-rei, s. pi. deng-
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yu bwy ; o, lion;
DECI
189
DECL
wyr, degwyT=deg penswyddog yn
Rhiifain.
Deoemviral, di-sem'-fi-ryl, a. dengwr-
iol ; perthynol i'r dengwyr.
Decemvirate, di-sem'-fi-ret, s. dengwr-
iaeth, y ddengwriaeth.
Decency, dt'- sen-si, s. gweddusrwydd,
addasrwydd, gweddusder, addwynder,
cymhwysder, harddwch, teleidrwydd,
iaiiraf oes ; gwylder, lledneisrwydd ;
glendid, syberwyd ; priodolder.
Decennial, di-sen'-ni-yl, a. dengmlwydd-
ol, dengmlynyddol ; bob deng mlyn-
edd.
Decent, di'-sent, a. gweddaidd, addwyn,
cymmesur; hardd, prydferth, teled-
iw; gwylaadd, llednais; gl&n, syw,
syber.
Deoeptible, di-sep'-tu-bl, a. twylladwy,
hydwyll, somadwy.
Deception, di-sep'-shyn, «. twyll, hud,
hoced, som, dichell, ffalsedd.
Deceptive, di-sep'-tuf , ) a. twyllodrus,
Deceptory, di-sep'-tyr-i, j hudol, geuol,
ffals, hocedus.
Decern, di-syrn', v. a. bamu, dyfamu.
Decerpt, di-syrpt', a. pliciedig ; casgl-
edig, tociedig.
Decerptible, di-serp'-tu-bl, a. pliciadvry,
tociadwy, gwahanadwy.
Decerption, di-syrp'-shyn, a. pliciad,
tyniad, tociad, blaendoriad.
Decertation, di-syr-te'-shyn, s. ymrys-
on, cynhen, dadl ; ymdrech.
Decession, di-sesh'-yn, s. ymadawiad,
edfynt.
Decharm, di-?arm, v. a. dadswyno,
dadrinio, dadreibio, dadgyfareddu.
Decidable, di-sei'-dybl, a. terfynadwy,
penderfynadwy.
Decide, di-seid', v, penderfynu, dybenu;
liarnu, dosbarthu.
Decided, di-sei'-ded, a. penderfynol,
diammeu, diddadi, sicr; amlwg, eglur.
Decidedly, di-sei'-ded-li, ad. yn beiiijer-
fynol, yn sicr, yn ddilys ddiammeu. ;
Decidence, des'-i-dyns, s. syrthiog-
rwydd, syrthiad ymaith.
Decider, di-sei'-dyr, s. penderfynwr,
terfynwr; barnwr; dosbarthwr.
Deciduous, di-sud'-iw-yz, a. syrthiol,
cwympol; dibarMd.
Decimal, des'-i-myl, a. degol, degiadol,
■ degranol ; degfed, degymol : — s. deg-
iad, degran ; y degfed.
Decimals, des'-i-mylz, s. degiadaeth,
degiadeg, degraniaeth; y degranau:
— p/. degiadau, degolion, degranau.
Decimally, des'-i-myl-li, ad. yn ddeg-
iadol; yn ddegol; bobyn ddeg.
Decimate, des'-i-mtt, v. a. degoli, degu,
degymu. [degymiad.
Decimation, des-i-me'-shyn, s. degoliad.
Decimo-sexto, des'-i-mo-secs'-to, s. ua.
plyg ar bymtheg, 16plyg.
Decipher, di-sei'-ffyr, v. a. dehongli,
egluro, esbonio, darllen, annirgelu,
dadblygu, darllen celnodau ; daden-
huddo, dirnad, celagori ; darlunio,
nodebu.
Decipherer, di-sei'-ffyr-yr, s. dehongl-
ydd, esboniwr, dadblygwr.
Decision, di-sizh'-yn, s. penderfyniad,
terfyndod, dybendod, dedfryd ; barn,
diofryd, bamiad, cylaf areddiad ; diys-
gogrwydd.
Decisive, di-sei'-suf, a. penderfynol, dy-
benol, terfyTiol, pendant.
Decisiveness, di-sei'-suf-nes, s. pender-
fynoldeb, teifynolrwydd, pendant-
rwydd.
Deck, dec, v. a. trwsio, tacluso, harddu,
addumo, pingcio, gwisgo; hulio,
byrddio : — «. bwrdd Uong ; bwrdd ;
htirtyr, hul.
Decking, dec'-cing, s. addurn, hardd-
wch ; taclusiad.
Declaim, di-ckm', r. areithio, ymad-
roddi ; arebu, ffraethebu.
Declaimant, di-cle'-mynt, ) «. areithiwr,
Declaimer, di-cle'-myr, J arodydd,
rheithiorydd ; ffraethebydd, aronan ;
ffugareithiwr, dadyrddwr.
Declaimation, dec-ly-me'-shyn, s. ax-
aeth, araith, arawd, ffugaraeth;
traetheg.
Declamatory, di-clam'-y-tyr-i, a. areith-
iol, arodol ; ffugareithiol ; nwyf ebus ;
seinfawr, crochlefus, trystfawr ; croch-
feiol.
Declarable, di-cle'-rybl, a. traethadwy,
mynegadwy, dadganadwy.
Declaration, dec-ly-re'-shyn, s. myneg-
iad, traethiad, a^oddiad, cyhoeddiad,
da«iganiad, hysbysiad, sicrh&d, haer-
iad, cadaxnh&d, honiad, dangosiad,
traethawd; adroddiad hawl, traeth-
iad cwyn ; arddangosiad camwedd.
Declarative, di-clar'-y-tuf, ) a. hysbys-
Declaratory, di-clar'-y-tyr-i, ) ol, myn-
egol, dadganol, sicrhaol, cadarnhaol,
honiadol; arddangosol.
Declare, di-cle'yr, v. mynegi, hysbysu,
traethu, datgan, dadgan, cyhoeddi;
dangos, ardystio ; cadarnhau, gwirio ;
cyfifesu.
a, llo; u, dull; tf, 6wn; w, pwn; y yr; j, fel tsli j j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DECO
190
DECK
Declaring, di-cle'-ring, «. mynegiad,
traethiad, cyhoeddiad ; djmoethiad,
amlygiad.
Declension, di-clen'-shjm, s. gogwydd-
iad, osgoad ; dirywiad, adfeiliad, dis-
jryniad, cwympiad; treigliad, geir-
dreigliad, amrywiad, cwympod ; dy-
gwydd ; ciliad, gocheliad ; Uechwedd,
Uethr, osgo; ystlysiad; meth; traul,
trai, toHant.
Declinable, di-clei'-nybl, o. treigladwy,
hydreigl ; gocheladwy, gwrthodad-
wy.
Declination, dec-li-ne'-shyn, s. go-
gwyddiad, osgoad; lleddfiad, plygiad,
gwyriad, anuniondeb; dirywiad, dad-
feiUad; disgyniad; treigliad, geir-
dreigl.
Declinator, dec'-li-ne-tyr, )s. osgad-
Declinatory, di-clun'-y-tyr-i, ) ur, osgo-
adur, lleddf adur.
Decline, di-clein', v. gogwyddo, osgoi,
ysgoi, gwyro ; gochel, gwrthod ;
gwrthneu ; plygu, gostwng ; pwyso ;
gwaethygu, ammharu, adfeilio, nychu;
treiglo, Ueddfu ; syrthio; — s. meth-
iant, dadfail, adJFeiliad ; nychod, dar-
f odedigaeth ; traul, pall ; gogwydd,
osgo, gwyriad.
Declivity, di-cluf' -i-ti, s. gwaered, dis-
gyniad, gogwyddiad, cwymp; gori-
waered, serthia, epynt.
Declivous, di-clei'-fyz, a. serth, Uethrog,
Uechweddol ; ar ogwydd ; osgoawl.
Decoct, di-coct', v. a. trwytho ; berwi ;
treulio ; ciyfhau, firwytho.
Decoction, di-coc'-shyn, s. trwyth; is-
geU ; trwythiad, berwad.
Decoctive, di-coc'-tuf , a. trwythol ;
hydrwyth.
Decollate, di-col'-let, v. a. torfynyglu,
dibenu, tori pen, diyddfu.
Decollation, di-col-le'-shyn, s. torfyn-
ygliad, dibeniad, pendoriad.
Decolloration, di-cyl-6-re'-shyn, s. afliw,
diliwiant, dadliwiant, diffyg Uiw.
Decompose, di-cym-poz', v. dadgyfan-
soddi, dadgyssodi, dadansoddi, dad-
elfyddu; dadgyssylltu; adgyf ansoddi ;
ofi, chwalu, toddi.
Decomposite, di-cym-poz'-ut, a. adgyf-
ansawdd, adgymmysg, adgyssoddedig,
dadblithiol.
Decomposition, di-cym-po-zish'-yn, s.
dadansoddiad, dosraniad, dadgyssod-
iad, trychwaliad, dattodiad, ofiad.
Decompound, di-cym-pownd', v. a. ad-
gyfansoddi, adgymmysgu = Decom-
pose : — a. adgjrfansawdd, adgyssodd-
edig, adblithedig.
Decompoundable, di-cym-pown'-dybl, a.
adgyssoddadwy, adfysgadwy.
Decorate, dec'-6-ret, v. a. addumo,
harddu, gwychu, tecau, prydferttu,
eirioni.
Decoration, dec-o-re'-shyn, s. addumiad,
harddiad, tegychiad ; addum, dillyn-
edd, trwsiad.
Decorous, di-c6'-ryz, a. gweddus, add-
wyn, addas, cymmesur ; hardd, trefn-
us ; priodol ; hawddgar.
Decorticate, di-cor'-ti-cet, v. a. dirisgKo,
pilio, digroeni, pUsgio, digibo.
Decortication, di-cor-ti-ce'-shyn, g. di-
risgliad, piliad, digroeniad.
Decorum, di-c6'-rym, s. gweddusder,
harddwch, addasrwydd, prydferth-
wch ; trefn ; priodoldeb.
Decoy, di-coi', v. a. hudo, Uithio, twyllo;
magiu : — s. hud, Uith ; deniad, hudol-
iaeth ; Uithle, hudfa ; cyfrwysdra.
Decoy-duck, di-coi'-dyc, s. hudhwyaden.
Decoy-man, di-coi'-myn, s. maglwr,
Uithlynwr.
Decrease, di-cris', v. Uefhau, treio,
treulio, toli, prinhau ; cwympo, ad-
feilio ; byrhau : — s. neihS,d, treiad,
tawl ; byrhS^d ; ciliad ; cwymp.
Decree, di-crt', s. gorchymm3m, deddf,
gosodiad, cyfraith, gosodedigaeth ;
cyhoeddeb ; dedfryd, bam, pender-
fyniad ; ordinhS,d, ystatyn ; arfaeth,
amcan : — v. gorchymmyn, gosod ;
dedfrydu, bamu, terfynu ; penodi,
ordeinio, appwyntio; deddfu; ar-
faethu, bwriadu.
Decrement, dec'-ri-ment, t, lleiMd,
treuUad, toliad ; cil.
Decrepit, di-crep'-ut, a. methiannus,
methianllyd, llesg, gwan, henaidd,
gwanllyd.
Decrepitate, di-crep'-i-tet, v. crinella,
clindarddach, grillian.
Decrepitness, di-crep'-ut-nes, ) a. meth-'
Dicrepitude, di-crep'-i-tiwd, f iani,
llesgedd, gwendid, henaint, egwan-
der, cymhercyndod.
Decrescent, di-cres'-synt, a. lleihaol,
treuliol, treiol ; ar draul, ar gil.
Decretal, di-cri'-tyl, a. gosodol, gorchym-
mynol, ordeiniol, rheithiol ; dedfiydol,'
arfaethol ; deddflyfrol :— «. gosodlyfr,
llyfr gosodau, dedtlf odlyfr ; deddflyfr
y Pab; gosodlythyr, deddflythyr;
rheithgorff.
Deoretion, di-cri'-shyn, s. lleih&d, treiad.
a, fel a yn tad ; a, cam; t, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yu hwy; o, Hon.}
DEDI
191
DEEP
Decretory, dec'-ri-tyr-i, s. bamol, pen-
derfynol, gosodol, pendant, awdur-
dodol ; beimiadol.
Decrial, di-crei'-yl, s. difenwad, gogan-
iad ; anair, enllib, sen.
Decrustation, di-crys-te'-shyn, s. dad-
grofeniad, dadgrestiad, dadgraweniad.
Decry, di-crei', v. a. goganu, difrio,
cablu, hortio, beio, difenwi; gwar-
adwyddo, senu.
Decumbence, di-cym'-bens, s. gorwedd-
iad, gorwedd, gogwyddiad.
Decumbent, di-cjon'-bent, a. gorweddol,
gogwyddol ; yn plygu i lawr.
Decumbiture, di-cym'-bu-^yr, s. claf-
orweddiad; y gorweddiad cjrntaf
mewn clefyd.
Decuple, dec'-iw-pl, a. degplyg, degtro,
deng nyblyg:— ». degplyg, degtro;
peth deng nyblyg.
Decurion, di-ciV-ri-yn, s. dengwriad.
Decurrent, di-cyr'-rent, a. arwaeredol ;
yn rhedeg i waered.
Decursion, di-cyr'-shyn, s. rhediad, dy-
lifiad ; cerhynt, hyiynt.
Decursive, di-cyr'-suf, a. rhedol, rhed-
egol, dylifol ; yn rhedeg i lawr.
Decurtation, di-cyr-te'-shyTi, s. cwtog-
iad, byrhM, taJfyriad ; taliant.
Decussete, di-cys'-set, v. a. croesi, cy-
nghroesi, croesdori: — a. croes, traws,
cynghroes.
Decussation, di-cys-se'-shyn, s. cy-
nghroesiad, croesiad, cydymgroesiad.
DedaUan, di-de'-li-yn, a. amrywiol, am-
ryw, amrydduU, amryf al ; cywrain,
celfydd ; dyrys ; cymhlyg, cymmysg.
Dedalous, ded'-y-lyz, a. minwyrog,
minrwyog ; ceinbleth.
Dedecorous, di-dec'-6-ryz, a. gwarad-
wyddus, gwaxthus, anweddus, gwrth-
on.
■ Dedentition, di-den-tish'-yn, s. diddeint-
iad, dad-ddeintiad ; bwriad dannedd.
Dedicate, ded'-i-cet, v. a. cyflwyno, cys-
segru, diofrydu, anrhegu ; gorchym-
myn ; priodoli, neillduo ; anerch : —
'a. cjrflwynedig, cyssegredig, diofrydd-
edig^=Dedicated.
Dedicatee, ded-i-ce-t*', s. cyflwynai,
anrhegai ; yr un y cyflwyner iddo.
Dedication, ded-i-ce'-shyn, s. cyflwyniad,
cyssegriad, anrhegiad ; dyanerchiad.
Dedicator, ded'-i-ce-ty r, s. cyflwynydd ;
anrhegwT ; cyssegrydd.
■ Dedicatory, ded'-i-ce-tyr-i, a. cyflwyn-
ol ; anrhegol, gorchymmynol ; anerch-
ol; cyssegrol.
Dedition, di-dish'-yn, s. ymroad, ym-
roddiad, gUdiad ; gwarogaeth.
Deduce, di-diws', v. a. erthynu, tynu,
casglu ; casglu oddi wrth ; tynu o ;
dwyn i lawr.
Deducement, di-diws'-ment, «. casgliad;
canlyniad, tarddgasgliad.
Deducible, di-diw'-su-bl, a. casgladwy,
hygasgl ; canlyniadol.
Deducive, di-diV-suf, a. casgliadol,
casgledigol.
Deduct, di-dyct', v. a. tynu o; tynu
ymaith; erthynu, tanddygyd; deoli,
lleihau.
Deduction, di-dyc'-shyn, s. tyniad
ymaith, casgliad, canlyniad,. cynghlo;
erthyniad, gwahandyniad ; lleiM^d,
cwtogiad.
Deductive, di-dyc'-tuf, a. casgliadol;
casgladwy.
Deductive logic, di-dyc'-tuf loj'-ic, s.
rhesymeg ddyfyniadol.
Deed, did, s. gweithred ; gwaith, peth,
ffaith ; gorchest, gorchwyl ; gweith-
rediad; gweithredeb.
Deedless, did'-les, a. diweithred; an-
weithgar, segur, diymadferth.
Deem, dim, v. tybied, tybygu, bamu,
meddwl, cyfrif , bwrw, ystyried.
Deemster, dtm'-styr, s. ynad yn Manaw
ac yn Serys ; barnydd, ynad.
Deep, dtp, a. dwfn ; isel, anoddyfn,
gorddwfn ; dwys ; cudd, celedig ;
crafif, call, amwel; treiddgar; cy-
nhyrfiol ; cyfrwys ; difrifol ; cryf ;
caJed ; trwm ; tywyU ; djnys ; anne-
alladwy : — s. djrfnder, eigion, y dwfn,
y m6r, dyfnfor, y weilgi, y cefn-
for, affwys, anoddyn, aig, dylan ;
canol.
Deep-drawing, dip'-dro-ing, a. dyfn-
suddol.
Deepen, dip-pn, v. d3^nhau; tywyllu,
duo ; difnfoli ; pruddhau ; cymmylu;
trymhau ; chwanegu.
Deep-laid, dip' -led, a. dyfnosodedig;
craffluniedig.
Deeply, dip'-H, ad. yn ddwfn ; i'r eith-
af ; i'r m6r ; o'r galon ; o eigion enaid;
yn llwyr.
Deep-mouthed, dtp'-mowdd-d, a. croch-
lais, crochseiniog, crochlafar.
Deep-musing, dip'-miw-zing, o. myfyr-
gar, meddylgar, dyfnfyfyr, dwy^-
fyriol.
Deepness, dt'p'-nes, s. dyfnder, gor-
ddyf nder ; callder, C3?f rwysder.
Deep-read, dtp' -red, a. tryddarllenog,
■ t 6, Uoj.u, dull; w, swn ; w, pwn; y, yr; f, fel tsh: i, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DEFE
192
DEFE
dyfnddysgedig, gorhyddysg, uchel-
ddysg, cyfarwydd.
Deer, di'yr, s. danas, danys ; hydd,
carw, eilon, celaig, cyllaig; hyddod,
ceirw.
Deesis, di-i'-sus, g. ymoralwad, dwyf-
annerch, nefanarcheb, gweddi.
Deface, di-flfes', v. anffurfio, aaharddu,
anurddo, hacru, difwyno, anafu,
hyllu ; dileu, diddymu ; dystrywio ;
dinystrio, anrlieitliio, dyf etha ; llygru.
Defaced, di-ffest', p. p. anffurfiedig,
hacredig.
Defacement, di-flfes' -ment, s. anflfiirfiad,
afluniad; dilead; cam, niwed; hagr-
edd.
Defsecation, deff-i-ce'-shyn, s. diwadd-
odiad, dadwaddodiad, dadffesiad ;
coethiad, glanMd ; ysgothiad.
Defalcate, di-flfal'-cet, v. a. ysgythru;
erthynu, lleihau, cwtogi.
Defalcation, di-flfal-ce'-shyn, s. ysgythr-
ad ; lleihM, taliad, talfyriad.
Defamation, defif-y-me'-shyn, s. difenw-
ad, enllib, gogan, athrod, cabl, absen,
sarhad; gwaradwydd, anghlod, an-
air.
Defamatory, di-flfam'-y-tjrr-i, a. enllibus,
athrodaidd, hortiol, difriol.
Defame, di-ffem', v. a. enllibio, athrodi,
goganu, cablu, absenu, sarhau.
Defamer, di-flfe'-myr, s. enllibiwr, athr-
odwr, difwynydd, hortiwr.
Defatigate, di-ffat'-i-get, v. a, blino;
lluddo, liuddedu.
Defatigation, di-ffat-i-ge'-shyn, s. blin-
der, lludded, llyferthiant.
Defaiilt, di-flFolt', s. diflfyg, pall, gwall,
meth, nam, aball ; gwallusrwydd, es-
geulusder ; bai ; paUdal : — v. diflfygio,
pallu, methu.
Defaulter, di-flfol'-tyr, s. pallwr, abaU-
ydd, methwr, esgeuluswr, anym-
ddangosydd, torwr mechni ; paUdal-
wr.
Defeasance, di-ffi'-zyns, s. dadammod-
iad, dadymrwymiad ; ysgrif ddiddym-
ol.
Defeasible, di-flfi'-zu-bl, a. diddjrmadwy,
dirymadwy, aballadwy, dadrwym-
adwy.
Defeat, di-ffit', s. dadymcbweUad, gorch-
fygiad, methl, maeddiad, athrecliiad';
curfa, dinystr; diddymiad, seithug-
iad, somiad ; diebrydiad : — v. a. dym-
chwolyd, trechu, maeddu, euro, di-
sodli; dirymu, dinystrio; difwyno,
aadvyo; gwaradwyddo.
Defeature, di-flfi'-^yr, s. gweddnewidiai.
Deficate, defT-i-cet, v. a. diwaddodi'y
puro, coethi, glanhau, teru.
Defication, deff-i-ce'-shyn, s. diwaddod-
iad, dadffesiad ; coethiad, glanM,d.
Defect, di-ffect', s. diffyg, gwaU, aball,
meth, pall, byrdra, eisieu, ffael, ccdl,
anaf, nam, bai, ammherffeithrwydd.
DefectibUity, di-ffec-ti-bul'-i-ti, s. diff-
Ygohrwydd=Defectiveness.
Defectible, di-flfec'-tu-bl, a. aballadwy;
diSy^ol^Defective.
Defection, di-ffec'-shyn, s. diffyg, gwall-
ygiad ; ymadawiad, gwrthgiliad, ad-
lithriad; gwrthryfel.
Defective, de-ffec'-tuf, a. gwaUus, am-
mherffaith, paUedig, abaUus ; byr,
beius, anafus, cloff.
Defectiveness, di-ffec'-tuf-nes, s. diffyg-
ioldeb, gwallusrwydd ; diffyg=2>e/ec<.
Defectuous, di-ffec'-tiw-yz, a. diffygiog,
gwaUog.
Defedation, deff-i-de'-shyn, s. halogiad,
aflanhM.
Defence, di-ffens', s. amddiffyn, diffyn-
iad, amddiflfyniad ; nawdd, achles,
ymgeledd ; amddiflEynfa, diogelfa,
caerwaith, amgaer; gwart; diogelwch,
cysgod ; gwrthwynebiad.
Defenceless, di-ffens' -les, a. diamddiff-
yn, diymgeledd, dinodded, diachles;
anniffynol ; anghaerog ; anarfog ;
agored ; anghadwedig.
Defend, di-ffend, v. a. amddiflfyn, diff-
ynu, diogelu, ymgeleddu, differ, diff-
wyn; cadw, noddi; achub, gwared;
esglywya ; cysgodi, gorchuddio ; ar-
ddelwi, myntumio, gwahardd, gwa-
rafun.
Defendable, di-ffen'-dybl, a. amddifiyn-
adwy, diffynadwy.
Defendant, di-ffen'-dynt, a. amddiflfyn-
ol, diffynol, diffreidiol : — s. amddiffyn-
ydd, diffynydd ; diffjmblaid ; y cy-
huddedig, y cyhuddol.
Defender, di-ffen'-dyr, «. amddiffynwr,
amddiffynydd, diffynydd, noddwr,
achleswr, diffreidiog, ceidwad, dar-
ddiffynwr.
Defensative, di-ffen'-sy-tuf, ». amddi-
ffyniaeth, amnawdd, amddifiynfa,
nawdd ; diffynydd.
Defensible, di-ffeii'-su-bl, a. diffynadwy, ■
amddiffynadwy; noddadwy, hynawdd.
Defensive, di-ffen'-suf, a. amddiffynol,
diffynus, diffredol, dtffwynol, darddi-
ffynol : — s. amddiffyn, amnawdd, am-
ddiffynfa.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen; », Hid ; 1, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
DEFI
193
DEFO
Defer, di-fiyi-', v. oedi, gohirio, addoedi,
ajos, esgeuluso; cyfeirio; ymostwng,
yinroddi.
Deference, deif-yr-ens, s. parch, bri,
anrhydedd ; ymostyngiad ; hynaws-
edd, mwynder.
Deferent, deff-yr-ent, a. dygol, cludol:
~s, cyrchell, trosglwyddeU ; iiibell.
Deferential, deff-yr-en'-shyl, a. parcliol,
j)archedigol.
Dsfcrment, di-ifyr'-ment, s. oediad, go-
liiriad, oed, addoed.
Deferrer, di-fifyr'-r3''r, s. oedwr, gohir-
iwr.
Defiance, di-£fei'-yns, s. her, beiddiad,
heriad, hew, hyriad, herawd, ymher-
iad, orn, omedd, annog, sialens ; cy-
ngwys.
Defiatory, di-ffei'-y-tyr-i, a. heriol, her-
iadol.
Deiicience, di-ffish'-ens, ) s. diffyg.
Deficiency, di-ffish'-en-si, f byrdra, di-
fiygiohTFydd ; pall, gwallgofiant=
Defect.
Deficient, di-fiBsh'-ent, a. dyifygiol,
anghyflawn, byr, ammherffaith,
gwaUus ; anaf us, beius, bylchog.
Deficit, deif-i-sut, s. diffyg, paU, eisieu,
byrdra, annigonedd, gwall.
Defier, di-ffei'-yr, s. heriwr, beiddiwr,
ornydd, ymheriwr; dirmygwr.
Defile, di-ffeil', v. halogi, diwyno, Uygru,
Uychwino, aflanhau, anurddo, brynt-
fiu, difwyno; diforwyno; rhesdrodio,
rhesgychwyn, rhesfyned; myned yn
unrhes olynol ; llinynu:— s. trawien,
culffordd, bwlch, rhesfifordd, cyfyng-
ffordd.
Defilement, di-ffeil'-ment, s. halogiad,
halogedigaeth, aiianh^d, llygriad ;
aflendid, brynti, llwgr, mefl.
Defiler, di-ffei'-lyr, s. halogwr, treisiwr.
Definable, di-ffein'-ybl, a. dosbenadwy,
deffiniadwy, dysbenadwy, darluniad-
wy.
Define, di-ffein', v. a. dosbenu, deffinio,
dysbenu, darnodi, darlunio, amlygu,
egluro, damlygu, penodi, dynodi, nod-
ebu; tei-fynu; penderfynu; rhoi
ystyr.
Definer, di-ffei'-nyr, s. dosbenwr, de-
fiiniwT, deffiniedydd, darluniwr.
'Definite, deff'-i-nut, a. dosbenol, deffin-
iol, penodol, dynodiadol, damodol,
terfynedig ; sefydlog, sicr, diau, dilys,
hysbys, manwl, eglur : — s. peth dos-
benedig :—pL penodolion, defiBnied-
igion.
Definite article, defT-i-nut ai'-ti-cl, s.
banned penodol, bannod terfynol,
banog cyfeiriol, bannod dosbarthiadol.
Definition, deff-i-nish'-yn, s. dosbeniad,
dysbeniad, deffiniad, dynodiad, dar-
nodiad, darluniad, damlygiant, pen-
odiad, terfyniad, amlygiad ; deongliad.
Definitive, di-ffun'-i-tuf, a. penodol, dos-
benol, defRniol, terfynedig, pendant;
sicT= Definite ; manwl, dichlyn, cy-
wir : — s. dosbenair, dysbenair, dos-
benog, deffineb, ansoddair dosbenol ;
ansoddeb, y penodol ; bannod : pi.
penodolion, dosbenoUon.
Definitiveness, di-ffun'-i-tuf-nes, s. pen-
odolrwydd ; penderf jnidod, terfynol-
deb ; sicrwj'dd, dilysrwydd.
Deflagrable, defT-ly-grybl, a. hylosg,
Uosgadwy, magdan, hydan.
Deflagrate, defi'-ly-gret, v. llosgi, godd-
eithio, ysu ; fflachio, fflamio.
Deflagration, deff-ly-gre'-shyn, s. hylosg-
iad, Uosgiad, dyfflamiad, cyflosgiad.
Deflect, di-fflect', v. gwyro, osgoi, ysgoi,
gogwyddo, gwyrgamu ; plygu, meil-
iorni.
Deflection, di-flec'-shyn, ) s. osgoad, go-
Deflexure, di-ffleo'-shyr, j gwyddiad,
camlwybriad, cyfeiliorn ; lledbeiad,
enciliad ; plygiad ; gwyredd.
Deflorate, di-flio'-ret, a. difflurog, an-
flflurog.
Defloration, di-fflo-re'-shyn, s. diflodeu-
ad, difliuriad, difloeniad ; diforwjm-
iad, llathrudd, treisiad; pigion, deth-
olion, blodau, blodeugasgl.
Deflour, di-fiiow'-yT, v. a. diforwjmo,
llathruddo, treisio, halogi merch ; di-
flodeuo, diflSuro ; anharddu, anurddo.
Defluous, defT-lw-yz, a. llifiannol, llifol,
llifeiriol ; disgynol, syrthiol.
Defluxion, di-fflyc'-shyn, s. llifiant, Uif-
eiriad, llifrediad; dyferwst, nawslif-
iant, gormwyth.
Defcedation, defi'-i-de'-shyn, s. halogiad
=^Defedation.
Defoliation, di-fio-li-e'-shyn, s. anneil-
iad; dad-ddeiliad ; amser syrthiad
dail.
Deforce, di-So'rs, v. a. traisfeddiannu,
camoresgyn, camattal, treisgadw.
Deforcement, di-fi"6'rs-ment, s. camor-
esgyn, treisfeddiant, camattaliaeth.
Deforciant, di-ffo'r-shynt, ) s. camor-
Deforsor, di-fio'r-syr, ) esgynwr,
camattaliwr, treisfeddiannydd.
Deform, di-fform', v. a. anfforfio, af-
lunio, anhaiddu, hacru, gwrthvmo.
4i llo; u, dull ; w, Bwn ; w, pwn; y, yr; ;, fel tsta; J, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
N
DEGR
194
DEIT
hyllu, ammhrydferthu:— a. anffurfiol,
afluniaidd, anolygus, anosgeddig, dy-
bryd, anelwig, anaddwyn ; hagr, an-
ferth.
Deformed, di-fformd', p. a. anffurfiedig ;
cam ; has ; gwrthun.
Deformation, di-flfor-me'-shyn, ) s. an-
Deformity, di-ffor'-mi-ti, ) ffurf-
iad ; anferthwch, aflunieiddrwydd,
hagrwch, hacrwydd, ammhrydferth-
■wch, hyllrwydd; gwymi, cemni ;
anaf.
Defraud, di-ffrod', v. a. twyllo, hocedu,
camattal; somi; ysbeilio.
Defraudation, di-ffro-de'-shyn, \ s. twyll-
Defraudment, di-iFrod'-ment, j ofaint,
hocediad, somedigaeth, camattaliad,
twyll.
Defray, di-ffrc', v. a. talu, dwyn cost,
talu traul, digostio.
Defrayment, di-ifre'-ment, s. taliad,
talment, taledigaeth, iA\; dygiad
traul; digostiad.
Defunct, di-ffyngct', a. marw, trengedig,
trangcedig :— ». y marw, y trengedig,
y trangcedig.
Defy, di-fifei', v. a. herio, beiddio, ax-
feiddio, herfeiddio, annog, hyrio, lly-
fasu ; dirmygu, cablu ; ffieiddio.
Degarnish, di-gar'-nish, v. a. dadadd-
umo, dadeirioni, diosg, .dil^a^ni ; di-
ddodrefnu.
Degeneracy, di-jen'-yr-y-si, \ s.
Degenerateness, di-jen'-yr-et-nes, \ di-
rywiad, dirywiaeth, afrywiad, afryw-
iog£ieth, lledrywiad, llygredigaeth,
gwaethygiad ; salwedd, tlodi.
Degenerate, di-jen'-yr-et, v. n. dirywio,
lledrywio, gwaethygu, gwaelu ; an-
foesogi : — a. dirymedig=Deg€nerous.
Degenerous, di-jen'-yr-yz, a. diryw, di-
rywiog, llediyw, afiywiog, dadiyw-
iedig : llygredig, gwael, isel, dirmygus,
syrthiedig.
Degeneration, di-jen-yr-e'-shyn, s. di-
rywiad, ]lygria,d=Degeneracy.
Deglutinate, di-gh(/-ti-net, v. a. diludio ;
dadludio, dadysgrolingo; dadgyssylltu.
Deglutination, di-glw-ti-ne'-shyn, s. dad-
ludiad; dadysgrolingiad.
Deglutition, deg-lw-tish'-yn.s. llyngciad ;
llwngc.
Degradation, deg-ry-de'-shyn, s. diradd-
iad, dadurddiad, difreiniad, diswydd-
iad ; anurddas ; ieelhad, bychaniad,
Ueihfid ; duywiad, gwaethygiad ; sal-
wedd; anurddiant.
Degrade, di-gred', v. a. diraddio, dad-
urddo, diurddasu, anurddasu, difrein-
io, diawdurdodi, diswyddo;iselu: am-
mhai-chu, dirmygu, difrio; iselhau,
gostwng.
Degrading, di-gre'-ding, a. diraddiol,
anurddol, diswyddol; gwaradwyddus,
andwyol.
Degravation, deg-iy-fe'-shyn, s. trym-
had.
Degree, di-gri', s. gradd; gris, cam;
urdd; achen; sefyUfa, ystM, trefn,
cyflwr; mesur; ach, tras, graddol-
iaetb; peth.
Degustation, di-gys-te'-sbyn, s. ar-,
chwaethiad, blasiad.
Dehiscence, di-hus'-sens, s. agoiiad,
ymagoriad; dylyfiad gSn, dyhead;
dironiad.
Dehort, di-hort', v. a. gwrthgynghori,
gwrthannog, croesgynghori, trewynu.
Dehortation, di-hor-te'-shyii, s. gwrth-
gynghor, croesgynghor, gwrthannog-
aeth.
Deicide, di'-i-seid, s. Dwyfladdiad, Duw-
laddiad, Cristladdiad ; Duwleiddiad,
Cristleiddiad.
Deific, di-iflf-ic, a. dwyfol ; duweiddiol.
Deification, di-i-ffi-ce'-shyn, s. dwyfol-
aeth, dwyfoUad, duwoliad, duwiol-
a«th.
Deify, di'-i-ffei, v. a. dwyfoli, duwio,
duweiddio, duwioH ; addoli megys
duw.
Deign, den, v. teilyngu ; caniatau, can-
iadu, rhoddi; ymostwng, ymddaros-
twng.
Deiparous, di-up'-y-ryz, a. duwddygol,
duwddwyn, dwyfddygol.
Deipnosophist, deip-nos -o-ffust,s. prein-
ofydd, gwestofydd, preinathronydd.
Deism, di'-uzm, s. duwiaeth, duwiad-
aeth, dwyfaddefiaeth, duwaddef-
iaeth ; anffyddiaeth, rhydd-dybiaeth^
anghristiaeth, anghred, Deistiaeth=
tyb y rhai a addefant fod Duw, ond a
wadant ddwyf oldeb Crist a'r Ysgryth-'
yrau.
Deist, di'-ust, s. duwiad, dnwaddefwr,
duwiaethwr ; anffyddiwr, anghredwr,
diffydd, rhydd-dybiwr, anghristiad,
Deistiad=un yn credu fod Duw, ono
yn gwadu crefydd ddadguddiedig.
Deistic, di-us'-tic, ) a. duwiaethol,
Deistical, di-us'-ti-cyl, ) duwiannol,
dwyfaddefol ; anfiyddiol, digred,
rhydd-dybiol, anghredol, gwrthgred-
ol, anghristiol ; Deistaidd.
Deity, di'-i-ti, s. Duwdod, Duwdeb;
a, fel a yn tad; a, cam; «, hen ; e, pen; i, Hid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, llob ;
DELE
195
DELI
Duw ; Dwyf ; duwdod, duw, dyw ;
duwiaeth.
Deject, di-ject', v. a. ^ostwng, iselu,
darostwng, tristau, digaloni, prudd-
hau; cystuddio, blino: — a. prudd,
digalon=Dejected.
Dejected, di-jec'-ted, a. llwfr, trist, ga-
larus, athrist, trymfrydig, wyneb-
drist, brw}--!!, isel, cwla ; cystuddiol ;
allwyiiig.
Dejection, di-jec'-shyn, s. prudd-der,
trymfryd, tristwch, athristyd, llyfr-
der, digalondid, brwyn, galar, alaeth;
pruddglwyf, dueg ; gwendid ; ysgoth-
lad.
Dejectory, di-jec'-tyr-i, a. Uawrydol ;
ysgothol, ysgothiadol, cothol.
Dejecture, di-jec'-^yr, s. yr ysgothiad ;
ysgothion, ysgarthion, cothau, eulon,
torn.
Dejerate, dej'-jTT-efc, v. a. dwys dyngu,
trydypgu ; cymmeryd llw.
Dejeration, dej-yr-e'-snyn, s. dwysdyng-
iad, trydyngiad; llw-gymmeriad.
Dejeune, dc-zhyn-e', s. boreubryd, bo-
reufwyd, cynbryd, bregwest.
Delaceration, di-las-yr-e'-shyn, s. dam-
edigaeth, llarpiad.
Delacrymation, di-lac-ri-me'-shyn, s.
gorddeigrad ; dyfrogrwydd y llygad.
Delactation, di-lac-te'-shyn, s. diddyfn-
iad, dilaethiad.
Delapse, di-laps', v. n. syrthio, cwympo.
Delapsion, di-lap'-shyn, s. syrthiad,
cwympiad, rhefr syrthiad.
Delate, di-let', v. a. dwyn, dygyd,
cludo, cario, cywain, trosi ; cyhuddo.
Delation, di-le'-shyn, s. cludiad, tros-
glwyddiad ; cyhuddiad, achwyniad.
Delay, di-lc', v. oedi, gohirio, addoedi,
ymaros, ymdroi, llercian, hoetian, se-
Sfllian, ymohirio, cyngydio, godechial;
uddio, rhwystro, attal :— s. oed, aros,
attreg, gohiiiant, ymaros, cyfaros,
addoed, arosiad, cyngyd ; rhagod,
rhwystr, nidi;, hwyrfrydigrwydd, an-
nybendod.
Delayer, di-lc'-yr, s. oedwr, gohiriwr,
addoedur, llercyn ; nidrwr, Uudd-
ivn.
Dele, di'-li, v. difoder, dileer, dicier, gad-
awer aUan ; dHea, difoda ; difodwch,
dilewch.
Deleble, di'-li-bl, a. dileadwy, difodad-
•wy, dioladwy ; diddymadwy.
Delectable, di-lec'-tybl, a. hyfryd, dy-
munol, tirion, hyfrydlawn, difjrr, ar-
aul, inwyn, maws, digrif, melusber.
Delectableness, di-lec'-tybl-nes, ) s. hyf-
Delectation, di-lec-te'-shyn, ( ryd-
wch, tirionwch, dymunoldeb, h3rfryd-
lonedd, dywenydd, difyrwch, dyddan-
wch, digrifwch, tiriondeb, mawsder,
lloddiant; cyfanneddrwydd.
Delegate, del'-i-get, v. a. cenadu, anfon,
aranfon ; anfon ar genadwri ; tros-
glwyddo, trosi, dirprwyo, prwyadu ;
ymddiried i ; rhoi mewn swydd : — s.
cenad, cenadwr, anfonog ; dirprwywr,
prwyadur, cynddryclaiolydd, cyn-
nrychiolwr, rhaglaw, negeswr : — a.
anf onedig ; dirprwyol ; trosglwyddol.
Delegation, del-i-ge'-shyn, «. anfoniad ;
dirprwyad, enwedigiad ; rhoddiad
swydd ; trosglwyddiad ; cenadwri, ne-
gesyddiaeth ; dirprwyaeth, dirprwy-
wr ; dirprwywyr, cynddrychiolwyr,
gorchymmyn, gwarant.
Delenda, di-len'-dy, s. pi. dUeolion, di-
fodigion ; pethau i'w dileu.
Deleterious, di-li-ti'-ri-yz, ) a. dinystr-
Deletery, del'-i-tyr-i, ) iol, dys-
trywiol, marwol, gwenwynig, adwyth-
ig, niweidiol.
Deletian, di-K'-shyn, s. dilead, difodiad;
dystrywiad ; dinystr.
Deletory, del'-i-tyr-i, s. difodydd, dUe-
ydd, dileor.
Delf , delff, s. cloddfa, cleddiwig, clawdd,
chwarel; priddle3ian.=2)eZfi(.
Delft, delfft, ) «.llestripridd,
Delft-ware, deMft'-weyr. f Uestri pridd-
ion, Uestr DelflFt, priddlestri Delfft,
llestr arliwiog.
Delibate, del'-i-bct, v. a. profi, ar-
chwaethu, sipian.
Delibation, del-i-be'-sliyTi, s. chwaeth-
iad, archwaethiad, profiad ; chwaeth ;
prawf, argais.
Deliberate, di-lub'-yr-et, v. ystyried,
ymgynghori, pwyllo, meddwl, ad-
feddylied, adfeddwl, ymsynio, pwyso,
myfyrio, pryderu ; ammeu, petruso :
— a. pwyllog, ystyriol, hamddenol,
goohelgar, cynghorus, rhagfyfyriol,
darbodus, difrif ; pryderus ; prudd,
sad ; araf , hwyrfrydig.
Deliberately, di-lub'-yr-ct-li, ad. yn
bwyUog ; trwy gynghor ; gan bwyll ;
mewn gwaed oer; yn wir fwriadol;
o wir waith goddeu.
Deliberateness, di-lub'-yr-et-nes, )
Deliberation, di-lub-yr-e'-shyn, ) '
pwyllogrwydd, hybwylledd, ystyr-
iaetli, darbwyU, cysbwyll, ymbwyll ;
ymgynghoriad, ystyriad ; pryder.
o, Uo; u, dull; v>, gwni w, pwn ; jr, yr; y.feltsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu ; z, zel.
DELI
196
DELI
hamdden; arafwch, gofaJ, darbod-
aeth.
Deliberative, di-lub'-yr-e-tuf, a. ystyr-
iol, pwyllog, yiagynghorol=Z>eZi6e-
rate.
Delicacy, del'-i-cy-si, s. tegwch, dillyn-
der, tlysni ; manyldeb, cynnUwcb ;
tyiierwcli, plyddni, meddalwch ;
moethusder, mwythedd; moeth, am-
meuthyn, melusfwyd, ancwyii; lled-
neisrwydd, moesgarwch, boneddig-
eiddrwydd; prydferthwch; neisrwydd,
meinder, eiddilwch; llyfnder, es-
mwythder; gorfanylder, teleidrwydd,
ceinder; harddwch, glendid; hyj&yd-
wch, mwynder; anwes.
Delicacies, del'-i-cy-siz, s. pi. danteith-
ion, moethau, danteithfwyd, ancwyn-
ion, aromeuthynion, melusion.
Delicate, del'-i-cet, a. tyner ; mwythus,
meddai, blydd, masw, esblydd, medd-
faeth, mwyth, danteithiol, ammeuth-
yn ; llednais, teg, nais, tlws, destlus,
twtnais, dillyn, taclus, prydweddol,
glwys, pefr, cain; manwl, cyimil,
dichlyn, cywrain, celfydd ; moesgar,
boneddigaidd, hyfoes ; addf ain, mein-
dlws, eiddil, teneu, m&n ; tirion, araf ,
mwyn; gwyn; esmwyth, gw&x; hyf-
ryd; gwanaidd, eiddUaidd, gwan,
egwan ; canaidd ; pur, coeth, claer ;
llyfn; cywaLr, godidog, arddercliog;
mursenaidd.
Delicateness, del'-i-cet-nes, «. tynerwch,
moethusder, meddalwch ; manyl-
der.
Delicious, di-lish'-yz, a. danteithiol,
mwythus; melusber, peraidd, chweg,
maws, per ; hyfryd, gorddymunol.
Deliciousness, di-lish'-yz-nes, s. dan-
teithrwydd, moethusdra ; melusder,
pereiddrwydd, pereidd-dra; hyfryd-
wch, gorhoflfedd.
Deligation, del-i-ge'-shyn, s. rhwymiad,
cyfrwymiad, rhwymiad i fyny.
DeUght, di-leit', s. hyfrydwch, dif yrwch,
digrifwch, hofifedd, dyddanwch, dy-
wenydd ; llawenydd, gorhoen, bodd-
ineb, boddlonrwydd, elwch, llawdd;
cyfanneddrwydd; ewyUys, pleser,
meluswedd, serch -.—v. difyru, dy-
ddanu; ymhjrfrydu, ymddigrifo, ym-
foddloni, ymihoffi, ymbleseru ; bodd-
hau, boddloni ; Uawenhau, lloni ; caru,
hoffi, chwemiychu; lloddi.
Delighted, di-leit'-ed, 1 a. hyfryd.
Delightful, di-leit' -ffwl, > difyr, hoff,
Delightsome, di-leit'-sym, ) hyfrydlon.
digrif, dyddan, cysurlawn; tirion,
araul; maws.
Delightfulness, di-leit'-fifwl-nes, ) 8.
Delightsomeness, di-leit'-sym-nes, f hyf-
rydwch, digrifwch, hyf i-ydlonedd, tir-
iondeb, difyi-wch, areuledd, cyfan-
neddrwydd, dymunoldeb, lloddiant.
Delineament, di-lun'-iy-ment, s. Uun-
weddiad.
Delineate, di-lun'-i-et, v. a. darlunio,
dylunio, arlunio, darlineUu, llun-
weddu, dysgrifio, arlinellu ; tynu llun,
arfelyddu, delweddu, ardebu; dyfalu,
cynllunio, ffurfio ; braslunio ; hynodi,
darddullio.
Delineation, di-lun-i-e'-shyn, s. darlun-
iad, dyluniad; liun, ffmf, dull; dar-
luniedigaeth, dardduUiad, arfeliad,
llinelliad, ardebiad; brasnaddiad ;
cynllun, amHneU.
Delinquency, di-ling'-cwen-si, s. bai,
trosedd, camwedd ; gwaU, ffael, cwyl,
nam.
Delinquent, di-ling'-cwent, a. beius,
troseddol, camweddus ; cwylfawr : —
s. troseddwr, camweithredydd, dryg-
weithredwr ; gwaUygydd ; tram-
gwyddwr.
Deliquate, ^el'-i-cwet, ) v. toddi, ym-
Deliquesce, de-li -ewes', ) doddi; dad-
mer, meirioli; dattod; ymddat-
tod.
Deliquation, del-i-cwe'-shyn, ") s. ,
Deliquescence, del-i-cwes -sens, \ todd-
DeUquiation, di-lic'-wi-e-shyn, ) iad,
ymddodiad, toddedigaeth; dadleith-
iad, dadmeriad.
DeUquium, di-Uc'-wi-ym, s. toddiant,
ymdawdd ; tawdd, Uyn, gwlyb ; llew-
yg, llesmar.
Delirament, di-K'-ry-ment, s. meddyl-
wib, penwendid, ffol, asbri.
Delirious, di-lur'-i-yz, a. penysgafn, pen-
wan, syfrdan, Uedfrydig, ammhwyU-
og, gorphwyllog, pwyllglaf, pwyllgoll;
ansynwyrol; chwibwm.
Deliriousness, di-lur'-i-yz-nes, s. penys-
gaf nder, penwendid, syfrdanedd.
Delirium, di-lur'-i-ym, s. ymleferj'dd,
marwerydd, myrwerydd, penysgafn-
der, penwendid, pendrondod, lled-
frydedd, syfrdandod, madrondod ;
gorphwj'^U, ynfydrwydd, gwaUsynwyr,
collbwyU.
DeUrium tremens, di-lur'-i-ym trt'-mens,
«. marwerydd y meddwon, ymlefer-
ydd cryn, pendrondod hygryn, baint
y meddwon, y glasddiafliaid.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dun; o, tor, ond ei saiu yn hwy ; o, lion;
DELU
197
DEME
Delitescence, del-i-tes'-sens, s. neilldu-
edd, enciledd, echaeth; dinodedd.
Delitigate, di-lut'-i-get, v. a. senu, ys-
dwrdio, dwrdio, amryson.
Deliver, di-luf-yr, v. a. gwaredu, gwar-
ed, achub, rhyddhau ; traddodi, trosi,
trosglwrddo, rhoddi, dodi; diangc,
diengyd ; rhwyddhau ; colwyno, byd-
•vrreicio, dyHfro ; traethu, llefaru, dy-
wedyd, mynegi, yngan, gweyd.
Deliverance, di-luf'-yr-yns, s. gwaredig-
aeth, gwared, ymwared, achubiaeth,
rhyddMd, gollyngdod, diangfa; iech-
ydwriaeth, iachawdwriaeth.
Deliverer, di-luf'-yr-yr, s. gwaredydd,
achiibwr, ceidwad, ymddiffyn-wr ;
iachawdwr ; traddodwr ; traethwr,
parablwr.
Delivery, di-luf-yr-i, s. gwarediad;
rhyddh^d, goUjmgiad = Deliverance ;
traddodiad, dodiad, dyroddiad ; tros-
glwyddiad, trosiad ; parabliad, Uafar,
Uefariad, traethiad, adroddiad, cynan-
iad ; esgorfa, genedigaeth, tymp.
Dell, del, s. ceule, ceubwU, ceufan, ccu-
gwm, ceunant; glyn, pant, nant;
pwU.
Delphian, del'-ffi-yn, ) a. Delphiol, Del-
Delphic, del'-phic, ) phig; perthyn-
ol i Delphi (tref yn Groeg) ac i oracl
y Ue ; oraclaidd, dewinol.
Delphin, del'-fifun, s. Delphinrrenw ar-
graflBad o'r prif awduron Lladin a gy-
hoeddwyd yn Ffrainc er budd i'r Dol-
fBn (edlin y goron).
Delphinate, del'-ffun-et, s. dolffyniant.
Delphine, del-'fifun, a. dolfiynaidd, perth-
ynol i'r dolffyn (pysgodyn o'r enw) ;
* Dolffinaidd, perthjmol i'r Dolffin.
Delphinite, del'-fiFun-eit, «. dolffynfaen.
Delta, del'-ty, s. Delta, enVr llythyren
A Groeg =D ; enw ynys driongl a
flfurfi'wyd o waddodion maronol yn
ngenau yr afon Nilus, gan ei dwy
gaingc wrth ymarllwys i'r m6r ; enw
ynysoedd cyffelyb yn aberoedd afon-
ydd mawrion ereiU.
Deltoid, del'-toid, a. Deltaidd ; triongl,
trichonglog ; Ueddbedrog ; Uwyran-
aidd.
Deludable, di-liV-dybl, a. twylladwy,
hydwyll ; ffugiadwy.
Delude, di-liwd', v. a. twyUo, hudo,
llithio, hocedu, coegio, somi, seithug-
io, gwatwor ; camdywys, camarwain ;
ffagio.
Deluding, di-liV-ding, s. twyU, hoced,
hud, twylleb, geudeb.
Deluge, del'-i'wj, s. dylif, dUuw; gor-
llif, llifeiriant, rhyferthwy, llifddwr,
llif, dyli, m, ffrydlif, lliant:— v. a.
dylif o, gorUifo, Uifeirio, gorlifo; dyll-
io, gorchuddio ; boddi.
Delusion, di-liV-zhyn, s. twyU, hudol-
iaeth, som, hud, ffug, somedigaeth,
lledrith ; geudeb, ffalsedd ; camar-
weiniad; amryfusedd, cjrfeiliomad.
Delusive, di-liw'-suf , ) a. twyUodrus,
Dilusory, di-MV-syr-i, ) somgar, twyll-
gar, hudol, Uedrithgar.
Delve, delf , v. a. cloddio, palu ; plymio ;
beisio ; treiddio i ; chwilio.
Demagogue, dem'-y-gog, s. arweinydd y
bobl, torflyTvydd, gwereinlyw, gwaer-
lywydd, gwaerlyw, gwaerflaenor ; cor-
ner yr adlawiaid, penadlawiad, pen-
adlaw, corn y gynhen, pencyffroydd,
cornor, ciweiUyw ; demagogiad.
Demain, di-men', ) s. eiddionydd ;
Demesne, di-min', j maerdref, maen-
or, maenol ; tiriogaeth, treftadaeth.
Demand, di-mand', v. a. gofyn, holi,
ceisio, erchi; ymofyn ft; jmaorol am ;
arddeiwi ; dyerchi ; mynu : — a. gofyn,
gofyniad, hawl, holiad, arch ; arddel-
wad ; ymofyniad, galwad ; erfjm,
deisjrf, dymuniad ; dyled.
Demandant, di-man'-dynt, s. gofynydd,
hawlydd, holydd ; hawlblaid, achwyn-
ydd.
Demander, di-man'-dyr, s. gofynvrr,
mynwr, holydd, ymholwr, deisyfwr,
eirchiad, archydd.
Demarcation, di-mar-ce'-shyn, s. terfyn-
iad, ffiniad, rhaniad, cyffin, terfynlin ;
tirbarthiad.
Demean, di-min', v. 3nnddwyn, ymar-
weddu ; triri ; iselu, diraddio, difrio,
dibrisio, darostwng.
Demeanour, di-mtn'-jT, s. ymddygiad,
moes, buchedd ; ymagweddiad ; dull.
Dementate, di-men' -tet, v. a. gwaUgofi,
gorphwyilo : — a. gwaUgof, gorphwyll-
og, Uerth, ynfyd, iwin.
Dementation, di-men-tc'-shyn, s. gwall-
gofiad ; lledfrydedd, gwsillgofrwydd.
Demephitize, di-meflT'-i-teiz, v. a. dad-
ddrygsawru ; puraw o ddrygsawr.
Demerge, di-myrj', v. a. trochi, soddi,
suddo ; boddi, grawthu, cleigio.
Demerit, di-mer'-ut, s. anhaeddiant,
dryghaeddiant, afryglyddiant:— ». a.
anJiaeddu, dryghaeddu, afryglyddu.
Demersed, di-myrst', p. a. soddedig,
trochedig; boddedig.
Demersion, di-myt'-shyn, s. soddiad.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; j, yr; }, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zcL
DEMO
198
DEMU
suddiant, gpawth; boddiad ; toddiad.
Demi, dem'-i> jyrj. banner, go, lied.
Demicannon, dem'-i-can-nyn, s. gogyf-
legr, banner cyflegr.
Deinidevil, dem'-i-defl, s. banner
diafol, go-ddiafol, banner cytbraiil ;
diaflyn, diawlyn, diawlddyn.
Demigod, dem'-i-god, s. godduw, lled-
dduw, banner duw.
Demigorge, dem'-i-gorj, s. bannerlwngc.
Demigrate, dem'-i-gret, v.n. mudo, ym-
fudo, trawsfudo, preidio.
Demilance, dem'-i-lansb, s. banner
gwaew, bannerlost, gobiceM.
Demilune, dem'-i-liwn, s. banner lleuad,
Uedloer, cilgant.
Demiofficial, dem-i-off-flBsb'-yl, a. han-
nerswyddol, lledswyddogol, go-
Bwyddol.
Demipremises, dem'-i-prem-i-suz, a. pi.
gogynseibau.
Demiquaver, dem'-i-cwe-fyr, s. gogrycb-
yn, adgrycbyn, gogrychnod, banner
crycbyu. [buten.
Demirep, dem'-i-rep, s. gofudrogen, go-
Demise, di-meiz', s. go«odiad, rhoddiad
i lawr ; trosiad, tros^iwyddiad ; marw-
olaetb> trangc, trangcedigaetb ; ym-
adawiad : — v. a. trosi, trosglwyddo ;
edringo, rbentu aUan ; cymmynu,
ewyUysio, cymmynroddi, gwyllys-
gedu, gadael.
Demisemiquaver, dem-i-sem'-i-cwe-fyr,
s. gorgrycbyn, trygrycbyn, gorgiyeb-
nod, gogorgi-ycbyn.
Demission, di-misb'-yn, s. gostyngiad,
iseliad, diraddiad ; dirmyg.
Demitint, dem'-i-tunt, s. lledliw, Ued-
wawr, bannerlliw.
Demitone, dem'-i-ton, s. banner tOn,
lledsain.
Demivill, dem'-i-ful, s. gobentref.
Demiwolf, dem'-i-wwlff, s. bannerflaidd,
goflaidd ; bleiddgi.
Democracy, di-moc'-ry-si, «. gwerin-
iaeth, gwerinlywodraetb, gwerin-
wladwiiaetb, gwaerljrwiaetb.
Democrat, dem'-6-crat, ) s. gwer-
Democratist, di-moc'-ry-tust, J iniaetb-
•WT, gwerinwladwr, gwaerlywodydd.
Democratic, dem-6-crat'-ic, a. gwerin-
iaetbol, gwaerlywodraetbol ; poblog-
aidd.
Demolisb, di-mol'-isb, v. a. dinystrio,
dystrywio, dymcbwelyd ; difrodi, dy-
fetba, adfeiUo, anrbeitbio.
Demolishment, di-mol'-isb-ment, ) s.
Demolition, dem-6-lisb'-yn, J din-
ystr, dystryw; dadymcbwebad, dys-
trywiad.
Demon, di'-myn, s. cytbraul; elfod, dwy-
fon ; drygelfod, ellyU, elff ; ysbryd
drwg.
dwyfonol ; dieflig, diawlaidd, ellyUig
meddiannedig gan gytliraul.
Demoniac, di-mo'-ni-yc, s. cytlireulig,
gwanasiad ; un cytbreidig ; sacbdiawl.
Demonocracy, dem-on-oc'-ry-si, s. eKod-
lywiaeth, Uywodraetb cythreuliaid.
Demonolatry, dem-on-ol'-y-tri, s. elfod-
addoliant, addoUad cythreuliaid.
Demonology, dem-on-ol'-o-ji, s. cytb-
reuliaetb, elfodeg, traetbawd argyth-
reuliaid.
Demonony, di-mon'-o-ni, s. cytbreulon-
iaetb, elfodlywiaetb, llywodraeth
cytbreuliaid.
Demonsbip, dt'-mon-sbip, di-mon'-sbip,
s. cytbreuldeb, dwyfondeb, elfodig-
rwydd.
Demonstrable, di-mon'-strybl, a. hy-
brawf , profadwy, dangosadwy, eglur-
adwy, amlygadwy, byglaer.
Demonstrate, di-mou'-stret, v. a. ar-
ddangos, dangos, amlygu, profi, try-
ddangos, eglurhau, goleufynegi, bys-
bysu, egluro, dirbroli.
Demonstration, dem-on-stre'-sbyn, «. ar-
ddangosiad, arddangos, goleufynag,
tryddangosiad, profiad, arbrofiad,
damlygiad, eglurh&d, amlygiad ; rhes-
wm diymwad ; ymddiosfa ; ymddaaig-
osiad.
Demonstrative, di-mon'-stry-tuf, a.
arddangosol, dangosol, arddangosiadol,
amlwg, eglur, diymwad, diambeuol,
goleu ; eglurbaol, damlygol.
Demoralization, di-mor-a-li-ze'-sbyii, ».
anfoesoliad, dadfoesoHad.
Demoralize, di-mor'-yl-eiz, v. a. anfoes-
oli, difoesoli; llygru.
Demotic, di-mot'-ic, a. poblogaidd, pobl-
og ; cyffredin, gwerinol ; pertbynol i'r
bobl.
Demulcent, di-myl'-sent, a. esmwytbol,
esmwytbaol, tynerol, llinarol, Uar-
eiddiol, meddalbaol, mwythol :—s.
esmwytbai, esmwytbor, mwytbai,
tynerydd ; cyffyr esmwytbaol.
Demur, di-myr', v. n. oedi, gobirio;
petruso, ammeu ; gwrthddadleu ; ym-
aros : — s. oed, attreg, gohiriad, oediad;
petrusder, cyngyd.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
DENO
199
DENT
Demure, di-miw'yr, a. gwyl, syber,
gwylaidd, yswil, Uednais ; gwladaidd,
mulaidd; cynwylus, prudd, difrif,
dwys, sad; tawedog, dystaw; mur-
senaidd, gwepddwys, gwelisych.
Demureness, di-miw'yr-nes, s. gwylder,
gorchwyledd, syberwch, neisrwydd ;
mulder; mursendod; tawedogrwydd;
difrifoldeb.
Pemurrage, di-myr'-rej, s. gohirdal =
dogn am attal Uongau dros yr amser
penodedig.
Demy, di-mei', s. Iledlen, lledanlen ; go-
. gymmrawd.
Den, den, s. ffau, ogof, gw&l, caf, go-
dechfa, Uechfod, lloches; trigf an : —
v. n. llochesu, llechu, ymlochesu.
Denarius, di-ne'-ri-ys, s. ceiniog Rufein-
ig=darn arian o werth tua 7fc. —
Gold Denarius, ceiniog aur Rufeinig
=25c. arian.
Denary, den'-yr-i, a. degol, deg; deg-
fed :— s. deg, degrif, y rhif deg.
Denationalize, di-nash'-yn-yl-eiz, v. a.
dadgenedlaethu = difuddiaw o nod-
wedd a defion cenedlaethol.
Denaturalize, di-na^'-iw-ryl-eiz, v. a.
dadnaturioli, dadanianoU; dadfrein-
ioli.
Dendrite, den'-dreit, *. prenfaen, prysg-
faen, prysfaen, prysgfwn.
Dendroid, den'-droid, a. prysgaidd, man-
wyddaidd, prenaidd, prysgenaidd.
DendroUte, den'-dro-leit, s. deKaen-
wydd, deHdgoed, delidwydd, maen-
brysg.
Dendrology, den-drol'-o-ji, s. coedydd-
iaeth, coedyddeg, coedhanes ; traeth-
awd ar goed ; coediadur.
Dendrometer, den-drom'-i-tyr, s. coed-
fesur, coedfydrai, coedfeidyr.
Deniable, di-nei'-ybl, a. gwadadwy, hy-
wad.
Denial, di-nei'-yl, s. gwad, gwadiad ;
ymwad ; nag, nacM, negyddiaeth ;
gomedd, paU; gomeddiad, llysiant,
negyddiad, dywadiad ; seithugrwydd.
Denigrate, den'-i-gret, v. a. duo, gor-
dduo. [ardduad.
Denigration, den-i-gre'-shyn, s. duad.
Denization, den-i-ze'-shyn, s. dinesydd-
iad ; rhyddfreiniad, breiniolad.
Denizen, den'-i-zn, s. dinesydd, dinas-
■wt; aildud rhyddfreiniol -.—v. a. din-
esyddio, breinioU, rhyddfreinio ;
noddi.
Denominable, di-nom'-i-nybl, a. enwad-
adwy, cyfenwad-wy.
Denominate, di-nom'-i-nct, v. a. enwi ;
cyfenwi, enwedigo.
Denomination, di-nom-i-ne'-sli3m, s.
enw, cyfenw ; enwad, galwad, cyfen-
"wad ; plaid.
Denominational, di-nom-i-nash'-yTi-yl, )
Denominative, di-nom'-i-ne-tuf, )
a. enwadol, cyf enwol, enwol, galwad-
ol; galwedigol, enwedigol.
Denominator, di-uom'-i-ne-tyr, 5. enw-
edydd, cyfenwai, enwydd.
Denotable, di-no'-tybl, a. nodadwy.
Denotation, di-no-te'-shyn, s. nodiad,
dynodiad, penodiad, arwyddoc&d.
Denotative, di-no'-te-tuf, a. dynodol,
nodol, hynodol; arwyddocaol.
Denote, di-not', v. a. dynodi, nodi, dar-
nodi ; arwyddocau ; argoelio ; ar-
ddangos, hysbysu, mynegi.
Denouement, den-w-mong', s. dattra-
ffaith, dadhuddiad, dadorchuddiad,
dadhuddiad dyfais, dadorchuddiad
cydamcan.
Denounce, di-nowns', v. a. cyhoeddi,
mynegi, dadgan; hysbysu, dangos,
traethu; bwgwth, bygylu; achwyn.
Denouncement, di-nowns' -ment, s. cy-
hoeddiad, arddadganiad ; taraniad,
bygythiad ; bwgwl ; cyhuddrwydd.
Dense, dens, a. tew, dwys, darddwys,
cynnwys, cydwasgedig, duriing, dar-
gynnwysol, cryno.
Density, den'-si-ti, s. tewedd, dwysder,
durfinder, cynnwysedd, durfingdra,
clynedd, fferder, dwysogaeth.
Dent, dent, s. dant, rhint ; bwlcb,
rhigol, minf wlch, tolc, pant ; dannedd-
iad, bylchiad; ergyd -.—v. a. deintio,
danneddu, minfylchu ; bylchu, gylfu,
rhygnu; tolcio, pannylu.
Dental, den'-tyl, a. deintiol, danneddol :
— s. deintoHad, danlythjTen, Uythyr-
en ddeintiol :—pl. deintolion.
Dentate, den'-tet, ) a. deintiog,
Dentated, den'-te-ted, J danneddog.
Dented, den'-ted, a. deintiedig, dan-
neddog, bylchog, rhiciog, tolciedig.
Dentelli, den-tel'-li, s. pL deintwaith,
rhintwaith ; deinteUion.
Denticle, den'-ti-cl, «. deintws, dent3?n,
deintig.
Denticulation, den-tic-iw-le'-shyn, s.
manddeintiad, manddanneddiad,
deintiad.
Dentiform, den'-ti-fForm, a. damtaidd
deintwedd.
Dentifrice, den'-ti-ffrus, s. deintlwch,
llwch dannedd ; deintolch.
6, llo; Ujdull; w, s-wn; w, pwn; y, yr; j, ftl tsli; j, John; sh, fel s yu eisieu; z, zeX.
BEPA
200
DEPL
Dentils, den'-tulz, s. pi. deintellion,
dantarnau=demtwaith ar golofnau.
Dentist, den'-tust, s. deintydd, meddyg
dannedd, deintfeddyg.
Dentition, den-tish'-yn, s. danneddiad,
deintiad, deintfagiad, magiad dannedd.
Denudate, di-niM/-det, ) v. a. noethi, dy-
Denude, di-niwd', ) noethi, dihat-
m, amnoethi.
Denudation, di-niw-de'-shyn, s. noeth-
iad, diliatriad, dattuddiad.
Denuneiate, di-nyn'-shi-et, v. a. cy-
hoeddi ; argyhuddo=Z)e«ot<nce.
Denunciation, di-nyn-shi-e'-shyn, s. cy-
hoeddiad, traetliiad, mynegiad, ar-
ddadganiad ; taraniad, bygythiad ;
bwgwtli ; cyhuddrwydd.
Deny, di-nei', v. a. gwadu, dywadu ;
nacau, nacu, gomedd, pallu, gwrthod,
llysu ; gwrthddywedyd.
Deobstruct, di-ob-stryct', v. a. dad-
rwystro, dirwystro.
Deobstruent, di-ob'-strw-ent, a. dad-
rwystrol, dadluddol ; agorol, rhydd-
haol: — ». agorai, agorgyffer, rhydd-
gyffer, agorbair, dadluddai.
Deodand, di'-6-dand, s. dwyfrodd, dwyf-
Iwrw, duwinrodd, diofrydbeth ; cam-
Iwi-w, dirwy=y peth a elo yn gam-
Iwrw (dirwy) am ladd dyn.
Deontology, di-on-tol'-6-ji, «. dyled-
swyddeg ; athrawiaeth dyledswyddau.
Deoppilate, di-op'-pu-let, v. a. dad-
rwj'stro ; digaregu ; gwastatau.
Deoxidate, di-oc'-si-det, ) v. n. dadeg-
Deoxidize, di-oc'-si-deiz, j rido, dieg-
rido, tynu uf elai aUan o beth.
Deoxidation, di-oc-si-de'-shyn, \
Deoxidization, di-oc-si-di-ze'-shyn, J '
dadegridiad, dadegridiant.
Deoxygenate, di-oc'-si-ji-net, v. a. dad-
ufelu. [dadufeliad.
Deoxygenation, di-oc-si-ji-ne'-shyn, s.
Depaint, di-pent', v. a. paentio, dar-
lunio, arlunio ; tynu Uun.
Depart, di-part', v. n. ymadael, ymad-
aw, ymado; myned; ciUo, enciUo;
cerdded; cychwyn, ymwahanu, edfyn;
marw.
Departing, di-par'-ting, s. ymadawiad,
mynediad ymaitli, cychwyniad ; gwa-
haniad.
Department, di-part'-ment, s. lie, swydd,
dyledswydd, swyddogaeth ; dosbarth ;
talaeth, rhandu-; parthiant, rhan,
cyfran, dogn.
Departmental, di-part-men'-tyl, a. dos-
barthol, rhandirol, ardalawl.
Departure, di-par'-^yr, «. ymadawia
edfynt; trangc, trangcedigaeth, :
wolaeth ; gadawiad.
Depascent, di-pas'-sent, a, poriadol^
poriannol, maethol.
Depasture, di-pas'-9yT, v. pori, porfelu,
porfau, poriadu.
Depauperate, di-po'-pyr-et, v. a. tlodi,
llymhau; aniFrwythloni.
Depectible, di-pec'-ti-bl, a. gwydn,
glynol, tew.
Depend, di-pend', v. n. dibynu, ymddi-
bynu ; hyderu, gorphwys, ymddiried,
argredu ; glynu ; hongian, crogi.
Dependance, \ j- .^/ j ■»
Dependence! r^-P^-'ii^^' K™
S:rn5;c^;Mi-p-'-<iyn-si,; ■'
ddibyniad, dibyniad; ymorphwysiad,
goglyd, pwys, ymddiried, gobaitli,
dysgvvyliad ; coel, gofynag ; cynnal-
iad ; atteg, annel ; cyngliadwyniad,
cyssylltiad; tiriogaeth ddibynol, dib-
jmdrr, talaeth, rhagwlad.
Dependant, ) di-pen'-dynt, a. ymddib-
Dependent, J ol, dibynol, gobwysol,
arlyniog, arlynol : — *. dibynwr, ym-
ddibynydd, dibyiiog, dyn gosgordd.
Depending, di-pen'-ding, o. dibynol;
ammhenderfynol.
Deperdit, di-pyr'-dut, a. coUedig, cyfr-
goUedig.
Deperdition, di-pyr-dish'-yn, s. colled-
igaeth, coll, difancoll, cy&goll; din-
ystr.
Dephlegmate, di-ffleg'-met, v. a. annyfr-
eiddio ; dystyUio, ad-ddystyUio.
Dephlegmation, di-flBeg-me'-shyn, s. an-
nyf reiddiad ; dystyUiad ; cyngwasg-
iad.
Dephlogisticate, di-fflo-jis'-ti-cet, v. a.
dadhylosgi, dadfflamegu.
Depict, di-pict', v. a. darlunio, arlunio,
darliwio, paentio, delweddu, ardebu,
dysgrifio, darlunio.
Depicture, di-pic'-9yr, v. a. Uiwio, ax-
iehi=Depict.
Depilate, dep'-i-let, v. a. diwaUtu ; hif-
io ; moeli.
Depilation, dep-i-le'-shyn, s. diwalltiad,
difle\riad ; giniad ; moeUad.
Depilatory, di-pul'-a-tyr-i, a. diwalltol;
moelnawsol : — «. hifgyffyr, blewgodsa.
Depilous, dep'-i-lyz, a. diwallt; moel.
Deplantation, di-plan-te'-shyn, s. dad-
blaniad, diblanigiad.
Depletion, di-pli'-shyn, s. gwagh&d,
gwac§,d, dyhysbyddiad ; gwaediad.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen ; c, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
DEPO
201
DEPR
Beplication, dep-li-ce'-shyn, s. dadblyg-
iad, dadblethiad.
Deplorable, di-plii'-rybl, a. gresynol,
galanis, gofidus, tostur, adfydig, tos-
turiol, annedwydd, trist, tnian,
aJaethus, truenus, jxnidd, dybryd;
anobeithiol; gwael, isel, dirmygus.
Deplorableness, di-pl6'-rybl-nes, ,s\ gres-
yndod, trueni, gofid, gresyni, try-
chineb, tristedd.
Deploration, di-plo-re'-shyn, s. cwynfan,
cwynofaint, gresyniad.
Deplore, di-pl6'yr, v. a. cwyno, galaru,
alaethu, tosturio, gofidio; gresynu
wrth.
Deploy, di-ploi', v. arddangos, dadblygu,
agor, gosod allan ; estyn, Uedu ; ym-
agor, ymestyn.
Deplumation, dep-liw-me'-shyn, s. di-
bluad ; pluad, plufiad.
Deplume, di-pliiran', v. a. dibluo, di-
blulio ; pluo ; dibluori.
Depone, di-pon', v. gwystlo, adiieu, cy-
ngwystlo ; tystio ; tystio ar Iw.
Deponent, di-p6'-nent, a. gwaesafol;
yn gosod i lawr : — s. gwaesafydd,
gwaeswr ; tystiwr, ardyst, tyst ar Iw ;
berf waesafol, gwaesafair.
Depopulate, di-pop'-iw-lct, v. dibobl-
ogi ; difrodi, difFaethio, anghyfan-
neddu, anrheithio, dystrywio, dat-
trefu.
Depopulation, di-pop-iw-le'-shyn, s. di-
boblogiad; difrodiad, ysbeiliad, an-
rheithiant.
Deport, di-piirt', v. a. arwedd, agweddu ;
carlo, dwyn, trosglwyddo; ymddwyn,
ymarweddu, bucheddu: — s. ymddyg-
lad, ymarweddiad, moes.
Deportation, di-p6r-te'-shyn, s. tros-
glwyddiad, trosiad, amgludiad ; all-
dudiad, alldudiaeth, deoUad, allwlad-
iad.
Deportment, di-port'-ment, s. ymar-
weddiad, ymddygiad, bucheddiad,
moes, agweddiad.
Deposable, di-po'-zybl, a. diswyddadwy,
<ufuddiadwy.
Deposal, di-p6'-zyl, s. diswyddiad, di-
6einiad, difuddiad.
Depose, di-poz", v. diswyddo, diorseddu;
difreinio, diawdurdodi, diraddio ;
tystio, tyngu, tysttyngu, tystio ar Iw ;
gwaesafu, gwaesu.
Deposer, di-p6'-zyr, s. diswyddwr, di-
raddiwr.
Deposit, di-poz'-ut, v. a. dodi, rhoddi,
gosod, ystodi ; adneu, gwystlo, gwaes
afu, cyngwystlo ; gadael, gadaw ;
gwaddodi, gwaelodi: — s. adneu,
gwystl, ernes, cyngwystl, gwaes, ad-
ne, twngc ; arlwrw ; cysto<fia, cronf a ;
gwaddod.
Depositary, di-poz'-i-tyr-i, s. adneuwr,
gwaesddaliwr ; ymddiriedai, ceidwad,
gwarclieidwad, ymddiriedur.
Deposition, dep-o-zish'-yn, di-p6-zish'-
yn, s. adneuaeth, gwaesafiant ; di-
swyddiad, difreiniad, diraddiad, dad-
urddiad, diorseddiad ; gwaddoliad ;
cynnulliad ; tystlw.
Depository, di-poz'-i-tyr-i, s. ystorfa,
ystorgell, cronfa, cystodfa, gwaesfan,
cystawd, cystotty, addod.
Depot, de-p6', di-p6', s. ystorfa, cronfa,
ystordy ; cadystorfa, ystorfa Uu ; ys-
tordref , cystottref .
Depravation, dep-ry-fe'-shyn, s. llygriad,
gwaethygiad ; llwgr, llygredigaeth,
drygedd, direidi, dirywiad.
Deprave, di-pref', v. a. Uygru, gwaeth-
ygu, halogi, difwyno, aflanhau, an-
iirddo; trawswjTO.
Depravedness, di-pre'-fed-nes, ) s. llygr-
Depravement, di-prcf -ment, j edd,
Ilygredigrwydd,halogrwydd, drygioni,
direidi ; trawswyredd.
Depravity, di-praf'-i-ti, s. llygredd=
Depravedness.
Deprecate, dep'-ri-cet, v. a. gwrthym-
bil, gwrtherfyn ; erfyn, crefu, daidol-
ychu, eiriach, taergeisio; gofidio am.
Deprecation, dep-ri-ce'-shyn, s. gwrth-
ymbUiad ; erfyniad, ymbil, ymhw-
edd, atolygiad, ymesgusodiad, deisyf-
iad.
Deprecatory, dep'-ri-cc-tyr-i, ) a. gwrth-
Depricative, dep'-ri-ce-tuf, j ymbiliol,
gwrtherfyniol, eirchiol ; ymesgusodol,
diheurol ; gweddiol.
Depreciate, di-pn'-shi-et, v. bychanu,
dibrisio, difri'o, dirmygu, diystyru ;
tanwerth ; difalio.
Depreciation, di-pri-shi-e'-shyn, s. bych-
aniad, difriad ; tanwerthiad.
Depreciative, di-prt'-shi-e-tuf, a. dibris-
iol, dirmygol, djystyrllyd, bychanllyd.
Depredate, dep'-ri-det, v. anrheithio,
difrodi, ysglyfaethu ; ysglyfio, preidd-
io ; ysu, difa, gwastraifu, andwyo.
Depredation, dep-ri-de'-shyn, s. an-
rheithiad, ysbeiliad, dybreiddiad, ys-
glyfiad ; ysbail, lladrad, rhaib, ffleis-
iad.
Depredatory, dep'-ri-de-tyr-i, a. an-
rheithiol, difrodol, ysgljrfiol, difaol.
fi, Ho; u, dull ; «p, swn; w, pwn ; y, yr; ji fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DEPU
202
DERN
Deprehend, dep-ri-hend', v. a. dal ; oael
allan ; dadenhuddo, dadguddio, di-
acliluddo; olrhain.
Deprehensible, dep-ri-hen'-su-bl, a. dal-
adwy ; dadhuddad-wy, dadguddiadwy.
Deprehension, dep-ri-hen'-sliyn, s. dal-
iad ; dadenhuddiad, dadguddiad, am-
lygiad, diachluddiad ; dargaiifyddiad.
Depress, di-pres', v. a. gostwng, iselu,
arlethu, darostwng ; gwasgu ; tlodi ;
digaloni, llyfrhau, trymhau.
Depression, di-presh'-yn, s. iseliad, gos-
tyngiad, iselliad, pwysiad, iselderj
gwasgiad; tryinder, pruddh&d; pant,
pantiad.
Depressive, di-pres'-suf, a. iselhaol,
gwasgol, pwysiannol ; dyhyriol, prudd-
haol; gorthrymol.
Depressor, di-pres'-syr, s. gwasgwr, isel-
hawr, darostyngwr; llethwr; lleth-
gyhyr.
Deprivable, di-prei'-fybl, a. difuddiad-
wy ; dadurddadwy.
Deprivation, dep-ri-fe'-shyn, s. difudd-
iad, amddifadiad, difeddiad ; diradd-
iad, dadurddiad ; amddifadrwydd,
coll, diffyg; ysbeiliad ; anrheithaad;
lluddiad.
Deprive, di-preif , v. a. difuddio, am-
ddifadu, difeddiannu ; ymddifadu,
gweddwi ; digyfoethi ; diarfu ; ys-
beilio; rhwystro; rhyddhau; dieti-
feddu ; toli.
Deprivement, di-preif -ment, s. difudd-
wA= Deprivation .
Depth, depth, s. dyfnder, dwfn, gor-
ddyfnder ; isder ; eigion, y cefnJfor, y
weilgi ; llyngclyn, anoddyn, affwys ;
trwch ; canol, cefnaint ; astrusi ; call-
der, cyfrwysder.
Depulse, di-pyls', v. a. cilgwthio, ymlid.
Depulsion, di-pyl'-shyn, s. cilgwthiad,
ymlidiad, hengiad, gyriad ymaith.
Depulsory, di-pyl'-syr-i, a. cUgwthiol,
ymlidiol, ymeibhiol ; ysgoawl.
Depuration, dep-iw-re'-shyn, s. puriant,
coethiad, glanhS,d, pureiddiad.
Depurate, dep'-iw-rct, v. a. puro, coethi,
teru, glanhau, pureiddio : — a. pur,
coeth.
Deputation, dep-iw-te'-shyn,*. cenadwri,
cenadaeth, negesyddiaeth, dirprwy-
aeth, cynddrychiolaeth ; anfoniad,
dirprwyad ; dirprwywr, cenad, cenad-
WT, cynddrychiolwr ; dirprwyon, cyn-
ddrychiolwyr ; cenadon ; dirprwy ;
etholiad.
Depute, di-piwt', v. a. dirprwyo, cen-
adu ; anf on, gosod, penodi, enwi, cyf-
ethol.
Deputy, dep'-iw-ti, s. rhaglaw, dirprwy-
wr, prwyadur, rhagswyddog, cenad,
negeswr. , [hau.
Dequantitate, di-cwon'-tu-td;, v. a. llei-
Deracinate, di-ras'-i-net, v. a. diwreidd-
io, dadwreiddio ; dinystrio.
Deraignment, \ di-ren'-ment, s. profiad,
Derainment, j cadamliid, prawf ; an-
nhrefn.
Derange, di-renj', v. a. annhrefnu, af-
reoU, dyrysu, methlu; ammhwyllo,
gwallgofi ; diswyddo, symmud.
Derangement, di-rcnj'-ment, s. annhrefn,
afreolaeth, mtthliad ; dyryswch,
gwallgofrwydd, penwendid, marwer-
ydd.
Derilict, der'-i-lict, a. gadawedig.
DerUiction, der-i-lic'-shyn, s. gadawiad,
gwrthodiad, ymadawiad.
Deride, di-reid, v. a. gwatwar, gwat-
woT, gwawdio, mocio ; dirmygu, frem-
ygii, flfoli, dyfalu.
Derider, di-rei'-dyr, s. gwatwarydd,
gwawdiwr, min-gamwr, dinnygwr j
ysgentyn, croesan.
Derision, di-rizh'-yn, a. gwatwariad,
gwawdiad, mociad, chwerthiniad ;
gwatwor, dinnyg, moc; cyff cler,
gwatwai-gyff, gwatwamod; gwatwar-
gerdd.
Derisive, di-rus'-uf, ) a. gwatwarus,
Derisory, di-rus'-yr-i, j" gwawdus, dir-
mygus, duchanus.
Derivable, di-rei'-fybl, a. deilliadwy,
hanadwy, tarddadwy.
Derivate, der'-i-fet, v. a. tarddu, deillio,
hanu :—s. tarddair, deillair :—pl. han-
edigion, tarddedigion, adlawiaid.
Derivation, der-i-fe'-shyn, s. tarddiad,
haniad, deilliad, hanedigaeth, tardd-
edigaeth, tadogaeth, disgyniad; tre-
ad ; goferiad.
Derivative, di-ruf-y-tof, a. hanedig,
tarddedig; deilliadol, tarddol ; disgyn-
edig ; adlawiadol : — «. gair hanedig ;
tarddair, deillair, haniadair : — pi.
hanedigion, tarddolion, adlatviaad,
deilliedigion.
Derive, di-reif , v. tarddu, deillio, haml;
tynu o ; troi, gwyro ; gof eru, tardd-
iannu ; dyfod ; amdaenu ; cael.
Denver, di-rei'-fyr, s. tarddwr, deillied-
ydd, hanydd.
Dermal, dyr'-myl, a. croenol, croenaidd. '.
Dernier, dyr'-niyr, a. olaf, diweddaf;
terfynol.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen j e, pen ; i, llidj i, dim ; o, tor, ond ei sain yn bvy ; o, lion
DESC
203
DESI
Derogate, der'-o-gct, v. bychanu, llei-
bau, difrio, iselu ; ammherchi, an-
nrddo ; gwaradwyddo, hoi-tio ; di-
rymu ; toli : — a. dfi liol, aiiurddedig.
Derogation, der-o-ge'-shyn, s. bychaniad,
iseliad, lleihad, aiifriad, eiillibiad;
ammharch, gwaradwydd, gwarth,
atlirod, mefl, drygair ; dirymiad ; tol-
iad ; dirywiad.
Derogative, di-rog'-y-tuf, ) a. bychan-
Derogatory, di-rog'-y-tyr-i, J ol, am-
mharchus, difriol, gwaradwyddus,
gwarthus, anurddasol, dianrhydeddus.
Dervis, dyi'-fys, s. derwys = luonach
Tyrcaidd -.—pi. derwysiaid.
Descant, des'-cynt, s. traethawd, treith-
awd ; dadl, sylw, ymresymiad; sylw-
adau; pyngciad, cynghaniad, cyweir-
gan; treithalaw; amgylchiaith.
Descant, di-scant', v. n. traethu, ymad-
adroddi ; sylwi, beimiadu ; pyngcio,
cynglianu, cyweirleisio.
Descanting, des-can'-ting, s. sylwad,
nodiad, treithiad; amcaniaeth, dy-
chymmyg.
Descend, di-send', v. disgyn ; gostwng ;
Lanu, tarddu; ymostwng; myned,
syrthio.
Descendant, di-sen'-dant, s. disgynydd,
adian; hil, hiliogaeth, eppil, essill,
addon, bragad, had, disgyniad.
Descended, di-sen'-ded, p. p. disgyned-
ig ; hanedig, tarddedig, deilliedig.
Descendant, di-sen'-dent, a. disgynol,
hanol, tarddol.
Descendibility, di-sen-di-bul'-i-ti, s. dis-
gynedd, disgynoldeb.
Descendible, di-seii'-du-bl, a. disgyn-
adwy ; hanadwy, tai'ddadwy.
Descension, di-sen'-shyn, s. disgyniad ;
disgynfa; cwympiad.
Descent, di-sent', s. disgyniad, disgyn-
edigaeth ; disgynfa, Uechwedd, gwaer-
ed, Uethr, gogwyddf a ; rhuthr, cyrch ;
ach, bonedd, gwaedoliaeth, llinach,
gwelygordd ; cenedlaeth ; tarddiad ;
nanedigaeth ; hiliogaeth, eppil ; gradd,
achres ; achau.
Describable, di-screi'-bybl, a. darlun-
iadwy.
Describe, di-screib', v. a. daiiunio, dys-
grifio, dynodi, dadgan, arddangos,
mynegi, amlygu ; tynu Uun, llunio ;
^falu ; ysgrifenu ; dosbarthu ; ar-
graffu; gwneuthur; ai-wyddnodi.
MDescriber, di-screi'-byr, s. darluniwr,
dysgrifiedydd, arddulliwr, dyfalydd;
mynegwr, cniffwr.
Descrier, di-screi'-yr, s. canfyddwr,
canf odwT, dadenhuddwr, caffaeliwr.
Description, di-scrup'-shyn, s. darlun.-
iad, dysgrifiad, damodiad, dyfaUad,
ardduUiad, Uunweddiad ; arddangos-
iad, mynegiad, adroddiad; dosben-
iad; agweddiad, dosbarth, argraff,
ysgrifeniad ; dull, bath, math, nod-
wedd.
Descriptive, di-scrup'-tuf, a. darluniol,
dysgrifiol, arluniog.
Desciy, di-screi', v. a. canfod, dargan-
fod, gweled ; chwilio, ysbeio ; caffael,
cael, cael aJlan ; amlygu, dadguddio ;
dimad:— s. canfyddiad, daxganfydd-
iad, seliad.
Desecrate, des'-i-cret, v. a. digyssegru ;
halogi ; diurddo, dadurddo.
Desecration, des-i-crc'-shyn, s. digys-
segriad, anghyssegriad ; halogiaid ;
diiu'ddiad.
Desert, di-zyrt', v. gadael, gadaw, gado;
ymadaw a ; gwrthod ; cUio, encilio ;
bradgilio ; ymadael ; ffoi ymaith : —
s. haeddiant, teilyngdod, rhyglydd-
iant, gobryn, efrllid; gwobryn, ar-
cbryn ; gwobr.
Desert, dez'-yrt, o. diffaeth, anial,
anghyf annedd, gwyUt, anialog, gwag,
didryf, diboblog : — s. diffaethwch,
anialwch, diffaethle, anialdir, dyserth.
Deserter, di-zyr'-tyr, s. ffoadur, encil-
iwr, ciliadur, ciUad, ymadawr, brad-
giliwr, ymwrthodydd; bradog, gwrth-
ryfelwr.
Desertful, di-zyrt'-ffwl, a. haeddiannol,
rhyglyddol, haeddedigol.
Desertion, di-zyi'-shyn, s, ymadawiad,
enciliad, encil, ffoad, bradgiliad ; ym-
wrthodiad ; ciliad at y gelyn.
Desei-tless, di-zyrt'-less, a. anliaeddian-
nol, dihaeddiant, afryglyddol.
Deserve, di-zyrf , v. haeddu, rhyglyddu,
teilyngu, dirper, gobrynu, dyrUyddu ;
enniU.
Deserved, di-zyrf d', p. p. haeddedig;
rhyglyddus, teilwng, dyledus, iawn,
gwiw, oyfiawn, cymmesur.
Deserving, di-zyrf' -ing, a. haeddiannol,
rhyglyddus, teilwng, dyi-Uyddol :—
s. haeddiant, rhyglyddawd, teilyng-
dod.
Desiccant, di-sic'-cynt, s. dysychydd,
sychor, sychgyffyr : — a. dysychol,
sychiannol, sychol.
Desiccate, di-sic'-cet, v. dysychu.
Desiccation, di-sic-oe'-shyn, s. dysych-
iad.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel»yn eisieu; z, zel.
DESI
204
DESP
Desiderate, di-sud'-yr-et, v. a. dymuno,
eiddiuio, chwennych, chweimychu ;
colli.
Desideratum, di-sud-yr-e'-tym, ) s. dy-
Desiderata, di-sud-yr-e'-ta, pi. ) mun-
olbeth, dewisbeth ; chwennychbeth ;
peth i'w ddymuno ; chwennychiad.
Desidiose, de-sud'-i-os, a. segur; diog,
swrtli, musgrell.
Design, di-sein', v. a. bwriadu, amcanu,
arfaethu, meddwl, gofrydu, arfeddu ;
dyfeisio, dychymmygu, arfelu, cyn-
llunio, darlunio ; llineUu ; goddeu ;
gosod, penodi; anturio:— s. bwriad,
amcan, arfaeth, meddwl, bryd, cy-
ngyd, goddeu, dyben; dyfais, dychym-
myg, arfel, darlun; cynllun, cynddelw,
duU, ffui-f , Uun, rhagfwriad ; perwyl ;
anturiaeth.
Designable, di-sein'-ybl, a. amcanadwy,
arfaetliadwy; dynodad-wy.
Designate, des'-ig-net, v. a. dynodi," ar-
wyddo, arwyddocau, nodi ; penodi ;
gosod, appwyntio ; dosbarthu ; ar-
ddangos :— a. penodedig, gosodedig,
arfaethedig.
Designation, des-ig-ne'-shyn, s. dynod-
iad, amlygiad, arddangosiad, penod-
iad, gosodiad, ordeiniad ; arfaeth,
bwriad, amcan ; trefniad, hyffordd-
iad ; darbeniad ; arwyddocM.
Designative, des'-ig-ne-tuf, a. dynodo],
arwyddocaol, darluniadol ; dangosol,
myiiegol; arfaethol.
Designator, des'-ig-ne-tyr, *. cofrestr-
ydd, cjrfeistyddiwr.
Designedly, di-sein'-ed-li, ad. yn fwr-
iadol; o wir waith goddeu; o wir
fwriad ; yn wirfoddol.
Designer, di-zein'-yr, s. bwriadwr, am-
canwT, arfaethwr; dyfeisiwx, cyn-
Uuniwr, arfelydd.
Designing, di-zein'-ing, a. cyfrwys, di-
cheUgar, twyUodrus, hocedus ; dy-
feisgar: — s. bwriad, amcan; cynllun,
arfel, dyfais, cynddelw ; cynUuniad ;
brasgynUun, darluniad.
Designless, di-zein'-les, a. diamcan, di-
arfaeth, disylw, anofalus.
Designment, di-zein'-ment, s. bwriad=
Desinence, des'-i-nens, s. diwedd, ter-
fyn, gorpheniad, paid.
Desinent, des'-i-nent, a. terfynol, diw-
eddol ; eithaf ; isaf .
Desipient, di-sup'-i-ent, a. oferol, go-
gusol, chwareol ; ffol, ynfyd ; gwag-
saw.
Desirable, di-zei'-rybl, a. dymunadv
dymunol, gwiwgais, hjrfryd, hoS^
boddus, dewisol, gwych, chwennychol.
Desire, di-zei'yr, s. dymimiad, dymun-
eb, eidduned, chwant, awydd, ewyll-
ys, aingc, dyhewyd ; serch ; hiraeth,
afar, puch ; gofyniad, arch, cais,
gweddi, deisyfiad; gwynfyd :^v. a.
dymuno, chwennych, ewyUysio, dy-
muned ; blysio, chwantu, caru ; gofyn,
deisyf, erfyn, erchi.
Desirous, di-zei'-ryz, a. chwannog,
awyddus, blysig, hiraethus.
Desirousness, di-zei'-ryz-nes, s. chwan-
nogrwydd, blysigrwydd ; chwant,
awydd.
Desist, di-zust', v. n. peidio, ymattal,
gadaw, gorphwys, dysbeidio, ym-
beidio, seibio ; aros, sefyU.
Desistance, di-zus'-tens, s. peidiad,
paid, dysbaid, peidiant, tawl, ym-
attaliad, seibiant.
Desk, desc, s. osgfwrdd, cistfwrdd, ys-
grifenf a, ysgrif enfwrdd ; darllenfa ;
areithfa :— v. a. cistio, trysori.
Desolate, des'-o-let, v. a. anghyfanneddu,
diffaethio, diffeithio, anialu; difrodi,
difwyno, difa, dyfetha, dystrywio :-
a. anghyfannedd, anghyfanneddol,
annhrigiannol, attrefol, didi-ef, an-
nhreithiedig, diffaeth, disatlir, difrod-
edig, amddifad, gweddw, diymgeledd;
noeth, Uwydwedd,
Desolation, des-o-le'-shyn, s. anghyfanr
neddiad, diffeithiad, anrheithiant, dy-
fethiad, difrodaeth ; anrhaith, dys-
try-w, hafog ; anghyfanneddrwydd ;
diffaethwch ; amddif adrwydd, trist-
wch.
Desolatory, des'-6-lc-tyr-i, a. anghyfan-
neddol, anrheithiol, difrodol.
Despair, di-spe'yr, s. anobaith, di-
obaith, anhyder, digalondid, anym-
ddiried '.— v. n. anobeithio, anhyderu,
digaloni, anghredu, diddarbodi.
Despairingly, di-spe'yr-ing-ly, ad. yn
anobeithiol; yn llwfr, yn brudd,
yn ddwys.
Despatch, di-spa?', ) v. a. brysio, pryR-
Dispatch, dus-pa^, ) uro, ffrystio,
Uwybreiddio ; anfon, gyru ; cyflawni,
dybenu, gorphen, cwblhau ; marw-
olaethu, lladd, dieneidio, dienyddu, I
tori; gwneuthur :— s. brys, dyfrys.
prysurdeb, cyflymdra ; rhwyddineb;!
parodrwydd, esgudrwydd ; brys- j
lythyr ; brysneges ; cenad, brysgenad; !
censidwri; gorpheniad.
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen ; e, pen; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion; ■
DESP
205
BEST
Despatcher, di-spa9'-yr, ) s. brysiwr ;
'-yr, ) lladdwr, di-
enyddwT.
Dispatcher, dus-pa9'-
Despatcliful, di-spag'-ffwl, ) a. brys-
Dispatchful, dus-pa9'-ffwl, t lawn,
biysiog, dyfi-ysgar; cyflym, esgyd,
gweisgi. [tremygiad.
Despection, di-spec'-shyn, s. dirmygiad,
Desperado, des-pyr-e'-do, s. dyn ynfyd-
ddewr, adyn diobaith, gorphwyllwr,
direidwas, flfrocliydd, ffyrnigddyn ;
cidymwr.
Desperate, des'-pyr-et, a. diobaith, an-
obeithiol ; byrbwyll, ehud, gwyllt-
naws, cyiiddeiriog, fiyrnig, gorwyllt,
drwg diobaith, diriaid, ysgeler;
angerddol, enbyd, peryglus, creulawii;
coledig.
Desperateness, des'-pyr-et-nes, s. gor-
wylltedd, gwallgofrwydd, gwallgof,
gorphwyll, gwallbwyU, cynddeiriog-
rwydd, dibrisdod, cynddaredd; byr-
bwylledd, chwidredd ; enbydrwydd,
eofnder ; bSr.
Desperation, des-pyr-e'-shyn, s. an-
obeithiad ; SyTiagirwjdd=I)esperate-
ness.
Despicable, des'-pi-cybl, a. dirmygad-
wy, tremygadwy ; dirmygus ; gwael,
distadl, bawaidd, dielwig, salw, gor-
wael, gresynus, brwnt.
Despicableness, des'-pi-cybl-nes, s. dir-
mygusrwydd, distadledd, diystyredd,
gwaelder, salwedd, gorwaelder, baw-
eiddrwydd.
Despiciency, di-spish'-en-si, s. dirmyg-
iad, tremygiad, bychaniad.
Despisable, di-spei'-zybl, a. dirmygad-
tAvry:=I)espicahle.
Despise, di-speiz', v. a. dirmygu, diys-
t^n, bychanu, ysgornio, dibrisio,
ammherchi, iselu, tremygu, difenwi.
Despising, di-spei'-zing, s. dirmyg, di-
ystyrwch.
[Despite, di-speit', s. mig, mic, malais,
'''■ygwyUys, cynddrygedd, cenfigen,
i;ynghorfen, cynghorfynt, llid, gwg,
cas ; dirmyg, ammharch, sarh9,d ; her,
liaidd, heriad : — v. a. micio, bUno,
cythruddo.coddi, sarhau, tramgwyddo,
trabluddio, poeni.
Despiteful, di-speit'-ffwl, a. maleisus,
I cenfigenus, trahaus, sfrhaus, am-
! mharchus, dirmygus, enllibus.
Despitefulness, di-speit'-ffwl-nes, s.
, malais, oryganian, drwg ewyllys, dy-
gasedd, dygen, casineb ; dii-myg, sar-
'htA, maleisrwydd.
Despoil, di-spoU', v. a. ysbeilio, an-
rheithio ; drfrodi ; dihatni, diosg ; di-
fuddio, difeddiannu; Uadrata; ys-
glyfio.
Despoliation, di-spo-li-e'-shyn, s. ys-
beiliad, anrheithiant, difrodiad ; ys-
glyiiad; dihatriad, amddifadiad.
Despond, di-spond', v. n. gwanobeithio,
digaloni, anobeithio; Uyfrhau, prudd-
hau : — s. gwanobaith, anobaith.
Despondence, di-spon'-dens, ) s.gwan-
Despondency, di-spon'-den-si, j" obaith,
digalondid, gwan-galondid, anobaith ;
gwanobeithiad.
Despondent, di-spon'-dent, a. gwan-
obeithiol, anobeithlawn, diobaith, di-
galon ; prudd, llwfr, llibyn.
Desponsation, di-spon-se'-shyn, s. dy-
weddiad, cyfneithiad, ymgrediad.
Despot, des'-pyt, s. gormesdeym, ym-
ben, archdeyrn; amherawdwr, bren-
in, teyrn; gorljrw, arglwydd; gorth-
rymwr, gormeilydd.
Despotic, di-spot'-ic, ) a, gormes-
Despotical, di-spot'-i-cyl, j deymog,
ymbenol ; arglwyddaidd, trawsar-
glwyddol, gormesol, gorddwyog, gor-
thrymus, trahaus ; annibynol, gorfod-
ol ; unbenaidd, amherodraidd ; creu-
lawn, dwyal.
Despotism, des'-p6-tuzm, s. trawsawdur-
dod, tra-awdurdod ; gormesdeyrnedd,
treislywodraeth, trawsbenaeth, ym-
benaeth, ymherodraeth ; gormes,
camrwysg, gormail, creulondeb.
Despumate, di-spiV-met, v. n. ewynu,
dystrychu, molwyno ; malu ewyn.
Despumation, dx-spiw-me'-shyn, s.
ewyniad, dystrycliiad, molwyniad ;
teriad.
Desquamation, di-scwy-me'-shyn, s.
crisbUiad, piUad, dadgaeniad, digen-
iad esgym.
Dessert, dez-zyrt', s. ancwyn, prifan-
cwyn ; hail o ffrwythau a chwegion.
Destinate, des'-tu-net, a. penodedig, am-
canedig, gosodedig, appwyntiedig : —
V. a.=Destine.
Destination, des-tu-ne'-shyn, «. bwriad,
arfaeth, amcan, dyben, arfeddyd, per-
wyl; penodiad, ordeiniad.
Destine, des'-tun, v. a. arfaethu, bwr-.
iadu, lluniaethu, amcanu; gosod, ap-
pwyntio, penu, darparu; dyfamu,
dedfrydu.
Destiny, des'-tu-ni, s. tynged, tyngedfen,
tesni, coelcawdd; ffawd, cyraith,
rhaid.
o, llo ; u, dull ; iv, Bwn ; w, pwn ; y, yr ; j, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
BETA
DETE
Destinies, des'-tu-niz, s. pi. y IVnged-
ion, y Tyngedesau=y tair oliwaer,
Clotho, Lachesis, ac Atropos, merch-
ed Nos ac Ebred.
Destitute, des'-tu-tiwt, a. an^eno^. rheid-
us, amddifad, dijrmgeledd, oibortli ;
tlawd, amdlawd, diffygiol, Uwm, di-
ymadfertli, digynnorthwy ; unig, di-
fysur ; anial ; gwael ; heb : — s. am-
difad, un angenus:— i). a. gadael,
gadaw ; amddifadu, difuddio.
Destitution, des-tu-tiV-shyn, s. angen,
eisiau, diffyg, gwaU, eisiwed, angen-
octyd ; amddifadrwydd, amddifadiad.
Destroy, di-stroi', v. a. dystrywio, di-
nystrio, dyfetha; difrodi, ysu, an-
dwyo ; anrheithio, difwyno, dielwi,
diddymu, dirymu ; dileu, tori, lladd,
dryllio ; malurio, dattod, colli ; gwas-
trafiTu, afradu; dybenu, diweddu.
Destroyable, di-stroi' -ybl, ) a. dys-
Destructible, di-stryc'-tu-bl, ) trywiad-
wy, dinystriadwy, dyfethadwy.
Destruction, di-stryc'-shyn, s. dystryw,
dinystr, difrod, dyf ethiad ; dienydd,
colledigaeth, difancol, abaU ; cwymp,
tramgwydd, trangc, trychineb, dryll-
iad, anrheithiad, hafog, lladdfa, ni-
wed.
Destructive, di-stryc'-tuf, a. dystryw-
iol, dinystriol; marwol, adwythig,
echryslawn.
Destructiveness, di-stryc'-tuf-nes, s.
dystrywioldeb, dinystrolrwydd, dys-
trywgarwch.
Desudation, des-iw-de'-shyn, s. dif-
chwysiad, dirchwys ; chwysiad.
Desuetude, des'-wi-tiwd, s. anghynnef-
indod, anarfer, annefod.
Desulphurate, di-syl'-ffyr-et, v. a. dad-
ufeliaru.
Desultoriness, des'-yl-tyr-i-nes, s. an-
sefydlogrwydd, gwamalder, annhrefn-
usrwydd.
Desultory, des'-yl-tyr-i, a. anwastad,
anwadal, gwamal, ansefydlog, di-
drefn, annlirefnus, digyssylltiad,
anghyssylltiedig ; hylam, darneidiol;
disjrmmwth.
Detatch, di-ta§', v. a. dydoli, neillduo,
gwahanu ; rhyddhau, daduno ; deth-
ol.
Detached, di-ta^f , a. dyddledig, neill-
duedig, gwahanredol, ar wali&n.
Detachment, di-tag'-ment, s. dydoliad,
neillduad, gwahaniad ; gwahanlu,
gwahanres, dewislu, dewisarn, cyd-
rawd, byddinan.
Detail, di-tel', v. a. manwl adrodd; mi
dndli, dadchwedln, rhalu ; amrybeni ^
enwi pob peth ar ei ben ei hun : — s'.
manwl adroddiad, hanesiad manwl;
cofrestr ; dadchwedl, adroddiad, rhal-
iad.
Details, di'-telz, s. pi. manyHon, neill-
duolion, arbenigion.
Detailer, di-te'-lyr, s. manwl adroddwr,
dadchwedlydd, neillduyddwr, manyl-
wr.
Detain, di-ten', v. a. attal, dal, caeth-
iwo, lluddio, lluddias, rhwystro, lle8-
teirio, cadw, nidro, maglu, methlu,
goluddio, rhagod, afrwyddo ; camattal.
Detainder, di-ten'-dyr, s. attalgwyn,
camattaleb, cwyn camattal.
Detainer, di-ten' -yr, s. attaliwr, lludd-
iwr, rhwystjydd, llesteirydd; attal-
iad.
Detainment, di-ten'-ment, s. attaliad=
Detention.
Detect, di-tect', v. a. dadguddio, daden-
huddo, diachluddo, diargelu, dynoethi,
amlj'gu ; cael allan ; gweled, canfod,
darganfod; cyhuddo, cyhoeddi.
Detecter, di-tec'-tyr, s. dadguddiwr,
dynoethwr, darganfyddwr, daden-
huddwr ; chwiHedydd, trychwiliwr.
Detection, di-tec'-shyn, s. dadguddiad,
dadenhuddiad, dynoethiad, diachludd-
iad; daliad; canfyddiad, darganfydd-
iad; cyhoeddiad.
Detent, di-tent', s. attaldrec, cloadur.
Detention, di-ten'-shyn, s. attal, attal-
iaeth, daliad, cadwad, llestair, lludd,
rhwystr ; caethiwed, carchariad.
Deter, di-tyr', v. a. rhwystro, attal,
lluddias, nadael ; digaloni, brawychu,
dychrynu.
Deterge, di-tyrj', v. a. glanhau, glan-
sychu, briwsychu, carthu.
Detergent, di-tyr' -jent, a. glanhaal,
glanberol, purol :—s. glanberai, cy^rr
glanhaol.
Deteriorate, di-ti'-rio-ret, v. gwaethygn,
gwaethu, dirywio, niweidio, gwaBr
hau.
Deterioration, di-ti-rio-re'-shyn, t.
gwaethygiad, dirywiad, afrywiad, ni-
weidiad.
Determinable, di-tyr'-mu-nybl, a. ter
fynadwy, penderfynadwy, hyfam.
Determinate, di-tyr'-mu-nct, a. terfyii-
edig, penderfynedig ; penderf j'nol,
pendant, penodol, cynghloawl, sef-
ydledig, gwadal, eglur ; ymroddgar.
Determination, di-tyr-mu-ne'-shjai, .f.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion
BETR
207
DEVE
penderfyniad, terfyniad ; dybendod,
penderfyndod ; brj'd, bwriad, bam ;
ymroad, diofryd ; diweddiad.
Determinative, di-tyr'-mu-ne-tuf , a. pen-
derfynol, dybenol, terfyniadol.
Determine, di-tyi'-mun, v. penderfynu,
terfynu ; penu, diweddu, gorphen,
arfaethu, bwriadu, lluniaethu; gosod,
penodi, sefydlu, rhagderfynu, parotoi,
ymroi ; murio.
Determined, di-tyr'-mund, a. pender-
fynol; gosodedig; ymroddedig; ar-
feddog.
Deterration, di-tyr-re'-shyn, s. diddai-
ariad, cymmeriad allan o'r ddaiar.
Detersion, di-tyr'-shyn, s. glanh^d;
briwlanhS,d.
Detersive, ' di-tyi'-suf, a. glanhaol;
flanbarol :—s. glanberai, cySyr glan-
aol -.—pi. glanberion.
Detest, dl-test', v. a. ffieiddio, casau,
trachasau, dygasau ; dirmygu.
Detestable, di-tes'-tybl, a. ffiaidd, at-
gas, achas, dygas, hygas, ysgeler, es-
gymmun, ysgymmun.
Detestableness, di-tes'-tybl-nes, s. at-
gasrwydd=I)et€station.
Detestation, di-tes-te'-shyn, s. adgas-
rwydd, casineb, ffieiddiad, dygasedd,
aonas, trachasineb, dy^ gasa,d, cas-
ftd, ffieiddrwydd ; ysgelerder, eclirys-
lonedd.
Dethrone, di-thron', v. a. diorseddu,
dadorseddu.
Dethronement, di-thron'-ment, s. dior-
seddiad, dadorseddiad.
Detinue, det'-i-niw, di-tun'-iw, s. attal-
gwyn, adneugwyn, camattaJeb, cwyn
oamattal.
Detonate, det'-o-net, v. arysteinio,
fifrwydro, trystio, ysgortio ; fflachio,
tyrfu.
Detonation, det-o-ne'-shjm, ) s. arys-
Detonization,det-o-nu-ze^-sh3m, ) tein-
iad, ffrwydriad, trystiad, fflachiad, ys-
gortiad.
Dotort, di-tort', v. a. gwyrdroi, gwyro,
trawswyro, ffillio, trofau, camdroi.
Detortion, di-tor'-shyn, s. gwyrdroad,
trawswyriad, camdroad.
Ostour, de-Myr, s. troad, tro, chweliad,
amgylchiad, cwmpasdro.
r\ tract, di-tract', v. a. bychanu, difri'o,
<lu, athrodi, enllibio, goganu, hort-
, absenii, cablu ; toli.
1 • 'traction, di-trac'-shyn, s. bychaniad,
difriad, atlirodiad, anghlod, anair, an-
fri, gair twn, gwarth ; sen, beiad.
Detractive, di-trac'-tuf , ) a. enllibiol,
Detractory, di-trac'-tyr-i, J athrodus,
hortiol, goganus, difriol, bychanus,
ammharchus, cablaidd.
Detractor, di-trac'-tyr, s. enUibiwr,
athrodwr, hortiwr, difriwr.
Detractress, di-trac'-tres, s. enllibes,
athrodes, enllib-wraig, athrod-Tvraig.
Detriment, det'-ru-ment, s. colled,
niwed, argywedd, coll ; dryglam, af-
Iwydd, lleihad, sarhM.
Detrimental, det-ru-men'-tal, a. coUed-
us, niweidiol, argyweddus.
Detrition, di-trish'-yn, «. treiiliad.
Detritus, di-trei'-tys, ». treulfalurion,
treularnau, manfalurion; llifwaddod-
ion.
Detrude, di-tn<)d', v. a. iawthio ; gwthio
i lawr; iselu.
Detruncate, di-tryng-c«t', v, a. trychu,
ysgythru, dadosgli; tocio, byrhau.
Detruncation, di-tryng-ce'-shyn, s. trych -
iad, ysgythriad; tociad.
Detrusion, di-trw'-zhyn, s. iswthiad;
gwthiad i lawr ; iseUiid.
Deuce, diws, s. dau ; deulygedyn, y cer-
dyn deidygad, dis ddeulygad; ellyll,
elfod ; dieflyn, diawl, cythraul, y fall.
Deuterogamy, diw-tyr-og-y-mi, s. ail-
briodas, eilbriodas, ail briodas.
Deuteronomy, diw-tyr-on'-ii-mi, s. Deut-
eronomium, Deuteronomos, Deuter-
onom=eilddeddf , pummed llyfr Mos-
es.
Deuteropathy, diw-tyr-o-pe'-thi, s. at-
teimlad, eildeimlad.
Deutoxide, ) diw-tocs'-eid, s. deuegrid,
Deutoxyde, J eilegrid.
Devaporation, di-fap-o-rc'-shyn, s. dat-
tarthiad ; troad tarth yn dd-wr.
Devastate, def-ys-tet, di-fas'-tet, v. a.
difrodi, anrheithio, diffeithio, anialu;
ysbeilio, ysglyfio, gvastrafiFu.
Devastation, def-ys-tc'-shyn, s. difrod,
anrheithiad, diifeithiad, ysbeiliad ;
anghyf annedd-dra ; dystryw, dinystr,
cythraul, beli, gwastraff, hafog ; an-
ialwch, diflFaethwch.
Develop, di-fel'-yp, v. a. dadhuddo, dad-
enhuddo, dynoethi, dadblygu ; dad-
guddio, amilygu, egluro ; dadiysu,
dadoloi.
Development, di-fel'-yp-ment, s. dad-
huddiad, dadenhudded, dadorchudd-
iad, dadencuddiad, dadblygiad ; am-
lygiad, dadoload.
Devergence, di-fyr'-jens, s. ymwasgar-
iiid— Divergence.
I
0, Uo; u, dull; «r, swn ; w, pwn; y, yr; f, fel tsh: j. John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DEVO
208
DEVO
Devest, di-fest', v. a. dihatru, (iiosg=
Divest.
Devex, di-fecs', a. gvvyr, gwyrog.
Devexity, di-fec'-su-ti, s. crymiad, gwyr-
edd, Uethredd, llechweddiad, llethr;
pant, pannwl.
Deviate, di'-fi-et, v. a. gwyro ; cyfeil-
iorni ; cilio, crwydro, troseddu.
Deviation, di-fi-c'-sliyn, s. gwyriad, cyf-
eiliornad, cyfeiliorn, gwyxiii, didro;
crwydriad, gwibiad, osgoad ; trosedd,
pechod.
Device, di-feis', s. dyfais, dychymmyg,
bwriEui, amcan; ystryw, ystrangc,
dichell ; crebwyll, athiylith, asbri ;
dyfeislun.
Deviceful, di-feis'-ffwl, a. dyfeisgar, dy-
feislawn; ystrywgar.
Devil, def'-fl, s. diafl, diafol, diawl,
cythraul, y fall, andras, y gwr drwg,
yr ysbryd drwg:— v. a. gorbupro,
poethi, oethi ; (Cawlo.
Devil-fish, def'-fl- fiish, s. morlyffant,
llyffant y m6r.
Devilish, def '-fl-ish, a. dieflig, diawlig,
diawledig, cythreulig ; ufiemol ; er-
chyll, ofnadwy; enbyd, aruthr.
Devilishness, def -fl-ish-nes, s. dieflig-
rwydd, diawleiddrwydd, cjrthreulig-
rwydd.
Devilkin, def '-fl-cin, s. dieflyn, diawl-
yn, cythreulyn.
Devilry, def'-fl-ri, s. diefligdod, cyth-
reuldod.
Devilship, def'-fl-ship, s. diawlaeth.
Deviltry, def '-fl-tri, s. diawldro, gweith-
red ddieflig.
Devious, di'-fi-yz, o. gwyrog, anhj^ordd,
diarffordd, cyf eiliornus, trofaus ;
crwydrol, gwibiog.
Devirginate, di-fyi'-ju-net, v. a. difor-
wyno, diflodeuo, llathruddo, treisio,
halogi.
Devise, di-feiz', r. a. dyfeisio, dychym-
mygu, llyf elu ; llunio, dyf alu, cyn-
llunio, trefnu ; dewinio, brudio ; cym-
niynu, cymmynroddi, gwyllysged,
gwyllysio ; ystjrried, ymbwyllo : — s.
cymmyn, cymmynrodd, gwyllysged;
Uythjn- cymmyn, ewyUys ; cymmyn-
roddiad.
Devisee, def-i-z»', s. cymmynai, gwyll-
ysgedai ; yr un y cymmyner iddo.
Deviser, di-fei'-zyr, s. dyfeisydd, dych-
ymmygwr ; awdur, awdwr.
Devisor, di-fei'-zor, s. cymmynwr,
gwyllysgedydd, cymmynroddwr.
Devoid, di-foid', a. gwag, gorwag ; am-
ddif ad, diffygiol, amf eddiaimol ; rhydd j
heb.
Devoir, dyf-wor', s. dyledswydd, gwas-
anaeth, parch, moesbai-ch, dyled-
barch.
Devolution, def-o-liw'-shyn, s. treigHad ;.
disgyniad ; symmudiad.
Devolve, di-folf , v. disgyn ; treiglo ;
dygwydd, cwympo ; treiglo i lawr.
Devoration, def-o-re'-shyn, s. ysiad, dif-
rodiad, llyngciad, gwangciad.
Devote, di-fot', v. a. cyflwyno, cyssegru,
diofrydu ; neillduo, rhoddi, isriodoli ;
ymroddi i ; eidduno, gofmiedu, off-
rymu, santeiddio, sangcteiddio, sanct-
eiddio, cymmynu; dedfrydu; rhegi»
meUdigo.
Devote, di-fot', > a. cyflwynedig,
Devoted, di-fo'-ted, J cyssegredig, di-
ofrydog, eiddunedig; ymroddgar; es-
gymmun, ysgymmun.
Devotedness, di-fo'-ted-nes, s. diofryd-
edd, ymroddgarwch, ymgyssegriad.
Devotee, def-6-ti', s. diofrydai, ymddiof -
rydydd, ymgyflwj'nydd, ymroddwr,
eiddunwr, dall-bleidiwr.
Devoter, di-fo'-tyr, s. diofrydydd, cyf-
Iwynydd, eyssegrydd; addolwr, gol-
uchwydwr.
Devotion, di-fo'-shyn, s. dyhewyd, duw-
iolder, crefyddolder, duwioldeb, duw-
ioKryd, duwiolfrydedd ; goluchwyd,
golychwyd, addoliad, gweddi, dyfoes-
iwn ; gwasanaeth ; llywodraeth, gaUu ;
difrifwch, dyfalwch, taerni, difrifol-
deb ; parch, edmygedd ; serch, ym-
lyniad ; rhoddiad, cyflwyniad, diofryd-
iad, cyfraniad.
Devotional, di-fo'-shyn-yl, a. dyhewydus,
crefyddol, duwiol, goluchwydol, add-
oliadol, dyfoesiynol.
Devotionist, di-fo -shyn-ust, s. dyhewyd-
ydd, crefyddolwr; coelgrefyddwr,
ffurf addolwr.
Devour, di-foVyr, v. a. difa, difrodi,
ysu, treulio, gwastraSii; gwangcio^
traflyngcu, llewa; hopranu, ymrythu;
bocUwytho ; diddymu, dif odi ; gor-
mesu, dyfetha, cyfysu, arysglyfio.
Devourer, di-fow'yr-yr, s. difrodwr, di-
fawr, gwangciwr, gloddestwr, traf- i
lyngcwr ; af radlonwr ; gormesydd ;
ysglyfiwr.
Devout, di-fowt', a. dyhewydus, duwiol,
crefyddol, duwiolfrydig, bucheddol,
dyfoesiynol ; santaidd, dwyfol ; cyd-
wybodol ; difrif, taer, gwresog.
Devoutness, di-fout'-nes, a. duwiolder,
a, fel a yn tad ; a, cam ; «, hen; e, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yu bwy ; o, Hon ,
DIAB
209
DIAG
duwioldeb, crefyddolrwydd, duwiol-
frydedd, dyhewyd; difrifoldeb.
Dew, diw, s, gwlith, arien: — v. a.
gwlitlio ; gwlychu, gwlybhau, lleitho.
Dewbent, diw'-bent, a. gwlithblygedig.
Dewberry, diio'-ber-ri, s. mwyaren Mair,
mwyaren ffreinig, mwyaren laslwyd ;
mwyarllwyn glas.
Dewdrop, diw'-drop, s. gwlithyn.
Dewiness, diw'-i-nes, s. gwlithogrwydd,
gwlitldonedd, arienogrwydd.
Dewlap, di«/-lap, s. tagell eidion, tagell.
Dewlapt, di2</-lapt, a. tagellog.
Dewless, diw'-les, a. di-wlith.
Dew-snail, diMZ-snel, s. gwlithen, gwlith-
falwen, malwen wlith.
Dew-stone, di«/-st6n, s. gwlithfaen.
Dew-worm, di^Z-wyrm, s. Uyngyren y
ddaiar, amwydyn, abwydyn, gwlith-
bryf, daiarbryf .
Dewy, dittZ-i, a. gwlithog, gwlithlawn,
arienog.
Dexter, decs'-tyr, a. de, deheu, deheu-
ol.
Dexterity, decs-tyr'-i-ti, s. deheuder,
medrusrwydd, hyfedredd, hylawder,
cyfarwyddyd, cynnildeb ; parod-
rwydd, esgudrwydd, cyflymdra, hwyl-
usdod ; ystiyw.
Dexterous, decs'-tyr-yz, a. deheu, de-
heig, hylaw, hwylus, medrus, hjrfedr,
hyffordd, celfydd, cywrain, dichwith,
campus, rhugl ; parod, cyflym, trwy-
adl; ystrywgar.
Dexterousness, decs'-tyr-yz-nes, s. de-
heuder, medredd, medrusder; parod-
rwydd, esgudrwydd.
Dextral, decs'-tryl, a. deheu, deheucl.
Dextrine, decs'-trun, s. desythain, des-
ythnur=sylwedd a geir o syth.
Dey, de, s. Dey=penadur Algrwys (Al-
giers).
Di, dei, prf. di, dis-, an-; dau, dwy,
dwywaith, dyblyg ; ami, amryw, am-
ry-; dy •,=Dif, Dis.
1 Dia, dei -a, prf. trwy, try-.
! Diabase, dei'-y-bes, s. glasgraig.
Diabetes, dei-y-bi'-tiz, s. troethlif,
troethred, pisglwyf, pislif, piswst.
Diabetic, dei-y-bet -ic, a. troethlifol,
pislifol, pisglwyfus.
Diabolic, dei-y-bol'-ic, \ a. dieflig.
Diabolical, dei-y-bol'-i-cyl, j diawlig,
diawledig, cythreulig, diaflaidd ;
ufFernol, melldigedig, anfad, ysgeler.
Diabolicahiess, dei-y-bol'-i-cyl-nes, s.
diefligrwydd, diawligrwydd, cythreul-
igrwydd.
Diabolism, dei-ab'-o-Iuzm, s. diaflaeth
cythreuligaeth.
Diacatholicon, dei-y-cath-ol'-i-con, i
cydolgyffyr, rhyddgyffaeth.
Diacaustic, dei-y-co'-stic, a. trylosgom-
aidd, trylosgyrfig :—«. trylosgom, try-
losgwrf, ys^xfen adlewyrchig.
Diachylon, dei-ac'-i-lyn, T s. mwytheli
Diachylum, dei-ac'-i-lym, j suddeli
noddeli.
Diacodium, dei-y-co'-di-ym, s. nUlnodd
surfedd papi.
Diaconal, dei-ac'-6-nyl, a. gwasanaeth
ol, gweinidogol ; diaconol, diagonol,
iagonol, degonol, aeddonol, diacon
aidd. [ar bysg).
Diacope, dei-ac'-6-pi, s. rhyngsang (math
Diacoustic, dei-y-coV-stic, a. trysein-
iol, tryseiniadol, attorseiniol, gwyr-
seiniol.
Diacoustics, dei-y-coV-stics, s. trysein-
eg, tryseinyddiaeth, tryseinddysg,
gwyrseiniaeth, adseiniaeth, gwyrdon-
eg-
Diacritic, dei-y-crut'-ic, ) a. gwa-
Diacritical, dei-y-crut'-i-cyl, J haniaeth-
ol, gwahaniadol, dynodol.
Diadelphian, dei-y-del'-ffi-yn, a. deu-
gyssyUtaidd, deugyssylltig, deugys-
sylltiol.
Diadem, dei'-y-dem, s. coron, teymgor-
on, talaith, coronrwy, coronbleth,
talaith freiniol.
Diademed, dei'-y-demd, a. coronog, tal-
eithiog, addurnog.
Diadrom, dei'-y-drym, s. ymsiglawd,
ymdafliad, ymsigUad.
Diajresis, dei-yr'-i-sus, dei-i'-re-sus, «.
dydolnod, dydoleg; gwahaniad=".
Diagnostic, dei-ag-nos'-tic, a. gwahan-
iaethol, arwyddnodol, nodweddol, am-
lygiadol ; clefydnodol :— «. argoelncd,
arwyddnod ; heinfynag, clefydfynag,
arwydd clefyd, arwyddbrawf .
Diagonal, dei-ag'-o-nyl, a. croes, traws ;
onglog; o gongl i gongl: — s. croes-
onglin, croeslinell, lleddflin.
Diagonally, dei-ag'-o-nyl-i, ad. ar groes
o gongl i gongl ; ar draws o gomel i
gornel ; yn llwrw ei gornel.
Diagonous, dei-ag'-o-nyz, a. pedronglog,
pedryongl, pediygongl.
Diagram, dei -y-gram, s. Uun, darlun,
dangoslun, argrafflun, arddangosddull,
deffinlun.
Diagraph, dei'-y-graflf, s. trygraflfyr,
craflSadur=o£feryn arferedig mewn
arbaith.
0, Ho; u, dull; «•, swn'; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John ; sh, fel 8 yn eisieu; •/., zel.
O
DI.\M
210
DIAT
^
Diagraphical, dei-y-graff'-i-cyl, a. dar-
luniol, dysgrifiol, trygraffol.
Dial, dei'-yl, s. orfynag, awrfyni^, heid-
fynag, heiUawr, deial.
Dialect, dei'-y-lect, s. priodiaith, am-
rywiaith, tafodiaith, adiaith, llafar-
wedd, llafariaith. cangeniaith, priod-
oliaith, adraniaith ; iaith, ymadxodd ;
geirweddiad, geiriad, hepwedd.
Dialectic, dei-y-lec'-tic, \a. priod-
Dialectical, dei-y-lec'-ti-cyl, f ieithol,
amrywieithol, cangenieithol ; rhes-
ymegol, arbwyllegol.
Dialectics, dei-y-lec'-tics, s. rhesymeg,
arbwyUeg, arbwylleb, ymresymeg ;
dadlyddiaeth.
Dialector, dei-y-lec'-tyr, s. rhesymeg-
ydd, arbwyllebydd.
Dialing, dei'-y-ling, s. orfynegiaeth,
heulfynegiaeth, heuloriaeth, deial-
aeth.
Dialist, dei'-y-lust, s. orfynegydd, heul-
orydd, deialegydd.
Dialogism, dei-al'-o-iizm, s. ymddydd-
aniaeth ; ffugymddyddan.
Dialogist, dei-al'-o-jist, s. cymddyddan-
wr, cyfarieithydd, arddysmegydd,
yrnddyddanwr ; ysgrifenydd ymddy-
ddanion.
Dialogistic, dei-al-6-jis'-tic, ) a.
Dialogistical, dei-al-6-jis'-ti-cyl, ) cyd-
ymddyddanol, cymddyddanol, cyn-
nadleddol, arddysmegol.
Dialogize, dei-al'-6-jeiz, v. n. cydym-
ddyddan, cymddyddan, ymddyddan,
arddysmegu, chwedleua.
Dialogue, dei'-y-log, s. ymddyddan, cyd-
ymddyddan, ymsiarad, ymgotn, ar-
ddysmeg, cynnadl, cyfymb-wyU, cyn-
nadledd, cydsiarad, ymddyTvedyd,
cyfariaith, chwedleuaeth, parliant.
Dialysis, dei-al'-i-sus, «. dydolnod, dy-
doleg = Dvtresis; gwendid, eiddU-
wch.
Diameter, dei-am'-i-tyr, s. tryfesur;
canoldros, canoldraws, canolfesur.
Diametral, dei-am'-i-tryl, a. tryfesurol,
=Diamefrical : — s. tryfesur.
Diametrical, dei-y-met'-ri-cyl, a. try-
fesurol ; canoldraws, uniondros.
Diametrically, dei-y-met'-ri-cyl-i, ad.
yn uniawn drw^r canol; yn llwyr-
groes, yn g3^eiriol, yn union-gyrch.
Diamond, dei'-y-mynd, s. adamant,
celltem, ceUt, diemwnt; gemlythyr-
en ; pedryleddf ; Ueddfbedror ; petry-
al goleddf : — a. adamantin, o geUtem ;
adamantog, celltemaidd.
Diandrian, dei-an'-dri-yn, a. [deuwrirw-
aidd, deuwryw.
Diapason, dei-y-pe'-zyn, s. cyftui-gerdd,
cyfandon ; cylch wythawd ; y pym-
thegfed ; tonradd, tonraddyr.
Diapente, dei-y-pen'-ti, s. pummed, y
pummed.
Diaper, dei'-y-pyr, «. blodeuwe, blodon-
we ; Uian caerog, llian croes ; tywel,
llawlian, cedaflen : — v. a. blodonwau,
gwau yn gaerog, croeswau ; amryw-
ioU, amrylunio, blodeuo, gwullio.
Diaphaneity, dei-y-3y-ni'-i-ti, s. try-
loywder, tryloewedd, trybelidrwydd,
gloewder, gloywedd, ysblander, try-
leinder, claerder.
Diaphanous, dei-aflT-y-nyz, a. tryloyw,
gloew, trybelid, claer, dysglaer, try-
lachar, ffloyw, hyglaer, trylain.
Diaphonic, dei-y-ffon'-ic, a. tryseiniol,
attorseiniol, gwyrseiniol, gwyrdonol.
Diaphonics, dei-y-ffon'-ics, s. tryseineg
=Diacoustics.
Diaphora, dei-aff'-o-ry, s. gwahanblyg.
Diaphoresis, dei-y-flfo-ri'-sus, s. gor-
chwys ; chwysbariad, chwysoriad.
Diaphoretic, dei-y-ffo-ret'-ic, a. chwys-
gar, chwysbarol : — s. ch'wysgyffjT,
chwysor.
Diaphragm, dei'-y-ffiram, s. llengig,
lleingig, parwyden ; y trawsgae.
Diaphragmatic, dei-y-ffryg-mat'-ic, a.
llengigol, parwydol.
Diaporesis, dei-y-po-r»'-sus, s. petrusder,
amheuaeth, petrusedd=fFugr mewB
areitheg.
Diarian, dei-e'-ri-yn, a. dyddiadurol,
dyddljrfrol; dyddiol, beunyddiol.
Diarrhoea, dei-ar-ri'-y, s. pibre, darym-
red, dolur rhydd, y bib, y bib goch,
gwaedlif , rhyddglwyf .
Diarrhcetic, dei-ar-ret'-ic, a. pibreaw^
darymredol, gwaedlifol ; rhydd.
Diary, dei'-y-ri, s. dyddiadxir, dyddlyfr,
coflyfr peunyddiol.
Diastaltic, dei-y-stal'-tic, a. helaethect-
ig, ymledog; gwych, godidog; byl,
eon.
Diastole, dei-as'-to-li, s. ymlediad, 11yd-
aniad ; hwyhad ; ymlediad y galcm ;
hwyhdd sill.
Diastyle, dei'-y-steU, a. trygolofnedd,
trybilliad.
Diatessuron, dei-y-tes'-sy-ryn, «. try-
bedwerydd, pedwerydd perffaitih I
pedrygyssondeb.
Diathesis, dei-ath'-i-sus, s. corffgredd,
credd y corfF, ansawdd y corff.
a, fel a yu tad; a, cam; e, hen ; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hny; o, lltUi
DICT
211
DIFF
Diatonic, dei-y-ton'-ic, a. trydonol, try-
donig.
Diatonic scale, dei-y-ton'-ic-scel, s. try-
seinradd, graddfa drydonol.
Diatonics', dei-y-ton'-ics, s. pL trydon-
au, trydonegau.
Diatribe, dei'-y-treib, dei-af-tri-bi, s.
hirdraethawd, hirholiad.
Diazeutic, dei-y-ziMZ-tic, a. dadgyssyUt-
edig.
Dibble, dub'-bl, s. tyllyr, planbren : —
V. tyUyrio, tj'Uu; ynidrochi, deigio.
Dibetone, dub'-ston, s. taflgaregan.
Dicasity, di-cas'-i-ti, s. coegni, crasder,
hawcri, cymhendod ; dadwrdd.
Dice, deis, s. pi. disiau, ffristiau:— ■». m.
firistialu, chware disiau, taflu disiau.
Dice-box, deis'-bocs, s. ffristiol, ffristial,
blwch disiau, disflwch.
Dice-coal, deis^-col, s. ffristlo, glo dis.
Dicer, dei'-syr, s. disiwr, ffristiwr.
Dichotomize, dei-cot'-6-meiz, v. a. deu-
barthu ; rhanu yn barau.
Dichotomous, dei-cot'-6-myz, a. deu-
barthaidd, deubarthog.
Dichotomy, dei-cot'-o-mi, s. deiibarth-
iad ; hanner-Uoer, banner Ueuad.
iDicoccous, dei-coc'-yz, a. deuronynog,
dwygellog.
'Dictate, dic'-tet, v. a. gorchymmyn,
erchi, addysgu, hyfforddi, cyfar-
■wyddo ; rhwyfoli, crybwyU, annog ;
traethu, adrodd, rhagnodi : — s. gor-
chymmyn, archiad ; adroddwers ; an-
nogaeth, cymheUiad ; rhwyfan.
Dictation, dic-tc'-shyn, «. gorchymmyn-
iad ; hyfforddiad, cyfarwyddiad ;
^ersadroddiad ; dywediad, traeth-
lad, rhagnodiad.
Dictator, dic-te'-tyr, s. penrheolwr,
rhwj^adnr, rhwyf olwr ; gwersrodd-
wr.
1 Dictatorial, dic-ty-to'-ri-yl, a. rhwyfad-
urol, annibynol, awdurdodol, ar-
glwyddaidd, meistrolaidd, pendant ;
aivfeistroladwy.
Dictatorship, dic-tc'-tyr-ship, s. pen-
rheolaeth, rhwyf aduriaeth ; awdur-
dod, rhwyfineb, trahausder.
Diction, dic'-shyn, s. dywediad, ymad-
roddiad, geiriad, ieithwedd, duUwedd,
diill ymadrodd, geirweddiad, geiriol-
aetli, geiriadaeth, geirddawn, traeth-
iad, iaith, dull, amwedd, priod-dduU.
dictionary, dic'-shyn-yr-i, «. geiriadur,
geirlyfr.
dictum, dic'-tym, s. haer, honiad, haer-
iad, taeriad ; dywediad ; dedfryd.
Did, dud, p. t. {Do) gwnaed ; gwneuth-
uredig.
Didactic, di-dac'-tic, ) a. addysgiad-
Didactical, di-dac'-ti-cyl, ) ol, hyffordd-
iadol, egwyddorol, athrawaidd, cyfar-
wyddol.
Didactylous, dei-dac'-tu-lyz, a. deufys-
iog, deudroedfysiog.
Didapper, dud'-ap-pyr, s. tindroed, ym-
drochiar, soddiar.
Didascalic, dud-as-cal'-ic, a. athraw-
aidd, hyiforddiadol, addysgiadol, cyf -
arwyddol.
Diddle, dud'-dl, v. twyUo, hocedu, coeg-
io, gwegian, hongcian, siglo.
Didecehedral, dei-dec-y-hz'-dryl, a. deu-
ddengochrog.
Didelphic, dei-del'-ffic, a. dwygrothog,
torgodog, bolgodog, torgrothog.
Diduction, dei-dyc'-shyn, s. dydoliad.
Didynamian, dei-du-ne'-mi-yn, a. den-
rinweddog, deurinweddol.
Die, dei, v. n. marw, trengi, trengu;
terfynu, diflFodd ; trigo, huno; marw-
eiddio :—s. dis, ffrist ; chwechochr-
yn, cub ; tynged, hap ; bathai, bath-
yr, bathnod, bathargraff.
Diesis, dei-t'-sus, dei'-y-sus, s. y b6r=
X ; tonran.
Diet, dei'-et, s. ymborth, Uuniaeth,
porthiant, cynnaliaeth, bwyd a diod,
arlwy ; dognymborth, desymborth,
ymborth gosodedig ; Ilwyrwys, eis-
teddfod tywysogion :— ■i>. ymborthi,
porthi, bwyta, byrddio, talwestu;
desborthi, prinborthi ; byw ax ddogn ;
dognymborthi ; deddborthi.
Dietary, dei'-i-tyr-i, • a. ymborthol.
Dietetic, dei-i-tet'-ic, J ysborthol, des-
borthol, prinborthol.
Dietine, dei'-i-tun, s. islwyrwys, rhag-
Iwyrwys, eisteddfod gantrefol.
Diffarreation, duff-ar-ri-e'-shyn, «. dat-
teisiad ; ysgariad.
Differ, duff'-yr, v. gwahaniaethu, am-
rywio, amiyfeUio, amryfalu, amgenu,
amryfaelu ; anghytuno, ymryson,
cwerylu, anghydsynio.
Difference, duff'-yr-yns, s. gwahaniaeth,
amrywiaeth, gwah^n, rhagoriaeth,
amgenaeth, gwahanred ; anghytun-
deb, anghydfod, ymryson, dadl, cyf-
rysedd : — v. a. gwahaniaethu, gwa-
hanu, amgenu ; neiUduo.
Different, duff*-yr-ent, a. gwahanol, am-
rywiol, amryw, amryfal, amgen, an-
idiebyg, anghymharus, anghyfatebol.
6, Ho ; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; f fel tsh; j, John; gh, fel s yn «lsieu; z, xel.
DIFF
212
DIGL
gwrthwyneb; gwatanredol, neilldu-
ol ; araU.
Differential, duff-yr-en'-shyl, a. rhagor-
iannol, gwahanolig, anghyfath; gor-
fychanig, anfeidrol fychan : — s. gor-
fychanigyn.
Difficult, duff'-i-cylt, a. anhawdd, dyrys,
caled, afrwydd, astrus ; dygn, trwm,
traUodus ; anhyfodd, anhydrin, an-
niddig, anfoddog.
Difficulty, duff'-i-cylt-ti, ad. yn an-
hawdd; o'r braidd, braidd, prin, o
fraidd ; trwy bo en.
Difficulty, dulf-i-cylt-ti, «. anhawsder,
anhawsdra, dyryswch, astrusi, af-
rwyddineb, rhwystr, Uudd, ffaig ; cyf-
yngder, cyni, trailed ; anfoddog-
rwydd ; anhwyldeb.
Diffide, di-ffeid', v. n. anymddiried,
anghoelio, anghredu.
Diffidence, duff'-i-dens, s. anymddiried,
anhyder, gwan-galondid ; gowylder,
gwyledd, petrusaer.
Diffident, duff'-i-dent, a. anymddiriedus,
anhyderus, gwanflyddiog; pryderus,
ofnus, digsdon, Uwfr; gwylaidd,
cyrchwylus ; petrusgar.
Diffind, (fi-ffeind', v. a. liollti; ysgyrioni.
Difflation, di-ffle'-shyn, s. amffwyriad,
hychwytliiad ; chwythiad ar wali^n.
Diffluenoe, duff'-lw-ens, ) «. hylifedd,
Diffluency, duff'-lw-en-si, ) amlifedd,
amlifiad.
Diffluent, duff'-lw-ent, a. hylifol, am-
lifol, hylif ; anwadal, ansen^dlog.
Diffonn, di-fform', a. afreolaidd, an-
ffurfiog, anghydffurfiol, anunffurf,
angliyflun, aimhebyg, diffurf .
Difformity, di-ffor'-mi-ti, s. anffurfiaeth,
anghydffurfiaeth, afreoleiddiwch.
Diffract, di-ffract', v. a. chwUfriwio,
briwio, dyfriwio.
Diffuse, du-ffiW, v. a. taenu, Uedaenu,
gwasgaru, lledu ; chwyddo.
Diffuse, di-ffiws', ) a. ar daen ; gwas-
-', ;
Diffused, di-ffiwzd', ) gareoig, gwasgar-
og, llyddol; helaeth, dibrin ; amleiriog,
anghryno;llawn; chwyddedigjrhydd.
Diffusely, du-ffiws'-li, ) ad. ar led, ar
Diffusedly, du-ffi«/-zed-li, ) wasgar ; yn
wasgaredig.
Diffusedness, du-ffiro'-zed-nes, s. gwas-
garedd, gwasgarogrwydd ; helaeth-
rwydd.
Diffusible, du-ffi«/-zu-bl, a. taenadwy,
hydaen, lledaenadwy, hyled; llifiad-
wy.
Diffusion, du-ffirc'-zhyn, s. taeniad, lle-
daeniad,ymdaeniad,gwasgariad, gwas-
gar, gwasgarfa, llediad, ardaeniad;
helaethiad, estyniad, helaetbrwydd,
arddigonedd; traul.
Diffusive, du-ffiw'-suf, a. gwasgarol,
taenol, ymledaenol, gwasgarog, ehel-
aeth, diamdlawd.
Diffusiveness, du-ffiMZ-suf-nes, «. taenol-
deb, ymdeanoldeb, gwasgarolrwydd ;
geiriogrwydd, annhaKyredd.
Dig, dig, V. cloddio; ceibio, pain;
turio; claddu; gwanu, brathu.
Digastric, dei-gas'-tric, a. deufoliog.
Digest, di-jest', v. trefnn, dosbaxthu,
cyfleu, taclu, cymmoni, cyfansoddi;
treulio, bwyttreulio ; ceulo ; mwyn-
hau ; rhestru, rhengcio ; mwyglo ;
addf edu, gori ; gweithio ; goddef ; par-
otoi; cymmeryd; dadgorffori.
Digest, dei'-jest,'s. rheitMyfr, deddflyfr,
rheithiadeb, rheithgynnull ; talfyiiad,
crynodeb.
Digester, di-jes'-tyr, s. treulydd, treul-
ladur, treufiedydd, treulbarydd;bwyt-
treulydd ; trefnwr ; treulgyffyr.
Digestible, di-jes'-tu-bl, a. treuliadwy,
hydraul, trefnadwy, hydrefn.
Digestion, di-jes'-^yn, s. treuliant, traul,
hydreuiiad, berw 'r cyUa, bwyttraul,
traul ymborth, trefniad, dosbajrthiad ;
mwygliad, toddiad, tyneriad; dadgorff-
oriad ; addfediad.
Digestive, di-jes'-tuf, a. treuliadol,
treulbair, treulbarol ; dadgorfforiadol :
—s. treulgyffyr, treulgyffer ; addfedai.
Digger, dug'-gyr, s. cloddiwT, cloddied-
ydd, palwr, ceibiwr ; clod(Uai, clodd-
Iwyam, Uwyarn gloddio.
Digging, dug'-ging, s. cloddiad, turiad,
ceibiad ; clawdd, cladd ; cloddfa : — ^.
cloddfan, cloddfeydd.
Dight, deit, v. a. parotoi, trefnu, cym-
moni, trwsio, cymhenu, addumo.
Digit, dij'-ut, s. bysfedd, bysled, lied
bys=| modfedd ; unigrif, cyfanrif o
dan ddeg ; deuddegran.
Digital, dij'-i-tyl, a. byseddol, bysol.
Digitaline, dij-i-te'-lun, s. byswybyrion.
Digitalis, dij-i-te'-lus, s. bysedd cochian,
byseddycvm, bysedd eUyUon, ffioa J
ffridd, menyg ellyllon, menyg
Uwynog, menyg Mair.
Digitated, dij'-i-te-ted, a. byseddflfc
bysog.
Digitation, dij-i-te'-shyn, «. byseddiad.
Digitiform, dij'-i-ti-fform, a. byseddaidd,
bysaidd.
Digladiation, dei-gle-di-e'-shyn, «. yili-
, fel a yu tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o.llflii;
DILA
213
DILU
gleddyfiad ; ymgyllelliad ; ymladd ;
cynhen.
Diglyph, dei'-gluff, s. deusylchen ; llech-
en i dau rigol ynddi.
Dignification, dug-ni-fiB-ce'-shyn, s.
icrddasiad, dyrchafiad, derchafiad, an-
rhydedd, darfreiniad, urddeiniad.
Dignified, dug'-ni-ffeid, o. urddasol,
urddedig; dyrcliaf edig ; ardderchog,
godidog.
Dignify, dug'-ni-ffei, v. a. tirddasu,
dyrchafu, anrhydeddu, addumo, brio,
ardderchogi, hynodi, parchu, darfrein-
io, mawrhau, urddo, ardduno.
Dignitary, dug'-ni-tyr-i, s. iirddasog,
urddol eglwysig.
: Dignity, dug'-ni-ti, s. urddas, bri, parch,
cymmeriad, cymmyredd, anrhydedd,
braint, teilyngdod, enw, clod ; uchel-
swydd, uchelradd, dyrchafiad; bon-
edd, pendefigaeth, dyledogrwydd,
mawrhydi, rhagoriaeth ; urddasoldeb.
Digonous, dug'-o-nyz, a. dwyonglog,
dwyelinog, dwygonglog.
i Digraph, dei'-graSf, s. deudeb, deugraff,
dwy lythyren am un sain (megys ee
ya'nieet=mit; sh ac lljashcM=sksil;
th ac ng yn thing, &c.).
Digress, di-gres', v. a. crwydro, gwyro,
osgoi, ysgoi, gwibio ; gado 'r testyn ;
ciho o'r ffordd ; myned ar ddigrain ;
diarfforddi.
Digression, di-gresh'-yn, s. crwydriad,
ysgoad, dywanfa, gwyriad, osgo;
gadawiad y testyn ;gwanf a, diarffordd-
iad, enciliad.
Digressional, di-gresh'-yn-yl, ) a. ysgo-
Digressive, di-gres'-suf, J awl, os-
goadol, dywanol, crwydrol, gwyrol.
Di^mian, dei-jun'-i-yn, a. dwyfenyw-
aidd, dwyfenywol (mewn llysieuaeth).
Dihedral, dei-hi'-dryl, a. dwyochrog.
Dihedron, dei-ht'-dryn, s. dwyochron,
deuor.
Dijudicate, dei-jw'-di-cet, v. a. bamu,
cylafareddu, penderfynu, dedfrydu.
Dijudication, dei-jw-di-ce'-shyn, s. bam-
iad, penderfyniad, dedfrydiad, cylaf-
areddiad.
Dike, deic, s. clawdd, ffos, cladd; dyfr-
glawdd ; gwrthglawdd, argae, gwal-
don ; mur: — v. a. cloddio, argloddio;
dyfrgloddio.
Dilacerate, di-las'-yr-ct, v. a. Uarpio,
rhwygo, dryUio, difynio, daxnio.
Dila«eration,'di-las-yr-c'-Ehyn, s. Uarp-
iad, rhwygiad, dryUiad, ceinyniad,
damiad.
Dilaniate, di-lan'-i-ct, v. a. rhwygo,
dryUio, darnio, Uugunio, ethrychu,
cigyddio,
Dilaniation, di-lan-i-c'-shyn, s. rhwyg-
iad, dryUiad, cigyddiad, Uarpiad.
Dilapidate, di-lap'-i-det, v. dadfeilio,
ammharu, dif rodi, dystrywio, andwyo,
afradu, gwastraffu, afradloni.
Dilapidation, di-lap-i-de'-shyn, s. adfeil-
iad, dif rod, dif uriad ; dadf ail ; dinystr,
dystryw ; gwastraff ; celciad.
Dilatable, di-le'-tybl, a. Uedadwy, hy-
led.
Dilatation, dil-y-te'-shyn, s. llediad,
ymlediad, taeniad, helaethiad, pefwch,
pefwg.
Dilate, di-let', dei-let', v. Uedu, Uydanu,
amledu, helaethu ; ymledu, ymeangu,
ymrythu; rhythu, taenu; hawru,
tywi ;— a. llydan, helaeth.
Dilation, di-le'-shyn, s. oed, oediad,
gohiriad, oedgarwch.
DUatoriness, dul'-y-tyr-i-nes, s. hwyr-
frydigrwydd, oedgarwch, hwyrfryd-
edd ; gohiriad, oediad ; godrig, cyngyd,
oed ; annybendod, musgrellni, diwedd-
erwch.
Dilatory, dul'-y-tyr-i, a. hwyrfrydig,
gohiriog, araf, hwyrdrwm, oediog,
cyngydiol, annyben ; daer.
Dilection, di-lec'-shyn, s. caredigrwydd ;
serchedd.
Dilemma, di-lem'-my, dei-lem'-my, s.
nidreb ; rheswm deugom ; ffaig, dyr-
yswch, nidr, anhawsder, cyfyngder ;
rheswm yn cloi bob fifordd, cyfyng-
reswm.
Diligence, diil'-i-jens, s. dyfalwch,
diwydrwydd, astudrwydd, ystigrwydd,
dichlynrwydd, dyf aledd, prysurdeb ;
gofal; prysiirglud.
Diligent, dul'-i-jent, a. dyfal, diwyd,
astud, ystig, didor, dibaid, esgud,
prysur, manwl, gofalus, parhaus,
iorthol, dichlyn ; poenus.
DiU, dul, s. gwewyrUys, Uysiau y gwe-
wyr, flTenigl trymsawr ; fienigl.
Dilucidation, di-liw-si-de'-shyn, s. eglur-
h^d, damlygiad, arUeniad, amlygiad,
esboniad.
Diluent, did'-iw-ent, a. teneuol, gwan-
haol ; hylifol :—s. teneuor, teneugyff-
er.
Dilute, di-littt', v. a. teneuo ; eiddilo,
gwanhau, cymmysgu S, dwr:— a. te-
neu, teneuedig.
Dilution, di-lii/Z-shsm, s. teneuad, teneu-
h&d, eiddiUad, gwanhad.
Si Ho ; u, dull; w, swn ; w, pwnj y, yr; j, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DIMP
!214
DIOP
Diluvial, di-lizo'-fi-yl, a. dylifol, dylif-
aidd, llifeiriol, diluwiol, gorlifol.
Diluvium, di-liw'-fi-ym, s. Uifwaddod,
lliSwTwg, dylifwaddod, dylifddawd,
ULflorion.
Dim, dim, a. tywyll, pwl, aneglur,
anghlaer, caddugol ; angliraflf ; trwm,
hurt ; cymmylog, llygadbwl : — v. a.
tywyUu, pylu, caddugo, cymmylu.
Dimension, di-men'-shyn, s. mesur,
maint, meintioli, mesuriad ; cyn-
nwysiad, gradd.
Dimensionless, di-men'-shyn-les, a. di-
fesur, anfesurol, diderfyn, didxan.
Dimensity, di-men'-si-ti, s. maint,
meintioli, meintiolaeth, helaethder,
eangder, cynnwysiad, cynnwysedd.
Dimensive, di-men'-suf, a. terfynol,
cyriogol, amlinellol.
Dimeter, dum'-i-tyr, a. deufydr, deu-
fesur :— s. deufydr, deufesur, penniU
deufydr.
Dimidiate, di-mud'-i-et, v. a. hanneru ;
rhanu yn ddau banner.
Diminisli, du-mun'-ish, v. Ueihau, toll,
prinhau ; treio, cilio ; bychanu ; at-
tal ; diraddio.
Diminished, du-mun'-ushd, p. p. lleied-
ig, toliedig, bradw.
Diminuendo, dum-un-iw-en'-do, s. Uei-
ad, dadgynnyddiad= 1;::=- (mewn
cerddoriaeth).
Diminuent, du-mun'-iw-ent, a. UeUiaol.
Diminution, dum-i-niziZ-shyn, s. Ueihad,
treiad, toliad, bychaniad, prinhad,
tavirl ; cwymp, gostyngiad, coll ; brad-
wy, eiddileb.
Diminutive, du-mW-iw-tuf, a. bychan-
ig, bychan, bach, bychanigyn, disum-
ig, sebach, eiddil : — s. bychanig, bach-
igyn, eiddUyn, bychanigair.
Diminutiveness, du-mun'-iw-tuf-nes, s.
bychanigrwydd, eiddilwch; diddym-
rwydd ; gwaeledd, salwder.
Dimish, dum'-ish, a. pylaidd, caddug-
aidd.
Dimission, du-mish'-yn, «. goUyngdod,
goUyngiad, cenadiad.
Dimissory, dum'-us-syr-i, a. gollyngol,
danfonol, darddanfonol.
Dimity, dum'-i-ti, s. eisgotwm, rhych-
geden.
Dimly, dum'-li, ad. yn dywyll, yn bwl.
Dimness, dum'-nes, s. pylni, tywyUni,
anghreffni, trembyledd ; Uygadbylni,
coegddeUni ; hurtrwydd, penbyledd ;
cymmylogrwydd ; caddug, niwl.
Dimple, dim'-pl, «. paimwl; bochdwll,
chvrerthindwU ; man : —v. a. pannylu,
pantu.
Dimpled, dum'-pyld, ) a. pannylog,' pant-
Dimply, dum'-pli, ) og, tyUog, m^-
og ; bochdyUog, bochbyUog.
Dim-sighted, dum'-sei-ted, a. Uygadbwl,
tywylldrem, pyldrem ; coegddaU, lly-
Din, dun, «. trwst, twrf, dadwrdd, dy-
ar, godwrdd, aban, aedd, trydai,
cyffro, Akx, dared : —v. a. syfrdanu,
byddaru ; dyar, trystio, tyrddu, dad-
yrddu. '
Dinarchy, dun'-ar-ci, ». deubenaeth,
deulywiaeth, deubendodaeth, devdyw-
odraeth.
Dine, dein, v. ciniawa, bwyta ciniaw,
bwyta ganol dydd ; rhoi ciniaw.
Dinetical, di-net'-i-cyl, a. chwildroawl,
amdroawl, chwyrndroawl.
Ding, ding, v. dwndro, trystio, dad-
wrdd, rhuo, nadu, trybestu; syfr-
danu; ergydio, baeddu, yssigo.
Dinginess, dun'-ji-nes, s. gwrmder,
gwrmedd, Uychwinder, llwydedd.
Dingle, ding'-gl, s. cwm, glyn, pant,
cwmarch, ceunant, aUmor, ceugwm,
dyffryn, tyno, nedd.
Dingy, dun'-ji, a. UychAvin, Uychwin-
og, budr ; gwrm, tywyll, llwydwawr,
cethin.
Dining-room, dein'-ing-ricm, s. ciniaw-
gell, ciniawfa, ystafellginiaw, gwledd-
ystafeU.
Dinner, dun'-nyr, s. ciniaw, canolbryd,
prydnawnfwyd, prydnawnbryd, cin-
iaw echwydd.
Dinotherium, dun-6-thi'-ri-ym, s. erch-
yllfll, hyUfil.
Dint, dunt, s. ergyd, dymod; grym,
nerth, egni, yni ; min, awch ; gor-
mes, trais ; nod, ol, argraff, tolc,
pant, ceuedd : — v. a. pantu, mann,
menu, pannylu; taraw, dulio.
Dinumeration, di-niw-mjT-e'-shyn, I.
imrifiad, unrhifiad, unig rifiad.
Dinus, dei'-nys, s. penddaredd, pendro,
chwidredd, gysp, meigryn, penfrag.
Diocesan, dei-os'-i-syn, a. esgobaethol;
perthynol i esgobaetii :— «. esgob.
Diocese, dei'-6-s«s, s. esgobaeth, esgob-
awd.
Dioptrical, dei-op'-tri-cyl, a. trydrem-
iol, pelldremiol, pellganfodus ; rhei-
ddwyrol.
Dioptrics, dei-op' -tries, «. trydremydd-
iaeth, trylewyrcheg, peUdiemiaeth ;
rheiddwyreg.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, toi, ond ei bain yn hwy; o, lluii,
DIPT
215
DIRE
Diorama, (iei-o-re'-my, s. tryddarlunfa,
trywelfa, tiyolygawd.
Diorisin, dei'-b-ruzm, s. dosbeniad, de-
ffiiiiad, dysgrifiad, darnodiad.
Dioristic, dei-6-rus'-tic, a. dosbenol, de-
ffiniol, gwahanredol.
Dip, dup, V. trochi, soddi, suddo, cleig-
io, grawthu; inwydo, gwlychu,
lleitho, golchi ; ymsuddo ; tansuddo ;
inyned, treiddio, ymrwyino, gwystlo ;
braschwilio, basdreiddio ; gostwng,
pantu : — s. osgo, pant, pantiad, gos-
tyngiad ; llorduedd.
Dipcliick, dup'-9ic, s. tindroed, ymsodd-
iar, ymdrochiar, soddiar.
Dipetalous, dei-pet'-y-lyz, a. deuflodeiil-
iog, deuflodeuddail, deuwullddeiliog.
Diphthong, dup' -thong, s. deuseiniad,
deusain, dwysain, dwydon, cynglafar-
ai, sain dalgron.
Diphthongal, dup'-thong-gyl, a. deusein-
iol, deusain, dwydonol; talgron.
Diphyllous, dei-fful'-lyz, a. dwyddeiliog,
dwyddalenog.
Diploma, di-plo'-my, s. graddlythyr,
urddlythyr, graddenw, breintraddeb,
breintiadeb; breinteb, credlythyr.
Diplomacy, di-plti'-my-si, «. Uysgenad-
iaeth, cenadogaeth, teyrngenadiaeth,
llysnegesiaeth, negesiaduriaeth ; llys-
genadau, teyrnneges-wyr, gfweinidogion
tramor ; negesflurf ; gorchwyliaeth
cenadau llys.
Diplomate, di-pl6'-met, v. a. breintio,
breintioli, rhagorfreintio : — 8. =Diplo-
macy.
Diplomatic, dup-lci-maf-ic, a. gradd-
lythyrol, urddlythyrog ; breintiog,
breintebus ; creulythyrog ; Uysgenad-
ol, teyrnnegesol :— s. llysgenad, llys-
negesiadur, teymnegesydd.
Diplomatics, dup-16-mat'-ics, s. henys-
grifioneg, henysgrifionaeth ; llywod-
ysgrifeg ; gwyddor hen ysgrifau.
Diplomatist, di-pl6'-my-tust, s. llysgen-
adwriaethydd ; llysgenadwr ; un hy-
ddysg mewn Uysgenadiaetb.
Dipper, dup'-pyr, «. trochwr, trochydd,
soddwr, cleigydd ; Uedwad, lledwed;
tresglen y dwr, bronfraith y dwr,
mwyalch y dwr.
Diprismatic, dei-pruz-mat'-ic, a. deu-
reiddellig, dyreiddellig, deureiddellol.
Dipsas, dup'-sas, a. madsych=sarff y
pair ei brathiad syched marwol.
Dipteral, dup'-tyr-al, a. dwyadeiniog,
dwyadenog:— «. dwyadeindy, adeil^
ddwyadeiniog.
Diptote, dup' -tot, s. deudreigl enw deu-
dreigl. [iyfr-
Diptych, dup'-tic, «. dyblyglyfr, cof-
Diradiation, dei-re-di-e'-shyn, s. dy-
reiddiad, pelydriad, rheiddiad, lle-
wyrchiad, ysbleiniad.
Dire, deiyr, a. erchyll, dychrynllyd,
echrys, aruthr, enguriol, erch, echrys-
lawn, arswydus, ofnadwy, cethin,
aethus.
Direct, di-rect', a. uniawn, cyfeiriol,
union-gyrch, cywir, didro, diymdro,
diwyr; agored, amlwg, anamwys; i'r
perwyl ; mynedol ; unfynedol : —
V. a. cyfeirio, cyfarwyddo, hyfforddi,
hylwybro, Uwybreiddio ; dangos,
addysgu ; arwain, Uywodraethu, ar-
dwyo ; iawnu ; nodi allan : — s. cyfeir-
nod, hyfiforddeb, cyrchnod, cyrch.
Direction, di-rec'-shyn, s. cyfeiriad, cyf-
arwyddiad, hyfforddiad, cyfarwydd-
yd, llwybreiddiad, flfbrddeb; Uwrw,
ffordd, hynt, hwyl, rhedfa, rliawd,
unionred ; trefniad, ardwyad, llyw-
iad, tywysiad ; gweinyddiaeth, arol-
ygiad, aich, gorchymmyn ; rheoledd ;
cyfarwyddwyr.
Directive, di-rec'-tuf, a. hyfforddiadol,
cyfarwyddol ; cyf ai-wydd, hyfl'ordd ;
cyfeiriol, darlywiol, llywiadol.
Directly, di-rect'-li, ad. ya union, jti
gyfeiriol ; yn ddioed, yn ddiannod,
yn ddiattreg, yn chwipyn, chwajj,
chwafl", toe; ar Iwrw, ar gyfer; yn
ddigyfrwng, yn uniongyrchol j yn
syth, yn unionsyth; mewn mynyd;
ar slap.
Directness, di-rect'-nes, s. unionder, cj-f-
eirioldeb, cymhwysder, addasrvydd.
Director, di-rec'-tyr, s. cjfarwyddwr,
hyfibrddydd, cyf eiriwr, cyf arwyddur ;
llywiadur, arlyw, ardwyad, Uywydd,
trefnwr, rheolydd, trefniedydd, mun-
er, arolygydd, gorchwyliwr, blaenor,
addysgwr, cynghonvr ; rhwyfiadur
cyfarwyddai, cyfarwyddyr; gosodiad,
penodiad.
Directorial, di-rec-to'-ri-yl, a. cyfar-
wyddol, hyiforddol ; Uywedyddol,
trefnidyddol, llywadurol ; archiadol.
Directory, di-rec'-tyr-i, a. cyfarwyddol,
^Directorial :—s. cyfarwyddor, hy-
fforddiadur, arweinydd, cyfeiriadiu-,
cyfeirlj^r, hyfforddeg ; cyfaiwydd-
iaeth, arlywiaeth ; cj-f arwyddfa, llyw-
gor ; cyfarwyddwyr.
Directress, di-rec'-tres, ) s. cj^arwyddes,
Diiectrix, di-rec'-trics, J hyffordde.s.
6i lloj^B, dull; tv, swn; w, pwn; y, yr; j, Ibl tsh; j, John ; sb, ftel s yn eisieu; z, zel.
DISA
216
DISA
Uywiadures, llywedyddes, llywiodres,
cyfeires.
Direful, dei'jrr-fiVl, a. erchj'U, echrys-
lawn, dychrynllyd, aruthrol, engyrth,
ofnadwy, arswydus, uthr, hyll, anae-
le, irad, aethus, cethiii ; trychinebus,
trwch, truenus; creulawn, ysgeler,
flfymig.
Direfulness, dei'yr-ffvrl-nes, > s. erchyll-
Direness, dei'yr-nes, J dod, ech-
ryslonrwydd, aruthredd, hylldra, eng-
irioldeb.
Diremption, dei-rem'-shyn, s. gwahan-
iad, dydoliad, neillduad.
Direption, dei-rep'-shyn, s. anrheith-
iad, ysbeiliad, ysglyfiad ; trais, crib-
ddail.
Dirge, djrrj, a. galarnad, galargan, galar-
gerdd, marwnad, galareb, alaetheg.
Dirigent, dyr'-i-jent, s. cyfeirell, hy-
fforddell, llineU hyfforddol.
Dirk, dyrc, s. dager, dagr, bidog, cor-
gledd.
Dirt, dyrt, s. baw, torn, llaca, llaid,
llwtra, plwca, aul, swl ; clai, pridd,
priddglai, tail, tomdail : — v. a. di-
wyno, bryntau, Uytrodi, tomi, bydr-
hau, Ueidio ; llychwiaio, teUo.
Dirtily, dyrt'-i-li, ad. yn fawlyd.
Dirtness, dyrt'-nes, s. baweiddrwj'dd,
budredd, brynti, aflendid ; gwaeledd,
crintachrwydd.
Dirty, dyr'-ti, a. bawaidd, brwnt, budr-
og, budr, tomlyd, Ueidiog, aflan ;
gwael, salw, dirmygus ; tywyll, cadd-
ugol : — V. a. diwyno, bryntau, budro,
tomlydio, aflanhau; difwyno, halogi,
gwarthruddo.
DLruption, dei-ryp'-shyn, s. ymwahan-
iad, ymdoriad, ymrwygiad, rhwyg-
iad.
Dis, dus, prf. an-, di-, dis-, dad-,=Z>i,
Dif.
Disability, dus-y-bul'-i-ti, s. anallu, an-
aUuogrwydd, gwendid, anaddasrwydd;
anach.
Disable, dus-e'-bl, v. a. analluogi, an-
addasu, anghymhwyso ; gwanhau, di-
rymu, Uuddio, rhwystro j efryddu ;
ammharu.
Disabled, dus-e'-bld, p. p. anaUuog ;
efrydd; gwanychedig; difudd, di-
ffrwyth.
Disablement, dus-e'-bl-ment, «. anallu-
edd, anaUuogrwydd ; gwander, gwan-
hid, anach.
Disabuse, dus-y-biw>z', v. a. did'wyllo,
datt'wyUo, iawnu, dadsomi, datddaUu.
Disaccommodate, dns-ac-com'-mo-det, 1
a. anaddasu, anghymhwyso, ansutia
Disaccommodation, dus-ac-com-mb-da
shyn, ». anghyfleusdra ;
rwydd.
Disaccustom, dus-ac-cys'-tym, v.
dadarferu, anarferu, dadgynnefino.
Disacknowledge, dus-ac-nol'-ej, v. a.
gwadu, diarddelwi, gwrthod.
Disacquaint, dus-ac-cwenf , v. a.
anghyfeiUachu, anghynnefino.
Disacquaintance, dus-ac-cwen'-tyns, s,
anghyfaillach, anghydnabyddiaeth.
Disadorn, dus-y-dorn', v. a. anaddumo,
anharddu, aneirioni.
Disadvantage, dus-ad-fan'-tej, s. anfan-
tais, anghyfleusdra ; afles, colled ;
anghymmwynas, aflesiant : — v. a.
coUedu, aflesoli ; niweidio, aflwyddo,
rhwystro, drygu.
Disadvantageous, dus-ad-fan-te'-jyz, a.
anfanteisiol, aflesol, anfuddiol ;
anghyf addas, anghyfleus ; coUedus ;
diles.
Disadvantageousness, dus-ad-fan-te'-jyz-
nes, s. anghyfleusdra, aflesoldeb, an-
fuddioldeb ; anfantais, anghymhwys-
der ; niwed.
Disafiect, dus-a-ffect', v. a. angharu, di-
flasu, oeri, dieithro, estroni, casau,
fiieiddio ; diystyru, gwrthod, Uysu ;
annhrefnu, dyrysu.
Disaffected, dus-a-fi"ec'-ted, a. drwg-
ewyUysiol, anfoddog, anfoddlawn,
angharedig ; cenfigenus, maleisus ;
angliyfeillgar.
Disafiectedness, dus-a-ffec'-ted-nes, )
Disaffection, dus-a-ffec'-shyn, j *
anghariad, angharedigrwydd, an-
foddlonedd, diflasdod, anhoffder, cas-
ineb, drygewyUys, cUwg, malais, cyn-
ddrygedd ; anffyddlondeb, aiinhrefn,
dry gnaws.
Disaifectionate, dus-a-ffec'-shyn-ct, a.
angharedig, diserch, anfoddog, anghyf-
eiUgar.
Disaffirm, dus-a-ffyrm', v. a. gwadu,
nacau, gwrthddywedyd, diddymu, di-
rymu.
DisaflBrmance, dus-a-ffyrm'-yns, s. gwad-
iad, ymwad, nac^d, gomedd ; gwrtli-
brawf, disbrawf; diiymiad, angliad-
amhdd.
Disafforest, dus-a-ffor'-est, v. a. dad-
brysori, digoedwigo, dadJBForestu.
Disaggregate, dus-a^-gri-grt, v. a. dat-
tyru, dadgyttyru, dadgynnuU, dad-
grynhoi.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, ben ; e, pen ; i, llid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn h\ur; o, lion;
DISA
217
DISB
Disaggregation, dus-ag-ri-ge'-shyn, s.
dattyriad, dadgyngread, dadgynnull-
iad, dadgrynoad, diwraddiad.
Disagree, dus-y-gri', v. n. anghytuno,
anghydsynio, anghymmodi, anym-
gydfod, ymraf aelio, anghordio.anghyd-
gordio, angliydweddu, anghyssoni,
croesi.
Disagreeable, dus-y-gri'-ybl, a. anhyf-
ryd ; anghytunol, anghytCin, anghyd-
gordiol, anghydweddus ; anymgym-
mod ; diflas, cas, annjnnunol, anghym-
meradwy, amrafaelus, anghyfun,
anghysson ; anaddas, anghymmes-
ur; anghyf atebol ; ammheraidd ; an-
hawddgar.
Disagreeableness, diis-y-gri'-ybl-nes, s.
anhyfrydwch, annymunoldeb ; anghy-
tunolrwydd ; diflasdod ; aflonder ;
casineb.
Disagreement, dus-y-grt'-inent, s. anghy-
tundeb, anghyfundeb, anghordiad,
anghydfod, anghyssondeb, anghyd-
fyddiaeth, anysgyramod, ymryson ;
gwahaniaeth, amrywiaeth, amryfam,
amrydyb, anghydsyniad ; annhebyg-
rwydd, anaddasrwydd.
Disallow, dus-yl-loV, v. a. llysu, gwrth-
od, gwrthneu, anghymmeradwyo ;
anoddef, anaddef ; cwlio ; coUfarnu,
condemnio, ceryddu, gwarafun.
DisaUowable, dus-yl-loV -ybl, a. anghan-
iataol, anoddefadwy, Uysadwy.
Disallowance, dus-yl-low'-yns, s.
anghaniat&d, anghymmeradwyaeth,
gWrthodiad, anoddefiad, gwahardd-
iad, gwarafun.
Disally, dus-yl-lei', v. a. anghyngreirio,
anghydbleidio.
Disanchor, dus-ang'-cyr, v. a. dadang-
ori, diangori.
Disanimate, dus-an'-i-met, v. a. diga-
loni, llyf rhau, anghalonogi, dieneidio,
lladd, dienyddu.
Disanimation, dus-an-i-me'-sli'yn, s. di-
galoniad, llyfrliM;dieneidiad; marw-
olaeth.
Disannex, dus-yn-necs', v. a. dydoli,
gwahanu, anghyssyUtu, daduno.
Disannul, dus-yn-nyl', v. a. dileu, di-
ddymu, diryniu==^mrtML
Disapparel, dus-yp-par'-el, v, a. dad-
wisgo, dihatru.
Disapi^ear, dus-yp-p?''yr, v. n. diflanu,
diflannu, difanu, dysmythu, dadym-
ddangos, edwi, difancoUi.
Disappearance, dus-yp-p?''yr-ryns.
Disappearing, dus-yp-pi'yr-ing,
\L
flaniad, difaniad, dysmythiad, dadym-
ddangosiad.
Disappoint, dus-ap-point', v. a. somi,
siomi, twyllo, seithiegio ; diebrydu.
Disappointment, dus-ap-point'-ment, «.
som, somedigaeth, seifchugrwydd,
twyll, diebryd, male, methdaitb ; an-
liap.
Disappreciate, dus-ap-pri'-shi-et, v. a.
dibrisio, bychanu.
Disapprobation, dus-ap-pro-be'-shyn, s.
anghymmeradwyaeth, anfoddlon-
rwydd ; anghymmodlonedd, pall ;
anf oddloniad, Uysiant ; bai, cerydd ;
anhofifder.
Disapprobatory, dus-ap -pro-be-tyr-i, a.
anghymeradwyol.
Disappropriate, dus-ap-pro'-prei-et, v. a.
ammhriodoli, annaerodi, dydoli, gwa-
hanu :— o. ammhriodoledig, annaer-
odedig, dydoledig.
Disapprove, dus-ap-pnof, v. a. anghym-
meradwyo ; anghanmawl, Uysu,
gwrthod.
Disarm, duz-arm', v. a. diarfogi, dadar-
fogi ; dihatru, diosg ; darostwng.
Disarrange, dus-yr-renj', v. a. annhrefnu,
ansefydlu, aflonyddu, dadrestru.
Disarrangement, dus-yr-renj' -ment, s.
annhrefn, terfysg, afreol, afreolaeth ;
annhrefniad, aflonyddiad.
Disarray, dus-yr-re', v. a. dadwisgo, di-
hatru, diosg, diddiUadu ; annaddumo,
annhrefnu, didwyo, anghyfrestru,
dymchwelyd, tarfu, terfysgu.
Disassociate, dus-as-s6'-shi-et, v. a. an-
ghyssyUtu, daduno, gwahanu, dadr
gyssyUtu.
Disaster, duz-as'-tyr, s. trychineb, an-
ffawdd, aflwydd, anhap, dryglam : —
V. a. mallu, planedfallu; drygu, af-
Iwyddo, cystuddio, bUno.
Disastrous, duz-as'-tryz, a. trychinebus,
anffodus, trwch, trwstan, annedwydd,
anhapus ; adfydig, trallodus ; ansiriol,
cethin, tywyll.
Disauthorize, dus-o'-thyr-eiz, v. a. an-
awdurdod), diawdurdodi.
Disavouch, dus-y-fow?', v. a. gwadu, di-
arddel ; gomedd, Uysu.
Disavow, dus-y-fow', v. a. gwadu, ym-
wadua ; diarddel, paUu; anghyf addef^
gwrthod, Uysu, nacau, gomedd.
Disavowal, dus-y-fow'-yl, )
Disavowment, dus-y-foV-ment, f i
gwadiad, ymwrthodiad ; anghyf add-
efiad.
Disband, dus-band', v. dadfyddino, di-
8, llo; ^u, dull; w, swnj w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sli, fel s yn eisieu; z, zel.
DISC
218
DISC
fyddino ; diswyddo ; dadrwymo, gwa-
hanu ; gwasgaru, gwasgar ; ymwas-
garu, ymddj^doli, yinddifyddino.
Disbark, dus-barc', v. a. tirio, dadlongi ;
dirisglo.
Disbelief, dus-bi-ltfiT, s. anghrediniaeth,
anghred; anhyder, anymddiried.
Disbelieve, dus-bi-lif , v. a. anghredu,
anghoelio; anymddiried, anhyderu.
Disbeliever, dus-bi-li'-fyr, s. anghredwr,
anghredadyn, anfFyddivrr.
Disbench, dus-bensh', dus-ben?', v. a.
diseddu, dadseddu, difeingcio.
Disbranch, dus-bransh', v. a. dadgang-
enu, diosgli, dadosgli.
Disbud, dus-byd', v. a. diflaguro, dad-
fwyallu, dadflaguro.
Disburden, dus-byr'-dn, ) v. a. difeich-
Disburtlien, dus-byr'-thn, f io, dad-
feichio, dadlwjrtho, dadbynio ; ysgafn-
hau, esmwytho, esmwythau, rhydd-
hau.
Disburse, dus-byrs', r. a. treulio, gwario,
costio ; talu allan ; dibyrsu, dadbyrsu,
disbyrsio.
Disbursement, dus-byrs'-ment, s. taliad ;
traxil, cost ; dibyrsiad, talment, dis-
byrsiad.
Disc, ) dusc, s. -wyneb, claerwyneb.
Disk, j clawr, fifriw, gweb; Ued,
gwyneb (yr haul iieu'r lloer).
Discalceate, dus-cal'-shi-et, v. a. diaxch-
enu, diesgidio, dadarchenu.
Discandy, dus-can'-di, v. a. toddi, dad-
mer.
Discard, dus-card', v. a. diswyddo ;
• Ilysu, gwrthod; talu ymaith; diar-
ddelwi ; digardio.
Discarnate, dus-car'-net, a. dignawd.
Disease, dus-ces', v. a. diorchuddio,
dadlenu, diamlenu, diosg, digaesu,
dadwisgo, noethi, diliatru, dynoethi.
Discern, duz-zyrn', v. canfod, dirnad,
deaU, gweled ; gwybod ; barnu ; gwa-
hanu, dosbarthu ; dadguddio, dargan-
fod.
Discerner, duz-zyy-nyr, s. canfodydd,
dimadydd, barnwr ; darganfyddwr.
Discernible, duz-zyr'-nu-bl, a. dirnadwy,
canf odadwy, deaUadwy ; gwahaniaeth-
adwy ; liy wel, amlwg.
Discerning, duz-zyr'-ning, a. crafFus,
deallus, gwybodus, deaUgar, synwyrol,
treiddgar, treiddiol ; Uygadgraff ;
synwyrlym, edlym, parodbwyU, doeth,
call : — s. dimadaeth=Z)Mce7viwiCM^
Discernment, duz-zyrn'-ment, s. dirnad,
deall, crafider; amgyfeed, dealltwr-
iaeth, barn; dimadiad, treiddia
gwahanedigaeth ; treiddgarwch.
Discerpible, dus-syr'-pu-bl, ) a. hyla
Discerptible, dus-syrp'-tu-bl, j hyr
Uarpiadwy, rhwygiadwy ; gwaJiana
wy; hydor, hyfriw.
Discerjjtion, dis-syrp'-shyn, s. llarpiad,
rhwygiad ; gwahaniad ; toriad j dad-
gyfansoddiad.
Discharge, dus-?arj', v. dilwytho, dad-
Iwytho ; goUwng, rhyddhau ; dad-
f eichio ; diswyddo ; talu, diddyledu ;
cyflawni, gwneuthur ; ymdywaUt,
ymarllwys ; ergydio, saethu ; digaeth-
iwo ; symmud ; dysti-ywio ; arlanio ;
gwaghau, gwacau ; ymollwng, ym-
ryddhau : — s. dadlwjrfchiad, dllwyth-
iad ; rhyddliM, goUyngdod ; rhyddid,
rhydd-did ; diswyddiad ; trwydded,
braint ; taliad, t&l ; talnod, goUyngeb,
derbyneb ; cyflawniad ; pridwerth ;
ergyd, ffrwydriad; rhediad, dylifiad,
arllwysiad ; dyferlif, rhedlif ; crawn,
g6r ; gollyngfa, agorifa, twU ; diangfa.
Discharger, dus-^arj'-yr, s. rhyddhawr;
gollyngydd; taniwr ; saethwr;
cyweinyr.
Dischurch, dus-9yr9', v. a. dadeglwyso.
Disciform, dus'-si-fform, a. coetan-
aidd.
Discinct, dus-singct', a. anwregysog, di-
wregys; rhydd, llac, esgeulus, diog-
swrth.
Disciple, dus-sei'-pl, s. dysgybl ; ysgol-
aig, ysgolor, dilynwr, canlynwr;
athrylithgan :— /. dysgybles : — v. a.
addysgu, dysgu, dysgyblu.
Discipleship, dus-sei'-pl-ship, s. dys-
gyblaeth, athiylithdod, ysgoleigiaeth.
Disciplinable, dus'-su-plun-ybl, a. dys-
gybladwy, dysgadwy, addysgadwy,
athrylithgar, hyddysg, hydrin, lly^'-
odraethus.
Disciplinarian, dus-su-plun-e'-ri-yn, a.
dysgyblawl, dysgyblaethol, dysgybl-
aidd; ceryddol:— s. dysgyblwr, dys-
gyblydd ; coethyn.
Disciplinary, dus'-su-plun-yr-i, a. dysg-
awl, dysgyblaethol, dysgyblaidd.
Discipline, dus'-su-plun, s. dysgyblaeth;
rheolaeth ; addysg, dysg, dysgeidiaeth,
athrawiaeth, ysgoleigdod ; trefn ;
cerydd, cospaduriaeth, cyweiriad:-
V. a. dysgyblu, dysgyblaethu ; dysgu,
addysgu, athrawiaethu, hyfforddi,
rheoli, trefnu; ceryddu, cospi, cyst-
wyo, cyweirio.
Disclaim, dus-clem', v. a. diarddel, di-
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; t, Hid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon
DISC
219
DISC
arddelwi; gwadu, gwrthod, llysu;
dihawlio.
Disclose, dus-cloz', v. a. dadguddio, egluro,
amlygu, danenhuddo, dyiioethi, didoi,
dadhuddo, dadorchuddio ; hysbysu,
cyhoeddi, mynegi, dangos ; dywedyd,
traethu :— s. dadgudd, dadorchudd-
iad.
Disclosure, dus-clo'-zhyr, s. dynoetliiad,
dadguddiad, dadhuddiad, amlygiad.
Disclusion, dus-cW-zhyn, s. cytliiad,
wffiad, ergydiad, bwriad allan.
Discoherent, dus-co-ht'-rent, a. anghys-
son, angbytun, anghydweddol.
Discoloration, dus-cyl-yr-e'-shyn, s. dad-
Hwiad, drygliwiad, aliiwiad, Uychwin-
iad, ainliwiad; anllewychiad.
Discolour, dus-cyl'-yr, v. a. dadliwio,
disUwio, ystaenio, amliwio.
Discoloured, dus-cyl'-yxd, a. amliwiog,
amryliw ; drygliw, llychwin, ystaen.
Discomfit, dus-cym'-ffut, v. a. gorclifygn,
gorfod, baeddu, flFwyro, dymchwelyd,
dadymchwel, goresgyn ; trechu ;
gwasgaru, tarfu, euro; dryllio, dy-
fetha, dinystrio : — s. gorchfygiad=
Discomfiture.
Discomfiture, dus-cym'-ffi-^yr, s. gorfod,
ffwyriad, trechiad, dadymchweliad,
baeddiad ; gwasgariad ; aerfa, Uaddfa,
cwymp ; somiant.
Discomfort, dus-cym'-flfyrt, s. anghysur,
annyddanwch ; tristiwch, pruddineb,
trymder, anesmwythder, brwyn ;
gofid, blinder: — v. a. anghysuro,
annyddanu; gofidio, cystuddio, tristau,
pruddhau, trymhau, trallodi, digaloni,
poeni.
Discomfortable, dus-cym'-flfyr-tybl, a.
ajighysurus, annyddan ; traUodus,
athrist, prudd, anesmwyth.
Discommend, dus-cym-mend', v. a.
anghanmawl, dadganmawl ; beio,
anghymmeradwyo ; ceryddu.
Discommendable, dus-cym-men'-dybl, a.
anghanmoladwy, beius, anghymmer-
adwy, ceryddadwy.
Discommendation, dus-cym-men-de'-
shyn, s. anghymmeradwyaeth, anghan-
moliaeth, anghlod, anair, gogan,
sarh&d ; bai ; sen, cwyn.
Discommode, dus-cym-mod', v. a. afiesu,
coUedu, niweidio, aflesoU ; gormesu,
bHno, trafierthu, cyfiroi, annhrefnu.
Discommodious, dus-cym-mo'-di-yz, a.
anghyfleus ; anghymhwys ; anfanteis-
iol ; blinderus.
Discommodity, dus-cym-mo'-du-ti, s.
anghyfleusdra ; anaddasrwydd ; afies,
anghymmwynas ; trabludd, helbul.
Discommon, dus-com'-myn, v. a. an-
ghyttiro ; perchenogi cyttir.
Discompose, dus-cym-poz', v. a. aflon-
yddu, ansef ydlu ; annhrefnu, an-
ghymmoni; cythxyblu, cyfiroi, ter-
fysgu, codi, anesftiwytho.
Discomposure, dus-cym-po'-zhyr, s. an- ■
nhref n ; annhref niad, dattref n ; ter-
fysg, cytlirwfl, cyffroad; anesmwyth-
der.
Disconcert, dus-con-syrt', v. a. somi,
seithugio, diddymu, dirymu; an-
nhrefnu, terfysgu, cyffroi; cythryblu,
tori.
Disconformity, dus-con-fiform'-i-ti, s.
angliydfiiirfiaeth, anghydfiuii&ad,
anghyssondeb, anghytundeb, anghord-
iad, anghydweddiad.
Discongruity, dus-con-grJ/Z-i-ti, s.
anghyssonder, anaddasrwydd, anghy-
tundeb, anghymhwysder.
Disconnect, dus-con-nect', v. a. dadgys-
sylltu, gwahanu, dydoli, ysgaru, dad-
gyfuno.
Disconnection, dus-con-nec'-shyn, «.
dadgyssyUtiad, gwahaniad, ammherth-
ynasedd, anghyfieuad.
Disconsent, dus -con-sent', v. a. anghy-
tuno, anghydsynio, anghydgordio ;
gwahaniaethu, amrywio. ,
Disconsolate, dus-con'-s6-let, a. anghy-
surus, digysuT, anhylon ; prudd, trist ;
galarus, dybryd.
Disconsolation, dus-con-s6-le'-shyn, «.
anghysur ; annyddanwch.
Discontent, dus-con-tent', v. a. anfodd-
hau, anf oddloni, coddi ; anesmwytho ;
gofidio, cythryblu : — a. anfoddlawn^
Discontented.
Discontented, dus-con-ten'-ted, a. anf odd-
Ion, anhyfodd, anesmwyth, aflonydd.
Discontentedness,dus-con-ten'-ted-nes, )
Discontentment, dus-con-tent'-ment, )
s. anfoddlonrwydd, anfoddineb; an-
esmwythder, anniddigi'wydd, dygn-
edd, cythrudd.
Discontinuance, dus-con-tun'-iw-yns, s.
ammharh&d ; dysbaid, paid, tawl, tol-
iant, seibiant, hamdden, gorphwys,
attalfa ; gadawiad, gollyngiad ; encyd,
cyfiwng.
Discontinuation, dus-con-tun-iw-e'-shyn,
s. ammharh&d, disbaihad, dysbeidiad ;
anghyfunedd, toriad, cyfunedd; ang-
hydoliwydd, anolj^niaeth ; annefod,
anghynnefinder, anarfer.
o, Ho; n, djillj w, 8wn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DISC
220
DISC
1
Discontinue, dus-con-tun'-iw, v. a. am-
mharhau, ammhara, peidio, dysbeid-
io ; gadael, anghyfuno.
Discontinuity, dus-con-tun-iV-i-ti, s.
anghydolrwydd, anolyndeb, anghyf-
ander, anymlyniad, anundeb.
Discontinuous, dus-con-tun'-iw-yz, a.
ammharhaol, t^medig ; anghyf an,
anolynol ; gwahanedig, ysgaredig ;
agored, anghyssylltedig.
Disconvenience, dus-con-fi'-ni-ens, «.
anghyssondeb, angliytundeb, anghyd-
syniad.
Disconvenient, dus-con-ft'-ni-ent, a.
anghysson, anghyfladd.
Discord, dus'-cord, s. anghydfod, anghy-
tundeb, angliydweddiad, anghydgord-
iad, anghyssondeb, anghydsain; am-
rafael, ymryson, cynhen.
Discordance, dus-cor'-dyns, ) s. anghy-
Discordancy, dus-cor'-dyn-si, j tundeb,
asmiideh= Discord.
Discordant, dus-cor'-dynt, a. anghytftn,
anghyfunol, anghydsain, anghydgord,
anghydgerdd, anghydlais, digynghan;
anghysson, gwrthwynebol.
Discount, dus'-cownt, s. toliant, tawl,
anghyfrif ; dattyniad; lleihM cyfrif
am da,l ax law.
Discount, dus-cownt', v. toli, anghyfrif,
dattynu; lleihau cyfrif am dMarlaw;
tynu yn ol.
Discountenance, dus-cown'-tu-nyns, v.
a. anghefnogi, digaloni, anghysuro ;
rhwystro, attal ; gwrthwynebu ;
anghymmeradwyo : — s. anghalondid,
anghefnogrwydd ; anghysur ; an-
ffafr, gwg, soriant, rhwystr, ystwy.
Disc-ountenancer, dus-cown'-tu-nyn-syr,
s. anghefnogwr, anghalonogwr.
Discounter, dus-cown'-tyr, s. toliedydd,
anghyfrifwr, a fenthycio arian ar dol-
ion.
Discourage, dus-cyr'-ij, dus-cyy-cj, v.
a. anghefnogi, anghysuro, llyfrhau;
gwrthgynghori ; goluddio, rhwystro.
Discouragement, dus-cyr'-ij-ment, s.
anghefnogiad, digaloniad ; anghysur ;
lludd, rhwystr, attaliad.
Discouraging, dus-cyr'-ij -ing, a. llyfr-
haol, anghefnogol, anghysurus.
Discourse, dus-co'yrs, s. ymadrodd, ym-
ddyddan, cymddyddan ; traethawd,
traith ; araeth, araith ; pregeth, ym-
gom, siarad, cydsiarad, cynnadledd,
parabl, cyf ariaith ; ysgwrs, ymresym-
iad, dadl, iaith : — v. ymadroddi, ym-
ddyddan, cymddyddan, siarad, siared.
ymchwedleua, ymgomio, cydsiarad ;
ysgwrsio, traethu, areithio, parlio,
parablu, llefaru, pregethu ; jrmrea-
ymu, cymhwyllo; cynnadleddu.
Discoursive, dus-co'yr-suf, a. rhesym-
iadol, ymresymol, cymhwyllus ; ym-
adroddol, ymgomiol, cymddyddanol ;
siaradus, treithiol.
Discourteous, dus-co'yr-^yz, a. aiifoes-
gar, anfwyn, anfoddus, ansyber, an-
foneddigaidd, anghyweithas, anhyn-
aws, anwar, taiog.
Discourtesy, dus-cyr'-tu-si, «. anfoesgar-
wch, anfoneddigrwydd, ansyberwyd ;
drygfoes, ammharch, sarh5,d ; anghy-
mwynas.
Discous, dus'-cyz, a. dysglaidd ; llydan ;
gwastadgrwn.
Discover, dus-cyf -yr, v. a. darganfod,
dadguddio, dadenhuddo, egluro, ol-
rhain ; gweled, canfod, amlygu, ys-
beio, ysbio ; dadorchuddio, peithio.
Discoverable, dus-cyf'-yr-ybl, a. can-
fyddadwy, olrheinadwy, hywel, am-
Iwg, dirnadwy.
Discovery, dus-cyf-yr-i, s. dadguddiad,
darganfyddiad, dadenhuddiad, daden-
cuddiad, olrheiniad, annirgeliad, dy-
noethiad, canf odiad ; gwybodaeth,
copinod.
Discredit, dus-cred'-ut, s. anghlod, an-
urddas, achlod, gwarth, ammharch,
dirmyg, disgred, anymddiried : — v. a,
gwai-thruddo, anurddo, diwyno, di-
frio, sarhau, ammherchi; anghoelio,
anghredu.
Discreditable, dus-cred'-i-tybl, a. gwa-
radwyddol, gwarthus, anhyglod.
Discreet, dus-crit', a. call, synwyrd,
doeth, pwyllog, deaUgar, ystyrio^
sad, cynghorus, dosbarthus, dfledfryd,
prudd, dwysgall, craff, syml, dichlyn,
gochelgar ; cynnil, celfydd, cymhen,
cyfarwydd.
Discreetness, dus-crtt'-nes, s. caUineb,
pwyUogrwydd, synwyroldeb.
Discrepance, dus-crep'-yns, )s. gwa-
Discrepancy, dus-crep'-yn-si, J han-
iaeth, anghydfod, anghytundeb,
anghyssonder, anghydfyddiaeth, am-
rafael, anghydgordiad, gwrthwyneb-
rwydd, croesineb, amrywiaeth.
Discrepant, dus-crep'-ynt, o. anghys-
son, anghytftn, anghytunol, gwahan-
ol, gwrthwyneb, croes.
Discrete, dus-crtt', a. gwahanredol, dy-
doledig, dosbarthedig, neiUduedig ;
ar wahan ; gwahaniadol.
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon
DISC
221
DISE
Discretion, dus-cresh'-yn, s. callineb,
synwyr, doethineb, pwyll, dysbwyll,
yinbwyll, ystyriaeth ; gwalianiad, dy-
doliad.
I Discretional, dus-cresh'-yn-yl, ) a.
i Discretionary, dus-cresh'-yn-yr-i, ) di-
jimmodol, anainmodol, annherfynol,
digyfyng.
Discretive, dus-cri'-tuf, a. gwahaniad-
ol, dosbarthus, neillduedigol, dadgys-
sylltiol.
I Discriminable, dus-crum'-i-nybl, a. gwa-
hanadwy, dydoladwy ; dosbarthad-
wy.
1 Discriminate, dus-crum'-i-net, v. gwa-
haniaethu, gwalianredu, dynodi, dos-
barthu, partliiannu, gwahannodi,
darnodi, gwahanu, neillduo, dydoli :
— a. gwahanredol, gwahanol, gwahan-
iaethol ; gwabanedig, dydoledig,
parthediannus.
1 Discriminating, diTs-crum'-i-ne-ting, \
I Discriminative, dus-cnim'-i-ne-tuf, J '
gwahauiaethol, gohanredol, rhagor-
nodol, dosbarthol, nodweddol, neUl-
duol, parthiannus, paitliredus.
I Discrimination, dus-crum-i-ne'-shyn, s.
gwahaniaeth, gwahanred ; gwahan-
nodiad, dynodiad, dosbarthiad, gwa-
haniad, dydoliad, neullduad ; dos-
barth, amrywiaeth ; nodeb, arwydd-
nod ; parthiediant, parthred.
Discubitory, dus-ciw'-bu-tyr-i, a. go-
gwyddol, lledorweddol.
Disculpate, dus-cyl'-pet, v. a. difeio, di-
henro, glanhau, cyfiawnhau, dieuogi,
digylu.
IJisGumbency, dis-cym'-ben-si, s. lled-
orweddiad, ]ledorwedd.
Discumber, dus-cym'-byr, v. a. dad-
feichio, dadrwystro, diluddio, dad-
Iwytho.
Discursion, dus-cyr'-shyn, s. amrediad,
damrediad, amwibiad, amdrampiad,
amdramwyad, tramp, tramwy.
Discursive, dus-cyr'-suf, a. amredol,
damredol, gwibiog, crwydrol, anwadal,
ansefydlog ; cymhwyllus, ymresymol.
Discursiveness, dus-cyi-'-suf-nes, s. gwib-
iogrwydd ; ymresymoldeb, arbwyll-
ineb.
Diacursory, dus-cyr'-syr-i, a. cymhwyll-
us, ymresymiadol, rhesymol.
Discus, dus'-cys, s. coetan ; taflrwy,
llechen dafl ; gwyneb (yr haul neu'r
Uoer) ; wyneb, clawr, Snw ; gwyneb
blodeuyn ; dysgl.
Discuss, dus-cys', v. a. holi, chwUio,
trin, arholi ; ymresymu yn nghylch ;
rhesymu, ymdrin &,; chwalu, gwas-
garu ; amlygu, egluro ; gogrynu, try-
chwilio ; chwilfriwio ; tori.
Discussion, duscysh'-yn, \s. holiad,
Discussing, dus-cys'-sing, ) chwiliad,
arholiad, ymresymiad, dadleuad, trin-
iad ; amlygiad, eglurhad ; gwasgariad,
trychwaUad ; cylafaredd.
Discussive, dus-cys'-suf, ) a. chwal-
Discutient, dus-ciitZ-shyht, j iadol,
gwasgarol, trychwaliadol : — s. chwal-
gyffyr.
Disdain, dus-den', duz-den', v. a. dir-
mygu, diystyni, tremygu, dibrisio;
fifieiddio, byclianu ; ysgornio, iomi :
— «. dirmyg, diystyrwch ; dibrisdod ;
ffieiddiad ; trahk, balchder, rhyfyg,
ysgorn, orn.
Disdainful, dus-den'-ffwl, a. diystyrllyd,
dirmygol, ysgornUyd ; trahaus, sar-
haus, tfroenuchel, gwatwarus, balch,
flfrom, digllawn.
Disdainfulness, dus-den' -flfwl-nes, ) «.
Disdaining, dus-den'-ing, ) dir-
myg, diystyredd, tremygolrwydd ;
trabiiusder, ucheldrem, coegfalchder,
flfroenuchder.
Disdiapason, dus-di-y-pc'-zyn, «. dy-
gyngherdd, dygynghan.
Disease, duz-iz', s. clefyd, afiechyd, do-
lur, haint, clwyf, anhwyldeb, selni,
saldra,annliymmer, gwst, echur, clefni:
— V. a. anhwylio, heintio, clwyfo,
dolurio, poeni ; annlirefnu.
Diseased, duz-izd', a. claf, afiach, clwyf-
us, dolurus, anhwylus, sal.
Diseaseful, duz-iz'-tfwl, a. heintlawn,
heintiog, clefydlawn ; anesmwythol,
Diseasement, duz-iz'-ment, s. anes-
mwythder, aflonyddwch, blinder,
anghyfleusdra.
Disedged, dus-ejd', a. difin, anfiniog,
pwl, diawch, anawchus.
Disembark, dus-em-barc', v. tirio, glan-
io, arlanio, dadlongi, dadf orio ; dad-
Iwytho.
Disembarass, dus-em-bar'-ys, v. a. di-
rwystro, diddyrysu, dadrysu, dinidr,
dadluddio, rhyddhau, annhraUodi.
Disembay, dus-em-be', v. a. dadfach-
wyo, ymryddhau o fachwy (cilfach).
DisembeUished, dus-em-bel'-ishd, a. an-
addurnedig, diaddum.
Disembitter, dus-em-but'-tyr, v. a. dad-
chwerwi ; melysu, melusu.
Disembodied, dus-em-bod'-ud, a.
angborffedig, digorffol ; gwahanedig.
i), llo; u, dull; w, swn; w, pwn ; y, yr; 9, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DISE
222
DISG
Disembody, dus-em-bod'-i, v. a. anghorff-
ori, dadgorfifori, disgorffori.
Disembogue, dus-em-bog*, v. ymarllwys,
aberu; ymdywallt, rhedeg; arllwys,
tywallt, llifeirio.
Disembosom, dus-em-bV-zym, v. a.
dadfonwesu, difjmwesu.
Disembouchure, dus-em-bo-sb?</''yr, s.
aber, ceg afon ; ymarllwysfa.
Disembowel, dus-em-bow'-el, v. a. dad-
berfeddu, diberfeddu.
Disembroil, dus-em-broil', v. a. rhydd-
hau, dadrwystro, diddjrrysu ; dinidro,
difethlu; anghythryblu, anghyffroi.
Disenable, dus-en-e'-bl, v. a. anaUuogi,
dinerthu; anghymhwyso.
Disenchant, dus-en-Qant', v. a. dad-
swyno, gwrthswyno, dadreibio, dad-
gyfareddu.
Disencumber, dus-en-cym'-byr, v. a.
dadrwystro, difeichio, rhyddhau; es-
mwythau, diormesu.
Disencumbrance, dus-en-C3nii'-bryns, s.
dadrwystriad, diluddiad, rhyddha,d.
Disengage, dus-en-gej', v. a. rhyddhau ;
dadrwystro, diddyrysu, dadrysu, di-
gaethiwo, dadrwymo, goUwng, dat-
tod ; gwahanu, diddyfnu.
Disengaged, dus-en-gejd', a. rhydd, di-
nidr, dirwym; diangol, gwaredol;
gwag; hamddenol; seibiol; diwaith,
diofal, segur.
Disengagement, dus-en-gej' -ment, s.
hamdden, seibiant ; rhyddid ; rhydd-
ha,d, ym wared, gollyngdod ; dydoliad.
Disennoble, dus-en-no'-bl, v. a. diradd-
io, difreinio, anfr'io, anurddasu.
DisenroU, dus-en-rol', v. a. dadgoflyfru,
dadgofrestru, dadrestru.
Disenslave, dus-en-slef , v. a. dadgaeth-
iwo, esgaethu; rhyddhau, gwaredu.
Disentangle, dus-en-tang'-gl, v. a. dad-
rysu, dad-ddyrysu, dadrwystro. rhydd-
hau, dattod, rhwyddhau, dadfaglu,
dadblygu ; gwahanu, dydoli.
Disenthral, dus-en-throl', v. a. dadgaeth-
iwo, anghaethiwo, esgaethu ; rhydd-
hau, gwaredu.
Disenthrone, dus-en-thron', v. a. dior-
seddu, dadorseddu.
Disentitle, dus-en-tei'-tl, v. a. dadhawl-
io, difreintio.
Disentrance, dus-en-trans', v. a. dad-
ebru, dadlesmeirio, dadfasu.
Disespouse, dus-es-pow/, v. a. dad-ddy-
weddio, dadbriodi, ysgaru.
Disesteem, dus-es-tim', dus-i-stim', s.
ammharch, anfri, anhoflfedd, anghym-
myredd, anghymmeriad, bychande
dibrisdod, dirmyg, diystyrwch, d
barchiad : — v. a. dibrisio, dibarchu
anhoffi, diystyru, anfrio, goganu.
Disesteemation, dus-es-ti-me'-shyn, ».
dibarchedd=2)Mestee7n,, s.
Disfavour, dus-ffe'-fyr, s. anffafr, diag-
rhydedcl, anghymmeriad, anurddas ;
anghefnogiad, anghymmeradwyaeth,
anfoddlonrwydd, anfri, ammharch ;
anghariad, cawdd, soriant ; anf erth-
wch, hagredd : — v. a. anffafrio,
anghymmeradwyo, gwrthwynebu; an-
hoffi ; anghymmwynasu ; anffurfio,
hacru.
Disfiguration, dus-fiiig-iw-re'-shyn, «.
anffurfiad, anharddia^d, hagriad; hagr-
wch.
Disfigure, dus-ffug'-iwyr, v. a. anffurfio,
aflunio, hacru, ammhrydferthu,
gwrthuno, hyllu ; difwyno ; anafn,
ammharu.
Disfigurement, dus-ffug'-iyr-ment, s. an-
ffurfiad = Disfiguration.
Disfranchise, dus-fran'-9eiz, v. a. di-
freinio, difreintio, dadfreinio, dad-
freinioli, difwrdeisio ; difuddio.
Disfranchisement, dus-ffran-9eiz'-ment,
s. difreiniad, dadfreintiad, difwrdeis-
iad.
Disfumish, dus-ffyi'-nish, v. a. annod-
refnu, diddodrefnu ; diaddumo.
Disgamish, dus-gar'-nish, v. a. anadd-
urno, dadaddumo ; annhrwsio ; diosg,
dihatru, dynoethi ; dadgyf arparu,
dattrecio.
Disgarrison, dus-gar'-ru-syn, v. a. an-
warchadw ; amddifadu o warchlu.
Disglorify, dus-gl6'-ru-ffei, v. a. anogon-
eddu, dadogoneddu ; ammharchu, di-
frio.
Disgorge, dus-gorj', v. a. chvryAa., cyi-
ogi, dadlyngcu ; arUwys, tywaJlt.
Disgrace, dus-grcs', s. gwarth, anfri, an-
urddas, gwaradwydd, ammharch,
achlod, dianrhydedd, cywilydd,
anghymmeriad, anghymmyredd, an-
ffafr; anfoddlonrwydd, gwg, soriant,
anffawd, adfyd -.—v. a. gwarthruddo,
gwaradwyddo, ammharchu ; difrein-
io; anurddasu; diswyddo.
Disgraceful, dus-gres'-ffwl, a. gwarthu^
gwaradwyddus, ammharchus; gogan-
us, sarhaus, dirmygus, enllibaidd.
Disgracefulness, dus-gres'-ffwl-nes, t.
gwarthusrwydd, ammharchusrwydd,
cywilydd-dra ; gwarthrudd, anghlod.
Disgracious, dus-gre'-shyz, a. anradlawn^
m, fel a yn tad; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy j o, lloui
DISH
223
DISI
anraslawn ; annhirion, angharuaidd,
anfoddhaol.
Disgregate, dus'-gri-get, v. a. gwahanu,
dydoli, gwasgaru, chwalu.
Disguise, dus-geiz', v. a. lledrithio,
ffugio, ffuantu, dieithro, cuddio,
celu, rhagrithio, dirgelu; anffurfio,-
mygydu; raeddwi :— s. lleurith, ffug,
'hud, rhith, mwgwd, gorchudd, cochl ;
cysgod, esgus, rhagrith, ffugiant,
meddwdod.
Disguisedly, dus-gei'-zed-li, a. yn lled-
rithiog, yn fFugiog ; trwy hud, dan
rith; yn rhagrithiol.
Disguisement, dus-geiz' -ment, s. twyll-
wisg, flFugwisg, dieithrwisg, mwgwd ;
ffugwedd, geuwedd, gau ymddangos-
iad.
Disgust, dus-gyst', s. gwrthflas, diflas-
dod ; ffieiddrwydd, gwrthwyneb-
rwydd, gloesyndod ; anhoffedd, casin-
eb, soriant ; anfoddlonrwydd : — v. a.
diflasu, ffieiddio, casau; diarchwaethu,
anfoddhau; sarhau, coddi ; dirmygu;
anhoffi ; sori, ffromi, digio.
! Disgustful, dus-gyst'-ffwl, ) a. diflas.
Disgusting, dus-gys'-ting, \ cas, ffi-
aidd, gwrthwyneblyd, anhyfryd, alar-
llyd, atgas, casaol, gwrthwynebus,
drygsawrus.
Dish, dish, s. dysgl, ysgudell ; ffiol,
cwpan, cogan, cawg, mail; cafn,
dysglaid, ffiolaid ; saig : — v. a. dysgl-
eidio, dysglu, ysgudellu, seigio, meilio;
cafnu, crymbantu ; dsrfeth, niweidio.
Dishabil, I dus-y-bul', s. anwisg, dad-
Dishabille, I wisg, dattrws, boreuwisg,
llaeswisg, llaesbais.
Disharmonious, dus-har-mo'-ni-yz, a.
anghysson, anghydgordiol, anghyd-
syniol.
Dish-cloth, dish'-cloth, \s.^ cadach
Dish-clout, dish'-clowt, ( Hestri,
dwtyTi Uestri; pUyn Uestri.
Dishearten, dus-har'-tn, v. a. digaloni,
llyfrhau, anghalonogi ; anghysuro,
tnstau, ffrwyno.
Disheartening, dus-harf-ning, a. tor-
galonus, tor-calonus, llyfrhaol ; digy-
sur, anghysurus ; aflwyddiannus, an-
fFodus, diffynniant.
Disherison, dus-her'-i-zn, s. dietifedd-
iad.
Disheritance, dus-her'-i-tyns, s. dieti-
feddiaeth, didreftadaeth.
Dishevel, di-shef'-yl, v. ffluwehio; an-
nhrefnu ; disgammaru ; annhrefnu'r
gwallt.
Dishing, dish'-ing, a. dysglog, ceuol.
Dish-meat, dish'-mit, s. Uymeidfwyd,
bwyd dysgl, bwyd Uwy.
Dishonest, dus-on'-est, duz-on'-est, a.
anonest, anghyfiawn, anghywir, di-
ffaeth, bmmt, aflan, anniwair, halog,
trjrthyll ; anffyddlawn, dichellgar ;
gwarthus, ammharchus.
Dishonesty, dus-on'-es-ti, s. anonest-
rwydd, anghyfiawnder, anaddwyn-
der, dyhirwch ; anniweirdeb, aflen-
did; twyU, geudeb, bradwriaeth;
drygioni; gwarth.
Dishonour, dus-on'-yr, s. dianrhydedd,
gwarth, gwaradwydd, ammharch, an-
urddas, achlod, sarh4d, ammraint: —
V. a. dianrhydeddu, gwarthruddo,
gwaradwyddo, ammharchu, anurdd-
asu ; halogi, diforwyno, anghymmer-
adwyo.
Dishumour, dus-i«/-myr, s. anniddig-
rwydd, anfoddogrwydd ; natur ddrwg,
drygnaws. [golchion llestri.
Dish-water, dish'-wo-tyr, s. dwr llestri,
Disimprovement, dus-im-pKof'-ment, s.
anwellineb, anweMd ; gwaethygiad.
Disincarcerate, dus-in-car^-syr-et, v. a.
digarcharu, disgarcharu.
Disinclination, dus-un-cU-ne'-shyn, s.
annhuedd, annhueddiad, anewyUys-
garwch, anogwyddiad, gwrthwyneb,
gwrthfryd, annhueddfryd ; casineb,
gwrthnaws, diawchedd.
Disincline, dus-un-clein', v. a. annhu-
eddu, diogwyddo, anwyUysio; di-
awchu, dattueddu.
Disincorporate, dus-in-cor'-po-ret, v. a.
dadgorffori ; gwahanu, dadgym-
mysgu.
Disingenuity, dus-un-ji-niio'-i-ti, s. an-
nhegwch, ammhurdeb; dichell, twyU.
Disingenuous, dus-un-jen'-iw-yz, a. an-
nheg, anonest, anghywir, ammhur ;
ffuantus, rhagrithiol ; cyfrwys, dich-
ellgar; gwael, anfoneddigaidd, cyr-
rith.
Disingenuousness, dus-in-jen'-iw-yz-nes,
s. annhegwch, anghleuder ; ffuant ;
cyfrwysdra, hoced, baweiddrwydd,
crintach, anhaeledd.
Disinhabit, dus-in-hab'-ut, v. a. dian-
neddu, dadanneddu.
Disinherit, dus-in-hei-'-ut, v. a. dieti-
feddu, didreftadu, dattifeddu; di-
hawlio, difuddio.
Disintegration, dus-in-ti-gre'-shyn, s.
dadgyfraniad, anghyfraniad, d^dsym-
iad.
5, Ho; u, duU; 10, swn; w, pwn; y, yr; s, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DISL
224
DISO
Disinter, dus-in-tyr', v. a. dadgladdu,
diddaiaxu ; dwyn i'r goleu.
Disinterest, dus-in'-tyr-est, s. anfantais,
afles, colled ; annyddordeb ; diystjT-
iad : — v. a. diddori, annyddori, di-
hunanu.
Disinterested, dus-in'-tyr-es-ted, a. di-
duedd, anhunanol, anwyrog, cleu-
fryd ; ammhleidgar, rhydd, teg ; dielw.
Disinteresting, dus-in'-tyr-es-ting, a.
annyddorol, annyddorgar.
Disinthral, ) dus-in-throl', v. a. dad-
DisinthraU, ) ga,eth.iwo=D Isenthral.
Disinure, dus-i-niVyr, v. a. diarferu,
dadarferu, anghynnefino.
Disinvolve, dus-in-folf', v. a. dador-
chuddio, dynosthi ; dadblygu ; dad-
rysu, rhyddhau.
Disjection, dus-jec'-shyn, s. chwaliad,
gwasgariad, dymchweliad.
Disjoin, dus-join', v. a. daduno, dad-
gyssylltu, gwahanu, ysgar, dadgydio,
dosbarthu, dydoli.
Disjoint, dus-joint', v. dadgymmalu,
dadreddu ; chwarthorio ; darnio ; gwa-
hanu, rhanu ; ymwahanu : — a. dad-
gymmaledig, anghyssylltedig.
Disjudication, dus-jw-di-ce'-shyn, «.
barn, dedfryd, penderfyniad.
Disjunct, dus-jyngct', a. dadgyssylltedig,
digysswllt ; gwahanol, ysgaredig.
Disjunction, dus-jyngc'-shyn, s. dadgys-
sylltiad, daduniad, gwahaniad, parth-
iad, ymadawiad ; anundeb, ysgar-
iaeth.
Disjunctive, dus-jyngc'-tuf, a. gwahan-
iailol, dadgyssylltiol, esgarol, anghyf-
ieuol :— s. gwahaniedur, dadgyssyUt-
air, cyssylltiad gwahaniadol : — pi.
gwahaniadoHon, gwahanieduron.
Disk, dusc, s. gwyneb (yr havZ, j lloer,
neu blaned)-=Disc.
Diskindness, dus-ceind'-nes, s. anghar-
edigrwydd, anfwynder, anhynawsedd,
sarMd, niwed, adwyth, cam.
Dislike, dus-leic', 8. anhoffder, anfodd-
Md ; anghymmeradwyaeth ; gwrth-
wyneb ; casineb, gwrthnaws, anghar-
iad: — v. a. anhoffi, anghymmerad-
wyo, angharu ; casau, diflasu ar.
Disllken, dus-lei'-cn, v. a. aiighyffel-
ybu, annhebygu.
Dislikeness, dus-leic' -nes, s. annhebyg-
rwydd, angliyffelybrwydd, annhebyg-
oldeb.
DisUmb, dus-lum', v. a. diaelodi, dad-
aelodi.
Dislocate, dus'-lo-cet, v. a. dadgym-
malu, disgymmalu ; dileu ; symmud :
— a. disle; dadgymmaledig, disgym-
malus.
Dislocation, dus-lo-ce'-shjm, s. dadgym-
maliad, disgyinmaliad ; dislead.
Dislodge, dus-loj', v. dilochesu, dilet-
tya ; tarfu, cilgwtliio ; symmud,
mudo.
Disloyal, dus-loi'-yl, a. anffyddlawn,
anghywir, annheymgarol ; bradwros,
anwadal, anufydd.
Disloyalty, dus-loi'-yl-ti, s. anffyddlon-
deb, annheyrngarwch ; bradwriaeth.
Dismal, duz'-myl, a. erchyll, hyll, ceth-
in, echi-ydus, prudd, trist, galarus,
alaethus, anghysurus ; trwch, trych-
inebus, anffodus ; tosturus, gresynol ;
tywyll, gwrm ; ofnadwy, anguriol,
dyclirynllyd.
Dismalness, duz'-myl-nes, s. erchyUdod,
echryslonedd ; arswyd ; tywyllwch ;
tristwch.
Dismantle, dus-man'-tl, v. a. difantellu;
diosg, dihatru ; dynoethi ; digaeru,
dadfurio ; difuddio ; rhyddhau ; dat-
taclu; digoclJi.
Dismask, dus-masc', v. a. difygydu,
dadfygydu ; noethi, dadorchuddio,
dadgelu.
Dismast, dus-mast', v. a. dihwylbrenu,
dihwylieru.
Dismay, dus-me', v. a. dychrynu, braw-
ychu, ofni, digaloni, Uyfrnau; cyth-
ruddo.
Disme, dim, ) , , , j
Dime,deim; | »• degwm ; degfed.
Dismember, dus-mem'-byr, v. a. diael-
odi, dadaelodi; llarpio, darnio,
rhwygo.
Dismiss, dus-mus', v. a. gollwng, rhydd-
hau ; darddanfon, anfon ; diswyddo;
disbarhau.
Dismissal, dus-mus'-syl, i s. goUyn"-
Dismission, dus-mish'-yn, ( dod, goU-
yngiad, rhyddhdd, anfoniad ; madd-
euant ; symmudiad.
Dismissive, dus-mus'-suf, a. gollyngol.
Dismortgage, dus-mor'-gcj, v. a. dad-
wystlo, diwystlo, dadarwystlo.
Dismount, dus-mownt', v. disgyn ; dis-
gyn oddi ar farch ; dadymchwelyd,
Disnatured, dus-ne'-^yrd, a. annaturio^ |
dianian, anhynaws.
Disobedience, dus-o-bi'-di-ens, s, annf-
ydd-dod, anufyddhM; anostyngeidd-
rwydd, cyndynrwydd, ystyfnigrwydcl,
anwarogaeth ; trosedd, anhyweddiad;
af rywiogrwyd d .
a, fel a yn ted ; a, caui ; e, Ueu ; e, pen ; f, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn h wy ; o, lion ;
DISP
225
DISP
Disobedient, dus-o-bt'-di-ent, a. arnif-
ydd, cyndyn, cildyn, anliydyii, gwxth-
nysig, ystyfiiig, anhywaith, tyn, pen-
galed, aiihydrin, afrywiog.
Disobey, dus-o-be', v. a. anufyddhau ;
gwrthladd, gwrthwynebu, gwrthryn ;
troseddu.
Disobligation, dus-ob-li-gc'-shyn, s. an-
foddhad, afrwymedigaeth, anghym-
■mwynas ; trosedd, bai, casineb.
Disobligatory, dus-ob'-li-ge-tyr-i, a. af-
rwymedigol, afi-wymol.
Disoblige, dus-ci-bleij', v. a. anfoddhau,
anfoddloni, digio, anfoddogi ; sarhau,
drygu.
Disobliging, dus-()-blei'-jing, a. anfwyn,
diserch, sur, anhynaws, anfoesgar,
taiog, anghymmwynasgar ; anghy-
weithas, sarhaus ; tramgwyddus, blin.
Disorbed, dus-orbd', a. disrodog, dad-
rodog, dadgylchlwybrog."
Disorder, dus-or'-dyr, s. annhrefn, an-
nybendod, angliymhendod, afreol-
aeth, annosbarth, aflywodraeth, dy-
fysgi, terfysg, cytlu-wfl, cyffro, llan-
astr; anhwyl, clefyd, afiechyd, selni:
— V. a. annhrefnu ; cymmysgu, cy-
tkryblu, trallodi, cyffroi; anhwylio ;
aflonyddu, dadyrddu.
Disorderly, dus-or'-dyr-li, a. afreolus,
aflyT\^odraethus, direol, digyfraith ;
annlirefnus ; annyben, cymmysg ;
terfysglyd ; trythyU, rhwystrus : — ad.
yn afreolus, heb na rheol na threfn ;
allan o drefn.
Disordinate, dus-or'-di-net, a. afreol-
aidd, annhrefnus.
Disorganization, dus-or-gan-i-ze'-shyn,
«. dadgyfluniad, dattrefniad, dadgyf-
ansoddiad.
Disorganize, dus-or'-gy-neiz, v. a. dad-
gyflunio, dadgyweirio, dattrefnu, dad-
•wneuthur, dadgjrfansoddi.
Disown, dus-6n', v. a. gwadu, diarddel,
diarddelw, gwrthod ; dihawlu, naciiu.
Disoxydate, dus-oc'-ai-det, v. a. dadegr-
idio,
Disoxygenate, dus-oc'-si-jen-et, v. a.
dadufelxi, dadufeleio.
Dispair, dus-pe'yr, v. a. disbaru, dad-
baru, dadgyplu.
Disparage, dus-par'-cj, dus-par'-ij, v. a.
bychanu, dirmygu, ammherchi, di-
frio, dibrisio, diystyru, gwaradwyddo,
cablu, enllibio; aniirddo, iselhau;
ieiio yn anghymharus.
Disparagement, dus-par'-cj -ment, s.
gwarth, ajifri, anurddas, gwaradwydd,
ammharch; gogan, enllib; iseMd,
byclianiad.
Disparate, dus'-par-ct, a. annhebyg,
angliyffelyb, anghyf artal, anghymhar-
us.
Disparates, dus'-par-ets, s. pi. annheb-
ygion, anghyffelybion ; petliau nas
gellir eu cymharu.
Disparity, dus-pai'-i-ti, s. anghyfartal-
edd, anghyffelybrwydd, annhebyg-
rwydd, anghymharedd ; afreoiedd.
Dispark, dus-parc', v. a. dadbarcio, dis-
barcio ; agoryd pare ; agor.
Dispart, dus-pait', v. gwahanu, rhanu,
parthu, dadgyssylltu, dysbarthu ;
rhwygo, tori ; ymagor, ymhoUti ; dys-
barthnodi, safnrwyo:— s. dysbarth=
trwch mettelgwn yn y genau a'r bon.
Dispassion, dus-pash'-yn, s. arafedd ;
diddigrwydd ; dideimladrwydd.
Dispassionate, dus-pash'-yn-et, a. tawel,
araf, Uariaidd, pwyUus, esmwyth, di-
gyffro; cymmedrol, ammhleidgar.
Dispatch, dus-pa?', v. a. hrysio=I)es-
patch.
Dispel, dus-pel', v. a. gwasgam, cliwalu,
taenu, tarfu ; gyru ar ffo.
Dispend, dus-pend', v. a. treulio, gwar-
io ; gwastraifu, af radloni, dif a, ysu.
Dispensable, dus-pen'-sybl, a. hebgor-
adwy, liebgorol.
Dispensary, dus-pen'-syr-i, s. meddygfa,
meddygdy, clafdy; cyffyrdy.
Dispensation, dus-pen-se'-shyn, s. gor-
uchwyliaeth ; triniaeth, triniad ; cyf-
raniad, trefniad, agweddiad, gor-
chwyl ; braint, trwydded, cenad, can-
iatdd, cynnwys, cynnwysiad, heb-
goriad, esgusodeb ; maddeuant, goU-
yngdod, goddefiad.
Dispensative, dus-pen'-sy-tuf, a.trwydd-
edol.
Dispensatory, dus-pen'-sy-tyr-i, a. heb-
goriadol ; trwyddedol : — s. cyfferiad-
ur, cyfferlyfr, meddygiadur.
Dispense, dus-pens', v. a. cyfranu,
rhanu, dosbarthu ; gweinyddu ; es-
gusodi; hebgor.
Dispenser, dus-pen'-syr, s. C3rfranydd,
dosbarthwr, gwehynwr, gweinydd.
Dispensing, dus-pen'-sing, a. hebgoriad-
ol, trwyddedol, breintiol.
Dispense with, dus-pens' wudd, v. a.
hebgor, goddef i ; gadael i ; cydoddef
h ; caniatau, maddeu, esgusodi ; rhoi
lieibio.
Dispeople, dus-pi'-pl, v. a. dibobli; di-
frodi, anrheithio, difleithio.
0, llo; u, dull; w, swn; w, pwii ; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, ssel.
DISP
226
DISP
Dispennous, dus-pyr'-niyz, a. deuliad-
og.
Disperse, dus-pyrs', v. gwasgaru, cliwaJu,
hau, taenu ; tarfu ; dosbarthu ; ym-
wasgaru ; diflanu.
Dispersedly, dus-pyr'-sed-li, ad. yn
wasgaredig; ar wasgax, ar led, yn
llanastr.
Dispersion, dus-pyi''-shyn, s. gwasgax-
iad, cliwaliad, taeniad, llanasto.
Dispirit, dus-spur'-ut, v. a. ^galoni,
llyfrhau, anwroli; dychrynu; trist-
au.
Displace, dus-jiles', v. a. dileu, disleu,
symmud; dadosod; diswyddo; an-
rdirefnu, cymmysgu.
Displacency, dus-ple'-sen-si, s. anfodd-
liad, anfodd, anf oddgarwcli ; anfwyn-
der, anfoesgarwch.
Displant, dus-plant', v. a. dadblanu, di-
wreiddio, dianneddu ; symnmd.
Displantation, dus-plan-tc'-sliyn, s. dad-
blaniad, dadwreiddiad ; dianneddiad ;
symmudiad.
Display, dus-ple*, v. a. arddangos,
taenu, Uedu, dadblygu, agor ; dadgan,
darliinio; llydanu; cwhwfan; difyn-
io, tori; baldardd:— s. arddangosiad,
jrtnddangosiad, disblygiad, taeniad ;
amlygiad, agoriad; dangosfa.
Displeasant, dus-plez'-ynt, a. anhyfryd,
annymunol, ajif oddus, annhirion ;
cas, atgas, ffiaidd, dygn, blin.
Displease, dus-pliz', v. a. anfoddio, an-
foddhau ; digio, sori, tramgwyddo,
digUoni, cyffroi, cynhyrfu ; casau, di-
flasu.
Displeasing, dus-pH'-zing, a. anhyfryd
^=Displeasant.
DispleasTire, dus-plezh'-yr, s. anfoddlon-
rwydd, anfodd, anghariad ; digofaint,
dig, soriant, Uid, Uidiogrwydd, gwg;
tramgwydd, anghymmwynas, niwed.
Displode, dus-pl6d', v. ffrwydro, tori;
ymddryUio, ymdori.
Displosion, dus-plo'-zhyn, s. ffrwydriad,
ffrwydr, trwydiad ; ymddryUiad.
Displosive, dus-plo'-suf, a. ffrwydrol,
trwydol, trwydiadol, ymddrylliol.
Displume, dus-pUwm', v. a. disbluo,
dadbluo, diblufio ; dadbluori.
Diipondee, dus-pon'-di, s. deugorfan
hir, deugorfan cydbwys, corfan hir
dyblyg= .
Disport, du3-po'rt, s. chware, chwareu,
chwarwy, ysmaldod, digrifwch '.—v.
chwareu, chwarwyo, gware, maldodi,
ysmaldodi, difyru, masweddu; ym-
ddigrif o ; disbortlileu ; symmud
bortliladd. [rhoddadw]^'
Disposable, dus-pij'-zybl, a. trefnadwy;
Disposal, dus-po'-zyl, .9. trefniad, trefn;
triniaeth ; dosbarfchiad, cyfraniad,
llyTv^odraeth, rheoliad, goruch-wyl-
iaeth ; gwerthiad ; rhoddiad; cyfle-
ad ; cyfiogiad ; aralliad.
Dispose, duz-poz', v. a. trefnu, dos-
barthu, gosod, trefniadu ; cyfleu, rhe-
oleiddio, cymmoni, Uuniaethu; llyw-
odraethu, rheoli; rhoddi, dodi; cym-
hwyso, cyfaddasn, parotoi ; defnydd-
io; tueddu, cyfeirio,
gwerthu ; crethu ; gweddeiddio.
Disposed, dus-pozd', %>. p. trefnedig;
trefnus, creddol.
Disposition, dus-po-zish'-jTi, s. trefniad,
dosbarthiad, gosodiad; Ilywodraeth-
iad ; trefn, dosbarth ; tnedd, gog-
wyddiad; Ijieddoldeb ; tymmer, nawa,
anian, cynneddf, athrylith, creth,
nwyd, ansawdd, anianawd, cyflwr,
bryd ; cymh'wysder ; aiaUiad, cyfran-
iad.
Dispossess, dus-poz-zes', v. a. difedd-
iannu, dadfeddiannu, difuddio, di-
berchenogi; didyo.
Dispossession, dus-poz-zesh'-yn, s. dad-
feddiant, difeddiannad, disfeddiant.
Dispraise, dus-prez', s. anghlod, anair,
anghanmoUaetli, gogan, achlod, cabl;
bai, cerydd ; gwarth, dianrhydedd : —
v. a. anghanmo], dadganmol, goganu,
beio, dibrisio, testynio.
Dispread, dus-spred', v. dattaenu, Uet-'
taenu ; Uedaenu, Uedu.
Disprize, dus-preiz', v. a. ammhrisio,
dibrisio ; tanbrisio, anwerthfawrogi.
Disprofit, dus-proff-ut^ s. afles, anfudd,
colled ; niwed, argywedd : — v. a.
aflesu, aflesau; coUedu, niweidio.
Disproof, dus-pru-fif, s. disbrawf, dad-
brawf, disbrofiad, gwrthbrofiad.
Disproportion, dus-pro-pij'r-shyn, t.
anghyfartaledd, anghyfartalwch,
anghymmesuredd, anghymhariaeth,
anghyf addasrwydd, anghystadledd ;
rbagoriaeth : — v. a. anghyfartalu,
anghydbarthu ; anghydweddoli.
Disproportionable, dus-pro-po'r-shyn-
Disproportionate, dus-pro-po'r-shyij-
ybl, \ a. anghyfartal, anghymmesnT,
et, ) anghydradd, angnyfatebd,
anghyf addas.
Disproportionateness.dus-pro-po'r-shyn-
et-nes, s. anghyfartaledd=J3isrpropor"
tion.
I
■a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim , o, tor, ond ei sain y n Uwy ; o, lloa ;
DISK
227
DISS
Disprove, dus-pri(;f, v. a. gwrthbrofi,
disbrofi, dadbroii, gwrthddangos.
Dispunge, dus-pynj', v. a. dUeu, di-
ddymu.
Dispunishable, dus-pyn'-ish-ybl, a.
anghospadwy.
Disputable, dus'-piw-tybl, a. dadleu-
adwy, hyddadl, amheus.
Disputant, dus'-piw-tynt, ) s. dadleuwr,
Disjiuter, dus'-piw-tyr, j ymddadl-
wr, ymresymwr, ymbyngciwr, gwrth-
ddadleuwr.
Disputation, dus-piw-te'-shyn, s, dadl-
euad, dadl, ymddadleu, ymddadliad ;
ymresymiad, ymgomiad, cynnadledd ;
cystadleuaeth, yragystadliad.
Disputatious, dus-piw-te'-shvz, ) a.dadl-
Disputative, dus-piaZ-ty-tui, j eugar;
ymryson-gar, cecrus, gwrthddadleu-
gar.
Dispute, dus-piwt', v. dadleu, ymddadlu,
ymbyiigcio, ymresymu, ymgomio ;
cystadlu, ymgj'stadlu, cydyiageisio ;
ymryson, ymdreclm, ymraf aelio ; am-
meu, petruso ; gwrthwynebu, gwrth-
sefyll : — s. dadl=2)tspMto<io«.
Disputing, dus-piV-ting, s. ymddadleu,
dadliad ; dadl, ymddadl ; ymryson.
Disqualification, dus-cwol-i-ffi-ce'-sbyn,
s. anghymhwysiad ; anaddasrwydd ;
analluogrwydd ; angreddfiad, dadgy-
mkwysiad.
Disqualify, dus-cwol'-i-ffei, v. a. anghy-
mhwyso, anaddasu.
Disquiet, dus-cwei'-et, v. aflonyddu,
anesmwytho, blino, cyffroi, cythryblu,
cynhyrfu, terfysgu, trallodi, goMio :
—a. afionydd, diorphwys; cythrybl-
us, helbulus.
Disquiet, dus-cwei'-et, ^ s.aflon-
)isquietness,dus-cwei'-et-nes, > ydd-
Disquietude, dus-cwei'-i-tiwd, ; wch,
anesmwythder, annhangnef edd ; cy-
thrwfl, cyffro, moloch ; cur, blinder ;
anhunedd ; helbul, golid.
Jisqidsition, dus-cwu-zish'-yn, s. try-
chwUiad, ymchwiliad,.jTnofyniad, ar-
holiad, cliwiliad, holiad ; manylgais.
isregard, dus-ri-gard', s. esgeulusdod,
anystyriaeth ; diystyrwch, anfri, dir-
myg, ammharch, anfriad, diofalwch :
— V. a. esgeuluso ; diystyru, tremygu,
ammharchu.
•isregardful, dus-ri-gard'-ffwl, a. es-
getuus, diofal, dibris ; dirmygus, di-
ystyrUyd, ysmala.
•isrelish, dus-rel'-ish, s. gwrthflas,
diflasdod, drygflas, drygchwaeth,
adflas, dicrawch, anchwennychiad,
ffieiddiad ; gwrthwynebrwydd, adgas-
rwydd : — v. a. diflasu, ammlasu, an-
flasu, anhofS, diarchwaethu ; casiiu,
ffieiddio ; anghymmeradwyo.
Disrepair, dus-ri-pe'yr, s. ammharwcli,
anghywair, angliyweiriad.
Disreputable, dus-rep'-iw-tybl, a. an-
hyglod, anghlodf awr, dibarch ; gwarth-
us, cywUyddus.
Disreputation, dus-rep-iw-te'-shyn, s.
3>if ri, anghlod, drygair, anair, gwajrth,
gwaradwydd, ammharch ; angliym-
meriad, anghymmyredd.
Disrepute, dus-ri-piwt', v, a. anfrio,
ammharchu : — s. a,i^i=Dusreputa-
tion.
Disrespect, dus-ri-spect', s. ammharch,
dirmyg, diystyrwch, dibrisdod, traha,
dianrhydedd ; anf oesgarwch : — v. a.
ammharchu, bychanu, tremygu, an-
frio, difenwi, dianrhydeddu.
Disrespectful, dus-ri-spect' -ffwl, a. am-
mharchus, dirmygus, tremygus, di-
ystyrllyd ; difoes, anfoesog ; difriol.
Disrobe, dus-rob', v. a. dadwisgo, di-
hatru, dattrwsio.
Disruption, dus-ryp'-shyn, s. ymdoriad,
rhwygiad, drylliad; rhwyg, erthwch,
breg ; llarpiad, yinagoriad, holltiad.
Dissatisfaction, dus-sat-us-fiac'-shyn, s.
anfoddlonrwydd, anfodd ; coddiant.
Dissatisfy, dus-sat'-us-flfei, v. a. anfodd-
loni, anfoddio, anfoddhau.
Dissect, dus-sect', v. a. difynio, difynu,
difyniadu; dryllio, darnio; rhanu,
dosbarthu ; tori ; cigyddio ; try-
chwilio.
Dissection, dus-sec'-shyn, s. difyniad,
difyniaeth; drylliad; rhaniad, dos-
barthiad.
Dissector, dus-sec'-tyr, s. difyniwr, di-
fyniedydd, attorydd.
Disseize, dus-siz', v, a. difeddiaiinu,
difeddu, camoresgyn, treisfeddiannu.
Disseizee, dus-si-zi', s. difeddiannai,
camoresgyiaai=yr un a fwrier aUan o
feddiant yn anghjrfreithlawn.
Disseizin, dus-st'-zun, s. camoresgyn,
camoresgyniad, treisfeddiant, dad-
feddiant.
Disseizor, dus-si'-zyi', s. camoresgyn-
ydd, treisfeddiannydd.
Dissemblance, dus-sem'-blyns, s. an-
nhebygolrwydd, annhebygrwydd.
Dissemble, dus-sem'-bl, v. ffugio, ffu-
antu, lledrithio, ymddieithro, rhag-
rithio; celu, cuddio; gwadu.
6, llo ; u, dull ; to, swn ; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh ; j, John; sh, fel b yn eisieu; z, zel.
DISS
228
DISS
Disseminate, dus-sem'-i-net, v. a. han,
gwasgaru, lledu, taenu ; cyhoeddi ;
arlydanu.
Dissemination, dus-sem-i-ne'-shyn, s.
heuad, taeniad, gwasgariad ; cylioedd-
iad.
Dissension, dus-sen'-shyn, s. anghyd-
fod, anghytundeb, anghydsyniad,
anghymmod, ymrafael, cweryl ;
gwrthdybiad.
Dissensions, dus-sen'-shyz, a. anghytCin,
amraf aelus, ymryson-gar, cynlienllyd ;
anghydsyniol, anghysson; pleidgar.
Dissent, dus-sent', v. n. anghytuno,
anghydsynied, gwahaniaethu ; ym-
neUlduo, ymranu: — s. anghytundeb,
anghydsyniad ; ymneillduaeth, ym-
neUlduad, neillduaeth ; amiyfam,
gwrthdyb.
Dissentaneous, dis-sen-tc'-ni-yz, a.
anghytunol, anghydsyniol, anghyd-
fyddus, anghysson ; amryfaelus, croes.
Dissenter, dus-sen'-tyr, s. ymneiUdii-
wr, anghydffurfiwT, anghyfunwr ;
ymwahanwT : — jil. ymneillduwyr,
anghydfifurfwyr, jrmneillduaid.
Dissentient, dus-sen'-shent, o. anghy-
tunol, ymneillduol, ymwahanol : — s.
anghytunwT ; ymneiUdiiwr.
Dissenting, dus-sen'-ting, a. ymneUl-
duol, ymneiUduaidd.
Dissertation, dus-syr-te'-shyn, s. traeth-
awd, treithawd, traith, treithiad ; ym-
resymiad.
Dissertator, dus'-syr-te-tyr, s. traeth-
odwr, treithodydd ; ymresymydd.
Disserve, dus-syrf, v. a. niweidio,
drygu ; aflesoli.
Disservice, dus-syr'-fus, s. anghym-
mwynas; niwed, coUed, argywedd.
Dissen-iceable, dus-syr'-fus-ybl, a. an-
wasanaethgar, anfuddiol, aflesol ;
niweidiol.
Dissever, dus-sef-yr, v. a. gwahanu,
dadgyssylltu, parthu, ysgaru, dyranu ;
rhwj'go, hoUti ; dii-wanu, daduno.
Disseverance, dus-sef -yr-jms, ) s. gwa-
Disseveiing, dus-sef'-yr-ing, ) haniad,
rhaniad, ysgariad, dydoliad, neilldu.ad.
Dissidence, dus'-su-dens, s. anghydfod,
anghytundeb, anghydgordiad ; jm-
rafael, annysgynunod ; ymneillduol-
deb.
Dissident, dus'-su-dent, a, anghytunol,
anghytftn, anghyfunol ; ymneillduol :
— s. ymneiUdiiwr ; ymwahanwr.
Dissilition, dus-su-lish'-yn, e. esdarfiad,
gwrthneidiad.
Dissimilar, dus-sum'-i-lyr, a. annhebyg,'
anghyffelyb ; amryfal, dihafal.
Dissimilarity, dus-3um-i-lai''-i-ti, )
Dissimilitude, dus-su-mul'-i-tiwd, f
annhebygrwydd, aiighyffelybrwydd ;
amxafaeledd ; annhebygiad.
Dissimile, dus-sum'-i-li, s. gwrth-
gymhariaeth, croesg3rmhariaeth,
anghydrith.
Dissimulation, dus-sum-iw-le'-shyn, *."
ffuant, rhagrith, ifug: Uedritliiant,
ymddieithriad, dirgeliad; twyll, hoc-
ed, ffalster ; gweniaith ; gwatwar. '
Dissipable, dus'-su-]iybl, a. gwasgar-
adwy, chwaladwy, hychvral.
Dissipate, dus'-su-pet, vt gwasgaru,
chwalu; gwastraffu, afradloni, gwar-
io ; ymwasgar ; difianu.
Dissipation, dus-su-pe'-shyn, a. gwas-
gariad, chwaliad; treuliad, gwastraff-
iad ; gwastraff, afrad ; diofalwch.
Dissociate, dus-sii'-shi-et, v. a. gwa-
hanu, dadgyssylltu, ysgar, neiUduo,
dosbarthu ; digyfeillio.
Dissociation, dus-so-shi-e'-shyn, s. gwa-
haniad, dadgyssyUtiad, ysgariad,
neillduad ; gwah^n, dosbarth.
Dissolubility, dus-sol-iw-bul'-i-ti, s. hy-
doddedd, toddoldeb, dattodoldeb.
Dissoluble, dus'-so-liw-bl, a. hydawdd,
toddadwy, dadmeradwy ; dattodadwy j
dadunadwy.
Dissolute, dus'-so-Hwt, a. penrydd, pen-
rhydd, afreolus ; afradlawn, difrodus,
ofer ; diffaeth, anllad ; anrtiwair,
nwyfus ; wttresgar, brwysg ; esgeu-
lus, diof al ; gwagsaw, masw ; anf oes-
ol, anghrefyddol.
Dissoluteness, dus'-so-Uwt-nes, s. pea
rhyddid, afreolaeth, anllywodraeth';
afradlonrwydd ; diffaethder.
Dissolution, dus-so-liV-shyn, s. dattod-
iad, ymddattodiad, toddiad, dadmer-
iad, meirioliad, ymdoddiad; ymo-
llyngiad ; dadgorfforiad, dadgyssodd-
iad ; ymadawiad, marwolaeth ; di-
ddymiad, dinystr.
Dissolvable, duz-zol'-fybl, a. toddadw^,
dadmeradwy ; dattodadwy.
Dissolve, duz-zolf , v. toddi, dadmeTij
meirioli ; dattod, dadgyssylltu, dafl-
gorffori, gwahanu, ysgaru, chwalu;
diflanu ; rhyddliau, liaciiu ; tori ; difii,
ysu ; dirymu, dinystrio.
Dissolvent, duz-zol'-fent, a. toddol,
} toddiadol, dadmerol, dadleithiole—
I s. edrwyth, dadmerydd, toddai, dad
I merai, dadleithior, dattodydd, trwyih
o.felayntad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, oiid ei sain yn hwy; o, lion |
DIST
229
DIST
I
Dissolver, duz-zol'-fyr, s. dattodydd,
dattodai, meiriolydd, toddydd, dad-
ferydd.
Dissonance, dus'-so-nyns, s. anghydsein-
iad, angliydgordiad, anghynghanedd,
anghydsain, gwrthsain ; anghysson-
deb, anghytundeb, anghydsyniad.
Dissonant, dus'-s6-nynt, a. anghyd-
syniol, anghytunol, anghydgordiol,
anghysson, anghydgerdd, anghydlais,
• digynghan, anghyfundon ; croes,
, _garw, cryg.
Dissuade, dus-swed', v. a. anghynghori,
annarbwyllo, gwrthannog; gwrfchgy-
mhell, troi.
Dissuation, dus-swe'-zhyn, s. anghy-
nglior, gwrthannog ; gwrfchgynghor-
iad ; gwrthannogaefcli.
Dissuasive, dus-swe'-suf, a. anghy-
ngliorol, gwrthgynghorol, trewynol :
— s. gwrthgynghor, gwrtlireswm ;
trewyniad.
Dissylabic, dus-sul'-y-bic, a. dwysill,
dwysUlog, dwysUlafog, deusill, deu-
sillog.
Dissyllable, dus-sul'-ybl, s. dwysill,
deusill, gair dwysUl, gair deusill,
dwysiUair : — 2^^- deusiUiaid, dwysill-
iaid. [cogeilyn.
Distaff, dus'-taff, s. cogel, cogail: — dim.
Distain, dus-ten', v. a. ystaenio, goliw-
io, llychwino ; diwyno, difwyno,
halogi.
Distance, dus'-tyns, s. pelHer, meith-
dra, hyd ; encyd, ennj^d, talm ; cyf-
rwng, cyf wng, gof od ; maint ; anghy-
tundeb ; parch ; rhagoriaetli : — v. a.
peUiiu, gadaw ym mhell ar ol ;
blaenu ar.
Distant, dus'-tynt, a. peU, pellenig;
hirbell ; anghysbell ; gwalianedig, ar
wahin, neillduol ; gocnelgar, tawed-
og ; gwanaidd ; oeraidd.
Distaste, dus-tcst', s. gwi-thflas, diflas-
der, anarcliwaetli, drygchwaetli ; cas-
ineb, anhoffedd ; anfoddlonrwydd ;
anliyfrydwch •.— t\ a. diflasu ax, alaru
ar ; diflasu, anhofH, casiiu ; blino,
anfoddio ; Barhau, anfoddhau.
Distasteful, dus-tcst'-ffwl, a. diflas,
gwrthwyneblyd, alarllyd ; fSaidd,
. atgas ; annymunol; drwg, anfoddog.
Distemper, dus-tem'-pyi-, s. clefyd, af-
iecliyd, anhwyldeb, dolur, saldra ;
anesmwythder ; annlirefn, cyffro ;
golur, teneuliw : — v. a. anliwylio,
heintio, clwyfo, annhynimeru ; an-
nlirefnu, dyiysu, cytlu-uddo ; Uygru.
Distemperance, dus-tem'-pyr-yns, )
Distemperature, dus-tem'-pyr-a-^yr, )
s. annhymmerusrwydd ; anghym-
m.edioldeh^=Disfemper.
Distemperate, dus-tem'-pyr-ct, a. an-
nhymmerus, anghymmesur; anghym-
medrol.
Distend, dus-tend', v. a. helaethu,
lledu, rhythu, eangu, arledu, estyn,
chwyddo, taenu ; agor ; mwyhau.
Distention, dus-ten'-shyn, >s. helaethiad,
damlediad, eangiad, dirdyniad ; lied,
arled; ymagoriad; helaethder.
Distich, dus'-tig, s. penniU dwyfraich,
cy wydd deuair ; deuf an, dwyodl, dwy-
wers, dwyfraich, ban, dwylin, pen-
nUl, cwpl:— a. dwyres, dwyrestrog,
dwyrestr.
Distichous, dus'-ti-cyz, a. dwyres=
Distich.
Distil, dus-tul', V. dystyllio, dyferu, dy-
hidlo, defnynu ; toddi.
Distillation, dus-tul-le'-shyn, s. dystyU-
iad, meriad, dystyU ; merin.
Distillery, dus-tul' -lyr-i, s. dystyUfa,
dystylldy ; dystylliaeth.
Distinct, dus-tingct', a. gwahanol, gwa-
hanredol, dynodol, neillduedig, dos-
barthedig, neillduol, dydolaidd, pen-
odol ; eglur, amlwg, croyw ; Uawn-
Uythyr ; brith, ainrywiedig.
Distinction, dus-tingc'-shyn, s. gwalian-
iaeth, gwah4n, golianred ; rhagoriaeth;
dosbartliiad, partliiad, neillduaeth ;
amrywiaeth ; darnod, dynodiad ;
gradd, bonedd, urddas, godidogrwydd,
hynodrwydd ; barn, dimadaeth ;
rliagornod, gwahannod.
Distinctive, dus-tingc'-tuf, a. gwahan-
iaethol, gwahanredol ; dirnadol.
Distinctness, dus-tingct' -nes, s. gwalian-
■ olrwydd, neiUduokwydd ; egliurdeb,
croywder.
Distinguish, dus-ting'-gwish, v. gwa-
haniaethu, dynodi, hynoiii, gwahan-
redu, gwahanu, damodi, dosbarthu ;
dydoli ; neiUduo ; canfod, deall,
gwybod; barnu; enwogi.
Distinguishable, dus-ting'-gwish-ybl, a.
gwahandwy ; nodadwy, rhagorol ;
hyglod.
Distinguished, dus-ting'-gwisht, a. nod-
edig, godidog, enwog, clodfawr; gwa-
hanedig.
Distinguishing, dus-ting'-gwish-ing, a.
gwahaniaethol ; ardderchog ; nod-
weddol, dydolaidd.
Distitle, dus-tei'-tl, v. a.
o, llo; u, dul] ; w, swn ; w, pwn; y, yr; 5, I'el tsh; j, John; sh, fel s yii eisieu; z, zel.
DIST
230
DITH
Distort, dus-tort', v. a. gwyro, gwyr-
droi, gwyrgamu, camystumio ; hyllu :
— a. gwyredig, caindroedig ; gvryr-
gam, cam.
Distortion, dus-tor'-shyTi, s. gwyrdroad,
trawsdyniad, camystumiad.
Distract, dus-tract', v. a. croesdynu;
gwahanu, neillduo, rhanu, parthii ;
cytliruddo, dyrysu, poeni ; gwaUgofi,
gorphwyllo ; penddifadu, disbwyllo.
Distracted, dus-trac'-ted, a. gorphwj'll-
og, gwallgofus, ynfyd, ainmhwyllog,
llertli ; cytliruddedig, terfysglyd, hel-
bulus ; gwahanedig.
Distractedness, dus-trac'-ted-nes, )
Distraction, dus-trac'-shyn, ) '
terfysg, annhrefn, cythrwfl, cymhelri,
dyryswch ; gwailgofrwydd, aiii-
mhwyll, gorpliwyll, lledfrydedd,
cynddaredd, marwerydd ; gorphwyll-
iad ; cyfyng-gjiighor ; gwaJianiad,
dosbarthiad ; croesdyniad ; syfi-dan-
dod, penbleth.
Distrain, dus-tren', v. gafaelu, attafaelu,
cymmeryd attafael ; codi da.
Distrainable, dus-tren'-ybl, a. gafael-
adwy, attafaeladwy.
Distraint, dus-trent', s. gafaeliad, atta-
faeliad ; gafael, attafael, adafael.
Distress, dus-tres', s. cyfyngder, ing,
cyni, in^er, gwasgfa, trailed, adfyd,
caledi, cystudd, caethiwed, trueni,
ti-ycliineb, angen, cyfeiaeth, poen,
gloes, angenoctyd ; attafael, gafaeliad,
rheithafaeliad, dystrais : — v. a. cyf-
yngu, gwasgu ar, trallodi, cystuddio ;
gwaiciiau ai".
Distresi-ful, dus-tres'-fiVl, ) a. gofidus,
Distressing, dus-tres' -ing, f trallodus,
ingol, bliu, poenus, trwch, gorthrym-
derus ; tlawd.
Distribute, dus-trub'-iwt, v. a. cyfranu,'
dosbarthu, rhanu, partbu, dogni ;
rhoddi, gweinyddu ; tref nu ; rhengc-
io ; cyfleu ; gwahanu, dadgyssodi.
Distribution, dus-tru-biV-shyn, s. cyf-
raniad, dosbarthiad; dosbarth; rhan-
edigaeth; cyflead, toefniad; gwalian-
iad, dadgyssodiad.
Distributive, dus-trub'-iw-tuf, a. cyf-
ranol, cyfraniadol, dosbarthol, dos-
baithiadol, cyfranedigol, rhanedigol,
gwahanredol ; gwahaniadol : — s. dos-
bai-thair ; dosbarthydd, dosbarthor.
District, dus'-trict, s. cylcLdaith ; tir-
iogaeth, rhandir, ardal, goror, bro,
pai-th, gwlad, amgylchedd; rhaglaw-
iaeth. ■
Distrust, dus-tryst', s. anymddiried, an-
hyder, anghoel, disgred, drygdyb,
amheuaeth, petrusder, ofn ; anfri,
anghlod : — v. a. anymddu'ied, an-
hyderu, anghoelio, ammeu ; llettyb-
io, drygdybio; gwanffyddio, gwan-
obeithio.
Distrustful, dus-tryst'-ffwl, a. llettybus,
drygdybus ; anhyderus, ofnus, am-
heus, piyderus; gwylaidd, digalou.
Disturb, dus-tyrb', v. a. aflonyddu, cy-
thruddo, cyfeoi, terfysgu, trallodi,
blino ; rh'wystro, attal, lluddias.
Disturbance, dus-tyr'-byns, s. aflonydd-
wch, cythrwfl, cynhwrf, trabludd,
cymhelri, cymmysgedd, annlirefn,
trafferth, twrf, tymmestl; rhwystr,
llestair, lludd.
Disunion, dus-iV-ni-yn, s. anundeb,
dadgydiad, dadgyssylltiad, ysgariad,
gwahaniad ; anghytundeb.
Disunite, dus-iio-neit', v. anuno, dad-
uno, gwahanu, dadgydio, dydoli,
neillduo ; rhanu, parthu, dosbaxthu ;
ymwahanu, ymranu, ymneiUduo.
Disunity, dus-iw'-iiu ti, s. anundod,
daduiwieb, anghytundeb, anunoldeb,
ymraniad, ysgariaeth.
Disusage, dus-ii*/-s6J, s. anarfer, an-
nefod, diarf eriad, auarferiad, anghyn-
nefindra.
Disuse, dus-izcz', v. anarfer, diarf eru,
anarferu, anghyiuielino : — s. anarfer,
axmeiod=Disusage.
Disvaluation, dus-fal-iw-e'-shyn, s. am-
mhrisiad, dibrisiad, ammharch, an-
fri, anghlod, bychander.
Disvalue, dus-fal'-iw, v. a. dibrisio, am-
mhrisio, anhoffi, ammliai'chu, diys-
tyru : — s. amnihrisiad, dibri8iad=
DisTOUch, dus-fo-W(j', v. a. anghredu,
anghoelio; gwrthddywedyd, gwi-th-
wynebu.
Ditch, di?, s. ffos, clawdd, dyfrglawdd,
camlas; clais, rhych: — v. cloddio,
ffosi.
Ditcher, di9'-jT, s. clcddiwr, ffoswr.
Ditheism, dei'-thi-uzm, s. deudduw-
iaeth, deudduwdo<laeth ; deuddwyf-
yddiaeth.
Ditheist, dei'-thi-ust, s. deuddu-wgred-
WT, deudduwiedydd, deuddwyfydd*
■wr, deudduwiadur.
DithjTamb, duth'-i-ramb, s. ofergan,
llerthgan, gwin-gerdd.
DithjTambic, duth-i-ram'-bic, a. gwyDt,
gor-wyUt, penboeth, llerth, chwyd
a, fel a yn tad; a, cam; e,hen; e, pen; t, Hid; i, dim; u, tor, ond ei sain yn h-wy; o, Hod;
DIVE
231
DIVI
edig, gormodiaethol : — s, ofergan=
Dithyramb.
Ditone, dei'-ton, s. dwydon, deudon.
Ditto, dut'-to, s. yr un, yr un peth, y
dywededig, y crybwyUedig, yr un-
rhyw; eto, eton.
Ditty, dut'-ti, s. cftn, canig, cenig,
cathl, emyn, caniad, cywydd, canu,
pryddestgan, pryddestawd : — v. a.
canu, cathlu, emynu, cywyddu ;
telori.
piuresis, dei-iw-ri'-sus, s. troethlif,
troethred, pisglwyf, pislif, y tryngc-
• lif.
Diuretic, dei-iw-ret'-ic, a, troethlifol,
troethredol; troethbarol, pisbarol: —
s. troethbair, troethgytfer, pisbair,
tryngcbair.
Diurnal, dei-yi'-nyl, a. dyddiol ; beun-
yddiol, peunyddiol, beunydd, diwr-
' nodol : — s. dyddiadur, dyddlyfr,
dyddonlyfr.
Diutumal, dei-iw-tyr'-nyl, a. parhaus,
parhaol, hirbarhaus.
Dinturnity, dei-iw-tyr'-nu-ti, s. parhaus-
der, hirbara, parh^d, hiriant.
Divan, di-fan', s. senedd (Twrci a gwled-
ydd Dwyreiniol ereill) ; cynghorfa,
cynghor, cyiighorlys ; cynghorgell ;
neuadd, llys ; cabidwl ; casgliad o
gerddi, gardd o gerddi.
Divaricate, dei-fe'r-i-cet, v. fforchogi,
fforchi, agor, gwabanu, lledu ; dos-
barthu, ymranu ; deuraim, deubarthu :
■ — a. fforchog, ymranedig, deuranog.
DivaaicatioD, dei-fe-ri-ce'-shyn, s. fforch-
ogiad, fforcliiad, ymwahaniad ; deu-
barthiad, deuraniad ; croesiad.
Dive, deif, v. ymsoddi, ymsuddo, ym-
drochi ; suddo, trochi ; treiddio, dyf n-
chwHio, olrhain.
1 1 Divel, di-fel', > v. a. llarpio,
^""ivellicate, di-fel'-li-cet, j damio; tynu
■ddi wrth eu gilydd.
■vellcnt, di-fel' -lynt, a. ysgarol, gwa-
hanedigol ; dattyno!, gwrthdynol.
iver, dei'-fyr, s. jTiisoddwr, ymsudd-
WT, ymdroehwr, trocliydd, trochied-
ydd, suddwr; treiddiwi-, olrheiniwr.
Diverge, di-fyrj', v. n. ymwasgaru, ym-
wahanu, g-wasgam, fBoi, Uedwyro,
ymbellau, ymranu ; osgoi, lleddfu.
Divergence, di-fyr'-jens, ) «.ym-V7as-
Divergement, di-fyrj'-ment, J gariad,
ymbelMd, 3Tnwalianiad, fflead, ys-
goad, ffwr.
Divergent, di-fyr'-jent, a. ymwasgarol,
ymbellaol, ysgoawl, gwyxdynol.
Divers, dei'-fyrz, a. amryw, amrywiol,
amryfal, llawer, ami, amry-.
Diverse, dei'-fyr8, a. amrywiol, amiy-
fal, amryw, amryfath, amrywedd,
amrywiog; gwahanol, amgen, an-
nhebyg, anghyffelyb, gwahanol, neill-
duol.
Diversification, di-fyr-si-fS-ce'-shyn, s.
amrywiad, amryspiaeth, amrywiog-
aeth, neiUiad, amgeniad; anilwedd-
iad; newidiad.
Diversify, di-fyr'-si-fFei, v. a. amrywio,
amrjrwioli, amryfalu, amgenu, neillio,
I amryTV iaethu ; gwahanredoli ; gwa-
hanu ; britho, amliwio, tryfritho.
Divorsiloquent, di-fyr-sul'-o-cwent, a.
amrylef, amrylais, amrydraitli.
Diversion, di-fjTr'-shyn, s. difyrwch, di-
grifwch ; difyriad ; chware, chwareu-
aeth, cildroad, gwyriad, ysgoad.
Diversity, di-fyr'-su-ti, s. amrywiaeth,
gwahaniaeth, amryfeiliant, rhagor-
iaeth, anuywdeb, amgenaeth, "an-
nhebygrwydd, neilliogrwydd.
Divert, di-fyrt', v. a. difyru, boddio,
boddhau, dyddanu, digrifo, lloni,
hyfrydhati ; gwyro; trosi, somi.
Diverting, di-fyr'-ting, ) a. difyrol, di-
Divertive, di-fjn-'-tuf, J fjrrus, difyr,
digrifol, dyddan, digrif, Hon, llawen ;
arab ; cellweirus, afieithus.
Divertisement, di-fyr'-tus-ment, s. 6i-
fyrwch,digrifwch,boddli3,d,aehweryd.
Divest, di-fest', v. a. dihatru, diosg,
dynoethi ; difuddio, difeddu.
Divesture, di-fes'-QT, s. dihatriad, di-
osgiad, difuddiad, dadestyn.
Divide, di-feid', v. rhanu, cyfranu, dy-
ranu, gwahanu, partliu, dosbarthu,
rhif ranu ; ysgar, esgaru ; liollti ; ym-
ranu, ymwahanu; ymagor; dogni,
deoU.
Dividend, duf'-i-dend, s. rhan, cj-fran,
dogn, ysgAr, talgyfran, Ilogi'an, dyl-
ran ; cyfransawdd, rhifransawdd, es-
ran, ysran, nellai.
Divider, di-fei'-dyr, s. rhanwr, rhanied-
ydd, parthwr, dosbarthydd, cyfran-
wr, dydolydd, gwahanvvT.
Dividers, di-fei'-dyrz, s. rhaniadur,
rhaniedydd, rhanyT=math ar gwm-
pas.
Dividing, di-fei'-ding, a. rhaniadol, dos-
barthol, dyranol, ysgarol, gwahari-
iadol: — s. rhaniad, iiarthiad, dyran-
iad. \
Dividual, di-fud'-iw-yl, jf. rhanedig,
cyfranedig, dyranedig,
0, Uo; u, dull; «>, s-wn; w, p-wn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DIVO
232
DOCT
Divination, duf-i-ne'-shyn, s. dewin-
iaetli, dewiniad, dewindeb, darogan,
armes, dysgogan, arddysgogan, brudd,
coel, argoel, daimain.
Divinator, diif'-i-ne-tyr, s. dewin,
dewiniwr, daroganydd, dysgoganwr.
Divine, di-fein', a. dwyfol, duwiol,
dwyfolaidd, duwin, duwinyddol ;
duwaidd; nefol, santaidd; ardderch-
og, rhagorol : — s. duwinydd, dwyfin-
ydd, diweinydd ; gwr 116n :— v. dewin-
io, darogan, brudio, dysgogan; dy-
f alu, dyf eisio, dychymmygu, amcanu ;
coelgyrcliu, rhamanta ; rhagddywed-
yd, rhagfynegi.
Diviner, di-fein'-yr, s. dewin, brudiwr,
cliwiliog, coelgyrcli-HT = Divinator ;
rliagfynegwr ; dyf alwr, dychymmyg-
wr.
Diving, dei'-fing, s. ymsoddiad, ymsudd-
iad, jTndrochiad, soddiad.
Diving-bell, dei'-fing-bcl, s. soddgloch,
suddgloch, cloch ymsodJi, dyfrgloch.
Divinity, di-fun'-i-ti, s. dwyfoldeb ;
duwdod, duwdeb ; duwinyddiaeth,
dwyfyddiaeth ; duwindeb, duwiol-
aetb ; Duw, duvr ; duwiaeth.
Di^asibUity, di-fus-i-bul'-i-ti, s. hyran-
edd, liyranrwydd, hybartliedd, gwa-
hanrwydd.
Divisible, di-fus'-i-bl, a. rhanadwy,
parthadwy, hyran, hybarth, gwaban-
adwy.
Division, di-fizh'-yn, s. rlianiad, parth-
iad, cyfraniad, gwalianiad, dybarth-
iad, dyi-aniad, dosbarthiad, ysgariad,
dydoliad ; rhan, cyfran, parth, ysg&r ;
cydrajiiad; cyfraniaeth, rliifraniaetli,
rhaniadaeth, dyraniaeth ; rbifraniad ;
ymraniad, ymraf ael, aniryson, anghyt-
undeb ; gwalianiaeth, ysgariaetli,
rhwygiad, ymbleidiad.
Division of integers, di-fizh'-yn of
iin'-ti-jyrz, i". cyfraniaeth symion, rhif-
raniaeth syml, cyf raiiiaeth gyf anrif .
Divisional, di-fizli'-yu-yl, ) a. rhaniadol,
Divisive, di-fei'-suf, | parthiadol,
dosbartliiadol, cyfraniadol ; anghyd-
fodol, amrafaelus.
Divisor, di-fei'-zyr, s. rhaniedydd, rhif-
ranai, rhifranydd, cyfranydd.
Divorce, di-fo'rs, s. ysgar, ysgariaeth,
esgariaeth, ysgariad, ysgjir priodas,
dadbriodas ; dadundeb, gwalianiad ;
llj-fchyr ysgar ; esgareb -.—r. a. ysgar,
ysgaru, gwahanu; dadbriodi, deol;
gwi-thod, b-wTvv jmaith, daduno, dad-
gyssyUt
Divorcement, di-fo'rs-ment, s. ysga:
iaeth=Z)«-o?*cc, s.
Divorcer, di-fo'r-syr, s. ysgarydd.
Divorcive, di-fo'r-suJf, a. ysgarol.
Divulge, di-fylj', v. a. cyhoeddi; dad-
guddio, amlygu, egluro, anghelu,
cyffredino, anhuddo; honi; gym ar
led.
Divulging, di-fj4'-jing, s. cyhoeddiad,
dadgeliad, amlygiad.
Divulsion, di-fyl'-shyn, s. dadgyssyllt-
iad; rhwygiad; dattodiad; gwahan-
dyniad.
Dizziness, duz'-zi-nes, s. syfrdandod,
madrondod, pendro, gysp, penddax-
edd, chwibwrn, chwidiedd; diofal-
■wch.
Dizzy, duz'-zi, a. syfrdan, madron, pen-
chwiban, serfan, chvribwrn, serfyll ;
penddams ; diofal, dif eddwl.
Do, dtp, r;. gwneiithur, gwneydjgweith-
redu ; ymwneyd ; bod.
Docible, dos'-i-bl, ) a. hyddysg, hyddof,
Docil, dos'-ul, ) hydi-in, hydyn, hy-
wedd, hywaith, athrylithgai- ; dof,
gw&r, hynaws.
Docility, d<)-sul'-i-ti, s. hyddysgedd,
hyddofedd ; athryUthgaxwch ; hy-
nawsedd.
Docimacy, dii'-su-my-si, s. delbrofiaeth,
mettelbrofiaeth ; metteliaeth.
Dock, doc, s. tafol ; tafolen ; llongarth,
llongborth, llongorsaf, Uongadeilfa ;
cloren inarch, cynifon cefiyl ; cloren,
rhoneU ; pedrain ; tocen ; tocwisg,
tocwain ; cloer, llogawd, bar : — v. a.
tocio, cwtogi ; byrliau, talfyru ; blaen-
dori, Uosttori; attal; dystrywio;
llongarthu, llongorsafu, gorsafu llong.
Docket, ) doc'-cet, s. toced, toceb, toc-
Docquet, J yn, tocnod, cyfeimod, cyf-
arwyddnod, nwyddnod ; cwynrea ;
crynodeb, talfyriad ; toi-gedeb :—v. a.
tocnodi, tocedu, tocebu, cyfeimodi,
hyfforddnodi; talfyru.
Docking, doc'-cing, s. llongarthiad ;
llongorsafiad, llongborthiad.
Dock-yard, doc'-iard, s. Uongarthfa^
llong-gadlas ; ystorfa llongorsaf.
Doctor, doc'-tjTT, s. doethor, dysgawd-
vrr, dysgawdur, athraw ; meddyg ;
doctor : — v. meddyg, meddygin-
iaethu, gwella ; doctora. ,
Doctoral, doc'-tyr-yl, a. doethorol, doeth-
oraidd, doctorol, doctoraidd.
Doctorate, doc'-tyr-et, s. doethoriaefch,
doctoriaeth, gradd doethor : — v, <». '
doethori, doetlior-raddio.
a, fcl a yniad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
DOGD
233
DOIL
Doctorly, doc'-tyr-li, a. doethoraidd,
doetliorol, doctorol, athrawus, dysg-
edig. _
Doctoress, doc'-tyr-es, ) s. doethores,
Doctress, doc'-tres, j meddyges, doc-
tores.
Doctors' Commons, doc'-tyrz-com'-myns,
s. Rheithglas, Rheitligor, Rheithgoleg.
Doctrinal, doc'-tru-nyl, a. atkraviaeth-
ol, addysgiadol, atlirawus : —s. dysg-
eidran ; addysg, atlirawiaeth.
Doctrine, doc'-trun, s. atlu-awiaeth,
addysg; dysg, dysgeidiaeth.
Document, doc'-iw-ment, s. addysg,
gorchymmyn, cyfarwyddyd, liyffordd-
iad, gwers, llitli ; prawfysgrif, gweitli-
red, ysgi'ifdyst, tysteb, cynysgrif : —
V. a. addysgu, cyfarwyddo, atiiraw-
iaethu.
Documental, doc-iw-men'-tyl, a. addysg-
ol, cyfarwyddol; prawfysgrifol.
Dodder, dod'-dyr, s. Uindro, llindag,
Uin-giwm, cyfnydd.
Dodecagon, dij-dec'-y-gyn, s. deuddeg-
cclir, deuddegochron, deuddegongl.
Dodge, doj, v. ymdroi, ysgoi, ymogelyd,
castio ; somi, twyHo ; gwadu, gwrtli-
ddywedyd ; trawsddadleu, geirdi'oi ;
. anwadalu; gwiblo, mwysdxoi; cecni.
Dodgery, doj'-yr-i, s. cast, ysgoad.
Dodlcin, dod'-cin, s- Syiiingen.
Doe, do, s. ewig, hyddes, gafr dd^n,
gafr ddaiias, danas.
Doer, ditZ-yr, s. g-wneuthurwr, gwneuth-
urydd, gweitliredydd.
Does, dyz, v. gwna, gwnaiff ( y trj'^dydd
person unigol o'r ferf do, modd myn-
egol, amser presennol ; megys, "what
docs he here" ='hetti a wna efe yma ? )
Doff, doiT, V. a. dihalru, diosg, dad-
wisgo ; ysgoi, gocliel, gohiiio.
Dog, dog, ,s. ci -.—pL cwn ■.—dim. cian,
cynyn ; brigwn, gobed, daliedydd, ci :
— V. a. hel, hela, hely, dilyn, eel ddil-
yn; blino, poeni.
Dogal, dog'-yl, a. dugol ; perthynol i
ddiiglyw.
Dogate, dog-'-ct, s. dugiaeth, duglywiaeth.
Dogbelt, dog'-belt, s. dah-wym, dal-
wregys.
Dogberry -tree, dog'-ber-ri-tri, s. cwyros,
cwyiiaien, pren ci.
Dogbrier, dog'-brei-yr, s. ciros, egros-
wydd, ogfaenUwyn, marclifleri, mer-
ddrain, ogfaesrwydd.
Dogcheap, dog'-^hip, a. goriselbris ;
cyn rhated a bwj'd ci ; dan draed.
Dogdays, dog'-dcz, s. X'l- dyddiau 'r cwn
=y dyddiau pan y cyfyd ac y machlud
Seren y Ci gyda'r haul.
Dogfish, dog'-tfisli, 8. morgi, penci, ci
coeg.
Dogged, dog'-ed, a. costog, sarig, an-
fwyn, sur, taiog ; cfaidd ; okheiniedig.
Doggedness, dog'-ed-nes, s. costog-
rwydd, sarigrwydd, afrywiogrwydd.
Dogger, dog'-yr, s. ysgorfad.
Doggerel, dog'-yr-el, a. gwael, distadl,
sal, anghelfydd ; afreolaidd, rhimpyn-
aidd, rhimynol, trwsgl : — s. rliimpyn-
iaeth, rhimyniaeth, rhosp, rhigwin.
Doggish, dog'-ish, a. ciaidd, crevdawn,
costogaidd=Z)o^£rcei.
Doghearted, dog'-har-ted, a. ciaidd, di-
dostur, annbrugarog, ; maleisus.
Doghole, dog'-hol, s. twU cwn, cut cwn ;
gwaeldy, caban truenus.
Doghouse, dog'-hows, s. cyndy, ty cwn,
cynUwst, cynel, Uwst.
Dogkeeper, dog'-ci-pyr, s. cynydd, cwn-
drefnydd, cwn-fugail, ceidwad cwn.
Dog-Latin, dog-lat'-un, s. Lladin farbar-
aidd, Lladua drosgl, Lladin y ci.
Dogleech, dog'-lig, s. meddyg cwn;
crachfeddyg, coegfeddyg.
Dogma, dog' -my, s. egwyddor sefydlog,
addysg sylf aenol ; egwyddor, gosodiad,
athrawddysg, trawddysg, trawdyb,
haerdyb, dirdyb, mympwy.
Dogmad, dog' -mad, a. cynddeiriog.
Dogmatic, dog-mat' -ic, ) a. traw-
Dagmatical, dog-mat'-i-cyl, J dybiol,
trawddj'sgql, haerdybiol, pendant,
honiadol, awdurdodaidd, hunandybus;
cyndyn, ystyfnig ; doethoraidd.
Dogmatics, dog'-my-tics, s. trawsddysg-
iaeth, trawdybiaeth, trawddwyfydd-
iaeth.
Dogmatism, dog'-my-tuzm, s. haeriad,
honiad, lionawd, haeriad noeth ; haer-
dybiaeth, meistrolddysg ; pendant-
rwydd; aniryfoldeb, trahausdor.
Dogmatist, dog'-my-tust, s. haerdyb-
iwr, haerwr, honwr, dyhaerydd; awd-
uriaetliwr, trawddysgydd.
Dogmatize, dog'-niy-teiz, v. n. traw-
ddysgu, trawdybio, awduriaethu; dy-
haeru, hcni.
Dogstar, dog'-star, s. Seren y Ci, Cian,
Siriws.
Dogtooth, dog'-ti'-th, s. dant Uygad,
Uygatddaut, addint.
Dogwood, dog'-wd, s. cwyros, cwyrialen.
Dogwood-tree, dog'-wd-tri, *. cwyxos-
wydd.
Doily, doi'-U, s. llawli'an ; napcyn.
o, llo; u, dull; w, swn; vf, pwiv; y, yr; j, feltsh; j, John; sh, fel a yn eisjeu; z, zel.
DOMI
234
DONE
Doing, dtif-ing, p. p. yn gwneuthur, gan
wneuthur :—s. gweithred, gwaith,
gweithrediad, cyflawniad ; ymddygiad,
moes; cynhwrf, C3rffro; gorchest,
camp, gorug.
Doit, doit, 8. hatling, ffril, tegan.
Dolabriform, do-lab -ri-fform, a. bwyell-
aidd.
Dole, dol, s. rhan, cyfran, dogn, parth,
ysgar ; cardod, rhodd, elusen ; ergyd :
— V. a. rhanu, cyfranu, dogni.
Doleful, dol'-ffwl, / a. tristlawn,
Dolesome, dol'-sym, ) athrist, alaethus,
prudd, galarus, irad, tostur, truan,
^rn ; gwnn, caddugol.
Doleftilness, dol'-ffwl-nes, s. tristwch,
alaeth, gofid, aeth.
Dolechurus, dol-i-ci'i«'-rys, s. hirlostod-
jm, mydr hirlost ; mydr & siE yn or-
mod ynddo.
Doll, dol, s. delwan, pingcen, maban
plentyn, dol.
Dollar, dol'-lyr, s. doler=dam o arian
o werth tua 4s. 6c.
Dolomite, dol'-o-mut, s. dolomith.
Dolor, do'-Iyr, s. dolur, poen, gloes;
gofid, alaeth; cystudd, cythmdd.
Dolorific, dol-o-ruff'-ic, a. dolurus, poen-
us, gofidus, cystegol.
Dolorous, dol' o-iyz, a. alaethus, galarus,
trist, cwynf anus ; dolurus, irad, ceth-
in, erchyll, echrys.
Dolphin, dol'-fiun, ,t. dolfFyn, morhwch.
Dolt, dolt, s. penbwl, delif, hurtyn, Uelo,
ffwl, cadafael, Uob : — v. n. chwareu 'r
ffwlcyn ; ymddwyn fel penbwl.
DoltisR, dol'-tish, a. penbylaidd, delff-
aidd, penfas, disynwyr; swrth.
Domain, do-men', s. tiriogaeth ; llyw-
odraeth, arglwyddiaeth ; etif eddiaeth,
maenor.
Dome, dom, g. adeilad, adail, ty ; crom-
en, nend-wT, cromgop, copolan; cad-
eilran, annedd.
Domestic, do-mes'-tic, a. cartrefol,
teuluaidd, athrefol, tyaidd; cyf annedd;
dof, gwkr : — s. gweinidog, gwas, mor-
wyn, teidiiwT.
Domestic bard, do-mes'-tic bard, s.
bardd teulu.
Domesticate, do-mes'-ti-cet, v. a. car-
trefu, athrefoli; dofi, cynnefino,
gwareiddio.
DomicU, > dom'-i-sul, s. trefred, cartref ,
Domicile, f haddef , anneddle, trigf a,
pres-wylfod, annedd -.—v. a. cartrefu,
haddefu, preswylio, trigo, anneddu.
Dominant, dom'-i-nynt, a. llywodraeth-
ol, Uywiedigol; blaenaf, trech,penaf 5
gorf odol, blaenorol : — s. Uywsain,
Uj^vnod, nod arweiniol, y seithfed
mwyaf.
Dominant cord, dom'-i-nynt cord, «.
Uywdant, Uywgord, cord arweiniol.
Dominate, dom'-i-net, v. Uywodraethu,
rheoli, IJjrwio, arglwyddiaethu, rhwy-
fan ; trechu ; darostwng, gorfod ;
gormeilio ; tycio.
Domination, dom-i-ne'-shyn, s. Uywodr-
aeth, rheolaetli, ai-glwyddiaeth, uchaf-
iaeth, meistrolaeth, rhwysg ; Uywodr-
iaethiad, rhwyfiad; trais, camrwysg;
trawsawdurdod ; gallu.
Dominative, dom'-i-ne-tuf, a. llywodr-
aetlius ; arglwyddaidd, gormeilus,
trahaus.
Dominater, dom'-i-ne-tyr, s. llywydd,
Uywiadur, modur ; dofydd; arl3rwiad,
cyffraAvd; gormesydd, traws-arglwydd.
Domineer, dom-i-m'jT, v. n. arglwydd-
iaethu ,Uj'T'/odraethu, rheoli, rhwysgo ;
tra-arglwyddiaethu ; bygylu, boc-
sachu, dwndro.
Domineering, dom-i-ni'yr-ing, a. ar-
glwyddaidd, meistrolgar, rhwysgol ;
ti-ahaus; gormeilus.
Dominicial, do-mun'-i-cyl, a. arglwydd-
ol; sulnodol, Sulaidd; perthynol i'r
Sul:— s. y Sul, dydd Sul, dydd yr
Arglwydd.
Dominical letter, do-muii'-i-cyl let'-tyr,
s. Uythyren Sul.
Dominician, dii-mun'-i-cyn, a. Dominic-
aidd ; peithynol i Dominig Sant :— «.
Dominiciad, monach Dominicaidd.
Dominion, do-mun'-iyn, s. arglwydd-
iaeth, llywodraeth, rheolaeth, gorucli-
afiaeth, Uywedyddiaeth, penadur-
iaeth, teyrnedd, ymherodraeth, un-
benaeth; rhwysg, gallu, awdui'dod;
tiriogaeth, talaeth, cyfoeth.
Domino, dom'-i-no, s. cwfl; cwcwll;
hirwisg; ffedwisg, mygj'dwisg.
Don, don, s. meistr, arglwydd, Don
(senw Yspaenaidd).
Dona, don'-a, s. meistres, arglwyddea*
boneddes, rhian, madan. Dona (senw
Yspaeiiaidd).
Donation, do-ne'-shyn, s. rhodd, anrheg, .
dawn, cyfrodd, cyfarwys, ced ; rhodd-
iad, doniad; alwysen.
Donative, don'-y-tuf, s. rhodd=Z>ono-
tion ; rhwyddwoseb, bywoHaeth
eglwysig:— a. rhoddiadol, rhoddol;
gosebol.
Done, dyn, p.p. (Do) gwneuthuredig ;
a fel a yn tad ; a, cam ; e, ben ; e, pen; i, llid ; i, dim; o. tor, ond ei saiu yn hwy ; o, lion ;
DORM
236
DOUB
a wnaethpwyd ; terfynedig ; wedi
dai-fod: — in. dyna ben! purion! o'r
goreu ! boddlawn !
Donee, do-nt', s. y derbynydd, donai,
rlioddgymmeriawdr.
Donkey, dong'-ci, s. asyn; mul; tongcyn.
Donor, do'-nor, s. rhoddwr, rhoddiedydd,
y rhoddydd, doniwr, rhoddiad.
Doodle, dw/'dl, s. seguryn ; oferwr;
symlyn, hui-tyn, cadafael, brebwl.
Doom, dwm, s. barn, dedfiyd, brawd ;
tynged, fiawd; colledigaeth, collfarn,
dyfariiiad; dystryw ; cosp : — v. a.
bamu, dedfrydu; collfarnu; tynged-
fenu; cospi.
Doomsday, dwmz'-de, s. dydd barn,
dydd brawd ; y dydd diweddaf .
Doomsday-Book, dtranz'-de-bwc, s.
Brawdl;/fr, Llyfr Dydd Brawd, Llyfr
Dydd Barn=llyfr a gasglTfyd ax
orchynimyn Gwilym Oresgj'nydd,
jrn cynnwys arolwg o holl diroedd
Lloegr.
Door, doyr, s. dor, drws ; portli ; myn-
edfa.
Door-button, do'yr-byfc-tn, s. cnap drws,
cna, cna drws.
Doorcase, do'yr-ces, ) s. hiniog,
Dooiframe, do'yr-ffrem, J rhiniog, ys-
tram di-ws, attegddor, dorystram,
dorgaes, ymylddor.
Doorkeeper, do'yr-ci-pjrr, s. drysor,
porthor, ceidwad drws :— /. drysores,
porthores.
Doorpost, do'yr-post, s. gorsin, gorsing,
post drws, eminiog, amliiniog.
Doorsill, do'yr-sul, s. trotliwy, seilddor,
hiniog.
jj^ ' |- dor, s. chwilen y baw.
Dorado, do-re'-do, s. Cleddbysg, y Cledd-
bysg=cydser deheuol o chwe seren;
yr eurbysg=Z)oree.
Doree, do'-ri, s. yr eurbysg, yr eiirgefn,
y pysg e\iTgefn=John Dory.
Dorian, do'yr-i-yn, ) a. Doraidd, Dorig :
Doric, dor'-ic, J perthynol i Doris
jrti Groeg ; Groegaidd.
Dormant, dor'-mynt, a. cysgedig ; yn
cysgu, yngnghwsg; cuddiedig, dii-gel ;
digyffi-o ; esgeulusedig ; marw ; an-
weitligar ; gogwyddol :— s. swmer,
trawst ; cysgydd, cysgadux.
Dormar-window, dor'-myr-Avtm-do, s.
torment, tormwnt, nenffenestr.
Pormitive, dor'-mu-tuf, s. cysgiadur,
cysor, cysgbai]f.
Dormitory, dor'-mu-tyr-i, s. hundy, hun-
fa, cemer, cysgell, cysglo, ystafell
gysgu, oladdfa, claddle, hunfa'rmeirw.
Dormouse, dor'-mows, s. pathew, path-
or, marwgwsg.
Dcyrn, dom, s. morgath arw, y ddrein-
gath, cath arw, oath bigog.
Dorp, dorp, s. cordref, pentref, treflan.
Dorsal, dor'-syl, a. cefnol, cefnaidd.
Dorsel, dor'-sel, ) s. bancyr, cawell
Dorser, dor'-syr, j cefn, cefngest, cro-
wyn, caweil, cest ; pynoreg, sadell.
Dorsiferous, dor-suff -yr-yz, a. cefnddyg-
ol ; yn dwyn had ar gefn eu dail.
Dose, dos, s. dogn, cyfferddogn ; traf-
Iwngc, trangcell, llymaid, Uwngc ;
swmp, swm, dognedd : — v. a. dogni,
cyiferddogni.
Dosser, dos'-syr, s. h!aicjT=Dorsel.
Dossil, dos'-sul, s. naddob, naddobell,
naddswp, rholyn, llieinrwd.
Dot, dot, s. man, manned, manigyn,
nod, nodyn ; pyngcyn, pwyntyn :— ^'.
m^nu, menynu, nodi; manfritho,
brithnodi, britho.
Dotage, do'-tc-j, s. Uedfrydedd, pen-
wendid, gwcdlgof, ymleferydd, syfr-
dandod; dotiad; maldod, traserch,
gorhoffder; maledd, malldod.
Dotal, do'-tyl, a. gwaddolog, agweddiol.
Dotard, do'-tyrd, ) s. dotiwr, gwan hen ;
Doter, do'-tyr, j maldodwr, ffiadryn,
trasercliwr, ffolserchydd, ffwlcyn.
Dotation, do-te'-shyn, s. gwaddoliad,
egweddiad, berthogiad ; gwaddol,
cynnysgaetli.
Dote, diit, V. n. dotio, ymleferydd, pen-
droni, hurtio, ammhwyllo, gwaJlgofi,
dotian ; gorhoiB, ymserchu ; dadf eilio,
edv/i.
Dottard, dot'-tyrd, s. tocwydden, cwtog-
bren, pren tociedig.
Dotterel, dot'-tyr-el, s, hutan=enw
llwjiih o adar. [Ffrengig.
Douanier, dt«-an'-i-e, s. cyUidydd
Double, dyb'-bl, a. dyblyg, deublyg,
dwbl ; dau, dwy ; dwyol, deuol ;
cjnnmaint arall; deudro; deutu;
deu-, dwy-; t^wyUodrus : — ad. yn
ddeublyg; dwywaith ; ym mhlyg : — s.
plyg, dyblyg, deublyg ; plygiad, plyg-
fa, dill; cymmaint ddwywaith; dyr-
ysblyg ; cast, hoced :—v. dyblygu,
plygu, deuddyblygu, dyblu, dillio ;
ymddyblygTi; mynychu; castio.
Double-barrelled, dyb'-bl-ba-reld, a.
dwy-farilog, dyblfarilog.
Double-base, dyb'-bl-bes, s. gorsodgrwth,
gorgi-wth ; deusawd.
5, Ho; u, dull; w, srrii ; w, pwn; y, yr; y> fel tsh: j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
DOUG
236
DOWN
Double-biting, dyb'-bl-bei-ting, a. am-
gnoawl, amiiniog, amlym.
Double-charge, dyb-bl-carj', v. a, deu-
Iwytho, dyblergydio ; ymddLried deu-
barth i.
Double-dealer, dyb'-bl-di-lyr, s. tw^U-
fasnachydd, hocedydd, twyUwr, som-
Double-dealing, dyb'-bl-di-ling, s. twyU-
fasnach, anonestrwydd, hoced, brad,
diclieU, fifalsedd, anifyddlondeb.
Double-face, dyb'-bl-ffes, s. deuwyneb-
edd, dau wyneb, ffalsedd, twyll.
Double-faced, dyb'-bl-ffest, a. deuwyn-
ebog, deuwyneb ; rhagrithiol, hocedus.
Double-formed, dyb'-bl-fformd, a. deu-
ffurfiog, dwyffurf.
Double-hearted, dyb'-bl-har-ted, a. dwy-
galonog, bradwrus, gau, ffals.
Double-meaning, dyb'-bl-mi-ning, a.
deuystyr, mwys, amwys, deufeddwl.
Double-minded, dyb'-bl-mein-ded, a.
deufrydig; ansefydlog, gwamal, am-
mhenderfynol.
Doubleness, dyb'-bl-nes, s. dyblygedd,
deublygrwydd, plygedigrwydd.
Double-octave, dyb-bl-oo'-tef, s. deu-
■wythawd, dyblwythawd ; y pymtheg-
fed.
Doublet, dyb'-let, s. dybled, iswisg,
gwasgod ; dau, dwy, par, cwpl; £fug-
faen.
Doubling, dyb'-ling, s. dyblygiad, deu-
blygiad; plyg, diU; dyrysblyg, ym-
dro, cyfrwysder.
Doubloon, dyb-lwn', s. dyblon, darn aur
=3p. 4s.
Doubt, dowt, V. ammeu, petruso, ofni,
Uettybio, drygdybio ; anghoelio : — s.
amJicuaeth, ammeu, petnisder,
annilysrwydd, ansicrwydd, amwys-
edd, mwysder, dadl, anhysbysrwydd ;
ofn, Hettyb.
Doutable, dowt'-ybl, a. amheuadwy.
Doubtful, dowt'-ifwl, a. amheus, petrus,
astrus, anniogel ; anwadal, ansafadwy,
ofnog, amheugar ; amwys.
Doubtfulness, dowt'-ifwl-nes, s. amlieu-
aeth=i)oit6i, s.
Doubtless, dowt'-les, ) ad. yn ddi-
Doubtlessly, dowt'-les-li, ) animeu, yn
ddiamheuol, yn ddibetrus, 'yn ddilys,
yn ddiau, jti sicr.
Doucer, dif-syr', s. anrheg, rhodd,
goseb ; gwobr ; melusder.
Doucker, dyc'-cyr, s. trochydd, y troch-
ydd.
Dough, do, s. toes : — v. a. peusythu.
Dough-baked, do'-bect, ) a. toes-
Dough-kneaded, dci'-ni-ded, j aidd,
toeslyd ; mallgras, mallbob ; meddal,
masw.
Doughty, do'-ti, a. dewr, gwych, glew,
pybyr, mawrfrydig, ardderchog.
Doughy, dij'-i, a. toeslyd; mallbob,
maUgras; meddal, tyner; gwelw.
Douse, dows, v. trochi, suddo, soddi ;
brys-laesu; brys-laciiu.
Dout, dowt, V. a. taro allan, diffodd.
Douter, doV-tyr, s. diiloddyr, diffodd-
ydd.
Dove, dyf, s. colomen.
Dove-cot, djrf -cot, ) s. colomendy,
Dove-house, dyf -hows, ) cwt colomen-
od. [iiiwed, gwirion.
Dovelike, dyf'-leic, a. colomeuaidd, di-
Dove-tail, dyf -tel, s. peusyth, rhon bar-
cud, cynffon y golomen : — v. a. peu-
sythu.
Dowable, dow'-ybl, a. gwaddoladwy.
Dowager, doV-y-jyr, s. gwaddolog,
gwaddoles, gweddw waddolog, agwedd-
iol, cynnysgaethog.
Dowdy, doV-di, s. yslebren, annillyn-
es, musgreUen; sopen o fenyw : — a.
annhaclus, annUlyn, aflerw, yslebren-
aidd.
Dowel, dow'-el, s. deuolbin, deudyno,
pin ddeupen, pinhoel.
Dower, doV-yr, 1 s. gwaddol,
Dowery, ) , , . \ cynnysgaeth.
Dowry, j ) egweddi, agweddi,
argyfreu ; cowyU ; amobr ; rhodd.
Dowerless, doV-yr-les, a. diwaddol,
anwaddolog, digynnysgaeth.
Dowlas, doV-lys, s. breisglian, braslian,
dowlas ; math ar lian lledfras.
Down, down, s. manblu, goflew, plucaa,
draenblu, p&n; hadbluf; pluf y
gwaenydd ; pluf ysgaU ; hawni, gra ;
gwastadedd, gwastattir ; rhos, gwaen ;
noethdir, heldir ; cef nen, bryn ; cefn-
faes ; glasfryn :—prp. i lawr, i waered ;
gyda ; hyd, hyd yn, hyd at : — ad. i
lawr, i waered ; tuag i waered ; ax i
waered ; obry, isod ; ar lawr : — o.
uniawn i lawr ; syml, clau, didwyll ;
pendant ; pmdd, trist i—v. myned i
lawr ; darostwng, gostwng, got- ,
threchu.
Downcast, down'-cast, a. tafledig i
lawr ; prudd, trist, penisel, trwm,
athrist ; gwylaidd ; crymedig.
Downfall, down'-flfol, s. cwymp, codwnu
cwympawd ; dinystr, dymchwelia^
syrtliiad ; adfail, difrod.
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
DRAF
237
DRAM
Downhill, down'-hul, s. gwaered, gor-
waered, llethr, llechwedd, disgyiifa :
— a. arwaered; llecliweddog, llethrog,
disgynol.
Downlying, down'-lei-ing, s. gorphwys-
dalm ; amser gorpliwys, pryd cysgu :
—a. ar wely esgor ; ar esgor.
Downright, down'-reit, ad. yn union
i lawT ; yn sytli, yn miionsyth ; ar ei
ben; yn ddidwyll; yn ddiddefod;
heb na rhwysg na rhodres ; yn llwyr ;
ar unwaith ; trwyddo, trwyddo draw :
^a. yn uniawn i lawr ; syth, union-
syth ; didwyll, dihoced, clau, synil,
gonest, cywir; trwyadl, llwyr, holl-
ol; aflednais.
Downward, down'-wyrd, ) ad. i lawr,
Downwards, down'-wyrdz, j i waered,
ar i waered, tuag i lawr, obry.
Downward, down'-wyrd, a. gwaeredol,
.Uawrydol; a fo tuag i lawr; llech-
weddog, disgynol ; gwyredig, crwm ;
isel, prudd, anhylon.
Downweed, down'-wid, s. moredafedd-
og, llwyd boneddig.
Downy, down'-i, a. manbluaidd, man-
bluog; hadbluaidd; panog, graog;
esmwyth, plydd, tyner, mwyth.
Doxology, docs-ol'-o-ji, s. mawlwers,
mawlgan, moleb.
Doxy, doc'-si, s. cyfFoden, puten, mwygl-
en, huran, cymmones, anllades.
Doze, dbz, v. hepian, huno, gogysgu,
dargysgu, cyntuno ; hurtio, syfrdanu.
Dozen, dyz'-zn, s. deuddeg, dwsin,
dwsen, banner drefa : — a. deuddeg.
Doziness, do'-zi-nes, s. cysgadrwydd,
syrthni, trymder.
Dozy, do'-zi, a. cysglyd, swrth, trym-
aidd, hepianllyd, musgrell, marwaidd.
Drab, drab, s. puten, dyhiren, huran ;
budrog, hafren, swgan; gellfrethyn,
brethyn tewgryf : — v. n. puteinio,
budrogi :— a. Uedlwyd, dwn, llwyd-
wyn, gell, dulwyd, gwrm.
Drachm, dram, s. dram=wythfed ran
Unas.
Draco, dre'-c6, s. Draig, y Ddraig=cyd-
ser gogleddol o bedwax ugain seren ;
hydlewyrn. ^
Draff, draff, s. gwaddod; soeg; golch-
ion ; olion, ysborion, gwehilion, ffwl-
ach, sorod.
Draffy, draff'-i, a. gwaddodlyd ; soeglyd,
gweisgionllyd ; diwerth, gwael.
Draft, drafft, s. tyniad, tynfa, llusg,
hwys ; tyndaleb, tynysgrif, talbar ;
cynllun, darlun, braslun, cynddelw.
amlinell ; brasysgrif, brasdyniad : —
V. a. tynu; cyiillunio, braslinellu,
amlinellu, brasdynu ; dewis, dethol.
Drafthorse, drafft'-hors, s. tynfarch,
march tynu, ceffyl tynu, menfarch,
coffyl gwaith.
Draftsman, draffts'-myn, s. tyniedydd,
cynlluniwr, lluniedydd, arf elydd, dar-
luniwr.
Drag, drag, v. tynu; llusgo, dragio;
ymlusgo ; llusgrwydro : — s. llusg, car
llusg, ysled, ysledf en ; og lusg, og
fras; llysgrwyd, ballegrwyd; tyn-
fach.
Draggle, drag'-gl, v. llusgo, llodro, di-
blo ; ymddiblo ; budrogi.
Dragman, drag'-myn, s. llusgrwydwr,
tynrwydwr.
Dragnet, drag'-net, s. llusgrwyd, tyn-
rwyd, rhwyd dynu.
Dragoman, djag'-o-myn, s. cyfieithydd,
deonglwr, lladmerydd.
Dragon, drag'-yn, s. draig; dragon;
Draig, y Ddraig.
Dragonet, drag'-yn-et, s. dreigan, draig
fechan ; dreigbysg.
Dragon-fly, drag^-yn-fl3ei, s. gwas y
neidr, gwaell y neidr, chwildai-w.
Dragonish, drag-yn-ish, a. dreigaidd,
dreigiol.
Dragon's-blood, drag'-ynz-blyd, s. dreig-
waed, gwaed y ddraig=math o sudd
a geir o wahanol blanigion.
Dragoon, dra-gwn', s. marchfilwr; gar-
mwyn, dragoniad ; pedfarchog:— v. a.
gormesu, gormeilio, erlid, blmo, gor-
fodi.
Drain, dren, v. dyhysbyddu, dysbyddu,
sychu, hysbyddu, arloesi, gwyihu;
gwaghau; djfferu, dyferffosi, tanrigoli,
cleisio : — s. dyferffos, dyfrffos, gwe-
hynffos, gwythreden, ffrydle, gofer,
merai ; clais ; rhigol.
Drainable, drcn'-ybl, o. hysbyddadwy,
hysych.
Drainage, dren'-fj, s. dyhysbyddiaeth,
hysbyddiad, dysbyddiad.
Drainer, dren'-yr, s. hidlyr, hysbyddyr,
dyhysbyddai, sychiedydd.
Draining, drcn'-ing, s. dy hysbyddiad,
tanrigoliad, dyfrffosiad, dysychiad.
Drake, dree, s. adiad, bsrlad, ceiliog
hwyad; dreigon, corfagnel.
Dram, dram, s. dram^yr wythfed ran
o Unas ; tipyn, rhywfaint, symyn,
ychydigyn ; traflwngc, llymeidyn,
llwngc; gwirod; dracmon=72<^.
Drama, dram'-y, s. chwaryddiaeth.
0, llo; u, dull; «> swn; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn tisieu; z, zel.
DRAW
238
DREA
chwaroniaith, chwaroniaefeh, chwareii-
eg, drychfarddoniaeth, chwai^erdd,
ohwareugan, drychwareu, ffedfardd-
oniaeth ; cjnnwawd ; tristwawd ; dyn-
waredgan.
Dramatic, dra-mat'-ic, ) a. chwar-
Dramatical, dra-mat'-i-cyl, J yddol,
chwai'onol, drycMarddol ; chwareu-
faol ; ch-wareyddoi, dynwaredol.
Dramatis-personre, dram'-y-tus-pyr-so'-
ni, s. pi. dynweddau chwaryddiaeth,
ansodiUon chwaroniaeth, nodweddau
cliwareueg.
Dramatist, dram'-y-tust, s. chwai'eu-
fardd, chwaronydd, chwaroimr,
chwarawdur, ysgrifenydd chwareuon,
chwareuoiiydd ; dynwaredydd.
Dramatize, drara'-y-teiz, v. a. chwar-
yddoli, chwareuganu, drycMarddoni.
Dramatxrrgy, dram-y-tyr'-ji, s. chwar-
ofyddiaetli, drychtvareueg, chwaron-
yddiaeth.
Drank, drangc, p. p. (Drink) yfedig.
Dra2)er, dre'-pyr, s. golofydd, golof-
werthwr ; brethynwr ; llieimwr.
Drapery, dre'-pyr-i, s. golofyddiaeth,
golofiaeth ; dilladwaitli ; brethyn-
waith ; vbrethyn, brethynau ; golof-
nwyddau, defnydd dillad; dillad,
gvrisg, gwisgiad ; dilladiad.
Drastic, dras'-tic, a. grymus, cryf,
efifeithiol, gweithgar.
Draudit, drafft, s. traflwngo, trancell,
darlwngc, llwngc, llymaid ; helfa,
traill ; soch, gweliynffos, geudy, carth-
le ; djrfnder ; tynblastr, tynsugaeth-
an ; tynaUuoedd ; tyniad = Draft : —
V. a. tynu, llusgo ; galw allan.
Draughts, draffts, s. pi. gwyddbwyll,
chware gwyddbwyll.
Draughtsman, drafifts'-myn, s. tynied-
ydd = Draftsman ; rhagysgrif enydd ;
gwirottyn, diotwr, potiwr.
Draw, dro, v. tynu ; llusgo ; ai-wain ;
denu, hudo, darbwyllo ; llunio, dar-
lunio, dysgrifio ; tynu cynllun ; erth-
ynu ; sugno ; gwallofi, gwahenu ;
gwehynu ; cynnyrchu ; cj^f ansoddi ;
derbyn : — s. tyn, tyniad, llusg ; cwtws,
coelbren, rhan.
Drawback, dro'-bac, s. dattyniad, ad-
taliad, tyniad yn ol; colled; anfan-
tais, dattal.
Drawbridge, dro'-brij, s. ysgrogell,
pont godi.
Drawee, dro-i', s. tynai ; yr un y tyner
arno ; talwr dyl cyfnewid.
Drawer, dro'-yr, s. tynwr, tyniedydd.
Uusgwr, gwehynydd; lluniedydd, da
lunior; deillydd ; traill, cloer, lie
awd, cilior, llogell, treillyn, tyngeU
craff.
Drawers, dro'-yrz, s. pL isiodrau, tros- '
au : — sing, isglos, islawdr, tros.
Drawing, dro'-ing, s. tyniad, llusgiad,
tynedigaeth, hwys ; darlun, Ilun, ar-
lun,darluniad, paentiad ; darluniaeth,
arluniaeth.
Drawing-knife, dro'-ing-neifif, s. rhasgl.
Drawing-master, dro'-ing-mas-tyr, s. ar-
lunfeistr, atliraw arlunio.
Drawing-room, dro'-ing-rjCTn, s. cyfarch-
fa, cyfarchgell, dy^rfarchfa, ystafell
ymgynnull ; cilgell, encilf a ; cyf arch-
gelliaid, ymgynnulliaid.
Drawing-slate, dro'-ing-slet, s. tynlech,
^darlunlech, marm du.
Drawl, drol, v. geirlusgo ; saf ndrymu :
— s. geirlusg, geirllaesrwydd, safn-
drymedd, musgrellni ymadfodd.
Drawn, dron, p. p. tynedig, llusgedig ;
cyfartal, cydbwys, cyfiol.
Dray, drc, \s. car llusg, car
Dray-cart, dre'-cart, j hir, tyn-gar, ys-
ledfen.
Dray-horse, drc'-hors, s. ceffyl car llusg,
j'sledfarch.
Draymah, dre'-myn, s. gyrwr car llusg,
car-yrwr.
Drazel, draz'-el, s. budrogen, hafnai,
dwgan, yslebog.
Dread, dred, s. ofn, arswyd, dyohryn,
braw, dychryndod, eciuyd ; j^arcli-
edig ofn ; achreth, ysgryd :—a. ofn-
edwy, arswydlawn ; parchadwy,
parchedig; erchyll, echrydus; dy-
chrynllyd, arswydus :— i;. ofni, ar-
swydo, argyssyru ; aryneigio ; mawr
ofni ; crynu rhag.
Dreadful, dred'-ffwl,a. ofnadwy, erchyll,
echryslawn, dychrynllyd, arswyd-
lawn, irad, cethin, anaele; hybarch.
Dreadfuhiess, dred'-ffwl-nes, s. arswyd-
ob-wydd, dychrynoldeb, erchylldod.
Dreadless, dred'-les, a. diofn, diarswyd,
difraw ; hyf , eon.
Dream, drim, s. breuddwyd; ffoldyb,
gofregedd, ^oeg ddychymmyg, coeg-
beth i—v. oreuddwydio ; gwagdybio,
ymleferydd, dj'chymmygu.
Dreaming, drim'-ing, p. a. yn breudd-
wydio ; breuddwydiol ; hwyrdrwm,
trymhyrddig, Uyferthin, musgrell,
cysglyd; hurt, pwl, pendew.
Dreamless, drtm'-les, a. difreuddwyd.
Dreamy, dri'-3ni, a. breuddwydiog.
o, fel a yn tad ; a, cam ; e,hen; e, pen; illid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
DRIB
239
DRIV
Drear, dri'yr, a. hyll, erchyU, cethin,
echrydus, echryslawn; gwyll, gwrm;
prudd ac uiiig.
Dreariness, dr?yr-i-nes, s. erchylldod,
hyllrwydd; prudd -der; ansirioldeb,
tristwch.
Dreary, dri'yr-i, a. hyU^Drea^' ; ath-
rist, galanis, ingol, blin, llwm.
Dredge, drej, s. treillrwyd, tjTirwyd
llymeircli, llymeirchrwyd ; treillyd,
brithyd=ceirch ahaidd yn gymmysg :
— V. a. treiUio, treilrsrydo; pysgota
& tlireilli-wyd ; goflodio, goflodi;
ysgeintio &, blawd.
Dredger, drej'-yr, s, treilli'WT, treillied-
ydd ; goflodyr, goflodiadur, blodlwch,
treillflwch, blwch goflodi.
Dredging, drej'-ing, s. treiiliad.
Dredging-box, drej'-ing-bocs, S. goflod-
gist, troillgist=-Dre(/f/'er.
Dredging-machine, drej'-ing- my-shin, s.
treillbeiriant, treillermig.
Dreggy, dreg'-i, a. gwaddodlyd, gwadd-
odog, rhytionllyd, lleidiog, brwnt,
budr.
Dregs, dregz, s. pi. gwaddod, gwaelod-
ion, llorion, rhwtion, sorod, sotliach,
ysgarthion, ysborion, auimhuredd.
Drench, drensh, dren?, v. a. trochi,
gwlychu, niwj'do, golchi : — s. troch-
ydd, gwlychwr, mwydwr ; trancellwr ;
traflwngc, darlwngc ; dogn o gyfferi i
anifail ; ysgothlyn, dirgyffyr ; trochfa.
Dress, dres, v. gwisgo, diUadu ; addumo,
.trwsio, gwychu ; cyrreirio ; diwyllio ;
taclu ; rhesu : — s. gwisg, dillad, trsv's-
iad, diwj'g, addurn ; par o ddillad.
Dresser, dres'-jT, s. gwisgwr, trwsiad-
wr; dUledydd ; ymdrv/siwi-; trin-
iwr, cyweirydd, cyflfeithiTn:, paro-
towT, cynimonwr; se]d, trestl, treser;
cilfwrdd.
Dressing, dres'-ing, s. dillad, gwisg, ym-
drwsiad; tacliad, addurniad; trin-
iaeth, gwrteitliiad, diwylliad; curfa,
cystwyad ; parotoad.
Dressing-room, dres'-ing-rji'm, s. trws-
gell, ystafell ymwisgo.
Dressing-table, dres'-ing-te-bl, s. trws-
fwi'dd, bv/rdd ymwisgo.
Dressmaker, dres'-mc-cjT, s. gwisgiad-
es, gwisgyddes, dUledyddes, ti-wsiad-
es, gwnyddes; gwniadyddes.
Dressy, dres'-i, a. trwsiadus, coegwisg,
gwisgwych, taclus.
Dreul, dnvl, v. %. glafoerio, ymboeri.
Drew, dnv, p. t. {Draw) tynedig.
Drib, drub, v. a. tocio, cwtogi.
Dribble, drub'-bl, v. defnynu, dyfeiii,
dosi, dystyllu, glafoerio ; ymleferydd.
Dribblet, drub' -let, s. dryllyn, ysbilyn,
manswm, manddyled.
Drier, drei'-yr, s. sychydd, dysychwr ;
crasydd ; dyhysbyddwr ; sychyr.
Drift, drufft, s. amcan, bwriad, tuedd,
dyben, meddylfryd, cyrch, tynfa,
cais, liuwch, Uuchfa, hwff ; hiffyn ;
cluder, croeslwybr ; golwg : — v.
lluchio, lluwchio, hyiBo ; pentyni,
cludeirio, gyru o'i flaen.
Drill, drul, v. ebilUo, trulio ; tyllu ;
rliilio ; gof eru, suo, sio ; trydynu ;
hyfforddi, preithio, dysgu mUwyr ;
hudo, denu : — s, drul, trwyddew, try-
ddew, ebiU ; rhiil, rhes, rliibyn ; hy-
, fforddiad, dybreithiad ; rliillyr ; rhid-
ys, goferen; &b, epa.
Drill-harrow, drul'-har-ro, s. rhilloged,
og riJI.
Drilling, drul'-ing, p. a. rhiUiedig :— s.
rhilliad ; rhillheuad=heuad yn rhesi ;
rhillnwydd, llian bras.
Drill-plough, drul'- plow, s. rhiUaradr,
arad rhiU.
Drily, diei'-U, ad. yn sych ; yn gras.
Drink, dringc, v. yfed ; diodi ; potio ;
llyngcu, llewa:— s. diod, llyn, diod-
Ijm ; gwirod, gwirodlyn.
Drinkable, dringc'-ybl, a. yfadwy : —
s. yflyn : — pi. yfolion.
Drinker, dnng'-cyr, s. yfwr, diotwr,
ymyfwT, cyf eddachwr, llymeitiwr ;
meddwyn.
Drinking, dring'-cing, a. yfgar, j'fol, di-
odgar :— s. yfed, yfiad.
Drinking-horn, dring'-cing-horn, s. heii-
gorn, yfgorn, corn yfed, hirlas, ban.
Drip, drup, v. dyferu, defnjTiu, dys-
tyUio, defn'io : — s. dyferiad, dafniad ;
dafn, dyferyn, degryn; bargod, bon-
do, asban ; dyf erion.
Dripping, drup'-ping, s. dyf erion, todd-
ion, ci^erion.
Dripping-pan, drup'-ping-pan, s. jiadeU
ddyferion, padeU doddion, dosban,
dyferell.
Dripstone, drup'-stcin, s. bargodlech,
bargodfaen.
Drive, dreif, v. gyru, gwtliio, hel, hela,
ymlid.tarfu, gyTthio,hyrddu; cymhell,
dirio, annos, gwasgu, annog ; tueddu,
amcanu ; lluchio, hyffio : cetlu-u : — «.
gyr, gyrfa, gwib ; tro mewn cerbyd ;
gyrwib.
Drivel, druf -fl, v. n. glafoerio, ymboeri ;
ymleferj'dd, ynfydu, dotio :— s. glaf-
0, Ho ; u, dull ; to, swn ; w, pwn ; y, yr ; ;, fel tsh ; j, John ; «h, fel s yn eisieu ; z, zel.
DROP
240
DRUI
oerion, glyfoerion, ymboerion, poer-
ion : — sing, glafoer, poeryn, ymboer.
Driver, drei'-fyr, s. gyrwr, gyriedydd ;
cethrsvT, cethreiniwr ; geilwad.
Drizzle, druz'-zl, v. dyferynu, defnynu,
ffrwylo, defni'o, manwlawio, gwlith-
•wlawio, britliwlawio : — s. gwlaw mkn,
fltrwyl, manwlaw, brithwlaw, gwlith-
wlaw.
Droil, droil, v. n. cystegu, ymgystogi,
trafferthu, ymdrafferthu : — s. cysteg-
■WT, ymdrfifferthydd ; diogyn, segarwr,
begegyr, hui-tyn.
Droll, djol, a. digrif , ysmala, ceUweirus,
difyr, arab, 11a wen, od :—s. digrifwr,
ysgentyn,croesan,cyinhenddyn; coeg-
chware, ysmaldod, croesanwaith : — v.
cellwair, arabeddu, ysmalhau ; gwawd-
io, gwatwar ; twyUp, hocedu.
Droller, drol'-lyr, s. 6igriiwr=DroU, s.
DroUery, drol-lyr-i, s. digrifwch, ys-
maldod, ceUwair, cymhendod ; chw£ire
llamddelwau.
Dromedary, drom'-i-djrr-i, s. cammarch,
dromedar ; camel Arabia ; camel un
hwrwg ; rhedfil.
Drone, dron, s. begegyr, bychegyr,
gwenynen ormes ; diogyn, dioberwr,
se'gurwas; grwn, grwnian, trymsain:
— v.n. grwnian, trymseinio ; segura,
diogi.
Dronish, dro'-nish, a. diog, musgrell,
swrth, cysglyd, llegach, Uibin, trym-
aidd.
Droop, dnpp, r. n. dihoeni, llipau, edwi,
llesghau, Uaoio, ymollwng, nychu,
gwywo, plygu, darleddfu.
Drooping, drw-ping, a. llipa, Uesg,
lliprynaidd ; nycUyd, egwan, metli-
edlg; ymoUyngol.
Drop, drop, s. dyleryn, dafn, dos, defn-
jm, degryn, Uymaid, deigryn, dropyn ;
boglyn, clustlws, pwmpl ; crogllth-
ryn, llithryn : — v. dyferu, defnynu,
dystyUu, dosi, meru, deigrynu, defnio;
dyhidlo, goUwng, syrthio, cwympo;
gadael ; peidio ; esgeuluso ; ' taflu ;
disgyn ; marw, trengi ; ysgeintio,
amrywioli ; twmpian.
Droplet, drop' -let, s. dyferionyn, defn-
yn, dyferyn bach, dropyn.
Drops, drops, s. pi. dyferion, defni ;
boglynau, pwmplau, bagadau.
Dropsical, drop'-si-cyl, a. dyfrglwyfus,
dropsiaidd.
Dropstone, drop'-ston, s. dyferfaen.
Dropsy, drop'-si, s. dyfrglwyf, dyferwst,
llynwys, dropsi.
Dropwort, drop'-wyrt, S. crogedyf.
Dross, dros, s. sorod, sothach, sinidr,
swrwd, goferw, llwrwg, rhjrtion,
rhwtws, swtrach, mwnws, ewyn ;
rhwd ; ammhuredd.
Dressiness, dros'-si-nes, s. ammlraredd,
brynti, budredd, rliydni.
Drossy, dros'-si, a. sothaclilyd, sinidrog,.
brwnt, aromhiir, rliytionllyd.
Drought, drowt, > s. sychder, tywydd
Drouth, drowth, ) sych; hin sech;
syched ; gwres, crasder.
Droughty, droV-ti, a. sych, syohinog;
sychedig ; teaog.
Drove, drof, s. gyr, deadell, cenfaint,
gre ; myntai, haid, torf, bagad, twr ;
gyrffordd.
Drover, dro'-fyr, s. porthmon ; gyrwr,
gyriedydd ; gyrfad.
Drown, drown, v. boddi ; suddo,- soddi ;
trochi; gorlifo.
Drowning, drown'-ing, s. bawdd, bodd-
iad ; sawdd, soddiant, jrmsawdd : —
p. a. ar foddi, yn boddi.
Drowse, drowz, v. hepian, dargysgu,.
pendrymu ; trjrmeiddio, tiymluo.
Drowsiness, droV-zi-nes, s. cysgad-
rwydd, syrthni, musgreUni, diogi,
marweidd-dra.
Drowsy, droV-zi, a. cysglyd, swrth,
trymUyd, trymluog; dlog, marwaidd,
syrthlyd.
Drub, dryb, v. a. Uachio, flFonodio, pas-
tynu, euro, ffustio, dulio, cnocio,
Uabio.
Drudge, dryj, v. n. cystogi, cystegu,
budrweithio, caledweithio, caethwas-
anaethu; Uafurio, ymboeni, ymdra-
flFullio ; ymdrybestu ; gweinyddu,
athrino :— s. cystog, cystegwr, Uafur-
was, caethwas, c^edweithiwr ; gwas
i bawb ; gwas cegin, gwas car :— /.
cystoges.
Drudger, dryj'-yr, s. treiUiwr=Z)re«f5rer.
Drudgery, dryj'-yr-i, «. caledwaith,
budrwaith, cwst, cystogwaith, caeth-
waith; trybestod, ffwdan; caeth-
iwed, ammraint; caethwasanaeth.
Drug, dryg, s. cyffer, cyffyr ; gwad-
beth : — pi. cyfferi, moddion meddyg-
ol : — V. cyfifyrio, cyfferio.
Drugget, dryg-et, s. brasfrethyn.
Druggist, dryg'-ist, s. cyfferiwr, cyffer-
ydd, cyfferiwr, gwerthwr cyfferi.
Druid, dr?/-'-ud, s. derwjdd, dryw, der-
I wyddfardd=uno'rgraddaubarddoiioL
I Druidess, drw'-ud-cs, s. derwyddes,
' drywes.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
DUAR
241
DUE
Druidic, drw-ud'-ic, i a. derwyddol,
Druidical, dno-ud'-i-cyl, ) derwyddon-
ol, drywol.
Druidish, druZ-i-dish, a. derwyddaidd,
drywaidd.
Druidism, dno'-i-duzm, s. derwyddiaeth,
derwyddoniaeth, derwyddoni, dryw-
yddiaeth.
Drum, drym, s. tabwrdd, rhuglen : — v.
tabyrddu ; canu tabwrdd ; chwareu
tabwrdd.
Drummajor, drym-me'-jyr, s. prif dab-
yrddwr, pentabyrddwr.
Drummer, drym'-myr, s. tabyrddwr,
rhuglenwr.
Drunk, dryngc, ) a. meddw,
Drunken, dryng'-cn, ) brwysg, ab-
rwysg ; meddwedig.
Drunkard, dryng'-card, s. meddwyn,
brwysgwT, diotwr, ymjrfwr, potiwr,
diodrydd.
Drunkenness, dryng'-cn-nes, s. meddw-
dod.meddwaint, brwysgedd, diotach,
yfgarwch.
Drupe, drwp, s. ellfywyn, amfywyn,
amffrwyth.
Druse, drws, s. crisgeuedd = ceuedd
craig yn dryfrith o grisial.
Dry, drei, a. sych ; sychlyd, hysp, dys-
bydd ; crin, eras, gwyw, crispyn ;
sychedig ; diwlaw, anffrwythlawn,
egwan ; noeth, llymrig ; difywyd,
marwaidd ; llym, gwawdus, cnoawl,
fifel, digrif : — v. sychu, dysychu,
taxnu ; crasu ; dyhysbyddu, hys-
byddu; ymsychu; crispynu; gwywo.
Dryad, drei'-ad, s. gwyddanes, coedwen,
gwyddelen, duwies y coed.
Drying, drei'-ing, a. sychol, dysychol,
sychiannol : — s. sychiad, sycliiant ;
crasiad.
Dryness, drei'-nes, s. sychder; hysp-
rwydd ; crasder ; gwywder ; crinder ;
difFrwythder, llymrigrwydd.
Drynurse, drei'-nyrs, s. llawfammaeth,
llawfaethes : — v. a. llawfaethu, llaw-
ethu, magu heb laeth.
Drysalter, drei'-sol-tyr, s. sycbnwyddwr,
sychionydd ; masnachwr sychfwyd-
ydd.
Doad, diw'-ad, s. deuad, deuawd.
Dual, diM/-yl, a. deuol.
[•Doalism, di^Z-y-luzm, s. deuoliaeth;
deudduwiaeth.
[ Duality, diw-al'-i-ti, s. deuoldeb, deuol-
rwydd ; rhaniad, parthiad.
I'Duarchy, diw'-ar-ci, s. deubendod, deu-
bendodaetb, llywodraeth dau.
Dub, dyb, v. creu yn farchog ; urddasu,
dyrchafu, urddo ; neddyfu ; byrsynio :
— s. ergyd, cnoc, ffat, cnith, Uach.
Dubbing, dyb'-ing, s. neddyfiad; seim-
wrtaith.
Dubious, dij//-bi-yz, a. amheus, petrus,
annilys, ansicr ; amwys ; aneglur ;
ansefydlog, ammhenderfynol.
Dubiousness, diw'-bi-yz-nes, s. amheu-
aetli, petrusder ; mwysder ; anwad-
alwch.
Dubitable, diMZ-bu-tybl, a. amheus,
petrusol; amheuadwy.
Dubitancy, diw'-bu-tan-si, s. amheuaeth,
ammeu, petrusrwydd ; ansicrwydd.
Dubitation, diw-bu-te'-shyn, s. amheuad,
petrusiant ; ammeu.
Ducal, diw'-cyl, a. dugiol, duciol, dug-
aidd.
Ducat, dyc'-yt, dyc'-it, s. ducat, dugad,
dugiadur (darn bathedig, os arian=
3s. 3|c., 08 aur=9s. 4c.).
Ducatoon, dyc-y-twn', s. dugadon (bath
o wahanol werth mewn gwahanol
wledydd; yn yr Ital=4s. 8c.).
Duches, dye -es, s. duges, duces.
Duchy, dy9 -i, s. dugiaeth, duciaeth.
Duck, dye, s. hwyad, hwyaden ; Uam-
gareg, ysglentfaen, careg adlam ;
plygiad pen, capiad ; anwylyd, mwyn-
en: cryflian i—v. troehi, suddo, soddi ;
ymdrochi ; plygu, ymgrymu, capio.
Ducker, dyc'-cyr, s. trochwr, ymdroch-
iedydd, ymsoddwr, cleigiwr.
Ducking, dyc'-cing, s. trochiad, ym-
soddiad. [hwyad.
Duckling, dye'-cling, s. hwyaden, cyw
Duckweed, dyc'-wid, s. bwyd yr hwy-
aid, llinos y dwr.
Duet, dyct, s. pibell, pib, awell, gwyth ;
tywysiad, hyfforddiad.
Ductile, dye'-tul, a. hydyn; ystwyth,
hyblyg; hydrin; estynadwy; plyg-
adwy.
DuctUeness, dyc'-tul-nes, ) s. hydyn-
Duetility, dyc-tul'-i-ti, j" rwydd ; hy-
blygedd ; ystwythder ; hydrinedd ;
estynedd.
Duction, dye'-shyn, s. dygiad, C3rwein-
iad ; arweiniad.
Dudgeon, dyj'-yn, s. dageran, bidogan ;
digofaint, Uid, malais, cenfigen, cas.
Due, diw, a. dyledus, dyladwy; haedd-
edig ; iawn, addas, cymhwys, priodol,
cyfreithlawn, da:— «. dyled, dylyed,
dyl; iawn, cyfiawnder; haeddiant,
teUyngdod ; sylw, def : — ad. yn iawn,
yn gywir, yn addas, yn wiw.
fi, llo ; u, dull ; w, swn ; yr, pwn : 7, yr ; $, fel tsh ; j, Jobn ; sh, fel s yn elsieu; z, zel.
,..#§'
^
DUMB
242
DUNG
Duel, diuZ-el, dii«/-ul, s. ornest, ym-
ornest, ymgysbwy ; ymryson : — v.
ornestu, yraornestu, ymladd ornest.
Dueller, diw'-el-yr, ) s. ornestwr, or-
Duellist, di!(/-el-ust, J nestydd, ym-
ladd wr ornest.
Duelling, dit^Z-el-ing, s. omestiaeth,
omestiad ; ornest.
Duenna, diw-en'-na, s. dysgodres,
athrawes, dysgedyddes, eUtrewen,
hen ddysgodres.
Duet, diw-et', ) s. dwyed, deuon.
Duetto, diw-et'-to, ) dwyawd, ckii
ddeulais, dygan ddeulais.
Dag, dyg, s. teth, diden, diten ; bron :
— p. t. (Dig) cloddiedig.
Duke, diioc, s. dug, due. [iaeth.
Dukedom, diwc'-dym, s. dugiaeth, due-
Dulcet, dyl'-set, a. melus, cliweg, per-
aidd ; hyfryd, maws.
Dulcification, dyl-si-fB-ce'-shyn, s. mel-
usiad, pereiddiad, chwegriad, per-
eiddianfc.
Dulcify, dyl'-si-ffei, v. a. meluso, mel-
ysu, pereiddio, chwegu.
Dulcimer, dyl'-si-myr, s. dwsmel.
Dulcorate, dyl' -co-ret, v. a. meluso, mel-
ysu, perhau, chwegu.
Dulcoration, dyl-c6-re'-shyn, s. melus-
\9d= Dulcification.
Dull, dyl, a. hurt, syn, syfrdan, dwl,
penfas, disynwyr ; trwm, marwaidd,
swrth, diog; diflas, anhylon, Uwfr,
prudd ; pwl, difin, aflym ; tywyU,
cymmylog, afloyw ; anfywiog : — v.
hurtio, syfrdanu ; pylu ; diawchu ;
trjTnhau, marweiddio ; byddaru ; di-
flasu ; llyfrhau, tristau ; tywyUu,
cymmylu, caddugo.
Dullard, dyl'-lyrd, a. delffaidd, hurt,
penbylaidd, dwl : — s. cuall, delff,
hurthgen, Uelo, flfwlcyn.
Dulness, dyl'-nes, s. hurtrwydd, syfr-
dandod ; pylni, aflymder ; dyldra ;
marweidd-dra. mu^eUni ; penbyl-
edd, penwendid ; diflasder; tywyllni;
anghreffni.
Dulocracy, diw-loc'-ra-si, s. caethben-
dodaeth, caethlywiaeth, Uywodraeth
caethion.
Duly, di?(:'-li, ad. yn ddyladwy ; f el y
gweddai ; yn addas, yn briodol ; £el y
mae'n gweddu ; yn ol y rheol ; yn
ddichlyn, yn ddiesgeulus ; yn bryd-
lawn ; o ht^A i bryd.
Dumb, dym, a. mud, aflafar ; dystaw,
tawedog, dUafar : — v. a. dystewi,
gostegu.
DambneSs, dym'-nes, s. mudaniaeth,
mudandod, aflafaredd ; mudanedd ;
dystawTwydd, taw.
Dumbfound, dym'-ffownd, v. a. dystewi,
gostegu, dyddelwi.
Dummy, dym'-mi, s. mudan.
Dumous, di?</-myz, a. Uwynaidd, perth-
og, prysog; ffluwch, siochog.
Dump, dymp, s. ysmigwst, gwedwst;
madrondod ; synedigaeth, irdang,
syfrdanod ; tristyd, pniddglwyf ;
dybyrgan.
Dumpish, dym'-pish, a. hurt, syfrdan,
dwl ; trist, pruddglwyfus, trymfryd-
ig ; dystawddig, ffrom ddystaw.
Dumpishness, dym'-pish-nes, s. hurt-
rwydd ; synedigrwydd ; dybyrdod.
Dumpling, dym'-pling, s. torpell, troU,
twmpan, rholen, poten ; pwding dor-
peU ; torpell o boten ; twmpyn, twr-
Uach.
Dumps, dynlps, s.pl. jsxmgw%i=Dump.
Dumpy, dym'-pi, a. byrdew, byrfraisg.
Dun, dyn, a. dwn, dulwyd, gwrm,
gwineulwyd, gwineuddu, geU, arddu-
frych, brychddu, gwrmwn ; tywyU,
gwyll : — K. a. dwn-gyweirio, gwrm-
gyweirio ; gwrmu ; dirio, dirwasgu,
taergeisio ; taer of yn dyled ; byddaru :
— s. taergais ; cais, ceisiad ; diriwr
am arian.
Dunce, dyns, s. penbwl, cuaU, delff,
brebwl, penUorcan, hurtyn.
Duncery, dyn'-syr-i, s. penbylni, hurt-
rvr>'dd, penfasedd.
Dunder, dyn'-dyr, s. gwaddod, gwaelod-
ion, ammhuredd, Uorion.
Dunderpate, dyn'-dyr-pet, ) s. hurth-
Dunderhead, dyn'-dyr-hed, J gen, «ad-
afael, penbwl, hultyn.
Dune, diwn, s. bryn, bre, moel, garth.
Dunfish, dyn'-ffish, s. dwnbysg; y pen-
fras wedi ei wrmgyweirio.
Dvmg, dyng, s. torn, dom, baw, tail;
biswal, aul, eulon, ebod, ystlom, each;
ysgothf a : — v. tomi ; teilo ; ystlomi,
maesg,-; bisweUio, euloni ; gwerydu,
bwjw tail.
Dung-beetle, dyng'-bt-tl, s. chwilen y
dom, tomchwilen, chwilen wyllt.
Dungeon, djm'-jyn, s. daiardy, daiar-
geU ; carchardy, carchar ; dyfngell,
pwU, fFau :— v. a. carchargellu, caeth-
garcharu.
^^(Dungfly, dyng'-fflei, s. cleren y dom,
tomgleren, tomgylionen.
Dungfork, dyng'-fforc, s. teilfiforch, tom-
fforch, fforch deUo.
a, fel a yn tad ; a, cam ; -e, hen ; e, pen ; », Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
DURA
243
DUTY
Danghill, dyng'-hul, s. tomen, teilfa,
tomen dail : — a. tomenaidd, bawaidd,
brmit, budr ; gwael, distadl.
Dungy, dyng'-i, a. tomog, teilog, tom-
1yd, bawlyd, bawaidd, budr.
Dungyard, dyng'-iard, *. teilbartli, tom-
barth, teilfa, teilfan, buartb torn.
Dunlin, dyn'-lun, s. y pibydd rhuddgoch.
Dunage, dyn'-pj, s. llwythgodion.
Dunner, dyn'-nyr, s. byddarwT=Z)Mn., s.
Duo, diw'-o, s. dwyed, can ddeulais ; dau.
Duodecimals, diw-o-des'-i-mylz, s. pi.
deuddegiadau ; deuddegiadaeth, deu-
ddegiaeth ; croesluosiaeth.
Duodecimal multiplication, diw-o-des'-i-
myl myl-tu-plu-ce'-shyn, s. croesluos-
ogaeth, croesluosiaeth ; deuddegiad-
aeth.
Duodecimo, diw-ii-des'-i-mo, a. deuddeg-
plyg, 12plyg, deuddegol : — s. llyfr
deuddegplyg, deuddegplyg.
Duodecuple, diw-o-dec'-iw-pl, a. deu-
ddegplyg, deuddegtro, deuddegol.
Duodenary, diw-o-di'-nyr-i, a. deuddeg-
ol, deuarddegol.
Duoliteral, diw-o-lut'-yr-yl, a. deu-
lythyrol, dwylythyrenol.
Dupe, diwp, s. symljm, hydwyllog, hy-
dwyllyn, dyn hydwyll; ffwlcyn,
gwirionyn : — v. a. twyflo, somi, hoc-
edu, hudo.
Duple, di»/-pl, a. dyblyg, denblyg,
dwbl.
Duplicate, diw'-pli-cet, a. dyblyg, deu-
blyg, deuddyblyg, dyblygol :— «. cyf-
ysgrif, adysgrif, adysgrifen, adlun,
eilun, cysgrif, gwrthysgrifen, dyblyg-
en : — v. a. dyblygu, deublygu, dyblu.
Duplication, diw-pli-ce'-shyn, s. dy-
blygiad, deublygiad, deublygiant,
dybliad; plygiad, plyg, dyblyg; ad-
luniad.
Duplicature, diM''-pli-ce-^yT, s. dyblyg-
edd, dyblygaeth, deublygedd ; plyg-
iant ; dyblyg, plyg.
Duplicity, diw-plus'-i-ti,s. dyblygrwydd;
twyU, deuwynebedd, rhagrhhrwydd.
Durability, diw-ry-bul'-i-ti, ( s.pjft-haus-
Durableness, diiw'-rybl-nes, ( der; par-
h&d, para, hirbarh§,d ; anniflanrwydd ;
toraeth.
Durable, diw'-rybl, a. parhaus, parhaol,
hirbarhiius ; dibaU, safadwy ; anni-
flan ; toraethus ; caled, ffer, cryf .
Dura-mater, diiw-ra-me'-tyr, s. crefadur,'
cryadur, cruadur ; pilen allanol yr
ymenydd.
Duramen, diw-re'-men, s. rhuddin,
rhudding, calon pren, madruddyn
pren.
Durance, di?«'-ryns, s. carchar, caeth-
iwed, dalfa, attalfa; carchariad; par-
hftd ; ysbaid.
Durant, diw'-rynt, s. bytholnwydd,
bythnwydd.
Duration, diw-re'-shyn, s. parhM, para,
hydf od, hirfod, ystod, ysbaid ; olyn-
• iad.
Duress, diw'-res, «. carchar, caethiwed,
dalfa; carchariad, treisddaliad ; cyf-
yngder, cyni, caethder.
During, diw'-ring, p. yn parhau ; par-
haus i—prp. tra parhao; tra, hydtra,
cyd ag, cyhyd ag ; yn ystod, yn oed.
Durity, dizo'-ri-ti, s. calednvydd, caled-
wch; gerwinder.
Durst, dyrst, p. p. (Dare) beiddiedig.
Dusk, dysc, a. tyrTyll, lledlwj'd ; gwrm,
dwn, gell, dulwyd, llwydaidd, Uyg-
liw : — s. cyfnos, cyflychwyr ; cyfliw
gwr a Uwyn ; gwyll, tywyU ; hudd ;
tywyUni, dulwyd, gwrmedd, diiwch :
— V. gwrmu, tywyllu, godywyllu ;
t3mu at y tywyU.
Duskiness, dys'-ci-nes, ) s. tywyll-
Duskishness, dys'-cish-nes, f ni, gody-
wyUni, gwrmder, dulwydedd, llygliw ;
tywyUwch, caddug.
Duskish, dys'-cish, ) a. godywyll, g\vyU ;
Dusky, dys'-ci, f darlwyd, gwrm,
dwn, Uwyd, gwrmdde, geU, duaidd,
cethin ; anoleu, caddugol, niwliog,
cyramylog ; trist, prudd.
Dust, dyst, s. Uwch ; ffylor, pylor,
meilion, paill, blawd ; pridd -.—v. di-
lychu ; llychwino, llychu, Uychio.
Duster, dys'-tyr, s. llychydd, llychyr,
dilychydi; gogr.
Dustiness, dys'-ti-nes, s. llychlydrwydd,
Uychineb, llychiant.
Dusty, dys'-ti, a. llychlyd, llychwin,
ffylorog, pylorog; pyloraidd.
Dutch, dy9, s. Isdiriaid, Isdirwyr, Is-
dirwys ; Isdiraeg : — a. Isdirol, Isdir-
iadol.
Dutches, dy9'-es, s. dnges^Duches.
Duteous, diwZ-ti-yz, diwZ-gyz, ) a. ufydd.
Dutiful, diw'-ti-ffwl, ) gostyng-
edig, dyledgar; naturiol, parchus,
edmygol, parchedig.
Dutiable, diw^-ti-ybl, a. toUadwy, cyU-
idadwy.
Dutifulness, diM^-ti-ffwl-nes-, s. ufydd-
garwch, dyledgarwch, ufydd-dod, gos-
tyngeiddrwydd ; parchusrwydd.
Duty, diw'-ti, s. dyledswydd, dyled,
o, Ho ; n, dull ; tc, swn ; w, pwn ; y, yr ; 5, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisleu; z, zel.
DYNA
244
DYTI
dylyed, eddyl, dyl, dafifar ; swydd,
gwasanaeth ; toll, cyllid, t&l, treth,
teymged ; dyledsum ; cymmediw.
Duumvirate, diw-jrm'-fi-ret, «. deuwr-
iaeth, y ddeuwriaeth, llywodraeth
dau.
Dwale, dwel, s. codwarth=plamgyn
gwenwynig ; du, lliw du, cibddu.
Dwarf, dworff, s. cor, coryn, pegor,
corddyn, corach, Uogwrn, corig,
gwrachyn, gwrachan, gwrachell, geu-
ddyn : — v. a. cori, nam, nareiddio,
llogymu ; lleihau.
Dwarfish, dwor'-ffish, q,. coraidd, cor-
achaidd, naraidd; bychan; gwael,
dirmygedig.
Dwarfiskness, dwoi'-ffish-nes, s. cor-
eiddrwydd, corachrwydd, gwrachyn-
dod.
Dwell, dwel, v. n. preswylio, cyfan-
neddu, trigo, anneddu, cartrefu, tar-
io, pryseddu, arcs, trigf anu, liaddef u ;
bod, byw ; sefyll, eistedd.
Dwelling, dwel'-ing, p. yn preswylio, yn
cyf anneddu ; trigiannol, anneddol,
preswyl :— s. preswylfod, cartref, an-
nedd, trigfa, pryseddfod, ty annedd,
bod, haddef , arosfa ; preswyliad, an-
neddiad ; lluestty, pabell.
Dwellinghouse, dwel'-ing-hows, «. ty
annedd, annedd-dy, anneddfa, pres-
wylfod.
Dwellingplace, dwel'-ing-ples, s. annedd-
le, preswyKa, trigfan, cartrefle.
Dwindle, dwun'-dl, v. dihoeni, edwi,
diflanu, methu, dedwino, gwanliau,
gwjrwo, darfod, traulio, eiddilo, llei-
hau ; tori, gwasgaru, gwanychu.
Dye, dei, v. a. lliwio, llifo :— s. lliw,
gne. [iaeth, lliwiadaeth.
Dyeing, dei'-ing, s. lliwiad ; lliwydd-
Dyer, dei'-yr, s. lliwydd, lliwiwr, Uiw-
iedydd, llifwr. [cynffon titw.
Dyer's-weed, dei'-yrz-wid, s. melengu,
I^ng, dei'-ing, a. yn marw, ar drangc,
yn trengi ; marwol, angeuol.
Djmameter, di-nam'-i-tyr, s. gaUfesur,
chwyddalliadur, gallfeidyr=ofFeryn i
fesur chwyddallu tremwydrau.
Dynamical, di-nam'-i-cyl, a. grymofydd-
ol, nerthofyddol, grymymmodol.
Dynamics, di-nam'-ics, g. grymofydd-l
iaeth, nerthofyddiaeth, grymymmod-
eg-
Dynamometer, dun-y-mom -i-tyr, )
Dynometer, di-nom'-i-tyr, )
grymfesur, grymfeidyr, nertlifesur=
offeryn i fesur nerth dynion, anifeil-
iaid, a pheiriannau.
Dynasty, dun'-ys-ti, s. llywodlin, teym-
lin, breninlin, teymach ; llywodraeth,
arglwyddiaeth, teyniedd, penadur-
iaeth.
Dyscrasy, dus'-cre-si, s. dryglynedd,
dryglynoredd, dryglifnaws ; anhawnt.
Dysecoia, dus-i-c6'-iy, s. byddarwch.
Dysenteric, dus'-en-tyr-ic, a. gwaedlif ol,
gwaedglwyfus, gwaedrydd.
Dysentery, dus'-en-tyr-i, s. gwaedlif,
gwaedglwyf, gwaedwst, gwaedbibre,
darymred gwaed, clwyf y gwaed, y
bib goch.
Dysgeusia, dus-gi'jc'-zi-y, 8. anar-
chwaeth.
Dysnomy, dus'-no-mi, s. anghyfraith;
drygreithiad, dryglywiad.
Dysodjll, dus'-o-dul, s. drewlo.
Dysopsy, dus-op'-si, s. llygadbylni, gol-
ygball, pylni golwg.
Dysorexy, dus'-6-rec-si, s. dicrawch,
mallchwant, chwantwall, dififyg
chwant bwyd.
Dyspepsy, dus-pep'-si, s. annhraul, an-
nhreuledd, malldraul, treulwall.
Dyspeptic, dus-pep'-tic, a. anhydraul,
malldreuliol : — s. malldreulai.
Dysphagy, dus'-fife-ji, s. caethlwngc,
llyngcwaU, llyngcball.
Dysphony, dus'-ffo-ni, s. ffeigeb, attal
dywedyd.
Dysphoria, dus-ffb'-ri-y, s. anorbeid-
rwydd, anamynedd.
Dyspnoea, dusp-nt'-y, s. caethanadl,
mogfa, mygodf a, dififyg anadJ.
Dysthetic, dus-thet'-ic, a. drygansoddol^
drygnawsol.
Dysthymic, dus-thum'-ic, a. anobeith-
iol. '
Dysujy, dus'-iw-ri, s. y tostedd, pis-
glwyf, tryngcwst.
Dytiscus, dut-us'-cys, «. chwilen y dwr,
dyfrchwilen ; soddchwilen.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
245
E.
EARL
EART
E, i, s. yr ail lafariad a'r bummed
lythyren o'r egwyddor Seisnig.
Each, ^9, a. pob, pob un ; naill.
Eager, i'-gyv, a. taer, awyddus, avrch-
lym, awchus ; gwresog, tanbaid ;
angerddol, terwyn, brwd, Uym,
awyddf awr, brwdf rydig, teryll ; silt,
chwibl ; chwerw; gwangcus, rheibus;
haerllug ; egniol, prysur, eon.
Eagerness, i'-gyr-nes, s.Ktaemi, awydd,
awchlymder, tanbeidrwydd, angerdd,
poethni, terwynder; taerflys, aingc,
gwangc, blys ; surni, egredd ; chwerw-
der, hawnt, awch.
Eagle, i'-gl, s. eryr -.—f. eryres.
Eagle-eyed, i'-gl-eid, a. Uygadlym, llyg-
adgrs^.
Eagless, i'-gles, s. eryres, eryr benyw.
Eaglestone, i'-gl-ston, s. eryrfaen, eryrai.
Eaglet, ^^-glet, s. eryran, cyw erjrr.
Eagre, i-gyr, s. hygre, tonrwyg, uch-
lanw, gorlLif .
Ean, in, v. oena, oeni, alu, Uydnu, bwrw
oen^ Yean.
Ear, i'yr, s. clust, ysgyfam, ysgyfar ;
clyw, clybod ; dymddol, dolen ; twys-
en, blaeniad :— v. n. twysenu ; hedeg,
hadii.
Earache, i'yr-ec, s. gwfn clust, dolur
clust.
Eared, t'yrd, a. clustiog ; twysenog.
Earing, i'yr-ing, s. clustraff; ariad,
arddiad, arddwriaeth, &x.
Earl, yrl, s. iarll.
Earldom, yrl'-dom, s. iarUaeth.
Earless, i'yr-les, a. diglust, diysgyfam.
Earliness, yr'-li-nes, s. cynnarwch, bor-
euedd, boreuolrwydd, boreuoldeb.
Earloch, i'yr-loc, a. clustgudyn, clust-
lofn.
Early, yr'-li, a. cynnar ; boreuol, boreu;
prydlawn : — ad. yn gynnar, yn fore,
mewn pryd, yn blygeiniol ; bore.
Earmark, i'yr-marc, s. clustnod, nod
clust : — V. a. clustnodi.
Earl-marshaU, yrl-mar'-shyl, s. iarll-
fyddinwr, iarUgyfrestoydd, Uysgyf-
restrwr, cyfeistyddiwr Uys.
Earn, ym, v. a. ennill, ynnill, elwa,
meilio ; haeddu, teilyngu. rhyglyddu,
dirper.
Earnest, yr'-nesfc, a. difrif, difrifol, di-
"wegi, prysur ; pwysfawr, dwys, prudd,
dyfal, diwyd, astud, ystig ; taer,
awchus, gwresog, terwyn, eiddgar,
egniol ; taerlew, by-wiog : — *. difrifol-
deb, anofregedd, prysurdeb, taerineb;
em, ernes, gwystl, briduw, arwaes.
Earnestly, yr'-nest-li, ad. yn ddifrifol ;
o ddifrif ; mewn prysurdeb ; yn graff ;
yn lew.
Earnestness, yr'-nest-nes, s. difrifoldeb,
prysurdeb, dwysder, taerineb, astud-
rwydd, eorthedd ; awyddfryd, brwd-
frydedd ; pryder.
Earning, yy-ning, s. ennill, ynnill, cyf-
log; enniUiad.
Earring, i'yr-ring, *. clustlws, clustrwy,
clustfodrwy, clusttlws.
Earth, yrth, s. daiar, daear, daiaren ;
llawr ; tir, tud ; elfydd ; pridd, gwer-
yd : — V. daiaru, daearu, priddo,
claddu; ymddaiaru.
Earthboard, yrth'-boyrd, s. chwelydr,
dymchwelydr, gwrachastell.
Earthbom, yrth' -born, a, daiaranedig ;
daiarol.
Earthen, yr'-thn, a. priddin, pridd,
priddol.
Earthenware, yr'-thn-weyr, s. Uestri
pridd, llestri priddion, priddlestri
cregenau ; cregenwaith.
Earthfed, yrth'-fifed, a. daiarborth;
gwael, isel.
Earthflax, yrth'-fflacs, s. urael, ystinos,
llin daiar.
Earthiness,yrth'-i-nes, )s. daiaroldeb,
Earthliness, yrth'-li-nes, ) daiarolrwydd;
daiargarwch, byd(Arwydd.
Earthling, yrth'-ling, s. daiarddyn, byd-
olddyn, bydgarwr.
Earthly, yith'-li, a. daiarol; priddol,
priddlyd ; bydol, bydolfryd ; gwael,
Eaxthly-minded, jrrth'-li-mein-ded, a.
by dolf rydig, bydolfryd, daiargar,
. daiarfryd.
Ojllo; Ujdull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tgh; j, John; sh, fel b yu eisieu; z, zel.
EASY
246
ECAU
Earthnut, yrth'-nyt, s. cneuen y ddaiar,
bywien -.—pi. clor, cylor, bywi, cnau'r
ddaiar. [daiargryd.
Earthquake, yrth'-cwec, s. daiargryn,
Earthworm, yrth'-wyrm, s. amwydyn,
abwydyn, llyngyren y ddaiar; daiar-
bryf.
Earthy^ yrth'-i, a. daiaraidd, daiarog,
priddlyd; daiardrig; bydol.
Earwax, i'yr-wacs, «. cwyr clust, cwyr-
glust.
Earwig, t'yr-wig, s. pryf clust, pryf
clustiog, gorlosten, chwilen clust,
clustchwilen.
Ease, iz, s. esmwythder, gorphwysdra,
seibiant, hamdden, Uonyddwch, saib ;
hawddineb, hawdd-dra ; rhwyddineb ;
ysgafnder ; dyddanwch, cysur ; hun,
cwsg ; tangnef ; anwes ; liawddfyd :
— V. a. esmwytho, esmwythau ; ys-
gafnhau, hawshau ; llonyddu, dy-
huddo, Ueddfu, Uaciiu, diflino ; dy-
ddanu; rhyddhau.
Easeful, iz'-Swl, a. esmwyth; llonydd,
tawel, digyffro, heddychol.
Easel, i'-zl, s. attegj-dd, attegyr, atteg-
wydd paentiwr.
Easeless, iz'-les, a. anesmwyth, aflon-
ydd, disaib.
Easement, iz'-ment, s. cyfleusdra; es-
mwythdd, j^sgafnhad; rhyddfraint;
braint ddidal.
Easily, t'-zi-li, ad. yn esmwyth ; yn
rhwydd; ynhawdd; hy-.
Easiness, i'-zi-nes, s. esmwj'thder, Uon-
yddwch, rhwyddineb, hawsder, hwyl-
usdod ; rhyddineb ; hynawsedd, araf-
wch, niwynder, cyweithasrwydd ; hy-
blygedd, meddalwch ; tawelwch ; gor-
phwysder.
East, tst, s. dwyrain; dwyreinbarth,
dwyi-einfyd; codiad haul :— a. dwyr-
emiol=I! asterly.
East, isi, "j a. dwyrain; dwyr-
Easterly, is'-tyr-U, V einiol ; o du'r dwyr-
Eastem, ts'-tyrn, ) ain; tua'r dwyrain.
Easter, t's'-tyr, s. Pasc ; gwyl y Paso.
Easter-eve, is'-tyr-if, s. nos Base, nos-
wyl y Pasc, ucherwyl Pasc.
EasterUng, is'-tyr-ling, s. dwyreiniwr,
dwyreinydd; chwiw.
Easterly, I's'-tyr-li, ( ad. tua'r dwyr-
Eastward, ist'-wyrd, i ain ; yn ddwyr-
einiol ; tua chodiad haul.
Easy, iVzi, a. hawdd, esmwyth, rhwydd,
hjrwydd ; ysgafn, dirwystr ; hynaws,
tirion ; tawel ; meddal ; hyfodd, par-
ed; hy-.
Easy-chair, i'-zi-9eyr, s. mwythgaderj
esmwytlifaingc, cadair esmwyth.
Eat, it, V. bwyta, ymborthi; porij
llewa ; difa, ysu, treulio, dyf etha.
Eatable, i'-tybl, a. bwytadwy, hyfwyd,
hygno, hybawr, llewadwy : — s. bwyd,
ymborth, lluniaeth.
Eatables, i'-tyblz, s. pi. bwydydd, Uun-
iaeth, ymborth, bwyd ; pethau bwyt-
adwy. [bwytadwy.
Eaten, i'-tn, p. p. {Eat) bwytedig,
Eater, i'-tyr, s. bwytawr, bwytai, ym-
borthwr, ysolyr, ysydd.
Eating-house, i' -ting-hows, s. bwytty,
ty bwyta, cegindy.
Eaves, tfz, s. pi. bargod, bondo, asbant.
Eavesdrop, rfz'-drop, v. a. bargodlechu,
gwrando dan y bargod :— s. defni
bargod, ystyferion, dyferion to.
Eavesdropper, ifz'-drop-pyr, s. bargod-
lech, bargodlechwr ; gwrandawydd
dan y bargod.
Ebb, eb, s. trai, mordrai, ertrai, moreb,
adlif, trai 'r m6r, gwrthlif, llaer,
dystyU : — v. n. treio, mordreio, ertreio,
morebu, adhfo ; gwrthffrydio, Ueihau,
daxfod, myned ar feth.
Ebbing, eb'-ing, s. trai=-E'66; treiad,
mordreiad, Uaeriad.
Ebbtide, eb'-teid, s. tvai=Ebl.
Ebon, eb'-yn, a. ebenusaidd, ebonaidd;
muchudd, du ; muchwyddin : — s.
iauch.yrydd=Ebony.
Ebonize, eb'-o-neiz, v. a. duo, muchuddo,
tywj'llu; eboneiddio.
Ebony, eb'-jm-i, s. muchwydd, eben-
wydd, ebonwydd, dugoed, ebenus,
ebon, dubren, muchbren.
Ebony-tree, eb'-yn-i-tri, s. muchwydden,
ebenwydden, ebonwydden, y pren
ebenus, y pren ebenw.
Ebracteate, i-brac'-ti-ct, o. ammlodeiliog.
Ebriety, i-brei'-i-ti, s. meddwdcd,
brwysgedd, abrwysgedd, diotach,
yfgarwch.
EbriUade, i-brul'-iyd, s. ysterciad, terciad,
ysbongciad.
Ebriosity, i-bri-os'-i-ti, s. diodgarwch,
yfgarwch ; ymroddiad i feddwdod.
Ebullient, i-byl'-ient, a. gorferwol, dy-
ferwol, trosferwol.
Ebullition, eb-yl-lish'-yn, s. berwad,
gorfei"wad, berw, crychias, ciychferw,
ciychiant, brydiant, angerdd, poethi,
cynhwrf.
Eburnean, i-byi-'-ni-yn, a. ifyrn, oifori.
Ecaudate, i-co'-dtt, a. dilost, digonnyn,
aflostog.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, UoBi
ECLA
2*7
ECPH
Eccentric, ec-sen'-tric, ) a. afreol-
Eccentrical, ec-sen'-tri-cyl, J aidd, gwy-
rog; nwythus, nwythol, arnwythus,
cynnwythig ; echreiddig, esgreiddig,
aiighynghraidd ; angliyf artal, anghyd-
weddol; annhrefnus, afreolus, od,
hynod, pen-gam.
Eccentric^ ec-sen'-tric, s. cylch echreidd-
ig; peth esgreiddig; eclireiddig, ech-
reiddyn, peth afreolaidd.
Eccentricity, ec-sen-trus'-i-ti, 8. echrei-
ddigrwydd, esgreiddigrwydd ; ech-
reiddiad, esgreiddiant, afreoleidd-
rwydd, gwyrogrwydd ; nwythas,
nwythigrwydd, amwyth ; anghyfar-
taledd; hynodrwydd.
Ecchymosis, ec-ci-mo'-sus, s. cleisfanog-
rwydd ; ymddangosiad manau cleisiog
ar y croen.
Ecclesiai'ch, ec-cli'-zi-arc, s. glwysben-
aeth, glwysreolwr, penaeth eglwysig.
Ecclesiastes, ec-cli-zi-as'-tiz, s. y Pregeth-
wr, Llyfr y Pregethwr.
Ecclesiastic, ec-cli-zi-as'-tic, \a. eg-
Ecclesiastical,ec-cli-zi-as'-ti-cyl, ) Iwys-
ig, eglwysol, eglwysaidd; glwysol,
glwys.
Ecclesiastic, ec-cli-zi-as'-tic, s. gwr
eglwysig, eglwysog, eglwysvrr, eglwys-
ydd; goluchwydwr.
Ecclesiasticus, ec-cU-zi-as'-ti-cyz, s.
Llyfr Ecclesiasticus (yn yr Apocry-
plia) ; Doethineb lesus ap Sirach.
Ecclesiology, ec-cli-zi-ol'-6-ji, s. eglwyseg.
Eccopotric, ec-co-pot'-ri*, a. rhyddhaol,
ysgothol, gosgothol : — s. ysgothai, ys-
garthai ; gosgothai.
Eccrenology, ec-cri-nol'-6-ji, s. rhidiad-
aeth. [ifurf.
Echelon, esh'-y-Iong, s. griswedd, gris-
Echiuate, i-cei'-net, ( a. draenog-
Echinated, i-cei'-ne-ted, ) aidd, drein-
iog, gwrychog, pigog.
Ecliinite, i-cei'-nut, s. draenogfaen.
Echinus, i-cei'-nys, s. draenog, draenog
coed ; morddraenog ; pen pigog.
Echo, ec'-6, s. adsain, adlais, adlef, dad-
sain, gwrthlais, ateblais, gwrthswn,
adswn, eco ; careg ateb, careg adlais,
craig lefain, craig lafax :— r. adseinio,
dadseinio, adsain, adlef ain, gwithleis-
io, gwriihseinio, darstain.
Eclionieter, i-com'-i-tyr, s. seLnfesur,
seinfydrai, seinfeidr, adseinyr.
Echometry, i-com'-i-tri, s. seinfesux-
iaeth, seinfydraeth ; seinadeiliaeth.
Eclaircise, i-cle'yr-suz, r. a. egluro, eg-
luxhau, deongU, esbonio, amlygu.
Eclaircissement, ec-le'yr-sus-mong, ec-
lejrr-sus'-mynt, s. eglurii^d, esboniad,
deongliad, amlygiad.
Eclampsy, ec-lamp'-si, s. lluchedyn,
llucheden; masglwyf, yr haint
dygwydd.
Eclat, e-clo', s. bloddest, cyforddyl;
canmoliaeth, moliant, clod, anrhyd-
edd ; dysgleirdeb, gloy wder, llewyrch,
ysblander; rhwysg, gwychder, urddas,
gogoniant, urdduiiiant.
Eclectic, ec-lec'-tic, a. detholedig, dewis-
ol, detholig, dewisedig, dewisiadol:
— s. detholydd, dewisydd, athronydd
detholig : — pL detholigion, dethoHg-
iaid, detholiaid.
Eclegm, ec-lem', s. llyfgyffyr; mysg-
olew ; cyffyr o surfedd ac olew.
Eclipsareon, i-clup-se'-ri-on, s. difFyg-
iadur, diffygebyr=offeryn i egluro ar-
ddangosiad diflygion.
Eclipse, i-clups', s. diffyg; difiyg (ar yr
haul neu'r Ueuad) ; arguddiaid, cludd-
iad, cludd, huddiad, pall, cU; cwm-
mwl, tywyUwch, caddug; gwarad-
wydd :—v. cymmylu, tywylhi, argudd-
io, dycliluddo, huddo, cysgodi, cuddio,
gorchuddio, caddugo ; anenwogi,
gwarthruddo ; diffodd ; ddiffygio.
Ecliptic, i-clup'-tic, s. heulrod, diSyg-
lin ; cylch y diffygion, rhod :— a.
heulrodol ; cluddiol.
Eclogue, ec'-log, s. bugeileg, bugeilgerdd,
bugeUgan, can fugeUiol.
Economic, ec-o-nom'-ic, ) a. trefn-
Economical, ec-o-nom'-i-cyl, ) iadol,
trefnidol; cynnil, annhreulgar, trefn-
us, diwastraff, tolgar, dryd, trin-gar ;
teuluyddol, teuluaethol ; tydrefnol.
Economics, ec-6-nom'-ics, s. teuluaeth,
tydi-efnidedd, teuliiwriaeth, teuluydd-
iaeth.
Economist, i-con'-6-must, s. cynnilydd ;
trefniedydd, trefnidwr ; iawndref nwr,
cyttrefnwr, trefnwr.
Economeiz, i-con'-6-meiz, v. cynnilo;
trefnido, trefnyddio, trefnyddu.
Economy, i-con'-6-mi, s. cynnildeb,
trefnidedd, trefnidiaeth, trefniant,
cyttrefn, trefn, cyfundrefn, deseb,
triniaeth ; goruchwyliaeth, agwedd-
iad ; egwyddor ; teithi.
Ecphonesis, ec-fio-ni'-sus, s. dirlais ;
arlef, gwaeddclef; diweddlef, rhy-
feddeb.
Ecphractic, ec-ffrac'-tic, a. teneuol;
rhyddhaol; toddol :— s. rhyddgyfl'er :
— pi. teneuolion.
i>, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr ; f , fel tsh ; j, John j sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
EDGE
248
EDUC
Ecstasied, ecs'-ty-sud, a. perlewygol=
Ecstatic.
Ecstasy, ecs'-ty-si, s. perlewyg, llesmair,
mas, perlesmair, llawenfas, hyfryd-
fas, perfas, gorawen, perloes, per-
lewy^a. gorlonder ; gordristyd :— v. a.
llesmeirio, gorloni, gorawenu, perlew-
ygvi.
Ecstatic, ecs-tat'-ic, ) a. perlewyg-
Ecstatical, ecs-tat'-i-cyl, f ol, llesmeir-
iol, perlesmeiriol, perloesol, gorawen-
ol, perfasol, gwyniasol.
Ectasis, ec'-ty-sus, s. sillhwyMd, sill-
hwyant; hwyhad sill fer.
Ectypal, ec'-tu-pyl, a. cyfysgrifol, dad-
ysgrifol, adysgrifol, tanysgrifol, ad-
luniol.
Ecumenical, ec-iw-men'-i-cyl, a. cyffred-
inol, cySredin, llwyrwysol.
Ecurie, ec'-iw-ri, s. marchdy, aman;
marchlan.
Edacious, i-de'-shyz, a. bwyteig, gwangc-
us, glwth, rhawth, rhwth, bolrwth;
rheibus, barus, cegrwth.
Edacity, i-das'-i-ti, s. bwyteigrwydd,
glythineb, gwangc, glythni; rheibus-
rwydd.
Edder, ed'-yr, «. bidbleth, aswiail,
gwrychrwy -.—v.a. bidblethu, aswialu,
gwrychrwyo.
• Eddish, ed'-ish, s. adladd, attwf.
Eddoes, ed'-6s, ) s. ettoes, ettys, edd-
Edders, ed'-yrz, j oes=math ar lysiau
Affricanaidd bwytadwy.
Eddy, ed'-i, s. frobwll, pwU tro, Uyn
tro, gwibwrn, hoewal, sybwU ; llyngc-
lyn, sugnbwll; gwrthlif, adlif;
dystroad :— r. n. dystroi ; troi, cylch-
droi : — a. dystTOSiwl^Eddyinf/.
Eddying, ed'-i-ing, a. cylchdroawl ;
troedig ; tro- ; ffalm ; chwymdroawl,
chwibwm.
Edamatous, i-dem'-y-tyz, a. chwydd-
lynorog ; dyf rglwyfus ; Uynorog ;
chwyddedig.
Eden, i'-den, s. Eden, Gwynfa, Parad-
wys, hjrfrydle.
Edentated, i-den'-te-ted, a. anneintiog,
diddannedd, diddaint.
Edge, ej, s. min, awch, llymder; ymyl,
cwr, ochr, goror, ymylgylch, byl,
rhim, rhimp, crimeU, crimp ; eithaf :
— V. awchu, minio, llymu, hogi,
awchlymu, cyfhogi, Uifo; ymylu,
rhimpio ; cynhyrfu, cyffroi, annog,
symbylu, cymheU, chwerwi ; symmud.
Edged, ejd, a. miniog, awchus, llym,
Uifaid; ymylog, ochrog, eirionynog.
Edgewise, ej'-weiz, ad. ar y min ; ar'
hyd y min ; ar hyd yr jTnyl ; yn llwrw
ei ymyl ; yn wysg ei fin.
Edging, ej'-ing, s. ymylwe, eirionyn,
eirionen, amaerwy, ymyl^lch, rbid-
ens, sider, hylwe ; ymylres, minres ;
aif.
Edible, t'-du-bl, a. bwytadwy, hyfwyd,
hygno, llewadwy.
Edict, i'-dict, s. rheitharch, rheitharch-
eb, teymarch, archiadeb, cyhoeddeb,
cyhoeddiad, arhoeddiad.
Edification, ed-i-ffi-ce'-shyn, s. adeilad-
aeth, adeiladiad, adeilad ; addysgiad,
addysg, hySbrddiad, gweMd.
Edificatory, ed'-i-fll-ce-tyr-i, a. adeiladol,
adeiliol.
Edifice, ed'-i-flfus, s. adeilad, adail, ty,
adeildy ; adeiladaeth, adeilwaith.
Edificial, ed-i-flBsh'-yl, a. adeiladaidd,
adeilaidd, adeUdyol.
Edifier, ed'-i -fifei-yr, s. adeiladydd, adeil-
adwr; addysgydd, hyfibrddwr.
Edify, ed'-i-ffei, v. a. adeiladu ; addysgu,
hyfiforddi, athrawiaethu, gweUau.
Edifying, ed'-i -ffei-ing, a. adeiladol;
addysgiadol, hyfforddiadol.
Edile, z'-deil, s. adeilior*=swyddog Rhuf-
einig a ofalai am yr adeiladau
cyhoeddus. [cyhoeddi.
Edit, ed'-ut, v. a. golygu, Uenolygu ;
Edition, i-disb'-yn, s. argralRad, argraff ;
cyhoeddiad, adgyhoeddiad.
Editor, ed'-i-tyr, s. golygydd, golygwr,
llenolygydd ; cyhoeddwr, cyhoeddydd.
Editorial, ed-i-to'-ri-yl, a. golygyddol,
Uenolygol, arolygol.
Editorship, ed'-i-tyr-ship, s. golygydd-
iaeth, golygiaeth, llenolygiaeth.
Educate, ed'-iw-crt, v. a. addysgo,
hyfibrddi, meitlirin, magu, dwyn i
fyny ; deifnogi, dysgu.
Education, ed-iw-ce'-shyn, s. addysg,
addysgiad, arweinddysg, dysg, dysg-
eidiaeth, dygiad i tyay, hyfibrddiad,
addygiad, dysg a bonedd ; deif nogaeth ;
meithi-iniaeth, meithriniad, magiad;
trawiaeth ; dysgaeth ; moes.
Educational, ed-iw-ce'-shyn-yl, a.
addysgol, addysgiadol, dysgeidiol.
Educator, ed'-iw-ce-tyr, s. addysgydd,
addysgwr, dysgwr ; deifidogj'dd ;
athraw ; meithrinwr.
Educe, i-diws', v. a. dadenhuddo, am-
lygu, dangos; dwyn allan; erthynu,
deoU. '
Educt, i-dyct', s. deawd, erthynawd,
eddygawd ; alldaetli, erthynedd.
a,felAyntad; a, cam; e.hen; e.pen; j.Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, llonj
EFPE
249
EFFL
Eduction, i-dyc'-shyn, s. dadenhuddiad,
amlygiad ; tyniad allan ; erthyniad.
Edulcorate, i-dyl'-co-ret, v. a. melysu,
melusu, chwegu, pereiddio ; sugro ;
pure, tirioni.
Edulcoration, i-dyl-c6-re'-shyn, s. melys-
iad, melus^ant, pereiddiad; sugriad,
teriad.
Eel, tl, s. llyswen, llyswen ; llawethan.
Eeliishing, tl'-ffish-ing, s. llysweniad.
Eelpout, tl'-powt, s. llofen, llofpnau,
corlyswen ; Uyswenig, llyswenan.
Efface, e-ffcs', v. a. dileu, anffurfio, di-
fwyno, dinystrio, diddymu; tywyllu,
cymmylu ; treulio.
Effect, e-ffect', s. effaith, affaith, effeith-
iolaeth, gwaith, gweithrediad, canlyn-
iad, ffrwyth, ffaith ; dyben, perwyl,
ystyr ; budd, lies, mantais ; sylwedd,
swm ; grym, cwblh&d -.—v. a. effeith-
io, cyflawni, cwblhau, gorphen ;
achosi, peru, peri, gwneuthur,gwneyd;
dichoii, digoni, gallu.
Effectible, e-ffec'-tu-bl, a. effeithiadwy,
galluadwy, dichonadwy, gwneuthur-
adwy, peradwy.
Effection, e-ffec'-shyn, s. effeithiant,
effeithiad ; effeitheb.
Effective, e-ffec'-tuf, a. effeithiol=
Effectiial.
Effectless, e-ffect' -les, s. dieffaith, an-
effeithiol, diiym; difudd, ofer, an-
olo.
Effector, e-ffec'-tyr, s. effeithiwr, achos-
ydd, perydd, periadur, effeithydd,
gwneuthurwr.
Effects, e-ffects', s. pi. da, daedd, modd-
ion, alaf, da cyffro, golud, 'cyfoeth,
dodrefn ; nwyddau, masnach.
Effectual, e-ffec'-yiw-yl, e-ffec'-tiw-yl,
a. effeithiol, effeithlawn, affeithiol,
achosol ; gweithredol, goberol; grjnn-
us, nerthol, crj-f ; liollol, cyflawn ;
fifrwythlawn ; ffynedig ; diclionol ;
gwirioneddol.
Effectually, e-ffec'-9iw-yl-i, a. yn effeith-
iol ; yn rymus ; yn hollol.
Effectuate, e-ffec'-9iw-et, v. a. effeithio
=JSffect, V. a.
Effectuation, e-ffec'-^iw-e'-sliyn, s.
effeithiad, ffeithiant, digoniant, di-
choniad.
Effeminacy, e-ffem'-i-ny-si, )
OBffeminateness, e-ffem'-i-nct-nes, f ^'
gwreigeiddrwydd^ mercheiddrwydd,
maswedd, meddalwch, mwythus-
der, mursendod, tynerwch, destlus-
rwydd; anwredd, annewredd, an-
wrolaeth, annjmdid ; anlladrwydd,
tesach. i
EffeiOinate, e-ffem'-i-nct, a. gwreigaidd,
merchedaidd,benywaidd, mursenaidd,
masw, tyner ; anwraidd ; gwan : —v.
gwi-eigeiddio, benyweiddio, mursenu.
Effemination, e-tfem-i-ne'-shyn, s.
gwreigeiddiadjbenyweiddiad; gwreig-
ioldeb.
Effendi, e-ffen'-di, s. meistr, gwlwys-
feistr, Effendi =sen-w neillduol a gym-
mwysir at amiyw swyddogion gwlad-
ol ac eglwysig yn Twrci.
Effervesce, eff-yr-fes', v. n. brydio, dy-
ferwi, crychferwi, ymgynhyrfu, bwr-
lymu ; twymo, gwresogi ; berwi.
Effervescence, eff-yr-fes'-sens, s. bryd-
iad, dyfiydiad, dyferwad, siferwad,
ymgynhyrfiad, bwrlymiad.
Effervescent, eff-yr-fes'- sent, s. dyfryd-
iol, crychferwol, dyferwog.
Effete, e-ffit', a. diffrwyth, anhUiog,
diblant, dieppil, diffaeth ; llesg,
methedig, egwan.
Efficacious, eff-i-cc'-shyz, a. effeithiol ;
grymus, nerthol ^^ Effectual; addas,
cymhwys.
Efficaciousness, eff-i-ce'-shyz-nes, )
Efficacy, eff'-i-cy-si, ) *
effeithioldeb, nertholrwydd, grymus-
der ; grym, nerth, rhinwedd, digon-
iant, achosoldeb ; cyferddoniant,
cyferddawn.
Efficience, e-ffish'-ens, ) s. effeith.
Efficiency, e-ffish' -en-si, j achosiad,
gweithrediad ; effaith, achos ; peir-
iadaeth ; gallu, grym.
Efficient, e-ffish'-ent, a. effeithiol,
achosol, parol, galiuog, nerthog.
Effigial, e-ffij'-iyl, a. delwol, eilunol,
delwadol.
Effigy, eff'-i-ji, s. llun, delw, eilun, dull,
ardum, ffurf, gosgedd, drych, cj'frith,
ardeb, darlun, cyffelybrwydd, gwrth-
ddrych, arddangosiad.
Efflate, e-fflet', v. a. chwythu ; chwyddo.
Effloresce, eff-lo-res', v. ffluro, effluro,
peillioni, blodio, blottarddu.
Efflorescence, eff-lo-res'-sens, s. blodeu-
ad, blottarddiad ; tarddiant, tarddiad,
llyfrithiant ; ffluriad, peillionad.
Efflorescent, eff-l6-res'-sent, a. blodeuol,
blodeuog, fflurog, blottarddol; tardd-
iadol; llyfrithol.
Effluence, eff'-liw-ens, s. dylifiad, deill-
iad, deigyniad, ffrydiad, hytred ;
tarddelliad, gof eriad ; dystylliad ;
tardd, ffrwd.
6,llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
EGES
250
EIDO
Effluent, efif-liw-ent, a. dylifol, deill-
iadol, ffrydiol ; tarddol, ffrau, ifreuol.
Effluvia, e-ffliw'-fi-y, s. pi. chwyshedion,
mwshedion, aroglhedion, sawrhedion.
Effluvium, e-fflii«'-li-ym, s. chwysdarth,
mws, deigyniad, sawrhed.
Efflux, efF'-lycs, s. ifiydiad, dylifiad,
deigyniad, deilliad ; tarddiad, gof er-
iad, haniad, ffreuad; y tardd, bala,
damffrwd, rhedlif, ffrau ; tywalltiad.
Effluxion, e-fflyc'-shyn, s. ffrydiad, dy-
lifiad, tarddiad ; mws :^pl. sawrhed-
ion.
Eifodient, e-fio'-di-ent, a. cloddiol.
Effort, eff-yrt, s. ymdrech, cais, ym-
gais, antur, cynnyg, hypynt, hwb,
prawf, ymorchest, egni, yni, nerth.
Effortless, eff'-yrt-les, a. diymdrech,
diegni, diymgais.
Effossion, e-ffosh'-yn, s, cloddiad, ffos-
iad, effosiad ; paUad.
Effrancise, e-ffran'-9eiz, v. a. breinio,
breinioli, breintio, rhyddfreinio.
Effrontery, e-ffryn'-tyr-i, *'. haerUug-
rwydd, digywilydd-dra, talgryfder,
hyfdra, eonder, wynebgaledwch.
Effulge, e-ffylj', v. n. llathru, seirianu,
dysgleirio, ysblenyddu.
Effulgence, e-ffyl'-jens, s. dysgleirdeb,
arloywder, llethrid, ysblander, Ue-
wyrch, eiriander, efflander, dysgleir-
iad, Uugeinder.
Effulgent, e-fful'-jent, a. dysglaer, claer,
gloyw, Uachar, seirian, ysblenydd,
llatliraid, ffloyw, efflanol, tywynol,
llewyrchus, eirian.
Efiumability, e-ffiw-my-bul'-i-ti, s. hy-
dartliedd, taxtholdeb.
Effuse, e-ffiit'z', v. a. tywaUt, arUwys,
deigynu, arloesi, gwaUofi, gwehynu ;
coUi. [gwasgarog.
Effuse, e-ffiws', a. deigynaidd, dyneol.
Effusion, e-ffiaZ-zhyn, s. tywalltiad,
dynead, gwaUoliad, arUwysiad, pef-
wcli, sefwg, ebriad ; gwastraff, afrad-
lonedd.
Effusive, e-ffiw'-suf, a. gwehynol, ty-
waUtol, arllwysol, dyneuol, ffreuol,
pefycliol, deigynol.
Efft, efft, s. geneu goeg, madfall, mad-
rwy, modiwyfil, llostrwy, bryntyn,
budrchwil.
Egad, i-gad', in. hawddammor ! tynged
anwyl ! wi ! hai !
Eger, ( i'-gyi-, s. hygre, tonrwyg, gor-
Egre, ; llif.
Egest, i-jest', v. a. cothi, ysgothi, ys-
garthu, arUwys.
Egestion, i-jes'-gyn, s. cothiad, ysgo
lad, arlloesiad, esgarthiad, yuiga
iad.
Egg, eg, s. wy: — pi. wyau:— v. a. an-
nog, annos, cyffroi, cynhyrfu, cy-
mheU., symbylu, ysbarduno, liyrddio,
cefnogi.
Eggplant, eg'-plant, s. •wylys=math
ar gysgiadur neu fochlys.
Egilops, i'-ii-lops, s. c\\vf&i=jEgUops.
Egis, z'-jus, s. tariau IzM^jEgis.
Eglantine, eg'-lan-tein, s. rhoslwynper,
mieri Mair, dyrysi per.
Egoism, t-go-uzm, s. myfieg, myfiaeth,
myfiyddiaeth ; midybiaeth = y dyb-
iaeth nad sicr dim ond hanf od un ei
hun.
Egoist, t'-go-ust, s. myfiegwr, myfiydd-
wr; midybiwr; migredwr.
Egotism, i'-go-tuzm, s. myfiaeth, hun-
anoldeb, hunanedd, hunaniaetli, hun-
anbarch, hunan-ganmoUaeth.
Egotist, i'-go-tust, s. myfiwr, hunanwr,
hunanfolwr, hunan-gaumolydd : — /.
myf'ies.
Egotistic, i-go-tus'-tic, ) a. myf lol.
Egotistical, i-gii-tus'-ti-cyl, ) myfiog,
hunanfalch, hunanol; bocsachus.
Egotize, i'-go-teiz, v. n. myfio, hunan-
foU, hunanu ; ymfocsachu.
Egregious, i-gri'-ji-yz, a. nodedig, rha-
gorol, godidog, gomodawl, hynodol,
anghyffredin, digyffelyb, anarferol ;
mawr, dirfawr, enfawr, aruthrol, an-
ferth, afrifed ; gwrthun.
Egregiousness,- i-gri'-jyz-nes, s. hynod-
rwydd, nodedigrwydd, dirfawredd,
anfertholdeb.
Egress, i'-gres, ) s. mynedfa,
Egression, i-giesh'-yn, ) mynediad
aUan; allaniad, ebriad; ymadawiad,
edfynt.
Egret, t'-gi-et, s. y garan gwyn, y creyr
gwyn Ueiaf ; ysgaUblu.
Egrett, i-gi'et', s. rhibandlws, talriban.
Egriot, i'-gri-yt, s. ceirios sur, suriaa
sur, surgeirios.
Egyptian, i-jip'-shyn, s. Aiphtwr,
Aifftiad : - a. Aiphtaidd, Aifftig.
Eh, e, in. Y! beth! ai e! ai! nan! ho!
hy! ha! he! ow!
Eider, ei'-dyr, s. hwyad fwythblu.
Eidograph, i'-do-graif, s. adfeiliadui=
offeryn i adlunio adfeilion neu gyn-
Uuniau.
Eidolon, i-dii'-lyn, s. eilun, delw, eiddd,
ardeb, llim, diych, eUyll.
Eidouranion, i-dow-rc'-ni-yn, s. nefer-
a, fel a yu tad; a, cam; e, hen ; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, llQPi
ELAB
251
ELDE
lun, neflun, nyf edonyr = arddangos-
iad o'r nefoedd.
Eight, et, a. wytli : — s. wyth :—pl.
wythau, wythonau.
Eighteen, e-tin', a. deunaw, tri ar bym-
theg, deg ac ■wyth=18.
Eighteeiimo, e-tin'-mo, s. deimawplyg,
Uyfr deunawplyg, 18 plyg.
Eighteenth, e-ttnth', a. deunawfed,
trydydd ar bymtheg, degfed ac wyth
= lbfed : — s. y demiawfed.
Eightfold, cf-ffold, a. wythblyg, wyth
gymmaint, cymmaint wythwaith ;
wythdi'o, wythfwy.
Eighth, et-th, a. wytlif ed :— «. yr wythf ed.
Eighthly, et-th' -li, a. yn wytlifed.
Eightieth, e'-ti-eth, a. pedwar ugeinf ed,
pednigeinfed, wythddegfed^SUfed.
Eightscore, et'-scor, s. wyth ugain, cant
a tlirigain=160 : — a. wyth ugain.
Eighty, e'-ti, a. pedwar ugain, pedrug-
ain, wythddeg=80.
Eigne, en, a. hynaf.
Eisenrahm, t'-zyn-ram, s. haiarngris,
hai'nhufen, hamewyn.
isrd,}-i«*eddfod.
Either, I'-ddyr, pr. un o'r ddau ; y naiU
neu 'r llall ; y ddau ; un; pob un o'r
ddau ; pob, pob un : — c. naUl ai, un
ai ; ai ; neu, na, nac.
Ejaculate, i-jac'-iw-ld;, v. a. saethu, er-
gydio, bwrw, taflu, picio, boUtio ;
saethweddio.
Ejaculation, i-jae-iw-le'-shyn, s. saeth-
weddi; saethweddiad ; saethiad, er-
gydiad, tafliad aUan.
Ejaculatory, i-jac'-iw-le-tyr-i, a. saeth-
ol, i^iciol, ffrystiol ; disymmwth, swta,
disyfyd, sydyn ; saethweddiol, di-
ragfyfyr, difyfyr ; taer.
Eject, i-ject', r. a. taflu aUan; didyo,
difeddiannu ; deol, aUdudio ; gwrthod,
Uysu, diswyddo ; arllwys, cj'fogi,
gwaghau, ysgothi, ysweUio, chwydu.
rejection, i-jec'-shyn, s. bwriad aUan ;
didyad ; deoliad ; gwrthodiad, di-
swyudiad ; arUoesiad, ysgothiad,
cythiad, gwaghad, gwacixd, tariiad.
' ' ctment, i-ject'-ment, s. didyad, di-
ildianiiad, bwriad allan ; didyeb,
lidyadeb, ysgrif difeddiannad.
ilation, ej-iw-le'-shyn, s. cwynofain,
('if a, garmiad.
I -ne, ic, V. a. estyn ; cyflenwi ; addoedi :
— ad. hefyd, ac, yn chwanegol.
Llaborate, i-lab'-o-ret, v. a. cywreuiio,
ymorchestu wrth ; gweUa, gweUau :
— a. cywrain, cywraint, celfydd, cyn-
nil, dichlyn; llafurfawr, gorchestolj
anhawdd; gweitlifawr.
Elaborateness, i-lab'-6-ret-nes, s.
cywreinrwydd, manyldeb, gorchestol-
deb.
Elaboration, i-lab-6-re'-shyn, s. cywrein-
iad, manyliad, Uafuriant ; ymorchest-
iad ; gweMd.
Elaboratory, i-lab'-6-ry-tyr-i, a. cywrein-
iol, llafurus:— «. lieryllfa, fferyUdy;
gweithdy ; peiriandy.
Elaidine, i-le^-i-dun, s. olewnur, olewain.
Elain, i-le'-in, s. brasnur=y sudd olew-
aidd a geir o floneg a brasderau ereiU.
Elaiometer, i-le-oni'-i-tyr, s. olewiadur,
olewyr, olewfeidyr, olewfesur.
Elance, i-lans', v. a. saethu, chwymellu,
ergydio, piceUu, taflu.
Elaolite, i-le'-o-lut, s. ireidfaen.
Elapidation, i-lap-i-de'-shyn, s. digareg-
iad, dadgaregiad.
Elapse, i-laps', v. n. Uitliro, yinlithro,
myned heibio, pasio, diangc; darfod.
Elaquiate, i-lac'-wi-et, v. a. rhyddhau,
dadrys, dirwystro, dinidro.
Elastic, i-las'-tic, ) a. hydwyth,
Elastical, i-las'-ti-cyl, ) twj'thig, twyth-
ol, gwrthneidiol, ardwythus, ystwyth,
adlauiol, hyrus.
Elasticity, i-las-tus'-i-ti, s. hydwythedd,
twythogrwydd, twytholdeb, twyth,
ardwyth, gwrttmeidiolrwydd, ys-
twythder, hyrusedd, adlamrwydd.
Elate, i-let', a. dyrchafedig, derchafedig,
derch, dyrchafog ; cliwyddedig ; uchei-
frydig, syth, penuchel, trahaus,
twythfalch, rhyfygus :—v. a. dyrch-
afu, derchu, codi ; chwyddo, balch'io.
Elater, i-le'-tyr, s. rhipiedydd, rliip-
chwilen, twythchwU.
Elatine, i-le'-tun, s. gwybupyr. -
Elation, i-le'-shyn, s. dyrchafiad, ym-
dderchafiad, codiad; ymchwyddiad,
yinfalchiad; uchelfiydedd, trahausder.
Elator, i-le'-tyr, s. dyixhafydd, codydd,
derclior.
Elaxate, i-lac'-set, v. a. Uaesu, Uacau,
rhyddliau; Uydanu.
Elbow, el'-bo, s. clhi, penelin; plyg,
ongl, congl ; v. elino, peneUno, cU-
gwthio, ysgytio ; plygu. *
Elbowchair, ei'-bo-geyi', s. cadair freich-
iau, cader ddwyiraich, cadair elinog,
cader freichiog.
Elbow-room, el'-bo-rwm, s. eangle,
helaetlile,digonole ; elinle ; rhyddid.
Elder, el'-dyr, a. hyn, hynach, heueidd-
I
0, llo; u, dull; u; swn; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh; j, John; »h, fel s yn eisieu; z, ztl.
ELEC
ELEC
1
iach; cynnarach ; hynaf :— s. henur-
iad, henadur, hynafgwr, henafydd,
hynafwr ; ysgaw ; ysgawlwyn.
Elder-tree, el'-dyr-tr^, s. ysgawen, pren
Elderly, el'-dyr-li, a. henaidd, oedranus ;
mewn gwth a oedran.
Eldership, el'-dyr-ship, s. henaduriaeth,
heniiriadaeth, henuriaeth, hynafedd;
cyntafanedigaeth.
Eldest, el'-dest, a. hynaf, heneiddiaf;
cyntafanedig.
El Dorado, el-d<>-re'-do, s. Eurwg, Eur-
wyiifa, GwlsA yr Aur.
Elecampane, (il-i-cam-pen', s. march-
alan ; Uwyglys, clafrllys mawr.
Elect, i-lect', v. a. ethol, dewis, dethol,
pigo: — a. etholedig, dewisedig : — s.
etholedig : — pt. etholedigion, dewisol-
ion.
Electicism, i-lec'-tu-suzm, s. detholiaeth,
detholedigaeth, dewisyddiaeth.
Election, i-lec'-shyn, s. etholiad, dewis-
iad, detholiad, lecsiwn ; etholedigaeth,
etholiant.
Electioneer, i-lec-shyn-i'yr, v. a. ethol-
bleidio.
Electioneerer, i-lec-shyn-t'yr-yr, s. ethol-
bleidydd, etholbleidiwr.
Electioneering, i-lec-shyn-i'yr-ing, s.
etholbleidiad, etholbleidio.
Elective, i-lec'-tuf, a. etholiadol, dewis-
iadol, dewisol ; detholig.
Elector, i-lec'-tyr, s. etholydd, etholwr,
dewisydd, detholydd, cyfetholwr.
Electoral, i-lec'-tyr-yl, a. etholyddol ;
etholiannol, etholiaethol.
Electorate, i-lec'-tyr-et, s. etholyddiaeth,
tiriogaeth Etholydd; swvdd Ethol-
ydd.
Electress, i-lec'-tres, s. etholyddes, eth-
oles ; cydwedd Etholydd (yn amher-
odraeth yr Almaen).
Electric, i-lec'-tric, ) a. trydanol.
Electrical, i-lec'-tri-cyl, ) trydanaidd,
trydanig, lluchiasol ; gwefrol, gwefr-
aidd.
Electric, i-lec'-tric, «. trydan, corff try-
danaidd.
Electric-apparatus, i-lec'-tric-ap-pa-re'-
tys, s. trydan-gyfarpar ; gwefrgyfar-
par ; offer trydanol.
Electric-attraction, i-lec'-tric-at-trac'-
shyn, s. trydandyniad, attyniad try-
danol ; gwefrattyniad, gwefrdyniad.
Electrical-eel, i-lec'-tri-cyl-il', s. Uysvven
drydan, Uyswen drydanol, Uyswen
luchiasol ; gwefrlyswen, cyfflyswen.
Electrical-machine, i-lec'-tri-cyl-ma-
Electrifying-machine, i-lec'-tri-ffei-ing-
shin', ) s. trydanbeiriant, peiriant
ma-shin', ) trydanol, trydanermig,
trydanyr, gwefrbeiriant.
Electric-condenser, i-lec'-tric-con-den'-
syr, s. trydandewychyr, tewychyr
trydanol, gwefrdewychyr.
Electric-fluid, i-lec'-tric-fflw'-ud, s. try-
dan, hylif trydanol, aw trydanol, try-
danwy, lluchiaswy.
Electrician, i-lec-trish'-jrn, s. trydanwr,
trydanydd, trydanofydd ; gwefrydd-
wr.
Electricity, i-lec-trus'-i-ti, s. trydan,
trydaniaeth, Uuchiasaeth ; gwefr,
gwefriadaeth.
Electric-power, i-lec'-tric-poV-jrr,
trydanrym, trydanyni, grym trydanoL
Electric- shock, i-lec'-tric-shoc, s. trydan-
ias, ias drydanol ; trydandar ; gwefr-
ias.
Electric-telegraph, i-lec'-tric-tel'-i-graflF,
s. trydanfynag, trydanebyr, Uuchias-
ebyr, brysfynag trydanol, peUfynag
trydanol, brysebyr trydanig; gwefr-
fynag, gwefrebyr, hysbysai gwefrol.
Electrifiable, i-lec'-tru-ffei-ybl, a. trydan-
adwy, lluchiasadwy ; gwefroladwy.
Electrification, i-lec-tru-ffi-ce'-shyn, 1
Electrization, i-lec-tru-ze'-shyn, )
trydanyddiaeth, trydaniaeth; gwefr-
iad.
Electrify, i-lec'-tru-ffei, ) v. trydanu,
Electrize, i-lec'-treiz, j lluchiasu ;
gwefroli, gwefreiddio, gwefru.
Electrine, i-lec'-trun, a. gwefrain, gwefr-
ol, gwefrig, gwefrin.
Electro-chemistry, i-lec'-tro-cem'-us-tri,
s. trydanfferylliaeth, fferylliaeth dry-
danol, gwefrfi"erylliaeth.
Electrode, i-lec'-trod, a. trydanrawd.
Electro-dynamics, i-lec'-tro-du-ne'-mics^
s. trydanrymofyddiaeth, grymofydd-
iaeth drydanol.
Electro-gilding, i-lec'-tro-gild'-ing, s. try-
daneurad, goreurad trydanol.
Electrolysis, i-lec-tro-lei'-sus, s. trydan-
chwaliad.
Electrolyte, i-lec'-tro-leit, s. trydan-
sawdd, trydanblith ; trydanchwal.
Electrolytic, i-lec-tro-lei'-tic, a. trydan-
ofig, trydansoddol, trydanchwalus.
Electrolyze, i-lec'-tro-leiz, v. a. trydan-
ofi, trj-danlaesu, trydanchwalu ; dadr
gyfansoddi & thrydan.
Electro-magnetic, i-lec'-tro-mag-net'-ic,
a. trydandynfeinig, try dandy nfeinin,
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yu hwy ; o, IWn;
ELEG
253
ELEV
trydanhedf einin, trydandryawchaidd ;
gwefrdynfeinig.
Electro-magnetism, i-lec'-tro-mag'-ne-
tuzm, s. trydanwyrth, ti-j'dandyiifei-
neg, trydandryfaeneg, tynwyrth try-
danol, tryawch trydanol, tynfeineg
drydanol ; gwefrdynwyribh, gwefr-
dynfeineg.
Electro-metallurgy, i-lec'-tro-met-al-yr-
ji, s. trydaiifettelwaitli, trydanofiaeth,
trydanddelid waith, delidwaith trydan-
ol ; gwefrofiaoth, gwefrfettelwaith.
Electrometer, i-lec-trom'-i-tyr, s. trydan-
iadur, trydanfesur, trydanf eidyr ;
gwefriadur.
Electrometrical, i-lec-tro-met'-ri-cyl, a.
trydanfesurol, trydanfeidrol.
Electro-motion, i-lec'-tro-mo-shyn, s.
trydanysgogiad, trydanymmod, try-
danchwj-f ; gwefiysgogiad.
Electromotor, i-lec-trii'-mo-tyr, s. trydan-
fodyr, trydaiiysgogydd, trydanchwyf-
ydd, ysgogydd trydan; gwefrysgog-
ydd.
Electron, i-lec'-tron, s. gwefr ; eurblith.
Electro-negative, i-lec'-tro-neg'-y-tuf, a.
trydannegyddol.
Electroplior, i-lec-tro'-ffor, ) s. try-
Electrophonis, i-lec-troft'-6-rys, j danell
oflFeryn i gadw trydan am hir amser.
Electro-plating, i-lec'-tro-ple-ting, s.
trydanlafniad, trydanddaleniad, try-
dangaeniad.
Electro-polar, i-lec'-tro-p6'-lyr, a. try-
danbegynol ; gwefrbegynol.
Electropositive, i-lec'-tro-pos'-i-tuf, a.
trydanddir, trydan-annegyddol.
Electroscope, i-lec'-tro-scop, s. trydan-
syllyr, trydansyUiadur, trydansyll-
lElectro-statics, i-lec'-tro-stat'-ics, s. try-
dansafiaeth.trydanbwysogaeth ; gwef r-
^^gafiaeth.
lElectro-tint, i-lec'-tro-tunt, s. trydan-
wawr, trydanliw.
Electrotype, i-lec'-tro-teip, s. trydandeb-
iaeth, trydandeb ; gwefrdebiaeth.
Electrum, i-lec'-trym, s. gwefraur, eur-
bUth.
Electuary, i-lec'-^iw-yr-i, s. cyflaeth, cy-
ffaeth.
Eleemosynary, el-i-moz'-i-nyr-i, a. elus-
enol, cardodol, alwysenol :~s. elusen-
og, rheidusyn ; cardotyn.
^nce, el'-i-gyns, ) s. tlysni, teleid-
Elegancy, el'-i-gyn-si, j rwydd, dillyn-
der, ceinder, hoywder, gwychder,
berthedd, tegwch, harddwch, clysni ;
destiusrwydd, dillni, taclusrwydd,
twtneisrwydd, gweddusder.
Elegant, el'-i-gynt, a. tlws, telediw,
hoyw, dillyn, dillynaidd, cain, gwych, '
berth, berthyU, teg, coeth, del, syw,
glaiii, pert, pefr, glandeg, cywair, sy-
ber, twtnais ; moeswych, Uednais ;
gwerthfawr, drud ; hyawdl.
Elegiac, el-i-jei'-yc, a. galarnadol, marw-
nadol, alaethol, galarus, cwjmf anus : —
s. gaJarnad.
Elegiast, el-i-jei'-yst, \ s. galamadwr,
Elegist, el'-i-just, ) marwnadydd.
Elegit, el'-i-jut, s. dewisddyfyn.
Elegy, el'-i-ji, s. galaxnad, galargan, ga-
lareb, marwnad, galarwawd, marnad,
cerdd alarnad, alaetheg, alaethgan ;
cd.n alarus ; alaeth.
Element, el'-i-ment, 5. elfen, elfydd ;
defnydd, sylwedd, S,n; egwyddor, cyn-
ddysg, mabddysg :—■?;. a. elfenu,
elfyddu ; gwneuthur ; sylf aenu ;
egwyddori.
Elemental, el-i-men'-tyl, a. elfenol, el-
fyddol, elf enus ; egwyddorol, sylfaen-
ol ; dechreuol, gwreiddiol.
Elementality, el-i-men-tal'-i-ti, ) s. el-
Elementarity, el-i-men-tar'-i-ti, ) fenol-
deb, elfenolrwydd, elfaeth, elJfyddol-
deb, elfenusrwydd.
Elementary, el-i-men'-tyr-i, a. elfenol ;
egwyddorol ; dechienol^zJElemental ;
syml, digymmysg, angbyfansawdd,
anghyfunol.
Elench, i-lengc', s. twyUeb, geuddadl,
twylireswm.
Elenchical, i-leng'-ci-cyl, a. twyllebus,
twyllresymol.
Elephant, el'-i-fiynt, s. cawrfid, elyffant,
elephant; ifori, oliffant, daint y cawr-
fll.
Elephant-beetle, el'-i-fiynt-bi'-tl, «.
cawrchwilen, cawrchwil.
Elephantiasis, el-i-£fyn-tei'-y-sus, s. el-
yfifantwst, g^ahanglwyf .
Elephantine, el-i-ffaii'-tun, a. cawrfil-
aidd, elyffantaidd; enfawr, erfawr,
Elevate, el'-i-fet, v. a. dyrchafu, cyfodi,
codi, derchafael, cwnu, arddwyre;
lloni, llawenychu ; mawrhau, \irdd-
asu, brio; gwyreinio :— o. dyrchafed-
ig ; derch, dyrchafog ; lion, llawen,
siriolwych, gwyrain.
Elevation, el-i-fe'-shyn, s. dyrchafiad,
dercbafiad, cyfodiad, dyrchafiaeth, ar-
ddyrchafael; uchder, uchelder ; uchel-
fan; bri, urddas; mygdai-tbiad.
0, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; y, fel tsh; j, John; sh, fel »yn eUieu; z, zel.
ELIS
254
ELON
Elevator, el'-i-fe-tyr, s. dyrchafydd,
derchafwr, derchydd, derchyr, cyfod-
wr ; dyrchafyr ; dyrchafiadur, derch-
gyhyr.
Elevatory, el'-i-fe-tyr-i, s. cjrfodyr,
dyTchafydd=offeryn llawfeddygol : —
a. dyrchafol, derchafedigol.
Eleve, el-e-fe', s. ymlynydd, ymddibyn-
ydd ; un a ddyger i fyny gan arall.
Eleven, i-lfef -fn, a. un ar ddeg, deg ac
un^ll : — s. un ar ddeg.
Eleventh, i-lef'-nth, a. unfed ar ddeg,
degfed ac un. un ar ddegfed=llfed.
Elf, elff, s. ellyll, gwyll, gwlon, elif, an-
ysbryd, gwagysbryd, coblyn, bwgan;
cythraul, ysbryd drwg ; cor, coryn,
pegor, nar :—v. a. gwalltddyrysu,
dyxysu gwallt.
Elf-arrow, elff -ar-ro, ) s. saeth ellvllon,
Elf-bolt, elff-bolt, ( saeth elffod.
Elfin, el'-fFun, a. elffin, elifain, ellyllig,
elffig, gvrionig : — s. elffyn, corj'n, cor-
yn bach.
Elfish, el'-ffish, a. ellyllaidd, elffaidd,
gwyllaidd, coblynaidd; Uedrithiog.
Elflock, elff-loc, s. gwyllgudyn, ellyU-
glwm, cwlwm eUyll, clwin gwion.
Elicit, i-lus'-ut, V. a. egluro, eglurhau,
aregluro ; tynu allan ; dwyn i'r am-
Iwg:— a. egluredig; a ddygwyd i'r
goleu.
Elicitation, i-lus-i-tfi'-shyn, s. eglurhid ;
tyniad allan ; dygiad aUan mewn
gweithred ; prawfegluriad.
Elide, i-leid', v. a. chwiHriwio, briwio,
dryllio; tori yn yfflon; trychu, tori
jraiaith.
Eligibility, el-i-ji-bul'-i-ti, s. dewisoldeb,
dymunolrwydd ; rhagoriaeth ; cyf add-
asrwydd, cymhwysder.
Eligible, el'-i-ji-bl, a. dewisol, dymunol;
dewiswiw ; etholadwy ; gwiw, teil-
wng, addas, priodol, rhagorol, gwell.
Eliminate, i-lum'-i-net, v. a. deol, all-
dudio ; taflu dros y drws, fFwyro,
cothi ; rhyddhau.
Elimination, i-lnm-i-ne'-shyn, s. deoliad,
aUdudiad ; bwriad dros y drws ; ar-
llwysiad, ffwyriad, cothiad; deolrif-
iad.
Elinguid, i-ling'-gwud, a. tafodrwym,
mud, aflafar.
Eliquation, el-i-cwfi'-shyn, s. tod4wa-
haniad, toddbarthiad.
Elision, i-liz'-yn, s. trychiad, trycheb
=toriad Uythyren neu sill ymaith o
air er mwyn pergain neu hyd braich o
brydyddiaeth, megys 'n am yn, 'r am
yr, i£ snaiti, n^u am neu en ; th' am
the, 'twere am it weir, decked am deck-
ed, &c.; rhaniad, parthiad. ^
Elisor, i-lei'-zyr, s. siryf-reithiwr, dewis-
reithiwT.
Elite, e-Kt', s. dewisgorfif; dewisran,
blodau byddin.
Elixation, i-Hc-se'-shyn, s. cymmerwad,
siciad, berwad ; trwythiad.
Elixir, i-lic'-syr, s. sirlyn, sirwy, cysur-
lyn, sirgyffer, meddyglyn ; ednyfed,
abiyfed, gordaeth, gornyfed; trwyth.
Elk, elc, «. elch, elc, gorgarw=math ar
garw mawr.
Elke, elc, s. elcysen, alarch gwyllt.
Ell, el, s. Uathell, elinad; hirlath=
3 troedfedd a 9 modfedd.
Ellipsis, el-lup'-sus, s. hirgylch, hir-
grwn ; toliaith, tolieithiad, byrieith-
ad ; difiyg, byrdra ; diffyglin.
Ellipsograph, el-lup'-so-graflf, s. hir-
gylchyr, hirgylchiadur = ofiferyn i
wneyd hirgylch.
Ellipsoid, el-lup'-soid, s. hirgylchen,
gogronen, gogronell :— a. go^rgrwn
=Enipsoidal.
Ellipsoidal, el-lup-soi'-dyl, a. gogy-
nghrwn, gogrwn, goglobynaidd, Ued
grwn.
Elliptic, el-lup'-tic, \ a. hirgylchol.
Elliptical, el-lup'-ti-cyl, f hirgylchaidd,
hirgrwn, hirgul ; tolieithol ; diffygiol.
byr, ammherffaith.
Elm, elm, s. Uwyfen, llwyf, Uwyfanen,
claswydd, pren Uwyf, pren Uwyfan.
Elmy, el' -mi, a. llwyfog, Uwj^enog,
claswyddog.
Elocation, el-o-ce'-shyn, s. symmudiad,
mudiad ; ymadawiad ; Uesmair, per-
lewyg.
Elocution, el-o-ci7w'-shyTi, s. ffraethoneg
hyawdledd, ffraethineb, areithydd
iaeth, treitheg, traetheg, areiniaeth
aroniaeth, areineg, parabledd ; ym
adrodd, parabl, dywediad, cynaniad
llefariaid, Uafar; rhyddineb ymad
rodd.
Elocutionary, el-o-ciw'-shyn-yT-i,
fifraethonol, hyawdl, areithyddol.
Elocutionist, el-o-ci'?i''-shyn-ust,
ffraethonydd, fifraethebydd, arodor
aronan.
Elocutive, el-o-ci?«'-tuf, a. hyawdl
ffraethol, flfraethinebus, areithyddol
traethorol.
Elogy, el'-o-ji, s. w.ola,wd=:Evloffp.
Eloigne, i-loin', v. a. pellau, symmud,
Elongation, i-long-ge'-shyn, s. pell&d
8
a, fel a yu tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; t, Hid ; i dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o Uon
ELUT
255
E M A S
. ymadawiad ; hwyhS,(i, ymestyniad ;
pellder.
Elope, i-liip', V. n. cilio, encQio, ymgel-
cio ; celffoi, diangc ; encilio oddi v^h
briod ; celgilio ymaith gyda chariad.
Elopement, i-lop'-ment, s. ciliad, dir-
geliad, celffoad, ymgelciad; enciliad
gyda cliariad.
Elops, i'-lops, s. mudfil,mudbysg; sarflf-
bysg.
Eloquence, el'-o-cwens, s. hyawdledd,
ffraethineb, rhugliaith, areinrwydd,
parabledd, cymmendod, arawn, ar-
awd ; areithyddiaetli, ffraethoneg.
Eloquent, el'-ii-cwent, a. hyawdl, ffraeth,
parablus, ymadroddus, arain, arod-
rydd, cymhen ; eurenau, eurdafod.
31se, els, a. arall, amgen, all; gwahan-
ol ; heb law : — ad. os amgen, ped
amgen, pe amgen ; onid e, onit6 ; oni
bai hyn, oni b&i hyny ; oddi eithr hyn,
oddieithr hyny ; oddi gerth hyny, oddi-
gerth hyn ; ai, ai ynte, neu ynte, neu,
ynte ; amgen ; heb law hyny.
;!3sewhere, els'-hweyr, ~ad. mewn lie
arall ; mewn man amgen ; mewn
anau ereiU : mewn rhyw le arall.
len, ) el'-sn, s. mynawyd, mynawyd
pn, J crydd.
•cidate, i-liip'-su-det, v. a. egluro,
jlurhau, amlygu, esbonio, goleuo.
cidation, i-liw-su-de'-shyn, s. eglur-
had, egluriad, esboniad, amlygiad,
arlleniad, deongliad, agoriad; goleuni.
cidative, i-lii(/-su-df>-tuf, a. eglur-
aol, damlygol, esboniadol.
cidator, i-Iijo'-su-de-tyr, s. eglurydd,
egluriadur, eglurhiiwr, amlygydd, es-
boniwT, esboniadur.
lactation, e-luc-te'-shyn, s. ymdoriad,
toriad allan, ymrwygiad ; diangfa,
diangc.
tude, i-li?t'd', v. a. diangc, diengyd,
gochel, ysgoi ; somi, seithugio.
.udible, i-lit</-du-bl, a. gocheladwy,
diangadwy.
umbated, i-lym'-be-ted, a. gwanlyf-
enog, llyf enwan, llwynwan ; gwan yn
y llwynau.
usion, i-liw'-zhyn, s. gocheliad, ys-
goad, ymogeUad ; cast, ystrangc, di-
chell, som, hoced ; diangfa, diangc.
asive, i-li?(/-suf, ) a. goche'gar,
asory, i-li?«'-syr-i, f gwagelog, ys-
irjrwgar, twyllodrus, ffals, gau.
usoriness, i-liw'-syr-i-nes, s. gochel-
jarwch, dicheLlgarwch,hocedusrwydd.
ate, i-liit't', v. a. golchi, glanbau.
Elutriate, i-li'//-tri-et, v. a. hidlo, ter-
hidlo, terolchi, golchburo.
Eluxate, i-liwc'-set, v. a. dadgymmalu=:
Luxate.
Elvan, el'-fyn, a. ellyllaidd=^toJsA.
Elvers, el'-fyrz, s. pi. manlyswod, Uys-
wenigion ; morlyswod m9,n.
Elves, elfz, s. pi. ellyllon, eilff, elfFod,
tylwyth teg. -
Elvist, el'-fust, a. ellyllaidd, elffaidd,
elfFain, gwyllaidd, coblynaidd; lled-
rithiog.
Elysian, i-lizh'-iyn, a. gwynfaol, parad-
wysaidd, gwenfroawl, hyifrydlon,
glwys, tiriondeg ; elysaidd.
Elysian fields, i-lizh-iyn fftldz, s. pi.
maesydd Elys, maesydd gwynfyd,
hyfrydle, y nefoedd (yn iaith y pryd-
yddion paganaidd).
Elysium, i-lizh'-iyra, s. Elys, Elysfa,
gwenfro, gwenydfa, gwynfyd, parad-
wys, glwysfa; hyfrydle, nefoedd y
Paganiaid.
Elytrine, i-lut'-run, s. hulgen, hulgrofen,
hulgramen.
Elytron, i-lut'-ryn, s. aesgrawen, aes-
grofen, adenwain, asgellwain, adein-
wain, aeswain=caes uchaf adenydd
chwilod.
Emaceration, i-mas-yr-e'-shyn, s. teneu-
ad, curiad, culha,d.
Emaciate, i-me'-shi-et, v. teneuo, ciil-
hau, curio ; nychu, truanu : — a. ten-
eu, cul, curiedig, truan.
Emaciation, i-mc-shi-e'-shyn, s. teneuad,
culh^d ; curiad ; nychiant ; teneuder,
culni, curioldeb.
Emaculate, i-mac'-iw-let, v. a. brych-
euo, difrychu, dadfanu, glanhau.
Emanate, em'-y-net, v. «. deillio, hanu,
tarddu, rhedeg allan.
Emanation, em-y-nc'-shyn, s. deilliad,
haniad, tarddiad. ffrydiad, dylifiad,'
goferiad, hiliad, rhedlif.
Emanative, em'-y-ne-tuf, a. deilliol,
haniadol, han, tarddiadol ; deilliedig ;
deigynol.
Emancipate, i-man'-su-pet, v. a. rhydd-
hau, rhyddfreinio ; gwaredu : — a.
rhydd, anghaeth.
Emancipation, i •man-su-pe'-shyn, s.
rhyddh^d, rhyddfreiniad, gwaredred,
diwarogaeth ; adf eriad caetli i ryddid.
Emancipator, i-man'-su-pe-tyr, s. rhydd-
hawr, digaethwr.
Emarginate, i-mar'-ji-net, v. a. dad-
ymylu : — a. dadymylog ; llymriciog.
Emasculate, i-mas'-ciw-let, v. a. dys-
i, Ho; u, dull ; w, swn; w, pwn ; y, yr; f, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
EMBE
256
EMBO
1
baddu, ysbaddu, anwrywio, anwrio,
efnychu ; gwanhau, gwreigeiddio : —
a. dysbaddedig, ysbadd, dysbaddol,
efnuchedig ; gwanychedig.
Emasculation, i-mas-ciw-le'-shyn, s.
dysbaddiad, ysbaddiad, efnucliiad ;
anwi'iad; gwreigeiddrwydd.
Embale, em-bel', v. a. sypynu, bymio,
sypio ; cydrwymo, rhwymo.
Embalm, Au-bam', v. a. perarogli, per-
eneinio, perlysieuo ; cyweirio corff
marw ; corfibethi.
Embalmer, em-bam'-yr, s. peraroglwr,
pereneiniwr.
Embank, em-bangc', v. a. argloddio,
cloddio, byi'chio, ebrynu, gobio ;
amgau.
Embankment, em-bangc'-ment, s. ar-
gloddiad, byrchiad, gobiad ; arglawdd,
argae, gob, bwrch, ebryn.
Embar, em-bar', v. a. bario, • boUtio ;
attal, rliwystro ; sicrhau.
Embargo, em-bar' -go, s. llongwardd,
llongwahardd, Uongyrth, hwylwardd.
Embark, em-ba^c', v. llongi, ymJongi,
morio ; anturio ; cychwyn, ymuno.
Embarkation, em-bar-ce'-shyn, ». llong-
iad, ymlongiad ; cymmeriad llong ;
morisul, cychwyniad ; anturiaeth ;
llongaid.
Embarrass, em-bar' -rys, v. a. dyrysu,
nidro, methlu, ffeigio, af rwyddo ;
lluddio, llestair, attal ; traUodi, cy-
thryblu ; annhrefnu.
Emban-assment, em-bar'-rys-ment, s.
dyryswch, nidredd, anhawsder, as-
trusi ; cythnidd, cyni ; rhwystr,
methliad; gwyddwig.
Embase, em-bcs', v. a. iselhau, iselu,
gwaethygu, llygru, anurddo, anafu.
Embassador, em-bas'-sy-dyr, s. cenad-
■wr=^A mbassador.
Embassy, em'-bys-si, s. cenadaeth,
cenadogaeth, llysgenadaeth, teyrngen-
adaetli, cenadwriaeth, negesiadur-
iaeth.
Embattle, em-baf -tl, v. byddino, cat-
trefnu ; llueddu ; ymfyddino.
Embattled, em-bat'-tld, a. byddinog;
gwalciog, canUawiog, canllof og ; arf og.
Embattlement, em-bat'-tl-ment, s.
gwalc, rhintwal, rhicwal, rhintgan-
Uaw.
Embay, em-be', v. a. cilfachu, llocio,
macliTvyo.
Embed, em-bed', v. a. gwelyo ; gwelyfu,
gwelyddu ; amgylchu &.
Embellish, em-bel'-ish, v. a. addumo,
o, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, 11(
harddu, prydferthu, tecau, eir
tlysu, gorwyclm, clysu, berthu,
ioni, deinioli, trwsio, teleidio, de
Embellishment, em-bel'-ish-ment,
addurn, addurniad, hai-ddiad, j
ferthiad, teciid; harddwisg, ceinc
Ember-days, em'-byr-dcz, s. j}l. dyd
y cydgoriau, dyddiau ympryd.
Embers, em'-byrz, s. pi. marwor, m
ydos, rhysod, ulw, rhebres, eirj
eirias ; Uudw : — sing, marworyn.
Ember-week, em'-byr-wic, s. wytlir
cydgorian=yr wythnos gyntaf ar
Sul cyntaf o'r Garawys, ar ol y
gwyn, ar ol gwyl y Grog, ac ar ol£^
Lleucu Santes.
Embezzle, em-bez'-zl, v. a. damguc
celcio, lladrata, chwiwladrata, ch'v
bigo, celafradu ; gwastraffu, afradl
Embezzlement, em-bez'-zl-ment,
darnguddiad, celciad, chwiwladrat
anghyf arch, celafrad ; twyll trwy ,
ddiried; lladrad, chwiwladrad.
Embezzler, em-bez'-lyr, s. damguddi
celciwr ; chwiwleidr, afradwr.
Embitter, em-but'-tyr, v. a. trychwei
=lmbitter.
Emblaze, em-blez', ) v. a. addur
Emblazon, em-ble'-zn, j hard
gwychu, eirioni, eirianu; arfddeon,
arfofyddu, arfegu, achofyddu, arwy.
farddoni, arflenu, achlunio, arflun
tynu arfau bonedd.
Emblazoner, em-ble'-zn-yr, s. achofyc
arfofydd, arfegwr, herodr, herodi
arwyddfardd, achwyddwr, eirfyd
arddunwr.
Emblazonment, em-ble'-zn-ment,
achofyddiad, arfegiad, heroduriad.
Emblazonry, em-bl?-zn-ri, s. achofyd
iaeth, arfeg, arwyddfarddoniaet
herodraeth, heroduriaeth, achwj'd
iaeth; arjfluniau, acliluniau.
Emblem, em'-blem, s. arwyddliin, i
wydd, cy&godlun, cysgod; arddangc jj
iad ; bath, llun, cyfeirliin : — v, a.
wyddlunio, cysgomunio.
Emblematic, em-bli-mat'-ic, )
Emblematical, em-bli-mat'-i-cyl, ) "*
wyddlnniol, cysgodluniol, ai-wydt
cysgodol.
Emblematist, em-blem'-y-tust, s.
■wyddluniwr, cysgodluniwr.
Emblement, em'-bU-ment, s. cynnyrt
"cnwd, toraeth, ffrwyth llafurdir.
Embloom, em-blicm', v. a. gwnlli
«• cuddio k blodau.
Embodiment, em-bod'-i-ment, s. coi
EMBR
257
EMER
oriad, corflFoliad, cydgorfForiad, cy-
nghorffoliad ; cymherfeddiad.
Embody, em-bod'-i, v. a. coi-ffori, cyd-
gorffoli, cynghorffori ; cymherf eddu ;
tewychu.
Embolden, em-bol'-dn, v. a. hyfhau,
cryfhau, calonogi, gwroli ; eoni.
Embolism, em'-bo-luzm,«.gorymddwyn,
ymsang ; lleuad ormes.
Embolismal, em'-bo-luz-myl, a. gorym-
ddygol, ymsangol ; cyflenwol.
Embolus, em'-bo-lys, s. syflath, ceu-
ffon, diblath, ceusjrfl.
Emborder, em-bor'-dyr, v. a. ymylu,
eirionynu, hemio, cyriogi.
Embosom, em-bV-zym, v. a. mynwesu,
cofleidio ; amgylchynu.
Emboss, em-bos', •y. a. boglynu, pothoni,
boglymiadu ; cyfyngu ar, tyn erlyn.
Embossing, em-bos'-sing, s. boglyniad,
boglymiad; boglynwaith; cloyniad,
pothiad, cnapiad.
Embossment, em-bos'-ment, s. boglwm,
boglyn, twdd, twddf, pothon, poth,
cnap, cnwb, corbed, bansaf , argerfiad;
codiad; boglynwaith.
Embottle, em-bot'-tl, v. a. potelu,
costrelu.
Embouchure, ong-bw-shw'yr ; em'-bw-
shityr, s. aber; ceg, genau.
Embow, em-bi)', v. a. bwhau, bwiiu,
mydu, nenfydu, crommenu, crym-
weithio. [suddo mewn.
Embowel, em-boV-el, v. a. diberfeddu ;
Kmbower, em-boV-yr. v. a. celyddu.
Okabrace, emrbres', v. cofleidio, breich-
eidio, mynwesu; ymgofleidio, ymgar-
edigo ; croesawu ; derbyn ; cyf arch ;
cynnwys ; amgylchu ; cymmeryd,
caniatau ; amglymu ; cyridio ; gwyro,
rjii gogwyddo : — s. cofleidiad, mynwesiad,
ymgaredigiad ; cofl, coflaid ; cywes-
tach.
'.mbracement, em-bres'-ment, s. cofleid-
iad, mynwesiad ; ymafliad ; cynnwys-
iad ; cywestach, ymgystlwn.
Imbrasure, em-bre'-zhyr, s. muragoriad,
murag, muregor, osgagoriad; rhwyll
mewn mur.
mbrocate, em'-bro-cct, v. a. Ueith-
rwbio, gwlychrathu, twymrwbio ;
twymfwydo, •'jwymolchi ; iro, eneinio.
ijic mbrocation, um-bro-ce'-shyn, s. Ueith-
rwbiad, gwlybratliiad, twymrwbiad ;
twymfwydiad ; eneiniad, irad ; rhath-
olch, twymwlych, rhathlyn, gwlych.
abroider, em-broi'-dyr, v. a. brodio,
brwydo, brwydweitliio, cyfrestru.
irtddi
.coi
Embroiderer, em-broi'-dyr-yr, «. brod-
iwr, darfrodiwT, brwydweithiwr, cyf-
restrydd.
Embroidery, em-broi'-dyr-i, s. brod-
waith, brwydwaith, darfrodiad ;
gwaith edeu a nodwydd ; adduin-
waith ; addurnau.
Embroil, em-broil', v. a. a^nyddu, ter-
fysgu, cythryblu, cyifroi, traUodi ;
annhrefnu, dyrysu, cynghafu, meth-
lu, ffeigio, cymmysgu.
Embroilment, em-broU'-ment, s. aflon-
yddwch, terfysg, trabludd, cymhelri,
cynhwrf, brythawd.
Embrued, em-brwd', a. gwaedlyd,
gwaedrudd, gwaedruddog.
Embryo, em'-bri-o, ) s. anelwig ddefn-
Embryon, em'-bri-yn, { ydd, anelwig,
rhith, ebwystl, gorllydd, pri, prionyn,
miLrith, col ; llysrith ; declireu : — a.
anelwig, rhithiol, prionol, ebruol,
dechreuol ; milritliiol, mUrithig.
Embryography, em-bri-og'-ry-ffi, s. mH-
rithoniaeth, gorllyddiaeth.
Embryology, em-bri-ol'-6-ji, s. milrith-
eg, prioniaeth; milrithiant.
Embryotomy, em-bri-ot'-6-mi, s. mil-
rithdrwch, milrithdrychiad, mUrith-
doriad.
Emendable, i-men'-dybl, a. gwelladwy,
digwygiadwy, cyweiriadwy.
Emendation, em-en-dc'-shyn, s. gweMd,
gweUiad, diwygia^, adgyweiriad, di-
feiad, diwyg, cystwyad.
Emendator, em'-en-de-tyr, s. gwelliiwr,
diwygiwr, gwelliadur, cyweirydd, cys-
twyor.
Emendatory, i-men'-dy-tyr-i, a. gwell-
aol, diwygiadol, adgyweiriol, cystwy-
ol.
Emerald, em'-yr-yld, s. gwerddem,
gwerdden, gwyrddfaen, ysmaragdus,
smaragdus.
Emerge, i-myrj', v. n. dadsuddo, dad-
ymsoddi, adymddangos ; cyfodi, ym-
godi, cwnu; deillio, hanu, taxddu,
dadfoddi.
Emergence, i-myi'-jens, ) s. dadym-
Emergency, i-myr'-j en-si, j sawdd, dad-
ymsoddiad, dadfawdd ; dyfodiad i'r
golwg ; adymddangosiad ; deilliad,
haniad; dirni, dirangen; damwain,
dychwaen, dygwydmad, achlysur,
achos, angen, eisieu, rhaid, angen-
rheidrwydd.
Emergent, i-m3rr'-jent, a. dadymsydd-
ol, deilliol, adymddangosol ; yn ymi-
ddangos; disyfyd, disymmwth, an-
• llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; yi yr ; p,
fel tsh ; ), John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
EMIS
258
EMPE
nysgwyliedig ; dygwyddol, damwein-
iol ; pwysig ; (fir, anhebgorol, tra
neillduol.
Emerited, i-mer'-i-ted, a. rhyglyddog.
Emeroids, em'-yr-oidz, )s. lledwigwst,
Emerods, em'-yr-odz, ) clwyf y march-
ogion, haint y marchogion.
Emersion, i-myr'-shyn, s. dadymsudd-
iad, dadymsoddiant, dadfoddiad ; ad-
ymddangosiad ; ymgodiad, diddyrys-
iad.
Emery, em'-yr-i, s. eUfwn, cabolfwn;
llathrlwch.
Emetic, i-met'-ic, a. cyfogol, chwyded-
igol, cyfogbair, ch'wydbair, gloesbair ;
gorchwydol :—s. cyfog, cyfogydd, cyf-
oglyn, chwydai, cyfogai, chwydgyffer.
Emetin, ) em'-i-tun, i-met'-un, s. cyf-
Emetuie, ) ogain, cyfognur.
Emication, em-i-ce'-shyn, s. gwreichion-
iad, gwreichiant, llethrid, sereniad,
seiriad, llewyrchiad.
Emiction, i-mic'-shyn, s. troethiad, pis-
awd ; troeth, pis, piso, trwngc.
Emigrant, em'-i-grynt, a. ymfudol, ym-
mudol,trosfudol,ymsymmudol, gwlad-
fudol, ymmodol, mudol : — ». ymfiidwr,
ymudwr, allfudwr, mudwr, ymalldud-
iwr, gwladfudwr : — pi. ymfudoUon,
3rmfudwyr.
Emigrant- ship, em'-i-grynt-ship, s. llong
ymfudol, ymfudlong.
Emigrate, em'-i-gret, v. n. ymfudo, ym-
mudo; ymmodi, mudo, gwladJfudo,
trawsfudo, jrmaJldudio.
Emigration, em-i-grZ-shyn, s. ymfudiad,
mudiant, gwladfudiad; symmudiad.
Eminence, em'-i-neas, ) «. uchelfa,
Eminency, em'-i-nen-si, ) uchelfan ;
Tichder, uchelder, ucheledd, uchafedd,
enwogi-wydd, hynodrwydd ; goruch-
der, urddas, mawredd, arucheledd ;
rhagoriaeth, ardderchogrwydd, rhagor-
oldeb, bri, clod ; dathledd, clodforedd;
codiad, dyrchafiad ; nchelradd ; twyn,
bre ; cvnvwg, copa.
Eminent, em'-i-nent, a. uchel, goruchel ;
enwog, godidog, ardderchog, hynod,
nodedig, clodfawr, dathl, dyrchafed-
ig ; uchelraddog, maeddog.
Emir, i'-myr, a. penaeth, llywydd, llyw-
iadur, arlyw, rhwyf ; Emir=tywysog
Tyrcaidd a Mahometaidd.
Emissary, em'-us-syr-i, s. celgenad, cel-
negeswr, celbrwywr, cyfrinwas, ffor-
genad ; ysbeiwr, peithwas ; cenad an-
fon:— a. ysbeiol, chwiliaddl, fiforiol.
Emission, i-mish'-jm, s. tafliad allan;
cythiad, yffiad, wff, ergydiad, hyrdd-
iad, arUwysiad, cythwy.
Emit, i-mut', v. a. cytliii, yffio, arllwys,
ergydio, saethu, picio ; Uedaenu; pel-
ydru, goUwug allan.
Emmenagogue, em-men'-a-giig, em-mi'-
na-gog, «. mislifiannydd, mislifiannai.
Emmet, em'-met, s. morgrugyn=^n<,
Emmew, em.-va.iv/, v. a. argau, firongc-
io, cutio, llocio, cau, gwarchau.
EmoUescence, em-ol-les'-sens, *. tyner-
edd, meddaliad, meddaJMd, rhagdodd-
ineb.
Emolliate, i-mol'-li-et, v. a. meddalhau,
meddalu, tyiieru, meddfu, ystwytho ;
murseneiddio.
Emollient, i-mol'-ient, a. meddalhaol,
tynerol, esmwythaol, plyddol, mwyth,
meddfol, ystwythol, Ueddfol, naWs-
eiddiol : — «. mwythgyffer, m\fythgyff-
yr, mwythor ; cyffer meddalhaol.
Emollition, em-ol-ush'-yn, s. meddalh&d,
tyneriad, ystwythiad, esmwythiad,
esmwythM ; rhywiogiad.
Emolimient, i-mol'-iw-ment, s. budd,
elw, Ues, mantais, elwant, ennill, yn-
nill, ced; swyddged; Uafm:ged; cyf-
log, tai.
Emolumental, i-mol-iw-men'-tyl, a. en-
niUfawr, buddfawr, buddiol, llesol,
manteisiol, buddredol, ennillgar.
Emotion, i-mo'-shyn, s. cyifro, cyflFroad,
cynhyrfiad, cytlirudd, swys, chwim^
cyffrawd, flfrawdden, dysgogiad, ya-
mudiad.
Emotional, i-mo'-shyn-yl, ) a. cyffro-
Emotive, i-mo'-tuf, ) awl,
hyrfiol, swysol.
Empale, em-pel', v. a. amgau, ambol-
ioni, argau, cylchgau, polgau ; am-
gykhu k pholgae ; cau i mewn & choed-
boUon ; polioni, pawlwanu, poUo ;
trywanu S. phawl.
Empalement, em-pd'-ment, s. amgledr-
iaii, polgauad, cylchgauad ; polionad
pawlwaniad ; amgledren, gwiillamdo
Empannel, em-pan' -nel, s. rheithres
rheithgofres : — v. a. rheitliresu, rheith
restru ; tyngu Theithvryr=Impannel
Empark, em-parc', v. a. parcio=/«
park.
Emparlance, em-par'-lans, «. ymbarlia
oedeh=^ Imparlance.
Empassion, em-pash'-yn, v. a. cyf&"oi=
Impassion.
Empeach, em-'piq', v. a. cyhuddo=/«|
peach. I
Emperor, em'-pyr-yr, s. amherawdwrl
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond eisain yn hwy ; o, llol
EMPL
259
EMUL
ymherawdwr, 3rmherawdr, amherodr ;
archdeyrn, uchdeyrn, ymben, unben.
Empetrum, em-pet'-rym, «. creiglys.
Emphasis, em'-ffy-sus, «. pwyslais, dir-
lais, lleisbwys, pwys, pwysiad ; pwya-
nod.
Emphasize, em'-flfy-seiz, v. a. pwysleis-
io, dirleisio, lleisbwyso.
Emphatic, em-flfat'-ic, ) a. pwysig,
Emphatical, em-ffat'-i-cyl, j pwysleis-
iol ; nerthol, egniol, eflfeithiol, arnod-
ol ; hysbys, eglur, croyw.
Emphractic, em-ffrac'-tic, s. ceugyfiFyr.
Emphysema, em-fii-si'-ma, *. blothwst,
mwytlichwydd.
Emphysematous, em-ffi-si'-my-tyz, a.
blothystog ; chwyddedig, blothaidd,
mwythedig.
Emphyteutic, em-ffi-tiV-tic, a. huried-
ig ; ardrethol, ar hur, ar dS,l, ar gyflog.
Empire, em'-peiyr, «. amherodraeth,
ymherodraeth ; teyrnas ; gwlad ; pen-
aduriaeth, rheolaeth, Uywodraeth.
Empiric, em-pur'-ic, *. coegfeddyg;
crachfeddyg, ffugfeddyg, cyfareddwr ;
prawfeddyg : — a. coegfeddygol=^m-
pirical.
Empirical, em-pur'-i-cyl, a. crachfedd-
ygol ; coeg, crachyddol ; prawf eddyg-
ol, ceisbrawol, argeisiadol.
Elmpiricism, em-pur'-i-suzra, s. coeg-
feddyginiaeth, crachf eddygiaeth ;
crachyddiaeth ; ceisbrawiaeth ; gwag-
ymhoniaeth, coeghoniaeth.
ifimplacement, em-ples'-ment, s. lie,
man ; sail.
Smplastic, em-plas'-tic, re. gwydn, glud-
iog, glynol, teng ; eliol.
ilmplead, em-plid', v. a. cyhuddo=Jni-
plead.
ilmploy, em-ploi', v. a. gorchwylu,
gorchwylio, gweithroddi, defnyddio;
swyddogi, cyflogi, hurio ; rhoi ar
waith ; gosod ar waith ; treulio ; cym-
meryd i fyny ; m3med &, : — s. gorch-
■wy\= Employment.
10 Imployment, em-ploi'-ment, s. gwaith,
itl gorchwyliaeth, gwasanaeth ; galwad,
d galwedigaeth ; swydd, neges ; creflFt,
celfyddyd ; trafferth.
mployable, em-ploi' -y'jl, a. gorchwyl-
adwy ; arferadwy.
mployee, em-ploi-e', s. gorchwylai ; y
gorchwyledig.
mployed, em-ploi'-ed, p. p. ar waith,
mewn gwaith ; trafferthus.
mployer, em-ploi' -yr, s. gorchwyHwr,
gfweithroddwr, swyddroddwr, gweith-
4«
08odwT ; rhoddwT ar waith ; def nydd-
iwr, arferydd.
Empoison, em-poi'-zn, v. a. gwenwyno ;
chwerwi.
Erapoisonment, em-poi'-zn-ment, s.
gwenwyniad.
Emporium, em-po'-ri-ym, s. marchnad-
fa, traf nidfa, prif farchnadfa, maelor,
maelierfa, maeldref, maxchnattref ;
synwyrfa.
Empoverish, em-pof -yr-ish, v. a. tlodi,
Uymhau=7mp owrisA.
Empower, em-poV-yr, v. a. galluogi,
awdurdodi.
Empress, em'-pres, s. amherodres, ym-
herodres, archdeyrnes, uchdeyrnes,
ymbenes, unbenes.
Emptiness, em'-ti-nes, s. gwagder,
gwagedd, gwegi, coegedd; gwagle;
gwaU.
Emption, em'-shyn, s. pryniad.
Empty, em'-ti, a. gwag, coeg ; arlloes,
arUwysedig ; diddym, disylwedd ;
llwm, llymsi ; diddodrefn ; dysbydd,
hysp ; gwaglaw; hebddiin '.—v. gwag-
hau ; arllwys, arloesi, dyhyspyddu ;
gwehynu ; ymarUwys, ymwaghau ;
tywallt.
Emptysis, em'-ti-sus, *. geneured.
Empurple, em-pyr'-pl, v. a. porflfoii ;
cochliwio, rhuddgochi.
Empuzzle, em-pyz'-zl, v. a. dyrysu=:
Puzzle.
Empyema, em-pu-i'-my, s. eisgrawn.
Empyreal, em-pur'-i-yl, a. nwyfreawl,
wybrenol, gwybrenol, wybrol, gwyn-
ain, uchwybrol, awyrol, nefol ; ter,
pur, bywydol, glain, nyfedol.
Empyrean, em-pi-rt'-yn, s. nwyfre:=
Empyreum: a. nwyfrea.wl=Empyr-
eal.
Empyreum, em-pi'-ri-ym, ) s. nwyfre,
Empyreuma, em-pi-ri(/-my, I amwyfre,
n'wyfreant, gwyniant, nef y nefoedd ;
yr wybr dAn ; araflosg, araflosgiad,
mallufeliad.
EmpjTeumatic, em-pi-rw-mat'-ic, a.
mallufelig, araflosgol.
Empyrical, em-pur'-i-cyl, a. llosgeitdol,
hylosgol.
Empyrosis, em-pi-ro'-sus, s. goddaith,
cyflosgiad, cydlosgiad, cydiSBamiad,
tanllwyth, tandde, cynne.
Emu, i'-miw, s. efyw; estrys Awstra-
lia.=Cassowary.
Emulate, em'-iw-let, v. a. rhagorgeisio,
eiKyddu, dynwared, efelychu; ceisio
rhagori ar; cystadlu dg, cydymgeisio
8,llo; u.dull; w, 8-wn; w, pwn; y, yr; {.feltsh; j, John; sh, fel s yii eisieu; i, zel.
ENAM
260
ENCH
&, trechgeisio; gwynfydu am ragori
ar :— a. uchelgeisiol, uchelfrydig.
Emulation, em-iw-le'-sliyii, s. cyfymgais,
trechgais, cystadlaeth, gorfyndod,
cydorchestiad, cjrfergais, rhagorgais ;
ymgais i ragori ; cydymryson, ymraf-
ael ; cynghorfynt, eiddigedd.
Emulative, em'-iw-le-tuf, a. cydymgeis-
iol=E7nulous.
Emulator, em'-iw-le-tyr, s. cydymgeis-
ydd ; cyfymgeisiwr, cystedlydd, cys-
•'tadleuwr, cyngorchestydd, cyderlyn-
iwT.
Emulgent, i-myl'-jent, a. godroawl, dys-
byddol :— s. llestr godro, llestr dyhys-
byddol.
Emulous, em'-iw-lyz, o. cyfymgeisiol,
ymgystadleuol, cyfergeisiol, rhagor-
geisiol ; chwannog i ragori ; gorfynog,
eiddigus; ymrysonol, ymrafaelgar.
Emulsine, i-myl'-sun, s. cyflithain=syl-
wedd a geir mewn almonau.
Emulsion, i-myl'-shyn, s. meddyglaeth.
Emunctory, i-myngc'-tyr-i, s. eulbibeU,
cothbibell, arlloesai ; eulwythen.
Ejnuscation, i-mys-ce'-shyn, s. difysogl-
iad, difysyniad, dadfysygiad.
En, en, prf. mewn, YR.=Em.
Enable, en-e'-bl, v. a. gaUuogi, nerthu,
cymhorth, cynnorthwyo, cyfnerthu.
Enact, en-act', r. a. deddfu, deddfiadu,
rheithio, deddfosod ; gwneuthur yn
gyfraith ; gosod, trefnu, penodi, sef-
ydlu, bamu, sicrhau, ordeinio; gweith-
redu, cyfia-wni, effeithio, gwneuthur.
Enacting, en-ac'-ting, ) a. deddfiadol,
Enactive, en-ac'-tuf, ) deddfodol,
• rheithosodol.
Enactment, en-act'-ment, a. deddfiad,
deddfawd, rheithiadaeth, deddfwr-
iaeth.
Enactor, en-ac'-tyr, s. deddf-wx, rheith-
roddwr, deddfodwr, rheithosodwr.
Enallage, en-al'-y-ji, s. newidiaeth=
ffugr mewn areitheg.
Enambush, en-am' -bwsh, v. a. cynllwjm,
rhagod, cyfragod.
Enamel, en-am' -el, s. emliw, gleinliw,
arliw, owmal, calch ; emgaen ; emliw-
iad ; Uosgliwiad : — v. a. emliwio,
gleinliwio ; owmalu, calcheidio.
Enameller, en-am' ^el-yr, s. emliwiwr,
owmalwr, arUwiwr.
Enamelling, en-anj'-el-ing, s, emliw-
iaeth, owmaliaeth ; gleinliwiad, calch-
iad ; emliw, owmal, calch : — p.p. em-
liwiedig.
Eiiamoiir, en^am'-yr, v. a. swyno, rhin-
io ; traserchu yn ; rhyserchu ; ennyn
cariad.
Enantiopathy, en-an-ti-op'-y-thi, s. cji-
emwyd, cyfemaws ; aUnawsaeth.
Enarmed, en-armd', a. gwahanliw, rha-
gorliw, gwalianliwiog.
Enarration, en-ar-re'-shyn, s. hanesiad,
adroddiad, traethiad, mynegiad; myn-
ag, banes; dangosiad; egluiiad, hys-
bysiad.
Enaxthrosis, en-ar-thro'-sus, s. pelgnaw-
iad, seidgnawiad, cnwbgysswllt, ea-
gymseidiad.
Enate, i-net', a. allandyfol.
Encage, en-cej', v. a. cau ar, argau, am-
gau, cau, gwarchau ; fErongcio, cutio ;
carcharu.
Encamp, en-camp', v. gwersyllu, lluestu,
Uuartliu, pebylLio ; ymfyddino ; cas-
teUu.
Encampment, en-camp'-ment, s. gwer-
sylliad, lluestiad ; gwersyU, lluarth,
Uuest, bidwal, cadlys, garth.
Encase, en-ces', v. a. amwisgo, amlenu,
amgau, goblygu, gwisgo, gweinio,
caesio.
Encaustic, en-co'-stic, a. llosgliwig, llos-
liwiol ; amliwiol, gleinliwiol :—s. llos-
liw, llosgUw, ysliw, emUw ; Uosliw-
iad ; amliw, calch ; llosbaent ; Uosg-
arliwiaeth, cwyrbaentiad.
Enceinte, ang-sengt', s. amgaer, amgae,
amglawdd, cauadfa : — a. beichiog,
coledig.
EncephaJocele, en-sefiT-a-lo-si-li, s. tor-
ymenydd, ymenyddfreg.
Encephalon, en-seff'-a-lon, s. ymenydd,
menydd.
Enchafe, en-^eflf', v. a. brochi, ffrochi,
cyffroi, cythruddo, ffromi, d:^o, Uid-
io, gwylltio.
Enchain, en-^en', v. a. cadwyno, tido,
tresu ; rhwymo, caethiwo.
Enchant, en-^ant', v. a. swyno, rhinio,
cyfareddu, Uygattynu, swyn-gyfar-
eddu, dewinio, rheibio ; hudo, denu.
Enchanter, en-9an'-tyr, s. swynwr,
rhiniwr, cyf areddwr, dewin, hudolwr,
hudol, swyn-gyfareddwr, chwidw,
chwidog ; gorfoddiwr.
Enchantment, en-9ant'-ment, s.swyn, cy-
f aredd, swynoliaeth, dewiniaeth ; dar-
swyniad, swyn-gyfareddiad, rhemp-
iad; gorddyddanwch.
Enchantress, en-9an'-tres, a. hudoles,
swynyddes, dewines, rhin-wraig,
swynoges, chwilioges.
Enchase, en-^es', v. a. delgerfio, deli^-
I
a, fel a yn tad; a, cam; «. hfir>; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;]
ENCO
261
ENCY
gerfio, tlysgerfio, delwychu ; addumo,
harddu, gordlysu; darlunio; trych-
nodi; boglynu.
Enchisel, en-giz'-zl, v. ai cyxiio, geingio ;
ysgythru, tryclmaddu.
Enchorial, en-c6'-ri-yl, a. brodorol, cyn-
nwynol, cynhenid, naturiol, greddfol;
cyfiredin, gwerinol, poblogaidd.
Encircle, en-syr'-cl, v. a. cylcliynu, am-
gylchu, cwmpasu ; cofleidio.
Encirclet, en-syi'-clet, s. cylchen, cylch-
ig, amgylchen, modrwy, torch.
Enclitic, en-clut'-ic, a. gogwyddol, os-
, goawl, gobwysol ; ymglymol, ymlynol,
ymglymig : — s. ymglymair, ymlynair,
gair ymlyn, gair gogwydd ; ymglym-
sill •.—'pl. ymglymeiriau, ymlyiiolion,
ymglymigion.
Enclitics, en-clut'-ics, s. "pl. ymglymeir-
iau ; treigliadaeth, cyfieuadaeth,
treiglamrywiaeth .
Enclose, en-cloz', v. a. amgau, amgylchu,
cylchynu, argau, gwarchau, cau, am-
doi, amwregysu ; dal, diogelu ; go-
blygu, amduddedu, cauadu.
Enclosure, en-clo'-zhyr, s. amgauad, am-
gylchyniad, amdoad, gwarchauad ;
anghyttiriad ; cae, cauadle, buarth-
gae ; claws, clos, clwyS, cadlas, pare,
maes ; argae, polgae, clawdd ; neilldu-
oliad.
T5nclowded, en-cloV-ded, a. cymmylog,
caddugol.
Encoffin, en-coflr-un, v. a. archu, cau
mown arch ; coflfru, ysgrinio.
Encomiast, en-co'-mi-ast, s. arwyrein-
ydd, molwr, gwawdydd, ceinfolwr.
Encomiastic, en-c6-mi-as'-tic, a. arwyr-
einiol, moUannus, gwawdus, canmol-
iaethol :— s. ar'wyrain=^rtcomm»t.
Encomium, en-co-mi-ym, s. molawd,
canmoliaeth, clod, gwawd, ceinfolawd,
mawlgan, cerdd foliant.
Encompass, en-cym'-pas, v. a. amgylchu,
cylchynu, cwmpasu ; amdoi, cwddu,
amgau ; amhwylio.
Encore, ang-co'yr, ad. eto, eilwaith, ur-
waith eto ; dewch eto ; drosto ete ;
gwnewch eilwaith -.—v. a. adalw ; gdlw
am yr un g^n eilwaith.
Encounter, en-cown'-tyr, s. ymgyrch,
ymladd, brwydr, ysgarmes, ymryson-
fa, ymwrthryn ; omest, ymgysbwy ;
cyhydreg, erbyniad ; ymbrawf ;
achlysur : — v. ymgyrchu, ymladd,
brwydro, ymwrio, gwrthdrin, gwrth-
wynebu ; ymgyfaif od, ymgyffwrdd ;
ymosod ; ymgiprys, ymgynhenu,
omestu, ymwrthladd ; ymddadleu ;
erbynu. •
Encourage, en-cyr'-ej, en-cyr'-ij, v. a.
cefnogi, calonogi, annog, hawntio,
arialu ; hysgwo, llochi ; cadarnhau,
cryfhau, cysuro, bywiogi, annos ; codi
calon.
Encouragement, en-cyr'-ij -ment, s. cefn-
ogaeth, calonogiad, annogaeth, hys-
gwaeth, liawntiad; nawdd, porth,
cynnaliaeth.
Encourager, en-cyr'-ij -yr, s. cefnogydd,
calonogwr, annogwr.
Encouraging, en-cyr'-ij-ing, a. cefnogol,
annogol, annogaethol.
Encrinic, en-crun'-ic, a. elestfilawl, el-
estfilaidd, crinonfilaidd ; maenelestrig.
Encrinite, en'-cri-neit, s. elestfil, crin-
onfil, maenelest, maenelestr.
Encrisped, en-cruspt', a. crych, Crispin,
crispinaidd, crychedig.
Encroach, en-cro^', v. n. cyfyngu, gwasgu,
gormesu, pwyso, gormeilidio ; rhuthro,
ymwthio ; treisrutliro ; treisfedd-
iannu, camoresgyn; bachu; myned
dros y terfynau.
Encroachment, en-cro^'-ment, s. cyfyng-
iad, gwasgiad, gormesiad ; traisfedd-
iant, camoresgyn ; gormes ; treis-
ruthr.
Encumber, en-cym'-byr, v. a. lluddias,
rhwystro, llestair, ystwyo, attal,
rhagod ; gorlwytho, beicliio ; nidro,
methlu, dyrysu ; goreilidio ; gwystlo.
Encumbrance, en-cym'-bryns, s. rhwystr,
llestair, Uuddiant, llwj-th, attalfaich,
rhagod, nidr, dyryswch, methl, ffaig,
rhwystri ; goreilid ; dyled, gwystl.
Encyclical, en-suc'-li-cyl, a. cylchynol.
Encyclopaedia, ) en-sei-clo-pt'-di-y, s.
Encyclopedia, j gwyddoniadur, arlen-
iadur, cylchwyddiadur, gwybodiadur,
cyfwyddonur, geiriadur o'r gwybodau
a'r celfyddydau, geiriadur gwyddorol
a chelfyddydol ; cylch gwybodaeth;
cylch y gwybodau ; llyf r gwybodaeth
gyffredinol.
Encyclopajdia Britannica, en-sei-cl6-pi'-
di-y brut-an'-i-cy, s. Gwyddoniadur
Prydeinig.
Encyclopsedia Cambrensis, en-sei-cl6-pi'-
di-y cam-bren'-sus, «. Gwyddoniadur
Cymreig, Arleniadur Cymraeg ; Cylch-
wyddonur Cymru.
Encyclopsedia Metropolitana, en-sai-cl6-
pt'-di-y mi-trop-6-li-tc'-ny, s. Gwydd-
oniadur Prifddinesig ; Cyfwyddonur
Llundain.
8, Uo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel syn eisieu; 2, zel.
ENDL
262
ENER
Eneyclopede, en-sei'-clo-ptd, s. cylch-
wyddiant,.cylch gwybodaeth.
Encyclopedian, en-sei-clo-pi'-di-yn, a.
gwyddoniadurol, gwyddiadurol, gwy-
bodiadnrol.
Encysted, en-sus'-ted, a. codenog.
End, end, s. diwedd, terfyn, dyben,
gorphen, pen ; trangc ; eithaf , eithaf-
edd ; blaen, eithafben ; cetyn ; amcan,
Lwriad, perwyl ; pwynt ; y canlyn-
iad : — v. diweddu, dybenu, terfynu,
darfod ; talmu ; penderfynu ; cyf-
lawni, cwblliau ; cloi ; trengi ; peidio.
Endamage, en-dam'-ej, en-dam'-ij, v. a.
niweidio, colledu, drygu, argyweddu ;
gNvaethygu.
Endamagement, en-dam'-ij -ment, a.
niwed, niwaid, colled, erniwiant, ar-
gywedd, afles, drwg, asgen.
Endanger, en-den'-jyr, v. a. peryglu,
enbydu; niweidio, anturio.
Endangerment, en-den' -jyr-ment, s.
perygl ; niwed, colled, afles, pyd ;
antur.
Endear, en-di'yr, v. a. anwylo, ajiwyl-
hau; caredigu.
Endearment, en-di'yr-ment, s. anwyl-
deb, anwylwch, cameiddiwch, hoS-
der; mawrMd.
Endeavour, en-def -yr, s. cais, ymgais,
ymdrech, egni, cynnyg, llyfas, prawf ,
Ilafur, ymroad ; amcan ; diwydrwydd,
dyfalwch : — v. ymegnio, ymgeisio,
ceisio, ymgynnyg, ymorchestu, dar-
geisio, ymdrechu ; anturio, llyf asu ;
amcanu.
Endecagon, en-dec'-y-gyn, s. vm ochr ar
ddeg.
Endeictic, en-di-ic'-tic, a. dangosol,
mynegol, dangosiadol.
Endemic, en-dem'-ic, a. lleol, heintleol.
Eiidenize, en-den'-uz, ) v. a. rhydd-
Endenizen, en-den' -i-zn, ) freinio,
breinioli, rhyddhau, dinasyddio.
Eliding, en'-ding, s. diweddiad, terfyn-
iad, gorpheniad ; sUl derfynol.
Endite, en-deit', v. cyfansoddi, ysgrif-
enu ; traetlm, gwneuthur=/M</ife.
Endive, en'-duf, s. ysgellog, bwydysgall.
Endless, end'-les, a. diddiwedd, dider-
fyn, didrangc, diddarfod, annherfynol;
parhiius ; tragwyddol, tragyfyth.
Endlessness, end'-les-nes, s. aniiherfyn-
oldeb, annaxfodiad ; bythobwydd ;
pajhausder.
Endlong, end' -long, ad. k'i ben ym
mlaen ; geifydd ei ben ; yn llwrw ei
dalcen ; yn Uinyn.
Endmost, end'-most, a. peUaf, eithaf,
olaf.
Endogen, en-do'-jen, s. yndjrflys, mewn-
dytlys, planigyn mewndyiol.
Endophyllous, en-do-fful'-yz, a. mewn-
ddeUiog, ynddeiliog.
Endorhiza, en-do-rei'-zy, g. yn-wraidd,
mewn-wraidd, ynrith, mewnrith.
Endorse, en-dors', v. a. cefnysgrifo, ar-
ysgrifenu ; ysgrifenu ar gefii ; cym-
meradwyo= Indorse.
Endorsee, en-dor-si', s. cefnysgrifai, ar-
yggrifai ; jt un y cefnysgrifir iddo.
Endorsement, en-dors'-ment, s. cefn-
ysgrif, arysgi-if en ; cefnysgrifiad ;
cefnenw. [aiysgrifenwr.
Endorser, en-dor'-syr, s. cefnysgrifydd,
Endosmosis, en-dos-mo'-sus, s. trynwy-
ad, ynyrthiad.
Endosprem, en'-do-sprem, s. hadwyn,
rhithwyn, pribaill.
Endostome, eu'-dos-tii-mi, s. yndrydded,
mewndrydded.
Endow, en-dow', v. a. gwaddoli, cyn-
nysgaeddu, berthogi, dyddonio ;
gwisgo, addurno ; \u-ddasu.
Endowment, en-do V-ment, s. gwaddol,-
cynnysgaetli ; gwaddoliad, doniad,
berthiad ; dawn ; teithi.
Endue, en-dit'/, v. a. cynnysgaeddu,
cyiuiysgaetliu, donioj gwisgo; cj'f-
lawni ; rhoddi. *
Endurable, en-diiiZ-rybl, a. goddefadwy,
dioddefadwy.
Endurance, en-diio'-ryns, s. parhM,
para ; goddefgarwch, dioddef, goddef-
iad, cysbodiad ; amynedd, hirymaros ;
gorthaw.
Endure, en-diio'-yr, v. parhau, para,
aros, ymaxos, cysbod ; goddef, dioddef,
ymoddef a ; dwyn, dygyd.
Enduring, en-diMZ-ring, a. parhau«, par-"
haol ; maith, arosol ; goddefol, dio-
ddefgar : — s. goddefiad, dioddeflad ;
parhfl,d, para ; arosiad.
Endwise, end'-weiz, ad. &'i ben ym
mlaen ; yn wysg ei ben : arei dalcen;
yn syth= El idlong. -■
Enema, en-i'-my, s. rhefrwy, rheifrolch,"
llafrolch ; rliefrell.
Enemj^ en'-i-mi, s. gelyn, gftl, gwrth-
wynebydd, esgar, ysgaraut, casddyn,
dygasog ; andi-as ; gw libblaid.
Energetic, en-yr-jet'-ic, 1 a.grymus,
Energetical, en-yr-jet'-i-cyl, ) nerthol,
eguiol, galiuog, eileithiol, hyrym;
yuiol, dihafarch, bywiog, gweithgar,
cadr.
a, fel a yn tad ; a,. cam; e, hen ; e, pen; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
ENGA
263
ENGL
Energize, en'-yr-jeiz, v. egnio, ymegnio,
grymuso, nerthu, galluogi, gwrygio.
Energy, en'-yr-ji, «. grym, egni, yni,
north, gallu, yndid, gwryg, nertholdeb,
grymusder, eidiogrwydd, arial, rhin-
wedd, digoniant ; gweithrediad ;
eflfeithiolaeth, bywyd.
Enervate, i'-nyr-fct, a. dinerth, gwan,
llesg, egwan ; dirym : — v. a. gwanhau,
llesghau, diiymu, eiddilo, llythu;
tori gi'au.
Enei-vation, i-nyr-fe'-shyn, s. gwanMd,
gwanychiad, llesgMd, eiddiliad, di-
rymiad ; llesgedd, gwendid, egwander,
eiddilwch.
Enfeeble, en-flFi^-bl, v. a. gwanhau=
Enervate, v.
Enfeoif, en-ffefif , v. a. meddiantroddi ;
rhoi goresgyn i ; peri meddiannu.
Enfeoffment, en-ffeff'-ment, «. medd-
iantroddiad, meddiantroddeb ; rhodd-
lad goresgyn.
Enfetter, en-ffet'-tyr, v. a. llyffetheirio,
hualu, cadwyno, troedogi.
Enfilade, ang-ffi-lad', en-ffi-led', s. union-
rea, cydres, rhigwm, rhesawd ; llinyn,
rhestr: — v. a. trawsgyrhaedd, cyd-
resu ; rhesodi yn llinyn.
Enforce, en-ffo'yrs, v. a. grymuso, cad-
amhau, cyfnerthu, cryfhau ; dirgy-
mhell, gorfodi ; gyru, gwthio ; peri ;
treisio ; annog ; profi.
Enforcement, en-ffo'yrs-ment, s. grym-
usiad, cadarnMd ; cymhelliad, gor-
fodaeth ; angen.
Enform, en-ffo'yrm, v. a. ffurfio, Uunio.
Enfranchise, en-ffran'-?iz, v. a. rhydd-
freinio, rhyddhau, breinioli, breintio j
dinesyddio ; rhyddliau caethwas.
Enfranchisement, en-ffran'-^iz-ment, s.
rhyddfreiniad, rhyddhid, gwaredred,
• breiniad ; dinasyddiad, bwrdeisiad ;
breiniolaeth, dinesyddiaeth ; rhydd-
hftd o gaethiwed.
Engage, en-gej', v. rhwymo, ymrwymo,
ammodi ; ennUl, tynu, llithio ; cym-
meryd mewn llaw ; addaw, gwystlo,
cyngwystlo, machnio, ateb ; cydio,
ymladd, brwydro ; trin, ymosod, ym-
hwrdd ; ymroddi ; ymgyduno ; cyt-
uno &, cyflogi ; sicrhau.
;^ Engaged, en-gejd, a. rhwymedig;
rhwym ; pysur, dyf al, awyddua ; tan
rwymau ; yn rhwym.
Engagement, en-gej'-ment, s. rhwymed-
igaeth, ymrwymiad ; ammod, cyf am-
mod ; ymwystliad, mechni ; adde^^,
gofuned ; neges, gorchwyl ; ymlyniad;
ymbleidiad ; ymgydiad, brwydr, ym-
gyrch, trin, aer, cad.
Engaging, en-ge'-jing, a. deniadol, hudol,
serchus, enniUgar, hawddgar ; hyfryd ;
attynol ; boddhaol ; hoffus ; difyr,
digrif.
Engarland, en-gar'-lynd, v. a, gwyrlenu,
coronblethu, troblethu.
Engarrison, en-gar'-ru-sn, v. a.cadwarch-
od, gwarchlueddu ; amddiffyn &
gwarchlu ; cadamhau & mUwyr.
Engender, en-jen'-dyr, v. cenedlu, hilio,
eppilio, essDlio, rhialu ; peri, cyn-
nyrchu, magu ; cydio, rhidio, cyridio,
cyfloi ; deUlio, tarddu.
Engild, en-gild', v. a. goreuro; gloywi,
Uuganu.
Engine, en'-jin, s. peiriant, ermig, peir-
ian ; offeryn ; moddion.
Engineer, en-ji-m'yr, s. peiriannydd,
peiriannwr, ermigydd, periannor ;
blifwr.
Engineering, en-ji-ni'yr-ing, s. peir-
iannaeth, peirianwaith, ermigwaith,
peiriannyddiaeth.
Enginery, en'-jin-ri, s. peiriannaeth,
ermigaeth; periannau, cadoffer, offer
rhyfel, magnelau; blifionaeth, mag-
nelaeth ; offerwaith, magnelwaith ;
dyfeiswaith.
Engird, en-gyrd', v. a. gwregysu, am-
gylchu, amgylchynu, cwmpasu ;
cenglu.
Engiscope, eng'-gi-sc6p, s. adfwyadur,
mwyadur adlewyrchol.
English, ing'-Hsh, ing'-glish, a, Seisnig,
Saesnig, Seisonig, Saesonig; Saesneg,
Saesoneg ; Seisnigaidd, Seisonigaidd ;
Uoegraidd ; perthynol i'r Saeson ;
Anglig, EingUg : — s. Saesneg, Saes-
onaeg, Seisonaeg, Saesoneg ; jrr iaith
Saesneg, yr iaith Saesoneg, yr iaith
Seisonaeg, yr iaith Seisnig :—pl. Saes-
on, Seison, .gw^ Lloegr, Lloegrwys,
Saesoniaid :—v. u. Saesnigo, Seisnigo,
Seisonigo ; Saesoneiddio, Seisoneidd-
io ; cyfieithu i'r Saesneg.
English Channel, ing'-lish ?an'-nel, j".
M6r Udd.
English Church, ing'-lish ^yr?, s. Eglwys
Loegr, Eglwys Lloegr; yr Eglwys
Seisnig.
■English language, ing^-lish lang'-gwij, )
English tongue, ing'-lish tyng, )
s. yr iaith Saesneg, y dafodiaith Seis-
ra.g=English, s.
English-like, ing'-lish-leic, a. Seisnig-
aidd, Seisonigaidd ; Lloegraidd.
'o,\\o; u, dull; to, svn; w, pwn ; y, yr; $, feltsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
ENGU
264
ENLI
English idiom, ing'-lish ud'-i-ym, s.
llafarWedd Saesneg, ieithwedd Seis-
ni^, hepwedd Seisonig ; Saesnigaeth,
Seisnigaeth.
Englishman, ing'-lish-myn, s. Sais :—pl.
Saeson.
English Saxons, ing'-lish sac'-synz, s. pi.
Saeson Lloegr, Sacsoniaid lioegr,
Sacsoniaid Seisnig.
English- Welsh Dictionary, ing'-lish-
welsh dic'-shyn-yr-i, s. Geiriadur
Saesneg a Chymraeg.
English-woman, ing'-lish wym'-jm, t.
Saesnes, Saesones, Seisnes.
Englishery, ing'-lish-ri, s. Saesondod,
Seisnigrwydd.
Engorge, en-gorj', v. traflyngcu, safn-
eidio, llyngcu, gwangcio, bolrythu,
ymorlwytho, ymrythu, sechu, difa,
ysu.
Engraft, en-grafift', v. a. impio, bywyUu
^Ingraft.
Engrail, en-grel', v. a. crynfylchu, ym-
ylfylchu, crynricio; rhygnu, dan-
neddu, rhigo.
Engrain, en-gren', v. a. tryliwio, dyfn-
liwio, lliwio yn gri.
Engrapple, en-grap'-pl, v. a. bachu,
crapio, gafael, crafifu.
Engrasp, en-grasp', v. a. crafangu, gaf-
ael ; dymeidio, tynwasgu.
Engrave, en-grrf', v. a. cerfio, crifellu,
ysgyfchru ; cynio, trychnaddu ; ar-
graffu, printio.
Engraver, en-gre'-fyr, s. cerfiedydd, crif-
ellydd, ysgj'tlirwr; cerfluniwr, cerf-
yllwr ; naddiedydd.
Engraving, en-gre'-fing, s. cerfiad, crif-
elliad, ysgythriad, crifiad, trychiad,
naddiad ; cerfiadaeth ; cerf waitb,
crifwaith ; llun, cerflun.
Engraving instrument, en-gre'-fing in'-
strw-ment, s. crifell, cerfyUyr.
Engrieve, en-grif , v. a. traUodi, gofidio,
poeni, gorthrymu.
Engross, en-gros', t\ a. rhagbrynu, rhag-
faelu, rhagachub, edwica, Uwyr
■ brynu ; achub y blaen ; mynu 'r f arch-
nad iV ddwylaw ei hun ; brasysgrif-
enu, ysgrifenu Uaw fras.
Engrosser, en-gros'-syr, s. rhagbrynwr,
rhagachubydd, edwicwr; brasysgrif-
enydd.
Enguard, en-gard', v. a. amddifiyn, di-
ffynu, diffredu.
Engulf, en-gylff, v. a. llyngcu, traf-
lyngcu, golfi, sybyllu, ceueddu ; sugno
i lyngclyn ; taflu i agendor=/»ifirw^.
Enhance, en-hans', v. cyfodi, codi, dyr-
chafu, cwnu ; mwyhau, chwanegu,
ychwanegu; codi'r farchnad; chwyddo,
ymgodi ; cynnyddu, prifio, nertliu.
Enhancement, en-hans'-ment, v. codiad,
dyrchafiad, cwniad ; mwyh^d, chwan-
egiad, cynnydd, prifiad.
Enharmonic, en-har-mon'-ic, a. gosein-
iol, goseinraddol ; cerddorol.
Enigma, i-nig'-my, s. dychymmyg, dam-
meg ; grymeg, cymmyg, dyfalwers,
gorchestwawd ; cuddholiad.
Enigmatical, i-nig-mat'-i-cyl, a. dych-
ymmygol, dammegol, adammegol,
grymegol, cymmygol, gorchestol ;
tywyll, amwys.
Enigmatize, i-nig'-my-teiz, v, n. dy-
chymmygu, dammegu, cymmygu.
Enigmatography, i-nig-my-tog'-ry-lfi, )
Enigmatology, i-nig-my-tol'-o-ji, >
g. dammegyddiaeth, grymegyddiaeth,
cymmygy ddiaeth .
Enjoin, en-join', v. a. gorchymmyn,
erchi, peri ; cyf arwyddo ; gwahardd.
Enjoinment, en-joia'-ment, s. gorchym-
myn, arch, archiad ; cyfarwyddiad ;
gwaharddeb.
Enjoy, en-joi', v. mwynhau, meddu,
meddiannu ; perchenogi, ennill, gor-
esgyn ; cael.
Enjoyment, en-joi'-ment, s. mwynh^ ;
meddiant ; hyfrydwch, amwes, difyr-
wch, Uawenydd. «
Enkindle, en-cin'-dl, v. a. cynneu, en-
nyn, tanio ; fflamio ; cyffroi, cyn-
hyrfu.
Enlard, en-lard', v. a. seimio, iro.
Enlarge, en-larj', v. helaethu, eangu,
Uedu, mwyhau; ymhelaethu, ym-
ledu; amlhau, chwanegu, rhythu^
cymiyddu, prifio ; rhyddhau.
Enlargement, en-larj'-ment, s. helaeth-
iad, eangiad ; ymlediad ; mwyh&d,
llydaniad ; helaethder, eangder ;
chwanegiad ; rhyddhM, digarchariad.
Enlighten, en-lei' -tn, v. a. goleuo, Ue-
wyrchu, lleuferu, ffoddi; egluro;
lloni.
Enlink, en-lingc', v. a. dolgydio, cyd-
rwyo, cydrwymo, cydgadwyno; cyd-
gyssyUtu ; cydio, cj-funo.
Enlist, en-lust', v. rhestru, cofrestm,
coflyfru ; ymrestru, ymresu, ym-
rwymo ; ymrwymo yn lilwr ; rhestru
yn filwr ; codi gwyr, codi milwyr.
Enliven, en-lei' -fn, v. a. adfywio, byw-
4diau, bywiogi, arialu, bywiocau ;
hawntu ; bry wio, nwyfo.
a, felayn tad; a, cam; «,hen; e,pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
ENPA
265
ENSE
Enmanche, ang-mang'-she, a. Ua-wesog,
% llawesddull (mewn arwyddfarddon-
iaeth).
En Masse, ang mas, ad. yn grynswth ;
yn gyfan; yn un corff; yn eu cryn-
swth ; yn un twr ; oil gyda'u gilydd.
Enmesh, en-mesh', v. a. rhwydo, maglu,
dyrysu, metlilu, bacheUu, byddagu.
■ Enmity, en'-mi-ti, s. gelyiiiaeth, anghar-
iad, cas, dygasedd, casineb ; Hid, dig.
/ Enmossed, en-most', a. mysynog, mys-
yglcg, mysoglog, mysoglyd, mysyn-
Uyd.
Enneagon, en'-ni-y-gyn, s. nawochr,
nawochron, nawor, nawchrog, nawel-
in.
Enneandrian, en-ni-an'-dri-yn, a. naw-
gwryw, nawgwrywaidd.
Enneapetalous, en-ni-y-pet'-y-lyz, a.
nawblodeiliog : &g iddo naw o flodeu-
ddaU.
Enneatical, en-ni-at'-i-cyl, a. nawfed.
Ennoble, en-no'-bl, v. a. pendefigo,
dyledogi, uchelraddio, uchelfreinio,
urddasu ; ardderchogi, dyrchafu, en-
. wogi ; codi i'r bendefigaeth.
Ennoblement, en-no' -bl-ment, s. pendef-
igiad, dyledogiad ; pendefigiant, dy-
ledogaeth.
Ennui, an-wi', s. annwyf, Uudded, blin-
der.
Enodation, i-no-de'-shyn, s. dadglymiad,
dattodiad ; rhwyddh&d, deongliad.
Enode, i-nod', v. a. dadglymu, dattod ;
egluro :— a. diglwm, anghlymog,
anghygnog.
Enomoty, i-nom'-6-ti, s. Cyflyfebas,
Cj'flyfebiaid= corff o filwyr yn Lace-
demon gynt.
Enormity, i-nor'-mi-ti, «. anfadrwydd,
ysgelerder, echryslonrwydd, ysgym-
mundod ; dirfawredd, anfertholdeb,
aruthredd ; erchyUdod, creulonedd ;
afreolaeth.
Enormous, i-nor'-myz, a. anferth ; dir-
fawr, amrosgo, anwedd, difesur, en-
fawr ; uthr, aruthrol ; anfod, ysgym-
mun, ysgeler, erchyll, dybiyd, meU-
digaid, adwythig, diried, dychrynllyd ;
afreolaidd, annhrefnus ; gorthrwm.
Enough, i-nyff', a. digon ; digonol, di-
waU :— s. digon, digonedd, gwala ;
haflug, amledd : — ad. digon, yn ddi-
gon, yn ddigonol, yn ddiwall.
Enounce, i-nowns', v. a. traethu, cy-
hoeddi, mynegi, dadgan.
En-passant, ang-pas'-ang, ad. ar fi
ffordd ; ar gerdded, ar redeg ; ar ei
hynt ; wrth fyned heibio ; gydallaw j
Wrth frysio.
Enquire, en-cwei'yr, v. gofyn, hoH,
ceisio, chwilio, ymofyii, ymorol; ym-
gynghori=/ngieM'e.
Enrage, en-rej', v. a. Uidio, cyfiroi, cyih-
ruddo, cynddeiriogi ; gwyUtio, ffyr-
nigo.
Enrank, en-rangc', v. a. rhestru, rhesu ;
rhengcio, rhengu ; byddino.
Enrapture, en-rap'-^yr, ) v. a. Uesmeir-
Enravish, en-raf'-ish, j" io, perlewygu,
gorlawenu, perfasu.
Enravishment, en-raf -ish-ment, s. lies-
mar, perlewyg, Uawenfas, perfas, per-
loes, gorawen, perlewygfa, mas.
Eniich, en-riij', v. a. cyf oethogi ; berth-
ogi, brasiiu ; fifrwythloni, gwrteithio ;
ystorio, haflugo.
Enrichment, en-ri^'-ment, s. cyfoethog-
iad ; brasad, brwysad, diwyUiad ; hel-
aethiad, mwyhad.
Enrige, en-rij', v. a. grynio, trumio.
Enring, en-ring', v. a. modrwyo, cylch-
ynu, amgylchu ; rhwymo.
Enripen, en-rei'-pn, v. a. addfedu.
Enrive, en-reif, v. a. hollti, delltu.
Enrobe, en-rob', v. a. gwisgo, dilladu,
addurno ; trwsio, ysginio.
Enrol, en-rol', v. a. coflyfru, cofrestru ;
cofnodi, cofysgrifo.
EnroUer, en-rol' -yr, s. cofrestrydd, cof-
lyfrwr, cofnodydd, cofysgrifydd. '
Enrolment, en-rol' -ment, s. cofrestria;d.
coflyfriad, cofresiad ; coflyfr, cofres
cofysgrif, Uyfr coflfadwriaeth.
Enroot, en-rwt', v. a. gwreiddio ; sicr
hau.
Ens, enz, s. en, endid, bod, hanfod
sylwedd bywiol ; rhtn\^dd.
Ensample, en-sam'-pl, / s. engraifft.
anghraifift, cynUun, ^rtuiyrch, rhag
ddull, cynffurf, cynneilwad, dangoseb,
cynddelw, rliagddarlun, esampl, eng
raff, egluryn, sampl ; prawf :—v. a
engreifftio, anghreifftioH, egluro, proli
rhoddi engraitft.
Ensanguine, en-sang'-gwun, v. a. gwaed
lydio,' gwaedreiddio, gwaedruddo
halogi k gwaed. [aidd
Ensate, en-set', a. cleddyfaidd, cledd-
Enschedule, en-shed' -iwl, v. a. atlenu,
attodlenu ; rhoddi ar attodlen.
Ensconce, en-scons', v. a. cysgodi.
gwasgodi, diogelu, amddiffyn; am-
gloddio.
Enseal, en-stl', v. a. inselio, selio, inseU
io, goloi, cwyrfathu.
ii, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; J, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ENTA
266
ENTH
Ensealing, en-stl'-ing, s. inseliad, seliad.
Enseam, en-sim', v. a. gwrymio, cyd-
wn'io.
Ensear, en-si^yr, v. a. creithlosgi, serio.
Ensemble, ang-sang'-ybl, en-sem'-bl, s.
cydoll, cyfoU, oil, cwbl.
Ensliield, en-shtld', v. a. tarianu, cad-
ellu ; amddiffyn, noddi ; gorthoi.
Enshrine, en-slirein', v. a. creirio, creir-
gadw, creirgeUu, creirdyo, coflfri.
Enshrouded, en-shroV-ded, a. amwisg-
edig, amdciedig, gorcliuddiedig.
Ensiferous, en-sufi''-jT-yz, a. deddyfog,
cleddyfddwyn, cleddog.
Ensign, en'-sein, s. baner, baniar, llum-
an, penwn, pensel ; arwydd, nod ;
banerwT, Uumanwr, banierydd.
Ensigncy, en'-sun-si, s. banieraeth,
llumanaeth, penseliaeth, banerydd-
iaeth.
Enslave, en-slcf', v. a. caethiwo, ar-
gaethu ; difreinio.
Enslavement, en-slef' -ment, s. caeth-
iwed, caethder, caethfyd, caethwas-
aeth, caethwasanaeth, caledwaith.
Ensnare, en-sne'yr, v. a. maglu, rhwydo,
bacheilu, carfaglu, telmu.
Ensnarl, en-snarl', v. a. dyrysu, maglu,
nidro.
Ensphere, en-sfifi'yr, v. a. cronellu,
cronenu, clobenu, pe\l.enu=Insphere.
Enstamp, en-stamp', v. a. arfathu, ar-
graffu, dyfnbrintio.
Ensue, en-siit^, v. canlyn, dilyn, olian-
nu.
Ensuing, en-siw'-ing, p. a. canlynol, di-
l3mol ; yn canlyii, yn diljm ; nesaf .
Ensurance, en-shz</-ryns, s. diogeUad,
digollediad, yswiriant.
Ensure, en-shw/yr, v. diogelu, yswirio,
dilysu.
Ensweep, en-swip', v. a. ysgubo, hwys-
go-
Entablature, en-tab' -ly-^yr, s. argoplech,
pentablech, tabwaith; goiysgwydd,
topaddurn.
Entail, en-tel', s. rhwymddisgyniad ;
tattrefrwym, hawkwym, etifedd-
rwym, tudrwym ; ai-alledd ; rhwym-
dir, tir hawlrwym : — v. a. hawlrwymo,
tattrefrwymo, tudrwymo ; anarallu ;
etifeddu ; rhwymo; sefydlu tir i etif-
eddion yn anwerthadwy ac anaraUad-
wy.
Entaile, en-tel', s. tlysgerfiad ; tlysgerf-
waith.
Entame, en-tcm', v. a. dofi, gwarhau.
Entangle, en-tang' -gl, v. a. dyrysu,
maglu, nidro, methlu, rhwydo;
rhwystro, cynghafu, afrwyddo.
Entanglement, en -tang' -gl- ment, s. dy-
ryswch, dyrysi, nidredd, rhwystr,
astrusi, anhawsder, penbleth; dyrys-
iad, magliad, ymrwystriad.
Entastic, en-tas'-tic, a. rhwymwyneg-
ol.
Entelechy, en-tel'-i-ci, s. gwirfod, gwix-
fodaeth, dirfodaeth, gwirhanfod.
Enter, en'-tyr, v. myned i mewn; dyfod
i mewn ; treiddio ; dechreu, cynne-
chreu ; llyfru, ymlyf ru ; aelodi, ym-
aelodi ; cofresu, rhestru.
Enterclose, en'-tyr-clos, s. rhyngfynedfa,
rhjmgffor; mynedfa rhwng dwy ys-
tafell.
Entering, en'-tyr-ing, s. mynediad,
mynedfa, dyfodf a ; cyntedd, cyntedd-
fa, cynnor.
Enteritis, en-tyr-ei'-tus, s. fflameg y
coluddion, ennynfa yr ymysgaxoedd.
Enterocele, en'-tyr-6-sil, s. coluddfreg,
torgoludd.
Enterology, en-tyr-ol'-6-ji, s. coludd-
iaeth, coluddeg.
Enterparlance, en-tyr-por'-lyns, s. cyn-
nadledd, cylafaredd, cydsiarad, cym-
ddyddan.
Enterprise, en'-tyr-preiz, s. antur, an-
turiaeth, ailyfas, aiiaidd; cais, cyn-
nyg, ymgais, prawf, baidd, dewis-
gamp ; cychwyn ; bwriad, amcan,
gosod; arlyfasiad, ymorchest :— v. a.
anturio, llyfasu, arfeiddio; llafurio,
yrnegniio ; proli, amcaiiu, dechreu.
Entertain, en-tyr-ten', v. a. croesawu,
arfolli, gwesta, Uettya ; porthi ; gos-
ymmeithio, gosymdeithio ; cynnal,
cadw, dal, deibyn, maethu, diwaUu,
arlwyo ; difyru, diddanu ; coleddu,
achlesu, cynnwys.
Entertaining, en-tyr-tcn'-ing, a. difyr,
dyddan, digrifol, boddiol, teuluaidd.
Entertainment, en-tyr-ten'-ment, s,
croesaw, croesawiad, gresaw, sirfoU,
arfolliad, derbyniad, llettyad, Hetty,
gwestfa, ysbydaeth; gwledd, gwest,
cyfeddach, arlwy, Uuiiiaeth ; dif3T-
wch, lloddiant ; gochwai*eu ; difyr-
wawd, chware.
Entertissued, en-tyr-tish'-iwd, a. cyd-
weuedig, cymhlethedig, cyfrestredig,
masgol ; cymldith, amryUw.
Enthe^, en'-thi-yl, \a. dwyfys-
Entheastic, en-thi-as'-tic, f brydol ;
t'i dwyfrymus, dwyfnerthol, &, chanddo
egni dwyfol.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, lien ; e, pen ; t, Hid; i, dim ; o, tor, oud ei sain yn hwy ; o, lion ;
"W
ENTO
267
ENUC
Enthrall, en-throl', v. a. caetHiwo ;
gorthrymu ; ]lySetheiTio=Inthral.
EnthriU, en-thrul', v. a. treiddio, tiy-
■waj.iu=Thrill.
Enthrone, en-thron', v. a. gorseddu;
penseddu, gorseddf eingcio ; uchafu.
Enthusiasm, en-thiw/'zi-azm, s. pen-
boethni, brwdfrydedd, penfrydedd,
peniasedd, gorhewyd, gwynfydiapth ;
gorphwyU crefyddol; hewyd, gw^,
aidd, poetMryd, Uertlirwydd ; gor-
awen, gorwyUtineb ; awenyddiaeth,
awen.
Enthusiast, en-thiw'-zi-ast, s. penboeth-
wr, penboethiad, gorhewdwr, gwyn-
fydwr, peniaswr ; crefyddwr penJfrwd;
gorawenydd, awenydd, darfelyddwr ;
iwin, Uerthwr.
Enthusiastic, en-thiw-zi-as'-tic, )
Enthusiastical, en-thitw-zi-as'-ti-cyl, J
a. penboeth, brwdfiydig, gorwyUt,
gorhewydus, tanbaid, angerddol, ter-
wyn ; gorawenus, awenboeth ; dyr-
cliafeidig ; gwyUtgrefyddol ; iwin,
llerth.
Enthymeme, en'-thi-mim, s. dwyfreich-
eb, deofreicheb, cyfreswm deufraich ;
cyfreswm wedi ei gwtogi o un o'i os-
odion.
Entice, en-teis', v. a. hudo, denu, llith-
io ; darddenu, llithiogi, llatliludo ;
annog, cymlieU : twyilo ; swyno.
Enticement, en-teis'-ment, «. hudoUaeth,
deniad, Uithiad ; aimogaeth.
Enticing, en-tei'-sing, a. hudol, denol,
hudoliaetlius, ailithiol.
Entire, en-tei'yr, a. cyfan, cyfa, cwbl,
cyflawn, hollo], cyfoll, Uwyr, trylwyr,
cyfrdo, digoU ; Uawn ; cywir, trsvyadi ;
sicr, dilys ; pur, digymmysg ; per-
ffaith, diranedig.
Entirely, en-tei'yr-U, ad. yn gyfan, ach-
liin, i gyd, yn Uwyrgwbl ; oU ; yn Mn.
Entireness, en-tei'yr-nes, s. cyfander,
cyflawnder, Uwyrdeb, cyflwyrder,
perffeitbrwydd ; purdeb, cywirdeb,
cleuder ; anllygredigaeth ; y cyfan.
Entitle, en-tei'-tl, v. a. hawlogi ; rhoi
hawl i ; enwi, galw ; addasu, cy-
mhwyso. [en.
Entity, en'-ti-ti, s. endid, bod, hanfod,
Entoii, en-toil', v. a, maglu, rhwydo ;
dyrysu=Tuil.
Entomb, en-twm', v. a. claddu, daiaru ;
beddi-odi.
Entomie, en-tom'-ic, fi. trychfilig, tiych-
' bryfig, rhUionog. *
Entomologist, en-to-mol'-o-jist, s. trych-
filofydd, trychfilodydd, rhilionegydd,
trychednogwr.
Entomology, en-to-raol'-6-ji, s. trychfil-
odiaeth, trychednogaeth, rliilioneg,
try chilly ddiaeth .
EntortUation, en-tor-tu-le'-shyn, s.cylch-
droad.
Entozcia, en-to-zo'-y, s. pi. ymbyrion,
ymbryf ed, ceudodfilod ; bolgynron,
bol-lyngyr.
Entrails, en'-trelz, s. pi. coluddion, col-
udd, perfedd, ymysgaroedd, penyg,
syrth, tripa, monoch ; rhanau mewnol.
Entrammel, en-tram'-mel, v. a. Uyffeth-
eirio, clofiErwymo, hualu; dyrysu,
rhwystro.
Entrance, en'-tryns, s. mynediad, dy-
f odfa ; mynediad i mewn ; cyntedd,
cyntor, cynnor, porth, drws ; trydded,
fibsp, fibrdd, rhodfa; dechreu, cy-
chwynfa; derbyniad; geneu.
Entrance, en-trans', v. a. perlewygu,
perlesmeirio, Uawenfasu, perfasu, gor-
loni ; taflu i lesmar.
Entrap, en-trap', v. a. maglu, bachellu,
rhwydo, byddaglu; metldu, dyrysu;
Uithio, twyUo, somi.
Entreat, en-tvit', v. atolwg, atolygu,
deisyf, erfyn, adolwg, ymbil, eiriol,
crefu, ymhwedd, erchi, dymuno,
gweddio, ioli, ymneddu; eidduno,
ymadolwyn ; trin ; cynghori.
Entreaty, en-tri'-ti, s. atolwg, deisyfiad,
dymuniad, ymbil, ymbiliad, erfyniad,
eiriolaeth, eidduned, arch, cais, gor-
ymbil, gweddi, addolwch.
Entremets, ang'-tri-me, s. pi. rhyngal-
orion, rhyngddysglau, moethddysglau.
Entrepot, ang'-tri-po, s. ystorcjy, ystor-
fa, nwyddfa. /'
Entresol, aiigtr'-sol, s. rhynglawr, rhyng-
lofft.
Entrochal, en -trii-cyl, a. trogloddiol.
Entrochite, en'-tro-cit, ) s. trogioddyn :
Entrochus, en'-tro-cys, j — pi. troglodd-
ion.
Entry, en'-tri, s. cyntedd, dyfodfa, cyn-
teddfa, porth, cyntor, cynhor, cyn-
nor, drWs, trydded ; goresgyn, cym-
meryd goresgyn ; coflyfiiad, cofnodiad.
Entwine, en-twein', ) v. a. cordeddu,
Entwist, en-twust', j cyfrodeddu, am-
nyddu ; ffiUo, cynglynu, cylchynu. *
Enubilous, i-ni?«/-bu-lyz, a. digwmmwl,
digaddiig, dinifwl, didarth.
Enucleate, i-ni«</-cli-ct, v. a. dignew-
ullio ; digygnu ; egluro, esbonio ;
dadrysu, dinidro.
0, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr ; y, fel tsU; i, John; sh, *'e' s yn eisieu; z. zel.
ENVY
268
EPHE
Enumerate, i-nii</-rayr-et, v. a. rliifo,
cyfrif, rhifnodi, niferu, dyxifo.
Enumeration, i-niw-myr-e'-shyn, s. rhif-
iad, cjdEiifiad, niferiant, dyrifiad, rhif-
edigaeth.
Enunciate, i-nyn'-shi-et, v. a. traethu,
treithu, dadgan, adrodd, mynegi,
yngan, llefaru, dywedyd; cyhoeddi,
dangos, dadguddio.
Enunciation, i-nyn-slii-e'-shyn, s. traeth-
iad, treithiad, dadganiad, jidroddiad,
mynegiad, ymadrodd ; cyhoeddiad ;
hysbysiad ; traith, mynag.
Enunciative, i-nyn'-shi-e-tuf, a. traeth-
ol, treithiadol, dadganiadol ; cyhoedd-
ol.
Envassal, en-fas'-sal, v. a. gwasoli.
Envelop, en-fel'-yp, v. a. cuddio, gor-
chuddio, encuddjo, enhuddo, amlenu,
amgau, amdoi, gorthoi, amwisgo, am-
blygu, goblygu, arlenu ; amgylchu,
tulio, tuddo, tuddedu, amgorni ; am-
gaesu, goloi, dargau, eddyUu ; llunio.
Envelope, en'-fi-l6p, angf' -lyp, s. amlen,
gorchudd, tudded, gortlio, budded,
amwisg, amgaes, caes, enhudden, am-
do, tul, golo, clawr, amglawr, golof .
Envelopment, en-fel'-yp-ment, s. gor-
chuddiad, encuddiad, amleniad, gor-
thoad, amblygiad, amgauad.
Envenom, en-fen'-ym, v. a. gwenwyno ;
cliwerwi ; cynddeiriogi, Uidio.
EnvermeU, en-fyr'-mcl, v. a. rbufliwio,
cochliwio.
Enviable, en'-fi-ybl, a. Cenfigenadwy ;
haeddgas, llidbair; rhagorol, ar-
dderchog.
Envier, en'-fi-yr, s. cenfigenwr; cy-
nghorfynydd.
Envious, en'-fi-yz, o. cenfigenus, cynfi-
genllyd, cynghorfjTinus, maleisus,
gorfynol, gygus ; dygas, gelynol ;
eiddigus.
Environ, en-fei'-ryn, v. a. amgylchu,
cylchynu, damgylchu, amgau, gwar-
chau, amwregysu, amguddio, amdoi ;
gwisgo.
Environs, en-fei'-rynz, s. pi. amgylch-
oedd, amgylchau, cylchynau, cwmpas-
oedd, cylchleoedd, amgylch-wlad ; y
wlad o amgylcb.
Envoy, en'-foi, s. llysnegesydd, llysneg-
esiadur, negeswr, cenad, llysgenadwr,
negesweinydd.
Envoyship, en'-foi-ship, s. llysneges-
iaeth, cenadwriaeth, Uysgenadaeth.
Envy, en'-fi, s. cenfigen, cynfigen, cy-
nghorfynt, cynghorfen, gorfyndod.
malais, dygasedd, casineb, cilwgy
eiddigedd, llid : — v. a. cenfigenu, gor-
fynnu ; gwynfydu; grwgnacli ; gwar-
afun.
Enwheel, en-hwil', v. a. olwyno, cylcho,
amgylchynu.
Enwrap, en-rap', v. a. amblygu, goblygn,
amlenu, amgylchu, amgau, amdoi.
Eocene, i'-'6-sin, a. gwawreinaidd,
gwawreinig.
Eolian, i-6'-li-yn, a. chwaog, awyraidd ;
eiolaidd ; perthynol i'r duw Aiolus.
Eolian harp, i-ij'-li-yn h«rp, s. chwa-
delyn, awyrdelyn, telyn awelain;
telyn Eiolaidd.
EoUc, i-ol'-ic, a. Eiolig, Eiolaidd ; perth-
ynol i'r wlad Aiolis yn Asia Leiaf .
Eoiipile, i-ol'-i-peil, a. chwabelen, ager-
bel.
Eon, t'-yn, s.. Aion, Enon; rhinwedd,
priodoledd, perffeithrwydd.
Epact, i-pact', s. attodrif, epact=oed y
lleuad y dydd cyntaf o'r flwyddyn.
Epagoge, ep -y-go-ji, s. tynwyddeb, tyn-
wyddyd areithyddol.
Epanalepsis, ep-a-na-lep'-sus, s. adym-
gymmeriad, ailymgyrch=ffugr areith-
yddol.
Epanodos, ep-a-no'-dos, s. darymweliad
^fFugr mewn areitheg.
Epanoi-thosis, ep-a-nor'-tho-sus, s. ail-
gywair, adgywair=troeU ymadrodd.
Eparch, ep'-ar9, s. Eparch, rhaglawtal-
aeth.
Epaulet, ep'-o-let, s. ysgwyddam, ys-
gwyddob=addiirn milwraidd.
Epaulment, i-pol'-ment, s. ystlyswaith,
ysbodwaith.
Epenetic, ep-i-net'-ic, a. moliannol, dar-
glodus, clodforus, canmoUaethol.
Eijenthesis, i-pen'-tlii-sus, s. ymsang,
• rhyngddawd, llythyren ymsang, sDl
ymsang=chwanegiad llythyren neu
sill yng nghanol gair.
Epergne, e-pyrn', s. ysbagern, safadd-
U3^en.
Epha, t'-flfa, s. Epha, Bath=mesurHebr-
aeg yn cynnwys 7 galwyn a 4 peint.
Ephemera, i-flfem'-jT-y, s. twymyn un-
dydd, cryd undydd, dyddgryd ; dydd-
gleren, dyddglyryn, cleren undydd,
cylionen undydd, trychfil undydd.
Ephemeral, i-ffem'-yr-yl, a. dyddiol,
peunyddiol, beunydd, undyddiog, un-
dydd ; bjrrhoedlog.
Ephemeris, i-flfem'-yr-us, s. seryddiadur,
seroniadur ; dyddiadur, dyddlyfr.
Ephemerist, i-ffem'-yr-ust, s. serdrem-
a, fel a yn tad; a, cam; e, ben; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
EPIG
269
EPIS
iwr, serolygydd, semodydd; serdde-
win. [lief.
Ephialtes, efF-i-al'-tiz, s. hunllef, yr hun-
Ephidrosis, eff-i-dro'-sus, s. heintchwys.
Ephod, eff-jd, s. ephod, ysgwyddwisg,
ysgablar=math ar addumwisg ludd-
ewig.
Epic, ep'-ic, a. hanesol, adroddol, myn-
egol ; axwrol, arwraidd : — s. hanes-
gerdd, hanesgan, haueseg, cerdd ban-
cs, arwTgerdd, cerdd arwraidd, arwr-
gan.
I^icede, ep'-i-sid, «. galargan, galar-
gerdd, galarnad, marwnad, galareb ;
axwylgerdd ; galardraith, angladdeb.
I^icedian, ep-i-si'-di-yn, a. galarnadol,
marwnadol, alaethus, cwynfanol.
Epicene, ep'-i-sin, a. deurywiol, dau-
rywiog, deuryw.
Epicerastic, ep-i-si-ras'-tic, a. tyner,
lliniarol, esmwythaol, meddaUiaol,
Uoddol.
Epic-poem, ep'-ic-po-em, s. hanesgerdd ;
cerdd axwrol, pryddest arwraidd, ca.n
arwrol, arwrgan^^ptc, s.
Epic-poet, ep'-ic-p6-et, s. hanesfardd,
prydydd hanesol; arwrfardd, uchel-
fardd, prydydd arwraidd.
Epic-poetry, ep'-ic-pii-et-ri, s. prydydd-
iaetb hanesol, hanesfarddoneg ; pryd-
yddiaetli arwrol ; hanesgerdd, hanes-
eg.
Epicure, ep -i-ciwyr, ». glwth, gloddest-
wr, wttreswr ; moethyn, mwytbwas,
glythyn, blysborthwr, ancwynai ;
Epicuriad.
Epicurean, ep-i-ciw-ri'-yn, a. blysig,
moethus, wttresgar, glwth, gloddest-
gar, bolgar ; Epicuraidd.
Epicurism, ep'-i-ciw-ruzm, s. blysig-
rwydd, moethgarwch, glythineb, glo-
ddest, wttres, rhythni, rhysedd, try-
thyUwch ; Epicuriaeth.
Epicycle, ep'-i-sei-cl, s. axgylch, argant.
Epidemic, ep-i-dem'-ic, a. ymdaenol,
ymwasgarol, hydaen ; cyffredin ;
neintus ; glynol :—s. haint ymdaenol,
clefyd ymdaenol; haint Uyn, haint
ymlynol.
Epidermic, ep-i-dyr'-mic, a. gorddnol,
argroenol, croenenaidd; rhisgol.
Epidermus, ep-i-dyr'-mus, s. gordon,
gorddnen, argroen; croenyn, tdnen ;
rhisgroen, llysgroen.
Epigastric, ep-i-gas'-tric, a. rhumenol.
Epigee, ep'-i-ji, ) s. daiarnesiant,
Epigeum, ep-i-ji'-ym, ) daiarnes ; nes-
aiiant.
Epigenesis, ep-i-jen'-i-sus, s. gorenidas.
Epiglottis, ep-i-glot'-tus, s. arfrefant,
arfreuant, afal brefant.
Epigram, ep'-i-gram, s. englyn, ynglyn,
pennill.
Epigrammatist, ep-i-gram'-my-tust, g.
englyniwT, englynydd, pennilliwr.
Epigrammatic, ep-i-gram-mat'-ic, )
Epigrammatical, ep-i-gram-mat'-i-cyl, |
a. englynol, ynglynaidd ; Uym, digrif-
lym, pigog, cymhen, esgudlym.
Epigraph, ep'-i-graflf, s. craifft, argraiflH;,
arysgrif, argraflf.
Epilepsy, ep'-i-lep-si, s. masglwyf , haint
dygwydd, Uesmeirglwyf, haint Tegla,
y gloesion mawr, y gloesion Uewyg, y
clefyd bendigaid, gwialen Crist, dir-
loesion.
Epileptic, ep-i-lep'-tic, a. masglwyfus,
masglaf , dirloesol : — s. masglaf, un
masglwyfus.
Epilogysm, ep-id'-6-juzm, s. cyfrifiad,
rhifiad, niferiad.
Epilogistic, ep-i-lo-jis'-tic, a. alarieithol,
diweddgloawl, alarodawl.
Epilogue, ep'-i-log, s. olaraeth, olymadr-
rodd, diweddglo, cynghload, cynghlo,
gorphenlith ; olsymiad.
Epilogize, i-pul'-o-jeiz, v. olymadroddi,
olarodi, olareithio, traethu olaraeth.
Epimedium, ep-i-mi'-di-ym, a. anhUiog,
yr anhiliog.
Epinyctis, ep-i-nic'-tus, s. noslynoTyn,
noslynor.
Epipactis, ep-i-pac'-tus, s. caldrist.
Epiphany, i-puff -y-ni, s. ystwyll, seren-
wyl, gwyl ystwyll, dydd gwyl yr ys-
twyll ; yr ymddadgudd=:Ionawr 6.
Epiphonema, i-puff-(i-nz^-my, s. arlef,
dirlais ; gwaeddolef ; rhj^ed(*eb ; di-
weddlef, diweddiaith.
Epiphora, l-pufiT-o-ry, s. darymchwel=
troeU ymadrodd; deigrwst, Uygad-
■wst.
Epiphysis, l-pufiT-u-sus, s. ardyfiant, ar-
dwf.
Epiphytes, i-puff-i-tiz, s. pi. ardyf olion,
ardyfiysiau, arhydyfiaid ; planigion yn
tyfu ar rai ereill.
Epiploce, i-pup'-lo-si, s. cydjmibleth,
arymbleth ; gorgydgam=fiugr areith-
yddol.
Epiplocele, i-pup'-lo-sil, s. rhwydenfreg,
torUengig, torgest.
Epiploon, i-pup'-lwn, s. bolweren,
rhwyden.
Episcopacy, i-pus'-c6-py-si, s. arolyg-
iaeth, esgobaeth; « arolygyddiaeth,
0, llo ; u, dull i WwAWn ; w, pwu ; y, yr ; j, fel tsh ! j , John ; sli, fel s yn eisieu ; z, zel.
EPIT
270
EQUA.
esgobyddiaeth ; llywodraeth esgobol ;
gwyliadwriaeth, gofal.
Episcopal, i-pus'-co-pyl, a. arolygol, gol-
ygol, esgobol, esgobaidd ; arolygyddol,
esgobyddol.
Episcopalipn, i-pus-co-pe'-li-yn, a. es-
gobyddol : — s. esgobydd.
Episcopalianism, i-pus-co-pe'-li-yn-uzm,
t. esgobyddiaeth.
Episcopate, i-pus'-co-pet, a. esgobaeth,
esgobawd : — v. a. arolygu, esgobio.
Episcopy, i-pus'-cii-pi, s. arolygiaeth,
esgobiadaeth, golygiaeth, cyf axchwyl ;
ymchwU.
Episode, ep'-i-s6d, s. adgan, ystlysgan,
adgerdd, gwyi-adgan.
Episodic, ep-i-sod'-ic, • ) a. adganawl,
^Episodical, ep-i-sod'-i-cyl, ) adganiadol,
adgerddol, ystlysganawl.
Epispastic, ep-pi-spas'-tic, a. tynol, tyn-
iadol, sugnol, chwysigenol.
Epispermic, ep-i-spyr'-mic, a. allgroen-
ig, amgroenig, hadgroenig, hadbilenol.
Epistle, i-pus'-sl, s. Uythyr, epistol.
Epistolary, i-pus'-to-lyr-i, a. llythyrol,
llythyraidd, epistolaidd.
Epistolical, ep-i-stol'-i-cyl, a. llythyrig,
epistolig.
Epistolize, i-pus'-to-leiz, v. a. Uythyru,
epistoli.
Epistroplie,i-pTis'-tro-flS, s. daaymchwel,
=troeU ymadrodd.
Epistyle, ep'-i-steil, s. arbill, penswydd-
yn, pendrawst, pillgapan.
Epitaph, ep'-i-taff, s, beddargraff, bedd-
ysgrif, beddgerdd.
Epitasis, i-put'-y-sus, «. arsawd, arsod-
iad.
Epithalamium, i-puth-y-le'-mi-ym, s.
priodasgerdd, priodasgan, cerdd bri-
odas, cS,n briodas.
Epithem, ep'-i-them, s. sugaethwy,
twymolch ; twymdwyriad.
Epithet, ep'-i-thet, s. cyfenw, ansodd-
air, ansoddeb, addasair, cylmair, dod-
enw, dodair, enw dodi, gair dodi,
chwanegair, enw gwan, dysgrifai, at-
adr ; senw, urddeb : — 1\ a. enwi, cyf-
enwi, galw; dodenwi, ansoddenwi;
ansoddeirio.
Epithumetic, ep-i-thi?o-met'-ic, o.
chwantus, chwantaidd, blysgar, tra-
chwantus ; nwydol.
Epitome, i-put'-6-mi, s. crynodeb, tal-
fyriad, cynnwysiad, cwtogiad, byrh&d.
Epitomist, i-put'-o-must, s. crynhowT,
talfyrydd, cwtogwr, byrhawT.
Epitomize, i-puf TO-meiz, v. a. crynhoi,
talfyru, brasgasglu, cilfyru; lleihau,
toli.
Epitrope, i-put'-ro-pi, s. daroddefiad, -.
goddefiaeth, cenateuad=troell ymad-'
rodd.
Epizeuxis, ep-i-zitrc'-stia, s. cy^euad,
argyfieuad, cyfieueb:=ffugr mewn ar-
eitheg.
Epizootic, ep-i-zo-ot'-ic, a. arfilig, arfil-
odig, milweddillig.
Epoch, ep'-yc, ( s. prifnod, amsemod,
Epocha, ep'-o-cy, I amsergyff, cyffnod,
cyf nod ; cyff cjrfrif , prifnod amse^
cyfrif.
Epode, ep'-6d, a. arawdl, atodlig, olgan,
olgerdd, attodgan, adbenniU, olben-
nill ; trydydd pennUl cerdd.
Epopee, ep-o-pi', ) s. hanesgerdd, han- .
Epos, ep'-os, / esgan, arwreg=^pic-
poem.
Epulary, ep'-iw-lyr-i, a. gwleddol, cyf-
eddachol, preiniol, gwestfaol.
Epulatian, ep-iw-le'-shyn, s. gwleddiad,
preiniad ; gwledd, banfaeth, all-
west.
Epulotic, ep-iw-lot'-ic, a. creithfeddyg-
ol, creitmachol, clwyfeddygol, crach-
enol ; iachaol, meddyginiaethol : — s,
creithgyffyr, sychgyffyr.
Equability, ec-wy-biil'-i-ti, s. gwastad-
rwydd, cyfartaledd, cyfartalwcli; cym-
medroldeb, cymhwysdra, unflFurfiad ;
unfathrwydd ; gwastadf od.
Equable, ec -wybl, a. cyfartal, gwastad,
cjrfunwedd, cymhwys ; llyfn.
Equal, i'-cwyl, a. cyfartal, gogyfartal ;
cystal, cystadl, cydstad, cyfiol, go-
gystal; gogymmaint, unwedd, cyfuJa-
wedd, cyffelyb, hafal, hefelydd, cy-
hafal, cyfeisor; cydradd, cyfuwch,
gogyfawch, cyfurdd; gwastad, cyd-
wastad ; uniawn, iawn, cjiawn,
addwyn, cysson; addas, cymhwys,
cymmesur, cymmedrol, digonol; am-
mhleidiol : — s. cydradd, cjrfeisor, cyf-
radd, cymhar, cyfaUe, cystadlydd,
cyfurddor, gogyfurdd, hefelydd, cyf-
iad, cyf eilydd ; cyf oed, gogyf oed : —
V. a. cyfartalu, cydraddu ; gogyfio,
cjrfeisori ; cjrflfelybu, cymharu, teb-
ygu ; cymmeinio ; unioni, cyfiawnu.
Equality, i-cwol'-i-ti, s. cyfartaledd, cy- .
fartaJrwydd, cydraddoldeb, cystadl-
edd, gwastadrwydd, cydraddwch ;
cyfioldeb ; tebygolrwydd ; unflFurfiad,
unweddiad ; cymhwysdra ; unf eint-
edd.
Equalization, i-cwol-i-ze'-shyn, s. cyfar-
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn Uwy; o, Uoo;
EQUI
271
EQUI
taledd, cyfraddoliad, cystadliad ;
cymmeintiolaeth.
Equalize, i'-cwol-eiz, r. a. cyfartalu,
cj^raddu, cjst&dln^Equal, v. a. '
Equangular, i-cwang'-giw-lyr, a. cyf-
onglog, cywirongl, gogyfongl.
Equanimity, i-cwy-num'-i-ti, s. gwas-
tadfrydedd, gwastadfryd, tawelfryd ;
addwynfryd ; boddlonrwydd, cym-
modlonedd, arafwch.
Equanimous, i-cwan'-i-myz. a. gwastad-
frydig, tawelfryd, add-wynfrydig ;
gwastad, clau, araf.
Equation, i-cwe'-shyn, s. cyf artaliad ;
cynunedriad ; cyfartaliaeth ; cym-
medroldeb, gogymhwysder.
Equator, i-cwe'-t3T, «. cyhydedd, cyhyd-
lin, Uinyn y cyhydedd, y canolgylch,
ca«olgylch y byd.
Equatorial, i-cwy-to'-ri-yl, a. cyhydedd-
ol, cyhydlinol :—s. cyhydeddor=ofE'er-
yn seryddol.
Equerry, ec'-wyr-i, s. gwastrawd, gwas-
trawd afwyn, marchwr ; pen-gwas-
trawd, arwastrawd ; aman, marchdy,
gwastrodfa.
Equestrian, i-cwes'-tri-yn, a. marchog-
ol ; marchol.
Equiangfulai', t-cwi-ang'-giw-lyr, o. cyf-
ongl, cywirongl, cyfonglog,
Equibalance, t-cwi-bal'-yns, s. cydfan-
tol, cyfantol, cydbwys:— v. a. cyd-
fantoli, cyfantoli, cydbwyso, cys-
bwyso.
Equicrural, i-cvri-crw'-ryl, a. cyhyd-
goes, cyfesgeiriol, cyfgoeaol.
Equidifferent, i-cwi-diff'-yr-ent, a. cyf-
wahanol.
Equidistance, i-cwi-dus'-tyns, s. cyd-
bellder, cyfbeUder, cysbellder.
Equidistant, i-cwi-dus'-tynt, a. cydbell,
gogysbeU, cysbell, cyfbeU.
3Equifonn, ec'-wi ffonn, a. cyflun, go-
gyflun, unffurf.
Equiformity, i-cwi-flfor'-mi-ti, *. cyflun-
edd, unffiirfiaeth ; cyfunwedd, cyfar-
taledd.
Equilateral, t-cwi-lat'-yr-yl, a. cyfochr-
og, cyfochr, cyfystlys, gogyfochr, cyf-
ochredig :— s. cyfochr, cyfystlys, ochr
gyfartal.
Equilibrate, t-cwi-lei'-bret, v. a, cyd-
bwyso, cyfantoli, mantoli.
Equilibration, t-cwi-lei-bre'-shyn, s.
cydbwys, cyfantol, cysbwys; cydfan-
toliad, cydbwysiad.
Equilibrist, i-cwul'-i-brust, cydfantol-
wr, cydbwysydd, mantolwr.
Equilibrity, t-cwi-hib'-ri-tijt ) *. cyd-
Equilibrium, i-cwi-lub'-ri-ym, ) bwys-
edd, cydfantoledd, cydbwys, cyfantol,
gwastadbwys, cydbwysiant.
Equimultiple, i-cwi-myl'-tu-pl, a. cyflu-
osog, cjrfluaws :— «. cyfluosog, cynuos-
rif.
Equinoctial, t-cwi-noc'-shyl, a. cyhyd-
eddol ; cynosol ; cyhydliniol ; albanol.
Equinox, i'-cwi-nocs, s. cyhydedd, cy-
hydnos. cyhydedd dydd a nos ; alban :
^pl. y cyhydeddau, y cyhydnosau,
Equinumerant, t-cwi-niM/-myr-ynt, a.
cyfnifer, cyfniferog, cynnifer.
Equip, i-cwup', v. a. taclu, treoio;
arfogi ; oflferu ; seirchio ; trwsio,
dilladu, gwisgo, cyTt^eirio, cymhenu,
twtneisio ; rhagdaclu ; darparu.
Equipage, ec'-wi-pej, s, taclau, tree,
seirch, offer, arfau, cer, dodrefn ;
addum meirch ; addurnwisg, trwsiad,
gosgordd, gweinidres, gweinyddres ;
arfogaeth ; cerbyd, teithdrec, ym-
deithger.
Equipendency, t-cwi-pen'-den-si, s. cyd-
grogoldeb, cyddibynedd.
Equipment, i-cwup'-ment. a. treciad,
tacliad, addumiad, trwsiad, seirchiad,
darpariad; tree, taclau, seirch, add-
urnwisg, angenrheidiau rhyfel.
Equipoise, t'-cwi-poiz, s. cydbwys, man-
tel, cyfantol, gwastadlwys, cysbwys,
cyfymbwys, cydbwysedd, mantoledd,
cydbwysiad.
Equipollency, t-cwi-pol'-len-si, s. cyf-
aUuedd, cyfalluogrwydd, cyfrym, cyf-
nerth, cydnerthedd.
Equipollent, i-cwi-pol'-lent, a. cyf'^ilu-
og, cyfrymus, cydnerth, C3rfa!lawl,
cyfnerthog ; cyf artal.
Equiponderance, t-cwi-pon'-dyr-yns, s.
cydbwysedd, cyf artaledd, cysbwysedd,
mantoledd ; cydbwys, cyfymbwys,
cydbwysiad.
Equiponderant, t-cwi-pon'-dyr-ynt, a.
cydbwysol, cydbwys, cysbwysol, cyd-
fantolog; mantolog.
Equiponderate, i-cwi-pon'-dyr-et, v. n.
cydbwyso, cyfantoli, cysbwyso.
Equisetic, ec-wi-set'-ic, a. marchronellig.
Equisetic-acid, ec-wi-set'-ic-as'-ud, s.jjiir
marchronellig, sur marchroneU.
Equisetum, ec-wi-si'-tym, s. marchron-
eU, rhawn y march =planigyn o'r enw.
Bquisonance, i-cwus'-6-nyns, t-cwi-s6'-
nyns, s. cysseiniad, cydseinaiwd.
Equitable, ec'-cwu-tybl, a. iawn, uniawn,
cyfiawn ; cymmesur, cymmedrol,
o, Uo; u, dull i tv, swn ; w, pwnj y, yr; 5, fel ish; j, John; sh, fel s yn eiiieu; z, zel.
ERAD
272
ERID
cymhwys f diduedd, amnihleidiol,
Equitableness, ec'-wu-tybl-nes, s. iawn-
der, uniondeb, cyfiavrnder ; cymmedr-
oldeb, cymhwysder ; ammhleidgar-
■wch, cywirdeb.
Equitant, ec'-wu-tynt, a. echwyddol,
ecliwaol, echweintiol.
Equitation, ec-wu-te'-shyn, s. marchog-
aeth, marchogiad, echwaint ; march-
wriaeth.
Equity, ec'-wi-ti, s. cyfiawnder, union-
deb, iawnder, iawn, cyflawnedd ; C3rf-
axtalwch, cymhwysder ; diduedd-
mydd, addwynder, ammhleidioldeb,
^nestrwydd, cywirdeb ; cyfraith.
Equivalence, i-cwuf '-y-lens.5. cydwerth-
edd, cyfwerth, cydwerth, cydbris-
rwydd, C3rf rdal, arbrwy ; pris cyfartal ;
cyfalluedd, cyf rym ; cyf artaledd, cys-
tadledd ; priodoldeb : — v. a. cyfartalu,
cystadlu.
Equivalent, i-cwuf-y-lent, a. cyfartal,
cystal; cyfwerth, cydwerth, cy-
ngwerth, cyfrdal, cyfbris, cyfartal-
bris ; cyf alluog, cydnerthol ; cyfystyr ;
cyfiol, priodol, pun :— s. cyfwerth, cy-
werthydd ; cyfystyr ; dogn.
Equivalve, i'-cwi-falf, a. cyfgafellog,
eisorgloriog : — s. cyfgaf dl ; eisor-
glawr.
Equivocal, i-cwuf'-o-cyl, a. amwys,
mwys, amwysol, amheus, petrusol,
deuystyr, deufeddwl, deupuiog ; an-
eglur ; tywj'll : — s. mwysair, amwys-
air, gair mwys, mwyseb, hyblygair.
Equivocalness, i-cWuf'-6-cyl^nes, s.
amwysedd, mwysder ; amheuaeth,
petrusder.
Equivocate, i-cwuf'-o-cet, v. n. mwys-
eirio, amwyso, mwyso, geirdroi; deu-
eirio ; ymddichellu, ystrywio ; bw-
hwman, gwamalu.
Equivocation, i-cwuf-o-ce'-shyTi, s.
mwysiaith, amwysiaith, mwyseg, ym-
adrodd mwys, twyllair, mwys ; am-
wysedd ; mwyseiriad, amwysiad.
Equivocator, i-cwuf '-o-ce-tyr, «. amwys-
WT, mwyseiriwr, mwysai, mwyseb-
ydd ; deueiriwr, nyddeiriwr.
Ec^voque, ^-cwi-f6c', ) s. mwysair.
Equivoke, i'-cwi-foc, j amwysair, gair
mwys, mwyseb, geirdro.
Equus, t'-cwys, s. march, celfyl.
Era, t'-ry, s. prifnod, amsernod, amser-
gyS=Epoch.
Eradiate, i-re'-di-ct, v. n. pelydru, ym-
belydru, rheiddio, ffloi, pleinio, ys-
blenyddu, peilio; dysgleirio; ym-
saethu.
Eradiation, i-re-di-e'-shyn, s. pelydriad,
rheiddiad, ffload ; Uewyrchiad.
Eradicate, i-rad'-i-cet, v. a. diwreiddio,
dadwreiddio; dinystrio, dileu.
Eradication, i-rad-i-ce'-shyn, s. diwreidd-
iad ; dyfethiant, difa.
Eradicative, i-rad'-i-ce-tuf, a. dad-
wreiddiol, difaol : — s. trygyfifyr,
gwreiddgyfifyr.
Erase, i-rez , v. a. dileu ; crafu ymaith ;
dioli, dystrywio, diddymu.
Erasement, i-rez'-ment, 1 s. dilead, diol-
Erasion, i-re'-zhyn, > iad, difrisg-
Erasure, i-re'-zhyr, ) iad ; dadlyth-
yriad ; dif odiad, anrheithiad.
Ere, eyr, ad. cyn, cyn n», cyn no, yn
gynt na :—prp. cyn, cyn na, cyn nag..
Erebus, i'-ri-bys, s. Abred, Hebred,
Ebred; ufFern, y fagddu, afagddu;
bro 'r meirw, y byd anweledig.
Erect, i-rect', a. unionsyth; uniawn,
syth ; hyf , eofn, gwrol ; egniol ; es-
tynedig -.—v. cyfodi, codi ; sythat;
adeUadu; gwneuthur, ffurfio, syl-
faenu; dyrchafu, cwnu; bywiogi,
cef nogi, annog ; estyn, lledu.
Erection, i-rec'-shyn, s. codiad, cyfod-
iad, dyrchafiad ; adeiladiad ; codiad i
fjaiy ; adaU, adeUadaeth ; ffiirfiad,
sefydliad ; cyffroad, bywiocSd ; estyn-
iad ; ergyniad.
Erectness, i-rect'-nes, s. sythder, union-
safiad, sythni.
Erector, i-rec'-tyr, s. cjrfodydd, dyrchaf-
ydd, codgyhyr, cyfodyr.
Erelong, eyr-long', ad. cyn hir ; eyn bo
hir ; ar fyr dro.
Ereonite, er-i-mut, s. meudwy, didryf-
■WT, didryf , goluchwydwr, elaig, unig-
yrr=Hermit.
Erenow, eyr-noV, ad. cyn hyn; ya
gynt na hyn.
Ereptation, i-rep-te'-shyn, s. ymlusgiad,
ynilithriad.
Ereption, i-rep'-shyn, «. treisgipiad,
dargipiad, ysgipistd.
Erethizm, jrr'-i-thuzm, ». goryni, gor-
egni.
Ergo, yr'-go, ad. gan hyny, am hyny, o
herwydd pa ham, yn ganlynol.
Ergot, yy-got, «. egwydob ; maUrug.
Ergotism, yr'-go-tuzm, s. casgliad, cy-
nghload ; mallrygeiniaeth.
Eriach, i'-ri-ac, s. dirwy, camlwrw.
Eridanus, i-rud'-yn-ys, s. Eryddanwy=
cydser jn yr arddrych dde o 84 seren.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; i, Hid; i, dim, o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
ERRO
273
ESCA
Erigeron, i-rij'-i-ron, s. ammhrydlwyd,
cedowydd, cedowys=enw planigyn.
Erinac'eous, er-i-ne'-shyz, s. draeaog.
Erinite, i'-ri-neit, a. gwerddonith=
math ar ddelid melynwyrdd.
Eriocaulon, er-io-co'-lyn, s. pibenog=
planigyn o'r enw.
Eriometer, er-i-om'-i-tyr, s. gwlanfeid-
yr, gwlaniadur, llinedfesur=peiriant
i fesur trwch mto ronynau a llinion
gwlan.
Eriophorum, er-i-ofif-o-rym, s. gwaen-
blu, sidan y waen, plu 'r gwaenydd.
Ermine, yr'-mun, s. carlwm, cath bali,
cath balug ; piln, palu, palug.
Ermined, yp-mund, a. paliog, palugog;
gwisgedig & phali ; cotymog.
Em, yrn, s. moreryr, gwalch y weilgi,
eryr y dwr.
Erode, i-rod', v. a. ysu, difa, cnoi, am-
gnoi ; rhychu.
Erodium, i-ro'-di-ym, a. pig y creyT=
enw planigyn.
Erose, i-ros', a. amgnoedig, cnoedig;
bylchog.
Erosion, i-ro'-zhyn, s. amgnoad, cnoad,
ysiad ; rhydiad.
Erotic, i-rot'-ic, a. cariadol, serchol,
nwyfus:— s. cariadeg, cin serch,
serchgerdd, carol.
Erpetology, yr-pi-tol'-o-ji, s. ymlusgiad-
aeth, creinfilodaeth, ymlusgioneg,
hanes ymlusgiaid.
Err, yr, v. n. cyfeiliomi, camsynied,
camgymmeryd, amryfuseddu, methu,
crwydro, ymwibio ; diarfforddi ; tros-
eddu; preidio.
Errand, er'-rynd, s. neges, cenadwri;
gorchymmyn, gorchwyl.
Errant, er'-rynt, a. crwydraidd, crwydr-
ol, gwibiog, crwydr.
Errantry, er'-rynt-ri, s. crwydriad,
crwydr, gwib ; crwydryddiaeth.
Errata, er-re'-ty, s. pi. gwallau ; ar-
graffwaUau, camargraffiadau, gwaU-
au'r wasg, gwallau argraffyddol, ys-
grifwaUau : — sing. Eiratum, er-re*-
tym, gwaU.
Erratic, er-rat'-ic, a. gwibiog, crwydrol,
digrain ; symmudol.
Errhine, er'-rein, a. trwynol ; tisiol,
tisbair: — s. tisgyffer, trewgyiGFer, tis-
bair, trewlwch.
Erroneous, er-ro'-ni-yz, a. cyfeiliomus,
amryfus, camsyniol; beius, gwaUus;
camweddus, gau, ffals, anghywir;
crwydrol, ansefydlog.
Erroneousness, er-ro'-ni-yz-nes, s. cyf-
eiliornusrwydd, camsynioldeb ; gwall-
usrwydd ; geuoldeb ; camgymmer-
iaeth.
Error, er'-ryr, s. cyfeiliornad, amiyfus-
edd, camsyniad, camgymmeriad, geu-
dyb ; camfam, geuf am ; gwall, bai,
trosedd ; ffael, meth ; anwybodaeth ;
som, somedigaeth ; camwedd ; crwydr,
disberod.
Erse, yrs, s. Ersaeg=iaith Celyddonwys
yr Alban ; Gaeleg= (rae^ic.
Ersh, yrsh, s. sofl.
Erst, yrst, ad. gynt ; yn gyntaf ; cyn
hyn.
Erubescence, er-iw-bes'-sens, s. gwrid-
gochni, gwrid, cochni ; gwridiad.
Eructate, i-ryc'-tet, v. a. bytheirio,
blytheirio, ysgyfogi, darlyngcu.
Eructation, i-ryc-te'-shyn, s. bytlieir-
iad, archyth, tarlwngc.
Erudite, er'-iw-deit, a. dysgedig, Uen.
Erudition, er-iw-dish'-yn, s. dysg, dysg-
eidiaeth, USn, ysgoleigdod, gwybod-
aeth.
Eruginous, i-rr(/-ji-nyz, a. copraidd,
efyddaidd, elydraidd, presin; efydd-
rydlyd.
Eruption, i-ryp'-shyn, s. rhuthr, rhuthr-
iad ; bala ; tardd, crugdardd, Uyfrith-
iad ; cythiad ; brech ; Uynoryn, gor-
yn, ploryn ; rhwygdarddiad.
Eruptive, i-ryp'-tuf, a. rhuthrol; crug-
darddol, llyfrithol, brechol ; bregol.
Ervum, yr'-fym, s. corbys, pys y garan-
od, pys yr aran.
Eryngium, i-run'-ji-ym, ) 5. boglyTiion=
Eryngo, i-ring'-go, j math ar lyts-
iau tryflwyddol.
Erysipelas, er-i-sup'-i-lys, s. iddwf, t3,n
iddwf, fflam iddwf.
Erysipelatous, er-i-su-pel'-y-tyz, a. idd-
yfog ; Uyfrithol, tarddol ; brechol.
Escalade, es-cy-led', s. llettringiad, ys-
golawd, murddringiad :—v.a. ysgoUo,
llettringo, ysgolodi, murddringo.
Escalop, es-cal'-yp, s. gylfgragenbysg ;
gylfgragen, rhint-gragen ; crymfwlch,
gylfymyl, cyrfymyl.
Escape, es-cep', v. diangc, diengyd, ym-
ddiangc, ffoi, cilio, enciUo ; gochel,
gochelyd, ymochelyd ; ysgoi, ym-
achub : — s. diangfa, ym wared, diangc ;
ffo, flfoedigaeth, fFoad, enciliad, cil,
ciliad ; ymryddhM ; gocheliad ; ffwyr;
ysgwrn, ysgythiad colofn.
Escapement, es-cep'-ment, s. diangawd,
diangiad, ifwyreU, diangfa; ffcad,
ffwyriad.
(i, llo; u, dull; «;, swn ; w, pwn;y, yr; ;, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
ESOP
274
ESQU
Escaping, es-cc'-ping, s. diangiad, ffoad-
rniaeth; gocheliad.
Escargatoire, es-car-gy-twor', s. malwod-
• fa, meithrinfa malwod.
Escarp, es-carp', v. a. llechweddu,
lletliru ; lledbeio, lleddf u, osgoi : — s.
llechwedd, llethr, epynt.
Eschalot, es-shy-lot', s. corwynwyn,
sibwl, sibol.
Eschar, es'-car, s. craith ; llosgraith,
llosgrachen ; cornwyg, galarwyg, com-
•wymoii.
Escharotic, es-cy-rot'-ic, a. ysol, llosg,
yseiol, cyfysol, difaol : — s. ysoljrr, ys-
g3rff'er, ysai, ysolyn, llosgyn.
Escheat, es-^it', s. anarddeldir, anarddel-
wad, anarddelw, tir diarddel ; ffor-
ffed i arglwj'dd y faenor o ddifiyg eti-
feddion:— V. n. anarddelwi; myned
yn ddiarddelw ; diffoddi.
Escheatage, es-Qt'-tcj, s. anarddelfraint,
hawl i bath diarddel.
Escheator, es-gi'-tyr, s. anarddelwog ;
swyddog y petliau diarddel ; dirprwy-
wr y brenin.
Eschew, es-Q-?/, v. a. gochel, gochelyd ;
ciliaw oddi -wrth ; fifoi.
Escort, es'-cort, s. canymdo, canym-
daith, nawddosgordd, nawddlu, di-
fiynlu, gosgordd, gosgorddlu, gwarch-
lu, teitlmawdd ; gorllwyn, porth, cy-
mhoi-th, aniddiffyn.
Escort, es-cort', v. a. canymdoi, canym-
daith, teithnoddi, gosgorddi, gor-
11-wyno, canliebrwng ; amddiffyn,
noddi.
Escritoire, es-cri-twor', s. ysgrifgist, ys-
gi'ifen-gist.
Escrol, es-crol', s. rhol, ysgrifrol.
Escrow, es'-crow, s. gweithred, ysgrif-
weithred.
Escuage, es'-ciw-ej, s. aeswasanaeth,
tarianweinid.
Esculapian, es-ciw-lc'-pi-yn, a. medd-
ygol, mediyginia^thol ; iachaol; Es-
gylafaidd, perthynol i Esgylafwy
{jEsculapiiifs).
Esculent, es'-ciw-lent, a. bwytadwy,
bwytaol : — s. ymborth, bwyd.
Escutcheon, i-scy^'-yn, s. arflen, ar-
wyddleu, aes arfau, arfaes, bonedd-
aes ; pais arfau, arfbais ; y maes yr
arddangosir arfau bonedd arno.
Escutcheoned, i-scyij'-ynd, a. arflenog,
arwyddlenog ; ai-fbeisiog, achenog.
Esophagus, i-soflT-y-gys, s. sefiiig, ceg,
llwngc, Uyngcfa, corn y geg, y corn
pori, ceudod y gwddf .
Esopion, i-s6'-pi-yn, a. daramegol,
grymegol, ffugrol ; Esopaidd ; f dl
Esop.
Esoteric, es-o-tyr'-ic, s. cyfrinachol, eel,
dirgel, cj'frin, cyfriniol ; anghyhoedd,
cuddiedig ; neiUduol.
Esotery, es'-o-tyr-i, s. cyfriniaeth, dir-
gelwch, mwysder ; rliin.
Esox, i'-socs, s. penhwyad, rhwyad=
enw pysgodyn.
Espalier, es-pal'-iyr, s. amgoedres, am-
gledrwydd, amgoedwal.
Especial, i-spesh'-yl, a. neiUduol, arben-
ig, penodol; penaf; enwedigol, hys-
bysol ; nodedig.
Especially, i-spesh'-yl-li, ad. yn neiU-
duol ; yn anad dim ; o fiaen dim ; yn
enwedig ; yn auad neb ; yn bendi-
faddeu.
Espial, i-spei'-yl, s. ysbeiwr, ysbeied-
ydd, selwr, selydd, fForiwr ; ysbeiad,
seliant, ardremiad.
Espier, i-spei'-yr, s. ysbeiwr, chwilied-
ydd, bradwyliedydd.
Espionage, es -pi-o-nazh, es'-pi-o-nej, s.
ysbeiad, ysbeiwriaeth, ysbeiawd, sel-
yddiaeth, seliant, ysbeithiad, ardrem-
iad.
Esplanade, es-pla-ned', s. osglanerch,
osgwalc, llechweddfa ; rhynglanerch
llathrglawdd ; glaslanerch, talwrn.
Espousjd, i-spow'-zyl, a. dywedd'iol
neithorol ; priodasol ; cyf neithiol
ymgredol : — s. dyweddiad ; cyfneith'
iad, ymgrediad ; mabwysiad ; amddiff-
yniad, coleddiad.
Espousals, i-spow'-zylz, s. pi. dyweddi,
cyfnaith, cred priodas ; dyweddiad,
ymneithiad ; priodas, neithior.
Espouse, i-spowz*, v. a. dyweddi'o, cyf-
neithio ; ymgredu &,g ; priodi ; mab-
wysiadu, cofleidio ; amddiflyn ; ya
bwyso.
Esprit, es-pri', s. ysbryd ; anian, tnedd.
Esprit de corps, es-prH dy coyr, s. yS'
bryd y corff, ysbryd y gymdeithas ;
ymlyniad cymdeithasol ; cyttueddiad,
cydymlyniad.
Espy i-spei', v. ysbeio, ysb'io, ysbi'enna,
selu. canfod, gweled, syUu, tremio,
ceinio, fforio ; gwylied, gwyUo, cyf-
archwyUo, golygu ; chwilio, peithio,
ysbeiori : — s. ysbeiwr, ysbeiedydd^
ysb'iwT, selydd, fforiwr, syllydd, peith-
was, chwilgi.
Esquire, i-scwei'-yr, s. yswain, yswein
iad, isamer, ysgweier ; cludydd arfau
—pi. ysweiniaid, ysgweieriaid, ys-
«, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond eisain yn hwy; o, lion I
ESTA
275
ESTR
gweiriaid -.—v. a. ysweinio ; gweini
ar, gweini i.
, es-se', V. a. profi, cynnyg, ceisio,
osio ; ymegnio, ymdrechu, ymor-
chestu, ymbroft ; llyfasu, antmio ;
prawn, delbrofi : — s. pi-awf, praw,
cynnyg, cais, yragais, profiad, praw-
en, ymbrawf ; traethawd, treithawd,
byrdraitli; antuT, egni, gosod, cyn-
nygiad ; rhagflas ; delbrawf .
Essayer, es-se^-yr, ) s. traethodydd.
Essayist, es-sc'-ust, ( treithodwr,
byrdraethwr, byrdraethodwr, ysgrif-
enydd traethodau.
Essence, es'-sens, s. sylwedd; anian,
natur, nawdd, natiir, naturiaetli ;
bod, hanfod ; nur, taeth, ednyfed,
nyfed, ednyw, myraeth, myredd ;
ain. en, &n, aniad ; cynryw, cyndaeth ;
sudd, sug ; arogl, perarogl, persawr,
perfwg, sawT, sawyr, rhogl; rhin-
wedd, cyferddawn, nerth : — v. a. ar-
ogli, perarogli, persawni, perwyntio.
Essential, es-sen'-shyl, a. hanfodol, syl-
weddol ; anianol, naturiol ; cynryw-
iol ; anhebgorol ; pur, taethol, einiol,
myr, ednyfedog. nurol, myredol ;
hedinol ; defnyddiol :— s. hanfod, bod,
hanfodaeth, bodolaeth ; cynegwydd-
or ; y prif bwngc ; myredd.
Essentiality, es-sen-shi-al'-i-ti, )s. han-
Essentialness, es-sen'-shyl-nes, ) fodol-
deb, hadoldeb, sylweddoldeb ; cyneg-
wyddorion.
Essoin, es-soin', s. asswyn, esswyn, es-
gusawd, esgus ; asswynai, esswynai :
— V. a. asswyno, esswyno, esgusodi ;
ymaswyno, ymesgusodi.
Establish, i-stab'-lish, v. a. sefydlu, cad-
amliau, diogelu, sicrhau ; seilio, syl-
faenu ; dilysu, cryfhau ; penodi ; cyf-
lawni ; cwblhau ; cyfarwyddo, gor-
chymmyn ; trefnu, attegu, hwyUo ;
cyfodi.
Establishment, i-stab'-lish-ment, s. sef-
ydliad ; gosodiad, sicrhid, diogeliad,
cadarnhA,d, gosod, gosodaeth; cyf-
nerthiad, cryfh9,d; trefniad, cader-
nid ; sail, sylfaen ; gosgorddyd, pres-
wylgordd ; cyllid, ardreth, rhent ;
cyflog ; ffurflywodraeth ; ffurf.
Estacade, es-ty-ccd', s. palis, cledrffos.
Estafet, es-ty-ffet', s. aergenad, cadgen-
ad.
Estate, es-tet', s. cyflwr, ansawdd, sef-
yllfa, ystfid ; gradd, urdd ; tiriogaeth,
tir, etifeddiaeth, treftadaeth, tattref,
rhandir ; da, anlloedd, eiddo, golud,
cyfoeth ; meddiant, cyllid, ardreth,
daered, elw ; tyddyn, syddyn, raaen-
or, maenol : uchelxadd, urddas ; hel-
ynt, gorddigor, gwladwriaeth : — v. a.
sefydlu; cynnysgaeddu 3, meddiannau.
Estates, es-tcts', s. pi. uchelwyr, goreu-
gwyr, bonedd, boneddigion, dyledog-
ion, cyfurddorion ; graddau, uchel-
raddau ; dyledogaeth, pendefigaeth ;
meddiannau, tiroedd.
Esteem, es-tz'm', v. cyfrif, ystyried, tyb-
io, barnu, meddwl ; brio, cymniyru,
dyfrio, edmygu, parchu, anrhydeddu,
addumo, hoffi ; prisio, gwerthfawr-
ogi ; cyffelybu :— s. cyfrif, bri, parch,
cymmeriad, cymmeradwyaetli, cym-
myredd, cyfriad ; pris, pwys.
Esteemable, es-ti'-mybl, a. hybarch,
gwiwbarch, hybris, cyfiifol, cymmer-
adwy, parchus, urddasol, cymmyredd-
us.; gwerthfawT, prisfawr.
Esthetic, es-thet'-ic, a. ceinofyddol,
deinofyddol, teledig, deiniol, dain,*
teledigol.
Esthetics, es-thet'-ics, s. ceinofyddiaeth,
deinofyddiaeth, teleidiaeth, teleideg,
deineg, deiniolaeth.
Estimable, es'-tu-mybl, a. hybarch=
Esteemable.
Estimate, es'-tu-met, v. a. cyfrif, bwrw,
barnu, tybio ; nrisio ; gobrisio, tyb-
gyfrif, brasgyfrif : — s. c^dtrif, cyfrifiad,
prisiad, tybgyfrif, cyfrifwerth ; cy-
werthiad; pris, gwerth, cywerthydd ;
amcandraul ; amcanfarn, amcandyb.
Estimation, es-tu-mf>'-shyn, s. cyfrifiad ;
prisiad, cywerthyddiad ; tyb, amcan-
farn ; parch, bri, cymmyredd, edmyg-
edd, anrhydedd.
Estimative, es'-tu-me-tuf , a. cyfrifiadol,
prisiadol ; darfelyddol, dychymmygol.
Estimator, es'-tu-me-tyr, s. cyfnfwr,
prisiedydd, cywerthyddiwr.
Estival, es'-tu-fyl, a. hafal, hefin, haf-
aidd.
Estivation, es-tu-fe'-shyn, s. hafiad, haf-
iant.
Estop, i-stop', V. a. attal, rhwystro.
Estovers, es-to'-fyrz, s. pi. cyfreidiau,
rheidiau ; cynnaliaeth, gosmaeth.
Estrada, es-trad', s. ystrftd ; gwastadle,
uchle ; ystafell gyhoeddus.
Estrange, i-strenj', v. a. dieithro, es-
troni, pelliiu ; cilio, neillduo.
Estrangement, i-strenj'-ment, a. dieithr-
wch, estroneiddrwydd.
Estrapade, es-try-pcd', s. ysbongcawd.
Estray, i-stre*, t». n. cTwydio=Stray.
5, llo; u, dull; «T, swn; w, pwn; y, yr; p, fel tsh: j. John; Bh, fel e yn eisicu; z, *el.
ETHE
276
ETYM
Estreat, i-strit', s. cysgi-if, tynysgrif,
elltjTieb, adysgrif gywir ; camgyleb :
— V. a. tanysgnfo, adysgrifo, cysgrifo.
Estrepement, i-strtp'-ment, s. difrod,
anrhaith=y difrod a wnel deiliad oes-
foddog ar dir er niwed i'w berchenog.
Estuary, es'-^iw-yr-i, es'-tiw-yr-i, s.
mornant, moryd, morgamlas, mor-
gaingc, morddwr, camlas ; tarddfad.
Estuate, es -ijiw-et, v. n. berwi, ymf erwi,
cyffroi, angerddu, ymgynhyrfu.
Estuation, es-^iw-e'-shyn, «. b^^ad,
brydiad, cyffroad, morgamlawi^.
Esurient, i-ziw'-ri-ent, a. newyaog/
Etc. =&c. =Et-c8etera, et-set'- e-ry, ■ ■ ad.
ac felly ym mlaen, a'r cyffelyb, ac yn
y blaen, ac ym mlaen, ac felly 'r lleiU
=acym., acy., &c.
Etch, 69, s. adladd, attwf :— t;. a. ys-
gerfio, surgerfio, surgrifo, craflunio,
yslunio ; cerfio k sur blorig.
Etching, e^'-ing, s. ysgerfiad, surgerfiad,
surgrifiad, crafluniad, ysluniad.
Etching needle, e9'-ing ni'-dl, s. pin ys-
gerfio, nydwydd ysgerfio.
Eternal, i-tyiZ-nyl, a. tragwyddol, tra-
gywyddol, tragywydd, bythol, an-
aherfynol, didrangc, diderfyn, tragy-
fyth, gwastadol, oestad, oestadol; an-
farwol : — s. y Tragwyddol, y Tragy-
wyddol, Ehen, lor, y Duw tra-
gwyddol.
Etemalist, i-tyr'-ny-lust, s. tragwyddol-
WT, tragwyddolydd=un a gred fed y
byd er tragwyddoldeb.
Eternalize, i-tyr'-ny-leiz, v. a. tra-
gwyddoU, tragywyddoli, bytholi.
Eternally, i-tyr'-nyl-ii, ad. yn dra-
gwyddol ; byth, tros byth, dros fyth,
byth bythoedd, yn oes oesoedd ; byth
ac ya dragywydd ; byth a hefyd.
Eternity, i-tyr'-nu-ti, s. tragwyddoldeb,
tragywyddoldeb, tragwyddolrwydd,
bytholdeb, byth ; anfarwoldeb.
Eternize, i-tyr-neiz, v. a. tragwj'ddoli,
bytholj; anfarwoli.
Etesian, i-ti'-zhi-yn, a. cyfnodol, sef-
ydlog.
Etesian winds, i-ti'-zhi-yn wundz, s. pi.
gwyntoedd cyfnodol.
Ethal, i'-thyl, s. nyfelwirf.
Ether, i'-thyr, s. njrfel, nwyfre, uch-
awyr, gwybr, gwybren; nyfelwy,
gwirfwy ; gw^. ^
Ethereal, i-thi'-ri-yl, a. nyfelaidd, ny-
felig; gwybreuol, wybrol, awyrol,
nwyfreawl, nefol, nefolain ; pur,
coctii, gwyi-ain.
Etherealize, i-thi'-ri-yl-eiz, v. a. nyfel-
eiddio ; awyroU.
Ethereum, i-thi'-ri-ym, a. nyfelsawd=
math ar losnwy.
Etherine, i'-thi-run, *. nyfelaio.
Etherole, t'-thyr-6l, s. nyfolew.
Ethic, eth'-ic, \ a. moesol, moes-
Ethical, eth'-i-cyl, ) aidd ; moea-
athrawol.
Ethics, eth'-ics, s. moesddysg, moeseg,
moesoni; athrawiaeth moesau ac ar-
ferion.
Ethionate, eth'-io-net, s. nyfonaint.
Ethiop, i'-thi-op, s. Ethiopiad, Ethiop ;
dyn du, duan, mwyariad ; Negro.
Ethmoid, eth'-moid, a. rhidyUog, gogr-
aidd : — s. y rhidyllog, yr asgwm,
rhidyllog.
Ethnic, eth'-nic, a. cenedlig, paganaidd j
digred ; etlinigaidd : — s. cenedlddyn,
cenelddyn, pagan, ethnig.
Ethnology, eth-nol'-6-ji, s. cenedleg,
ethenogaeth, ciwdodeg.
Ethologist, i-thol'-o-jist, 8. moesegwr,
moesonydd, moesddysgwx.
Ethology, i-thol'-6-ji, s. moesogaeth,
moesoneg, moesolaeth, moesyddiaeth.
Ethule, i-thiMZ-li, s. nyfelsawd, dan-
sawdd nyfel.
Etiology, i-ti-ol'-o-ji, a. achoseg, achos-
ioneg, peiriadeg ; clwyfachoseg.
Etiquette, et-i-cet', s. hyf oeseg, arfoeseg,
alathreg, moesgarwch ; moesfiFurfiau,
moesddefod, moesarfer ; defod, arfer,
rhyfoes.
Etite, i'-teit, s. eryrfaen, eryrai.
Etui, et-wi', s. UogeUgist, UogeUgaes,
offergist Uogell, oflferwain.
Etymological, et-i-mo-loj'-i-cyl, a. cyf-
achyddol, geirdarddol, geirhaniadol,
geirdadogol, geiryddol, tadogaethol,
cyfachol, tarddiadol ; gwreiddiol.
Etymological dictionary, et-i-mo-loj'-i-
cyl dic'-shyn-yr-i, s. cyneiriadur, cyn-
eirlyfr, gwreiddiadur, geiriadur cyf-;
achyddol.
Etymologist, et-i-mol'-o-jist, s. cyfach-
ydd, geirdarddwr, geii'hanwr.
Etjrmologize, et-i-mol'-6-jeiz, v. geir-
darddu, geirhanu, cyfiachyddu, geir-
dadogi.
Etymology, et-i-mol'-6-ji, s. cyfachydd-
iaeth, geiryddiaeth, geirhaniaeth,
geirdarddiad, tadogaeth, geirfonedd;
gwraidd ; tarddiad.
EtjTnom et'-i-mon, s. cynair, gwreidd-
air, tadogair, tadog, gwreiddyu^
gwraidd-; dechreuad.
0 fci a yn tad; a, cam; e, Uen ; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
EUPH
277
EVAN
Eucharist, iM^-cy-rust, s. cymmun; y
segrafen, y sacrafen, y sacrament,
swper yr Arglwydd; diolch, diolch-
garwch.
Eucharistic, iw-cy-rus'-tic, ) a. cym-
Eucharistical, iif-cy-rus'-ti-cyl, ) mun-
ol, sagrafenol, sacrafenol, sacrament-
ol ; diolchus, diolchgar.
Euchlorine, iw-cl6'-run, s. madlasnwy,
cynegrid llaswy.
Euchlorite, iw-clo'-rut, s. tegwerdden,
ceinwerdden.
Eucliymy, iw'-ci-mi, s. madlynedd, mad-
lif iiaws ; iechineb llynau 'r coriF.
Eucrasy, ivZ-cry-si, s. mattymmjrr, iach-
dymmer, iachddyli, tynimer iachus.
Euctical, iwc'-ti-cyl, a. diolchus, diolch-
gar.
Eudiometer, iw-di-om'-i-tyr, s. areul-
iadur, areulfesur, awyrfesur=ofiferyn
i fesur pui-deb yr awyr.
Eugeny, iw'-ji-ni,s. bonedd, pendefigedd,
bonedd cynnwynol.
Euharmonic, iw-har-mon'-ic, a. cy-
nghaneddol, perseiniol, cysseiniol,
cydgordiol.
Eukairite, iw-ce'-rut, s. madysen=math
ar ddeUdfaen.
Eulogist, itiZ-lo-jist, s. canmolwr, ar-
weinydd, molwr, clodforydd, dath-
Ivdd.
Eulogium, iw-lo'-ji-ym, ) 5. canmoliaeth,
Eulogy, ij</-16-ji, j molawd, clod,
darfoledd, gwawd, darfawl, ceinfol-
awd.
Eulogize, iw/Jo-jeiz, v. a. moli, canraol,
clodfori, arwyrain, mawiygu, dyrch-
afu.
Eunomy, iM^-no-mi, ». madraith, mad-
gyfraith, madlywodraeth.
Eunuch, iw'-nyc, s. dysbad, dysbaid,
efnuch, eunuch, dysbaddyn ; ystafell-
ydd.
Eunuchate, iw'-nyc-et, v. a. dysbaddu,
ysbaddu, efnuchu, emrachu.
Euonymous, iw-on'-i-mys, s. piswydd.
Eupathy, i«/-py-thi, s. iawn deimlad,
matteimlad, madoddef , goddefgarwch.
Eupatory, ii<;'-py-tyr-i, «. hyddon=math
ar blanigyn.
, Eupepsy, ii</-pep-si, s. hydreuliant, hy-
dreuliad, bwyttraul da.
Euphemism, iw'-ffi-muzm, s. syberiaith,
lledneiseb ; mwytheiriad ; anhagreb.
Euphonical, iw-ffon'-i-cyl, a. perseiniol,
hysain, per sain, gwiwsain, pereidd-
sain, erddyganol, perleisiol.
Euphony, iw'-ffo-ni, s. persain, gwiw-
sain, hysain, hyfrydsain, pereiddsain,
cywirsain, cynghanedd, erddygan,
mwythsain, perlef, hyseinedd.
Euphorbia, iw-ffor'-bi-y, s. fflaingoed,
dalen dda.
Euphrasia, iw-fire'-zhi-y, s. eflfros, gol-
yglys, gloywiys, goleudrem, llysiau
effros.
Euphuism, itc'-ffiw-uzm, s. chwyddiaith,
coegiaith.
Euripus, ivZ-ra-'pjs, s. culfor, meinfor.
Eurite, iw'-rut, s. gwynfaen.
Euroclydon, iw-roc'-li-dyn, s. Eurocly-
dqn=gwynt tymmestlog cyffredinym
Mor y Canoldir.
European, iw-ro-pi'-yn, a. Ewropaidd,
Europaidd : — s. Ewropiad.
Eurus, iw'-rys, s. dwyreinwynt.
Eurythmy, iw'-ruth-mi, s. cydweddiad,
cymmesuredd, cyssondeb, cyfartal-
wch. [log.
Eutaxy, ij^/-tac-si, s. trefn, trefn sefyd-
Euthanasia, iw-than-e'-zhi-y, ) «. es-
Euthanasy, iw-than'-y-si, J mwyth-
drangc, marwolaeth esmwyth.
Eutrophy, iMZ-tro-ffi, s. iawn faethiad ;
iachdymmyr.
Evacuant, i-fac'-iw-ynt, a. gwaghaol,
arllwysol, rhyddhaol, ysgothol: — s.
ysgothai, cyffer ysgothol.
Evacuate, i-fac'-iw-et, v. a. gwaghau,
arUoesi, arllwys, dyhysbyddu, hys-
byddu; bwrw aUan, ysgothi, cythu;
gadael, gadaw ; diddymu, dirjrmu.
Evacuation, i-fac-iw-e'-shyn, s. gwag-
hM, gwac^d, arllwysiad, dysbyddiad ;
ysgothiad, ysgarthiad ; ymadawiad,
diddymiad, dilead ; goUyngdod.
Evacuative, i-fac-iw-e'-tuf, a. gwaghaol
=Evacuant, a.
Evacuator, i-fac'-iw-e-tyr, s. gwaca'WT,
arllwysydd, dyhysbyddwr, diddyra-
ydd.
Evade, i-fed', *. gochel, gochelyd, di-
angc, ysgoi ; mwyseirio, llitliro
ymaith; ceisio, somi.
Evagation, ef-a-ge'-shyn, s. gwib,
crwydr, gwibiad, tramwyad; tjamp,
gwibdaith, cyfeUiornad.
Evagination, i-faj-i-ne'-shyn, s. dad-
weiniad, dysbeUad, diweniaid.
Evanescence, ef-a-nes'-sens, «. ded-
winedd, edwinedd, difiaut, diflan-
nedd, edwedd, diflanrwydd; edwin-
iant, diflaniad.
Evanescent, ef-a-nes'-sent, a. dedwinol,
edwinol, diflanedig; trangcedig, dar-
fodedig.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; (, fel tsh; j, John; sh, fel 8 ya eisieu; z. zel.
EVEN
278
EVER
Evangelic, ef-an-jel'-ic, ) a. efengyl-
Evaugelical,ef-an-jel'-i-cyl, j aidd; cyt-
dn ^'r efengyl ; uniongred.
Evangelism, i-fan'-jel-iizm, s. efengyl-
iaetli, cyhoeddiad yr efengyl.
Evangelist, i-fan'-jel-ust, s. efengylwr,
ef engylydd, un a ddygo newyddion da,
angel ystor.
Evangelize, i-fan'-jel-eiz, v. efengylu;
pregethu yr efengyl, cyhoeddi newydd-
ion da.
Evanid, i-fan'-ud, a. gwanaidd, egwan,
gwyw, metliedig, edwinol, dijfanol.
Evanish, i-fan'-ish, v. n. diflannu= Van-
ish.
Evaporable, i-fap'-o-rybl, a. tarthadwy,
mygdarthadwy.
Evaporate, i-fap'-ii-ret, v. tarthu, an-
weddu, mygdai-thu, ageru; anadlu;
chwysu allan, gwasgaru : — a. tarth-
edig, anweddedig, tarthog, agerddog ;
gwasgaredig.
Evaporation, i-fap-o-re'-shyn, s. tartli-
iad, anweddiad, ageriad, agerddiad,
mygdartliiad.
Evaporometer, i-fap-o-rom'-i-tyr, g.
tarthiadur, tartlifesur=ofl;eryn i fesur
swmp tarth.
Evasion, ife'-zhyn, s. gocheliad, ysgoad,
gwageliad, ciliad ; dicheU, ystryw,
niwysdro, ystrangc, twyll, hoced,
cast.
Evasive, i-fe'-suf, a. gochelus, cyfrwys,
ystrywgar, mwyseiriol, amwys, dich-
eUgar.
Evates, i-fe'-tiz, s. 'pl. ofyddion=un o
dair cangen celfyddyd baxddoniaeth ;
un o dair achen y beirdd.
Eve, ii, s. noswyl, ucherwyl, nos, my-
wyl. cyf nos.
Evection, i-fec'-shyn, s. ymeithiad, dy-
gyweiniiul, dygludiadjcludiadymaith;
dyrchaiiad.
Even, i'-in, s. hwyr, ucher, echwydd,
min nos, godechwydd, cyflychwyr,
cyfnos=^rc.'— a. gwastad, llyfn, cy-
ngwastad ; cj'fartal, cydradd, unffm-f,
cyfiol; cj'ffelyb, tebyg, cyfal, hafal;
uniawn, dileddf ; tawel, digyflro ; cyf-
niferog, cynnifer, gogjTnmaint ; teg,
clau ; cjinhwys ; esniwyth : —v. a.
gwastatiiu, gwastatu, cyf artalu ; un-
ion! ; Uyfnliau ; cywiro, cymhwyso,
cymmoni ; cyfio, cydraddu : — ad. sef,
ie ; yn ddiau, yn wir ; nid amgen ;
sef yw liyny ; hyd yn oed, hyd y nod,
nod ; yn gyffelyb ag, f el ag, mal ag,
megys ag ; yn jt un modd, yn y cy-
ffelyb fodd ; felly, ef elly ; cymmaint
ag; hefyd.
Even as, i'-in. az, ad. fel, fel ag ; megys
ag. /
Even ground, i'-in grownd, s. gwastat-
tir, gwastadle, gwastadfa ; tir teg.
Evening, i'-fn-ing, s. hwyr, ucher, pryd-
nawn, pymawn, gosper, cyfnos=
Even, s. : — a. hwjTol, prydnawnol,
ucherol, cyfnosol, hwyr, echwyddol.
Evenly, t'-fn-li, ad. yn wastad ; yn llor-
wedd.
Even mind, {-in meind, s. gwastadfryd,
meddwl tawel.
Evenness, i'-fn-nys, s. gwastadrwydd,
gwastadedd ; cyf artalwch ; Uyfnder ;
cydraddoldeb ; tegwch ; tawelwch ;
unffuriiaeth, unweddoldeb ; gwastad-
frydedd ; cyfioldeb ; Uorweddogrwydd.
Even of temijer, a'-fn of tem'-pyr, a.
gwastadfryd, tawelfryd, addwyitfryd,
tawelftydig, cyfartalfiyd.
Even so, t'-fn so, ad. efelly, feUy ; fel,
mal ; yn wir.
Evensong, i'-fn-song, s. gosper, pryd-
nawnol weddi ; jt hwyr, ucher.
Event, i-fent', s. dygwydd, dygwydd-
iad, damwain, dychwaen, damchwaen,
chw^l, perwyl, hap, amgj'lcliiad j dy-
ben, diwedd ; canlyniad.
Eventerate, i-fen'-tyr-ct, v. a. bolrwygo,
diberfeddu ; agor y perfedd.
Eventful, i-fent'-flwl, a. dygwyddlawn,
perwyftawr; pwysig; dygwyddiadol;
argoeliog.
Eventide, i'-fn-teid, s. h-wyr=Even-
ing, s.
Eventuate, i-fen'-tu-let, v. a. nithio,
gwyntyUio ; gogrynu ; chwilio,
chwalu, dylioli.
Eventual, i-fen'-^iw-yl, a. dygwyddol,
damweiniol, hapiol, chwaenol; can-
Ipiiadol; terfynol, dybeno ; di-
weddaf.
Eventually, i-fen'-^iw-yl-i, ad. o'r di-
wedd, yn y diwedd; yn ddiweddaf;
yn derfyftol.
Eventuate, i-fen'-^iw-et, r. n. dygwydd,
damweinio; tei-fynu, talmu, darfod,
tachweddu.
Ever, ef'-yr, ad. byth, jTi dragywydd,
yn dragT^yddol, bob amser, yn was-
tad, yn oestadol ; erioed ; yn bar-
liaus ; o aniser i amser; beunydd a-
byth ; yn fythol ; ryw amser, un am-
ser ; uni'hyw amser.
Everactive, ef-yr-ac'-tuf, a. bythfywiog,
bythweitliredol.
c, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, end el sain yn hwy; o, lion;
EVIC
279
EVIT
Ever after, ef-yr aff-tyr, ad. byth
gwedi, byth wedi ; o hyny eto ; er y
pi-yd hwnw ; er y pryd hyny ; o hyny
allan.
Ever and anon, ef-yr and a-non', ad.
byth a hefyd ; ambell waith ; ambell
difo ; yn awr a phryd arall ; yn awr
ac yn y man ; yn awr ac eilwaith ;
yn fynych ; weithiau.
Evergreen, ef'-yr-grm, a. bythwyrdd,
gwastadwyrdd, bytholwyrdd, byth-
ddeiliog, bythlas, 'bythwyrddain ;
beidiog; anwyw, anwywedig: — s.
bythwyrdd, beidiog, bythlas, byth-
wyrddyn ; llysieuyn bythwyrdd ;
planigyn anwyw.
Everlasting, ef-yr-las'-ting, a. tra-
gwyddol, tragywyddol, bythol, tra-
gywydd, tragyfyth, didrangc, diddar-
fod, gwastadol, oestadol, pythol, oes-
ol, annlierfynol, diddiwedd ; byth-
fywiol, anfarwol :— s. tragwyddoldeb,
tragywyddoldeb, tragwyddolrwydd,
bytholdeb, byth ; anf arwolder ; edaf-
eddog, yi- edafeddog; bytlilys, byth-
iglys.
Everlastingly, ef-yr-las'-ting-li, ad. yn
dragwyddol; byth, tros fyth, hyd
fyth, tros byth, hyd byth, byth byth-
oedd, byth bythol, yn oes oesoedd.
Everlastingness, ef-yr-las'-ting-nes, s.
trag-vvyddolrwydd, bythokwydd, tra-
gywyddoldeb.
Everliving, ef-yr-ltif-ing, a. bythfyw-
iol, anfarwol ; bytlif odol ; tragywydd-
ol; bjrthol.
Evermemorable, ef-yr-mem'-yr-ybl, a.
bythgofiadwy, bythwiwgof.
Evermore, ef-yr-md'yr, ad. yn wastadol,
yn oestad, bob amser, yn ddidrangc,
yn barhiius ; yn dragywydd, byth.
Ever-since, ef -3T-suns, ad. erpan ; odd!
ar pan ; er hyny o amser ; byth er ;
byth oddi ar hyny.
Eversion, i-fyr'-shyn, s. dymchweliad,
dadymchweUad ; dinystr, dystryw.
Evert, i-fyrt', v. a. dymchw«lyd, dym-
chwel ; dystrywio, dyf etha.
Every, ef'-yr-i, a. pob ; pawb.
Everyday, ef'-jT-i-dc, a. pob dydd, bob
dydd, peiinyddiol, beunyddiol ; cy-
flTredin, aiferol; sathredig.
Everywhere, ef -yr-i-wheyr, ad. ym
mhob man, ym mhob Ue ; trosy cwbl ;
yma ac acw.
Evict, i-fict', V. a. difeddiannu, dad-
f eddiannu ; bwi-w aUan ; ennill drwy
gyfraith.
Eviction, i-fic'-shyn, s. difeddianiad ;
dadfeddiant, disfeddiant ; prawf, ar-
gyhoeddi^d, eglurhM, gorfodbrawf.
Evidence, ef'-i-dens, s. prawf, profiad,
tystiolaeth, tystiant ; prawfreswm ;
tyst, erthyst, gwybyddiad; amlyg-
rwydd, hynodrwydd, hysbysrwydd,
dilysrwydd, sicrwydd, eglurdeb; ar-
wydd; tystysgrif, prawfysgrif, ys-
gnfen i—v. a. profi, tystio, egluxo,
amlygu, arddangos ; dadenhuddo.
Evident, ef'-i-dent, a. amlwg, eglur,
goleu, hywel, hysbys, honiad, hynod,
arwel, dysgywen, certh; sicr, hy-
brawf.
Evidential, ef-i-den'-shyl, a. profol,
tystiol ; amlygol.
Evil, i'-fl, a. drwg, drygionus, anfad,
mail, blin, ysgeler, anwir, diriaid, dy-
hir, diras, niweidiol, echryslawn;
annedwydd, gi-esynol, annuwiol :— s.
drwg, anf adrwydd, ysgelerder, niwed,
dry^yd, afiwydd, anffawd, trychin-
eb, adfyd, asgen ; direidi ; mall, clef-
yd, haint : — ad. yn ddrwg ; yn anfad.
Evil-affected, z-fl-a-ffec'-ted, a. dryg-
wyllysiol ; CQn&gQmxs^=Ill-affect€d.
Evil-affection, i-fl-a-ffec'-shyn, s. dryg-
chwant, drygnwyd, drygwyn, drwg
ewyllys, drwg duedd.
Evil-boding, i-tl-bo'-ding, a. drygargoel-
us ; yn darogan drwg.
Evil-doer, i-fl-di«'-yr, s. drygweithred-
ydd, drwg weithredwr, diygddyn.
Evil-eyed, i'-fl-eid, a. dryglygeidiog,
llygadf all ; eiddigus, centigenus,
drygfrydig.
Evil-favoured, i-fl-ffe'-fyrd, a. dybryd,
gwrthun, anhardd, hagr, anosgeddig.
Evil-minded, i'-fl-mein-ded, a. diyg-
frydig, drygf wriadol ; centigemis, dy-
gasog, maleisus, gelynol, drygionus.
Evilness, i'-fi-nes, s. drygioni, anfad-
rwydd ; drwg ; dryganiaeth.
Evilspeaking, i-fl-spz'-cing, s. athrod,
enUib, drygair, goganair, cabl, absen,
gogan, difenwad.
Evilworker, i'-fl-wyrc-yr, s. drygweith-
iwr, drwgweithredydd, un drygionus.
Evince, i-funs', v. a. arddangos, profi ;
amlygu, eglurhau ; dilys brofi.
Evincible, i-fun'-su-bl, a. profadwy, hy-
brawf, dangosadwy, arddangosadwy.
Eviration, ef-i-re'-shyn, s. dysbaddiad,
anwriad, efnuchiad.
Eviscerate, i-fus'-syr-et, v. a. diberfeddu,
dadberf eddu ; chwiUo 'r perf edd.
Evitable, ef'-i-tybl, a. gocheladwy.
o, llo; u, dull; w, »wn; w, pwn; y, yr; 5, fel tshj j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
EXAC
280
EXAM
Evitate, ef'-i-tet, v. a. gochel, ysgoi,
diangc, gwagelyd.
Eviternal, ef-i-tyr'-nyl, a. hirfodol, hir-
barhaol. ,
Evocate, ef '-6-cet, ) v. a. galw allan,
Evoke, i-foc', J galw o'r naill
frawdlys i'r llall ; symmud, galw.
Evocation, ef-o-ce'-shyn, s. galwad
ymaith ; gwfs, galwad.
Evolation, ef-o-le'-shyn, s. ehediad,
adawiad, hediad ymaith.
Evolute, ef'-o-liwt, s. yinagoreU, cyn-
agorell.
Evolution, ef-6-liu!'-shyii, s. dadblygiad,
treigliad, yinagoriad, dadgorniad ;
dadblygi'es ; troellysgogiad ; dadym-
luosiant, gwrthymluosiant ; ethyniad;
gorenidas.
Evolve, i-foK', v. dadblygu, agor, ym-
agor, treiglo ; dacTenhuddo.
Evolvent, i-fol'-fent, s. dadymagorell,
gwrthymagoreU.
Evomition, ef-o-mish'-yn, s. cyfogiad,
chwydiad, gloesiad, dislJ^lgciad.
Evulgate, i-fyl'-get, v. a. cyhoeddi,
taenu, cyffredino.
Evulsion, i-fyl'-sliyn, s. pliciad, treis-
dyniad.
Ewe, iw, s. dafad ; mamog.
Ewe-lamb, iM''-lam, s. oenig, oenes, llyd-
nes, oen fenyw.
Ewer, iw'-yr, s. dyf rlestr ; ysten ; croth-
ogen.
Ewry, iw'-ri, s. dyfrlestraeth=swydd
yn y Ilys.
Ex, ecs, jJVf- o, aUan o, oddi, allan, oddi
wrth ; tra, *^tu hwnt, tros ; es-, ell-;
diweddar.
Exacerbate, eg-za'-syr-bct, v. a.
chwerwi, llidio, cyffroi, cynhyi-fu,
gofidio ; gerwino, suro ; gwaethygu.
Exacerbation, eg-za-syr-be'-sliyn, s.
chwerwad, Uidiad, ymerwiniad, cyn-
ddeiriogiad ; uchder clefyd, cyi'cli
twymyn; gerwinder.
Exacervation, eg-za-syr-fe'-shyn, s. pen-
tyiiad, crugiad, carneddiad; chwan-
egiad, mwyhS,d.
Exacination, eg-za-si-ne'-shyn, s. dad-
gnewulliad, dignewulliad.
Exact, eg-zact', a. manwl, manol, cy-
wir, cynnil, cywrain, dillyn, diclilyn,
celfydd, cyfrdo, cryno, taclus ; per-
ffaith, uniawn ; difFael, dianwadal ;
penodol ; diwyd, gofalus ; tyn, cyf-
lym ; pendant, hoUol, trwyadl ; tref n-
us : — V. mynu, dirgeisio ; gofyn,
ceisio ; codi ; codi arian ar ; crib-
ddeilio, treisfynu, treisgodi ; gor-
thrymu, gormesu ; cymmeryd.
Exacter, ) eg-zac'-tyr, «. mynwr, dir-
Exactor, j geisiwr, gofynwr ; cribddeil-
iwr, gormesydd, treisgodwr ; trethwr,
trethgeisiad, camdrethwr ; treisiad.
Exaction, eg-zac'-shyn, s. myniad, treis-
godiad ; cribddeiliad, goi-thrymiad ;
camdreth, gorfottreth, treth gribddail,
camdal, gorfottal, treth; cribddail,
gormes.
Exactly, eg-zact'-li, ad. yn gywir, yn
fanwl.
Exactness, eg-zact'-nes, s. manyldeb,
manyh-wydd, cywirdeb, cywrein-
rwydd, dichJynedd, celfyddgarwch ;
perffeitlirwydd ; taclusrwjrdd ; trefn-
garwcli ; rheoledd.
Exacum, ec'-sy-cym, s. corsganri, canri'r
gors, arlladlys y gors.
Exaggerate, eg-zaj'-yr-et, v. a. mwyhau,
chwanegu, helaethu; tryinhau; gor-
wirebu ; pentyru, dasylu.
Exaggeration, eg-zaj-yr-e'-shyn, s. mwy-
had, ycliwanegiad ; trymhM ; pen-
tyiiad ; pentwr, twr ; gormodiaith,
gorwireb.
Exagitation, eg-zaj-i-te'-shyn, s. cy-
nhyrfiad, cyifroad, cyfirawd, aflonydd-
iad, ysgydwad, aflonyddwch.
Exalt, eg-z((lt', v. a. dyrchafu, codi,
derchaf ael, aruchelu ; mawrhau, moli,
clodfori, canmawl, lu-ddoni ; pviro,
coethi.
Exaltation, eg-zol-te'-shjTi, «. dyrchaf-
iad, cyfodiad, arddercliafiaeth, dyi'ch-
afael, goruchafiaeth, ucheUant; go-
goniant, bri, arwyrain, urddas; coeth-
iad.
Examinable, eg-zam'-i-nybl, a. holadwy;
ymofynadwy.
Examination, eg-zam-i-ne'-shyn, «. hol-
iad, arholiad, holedigaeth, ymofyniad,
ymchwiliad ;.chwilfa, holfa, prawf.
Examine, eg-zam'-un, v. a. holi, chwilio,
arholi, ymofyn am, dyholi ; pwyso,
ystyried ; profi ; osio, craffu.
Examiner, eg-zam'-i-nyr, s. holwr, hol-
iedydd, arholydd, ymholwr, chwiliwr,
ymofynydd, profwr.
Examine one's self, eg-zam'-vm wynz
selff', V. n. ymlioli, hunanholi, ym-
chwilio.
Example, eg-zam'-pl, s. engraifTt,
anghraifft, engraff, cynllun, cynddelw,
cynnelw, cynddull, rliagddull, cyn-
ffiirf, cyndc&ych, cynnrych, cynneil-
wad, cynnelwad, golygwel, rhaglun.
0, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i,Uid; i, dun; o. tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
EXCE
281
EXCE
dangoseb, egluryn, siampl, sampl,
esiampl ; prawf , dangosiad.
Exampler, eg-zam'-plyr, s. cynllun:=
Sampler.
Exangulous, eg-zang'-giw-lyz, a. anongl-
og, anghonglog, anelinog.
Exanimate, eg-zan'-i-met, a. dienaid,
dif jrwyd, diysbryd, marw ; ofnog,
llwfr, digalon, Uipa, llibin, syn, lled-
feddod : — v. a. dieneidio, digaloni,
llyfrhau.
Exanimation, eg-zan-i-me'-shyn, s. di-
eneidiad, llyfrh&d, trengiad, marwol-
aeth, digalondid.
Exanthema, ec-san-thi'-my, s. brech,
tarddiant, llyfrithiad ; tarddiadau
twymynol.
Exantlation, ec-sant-le'-shyn, s. dyhys-
byddiad, gwehyniad.
Exarch, ecs'-arc, s. mechdeyrn, mych-
deyrn, rhaglaw, rhaglofydd.
Exarticulation, ecs-ar-tic-iw-le'-shyn, s.
dadgymmaliad, disgymmaliad.
Exasperate, eg-zas'-pyr-et, v. a. llidio,
digio, cyffroi, cythruddo, coddi, cy-
nhyrfu, gorddigio, chwerwi, cynddeir-
iogi ; blino, gofidio, blyngu :— a. llid-
iog, cythruddedig.
Exasperation, eg-zas-pyr-c'-shyn, s. llid-
iad, cyffroad, gorddigiad ; Hid, dig-
ofaint, chwerwedd, gerwinedd.
Exauctorate, egz-oc'-to-ret, v. a. di-
swyddo, dadlwysfuddio ; diraddio.
Excalceated, ecs-cal'-si-e-ted, a. troed-
noeth, diesgidiau, diarchenau.
Excandescence, ecs-can-des'-sens, s.
poethder, brydaniaeth, gwres, gwyn-
ias ; ffromiad ; gwylltineb, trallid.
Excandescent, ecs-can-des'-sent, a.
gwynias, poethwjm, terwyn, tanbaid.
Excantation, ecs-can-te'-shyn, s. dad-
swyniad, dadriniad, dadgyfareddiad.
Excamate, ecs-car'-net, v. a. dignawdio,
dadgnawdoli, digigo.
Excamification, ecs-car-ni-ffi-ce'-shyn,
s. dignawdiad, dadgnawdoliad.
Excavate, ecs'-ca-fet, v. a. ceuo, cafnu,
cloddio, ceudyllu.
Excavation, ecs-ca-fe'-shyn, s. ceuad,
cafniad, cloddiad ; ceudwll, twll.
Excecation, ec-si-ce'-shyn, s. dalliad.
Exceed, ec-si'd', v. rhagori, blaenori,
rhagori ar ; goruchio ; myned dros ;
chwanegu, amlhau; maeddu.
Exceeding, ec-st'-ding, a. rhagorol ; yn
rhagori ; dirf awr, tramawr, anf eidrol ;
dii-faith ; iawn, dir ; rhagorddwyn : —
ad. ia,wn=Exceedinglp.
Exceedingly, ec-si'-ding-li, ad. tra, dros
ben, tu hwnt i, yn ddirfawr, yn aruthr ;
yn dra ; yn rhagorol, yn odiaeth ; yn
anarferol; gor-, tra-, rhy-; — s. gor-
modedd, gormod, rhysedd, tragop.
Excel, ec-sel', v. rhagori, blaenori, rhag-
ori ar ; trechu ; amgenu ar ; goruch-
io ; myned tu hwnt i ; myned dros ;
codi yn uwch na ; prwysgo.
Excellence, ec'-sel-ens, \ s. rhagor-
Excellency, ec'-sel-en-si, ) iaeth, godid-
ogrwydd, ardderchogrwydd, arbenig-
rwydd, enwogrwydd ; rhagorfraint ;
goruchafiaeth, mawredd ; gwiwdeb,
rhinwedd ; bonedd, dyledogrwydd,
urddasoldeb ; anrhydedd, ui-ddas ;
gorchest, rhagorgamp.
Excellent, ec'-sel-ent, a. rhagorol, god-
idog, dewisol, campus, odiaeth, diar-
ebol, enwog, od, hynod, nodedig,
gwych ; gorchestol.
Exceutric, ec-sen'-tric, > a. afreol-
Excentrical, ec-sen'-tri-cyl, j aidd,
gwyrog ; nwyilms=-Ecceiitric.
Excentricity, ec-sen-trus'-i-ti, s. echr-
eiddigr-wydd^=Eccentricity.
Except, ec-sept', v. eithro, Uysu, gwrth-
od ; cau aUan, dyeithro ; cwlio,
achub ; anghymmeradwyo ; ammeu,
gwrthneu -.—yrp. ond, eithr, oddi
eithr, oddigerth, oddi gerth, namyn,
amyn ; o ddifiyg ; aUan o ; heb, heb
law ; oni, onid, onis, os ni, os nid ;
oni b^i, oni byddai, oni buasai, oni
bydd ; pe na, pe nad, pe nac ; anllai,
amgen.
Except her, ec-sept' hyr, pr. prp.
nemi ; ond hi.
Except him, ec-sept' hum, pr. prp.
nemo ; ond ef .
Excepting, ec-sep'-ting, p. gan eitliro;
eithr, ond, onid, oddi eithr, namyn,
heb, heb law.
Exception, ec-sep'-shyn, s. eithrad,
eithriad, namiad, Uysiad, gwrthodiad,
hebiad ; amheuad, gwrthddadl ; nam,
anach, gwrtheb ; tramgwydd ; attal-
iad ; gwadiad ; gwrth.
Exceptionable, ec-sep'-shyn -ybl, a.
eithradwy, gwrthodadwy, hylys ; i'w
wrthod, i'w lysu ; hygwl.
Exceptious, ec-sep'-shyz, a. cecrus, an-
foddog, dadleugar ; anniddig, hyg-
awdd; anynad ; hyfeiol, dreng.
Exceptive, ec-sep'-tuf, a. eithrol, dy-
eithrol, Uysiannol, gwrthodol.
Except me, ec-sept' mi, pr. prp. nem-
of ; named fi ; ond m3rfi.
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yrj ji fel tsh; j, John; »h, fel s yn eisieu; z, zel.
EXCI
282
EXCL
Except thee, ec-sept' ddi, pr. prp.
nemot ; ond tydi.
Except them, ec-sept' ddem, pr. prp.
neipoiit ; ond hwy. [ond ni.
Exce^ us, ec-sept' yz, pr. prp. nemom ;
Except you, ec-sept' iw, pr. prp. nem-
och ; ond chwi.
Excerebrose, ec-syr'-i-bros, a. diymen-
ydd, dif enydd ; disynwyr.
Excern, ec-syrn', v. a. hidlo, arlloes,
oythu ; chwysu allan.
Excerp, ec-syrp', v. a. pigo, dethol,
dichlynu, ethol; cwlio.
Excerption, ec-syrp'-shyn, s. pigiad,
detholiad, devrisiad, casgliad.
Excerpts, ec-syrpts', s. pi. pigion, deth-
olion, lloffion.
Excess, ec-ses', s. gormodedd, gormod,
rhysedd, tra, rhy, arddigonedd,
anghynimes; anghymmedroldeb, wt-
tres, gloddest ; amryfusedd ; gor-
moddiaeth ; eithaf, eithafedd.
Excessive, ec-ses'-suf, a. gorniodol, gor-
mod, diifawr, rhyfawr, tra, rhwy ;
tu hwnt i fesur; anghymmedrol,
anghymmesur ; {mfeidrol ; amryfus ;
afresymol; angerddol; eithaf; ter-
fyn ; tra-, gor-.
Excessively, ec-ses'-suf-li, ad. yn or-
modol ; tu hwnt i fesur ; rhy-, tra-.
Exchange, ecs-gcnj', v. a. newid, cyf-
newid, ifeirio, cyngwerthu ; traf nidio ;
arallu ; cyfechwyn : — s. newid, cyf-
newid, cyfnewidiad, newidwriaeth,
cyfwerth, cyfechwyn ; newidfa, cyf-
newidf a, traf nidf a, newitty ; Uythyr
cyfnewid.
Exchangeable, ecs-^en'-jybl, a. nevsdd-
iadwy ; cyf newidiol, newidiol.
Exchequer, ecs-^eo'-yr, s. trysorlys, cyll-
idlys, argedfa, argedlys, syUtty, y diy-
sorfa : — V. a. argedlysio, cyUidlysio.
Exchequer-bills, ecs-^ec'-yr-bulz, s. pi.
argedleni, dylion y syUtty, dylebion y
cyllidlys, dylebion y trysorlys.
Excipient, ec-sup'-i-ent, s. eithrwr,
gwrthodwr, llysiannwr.
Excisable, ec-sei'-zybl, a. cyUidadwy,
toUadwy, trethadwy.
Excise, ec-seiz', s. cyllid, dofraeth, toll,
treulged ; treth, ardxeth : — v. a. cyU-
ido, treulgedu ; trethu, tolli, ardrethu.
Exciseman, ec-seiz' -myn, s. cyUidydd,
treulgedwr, toUydd, dofraethwr, ceis-
iad; chwilgi.
Excision, ec-sizh'-yn, s. trychiad,
trwch, amdrychiad ; diwi-eiddiad, di-
frodiad, dystryw, dinystr.
Excitability, ec-sei-ty-bul'-i-ti, s. cyn-
hyrfiolrwydd, cyflFroadoldeb.
Excitable, ec-sei'-tybl, a. cynhyrfiadwy,
annosadwy, hyfirawdd.
Excitant, ec-sei'-tynt, s. coethed, cyn-
hyrfydd, cyffroydd, cyffrodydd.
Excite, ec-seit', v. a. cyffroi, cynhyrfu ;
annog, cymheU, dirgymheU, ennyn,
annos, hysio ; ysbarduno, symbylu ;
deffroi, dihuiio; codi; gwneuthur;
bywiogi.
Exciter, ec-sei'-tjrr, s. cynhyrfydd, an-
nogwr ; coethed, coethgyffer.
Excitement, ec-seit'-ment, s. cyffroad,
cynhyrfiad, cyffro ; deffroad ; annog-
iad, annosiad, annogaeth, ysgogiad,
cyffrawd ; annogrwydd.
Exciting, ec-sei'-ting, p. cyffroedig, cyn-
hyrfiedig :— «. cynhyrfiad ; annogiad,
cyffroad.
Exciting causes, ec-sei'-ting co'-zus, s. pi.
heintgyrcholion=cyfferi a gynnyrch-
ant eithafedd clefyd.
Excitive, ec-sei'-tuf, a. cyffroawl, cyn-
hyrfiol.
Exclaim, ecs-clem', v. n. gwaeddi,
bloeddio, banllefain, crochwaeddi, do-
lefain, gwaeddolef; garmio, gawri,
ysgi-echian, diaspedain, ysgarmain,
germain, dysgrio; Ueisio, ebychu;
bugunad :— s. gwaedd, bloedd, ban-
Ilef, crochwaedd ; dadwi'dd.
Exclamation, ecs-cly-me'-shyn, s.
gwaedd, bloedd, dolef, crochlef, cri,
crochlais, gorfloedd, dirwaedd, arddo-
lef , gawr, aedd, ysgri ; dwndwr ;
gwrthlef ; bugunad ; gwaeddolef, dir-
lais ; ebychiad, dirleisiad ; rhyfeddeb,
syneb, rhyfeddnod, synnod=!
Exclamative, ecs-clam'-y-tuf, ) a.
Exclamatory, ecs-clam'-y-tyr-i, j bloedd-
iol, dirleisiol, gwaeddfan, ysgrechol,
banllefus, croch, ban, uchel; ebych-
iadol, synfawr.
Exclude, ecs-cliwd', v. a. cau allan ;
Uysu, gwrthod ; gwahardd ; attal,
rhwystro, Uudflias ; coelio ; anghym-
meradwyo; neillduo, dydoli; cythu,
ysweilio; esgymu.
Exclusion, ecs-c]iu''-zhyn, s. bwriad
allan; llysiad, gwrthodiad, eithrad;
gwaharddiad ; attaliad, cothiad ; es-
gymiad ; anghyffrediad ; chwydredd.
Exclusive, ccs-cUw'-suf, a. aUgauadol,
allgauedigol ; esgymol ; anghyffred,
anghynnwysedig ; eithrol, neillduol ;
oddi eithr, heb law.
Exclusively, ecs-cUV-suf-li, ad. yn
a, fel a yn tad; a, cam; e, ben ; e, pen; t, Uid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
EXCR
283
EXEC
neillduolj o'r neilldu ; ar ei ben ei
huii ; heb, heb law, oddi eithr, oddi-
gtrth, eithr.
Excogitate, ecs-coj'-i-tet, v. a. dychym-
uiygu, dyfeisio, crebwyllo; llyfelu,
uieisio ; craff-ddychymmygu ; inyfyr-
io, dwys fyfyrio.
Excogitation, ecs-coj-i-te'-shyn, ». dy-
chyniuiygiad, dyfeisiad, crebwylliad;
tlychymmyg, dyfais, crebwyll; my-
fyrdod ; llyfeliad, lueisiad.
EK-comniissaiy, ecs-com'-mus-syr-i, s.
diweddar weinidog, esbrwyadur.
Ekcoinmunicate, ecs-com-miw'-ni-cet,
i-y. a. esgymmuno, ysgyminuno, digym-
ouiino ; tori allan o gyuimundeb ; gwa-
liardd cynimun i ; diarddel : — s. es-
gymmuiiddyn, ysgmmnnddyn, yr es-
gymmun, esgymmunai ; y diarddeled-
ig- . . ,
Ef^communication, ecs-com-miw-ni-ce -
^liyn, s. esgymmundod, ysgymmun-
dod ; esgymiuuniad ; diarddeliad.
Excoriate, ecs-co'-ri-ct, v. a. blingo, di-
LToeni, pilio ; ysbelwi, rliathu, rhwb-
10 :— a. bliugedig; digroen, diresgl.
Excoriation, ecs-co-ri-e'-sliyn, s. bling-
iad, digroeniad, piliad, dirisgliad ; ys-
belwad, rhwlliad, rhathiad; ysbeil-
iud.
ExCortication, ecs-cor-ti-cc'-shynj s. di-
risgliad, dirisgiad, piliad, dadrisgliad.
Excreate, ecs'-cri-et, v. a. hoclii, hoch-
boeri, crachboeri ; ysoai-tliu ; carthu
gwddi.
Exoreation, ecs-cri-e'-sliyn, s, hochiad,
hocliboeriad ; hoch, liocliboer.
Excrement, ecs'-cri-ment, s. ysgarth,
toin, aul, ysgoth, ammliuredd, syrth,
chwydi', ysbwrial.
Excreuiental, ecs-cri-men'-tyl, )
Excrementitious, ecs-cri-men-tish'-yz, )
a. ysgaiihol, ysgothlyd, cai-thionUyd,
ysgotliol, ystlomol ; tomlyd, bawlyd.
Excresence, ecs-cres'-syns, ) *. gor-
Excrescency, ecs-eres'-sen-si, ) thwf,
hwrwg, twddf, oddfyn, gordwf, gor-
thyliant; dafaden.
Excrescent, ecs-cres'-sent, a. gorthyfol,
oddfog, tyddfol ; gormodol, afreidiol.
Excrete, ecs-crtt', v. a. arllwj^s, arloesi,
cythu, esgothi, ysgai-thu.
Excretion, ecs-cri'-shyn, s. ysgarthiad,
arUwysiad, ymarUoesiad ; ammhur-
edd.
Excretive, ecs-cri'-tuf, a. ysgarthbair,
ysgothbair; ysgai-thol, ai-Uwysol, es-
gythiadol.
Excretory, ecs-crt'-tyr-i, a. ysgarthbair
=Excetive :—s. ysgothell, ysgarthell,
esgothbib, piboll ysgarthu.
Excruciable, ecs-critZ-shi-ybl, a. poen-
adwy, hyboen; poenus, aiteithiol.
Excruciate, ecs-crt</-shi-et, v. a. poeni,
dirboeni, arteithio, dargystuddio.
Excruciation, ecs-cra'-slii-e'-sliyn, s.
poenedigaeth, arteithiad; poen, ar-
taith, ing, gwasgfa.
Excubation, ecs-ciw-be'-shyn, s. nos-
wyliad.
Exculpable, esc-cyl'-pybl, a. difeiadwy,
esgusadwy, diheuradwy.
Exculpate, esc-cyl'-pet, v. a. difeio, es-
gusodi, diheuro, glanhau, cyfiawnhau,
dieuogi ; rliyddhau.
Exculpation, ecs-cyl-pe'-shyn, s. difeiad,
esgusodiad, cyfiawnh^d; ymesgusod-
iad, ymddiheiu-i&d.
Excunent, ecs-cyr'-rent, a. aUanred,
esredol, aUredegol.
Excursion, ecs-cyi''-shyn,s. gwib,crwydr,
gwibdaith, ynidaith, tramp, tram-
daith, tramgyich, gwibfa, gv.'ibred;
crwydriad, gwibiad, tramwyad, dar-
ymrediad; ysgoad, dywanfa; hytyiit.
Excursive, ecs-cyr'-suf, a. gwibiol,
crwydrol, amredol, tramwyol, tramp-
iol; crwydredig.
Excusable, esc-ciw'-zybl, a. esgusadwy,
esgusodol; maddeuadwy.
Excusableness, ecs-eiw'-zybl-nes, s. es-
gusolder, esgusolrwj'dd.
Excusation, ecs-ciw-ze'-shyn, s. esgus,
esgusawd, diheuriad, esgusodiad.
Excusatory, ecs-ciw'-zy-tyr-i, a. esgusol,
esgusodol, diheurol.
Excuse, ecs-ciwz', •». a. esgusodi, diheu-
ro ; maddeu, difeio, glanhau, cyfiawn-
hau, amddifl'yn ; asswyno, esswyno.
Excuse, ecs-ciws', s. esgas^= Excusation;
rhith, cyfrith, ffuant, ffug ; esswyn,
ymasswyn.
Execrable, ecs'-i-crybl, a. melldigaid,
meUdigedig; esgymmun, ysgeler,
echryslawn, atgas, anfad, cas, f£aidd,
diiiaid, diras, dyhir.
Execrate, ecs'-i-crtt, v. a. melldigo,
melldithio, rhegi; ffieiddio, casaii,
trachasiiu.
Execration, ecs-i-cre'-shyn, s. Eielldith-
iad, rhegiad ; melldith, rheg ; fBeidd-
iad.
Execratory, iecs'-i-cra-tyr-i, *. melldith-
eg, fliui meUdithiad.
Execute, ecs'-i-ciwt, v. gwneuthur,
gwneyd, cyflawni, cwblhau ; swydd-
«, llo; u, dull; w, swn ; w. pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yneisieu; z, zeL
EXEM
284
EXER
wasanaethu ; dienyddio, inarwol-
aethu, lladd ; crogi ; effeithio ; llof-
nodi ; cadarnhau.
Executer, ecs'-i-ciw-tyr, s, gwneuthnr-
ydd, cyflawnwr, cwblhawr.
Execution, ecs-i-citiZ-sbyn, s. gwneuth-
uriad, cyflawniad, cwblhad, gweiii-
yddiad, goberiad ; dienyddiad, ar-
taith ; crogiad ; dystryw, lladdf a ;
effaith ; attaf ael ; attafaeleb, gaf aeleb,
grwarant.
Executioner, ecs-i-ciw'-shyn-jrr, s. dien-
yddwr ; crogwr ; dialeddwr ; lladdwr,
dieneidiwr; gwneuthurydd, cyflawn-
wr.
Executive, ecs-ec'-iw-tuf, a. gwneuthur-
ol, cyflawniadol, gweinyddol, gweith-
redol, goruchwyliaethol : — s. swyddog
gweinyddol, gweinyddwr y gyf raith ;
gweinidydd; gweinyddiaeth, gwein-
ifiaeth.
Executor, egz-ec'-iw-tyr, s. olweinydd,
cymmynweinydd, gwyllysweinydd,
gweinydd ewyllys, goruchwyliwr
Uythyr cymmyn, cyoimyniadur,
gweinyddwr, gweinifiad, ysgutor.
Executorial, egz-ec-iw-to'-ri-yl, a. gwein-
yddol ; olweinyddol, cynunyuwein-
yddol.
Executorship, egz-ec'-iw-tyr-ship, s. ol-
weinyddiaeth, cymmynweiniadaeth,
gwyUysweinid ; cymmyniadaeth, ys-
gutoriaeth ; swydd olweinydd.
Executory, egz-ec'-iw-tyr-i, a. swydd-
weinyddol ; i'w ddwyn i ben.
Executrix, egz-ec'-iw-trics, s. olwein-
yddes, cymmyn weinyddes, gweinydd-
es Uythyr cymmyn, ysgutores.
Exedra, eos-i'-dry, s. cyntedd, porth ;
ymddyddanfa ; portheisteddfa.
Exegesis, ecs-i-j i'-sus, s. egluriadaeth,
esboniadaeth, deongUaeth; esboniad,
deongliad, eglurhfi,d ; eglurdraith.
Exegetical, ecs-i-jet'-i-cyl, a. eglurhaol,
egluriadol, esboniadol, deongUadol.
Exegetics, ecs-i-jet'-ics, s. egluriadaeth,
esboniadaeth ; dwyfyddiaeth egluriad-
ol.
Ex-emperor, ecs-em'-pyr-yr, s. diweddar
amherawdwr, ymherawdwr anorsedd-
^og.
Exemplar, egz-em'-plyr, s, cynUun, cyn-
ddelw, cyndduU, cynnelw, cynflfurf,
egluryn, rhaglun, cynddrych, dangos-
eb, engraifft, engraff, sampl; tyst-
brawf.
Exemplar-of -rhetoric, egz-em'-plyr-of-
ret'-yr-ic, s. egluryn firaethineb.
Exemplariness, egz'-em-plyr-i-nes, ♦
Exemplarity, egz-em-plar'-i-ti, | '
engreifftioldeb, engi-aifoldeb, cynael-
wedd ; teilyngdod, gwiwdeb ; hynod-
rwydd.
Exemplaiy, egz'-em-plyr-i, a. dilsmwiw,
canlynwiw ; engreiffbiol, engrafifol j
adlunol ; nodedig, hynod ; ai'dderchog,
godidog, rhagorol, digymhar, anghy-
mharol, dihafal, heb ei fath ; teilwng,
gwiw ; eglurhaol.
Exemplification, egz-em-pli-ffi-ce'-shyn,
s. engreiflFfciad, engraffiad ; cynnd-
wad, dangosiad, eglurhad, darluniadj
tystbrofiad ; cyfysgrif , cysgrif, cys-
grifen, adysgrif , tystysgrif.
Exemplify, egz-em'-pli-iiei, v. a. eng-
reifftioH, engrafiFu, egluro, dangcs,
arddangos ; profi, tystbroti ; adys-
grifio, tystysgi'ifo.
Exempt, eg-zemt', v. a. rhyddhau, di-
rwymo, esgusodi ; breinioU : — a.
rhydd, afrwym ; esgusodol ; breinid ;
didreth: — s. rhyddai ; esgusodog; m.
rhydd. '
Exemption, eg-zem'-shyn, s. rhyddhM ;
rhyddid, trwydded ; braint ; afrwym-
iad, breiniad.
Exenterate, eg-zen'-tyr-et, v. a. diher-
f eddu, dadberf eddu .
Exequater, ecs-i-cwe'-tyr, s. cydnabydd-
eg.
Exequial, ecs-i -cwi-yl, a. angladdol, ar-
wyliannol.
Exequies, ecs'-i-cwtz, s. pi. arwyl, ar-
wyliant, defodau angladdol, arwyl-
ddefodau.
Exercent, eg-zyr'-sent, a. arferiadol;
preithic4.
Exercise, ec'-syr-seiz, s. ymarfer, ymar-
feriad, ymadferth, ymrwysiad, preith-
lad ; gorchwyl, gwaith, goruchwyl-
iaeth, trafferth ; arf er, cynnefindra ;
llaf ur ; ymbreithiad, difyrwaith ;
gwneuthuriad, cyflawniad, gweithred-
iad ; egniad, ymegniad ; ymdrech ;
arferiad, defnyddiad; ymadf erthiad ;
trin, triniaeth, arferiaeth ; tasg, dogn,
gwers ; cynwaith ; preithiadur ; prof-
, waith, tasgwaith, dogiiwaith ; eirf-
driniad : — v. arfer, ymarfer, cynnef-
ino, ymarfer ft ; gwneuthUr, cyflawni,
gweithredu, preithio, ymadferthu,
ymrwyso; golafurio, ymbreithio, di-
f yr weithio ; dysgu, hyfl'orddi, dys-
gyblu; trin; profi; ymegnio; defn-
yddio ; ymdrin, ymgampio ; anes-
mwytho.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen ; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn bwy; o, lion;
EXHI
285
EXIS
Exercitation, eg-zyr-si-te'-shyn, s. ym-
arferiad, praith, cynnefiniad, defn-
yddiad, arf eriad; treitlisylwad, preith-
nodiad.
Exert, eg-zyrt', v. a. egni'o, ymdrechu,
ymorchestu, ymroi ; dygnu, ephorthi,
eryfain; arfer, defnyddio.
Exertion, eg-zyy-shyn, s. ymegniad,
ymdrechiad, ymorchest, ymroddiad ;
cais, cynnyg, dargais, ephorth ; dy-
nygiad ; arferiad ; gwneuthiiriad.
Exesion, eg-zi'-zhyn, s. trygnoad.
Exestuation, eg-zes-?iw-e'-shyn, s. berw-
ad, ymferwad, crychias, brydiant.
Exfoliate, ecs-fio'-li-et, v. n. crisbUio,
ymbilio ; fflochenu, ysgyrioni, delltu.
Exfoliation, ecs-fio-U-e'-sliyn, s. crisbU.-
iad, pUiad ; fflocheniad, deUtiad.
Exfoliative, ecs-ffci'-li-y-tuf, a. fflochen-
ol, ysgymionol, crisbiliadol : — s. ffloch-
enai, ysgyrnionai, crisbilydd.
Exhalable, ecz-he'-lybl, a. tarthiadwy,
ageradwy, hydarth.
Exhalation, ecs-liy-le'-shyn, s. tarthiad,
anweddiad, ageriad; taiih, anwedd,
mygdarth, agerdd, ager, anwydd,
tawch ; mws.
Exhale, egz-hel', v. a. tarthu, anweddu,
agerddu, ageru, anwyddo; anadlu
aUan ; gwehynu ; anadlu.
Exhaust, egz-host', v. a. dyhysbyddu,
gwacau, hyspu, dysychu ; gwehynu,
gwaUofi ; merthu, blino, Uuddedu : —
a. dyhysbyddedig ; dyhysbydd, gwag,
hysp ; blin, lluddedig.
Exhaustible, egz-hos'-tu-bl, a. hysbydd-
adwy, gwagadwy.
Exliaustion, egz-hos'-^yn, s. dyhys-
byddiad, gwac&d, gwehyniad, gwall-
ofiad ; gwaUofawd, gwahen ; Uyf erth-
iad, lluddedigrwydd, blinder.
Exhaustless, egz-host'-les, a. anhys-
byddadwy, annysbyddadwy, anwe-
hynedig ; anhydraul, diddarfod.
Exheredate, egz-her'-i-det, v. a. dadetif-
eddu, didattrefu ; dihawlio, difedd-
iannu.
Exliibit, egz-hub'-ut, v. a. dangos, ar-
ddangos, gosod allan ; rhoddi, cyn-
nyg ; cjrflwyno ; darlunio, amlygu : —
8. prawfysgiif, gweithred.
Exhibiter, egz-hub'-i-tyr, s. dangoswr,
arddangosydd ; cyflwynydd.
Exhibition, egz-hu-bish -yn, s. arddang-
Dsiad, dangosiad ; arddangosfa ; cyn-
nrychiad, amlygiad, agoriad; dogn,
t&l, cyfarwys, gwobr ; clasged, llen-
fudd; taledjgaeth, daffar.
Exhibitioner, ecs-hu-bish'-yn-yr, s. clas-
gedog, clasfuddiog, llenfuddiog.
Exhibitive, egz-hub'-i-tuf, a. dangosol;
cynddrychiadol, darluniedigol.
Exhilarate, egz-hul'-yr-ct, v. a. Uoni,
sirioli, Uawenhau, bywiogi.
Exhilaration, egz-hul-yr-e'-shyn, s. llon-
iad, Uawenh^d, bywiocid.
Exliort, egz-hort', v. annog, cynghori,
cynihell ; rhybuddio ; erfyn ar, eiriol,
atolwg, dymuno ; cynhyrru, dyddanu.
Exhortation, egz-hor-te'-shyn, s. annog-
aeth, cynghoriad ; cynghor, rhybudd ;
dymuniad, cysur, dyddanwch.
Exhortative, egz-hor'-ty-tuf, ) a. an-
Exhortatory, egz-hor'-ty-tyr-i, J nogol,
cynghor ol ; rhybuddiol.
Exhumation, ecs-hiw-me'-shyn, s. dad-
gladdiad, diddaiariad; codiad o'r
bedd.- [siccate.
Exiccate, ec-sic'-cet, v. a. syehu^JE'a;-
Exigence, ecs'-i-jens, ) s. angen, rhaid.
Exigency, ecs'-i-jen-si, j eisieu, angen-
octyd, eisiwed, anhebgoredd, dimi,
achos, achlysur ; cyfyngder, ing,
caledi.
Exigent, ecs'-i-jent, s. rheidwys, dirwys ;
dirangen; dirneges ; achlysur ; terfyn :
—a. angenrheidiol, rheidus, angenog;
cyfyng, tiawd.
Exigenter, ecs'-i-jen-tyr, s. rheidwysiwr,
rheidwysiadur=swyddog yn y deflys.
Exigible, ecs'-i-ji-bl, a. gofynadwy.
Exiguity, ecs-i-giit/-i-ti, s. bychander.
Exile, ec'-seil, s. alldudiaeth, alldrod- ^
iaeth, deol ; aUdudiad, allwladiad, de-
oUad, difroad ; alldud, gwr deol, gwr
aUfro, alldrawd, allwlad, difro,
gorthordd, carddenyn :— /. alldudes,
deoles.
Exile, eg'-zeil, v. a. alldudio, deol, all-
drodio, allwladu, carddu, difroi: — a.
main ; eiddil ; cul ; manw.
Exilement, eg-zeU'-ment, s. aUdudiad,
alldrodiad, allwladiad, deoliad, di-
froad, alldudiaeth.
Exilition, ec-si-lish'-yn, s. ffrystiad ; es-
neidiad, esdarddiad.
Exility, eg-zul'-i-ti, s. meinder ; eiddil-
wch ; teneuder, manwedd.
Eximious, eg-zum'-i-yz, a. rhagorol, ar-
dderchog, gwych, godidog.
Exinanition, eg-zun-y-nish'-yn, s. gwac-
&d ; arUwysiad ; difeddiad, dielwad ;
colled, amddifadrwydd.
Exist, eg-zust', v. n. bod, hanfod ; byw;
bydio, byddu, syddu ; aros ; flynnu.
Existence, eg-zus'-tens, s. bod, hanfod;
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel b yn eisieu; z, zel.
EXOR
286
EXPA
endid, hanf odiad ; bywdeb, bywyd ;
parliad ; haniad ; hanfodaeth.
Existent, eg-zus'-tent, "1 a. yn bod, yn
Existing, eg-ziis'-ting, f .hanfod; han-
f odol ; liaiif odedig ; ar gael ; presen-
nol.
Exit, ec'-sut, s. ymadawiad, mynediad
allan, edfynt, edfyn ; edfynediad ; di-
wedd, terfyn, dyben ; marwolaeth,
trangc, trangcedigaeth.
Exitial, eg-zish'-yl, ) a. angeuol, mar-
Exitious, eg-zisli'-yz, j wol, niweidiol,
dinystriol.
Ex-minister, ecs-mun'-us-tyr, s. diwedd-
ax weinidog ; goweinidog ; gweinidog
heb fod mewn swydd.
Exoccetus, ecs-o-si'-tys, s. hedbysg, ehed-
bysg.
Exode, ec'-sod, ) s. cynghload,
Exodium, ec-so'-di-ym, ) diwedd
chware (yn chwaryddiaeth y Groeg-
iaid a'r Rhufeiniaid).
Exodus, ec'-so-dys, ) s. ymadawiad, my-
Exody, ec'-so-di, ) nediad allan, ed-
fynt, mynediant; Ecsodus=ail lyfr
Moses.
Ex-official, ecs-oflf-ish'-yl, a. swyddogol,
awdurdodol.
Exogen, ecs'-o-jen, s. eUdwf, esdwf, ell-
dyflys, esdyflys.
Exogloss, ecs'-o-glos, s. elIdafod=math
ar bysg.
Exolution, ec-s6-li«/-shyn, s. Ilac3,d y
g'iau.
Exolve, eg'-zolf, v. a. rhyddhau, llacau.
Exomphalos, ecs-om'-flfy-los, s. bogeil-
freg, bogeldor, bogelwst, torfogel.
Exonerate, eg-zon'-yr-rt, v. a. dad-
Iwytho, difeichio ; rhyddhau ; es-
mwythiiu; difeio.
Exoneration, eg-zon-yr-e'-shyn, s. dad-
Iwythiad ; rhyddhid ; difeiad.
Exophthalmia, ec-soff-thal'-mi-y, s.
llygadchwydd, llygadwm.
Exophylous, ec-so-ffiil'-yz, a. deilnoeth,
esddeiliog.
Exoptation, ec-sop-te'-shyn, s. awydd,
chwant, blys, aingc, hiraeth, argyU-
aeth.
Exorable, ec'-so-rybl, a. dyhuddadwy,
cymmodadwy, hynaws, hyblyg ; tyner.
Exorbitance, eg-zor'-bu-tyns, )s. an-
Exorbitancy, eg-zor'-bu-tyn-si, ) ferth-
oldeb, dirfawredd, gormodedd ; afreol-
aeth; afresymoldeb; anweddolrwydd;
cyfeiliornad.
Exorbitant, eg-zor'-bu-tynt, a. diifawr,
gormodol, anferth, anghymmesur ;
anghymmedrol, afresymol ; , afreolus j
arutlir, anweddol.
Exorcise, ec'-sor-seiz, v. a. tyngedu,
cyfareddu, swyno ; bwrw allan gyth-
reuliaid ; consurio ; dadswyno, dad-
reibio.
Exorcism, ec'-sor-stizm, s. tyngediad ;
consuriaeth ; swyn-gyfaredd, dadreib-
iad.
Exorcist, ec'-sor-sust, s, tyngedwr,
aswynwr ; consuriwr.
Exordial, eg-zor'-di-yl, a. rhagarweiniol,
rhaglithiol, rhagymadroddol, arwein-
iol.
Exordium, eg-zor'-di-ym, s. rhagym-
adrodd, cynarawd, rhaglith, cynaraeth,
rhagdraith.
Scornation, ec-sor-ne'-sh^, s. addurn-
iad, harddiad, tacliad, trwsiad, pryd-
ferthiad ; addurn, harddwch.
Exorrliiz, ec'-sor-ruz, \s. es-wraidd,
Exorrhiza, ec-sor-ri'-zy, j eU-wreiddyn,
esrith, allanrith.
Exortive, eg-zor'-tuf, a. dwyreol, codiad-
ol, esgynol ; dwyreiniol, dwyrain.
Exosmose, eg-zos'-moz, s. esnwyad, ell-
nwyad, eUyrthiad.
Exosseous, eg-zosh'-yz, a. diesgym,
aesgymiog.
Exostome, ec-sos-tom'-i, s. elldrydded,
ellagor, esorel.
Exostosis, ec-sos-to'-sus, s. mallgwrn,
gorasgwm ; gortliwf, hwrwg.
Exoteric, ec-so-ter'-ic, a. allanol, cy-
hoeddus, anghyfrin ; aUanigol.
Exotery, ec'-sii-tyr-i, s. allanedd; cy-
hoeddusrvpydd, annirgelwch. .
Exotic, eg-zot'-ic, a. aUdwf, tramor,
estronol, dieithr, alldud, aUwlad,
araUfro, pellenig, anghynnwynol :— «.
alldwf ; planigyn estronol ; estronlys ;
estronair, gair estronol : — pi. alldyfion,
alldyfolion.
Expand, ecs-pand', v. Uedu, taenu ; ym-
ledu, ymledaenu, agor, agoryd ; am-
ledu ; dadblygu ; helaethu, ymestyn.
Expanse, ecs-pans', s. eangder ; ymled-
iad, taeniad, arled, amlediad, estyn-
iad ; helaethder ; entrych ; taen,
wyre ; pefwg.
Expansibility, ecs-pan-si-bul'-i-ti, s. hy-
daenedd, amledoldeb, hydaenoldeb.
Expansible, ecs-pan'-su-bl, a. Uedadwy,
taenadwy, agoradwy, hydaen, hy-
led. ♦
Expansion, ecs-pan'-shyn, *. llediad,
taeniad, ymdaeniad, arlediad, taen,
arled, pefwg ; agoriad ; eangder, hel-
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; », Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
EXPE
287
EXPI
aethrwydd ; helaethiad, estyniad
ymchwydd.
Expansive, ecs-pan'-siif, a. ymdaenol
jrmledol, taenol, eangol; helaetk
eang ; hydaenol, hyledol.
Eifpatiate, ecs-jie'-shi-et, v. n. ymhel-
aethu, ymeangu, ymdaenu, ymwas
gara ; crwj-dro.
Expatiation, ecs-pe-shi-e'-shyn, s. ym-
helaethiad, yineangiad ; ymroddiiid.
Expatiator, ecs-jje'-shi-c-tyr, s. ymliel-
aethwr, ymeangwr, ieithciiwyddwr.
Expatriate, ecs-pe'-tri-et, v. a. alldudio,
aildrodi, allwladu, deol, difroi.
Expatriot, ecs-pe'-tii-ot, s. anghywleid-
iad, anghywlad ; alldud.
Expect, ecs-pect', v. a. dysgwyl; edrych
am ; aros, ymaros ■wrih ; cyfarc^ ;
gobeithio ; gwylio, gwylied ; ystyried.
Expectable, ecs-pec'-tybl, a. dysgwyl-
iadwy ; i'w ddysgwyl.
Expectance, ecs-pec'-tyns, ) s. dys-
Expectancy, ecs-pec'-tyn-si, f gwyliad,
dysgwyliaeth ; yr hyn a ddysgwylir ;
gobaith.
Expectant, ecs-pec'-tynt, a. dysgwylgar ;
dysgwyliedig : — s. dysgwyliwr ; ym-
arosydd.
Expectation, ecs-pec-te'-shyn, s. dys-
gwyliant, dysgwyl ; gobeithiad ; ym-
arosiad ; gobaith ; liiraeth ; rhagolwg ;
ymddiried.
Expectorant, ecs-pec'-to-rynt, a. poer-
bair, hachboerol, pasboerol : — s. poer-
gyffer, hochgyffyr, poerbair.
Expectorate, ecs-pec'-to-ret, v. a. pas-
boeri, hochboeri, hochi ; taflu ; poeri.
Expedience, ecs-pi'-di-ens, ) s. addas-
Expediency, ecs-pi'-di-en-si, ) rwydd,
cymhwysder ; cyfleusdra ; buddiol-
deb ; anturiaeth.
Expedient, ecs-pi'-di-ent, a. cyfaddas,
cyniliwys, addas, cymmesur ; cyfleus ;
llesol, defnyddiol ; angenrheidiol : —
s. ffordd, niodd, dyfais, dychyramyg,
trafn, ymdro.
Expeditate, ecs-ped'-i-tct, v. a. pet-
trychu, pettori ; tori gwadnau traed
blaen own.
Expedite, ecs'-pi-deit, v. a. brysio,
prysuro, fifrystio, cyflymu ; rhwydd-
hau, dirwystro ; parotoi ; cry sic -.—a.
brysiol, ebrwyddol, dyfrysiol ; cyflym,
esgud, gweisgi, bywiog, heini, parod.
Expedition, ecs-pi-dish'-yn, s. brys,
prysurdeb, fFi-wst, cyflymder, buan-
der, ffysg ; brysiad, ftuUiad ; rhyfel-
gyrch, cyforddwy, cadrwyst, hynt fil-
wraidd; llyngesgyrch; hynt, taith,
cyrch, rhuthr; UyfasgjTch, train-
gyrch ; cadgyrchiad, cadfrysiad.
Expeditious, ecs-pi-dish'-yz, a. brysgar,
ebrwydd, cyflym, gweisgi, buan,
prysur, gwisgi, ffest, chwai, mwth,
lieinif, chwimmwth, siongc, ffroddus.
Expel, ecs-pel', v. a. bwrw aUan ; ym-
lid ymaith ; cythu, ffwyro, tarfu, ys-
beUo ; deol, alltvidio ; gwrthod.
Expend, ecs-pend', v. treulio, gwario,
costio ; defnyddio ; talu ; ysu, difa.
Expenditure, ecs-pen'-di-gyr, ) s. traul.
Expense, ecs- pens', ) cost;
gild ; treuliad, costiad, gwariad, treul-
iawd ; t&l.
Expenseless, ecs-pens'-les, a. didraul,
digost ; rhad.
Expensive, ecs-pen'-suf, a. treulfawr,
costus ; drud, prid ; afradlawn, treul-
gar; hael.
Experience, ecs-pi'-ri-ens, s. profiad,
ymbrawf, prawf, praw; ymarfer,
cynnefindra, ymarferiaeth ; cyfar-
wyddyd, hyfedredd, gwybodaeth ;
praith ; prawf wybodaeth : — v. a. profi,
ymbrofi k ; deall ; teimlo ; clywed ;
gwybod drwy brofiad.
Experienced, ecs-pi'-ri-enst, a. profedig;
a brofwyd ; yn gwybod llawer ; hy-
fedr, gwybodus, cyfarwydd.
Experiment, ecs-per'-i-ment, s. ym-
brawf, prawf, profiad, prawiad, prof-
eg, argeisiad, cynnyg, cais, ymgais,
osiad : — v. ymbrofi, profi, osio, ym-
geisio, ymgynnyg ; rhoi ar brawf .
Experimental, ecs-per'-i-men-tyl, a.
profiadol, ymbrofiadol ; profedig ; ym-
arferol.
Experimentalist, ecs-per-i-men'-tyl-ust,
s. argeisiedydd, profwr, ymbrofydd.
Expert, ecs-pyrt', a. cyfarwydd, hjrfedr,
celfydd, hyddysg, hwylus, medrus,
cywraint, cynnil, campus, trylew, de-
heu, parod, cyflym, trwyadl; profed-
ig ; cynnefin, gwybodus ; — s. hyf edr-
ydd, celfyddwr, cyfarwydd.
Expertness, ecs-pyrt'-nes, s. hyfedredd,
medrusrwydd, deheuder, cywrein-
rwydd, celfyddyd, cynnildeb, hwylus-
der, parodrwydd, esgudrwydd.
Expiable, ecs'-pi-ybl, a. dyhuddadwy,
cymmodadwy ; maddeuadwy ; diwyg-
iadwy; dileadwy.
Expiate, ecs'-pi-et, v. a. dyhuddo, dad-
olychu; dyhuddo kg aberth; unioni,
iawnu, pridio; diwygio.
Expiation, ecs-pi-e'-shyn, a. cymmod.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, lel.
EXPL
288
EXPO
iawn, penyd, dyfwyn, dafFar; dadol-
ychiad, dyhuddiant, diwygiad, yni-
lanhad, ymddiheuriad ; aberth, cym-
mrodedd, boddlonrwydd.
Expiatory, ecs'-pi-c-tyr-i, a. dyhuddol,
iawnol, dadolychol, pridiol ; diwyg-
iol ; diheurol.
Expilation, ecs-pu-le'-shyn, s. anrheith-
iad, ysbeiliad ; anrhaith, difrod, lladr-
ad.
Expiration, ecs-pu-re'-shyn, s. allanadl-
iad ; yr anadl ddiweddaf ; trangc,
trangcedigaeth, marwolaeth ; anadl-
iad, tarthiad, ageriad ; tarth, anwedd,
tawch; diwedd, terfyn, ymbaid; dy-
beniad, peidiad, cload, dybendod.
Expire, ecs-pei'yr, v. anadlu allan ;
trengu, marw ; darfod, diweddu,
peidio ; tarthu, mygdarthu, agerddu,
anadlu.
Explain, ecs-plen', v. egluro, amlygu,
esbonio, deongU; dangos, dattod,
agoryd, ysblana.
Explainable, ecs-plen' -ybl, a. egluradwy.
Explanation, ecs-ply-ne'-shyn, s. eglur-
Md, esboniad, egluriad, deongliad ;
amlygiad, deongl, agoriad ; cymniod,
cydfod.
Explanatory, ecs-plan'-y-tyr-i, a. eglur-
haol, eglurol, amlygiadol, esboniadol.
Expletion, ecs-pli'-shyn, s. cyflawniad,
adgyflenwad, cwblh^d.
Expletive, ecs'-pK-tuf, a. cyflenwol, cyf-
lawniadol, adcliwanegol : — s. gair
llanw, cyflanw, cyflawnair: — pi. cyf-
lawniaid, cyflenwolion.
Expletive particle, ecs'-pli-tuf par'-ti-cl,
s. banyn llanw, banyn cyflenwol, gair
Uanw.
Expletory, ecs'-pli-tyr-i, o. cyflenwol,
cyflawniadol.
Explicable, ecs'-pli-cybl, a. egluriadwy,
esboniadwy, amlygiadwy, dattodwy.
Explicate, ecs'-pli-cet, v. a. dadblygu,
disblygu ; dattod, dadrysu, dadlenu ;
egluro, esbonio, agor.
Explication, ecs-pli-ce'-shyn, s. dadblyg-
iad ; dattodiad ; eglurMd, amlygiad.
Explicative, ecs'-pli-ce-tuf, a. eglurhaol,
amlygol ; dadblygol, dadlenol.
Explicator, ecs'-pli-ce-tyr, s. eglurydd,
egluriadur, esboniwr, deongl wr; dad-
blygwr.
Explicit, ecs-plus'-ut, a. eglur, amlwg,
goleu ; pendant, penodol, hysbysol ;
dilys, anamwys, honaid ; gwir ; claer,
agored, dihoced, rhydd ; iioeth ; dad-
blygedig.
Explicitness, ecs-plus'-ut-nes, ». eglur-
der, amlygedd, goleuder ; penodol-
rwydd, hysbysoldeb ; dilysrwydd ;
cleuder.
Explode, ecs-plod', v. ffrMcydro, ysgoi-tio,
trwydio, tniddo, beilio ; hwtio, wfil-
io ; difri'o, goganu, bychanu, cablu ;
dryllio, ymdori.
Exploder, ecs-plo'-dyr, s. firwydrydd,
ysgortiwr, trwydiwr ; hwtiwr ; gogan-
wr, dirmygwT.
Exploit, ecs-ploit', s. gorchest, gwrol-
gamp, dewisgamp, camp; gwrol-
waith ; antur.
Exploration, ecs-plo-re'-shyn, s. fforiad,
ysbeioriad, chwiliad, manylgais, ym-
ofyniad, peithiad, ysbeiant, ysbi'ad,
^ylwy ; holiad ; profiad.
Explorator, ecs'-pl6-rc-tyr, s. fiforiedydd,
ysbeior, ysbeitliiwr, syllwr, peitliior,
chwiliwr, manylgeisiwr.
Exploratory, ecs-plor'-y-tjrr-i, a. fforiad-
ol, ysbeiorol; ymofynol.
Explore, ecs-plo'yx, v. a. fiforio, ysbeio,
selu ; chwilio, chwiliena, chwilota,
holi, profi, osio.
Explorer, ecs-plo'-ryx, s. fforiwr, ysbei-
ennwr, selwr ; chwiiiedydd=^a;ptora-
tor.
Explosion, ecs-plo'-zhyn, s. ffrwydriad,
ysgortiad, truddiad, ergyd ; trwyd,
lorn, firwch, wflf, rhuthr.
Explosive, ecs-plo'-suf, a. ffrwydiiol,
ysgortiol, truddol, trystiol, ymddryU-
iol, ffrychiol.
Expoliation, ecs-po-li-e'-shyn, s. ysbeil-
iad, anrheithiad, ysglyfaethiad.
Exponent, ecs-po'-nent, s. mynegai, my-
negydd; mynegrif.
Export, ecs-po'yrt, v. a. allfori, all-
borthi, aUgludo, trawgludo, tros-
glwyddo, trosfori, mordrosi, anfon
allan.
Export, ecs'-port, s. aUforiad, aUborth-
iad; allnwydd, aUglud, trawglud:—
pi. aUf orion, allgludion ; trawgludion.
Exportation, ecs-por-te'-shyn, s. aUfor-
iad, trosforiad, mordrosiad=^a:por^, s.
Expose, ecs-poz', v. a. dynoethi, am-
lygu, annirgelu ; dadlenu ; dangoa,
dadguddio, dadenhuddo, cyhoeddi ;
agor ; flfedu, dysbelio ; darostwng ;
gosod, rhoddi, gwneuthur; peryglu;
gwaradwyddo; cyrmyg.
Expose, ecs-p6'-ze, s. eglurh&d, amlyg-
iad, agoriad.
Exposer, ecs-po'-zyr, s. dynoethydd, di-
orchuddiwr, dadguddiwr.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; «, Hid ; i, dim ; o tor, ond ei sain yn hwy ; o, llou ;
EXPR
289
EXSC
Exposition, ecs-po-zish'-yn, «. eglurMd,
egluriad, esboniad, amlygiad, deongl-
iad, agoriad ; lladmeriaeth ; dynoeth-
iad, arddangosiad, cyhoeddiad, dad-
encuddiad; sefyllfa, safle.
Expositive, ecs-poz'-i-tuf, ) a. eglur-
Expository, ecs-poz'-i-tjT-i, j haol, eg-
lurol, amlygol, esboniadol, agoriadol.
Expositoi-, ecs-poz'-i-tyr, s. eglurydd,
egliiriadur, eglurhawr, esboniwr; de-
ouglydd, lladmerydd ; eglurliad.
Expostulate, ecs-pos'-tiw-let, v. n. ym-
liw, ymliwied, cyfymliw; ymresyinu,
ymddadleu.
Expostulation, ecs-po3-tiw-le*-shyn, s.
ymliwiad, cyfyuiliw ; ymresymiad,
ymddadliad; achwyn.
Expostulatory, ecs-pos'-tiw-le-tyr-i, a.
ymliwiol, ymachwynol ; dadleuol.
Exposure, ecs-po'-zhyr, s. dynoethiad,
amlygiad, diorohuddiad, dadguddiad,
digeliad ; hoeddiad, perygliad ; cyfle-
ad ; sefyllfa ; noeth^er.
Expound, ecs-pownd', v. a. egluro, eg-
lurhau, esbonio, amlygu, agor, de-
ongU, Uadmeru ; dimad ; mynegi ;
chwilio.
Expounder, ecs-pown'-dyr, s. esboniwr,
eglurydd, deonglwr, lladmerydd. *
Express, ecs-pres', v. a. mynegi, ad-
rodd, dadgan, traethu, hysbysu, am-
lygu, dywedyd, gweyd, dyweyd, Uef-
aru, yngan ; arddangos ; darlunio,
paentio, delweddu; dynodi, arwyddoc-
au; enwi; gwasgu, gwryfio :— a. eg-
lur, amlwg, goleu ; pendant, hysbysol,
hysbys; gwir, dilys, diammeu, sicr;
croyw ; anamwys ; neiUduol, penodol ;
cywir, trwyadl : — s. brysgenad, brys-
iadur, rhedegwr, cenad ; brysgenad-
wri, brysneges, cenadwri.
Expressible, ecs-pres'-su-bl, a. mynegad-
wy, traethadwy, adroddadwy, dadgan-
adwy, hydraith; darluniadwy, hylun ;
gwasgadwy.
Expression, ecs-presh'-yn, s. mynegiad,
traethiad, adroddiad, dadganiad, am-
lygiad, dywediad; gair, ymadrodd;
dull ymadrodd; traith, mynag,
geiriad, llefariad; llafar, Ueferydd,
parabl, ebiaith; arddangosiad; dar-
luniad; gwasgiad.
Expressive, ecs-pres'-suf, a. myn^ol,
traethol, amlygol, mynegiadol ; cryf-
eiriog, dwys, gryraus, cynnwysfawr,
Ewysig ; darluuiadol ; arddangosol ;
yrym, nerthol ; ystyrbeU.
Expressly, ecs-pres'-U, ad. yn eglur, yn
amlwg; ynbendant,yn hysbys; mewn
geiriau eglur.
Expressness, ecs-pres'-nes, s. eglurdeb,
amlygder ; penodolrwydd, hysbysdod.
Exjiressure, ecs-presh'-yr, s. mynegiad,
traethiad, dadganiad, adroddiad, am-
lygiad, dywediad ; ymadrodd, gair ; .
lleferydd, goddeg; arddangosiad; nod,-
argraff, ol ; gwasgiad.
Exprobrate, ecs'-pro-bret, v. a. edliw i,-
lliwied i ; dannod ; wfftio ; beio, senu ;
coUfamu.
Exprobration, ecs-pro-bre'-shyn, s. ed-
livfiad, dannod, dannodiaeth.
Expropriate, ecs-pro'-prei-et, v. a. ar-
allu, trosi ; dadbriodoli, annaerodi,
ammherchenogi .
Expropriation, ecs-pro-prei-e'-shjm, s.
aralliad, trosiad; annaerodiad, dad-
berclienogiad.
Expugn, ecs-piion', v. a. gorchfygu, gor-
esgyn, gorthrechu, gorfod; ymlid
aUan.
Expugnation, ecs-pyg-ne'-shyn, s. gorch-
fygiad, goresgjaiiad, buddugoliaeth.
Expulse, ecs-pyls', v. a. gyru aUan,
ffwyro, tarfu, cjrthu, esbelio ; deol.
Expulsion, ecs-pyl'-shyn, s. tafliad aUan,
ymlidiad, ysbeliad, ffwyriad, yffiad.
Expulsive, ecs-pyl'-suf, a. a yro aUan ;
ymlidiol, ysbaliadol, ffwyrol, tarfol.
Expunction, ecs-pyngc'-shyn, s. dilead,
difodiad, croesiad allan.
Expunge, ecs-pynj', v. a. dileu, difodi,
diddymu; crafu ymaith; dioli, dad-
Ijrthyru ; rhwbio ymaith, dystrywio.
Expurgate, ecs-pyr'-get, v. a. puro, glan-
hau, coethi, carthu, ysgoethi.
Expurgation, ecs-pyr-ge'-shyn, s. pured-
igaeth, glanlia,d, coethiad, ysgarthiad,
pureiddiad, arllwysiad.
Expurgatory, ecs-pyr'-gy-tyr-i, a. purol,
glanhaol, coethol, pureiddiol, glan-
weithiol.
Exquisite, ecs'-cwi-sut, a. rhagorol, god-
idog, od, odiaeth, ardderchog, dewisol,
etholedig, dethol, dichlyn, dewisedig ;
manwl, diUyn, lledaais, nais, cyw-
raint, celfydd, cywir, perffaith, cyfr-
ben, trylwyr; eithaf, dygn, dwys;
by wiog : — s. coegyn, ysgogyn, mursyn.
Exquisiteness, ecs' -cwi-zut-nes, s. rhag-
oroldeb, godidogi-wydd ; manyldeb,
neisrwydd, cywreinrwydd, dichlyn-
rwydd ; dygnedd.
Exsanguious, ec-sang'-gwi-yz, a, diwaed,
anwaedog ; digocliwaed.
Exscind, ec-sund', v. a. tori ymaith.
0, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel S yn eisleu; z, zel.
T
EXTE
290
EXTO
Exsection, ec-sec'-shyii, s. trychiad, tor-
iad ymaith.
Exset-t, ec-syrt', a. prwysol, ysgythol,
tydifol ; yn sefyll allan. '
Bxsiccant, ec-sic'-cynt, a. sychol, tam-
ol; dyhyspyddol.
Exsiccate, ec-sic'-cet, v. a. sychu, tamu.
Exsiccation, ec-sic-ce'-shyn, *. sychiad,
dysychiad, tarxiiad ; tarthiad.
Exspuition, ecs-piw-ish'-yii, s. poeriad.
Exsuccous, ec-syc'-cyz, a. disug, disudd,
dinodd, sych.
Bxsuction, ec-syc'-shyn, s. sugniad.
Elxsufflation, ec-syff-le'-shyn, s. es-
chwythiad, tancliwythiad.
Extancy, ecs'-tyn-si, s. uchgodiad.
Extant, ecs'-tant, a. yn bod, yn hanfod,
ar gael ; hanfodol ; presenfodol.
Extemporal, ecs-tem'-po-ryl, i
Eixtemporaneous, ecs-tem-po-re'-ni-yz, >
Extemyorary, ecs-tera'-po-ry-ri, )
a. difyfyr, diragfyfyr, diefrydol, rhy-
gomiol; disyfyd, disyminwth, dian-
nod, diattreg.
Extempore, ecs-tem'-po-ri, ad. yn ddi-
fyfyr, yn fyrfyfyr ; heb ragfyfyrdod ;
yn ddisymmwth, yn ddiaros ; yn y
man ; allan o law ; f el y del i'w f eddwi.
Extemporize, ecs-tem'-p6-reiz, v. n. rhy-
gomio; difrydebu; llefaru 3m ddify-
fyr.
Extend, ecs-tend', v. estyn, ystyn ; 3rm-
estyn ; hwyhau, parhau, cyrhaeddyd ;
eangu, helaethu, togi, lledu, Uedaenu,
llydanu, rhythu, agor; mwyhau, go-
hirio ; rhoddi, ystofi.
Extendible, ecs-ten'-du-bl, ) a. estynad-
Extensible, ecs-ten'-su-bl, J wy; eang-
adwy ; estynol, hyled.
Extensibility, ecs-ten-si-bul'-i-ti, s, hy-
lededd, estynedd, ystynolrwydd.
Extension, ecs-ten'-shyn, s. ystyniad,
estynedigaeth ; eangiad, helaethiad,
llediad, taeniad; ymestyniad, ym-
rythiad.
Extensive, ecs-ten'-suf, a. helaeth, eang,
llydan, estynol ; mawr ; estynadwy.
Extensiveness, ecs-ten'-suf-nes, s.
helaethrwydd, eangder, estynoldeb,
llydanedd, meithder, amgyrhaeddiad,
yialediad.
Extensor, ecs-ten'-syr, s. estynor.
Extent, ecs-tent', s. lielaethrwydd=
Extensiveness; hyd; estyn, gafael,
gorestyn :— a. estiTiedig, estynog.
Extenuate, ecs-ten'-iw-et, v. a. Ueihau,
ysgaf nhau, bychanu, eiddilo ; teneuo,
culhau ; esgusodi.
Extenuation, ecs-tsa-iw-e'-shyn, s. llei-
ha,d, ysgafnhid ; teneuad, toliad ;
esgasodiad; eiddileb.
Extenuatory, ecs-teii'-iw-e-tyr-i, a. llei-
haol ; teneuol ; esgusedigol.
Exterior, ecs-ti'-ri-yr, a. ^anol, allan,
oddi allan, ertnaes ; traniDr, pellenig ;
— s. y tu aUan ; ymddangosiad : — ^,
allanolion ; y rhanau allanoL
Exterminate, ecs-tyi^-mu-nd;, v. a. di-
wreiddio; llwyr ddinystrio; deol,
aUdudio.
Extermination, ecs-tyr-mu-ne'-shyn, a,
dadwreiddiad ; Uwyr ddyfetliiad ;
bwriad allan; dilead, dystrywiad;
deoliad.
External, ecs-tyr'-nyl, a. aIIanoI=^a^e-
rior.
Externality, ecs-tyr-nal'-i-ti, 8. allanol-
deb, allanolrwydd.
Externals, ecs-tyr'-nylz, s. pi. allanolion,
y pethau oddi allan.
Exterraneous, ecs-tyr-re'-ni-yz, a. tram-
or, allfro, pellenig, arallwlad.
Extersion, ecs-tyr-shyn, s. sychiad,
rhwbiad, rhathiad; dilead.
Extil, ecs-tul', V. n. dyferu, dafnu, dys-
tyUio, defnynu, deigynu, dosi.
Extillation, ecs-tul-le'-shyn, s. dyfeiiad,
defniad, dyhidliad, meriad.
Extinct, ecs-tingct', a. diffoddedig, di-
ffodd ; gwedi marw ; diflanedig, di-
ddymedig, dileuedig, dirym ; aUan-
fodol:— V. a. diffoddi, drffbdd; dys-
trywio, difa.
Extinction, ecs-tingc'-shyn, a. diffodd-
iad ; dyf ethiad, dilead ; diflant ;
terfyniad ; trangc.
Extin^ruish, ecs-ting'-gwish, v. a. di-
ffoddi, diffodd ; taro allan ; cyf arsangu,
mygu ; dileu, diddymu ; cysgodi,
tywyUu, cymmylu ; diweddu.
Extinguishable, ecs-ting'-gwish-ybl, a,
diffoddadwy.
Extinguisher, ecs-ting'-gwish-yr, s. di-
ffoddwr, diffoddydd; diffoddyr, di-
ffoddiadur.
Extirpate, ecs-tyr'-pet, v. a. diwreidd-
io, dinystrio, dystrywio; symmud;
abaUu.
Extirpation, ecs-tyr-pe'-shyn, s. dad-
wreiddiad; dystryw, dUead ; trychiad.
Extol, ecs-tol', V. a. dyrchafu, mawiygu,
moliannu.
Extorsive, ecs-tor'-suf, a, treisiol, crib-
ddeUiol, cymheUol.
Extort, ecs-tort', v. gwasgu, gorthrymu,
cribddeilio ; mynu ; angheri, edwica.
•, fel a yn tad; a, cam; «, hen; e, pen'; i, Hid; j, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hop'
EXTR
291
EXTR
"Extortion, ecs-tor'-shyn, s. cribddail;
cribd leiliad, treisiad ; trais, dirdra,
gorddwy, gormail, gnrthrTViii ; camdal,
camdreth ; trawsedd ; twyll.
Extortioner, ecs-tor'-shyn-yr, s. crib-
ddeiliwr, gorthrymydi, treisiad, gor-
meswr, ceisiad, anrheithiwr, ysbeil-
ydd; edwiciwr.
Extra, ecs'-try, prf. tra, rhy, tros ben,
tros, tu hwnt, mwy na, ystra, gor-.
Extract, ecs-tract', v. a. tynu ; gwasgu
allan, tynu o ; pigo allan ; erthynu,
eddygu ; goddilio ; crynhoi, dethol ;
adysgrifio.
Extract, ecs'-tract, s. erthynawd, erth-
jTiiad, dea-wd, eddygawd ; alldra, ell-
taeth, sylwedd ; dewisran, rhan, dam,
rhaneb, dyfyniad; crynodeb, cryn-
hoad.
Extraction, ecs-trac'-shyTi, s. tyniad,
tyniad allan, eddygiad, deodiad, erth-
yniad, eddygaeth; gwelygordd, gwe-
nelyth, ach, gwaedoliaeth, bonedd,
cyflF, Uinach, ystlynedd, disgyniad.
Extractive, ecs-trac'-tuf, a. tynadwy,
erthynadwy : — t. erthynsawd, eddyg-
nur, eddygwy.
Extractor, ecs-trac'-tyr, s. tynwr, tyn-
iedydd; tyniadur.
Extradition, ecs-try-dish'-3m, s. ys-
traddodiad, rhoddiad i fyny.
Extrados, ecs-tre'-dos, s. ystrachyrfen,
ystrachomell.
Extrageneous, ecs-try-ji'-ni-yz, a. arall-
ryw, allrywiol, ystrarywiol.
Extrajudicial, ecs-try-jw-dish'-yl, a.
anghyfreithiol, angnyfreithlawn, ys-
trachyf reithiol ; afreolaidd, anfarn.
Extralimitary, ecs-try-lum'-i-tyr-i, a.
ystratherfynol ; tros y terfynau.
Extramission, ecs-try-mish'-yn, s. yffiad,
anf oniad aUan.
Extramundane, ecs-try-myn'-den, a. tra-
bydol, ystrabydol; odcfi allan i der-
fynau 'r byd ; uchfydol.
Extraneous, ecs-{r«'-ni-yz, a. dieithr,
estronol, arallaidd, allfro, allwlad,
tramor, allfroawl ; allanol ; oddi allan,
ammherthynasol, ammliriodol ; araU.
Bxtraofficial, ecs-try-off-ish'-yl, a. tra-
swyddol, ystraswyddol.
Extraordinariness.ecs-tror'-du-nyr-i-nes,
». anghySredinrwydd, anarferoldeb,
hynodrwydd.
Extraordinary, ecs-tror'-du-nyr-i, a.
anghyffredin, anarferol, anghyn-
nefin ; hynod, rhyfedd ; godidog, ar-
dJerchog, odiaeth, od ; digyfl'elyb ;
anfynych, odidog; penodol, nodedig,
neillduol.
Extraparochial, ecs-try-py-ro'-ci-yl, a.
ammblwyfol, oddi aUan i blwyf ; di-
blwyf.
Extraphysical, ecs-try-ffus'-i-cyl, a.uch-
anianol, arddansoddol, goruchanian.
Extraproflfessional, ecs-try-pro-ifesh'-yn-
yl, a. ystragalwadol, ystraphrofifesol ;
angalwadol.
Extraprovincial, ecs-try-pro-fun -shyl, a.
annhaleithiol, trathaleithiol.
Extraregular, ecs-try-reg'-iw-lyr, a. af-
reolaidd.
Extravagance, ecs-traf'-y-gyns, ) s.
Extravagancy, ecs-traf -y-gyn-si, f rhy-
sedd, gormodedd ; afradlonrwydd,
gwastraff, difrod ; afresymoldeb, yn-
fydrwydd, chwidredd, flfoledd ; aflyw-
odraeth ; afreolaeth ; anghymmedrol-
deb ; gormodiaeth ; gwylltineb ; dir-
fawredd; eithaf, eithafedd; ymlefer-
ydd.
Extravagant, ecs-traf'-y-gynt, a. gor-
modol ; afresymol ; anghymmedrol ;
afradlawn, afradus, treulfawr, gwas-
trafifus, wttresgar ; afreolaidd, aflyw-
odraethus, didrefn ; gwyUt, crwydrol ;
chwidr, ffol, ynfyd ; gormod : — s.
afradlawn, un gwastraffus.
Bxtravasate, ecs-traf'-y-sct, v. a. ystra-
lestru, dadlestru.
Extravasated, ecs-traf'-y-se-ted, a. ys-
tralestredig, dadlestredig.
Extraversion, ecs-try-fyi'-shyn, s. tafl-
iad allan, aUanoliad.
Extreme, ecs-trim', a. eithaf, eithafol;
pellaf ; diweddaf, olaf ; mwyaf ; nes-
af allan ; dirf awr ; rhy-, tra-, gor- ;
dygnaf, tostaf ; dwys, trwm; aruthr-
ol : — s. eithaf, eithafedd, peUafedd,
cwr eithaf, pen eithaf, eithafnod,
pwngc eithaf, eithafradd; cwr, pen,
rhy ; pellder : — pi. eithafion, eithaf-
oedd, pellafion, peUafoedd, sodau.
Extremely, ecs-trim'-li, ad. yn eithaf;
tra-, gor-, al; yn ddirfawr, dros ben;
yn aruthr, yn anf eidrol ; i'r eithaf.
Extremity, ecs-trem'-i-ti, s. eithaf,
eithafedd, dyflaen = Extreme, s. ;
cyfyngder, gwasgf a, ing, caledi, enbyd-
rwydd, perygl, cyfyng-gynghor, ffaig ;
anhywel.
Extricable, ecs'-tri-cybl, a. rhyddad-
wy.
Extricate, ecs'-tri-cct, v. a. rhyddhau,
dadrwystro, dadrysu, dinidrio, dad-
faglu ; anfon aUan ; dadblygu.
0, llo; u, dull; 10, swn; vr, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
EXUP
29f2
EYEW
Extrication, ecs-tri-ce'-shyn, s. rhydd-
Md, dirwystriad, dirwydiad; dad-
blygiad. [mliriodol.
Extrinsic, ecs-trun'-sio, a. allanol; am-
Extrinsically, ecs-trun'-si-cyl-i, aci. oddi
allan ; oddi maes ; yn allanol.
Extrorsal, ecs-tror'-syl, a. elldroawl, ys-
troawl; yn troi oddi with.
Extractive, ecs-tryc'-tuf, a. adeiladol,
cj-fadeiliol, cyfluniol.
Extrade, ecs-tnod', v. a. yffio, ffwyro,
ysbelio, tarfu ; gwthio aUan ; deol.
Extrusion, ecs-trw'-zliyn, s. yffiad,
£fwyriad ; erychiad; deoliad.
Extuberance, ecs-tiw'-byr-yns, s.
chwydd, gorthwf, liwrwg, cnwc.
Extuberant, ecs-ti«</-byr-ynt, a. chwydd-
edig, oddfog, tyddfog, cnyciog.
Extumessence, ecs-tiw-mes'-sens, s.
chwydd, ymchwydd.
Exuberance, eg-ziiiZ-byr-yns, s. ar-
ddigonedd, gorilawndid, helaeth-
rwydd ; Uawnder, amlder, cyflawn-
der, rhysedd; gordyfiant, ireiddiant.
Exuberant, eg-ziM/-byr-yiit, a. llawn,
gorlawn, gorllawn, traJlawn, gormod;
helaetlilawn, haflugol, toreithiog ;
gordyfol, rhonge; goludog, cyfoethog.
Exuberate, eg-ziw'-byr-et, v. n. haflugo,
heidio.
Exudation, ec-siw-de'-shyn, s. chwys-
iad, meriad, deigyniad.
Exudate, ec-siw'-det, ) v. chwysu ; dei-
Exude, ec-siwd', J gynu, meru, dy-
hidlo, tarddu.
Exulcerate, eg-zyl'-syr-ct, v. gwelio,
llynori, madru ; crawni ; ysbelwi,
llygru, digroeni; llidio, blino, cys-
tuddio ; ysu, difa.
Exulceration, eg-zyl-syr-e'-shyn, s. gwel-
i'ad, llynoriad, goriad ; madriad, gori ;
llwgr; Uidiad; ysiad.
Exult, eg-zylt', v. n. ymddychlamu ;
ymorfoieddu, ymlawenychu, ymloni;
ymogoneddu ; Uawenhau, gorfoleddu.
Exultation, eg-zyl-te'-shyn, s. mawr
lawenycbiad, gorlawenydd, gorawen,
dywenydd, gorhoen, elwch, ymorfol-
eddiad; ymiFrost.
Exundatiou, ec-syn-de'-shyn, s. gorlif,
gorUifiant, Uifeiriant ; gorlawnder.
Exungulate, eg-zyng'-giw-let, v. a. ys-
gythru ; tori ewinedd.
Exuperance, ec-siiu'-pyr-yns, s. gorbwys,
trapliwys, gorfantol ; gorfantais.
Exuperatidn, ec-siw-pyr-e'-shyn, 5.
rhagoriad, gorchfygiaid, traphwysiad,
prwyi
Exustion, eg-zys'-^yn, s. trylosgiad,
Uwyrlosgiad, Uosgiad.
Exuvice, eg-ziu/-fi-i, s. pi. ystelion,
diosgion, mUweisgion ; diosgranau ;
ystelgrwyn ; milweddiJlion = crwyn
nadroedd a'r cyffelyb wedi eu bwrw.
Eyas, ei'-as, s. cyw hebog, cyw gwalch,
liebog diblu.
Eye, ei, s. Uygad ; golwg, trem ; crai,
rhwyll, meilyn, magi; blaguryn;
nythaid, nythlwyth, nythal, haid,
haig: — v. llj^gadu, tremu, edrych,
syUu, gwylio, sylwi ; synio ar ; ystyr-
ied ; Uygadrythu ; ymddangos.
Eye-attracting, ei-at-tra«'-ting, a. llyg-
attynol ; yn tynu sylw.
Eyeball, ei'-bol, s. canwyll llygad, mab-
lygad, cloyn.
Eyebeam, ei'-bim, s. cipolwg, llygadgip ;
trem, cipdrem, tremyn, tremynt.
Eyebright, ei'-breit, s. eflfros, golyglys,
gloywlys, goleudrem, Uysiau effros.
Eyebrow, ei'-brow, s. ael, ael y llygad,
ellael, cylmael.
Eyed, eid, a. Uygeidiog ; llygad- (arfer-
edig mewn cyfansoddiad).
Eyedrop, ei'-drop, s. deigryn, dyferyn.
Eyeglance, ei'-glans, s. llygadgip ; trem-
yn-
Eyeglass, ei -glas, s. llygadwydr, llygat-
ddrych ; ysbeitheU, ysbeiadeU, ysbei-
wydr.
Eyelash, ei'-lash, s. geilflew, amrantflew,
blew amrant. [pai.
Eyelet, ei'-let, s. olp, twU olpai, twll or-
EyeUad, eil'-iyd, s. cipolwg=£'?/e6eam;
tarawiad Uygad ; cildrem.
Eyelid, ei'-lud, s. amrant, amrant llyg-
aid, gail, clawr Uygad.
Ejer, ei'-yr, s. Uygadwr, erdrychydd,
syUwr, tremiwr.
Eyesalve, ei'-saf, s. eli Uygad, UygeU.
Eyeservice, ei'-syr-fus, «. Uygad-wasan-
aeth, golwg-wasanaeth, Uygadwein-
iant.
Eyeshot, ei'-shot, s. golwg, golygfa ; er-
gyd y Uygad.
Eyesight, ei'-seit, s. golwg, golygawd;
Uygaid; gweled; sylw. [beth.
Eyesore, ei'-soyr, s. dolur Uygad; cas-
EyespUce, ei'-spleis, «. Uygadbleth, ys-
blygdorch, ysblyg pen rhaff.
Eyestone, ei'-ston, s. Uygadfaen.
Eyestring, ei'-string, «. Uydgadlin, gew-
yn y Uygad.
Eyetooth, ei'-t«;th, s. dant Uygad, Uyg-
ad-ddant, ysgythrddant, ciddant.
Eyewink, ei'-wingc, s. amrant, ysmig,
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
FACE
» 293
FACI
ysmiciad, tarawiad llygad; amnaid,
awgrym.
Eye-witness, ei'-wut-nes, s. llygattyst,
golygdyst, gwybyddiad.
Eyeot, ei'-yt, s. ynysig, ynysan.
Eyre, eyr, s. cylchdaith ; cylchlys, teith-
lys.
Eyry, t'-ri, s. njiih ysglyfadar=J[errc.
F.
I", eff,=ff, s. eff=enw 'r chweched lyth-
yren (y bedwaredd gydsain) o'r eg-
wyddor ; fel rhifnod saif F. am ddeu-
gain=40 ; mae F. hefyd yn dalfyriad
o Fellow=cymmra'wd.
Faba, ffe'-by, s. flfaen, ponar, ffeuan ;
ffa, y £fa.
Fabaceous, ffa-bc'-shyz, a. ffaol, flfaen-
aidd, ponaraidd.
Fable, ffe'-bl, s. chwedl ; flfughanes, flPag-
chwedl, ffugwers, ffuglith, ffugeb ;
alleg, dammeg, dychynimyg ; geudeb,
flfug, ffalsedd, celwydd : — v. fFugio,
chwedlu, chwedleua, fiFaglithio ; dy-
feisio, dychymmygu.
Fabric, ffe^-bric, s. adail, adeilad, adeil-
adaeth, adeUdy, adeilwaith ; cyfan-
soddiad, lluniad ; gwe, cydwe ; des :
— V. a. adeiladu ; gwneuthur, llunio,
ffurfio, cyfadeilio, cyfansoddi.
Fabricate, fifab'-ri-cet, v. a. adeiladu,
cyfadeilio ; gwneuthur, cyflunio, cyd-
osod ; dyf eisio, dychymmygu,' ffugio,
bathu.
Fabrication, ffab-ri-ce'-shyn, s. adeilad-
iad, adeUadaeth ; gwneuthuriad, Uun-
iad, ffurfiad, saemiad, goberiad ; ffug-
luniad, dyfeisiad; fifugysgrifiad ; fifal-
sedd, celwydd.
Fabulist, ffab'-iw-lust, s. chwedlydd,
chwedlor, ffughanesydd, ffugchwedl-
ydd ; damme^wr.
Fabulous, ffab-iw-lyz, a. ffuglawn,
chwedlog, dychymmegol, ffals, gau ;
annUys, ffuglithiol.
Fabulousness, flfab'-iw-lyz-nez, s.
chwedlogrwydd ; geudeb, ffugiol-
rwydd.
Faburden, ffab'-jrr-den, s. gwrthbwyntal,
gwrthalawiad.
Facade, ffy-sad', s. gwyneb, wyneb, ad-
eilwyneb, adeilweb, tal adail, rhag-
wedd, gwynebwedd, baranwedd, bar-
an.
Face, ffes, s. gwyneb, wyneb, gwyneb-
pryd ; ffriw, gwep, gweb, trem,
gwedd, golwg ; arwyneb, arwynebedd ;
Ueddychfa, baran, edrych, drych;
haerllugrwydd : — v. gwynebu, wyn-
ebu ; gwrthwynebu ; rhagrithio ;
edrych.
Facepainter, ffes'-pen-tyr, s. ardebydd,
paentiwr gwynebau, ardebluniwr.
Facepainting, ffcs'-pen-ting, s. ardeb-
iaeth, ardebluniaeth.
Facet, ffas'-yt, s. gwynebyn, gwyneban :
— pi. gwynebos, gwepionos.
Facetiae, ffa-si'-shi-i, s. pi. digrifion,
difyrion, dyddanion, ysmaldodion,
arabion.
Facetious, ffa-si'-shyz, a. digrif, ysmala,
difyr, cellweirus, arab, arabol, afiaeth-
us, llawen, lion, hoenus, arain, dys-
mal.
Facetiousness, ffa-si'-shyz-nez, s. digrif-
wch, ysmaldod, arabedd, firaethdeb,
cymmwedd, Uonder.
Facial, ife'-shyl, a. gwynebol, wynebol,
gwynebaidd.
Facies, ffe'-shi-us, s. gwyneb ; gwedd,
golwg, trem, nodwedd aUanol ; rhag-
wedd, cynfaran.
Facile, ffas'-ul, a. hawdd, rhwydd, ea-
mwyth ; hydyn, liynaws, hyf oes ; ys-
twyth ; hylaw.
FacUeness, ffas'-ul-nes, a. hawddineb=
Facility.
Facilitate, fFa-std'-i-tet, v. a, rhwydd-
hau, hjTwyddo, hylwybro, hwyluso,
hawddhau, esmwytho.
Facilitation, ffa-sul-i-te'-shyn, s. rhwydd-
h^d, hwylusiad, dyhoddiad.
Facility, ffa-sul'-i-ti, s. rhwyddineb,
hawddineb, hawsder, hwylusdod,
hoddineb, esmwjiihedd ; medrus-
rwydd, deheuder, hyblygedd, meddal-
wch, hydyni'wydd ; hynawsedd,
mwynder, cyweithasrwydd.
Facing, ffe'-sing, p. yn g-wynebu, yn
wynebu ar; ar gyfer, yn gyferbyn,
cj^erbyn k, yng nghyfer, cyfaran :—s.
gwynebiad ; wynebwaith ; gwyneb.
Facinorous, ffa-sun'-o-ryz, a. ysgeler,
diriaid, adwythig, echrydys, aiifad.
o, llo ; u, dull ; ic, swn ; w, pwn ; y, yr ; f, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
FACU
294
FAIN
Facsimile, ffac-sum'-i-li, s. cyfluneb,
tebyglun, tryddulleb, trydebed ; teb-
ysgrif, cysgrif.
Fact, fi'act, s. ffaith, gweithred, gwaith,
gwir, gwirionedd ; gober.
Faction, ffac'-shyn, s. plaid, ymblaid,
teriysgblaid ; Uywodblaid ; gwrth-
blaid, cydrawd ; ymbleidiad, ymran-
iad, terfysg, anghydfod.
Factionary, ffac'-shyn-yr-i, ) s. ymbjeid-
Factionist, ffac'-shyn-ust, j iwr, weid-
iwr, gwT untuog, pleidgarwr, yjpran-
wr, terfysgwr. !'j ■
Factious, ffac'-shyz, a. pleidiog, jileid-
gar, ymbleidiol ; gwrthbleidgar ; ter-
fysglyd, cynhyrfus, ymrafaelgar. •'
Factiousness, fi'ac'-shes-nes, s. pleid^ar-
wch, ymbleidiogrwydd, pleidwriaeth.
Factitious, ffac-tish'-yz, a. gwneuthttrol,
gwneuthuredig ; celfyddydol.
Factor, ffac'-tyr, s. gorchwylydd, gor-
chwyUwr, rhagfaelydd, trosfaeUwr,
rhjmgfaelior, trosfasnachwr, dirprwy-
wr, negeswr masnachvl ; negesydd ;
gweitliredydd, goberwr ; taimorth,
dirprwy.
Factorage, ffac'-tyr-ej, s. prwydal, mael-
dal, goberdal, prwydaliaeth.
Factorial, ffac-tb'-ri-yl, a. gweithfaol,
goberfaol, Uofweithiol.
Factorship, flfac'-tyr-ship, s. trosfaeler-
iaeth, rliyngf aeloriaeth ; gorchwylydd-
iaeth, goberiaeth ; gweithfa.
Factory, ffac'-tyr-i, s. gweithfa, gweith-
dy, Uaw-weithfa, Uofweitlifa, gober-
fa ; masnachfa, gorchwylfa, march-
nadfa, trosnegesfa ; tannorthas.
Factotum, ffac-to'-tym, s. ollweithiwr,
oUffeithydd ; gwesyu pob gwaith.
Faculae, ffe'-ciw-U, s. pi. claerfanau;
ysmotiau claer ar wyneb yr haul.
Faculty, £fac'-yl-ti, s. gallu, medr, dawn,
teithi, atheithi, celfyddyd, cyfar-
wyddyd, deheurwydd, medrusrwydd,
grym, nerth ; cynneddf , camp,
athrylith ; rhyddfraint, trwydded,
braint, cenad, abledd, rhiiiwedd,
effaith, cyferddawn ; galwad, galwed-
igaeth ; cymdeithas, brodoriaeth ;
entrawiaeth, jrr athrawon, yr entraw-
on, y gymdeithas feddygol, y cor
meddygol, y meddygon; meddyg-
waith; gwyddodaeth.
Facmid, ffac'-ynd, a. hyawdl, ffraeth,
parablus, arain, hylafar, geiriog.
Facundity, ffa-cyn'-du-ti, a. hyawdledd,
ffraethineb, areinrwydd, arugledd,
rhugliaith.
Fade, ffed, v. edwi, gwywo, dihoeni,
diflanu, dadwino ; adf eilio ; coUi ei
liw ; darfod, dysmythu ; trycio.
Fadeless, ffed'-les, a. anniflan, anedwin-
ol, annifanol, anwyw, anhyfeth ; an-
niflanedig.
Fadge, fifej, v. n. gweddu, cytuno, cyt-
taro ; Uwyddo.
Fading, ffZ-ding, a, diflanol, gwyw,
ditiaiiedig ; hyfeth : — s. dedwiniad,
diflaniad, dihoemad ; gwywder,
methiant.
Fadingness, flfe'-ding-nes, «. edwaint,
dedwinoldeb, diflanrwydd, metliiant.
Fady, flfe'-di, a, diflanol, gwyw ; dad-
feiliog; nychlyd, edwinllyd.
Faecal, fft'-cyl, a. gwaddodol=i^ecaZ.
Faeces, fl'i'-stz, s. pi. gwaddodion=i^ecc5.
Fajcula, flfec'-iw-Jy, s. paill=i^eeM/a.
Fag, flag, V. euro, baeddu, ymladd;
biino, Uesghau, diffygio; caJedweith-
io ; bod yn flinedig ; lluddedu, cys-
togi ; ymdrafferthu, ymboeni.
Fagend, flag-end', s. gobed brethyn;
pen yr eddi, yr eddi; eithafedd;
godre, terfyn.
Fagot, fi'ag'-yt, «. ffagod, fiagoden, ci-
dysen, cedysen, ffasg, fl"asgeU, fiasgen :
— V. a. fiiagcdi, ff'asga, fi'aigellu, cidysu,
cedysu.
Fagus, fi"e'-gys, s. flFawydd=i5efcA.
Fahlerz, ffa'-lyrz, s. gellfwn, Uwydgopr,
Uwydfwn copr.
Fahrenheit, ffar'-yn-it, 8. gwresfynag
Ffarenydd (Fahrenheit), gwresfesur-
ydd Ffarenydd, gwresiadur Ffaren-
ydd.
Faience, fie-ens', s. meinbriddion Ffei-
ensa [Faenzd], arfelbriddiou.
Fail, fi'cl, V. methu> fi'aelu, pallu; di-
fiygio, llaesu, Uesghau, ymoUwng ;
darfod ; Uewygu, UesmeLrio ; gadael,
ymadael ' k ; trycio, diflanu, edwi,
somi ; camwneuthur ; esgeuluso ;
tori ; colli ; pylu, tywyllu :— s. meth,
fi'ael, pall, gwall, coll; bai, anaf;
methiant ; gwendid ; eisiau, angen.
Fain, ffen, a. Uawen, hyfrjd ; boddlawn,
ewyUysgar, chwanncg ; dymunol, da :
— ad. yn llawen ; yn foddlawn ; yn
ddymunol ; o Iwyrfryd calon ; yn qxa
chwannog ; da.
Faint, fi'cnt, a. lluddedig, gwan, egwan,
Uesg, llegach, Uwfr, llac, llibin, blin,
musgrell, eiddil, marwaidd, nychlyd,
gwachul ; gwyw ; aneglur, pwl, tyw-
yU; angliroyw; ammherffaith, llew-
ygus ; gofidus :— 1». llewygu, llesmeir-
a, fel a yn tad ; a, cam j e, hen; e, pen ; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon ;
FAIR
295
FALL
io, masu, gloesygu ; llesghau, diflfygio,'
ymoUwng, gwanhau, llacio ; Uyf rhau,
digaloni ; edwi, nychu, dihoeni, dydd-
fu, gwelwi, pallu, blino.
Fainthearted, fiFent-har'-ted, a. digalon,
llwrf, anwrol, diarial.
Fainting, ffen'-ting, s. Uewygiad, lles-
meiriad ; llewyg, llesmair j llesgMd,
gwanh&d.
Faiiitish, ffen'-tish, a. gwanaidd, Ued-
wan, liesgaidd.
Faintness, tfent'-nes, s. gwendid, llesg-
edd, egwander ; nych, methiant, di-
hoenedd ; llaesder, llacrwydd ; lludd-
ed ; diogi ; Uyfrder ; gwywder ; llew-
yg, llesmar.
Faints, fients, s. pi. gwaddod, gwaddod-
ion, llorion ; d^^styUwaddod, gwadd-
odred ; ffleswirod.
Fair, ffeyr, a. teg, glAn, prydferth,
hardd, cain, telaid, eirian, giwys,
mirain, tlws, clws, berth, telediw,
cyfrdelaid, pefr, iesin, gloyw ; ter,
, goleu, araul, anghymmylog, claer ;
gwyn ; gl&n gloyw ; cyfiawn, gonest,
dihoced ; cyf artal, cymhwys ; hwylus,
llwyddiannus, da; mwynaidd, hynaws;
agored ; tegwedd, Uatheg : — ad. yn
deg, yn Mn ; trwy deg : — s. meinwen,
meinir, tegwedd, tegwen, eUwen,
elen, gwenddyn, gwenfun, gwenri'an,
gwen, benyw Ian, dyn deg ; dynes
hardd ; benyw, bun, rhian ; y rhyw
deg ; tegwch ; ffair ; uchel f archnad,
prif f archnad.
Fairhood, ffe'yr-hwd, s. tegwch, glen-
did, prydfezthwch, ceinder.
Fairies, ffe'yr-iz, s. ]}L y tylwyth teg,
gwyUon, ellyllon, elfifod, gwagysbryd-
ion, anysbrydion.
Fairing, fle'yr-ing, s. ffeiryn, rhodd fFair.
Fairly, ffe'yr-li, ad. yn deg=i^atV, ad.
Fairness, ffe'yr-nes, s. tegwch, glendid,
prydferthwch, tegaint, tegid, ceinder,
mireindeb, teleidrwydd, berthyd,
deiniolder, tlysni, clysni ; gwynder ;
claerder, purdeb ; gloywder ; union-
deb, gonestrwydd, didueddrwydd.
Fairy, Se'yr-i, s. ellyll, gwyU, elff, gwi-
on, anysbryd, gwydion, coblyn;
gwylles, ellyiles, chwimleian ; swyn-
€8, gwyddaries ; miren, tegen : — pi. y
tylwyth teg, elod, bendith eu mamau
=Fairics :—a. ellyUig, elffin, gwion-
ain ; perthynol i'r tylwyth teg.
Fairyland, fi'e'yr-i-land, s. gwlad y ty-
lwyth teg, ellyllwg, mireinwg, gwir-
ionwg ; Ynys Af alien.
Fairystone, ffe'yr-i-stoa, s. gwyllfaen,
miresfaen, maen y tylwyth teg.
Faith, fFeth, s. fiydd; coel, cred, cred-
iniaeth ; hyder, ymddiried, goglud ;
fifyddlondeb, cywirdeb.
Faithful, ffeth'-flwl.a. fifyddlawn, ffydd-
iog ; ffyddiol ; cywir, didwyll ; diwair ;
gwir.
Faithfulness, ffeth'-fFwl-nes, s. ffyddlon-
deb ; cywirdeb. gonestrwydd, cleuder,
purdeb, gwirionedd, geirwiredd, di-
weirdeb.
Faithless, fifeth'-les, a. diffydd, digred,
anffyddiog ; anfiyddlawn, ffals, anghy-
wir, twyUodrus, gau ; anghrediniol ;
bradwrus.
Faithlessness, fifeth'-les-nes, s. anfiydd-
iaeth ; anfFyddlondeb ; twyll.
Fake, ffec, s. jihaffi-wy, rhaffdro, torch,.
Fakir, )ffa'-^tfT, fife'-cyr, s. Ffagwr=
Faquir, ) tlotyn ; cyheithydd ; myn-
ach Indiaidd.
Falcad^ fifal-ced', s. crymnaid.
FalcajiB, fi'al'-cet, a. crymanaidd, crwca,
ca«; cyiTug;— s. crymanblyg, crym-
FalMrfiion, ffal-cc'-shyn, s. ciymedd.
Falcinon, ffol'-Qyn, fifol'-shyn, s. crym-
gledd.camfidog.crymgleddyf ; cleddyf.
FaJciform, flal'-si-florm, a. crymanaidd,
crwca, crwm.
Falcon, fib'-cn, s. hebog, gwalch ; gwydd-
walch.
Falconer, flfo'-cn-yr, s. hebogydd.
Falconet, ffal'-co-net, s. hebogwn,
gwalchwn=niath ar gyflegr bychan.
Falconidse, flfal-c6'-ni-di, s. pi. hebogol-
ion, heboglwyth, hebogryw.
Falconry, fib'-cn-ri, s. hebogyddiaeth.
Faldage, ffol'-dej, s. ceilfraint.
Faldfee, ffold'-fii, s. ffaeldobr, ceildal.
Faldstool, ffold'-stwl, s. cader goroni,
ystol goroni ; ceUfaingc, bugeilfaingc,
gorsedd esgob ; deisfaingc, ymbd-
faingc ; cader hyblyg, brcichgader,
cadair ddwyfraich ; osggader ; paU.
Fall, ffol, V. cwjTupo, syrthio, gostwng;
dygwj-dd ; tramgwyddo, codymu,
llithro ; ymddattod, adf eilio ; llyfr-
hau, Uacau, yslacio, methu, digaloni ;
treio, lleihau ; disgyn ; tawelu, Uin-
iaru, iselu ; myned ; dyfcd ; darfod ;
bwrw : — s. cwymp, codwm, syith,
cwympiad, Uithriad; disgyniad, dyg-
wydd, dygwyddiad ; dymchweliad,
dystryw, adfaU ; trangc ; Ilethr, llech-
wedd ; rhaiadr ; cnwd, caenen ; di-
ffwys ; methiant ; hydref, mesyiyd.
S, llo; u, dull; w, swn; w. pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
FALS
296
FAMI
Fallacious, ffaMe'-sliyz, a. t'wyllodrus,
ffugiol, gau, lledrithiog, dichellgax,
flfals, hocedus ; pallus, gwag, coeg.
Fallaciousness, ffal4c'-shyz-nes, s.
twyllgarwch, ffugioldeb ; somedigaeth.
Fallacy, ffal'-y-si, s. twyll, geudeb,
hoced, lledrith, ffalster, budoliaeth,
dichell, somedigaeth, som, ystryw,
hud ; anwiredd ; camsyniad, camgym-
meriad ; geuddadl, twyllreswin,
Jfrvrj'sddadl.
Du, ffol'-hi, p. a. syrthiedig, cwymp-
iedig, disgj-nedig.
Fallibility, ffal-i-bul'-i-ti, s. hybaUedd,
ffaeledigaeth, hysomedd ; ammher-
ffeithi-wydd, pallder ; ansicrwydd.
Fallible, ffal'-i-bl, a. hyball, fifaeladwy,
hysom, hydwyll ; somedigol, ffaeled-
ig ; palladwy, aballus ; Uyth.
Falling, ffol'-ing, s. syrtluad, cwymp-
iad, disgyniad, codymiad; cwymp,
dygwyddiad :—p. yn syrthio ; ^nth-
iol, disgynol ; ar gwympo.
Falling-sickness, ffol'-ing-sic'-nes, s.
masglwyf ^Epilepsy.
FalUng-star, fifol'-ing-stor, s. seren syrth,
lluchseren.
Fallow, ffal'-6, a. braenar, hyddHw,
melyn-goch, gwelwgoch, braenarliw,
Uedgoch ; braenaraidd ; anarddedig,
anniwylledig : — s. braenar, cynwydd,
adwydd, braenardir : — v. a. braenaru,
aredig.
Fallow-deer, fFal'-6-diyr, s. hydd, danas,
danys, llwdn hydd, bwch danas;
hyddes, gafr ddanas, ewig Iwyd.
Fallow-finch, fifal'-o-ffunsh, s. y gj-nffon-
wen, tinwyn y ceryg, clochdar ceryg.
FaUowness, ffal'-6-nes, «. braenaredd ;
anfErwythlonder.
False, ffols, a. gau, fials, anwir, cel-
wyddog, cam, traws; twyllodrus,
hocedus ; anghywir, flfalst ; coeg,
cyfri thiol, rhagrithiol; bradog:— arf.
yn fiugiol ; yn gyf eUiomus ; mewn
camsyniad.
Falsehood, flfols'-hwd, ) s. geudeb, ffals-
Falseness, ffols'-nes, j edd, anwiredd,
celwydd, ffalsder, twyll; ffugiant,
hudwaith, brad, anffyddlondeb, deu-
wyiiebedd, anonestrwydd, hoced.
Falsely, ffols'-li, ad. yn ffugiol= J^a&e,
ad.
Falsification, ffol-si-ffi-cc'-shyn, s. fiug-
iad, fialsiad, Uygriad; gwrthbrofiad,
disbrofiad; anwiriad.
Falsificator, flrol'-si-ffi-ce-tyr, ) s. Sng-
Falsifier, ffol'-si-fifei-yr, ) iwr, fiFu-
antwr, llygrwr; gaugymmysgwr ;
geufathwr; celwyddwr; gwi-thbrofwr.
Falsify, fi'ol'-si-fi'ei, v. fiugio, fialsu, ffu-
antu, Uedxithio, anghywiro; dyiiwar-
ed, rhithio ; celwyddo, geuf athn ;
llygiTi; llwgrgymmysgu ; gwrthbrofi,
disbrofi ; gwyrdroi ; anghyfiawni ;
tori.
Falsity, ffol'-si-ti, s. gexideh=Fakehood.
Falter, ffol'-tyr, v. n. cecian, ffeigebu ;
attal dyTvedyd ; petruso, bloesgi ;
yrthio ; pallu, fiFaelu ; telgyngu ; tori.
F^tering, ffcil'-tyr-ing, s. gwendid,
Uesgedd, eiddilwch ; attal dywedyd ;
ceciad, ffeigebiad ; bloesgni, yrthwch :
—p. yn tramgwyddo yn ei eiriau;
ffeigebus ; afrugl, afrwj-dd.
Fame, iFem, s. son, gair, cliwedl ; clod,
bri, geirda, enw, parch, enwogrwydd ;
mawrson, molawd, clodforedd, mawl,
anrhydedd, urddas, cymmeriad, cym-
myredd, arglod ; newydd :— v. a. clod-
fori, enwogi, brio; adrodd, my^egi;
rhoi 'r son allan.
Famed, fi'emd, p. a. clodforedig ; enwog,
hyglod ; clodwiw, gwiwglod ; dathled-
ig, hyson.
Fameless, ffem'-les, a. diglod, anghlod-
fawr.
Familiar, ffa-mid'-iyr, a. teuluaidd,
teuluol; cartrefol; cjrfeillgar; cyn-
nefin, arferedig, cydnabyddus, ad-
nabyddus, cyffredin, rhugl, sathxedig,
cyttyol ; cyfnesafol, cyf atlirachol;
caredig, hynaws; rhydd, diddefod,
rhwj-dd, hawdd ; dirwystr, geirdeg ;
diaddum ; atnlwg, eglur ; hawdd i'w
ddeaU, hyddeaU ; mynych, ami ; hy,
hj'f :— s. cyfaill, c4r, cyf athrach, cyd-
nabod; cyfrinachwr; teuludduw, ty-
diKw:= Familiar Spirit ; cyfrinwas.
Familiar spirit, ffa-mul'-iyr spur'-ut, s.
ysbryd dewiniaeth ; angel coelgrefydd;
elfod cyfeillgar, cyfrinfall.
Familiarity, ffa-mul-i-ar'-i-ti, s. cyfeill-
garwch, cyfeillach, cydnabyddiaeth,
cyf athrach; teuluedd, cytteuluedd;
cynnefindra, ymarfer; caredigrwydd,
hofiedd; cywestach, ymgystlwn, hy-
nawsedd, mwyneiddrwydd ; hyfder ;
ymarferiaeth. ,
Familiarize, fi'a-mul'-iyr-eiz, v. a. cyn-
nefino ; arfer, arferu.
Familism, fiam'-i-luzm, s. teulugred,
teuluadaeth; daliadau 'r Teulu Cariad.
Familist, fi"am'^-i-lust, s. teuluad; un o'r
Teulu Cariad.
Family, fifam'-i-li, s. teulu, tylwyth, ty-
o, fel a yn tad; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
FANC
297
FANT
aidd, ty; llwyth, gwehelyth, gwely-
gordd, ach, llinach ; cyff ach, edryd,
edryf, gwely, ystlynedd, achen ; cym-
maethlu ; gosgordd ; teuluaeth ; ciw-
dod ; uchelwaed, gwaedoliaeth.
Famine, ffam'-un, s. newyn ; diffyg ym-
borth, eisiau bwyd, dnidaniaeth, ell-
bwyd; eisiau, amddifadrwydd.
Famish, £Fam'-ish, v. newynu; marw o
newyn ; goddef newyn.
Famous, ffc'-myz, a. enwog, clodfawr,
gwiwglod, hynod, hyfawl, dathl, hon-
aid, canmoladwy, hyson.
Famoused, fife'-mysd, a. enwog, clodwiw,
moledig.
Fan, ffan, s. gwyntyll ; ffedonas, nith-
len ; manteU wyiit, gwyntyll nithio :
— V. a. gwyntyllio, chwythu ; nithio ;
chwythu ar ; tfuglio, dyffuglio.
Fanal, fFa-nal', s. goleudy, goleudwr.
Fanatic, ffa-nat'-ic, a. penboeth, pen-
wj'Ut, gwylltgrefyddol, llerth, iwin,
ynfyd, gwallgof, aramhwyllog, brwd-
frydig, gorhewydus, peniasog : — s.
penboethyn, ynfyd crefyddol, llerth-
yn, iwin, ynfydyn, peniasog.
Fanatical, ffa-nat'-i-cyl, a. penboeth=
Fanatic, a.
Fanaticism, ifa-nat'-i-suzm, s. penboeth-
ni, gwylltgrefyddiaeth, Uerthedd,
brwdfrydigrwydd.
Fancied, £Fan'-sud, p. p. dychymmyg-
edig, crebwylledig ; dychymmygol,
ffugiol, darfelyddol, ffansiol; eilun-
aidd.
Fanciful, flfan'-si-fifwl, a. dychymmygol,
mympwyol, coegdybus, coelgar, tyb-
gar, hygoel, asbriol, crebwyUog, fi"an-
siol ; cymmj''glawn, nwythus.
Fancifidness, ffan'-si-ifwl-nes, s. tybgar-
wch, mympwyaeth, dychymmygiaeth,
crebwylledd, ffansi'aeth.
Fancy, ffan'-si, s. dychymmyg, asbri,
- crebwyll, darfelydd, cymmyg ; mjTn-
pwy, nwyth, ias, ias pen, nwji;has,
llettyb, coegdyb, ofergoel, meddwl,
tybiant, syniad, bryd, nwyd, chwidr-
edd, ffansi ; hoffedd, serch, cariad ;
tuedd, ewyllys ; chwaeth, archwaeth ;
athrylith : — v. dychymmygu ; darfel-
I yddu, crebwyllo ; tybied, coelio, coeg-
dybio, ffansio ; serchu, hoffi, cam.
Fancy-free, £faii'-si-flQ:i, a. cariadrydd,
serchrydd.
. Fancy-monger, ffan'-si-myng-gyr, s.
coelgastiwr, asbrigastiwr.
Fancy-sick, ffan'-si-sic, a.
nwythasglaf.
Fandango, ffan-dang'-go, s. nwyfdaplas
=math ar ddawns Yspaenig bywiog ;
ffandango.
Fane, Sen, s. teml, Uan, glwysfa, cys-
segrfa ; chwaf ynag, awelf ynag, ceihog
gwynt, gwiblen.
Fanfare, ffan'-ffeyr, s. udganiad; hel-
don.
Fanfaron, ffan'-ffy-ryn, s. bygylwr, boc-
sachwr, yraffrostiwr, ymgecrwr, rhod-
reswr, gwagfolachwr.
Fanfaronade, ffan-ffa-ro-ned', s. bocsach,
ymffrost, gwagfolach, brawl, rhodres.
Fang, fifang, v. a. dal, crafangu:— s. ys-
gythr, ysgythrddant, dalddant ; craf-
angc, ewin ; ysbag, ysbach ; ysbagiad.
Fanged, ffangd, a. ysgythrog; crafang-
og ; ewinog ; ysbagog.
Fangle, ffang'-gl, s. coegddychymmyg.
Tangled, ffang'-gld, a. newydd; coeg-
wych, ffugiedig.
Fangless, fl'ang'-les, diysgythr; digraf-
angc ; diddaint.
Fangot, ffang'-gyt, s. nwyddref, nwydd-
sypyn=bwrnel o grinwyddau o gan-
pwys i gant a thri chwarter.
Fanion, fi'an'-iyn, s. baneren.
Fanlight, fifan'-leit, s. awffenestr, fifenestr
wyntyll, ffenestr uwch ben drws.
Faiinel, ffan'-nyl, ) s. offerenrwy, breich-
Fanon, fifan'-yn, j dogas, ysgablar
oiferenwr.
Fantasia, ffan-tas'-i-y, s. nwythalaw.
Fantasm, flFan'-tazm, s. di-ychiolaeth,
Uedrith, e\ly]l=Fhantasm.
Fantastic, fifan-tas'-tic, a. dychymmyg-
ol, anwadal, gwamal, mympwyol,
nwythus, gwagsaw, oriog, anwastad,
penchwiban, chwidr, afreolaidd, an-
sefydlog, ansad, ysmala, coegdybus,
ffoldybus ; asbri'og, crebwyUog ; ffug-
iol, ymddangosiadol, goluniaidd ;
gwyllt ; gwallgofus ; od, anghyffredin ;
coegfalch, mursenaidd ; afresymol : —
s. gwamalddyn, anwadalyn, chwidr-
yn-
Fantastical, ffan-tas'-ti-cyl, a. dychym-
mygol= j'am^as^zc, a.
Fantasticalness, ffan-tas'-ti-cyl-nes, s.
dychjrmmygoldebjanwadalwch ; mym-
pwy, nwythas, chwidredd, asbri;
coegfalchedd.
Fantasy, ffan'-ty-si, s. dychymmyg=
Fancy, s.
Fantoccini, ffan-to-^i'-ni, s. pi. 11am-
ddelwau.
Fantom, ffan'-tym, s. drychiolaeth=
Fhantom.
6, Ho ; u, dull; w, swn ; w, p-wn; y, yr j s> fel tsh; j, John; «h, fel s yn eisieu; z, zel.
FARM
298
FART
Far, Sar, a. pell, pellenig, abell, anghys-
bell ; hii-bell; maith, liii-faith -.—ad.
ym mliell, yn bell; pell, liirbell; o
beU ; neppell, yn neppell; o lawer : —
s. perchyU, torllwyth.
Far-beaming, ffar-bim'-ing, a. rheidd-
bell, peUreiddiol.
Farce, ffars, s. croesanaeth, croesaneg,
coegchware, gogusgerdd ; ysmalawd ;
rhitliwaith, esgusbeth: — v. a. Uenwi,
sechu, gorlwytho, secu; estyn,
chwyddo.
Farcical, flfar'-si-cyl, a. croesanaidd,
coegchwareol ; digriS, ysmala; Ued-
rithiol, twyUodnis.
Farcing, ffar'-sing, «. cyminysg, cym-
mys^a; cymmysgfwyd.
Farcy, ffar'-si, s. y clefri mawr, clafr y
meirch, gwahanglwyf y nieirch.
Fardel, fia?-del, s. sypyn, byniyn, dy-
lofyn, ffuneU, tusw, ffasgeU, bwrnel,
pwn, ffacwd:— *». a. sypynu, byrnio,
bwmelu, ffasgu, sopenu.
Fare, ffeyr, v. n. bj-w, bod, bydio, bnch-
eddu; ymdaro; cynnal, ymgynnal;
hyntio, teithio, myned, symmud;
ymborthi; dygwydd, hapio:— s. ym-
borth, lluniaeth, bwyd, sir; arian
clud, arian traul, cludobr, porthlog,
cluttal.
Farewell, flfeyr-wel', ad. bydd -wych;
byddwch wych ; bydd iach; iach y
byddych ; dos yn iach ; nawdd Ion
amat ; Duw a f o gyda thi ; Duw gyda
thi ; nawdd Duw amat ; rhad arnat ;
debre 'n iach ; bydd la wen ; Duw " yn
rhwydd; yn iach; ffarwel:— ». ym-
adawiad ; ymadeb, cenad ; caniad yn
iach ; ffarweliad : — v. canu yn iach ;
ffarwelio.
Far-famed, ffar'-ffcmd, a. clodbell, pell-
glod ; hyglod, clodf awr ; hynodf awr.
Far-fetched, ffar'-fFe9d, a. peUgyrch,
cyrchbeU ; dirdynedig, gwyrdroedig,
annaturiol, cynihe.ledjg; ystrywgar.
Farina, ffa-rei'-ny, s. pain, paill, _peill-
wy, maiibaill, gwuUbaill, blawd blod-
au ; peiUied, blawd.
Farinaceous, ffa-ri-ne'-shyz, a. blodwy,
blodiog, blawdiog, peiUiog, peiniol.
Far-looking, ffar'-lwc-ing, a. pellwel,
syllbell, peUdremiol; cyrhaeddbell.
Fai-m, fiform, s. tyddyn, syddyn, esydd-
yn, fFerm, ffarm, fferam; maenor,
maenol, maerdref, tir : — v. a.
amaethu, trin tir, ffermu, ffarmio;
rhentu, gosod; cymmeryd ar rent;
ymatiyd a thir.
Farmer, ffar'-myr, s. amaethydd, ty-
ddynwr, amaethon, tirdriniwr, aredd-
wr, hwsmon, amaeth, tirddiwyUiwr,
ffermwr, ffarm wr, llafurwr; taiog,
aillt.
Farmhouse, ffarm'-hows, s. tyddyndy, #
syddyndy, amaethdy, ty fferm, fferm-
dy, ty amaeth.
Farming, ffar'-ming, s. amaethiad, tir-
di-iniad, tirddiwyUiad, ffermwriaeth,
amaethyddiaeth, hwsmonaeth.
Farmost, ffar'-most, a. pellaf, mwyaf
pell; eithaf.
Farmyard, ffarm'-iard, s. amaethlan,
tyddynarth; buarth tyddyn, buarth
fferm, heili syddyn.
Famess, ffar'-nes, s. pellder, pellenig-
rwydd ; meithder.
Faro, ffe-ro, s. cardchware, hapchware
=math ar chware cardiau.
Farraginous, ffar-raj'-i-nyz, a. cym-
mysg, cymmysgedig.
Farrago, ffar-re'-go, s. cymmysgedd,
cymmysg, mysgifa, amryfysgedd.
Farrier, ffar'-ri-yr, s. milfeddyg, march-
feddyg, meddyg anifeiliaid ; pedolwr,
gof, gofant :—v. n, milfeddygu.
Farriery, ffar'-ri-yr-i, s. milfeddygiaeth.
Farrow, ffar'-ro, s. perchyU, torllwyth
o foch, al o berchyll, torllwyth: —
V. a. porcheUu, bwrw perchyU, dyfod
k moch : — a. myswynog, anhiliog,
hysp.
Far-sighted, ffar'-sei-ted, a. pell ei olwg ;
pelldremiog, pellganfyddol; cyrhaedd-
beU.
Fart, ffart, s. bram, rhech, cnec -.—v. n.
bramu, bremian, rhechain, cnecian.
Farther, ffar'-ddyr, ) a. peUach ; liwy.
Further, ffyr'-ddyr, J meithach ; hirach;
pellaf :— ad. ym mhellach; yn fwy,
mwy, mwyach ; yn f eithach ; heb
law hyn ; dros ben hyn ; hefyd, etc :
— V. a. rhwyddo, cyfrwyddo, hy-
Iwybro, hyrwyddo, hwylio, cynnortii-
wyo, hyfforddio.
Farthermore, ffar'-ddyr-moyr, ) ad. ym
Furthermore, flfyr'-ddyr-moyr, J mhell-
ach ; heb law hyn ; heb law hyny ;
hefyd.
Farthest, ffar'-ddest, ) a. pellaf, eithaf;
Furthest, fifyr'-ddest, J olaf •.—ad. yn
beUaf , ym mheUaf ; o beUaf, o'r pell-
af; yn y fan bellaf .
Farthing, fifar'-dding, s. ffyrling, ffyr-
Uing, llodwedd, pedwaren.
Farthingale, ffar'-dding-gd, s. peisgylch,
peisgant.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen; i, Uid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain y n h wy ; o, lion ;
FASH
299
FAST
Fartlung's-wortli, ffar'-ddingz-wyrth, s.
ffyiiingwertli, gwerth ffyrling.
, Fasces, ffas'-stz, s. pi. ffasgau=ysgub o
/ wiail, rhwymedig o amgylch bwyell a
' ddygid o flaeu uchelswyd Jogion Rhuf -
ain.
Fascia, ffash'-y, s. ffas, tas, ffasg ; ffasg-
rwym, tasel, ffunen ; gwregys planed ;
rhwymyn, clymai.
Fascial, flash'-yl, a. flfasgol.
Fasciated, ffash'-i-e-ted, a, flfasgedig,
ffasiedig, tasedig ; amrwymedig, ffas-
geUog, tasgeUog.
Fasciation, ffash-i-e'-sliyn, s. rhwymiad,
amrwyiniad, ffasgiad ; amrwym,
rhwymyn, rliefog, cyfrwym,
1 Fascicle, ffas'-si-cl, s. flfasgell, tasgeU,
ffasigl, sypyn, sopen, sob.
! Fascicular, ffas-sic'-iw-lyr, a. ffasgeUog,
tasgeUog, rhwymynol.
' Fasciciilite, ffas-sic'-iw-lut, s. ffasgem,
Fasciculus, ffae-sic'-iw-lyz, s. ffasgeUyn,
tasgellyn, sypjm, ffuneU ; blodeu-
glwm, blodeuffas ; rhan o lyfr, rhan,
dosbai-th.
Fascinate, ffas'-si-net, v. a. s'wyno,
rhinio, cjrfareddu, Uygattynu, hudo,
denu, lUthio, argaiSod, rheibio,
rhempio ; Uoddi, boddio ; gorchanu.
Fascination, flfas-si-ne'-shyn, s. hudol-
iaeth, swynoliaetli ; swyniad, rhuiiad,
hudiad, darddeniad ; rheibiad, ys-
trempiad, bud.
Fascine, ffas-srn', s. ffasgen, ffagodtJn.
Fascinous, ffas'-si-nyz, a. swyiiol, hud-
ol, rlieibiol ; swyn-gyfareddol.
Fasciola, ffas-si-o'-ly, s. ffasbryf.
Fasciolite, ffash'-6-lut, s. ffasgith.
Fashion, flash' -yn, s. dull, gwedd,
agwedd, gosgedd, Uun, fi'urf, eilun,
delw, ardduU, ffunud, duUwedd, el-
wig, diwyg, ardum, ystum, rMth;
cynUun, cynddelw, rhagddarlun, cyn-
ffurf, cynddull ; modd, fibrdd ; sut,
math ; arfer, defod, moes, arddefod,
cynnefod, gnawd, aifoes, fiasiwn;
hyfoeddedd, moddgaxwch, moesog-
rwydd, bonedd, dillynwedd ; fiurfiad,
gwneuthuriad, Uuniad ; gwisglun ;
duUwisg, dullwisgiad, dillwedd ; moes-
fuchedd ; gwaith : — v. a. Uunio, fiuif-
io, dullio, ystumio, agweddu, gosg-
eddu, arddullio, cynUunio ; ffurfeidd-
io, ffasiyno; lluniaethu, cyflunio;
addasu, cymhwyso.
Fashionable, fi"ash'-yn-ybl, a. arferol,
defodol, gnotaol, ffasiynol ; diUyn-
wych, defodwych, moeswych, dygiad-
us, duUweddus, moesgar, boneddig-
aidd ; toriadus ; Uuniaidd, gosgeddig,
gwiwlun, gweddus, dillyn, destlus,
tlws ; ystumiol ; cyffredin, cyhoedd.
Fashionableness, fiash'-yn-ybl-nes, s.
arferoldeb ; mceswychder, gwymp-
edd.
Fashionably, ffaish'-yn-ybl-i, ad. yn ol
moes y byd ; yn ol arfer yr oes ; yn ol
y ffasiwn ; yn gytun &, chwaeth yr
- oes ; yn ol y ddefod a'r arfer ; yn ar-
ferol.
Fashioner, flfash'-yn-yr, s. lluniwr, fifurf-
iwT, arddulliwr.
Fashionist, ffash'-yn-ust, s. coegyn, def-
odwas, dillyn was ; canlynwr yr arfer,
dilynwr y fiasiwn.
Fast, fi'ast, a. sicr, sad, fiyrf, cadarn,
diogel, syfn; diysgog, sefydlog, saf-
adwy, diymmod, diserfyll, ansym-
mudadwy ; tyn, caeth, rhwym ; cau,
cauedig ; trwm ; dwys ; glud, glynol ;
buan, cyflym, heini, heinif, chwai,
fiest, gwisgi, gweisgi, ebrwydd,
ewybr, chwim, esgud, esgeiddig,
blawdd, firoddus, chwyrn, cyflym-
■ droed -.—ad. yn sicr; yng nghwlwm;
yn fuan ; yn ffiest -.—v. n. ymprydio ;
dirwestu ; ymattal : — s. ynipryd,
cythlwng, cydgor; gwyl ympryd;
Ueg, Uegr, dal, daliedydd, rhwymyn ;
dalf a ; Uegrafi", sadraff.
Fasten, fi'as'-sn, v. sicrhau, sadio, sedru,
syf nu ; diogelu, cadarnhau, sefydlu ;
tynhau, rhwymo ; gafaelu ; gwasgu ;
gyru; planu; gosod; argraffu; cys-
syUtu ; arlynu ; baric, boUtio ; asio ;
ffasnio.
Fastener, ffas'-sn-yr, s. sicrhawr, sad-
iwr; diogelwr.
Faster, fi'as'-tyr, s. ymprydiwr ; dirwest-
wr.
Fastidious, fi"as-tud'-iyz, a. diystyrllyd,
dirmygol, tremyglawn ; dicra, rhy-
fwythus, alarUyd, gwithneugar, gor-
fwythus, Uerw ; anhyfodd, hyddig;
nais dros ben ; murseuaidd ; trahaus,
ysgornllyd.
Fastidiousness, fias-tud'-iyz-nes, s. diys-
tyredd, tremygoldeb ; dicra wch,
gwxthneugarwch, trahausder, flfroen-
uchder; mursendod; dirniyg.
Fastigiate, fi"as-tij'-i-ft, a. pigfain, blaen-
fain, meinfrig, trumiog.
Fastigium, fi'as-tij'-i-ym, s. tram, crib,
copa, cwnwg, top, blaen, cribyn.
Fasting, fi"as'-ting, a. ymprydiad; ym-
ii, llo; u, dull; iv, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tshj j, John; sh, fel s yn eisieu; z, »el.
FATH
300
FATN
pryd, cythlwng, dirwest :—p. yn ym-
prydio ; ympiydiol ; ar gythlwng.
Fastness, ffast'-nes, s. sicrwydd, sad-
rwydd, syf iiedd, diogelwch, sicrhM ;
cademid, amddiffynfa, caerfa, caer,
cadanile, noddfa, castell.
Fat, ffat, a. tew, bras ; pwyntus, cna-svd-
iog; tirf, cyfoethog, toreithiog;
ffrwrthlawn ; ireidlyd, seimlyd, blon-
egogjTnehinog ; gwerog; cestog, corflf-
og ; pasgedig, pesg ; tewfras : — s.
brasder, blawn ; tewder ; bloneg, me-
hin ; gwer ; cig bras, cig gwyn, bras ;
tawdd ; cerwyn, twrnel, Uaclidwni,
gwasgafn, cafn breci, crynog, llad^
Vat :—v. tewhau, tewychu, pesgi,
pwyntio, brasau; ymbesgi, ymdew-
ychu.
Fatal, ffe'-tyl, a. angeuol, marwol, di-
nystriol, dystrywiol, adwythig, ni-
weidiol ; tyngedfenol ; angenrhaid,
anocheladwy, angenrheidiol, anesgar-
ol, dir; trycliinebus, echryslawn, en-
byd ; drygddamweiniol.
Fatalism, ffe'-tyl-uzm, s. tyngedf eniaeth,
tyngedyddiaeth=bam y rhaf a ddal-
iant f od holl ddamweiniau bywyd dan
lywodraeth tyngedf en.
Fatalist, ffe'-tyl-ust, s. tyngedf enydd ;
coelgrediniwr, tyngedgoeUwr.
Fatality, ffa-tal'-i-ti, ) s. tyngedfenol-
Fatalness, ff«'-tyl-nes, ) deb, tyngedol-
rwydd ; anocheledd, angenrheid-
rwydd, tuedd anorfod, angeuoldeb;
angeuolrwydd, marwoldeb, dinystr-
olrwydd ; tyngedraitli, arfaeth tyng-
ed ; dryglam, anffawd, aflwydd,
tiycliineb, rhagluniaeth.
Fatally, ffc'-tyl-i, ad. yn angeuol ; yn
angenrheidiol ; yn ol arfaeth tynged ;
mewn angeu.
Fate, ffet, s. tynged, tyngedfen, tesni,
coelcwydd, cyi-aith, dyiTaith, rhaid,
gordden, angenrheidrwydd ffawd ;
anorfod, rhan ; marwolaetli, angeu,
trangc, trangcedigaeth, dystryw, ad-
■wyth, drygddamwain, atlwydd, an-
ffawd, dryglam ; rhagluniaeth.
Fated, ffe'-ted, a. arfaethedig, amcaned-
ig, tyngedog, tyngedfenog, gordden,
dyrreithiog, cyreithiog.
Fateful, ffet'-ffwl, a. arfaethlawn, tyng-
edlawn ; angeuol, marwol.
Father, ffa'-ddyr, s. tad ; tadws, tadwst:
— V. a. tadu, tadogi ; mabwyso, mab-
wysiadu; arddel, arddelw; rhoihawlar.
Fatherhood, ffa'-ddyr-hwd, s. tadog-
aeth, tadaeth, tadoliaeth, tadoldeb.
Father-in-law, ffa'-ddyr-in-lo, s. chwegr-
wn, tad yng nghyfraith.
Father-land, ffa'-ddyr-land, t. tattir,
tadwlad, teidwlad; gwlad tadau
un.
Father-lasher, ffa'-ddyr-lash-yr, s. tad-
lachior, tadlachiwr=math ar bysg.
Fatherless, ffa'-ddyr-les, a. didad, am-
ddifad o dad ; amddifad, ymddifad.
Fatherliness, ffrt'-ddyr-li-nes, s. tadol-
deb, tadolrwydd, tadusrwydd, tad-
eiddrwydd.
Fatherly, ffa'-ddyr-li, a. tadol, tadaidd,
tadogaidd, tadwy ; gofalus, tyner.
Fathom, ffadd'-ym, s. gwrhyd, dwylath,
chwe throedf edd, chwech troedf edd ;
cyrhaeddyd, cyrhaedd, traidd, treidd-
iad, dyfnder, amgyffred : — v. a. gwr-
hydu, amgyrhaedd, cyrhaeddyd ;
plymio ; treiddio i ; chwilio allan ;
deall, dimad, amgyffi-ed; meistroli;
beisio, gwaelodi.
Fathomer, ffadd'-ym-yr, s. gwrhydwr;
plymiwr, treiddiwr, dirnadwr; am-
gyrhaeddwr.
Fathomless, ffadd'-ym-les, a. diwaelod ;
anoddyn ; ammhlymiadwy ; anam-
gyffred, anorddiwe.s, anoddiwes ; an-
hydraidd, annimadwy, anghyfired,
annhreiddiadwy ; dwfn.
Fatidical,' ffa-tud'-i-cyl, a. proffwydol,
rhagfynegol, daroganol, dewinol ;
tjmgedfenol.
Fatiferous, ffa-tiff'-yr-yz, a. angeuol,
marwol, dinystriol.
Fatigable, ffat'-i-gybl, a. blinadwy, hy-
flin, lluddedadwy.
Fatigate, ffat'-i-get, v. a. blino, lludd-
edu ; diffygio ; Uescau : — a. bUnJ
lluddedig, Uyf erthin, merthedig.
Fatigue, ffa-tig', s. blinder, lludded, Uy-|
ferthedd, llesgedd ; Uafur, trafferth ;
— V. a. blino, lluddedu ; Dyferthu ;|
Uesghau ; traUodi.
Fatiloquist, ffa-tul'-o-cwust, s. tesniwr,
daroganwr, brudiwr, dewin, chwilic^,
tyngedfenwr.
Fatiscence, ffa-tus'-sens, s. ymagoriad,
ageniad, agendod ; ag.
Fatkidneyed, ffat-cid'-nud, a, arendew j
tew, bras, blonegog, cestog.
Fatling, ffat'-ling, s. Uwdn pesgedig,
anifail bras; pasgedig :—p^. pasged-j
igion.
Fatner, ffat'-nyr, ) s. tewychydd,
Fattener, flfet'-tn-nyr, f tewhawr, bras-
hawT, pesgiadur, pesgwr.
Fatness, ffat'-nes, s. brasder, tewderJ
*, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Uon;
FAUS
301
FAWN
tewychedd, tewdwr ; cnawdogrwydd ;
ffrwythlondeb.
Fatten, ffat'-tn, v. tewhau, tewychu,
pesgi, pwyntio, brasiiu; ymbesgi;
cyfoethi; llenwi.
Fattening, ffat'-tn-ing, s. tewMd, tew-
ychiad, pesgiad, pwyntiad, pasg.
Fattish, ffat'-ish, a. brasaidd, tewaidd,
ireidlyd, seimlyd, blonegaidd, lled-
fras.
Fatty, ffat'-i, a. bras, iew=Fattisli.
Fatuity, ffa-tii</-i-ti, s. ynfydrwydd,
ffolineb, penwendid, hurtrwydd.
Fatuous, ffat'-iw-yz, ffat'-^iw-yz, a. pen-
wan, pendew, disynwyr, penfas, hurt,
syn, syfrdan, dwl, ffol, anghall, an-
noeth, ynfyd, delffaidd.
Faucet, £fo'-set, s. dwsel, twsel.
Fauchion, ffo'-shyn, s. crymgledd=
Falchion.
Faufel, ffo'-ffel, s. ffoffel=ffrwyth math
0 balmwydden.
Faugh, ffo, in. pw ! twt ! wfft ! ffei !
hach ! och !
Fault, ffolt, s. bai, trosedd, camwedd,
cam, argywedd, cwl, cwyl, nam, anaf,
ffael; gwall, amryfusedd, cyfeiliorn-
ad ; pechod ; toriad ; dyryswch : —
V. a. cyhuddo, achwyn ar, beio ar ;
cyhuddaw o fai.
Faulter, ffol'-tyr, s. troseddwr, cam-
weddwT.
Faultfinder, ffolt' -ffein-dyr, s. beiaduf,
beiedydd.
Faultful, fiolt'-ffwl, a. beiog, pechod-
lawn.
Faultiness, ffol'-ti-nes, s. beiusrwydd,
cylusrwydd ; drygioni ; diffyg, gwaU,
trosedd.
Faultless, ffolt' -les, a. difai, digwl, di-
nam, dianaf, diargyhoedd, gwiiion,
addwyn, addien, diddrwg, diwall, per-
ffaith.
Faiilty, ffol'-ti, a. beius, cylus, camgyl-
us, gwaUus, diffygiol, hygwl ; amryf-
us, cyf eUiornus ; ammherfFaith;drwg,
cam.
Faun, ffon, s. Gwyddan, Eleinon,
Gwyddelon, Coedior=duw 'r coedydd
ym mhlith y Ehuf einiaid.
Fauna, ffo'-ny, s. milodas=holl filed
rhyw wlad neillduol.
Faunist, ffo'-nust, s. anianydd, hanes-
ydd anianyddol, milodaswr.
Faunic, ffo'-nic, a. gwyddanig, eleinig ;
gwladaidd, gwyUt, iang.
Fausen, ffo'-sn, s. ffosen^math ar lys-
wen f awr.
Fausse-braye, ffds'-bre, s. ffalsfre, geu-
fre, ysgorfre.
Fautor, ffo'-tyr, s. noddwr=Pa<»'ow.
Fautress, ffo'-tres, s. noi.Aes=^Patroness.
Fauvette, ffo-fet', 3. dryw, y dryw
bach ; drywlwyth, llwyth y drywod.
Faux, ffocs, s. llwngc, ceg, Uyngcfa.
Favillous, ffa-ful'-yz, a. Uudwaidd, llud-
lud ; tebyg i ludw.
Favour, ffe'-fyr, s. hoffedd, ^aredig-
rwydd, ffafr, Uad, mwynas, ewyllys
da, tuedd, serch, cariad, hawddgar-
wch, addfwynder, trugaredd, daioni,
tiriondeb, hynawsedd, rhad, mad,
rhadlonrwydd, bodd, cymmwynas,
ced, madober ; nawdd, ymgeledd,
amddiffyn ; plaid, gogwydd ; pryd,
gwedd, wynebpryd ; mantais, budd,
ennUl ; rhodd, anrheg ; ysnoden
rodd : — v. a. hoflS, parchu, ffafrio,
lladu, pleidio, cefnogi, cymhorth,
cynnorthwyo, noddi, achlesu, ymgel-
eddu; cymmwynasu; trugarhau wi-th ;
arbed, eiriach ; tebygu ; esmwythau,
rhwyddhau, hwyluso ; cynnal, Uochi.
Favourable, ffe'-fyr-ybl, a. tirion, hy-
naws, rhadlawn, tosturiol, hawddgar,
lladol, da, mwyn, cyweithas, cyfeill-
gar ; cymmwynasol, ffafriol, tueddol ;
cyfleus, manteisiol, cyfaddas ; pryd-
lawn ; Uinarol.
Favourableness, ffe'-fyr-ybl-nes, s. tir-
iondeb, hynawsedd, rhadlonedd, cax-
edigrwydd ; cyfleusdra, addasrwydd,
hwylusdod, buddioldeb, ffafrioldeb.
Favoured, ffe'-fyrd, a. hoff, anwyl, cu,
caredig, cymmeradwy, ffaf redig ;
prydweddol.
Favouredness, ffe'-fyrd-nes, s. hoffedig-
rwydd, anwyldeb ; rhagoriaeth.
Favourer, ffc'-fyr-yr, s. hoffwr, noddwr,
aclilesydd, cefnogwr, modur, ewyllys-
iwr da, parchwr, ffafriwr, pleidiwr,
cynneilydd ; hwyluswr.
Favourite, ffe'-fyr- eit, s. hoffddyn, an-
wylyd, anwylyn, anwyliad, hoffyn,
anwylddyn, mynwesddyn, ffafryn ;
cyfrinddyn ; cibli ; anwylbeth.
Favouritism, ffg'-fyr-i-tuzm, s. hoff-
ddyniaeth, hoffyniaeth, ffafryniaeth.
Favourless, ffe'-fyr-les, a. anffafriol, an-
hoff, dilad ; ammhleidiol ; annhirion ;
afladol.
iFawn, ffon, s. elain, rhydain, rhydol,
danas ieuangc, hydd ieuangc, carw
ieuangc, Uwcbi ewig ; truth, gweniaith,
glafr ; cynffonloniad, ymoletohiad : —
V. n. eleinio, bwrw elain; truthio,
0, llo; u, dull; w, swnj w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel * yn eisieu; z, zel.
FEAS
302
FEBR
gwenieithio, glafru, cynffonloni, sid-
anu, ymgapio, cynffoni, lloni, dax-
fwytho.
Fawner, flfy'-nyr, s. trutW.wr, truthan,
gwenieithiwT, ymoleuthydd.
Fawning, ffo'-ning, s. truthiad, glafriad,
cytysloniad, ymgapiad; truthiaith.
Fawningly, ffo'-ning-li, ad. dangynffon-
loni, dan gapio, trwy druth.
Fay, Se, s. ellyll, gwyll, elff, gwion,
gwagysbryd; un o'r tylwyth teg :—
V. n. sutio, cydweddu, cyfateb,
gweddu, cyttaro.
Fazzolet, ffat'-sii-let, s. llawfoled, neis-
iad, moled, cadach, cadaflen, ffunen.
Feaberry, fft'-ber-i, s. grwysen, eirinen
Mair, eirinen pertli eurddrain.
Fealty, fft'-yl-ti, s. ffyddlondeb, cywir-
deb ; gwarogaeth, gwriogaeth ; teyrn-
garwch.
Fear, ffiyr, s. ofn, arswyd, braw, dych-
ryn, orn, arynaig, echryd, echryn,
achretli ; pryder, gofal ; unon :— v.
ofni ; arswydo, dychrynu, argyssyru ;
brawychu ; ofnogi, ofnhau ; unon,
unofn.
Fearful, ffi'yr-ffwl, a. ofnog, brawych-
us, digalon, llwfr, ane^fn ; ofnadwy,
arswydus, dychiynllyd, erchyll; hy-
barch.
Feaxfulness, fifi'yr-fiwl-nes, s. ofnog-
rwydd, ofnid, dychryndod, arswyd-
lonedd, llyfrdra, aneonder ; ofn, dych-
ryn.
Fearless, ffi'yr-les, a. diofn, difraw, di-
arswyd ; hyf , dewr, calonog, gwrol,
glew, eofn, dihafarch, drud.
Fearlessness, ffi'yr-les-nes, s. anofnog-
rwydd, anarswyd, annychryndod ;
hyidra, dewrder, eondra, pybyxwch ;
ammhi-yder.
Fear-nought, ffi'yr-not, s. afrynaig, di-
arswj'd=math ar nwydd gwlanog tew.
Feasibility, ffi-su-bid'-i-ti, s.'.hy^neledd,
hywneddrwydd, hyaUedd; hawsedd,
hawsder, dichonolrwydd, galluedig-
rwydd.
Feasible, fiFt'-zu-bl, a. hywnel, gwneuth-
uradwy ; hyall, gaUuadwy, dichonad-
wy ; hawdd, defnyddiadwy : — s. peth
hywnel : — pL hywnelion, hywnedd-
ion.
Feast, ffist, s. gwledd; cyfeddach, ban-
faeth, cyfedd, prain, cywledd, gwest,
gwestfa, allwest ; gwyl, cofwyl : — v.
gwleddg., cywledda, preinio, gwesta;
cyfeddach, gwleddychu, wttresa,
gloddesta, bolera.
Feaster, fFis'-tyr, s. gwleddwr, preiniwr,
cyfeddachwr, wttreswr.
Feastful, fftst'-fFwl, a. gwleddol, prein-
iog, cyfeddacliol ; llawen, gorhoenua,
difyr ; treulf awT, costus, wttresgar.
Feasting, if(s'-ting, s. gwleddiad, prein-
lad; gwledd, cyfeddach, croesaw,
llawenydd.
Feastrite, fKs'-treit, s. defod gwleddau,
preinddefod, preinarfer.
Feat, Sit, s. camp, gorchest ; gwrol
waith, gorchestwaith ; gwronwaith;
gwrhydri; gweithred, gober; tro
cast.
Feather, flfedd'-yr, s. pluen, plufen
plufyn ; asgell, aden ; rhyw, math
addurn : — v. a. pluo, plufio ; pluenu
plufenu; dibluo; addurno, gwychu
berthu, cyf oethogi, dyrchafu, balchio
cocwyo, ceiliogi.
Featherbed, ffedd'-yr-bed, s. gwely plu,
gwely pluf .
Feather-driver, ffedd'-yr-drei-fyr, s
pluf wr, plufyrwr, pludriniwr, cyweir
iwr plu.
Feathered, ffedd'-yrd, a. pluog, plufog
asgellog, adeiniog; plufedig; ehedol
manbluog. [wellt
Feather-grass, ffedd'-yr-gras, s. pluf
Featherless, ffedd'-jrr-les, a. diblu, di
bluf ; ammhluog ; moel, llwm, noeth
Iwm.
Featherly, ffedd'-yr-li, a. plufaidd.
Feathery, ffedd'-yr-i, a. pluog, plufog
plufaidd, plufol.
Featly, fftt'-li, ad. yn ddillyn, yn ddestl
us, yn nais, yn glws, yn bert ; yn hy
fedr.
Featness, flftt'-nes, s. dillynder, destlus
edd, tlysni, pertrwydd; hyfedredd
medrusrwydd.
Feature, Si'-qyr, s. prydwedd, piyd
gwynebpryd, wynebwedd, gwedd, ag
wedd, gosgedd, Uunwedd, ffriw
gweddnod ; gwneuthuriad ; amlinell
braslun, fiui-f : — v. a. prydweddu
tebygoli.
Featured, SH-^yrd, a. prydweddog.
Feaze, ffiz, v. a. dadgyfrodeddu, dad
fiilio ; dattroi pen rhaff.
Febricula, ffi-bric'-iw-ly, s. godwymyn
twymynig.
Febrifacient, ffeb'-ri-ffe-shent, a. twym
ynbair, twymynbarol, crydbair : — t
crydbair, twymynbair.
Febrific, ffi-bruff-ic, a. twymynig
twymynaidd, crydaidd, twymynd
crydbair.
•, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn h'wy; o, IlOD
FEE
303
FEIG
[febrifuge, ffeb'-ri-ffiwj, s. tarfgryd,
cryd^ffer : — a. tarfgrydol, crydffo-
awl ; gWTthdwymynol, gwrthgrydol.
Febrile, ifeb'-rul, a. twymynol, crydol,
twymynolaidd.
Febris, ffeb'-rus, s. twymyn, mwyth,
cryd poeth, poethgryd, Uucheden.
February, ffeb'-rw-yr-i, s. Chwefror,
Chwefrol^yr ail fis.
Febniation, ffeb-rw-e'-shyn, s. puredig-
aeth, puriad, coethiad.
Fecal, flfi'-cyl, a. gwaddodol, gwaddod-
1yd, fflasog ; ysgarthol, ystlomol, es-
gofchionol.
Feces, Sl'-siz, s. pi. ysgarthion, ysgoth-
ion, carthion, eulon, tom; gwaddod,
gwaddodion, flBes, llorion, rhytion.
Fecial, ffi^-sliyl, a. herodrol, herodurol,
herodyddol ; cadhoeddol ; achwyddol.
Fecula, flfec'-iw-ly, s. paiU, pain, fflur-
baill, taflas, glasddefnydd ; peillud,
syth.
Feculence, £Fec'-iw-lens, s. gwaddog-
rwydd, lleidiogrwydd, fflesogrwydd,
brynti, budredd ; gwaddod, gwaelod-
ion, ffes ; gwaddodiad.
Feculent, fifec'-iw-lent, a. gwaddodog,
lleidiog, fflesog, plwca, afloyw, am-
mhur, brwnt, tew, trwbl.
Fecund, ffec'-ynd, a. firwythlawn, ep-
piliog, hiliog, ffaeth, cynnyrchiol.
Fecundate, ffec'-yn-det, v. a. fifrwyth-
loni, brwyso ; beichiogi.
Fecundation, ffec-yn-de'-shyn, s.
firwythloniad, ffaethiant, beichiogiad.
Fecundity, flB-cyn'-du-ti, s. ffrwythlon-
deb, fFaethder, cnydfawredd, amledd,
toraeth, aehrwys, brwysedd.
Fed, ffed, p. p. (Feed) pasgedig, porth-
edig ; portluannus ; diwall.
Federal, ffed'-yr-yl, a. ammodol, cyfam-
modol ; cynghreiriol, cydbleidjol, cys-
Bwynol, cywystlog, cyflywodol, cyfun-
dodol :— s. cyt\mdodwr=^Federaiist.
Federalist, ffed'-yr-yl-ust, s. cyfundod-
ydd, cyifundodur, cyfunbleidiwr, cy-
nghreirgarwr.
Federate, ffed'-yr-et, > a. cjmghreir-
Federative, fifed'-yr-e-tuf, ( iol ; cyfam-
modol, cydrwymol, cydbleidiol, cys-
Bwynol ; cyf unci ; cyflywodol, cyf un-
dodol.
Federation, ffed-yr-c'-shyn, s. cy-
nghreiriad, cydbleidiad, cysswyniad ;
cynghrair, cyfammod, cyfundas, cyf-
undodiant.
Fee, Si, s. gwobr, gobr, gobrwy, dob-
rwy, amobr; tal, cyflog; pwyth;
maelobr ; t&l arferol ; gwriogaeth,
gwarogaeth, ammodfael, telerfael,
tiraf ael, gafael, gwarogf ael, cydnabod-
fael, tirf aeliaeth, tirddaliad : —v. a.
gwobrwyo, gobri, dobri, dobrwyo,
cyflogi, hurio, rhaghurio, rhagobri,
rnagrwyino; talu.
Feeble, fft'-bl, a. gwan, egwan, eiddil,
Lesg, dinerth, dirym, nychlyd, Ueg-
ach, Uyth, diifygiol ; pwl ; araf aidd.
Feeble-minded, fft'-bl-mein-ded, a.
gwanfrydig; ansefydlog; gwan ei
feddwl.
Feebleness, fft'-bl-nes, s. gwendid, llesg-
edd, egwander, eiddUwch, metliiant,
nychdod ; pyledd ; ansadrwydd.
Feed, Sid, v. porthi, bwydo ; ebranu ;
ymborthi, bwyta, Uewa; pesgi, tew-
hau, tewychu ; pori, porfau, ysbori ;
diwaUu, gosymmeithio, gosmeithio,
ysborthi, maethu, magu, cynnal,
gwrygio, cynnyddu : — s. ymborth,
bwyd, gogor, ebran, porthiant, ym-
bawr ; porfa ; pryd, dogn, cyf ran : —
p. p. gwobredig, taledig, cyflogiedig.
Feeder, ffi'-dyr, s. porthydd, ysborth-
wr, porthiannydd ; pesgadur, pesgwr,
porfelwr ; ymborth wr, bwyta wr,
bwytai ; maethwr, magwr, annogwr ;
bugail.
Feeding, fft^-ding, s. ymborthiad, porth-
iad, pesgiad ; porfa, porfel ; ymborth.
Feed-pipe, fftd'-peip, s. diwallbib.
Feel, ffil, V. teimlo ; ymdeimlo ; clyw-
ed, ymglywed ; synio ; profi : — s.
teimlad, teimlawd.
Fee-farm, flfe'-fform, s. tir cydnabod, tir
amobr, tir rhyddafael=tir y tad y
deiliad gydnabod am danoyn flynydd-
ol i'r etifeddion.
Feeler, Si'-lyr, s. teimlwr, teimledydd,
teimlor; profydd.
Feeling, flfi'-ling, s. teimlad, y teimlad,
ymdeimlad ; syniad, ymsyniad ; prof-
iad, prawf ; — a. teimladwy, teimlad-
ol ; tyner, tirion, bywiog.
Fee-simple, fifi'-sum-pl, s. tir hawlrydd,
etifeddiaetli annibynol, hawl etifedd-
ol, rhyddafael ; tir rhydd, breinttir.
Feet, Sit, s. pi. (Foot) traed, pedion,
peddau; troedfeddi.
Fee-tail, ffi'-tcl, s. tir hawlrwym, etif edd-
iaeth ammodol.
Feetless, ffit'-les, a. didraed.
Feign, Sen, v. ffugio, ffuantu, rhagrithio,
lledrithio, rhithio ; dychymmygu,
dyfeisio, ystrywio, llunio, Uyfelu,
bwriadu ; dieitbrio ; coegymlunio.
6, Ho; u, dull; u», swn; w, pwn; y, yr; ;, felUb; j, John ; sh, fel s yn eisieu; 7, sel.
FELL
304
FELO
Feigned, ffend, p. p. ffugiedig, dyfeis-
edig ; ffugiol, ffals, lledrithiog.
Feignedness, ffen'-ed-nes, s. ffugioldeb,
flugiaiit, gcuoldeb ; ffuant, rhagrith.
Feigning, fien'-ing, s. dycliymmygiad,
dyfeisiad ; ifugiad, ffuant^ yinddieith-
riad; lledi-ith, ffag; geuwedd.
Faint, ffent, s. rhith, Uedi-ith, cyfrith,
lliw, ffug, geuwedd, ffngesgus.
Feldspar, ffeld'-spar, ) s. maesgrisfaen,
Felspatli, flfel'-spatli, j maesysger,
maesgolp, crisfaeu y rnaes, creigris-
faen.
Felicitate, ffi-lus'-i-tct, v. a. gordded-
wyddu, dedwyddu, cyfloddi, cyd-
lawenhau 4, hawddammori ; Uwyddo,
llwyddiannu, Uawen-gyfarch :— a. gor-
ddedwydd; dedwyddlawn, gwynfyd-
lawn, inenwydus, gwenyddog.
Felicitation, ffi-lus-i-te'-shyn, s. cyflodd-
iad, liawddammoriad, hawddammor,
cycUawenhad, cyf anerchiad ; dedwydd-
iad.
Felicitous, ffl-lus'-i-tyz, a. dedwydd,
hapus, dedwyddol, gorddedwydd ;
Uwyddiannus, hylwydd, tyciannus,
hwylus ; hyfryd, dymunol.
Felicity, ffi-lus'-i-ti, s. dedwyddwch,
gwynfyd, liapusrwydd, dywyndeb,
dywenydd, dedwyddoldeb, Uwydd,
hawddineb, tyciant ; bendith, mwyn-
iant.
Feline, ffi'-lein, a. cathaidd, cathol.
Felis, £ft'-lus, s. y cathod; cathfilod,
catholion; milod o rywogaeth y gatli.
Fell, ffel, a. creulawn, fifyrnig, annynol,
milain, ciaidd, didostur, ysgeler,
barbaraidd, anwar, gwaedlyd, creu-
gar:— s. croen, cen, croen anifail;
creigfryn, cerygfryn :—v. a. cwympo ;
bwrw i lawr :— p. t. (Fall) cwymped-
ig ; wedi syrthio.
Feller, ffel'-yr, s. cwympwr, cwympied-
ydd, cymmynwr.
Fellifluous, ffel-lufP-liw-yz, a. gerilifol ;
jm llifaw o fusgl.
Fellnionger, ffel'-myng-gyr, s. crwyuwr,
crwynfasnachwr, crwynfaelydd.
Felloe, ffel'-ii, «. caineg=-F'c%.
Fellow, fifel'-o, s. cydymaith, cyfaill,
cyinmrawd, cyfrodor, cymdeithydd,
cyfaelod, aelod, brodor, brawd; cy-
mhar, cydwr, cydswyddog, cyfranog,
cydradd, cyfeisor, cyfiad, cyfeilydd,
cystadlydd, cyfaUe, cyfurddor, cyfrin,
cyfrinachwr; un, dyn, gwr, rhywun;
gwelcliyn, gwalch ; cy-, cyd-, cyf-,
cym-, cys-:— r. a. cyfeillio, cyniharu,
paru, sutio ; cyplu, cyplysu ; cydieuo ;
cyffelybu.
Fellow-citizen, ffel-o-sut'-i-zn, s. cyd-
ddinesydd.
FeUow-commoner, flfel-o-com'-myn-yr, s.
cydgyffredinwr.
Feliow-counseUor, ffel-6-cown'-sel-yr, a.
cydymgynghorwT.
Fellow-creature, ffel-o-cri'-gyr, s. cyd-
greadur.
Fellow-feeling, ffel-6-fift'-ling, s. cytteim-
lad, cydymdeimlad ; cydles.
FeUow-heir, flel-o-e'yr, s. cydetifedd.
Fellow-helper, fFel-o-hel'-pyr, s. cydgyn-
northwywr, oydhelpwr, cymhorthwr.
Fellow-labourer, flfel-o-le'-byr-yr, s. cyd-
weithiwT, cydlafurwr.
Fellow-like, ffel'-6-leie, a. cyfeillaidd,
cyfeillgar; cydradd, cyfartal.
Fellow-member, ffel-ii-mem'-bjT, s. cyd-
aelod.
FeUow-minister, ffel-o-mun'-us-tyr, s.
cydweinidog, cydwas.
Fellow-peer, ffel-o-pt'yr, s. cydarglwydd.
FeUow-prisoner, ffel-o-pruz'-zn-yr, s.
cydgarcharor.
Fellow-scholar, ffel-o-scol'-yr, s, cyd-
ysgolor, cydysgoliiig.
FeUow-servant, ffel-o-syr'-fynt, s. cyd-
was, cydweinydd.
Fellowship, ffel'-o-sliip, s. cymdeithas,
cyfeillaoh, cydgyfeillach, cymdaith,
cyweithas, brodoriaeth, cydfrodor-
iaeth, cymmrodoriaeth, cyfaelocUaeth,
cymmundeb, cyfvmdeb ; cyfranog-
aeth ; cystlwn, cystlynaeth ; cysmer-
iaeth ; cydfaeliaeth, cydf aeloriaeth ;
brodorged; cydles:— v. a. cymdeith-
asu.
Fellow-soldier, flfel-o-sol'-jyr, s. cyd-
filwr, cydsawdiwr, cydryfelwr.
FeUow-student, ffel-o-stiw^-dent, s, cyd-
fyfyriwr, cydefrydiwi-, cydastudiwr.
Fellow-subject, ffel-o-syb'-ject, s. cyd-
ddeiliad.
FeUow-suiferer, ffel-o-syff-yr-yr, s. cyd-
oddefydd, cyd ddioddefwr.
Fellow-traveller, ffel-6-traf'-el-yr, s. cyt-
teithiwr, cyd deithydd, cydymdeith-
iwr. [weithiwT.
FeUow-worker, fifel-o-wyr'-cyr, s. cyd-
FeUow-writer, ffel-o-rei'-tyr, s. cydys-
grifenwr, cydysgrifydd.
FeUy, ffel'-i, s. cameg, camog, camen,
earner i—^pl. camegau, cemyg, camog-
au.
Felo-de-se, flFMo-di-si', s. hunanleiddiad,
hunleiddiad.
a fel a yn tad; a, cam ; e, hen ; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
FENG
805
FEOF
Felon, ffel'-yn, s. cyflaf anwr, cyflafanog,
drygweithredwT ; lleidr ; bystwn,
gwrllys, ewinor, ewinwasg: — a. creu-
biwn, ffyrnig, annynol, dywal, barbar-
aidd, ciaidd, dryganianol, athryfar;
maleisus, drygfrydus ; bradwrus,
anffyddlawn.
Felonious, ffi-lo'-ni-yz, a. cyflaf anol;
eneidf addeuol ; lladradaidd ; dryg-
fwriadol, maleisddrwg, mall; ysgeler,
ysgymmun, barus, diriaid, anfad,
drygionus, adwythig, creulawn ; brad-
og, aniFyddlawn.
Felony, ffel'-yn-i, s. cyflafan; anghyf-
ai"ch ; Uadrad, Uedrad.
Felsite, ffel'-sut, s. creigith=matli ar
greigrisfaen.
Felt, ffelt, s. Uawban ; brethyn llawban ;
het lawban ; bet ; croen : —v. a. llaw-
banu ; gwneyd brethyn llawban ;
gwneuthur hetiau.
Felt-grain, fifelt'-gren, s. coedlin, croes-
lin coed, Uin coed.
Felting, ffel'-ting, s. llawbaniad ; croes-
liniad.
Feltmaker, fifelt'-me-cyr, s. llawbanwr;
hetiwr.
Felucca, flB-lyc'-ca, s. denffluregan=
math ar longan chwerhwyf .
Felwort, ffel'-wyi-t, s. crwynllys.
Female, ffi'-mel, s. benyw, menyw ; bun,
gwraig, dynes, march ; rhian : — a.
benywaidd, menywol, benyw ; gwreig-
iol, merchedaidd ; rliianaidd ; tyner,
gwan.
Feme-covert, fiVm-co-fyrf , ) s. gwraig
Femme-covert, flfam'-co-fyr, J briod,
gwraig ysbwys, gwraig gowyUog,
gwraig wmawdd.
Feme-sole, ffim-sol', ) s. benyw an-
Famme-sole, ffam-sol', j weddog, gwraig
ammhriod, merch weddw.
Feminality, ffem-i-nal'-i-ti, s. benywol-
deb, menyweiddrwydd, gwreigdra.
Feminine, ffem'-i-nun, a. benywol, men-
ywaidd ; benyw, menyw ; gwreigiol,
merchedaidd ; tyner, niwyth, tirion,
blydd.
Femoral, ffem'-o-ryl, a. morddwydol.
Femur, Si-myr, s. morddwyd.
Fen, ffen, s. cors, corsle; corswaen,
morfa ; siglen, mignen ; corsdir ; rhos.
Fen-berries, ffen'-ber-riz, s. pi. ceirios
y waen, llygaeron, Uygaid aeron, Uyg-
eirin.
Fence, ffens, a. cae, argae, clawdd,
amgae, gwrych, perth, bid, polgae,
caer, gwalc, gwal, achwre, amgaer.
cauad ; amddifiyn, nawdd, achles, di-
ffwyn ; amddiffynf a, diogelf a ; gwart,
gorch; cleddyfiaeth, ymgleddyfiaeth,
chwareu cleddyfau:— r. cau, amgau,
argau ; cloddio ; diogelu, amddiffyn,
cadarnhau ) ymgleddyf^ cleddyfu,
chwareu & chleddyf au ; dififynchwar-
eu ; dyrnodio ; ffensio ; coeg ymwan ;
ymgadw.
Fenceful, ffens'-flfwl, a. amgaeog, argae-
og, amgaerog, diflfynlawn.
Fenceless, ffens'-les, a. digae, diargae,
digaer, diglawdd ; agored, noeth ; di-
ymadferth, diamddiffyn.
Fencer, ffen'-syr, s. cleddyfwr, ymgledd-
yf ydd, ymgleddyf or ; dyrnodlwr, fifen-
siwr.
Fensible, ffen'-su-bl, a. cauadwy, hygae ;
diffynadwy, hynawdd : — s. diffynsawd-
iwr, difTynfilwr.
Fencing, ffen'-sing, s. cleddyfyddiaeth,
ymgleddyfiaith; dyrnodiaeth, flfens-
iadaeth.
Fen-cress, flfen'-cres, s. berwy 'r gors,
berw 'r gors, berwr dwr.
Fen-cricket, ffen'-cric-cet, s. rhingo y
tes, rhingc y llin.
Fend, ffend, v. amddifiyn, rhagodi,
cadw di"aw, troi heibio, cilgwthio;
gwrthwynebu ; dadlu, ymddadleu,
. rhesymu ; diangc.
Fender, flfen'-dyr, s. rhagodydd, difiyn-
ydd, parfa, aelwydor, haiarn aelwyd,
aelwydgylch, gwalc ; Sender ; gwaxt.
Feneration, ffen-yr-e'-shyn, s. ocraeth,
ocr, maelocriaeth, llog ; ocriad, llogiad,
Fenestella, fl&-nes-tel'-la, s. ffenestreU,
fienestren.
Fenestra!, flS-nes'-tryl, s. fienestrig,
fi'enestran :— a. fienestrol, flfenestrog.
Fennel, fien'-nel, s. fienigl.
Fennel giant, fien'-nel jei'-ynt, s. march-
ffenigl, cedorwydd.
Fenny, ffen'-i, a. corsol, corsog, corslyd,
morfaog; corsdrig.
Fennystones, fiien'-i-stonz, s. corslys.
Fenugreek, ffen'-iw-gric, s. groegwyran.
Feod, fftwd, s. gwriogaeth=i^ei«d.
Feoff, ffeff, V. a. meddiantroddi ; gosod
raewn meddiant ; rhoi goresgyn i,
goresgynu ; rhoi tirfeddiant :— s. tir-
afael=jFte/.
Feoftee, SeS-i', s. meddiantroddai, gor-
esgynai, nieddiannydd==un a rodd-
wyd mewn goresgyn ar dir.
Feoffer, ) fi'efi^yr, s. meddiantroddwr.
Feoffor, ) goresgynog, rhoddydd gores-
gyn, rhoddwr gafael.
^ 'd, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn; y, yr; £, fel tsh ; J, John ; gh, fei s yn eisieu; z, zel.
FERR
306
FERV
FeoflFment, ffefT-ment, *, meddiantrodd-
iad ; rhoddiad goresgyn ; estyn ;
llwyr feddianniad.
Feraclous, ffi-rc'-shyz, a. ffrwythlawn,
tfrwythog, cnydfawr, cynnyrchiog.
Feracity, mras'-i-ti, s. ffrwythlondeb,
cnydfawredd, cnydiogrwydd.
FeraJ, flFi'-ryl, a. angladdol, arwylianims ;
galarus, alaethus.
Feretory, ffer'-i-tyr-i, s. elor, gelor, gel-
orwydd ; elorgist, arch, ysgrin ; elorf a.
Ferial, ffi'-ri-yl, a. gwyHawl, gwyl;
perthynol i wyliau.
Feriation, ffi-ri-e'-shjni, s. gwylgadwad,
gwyliad, cynnaliad gwyl ; gwylseib-
iant.
Ferine, fft'-rein, a. gwyllt, anwar,
bwystfilaidd, annof ; ffymig, creulawn.
Feriness, ffi-rei'-nes, ) s. gwylltrwydd.
Ferity, ffer'-i-ti, ) gwylltineb, an-
waredd, bwysfcfileiddrwydd, creulon-
deb, ffymigrwydd.
Ferment, fFyr-ment', v. yraweitliio, tar-
■weddu, Uio, gweithio, ymchwyddo,
heplesu, eplesu, lefeinio, ymlefeinio ;
cyffroi, brydio, berwi, ymgynhyrfu,
sori, digio.
Ferment, tfyr'-ment, s. ymvraith, gwaith,
tarwedd, il, gil ; heples, lefain, swyf ;
ymchwydd, ilwaith ; ymweithiad,
iliad; brwch, cynhwrf, cyffroad,
berw, gwres.
Fermentation, ffyr-men-te'-shyn, s. ym-
weithiad, tarweddiad, iliad, lefein-
iad, eplesiad, chwyddaid; ymwaith,
tarwedd, il, brecini ; ymgynhyxfiad.
Fermentative, flyr-men'-ty-txif, a. ym-
weithiol, tarweddol, Uiadol, lefeiniol,
eplesol. ' J
Fermillet, ffyr'-mul-et, «. bwcl, gwaeg,
tytmwy, ystraig, boglwm.
Fern, fiyrn, s. rhedyn •.—sing, rhedynen.
Fernery, fiyr'-nyr-i, s. rhedynfa, rhed-
ynog.
Ferny, ffyr'-ni, a. rhedynog, rhedyn-
aidd.
Ferocious, ffi-ro'-shyz, a. flFyrnig, creu-
lawn, anwar, ciiaidd, dywal, barbar-
aidd, mUain, gwyllt, brochwyllt,
fFroch, blwng, barus, rheibus, Ued-
ffer, hyll.
Ferociousness, ffi-ro'-shyz-nes, ) s. fiyr-
Ferocity, flS-ros'-i-ti, J nig-
rwydd, creulondeb, anwaredd, an-
nynoldeb, mUeindra, gwylltnaws,
hyllder ; broch, trallid, digofaint.
Ferreous, ffer'-ri-yz, a. haiarnaidd.
Ferret, ffer'-ret, s. fiured, ieugen; cul-
we, flForedwe : — v. a. ffiiredu ; cilio {
dadlochesu, hela, okhain.
Ferreter, ffer'-ret-yr, s. ffuredwr ; chwil-
enwr, chwilotwr, olrheiniwr, ceisiwr,
ymofynwr; dadlocheswT.
Ferriage, ffer'-ri-ej, s. porthlog, pc»rth-
dal, arian cludborth, trosglutial ;
trawendal.
Ferric, ffer'-ric, a. haiamig, hamig.
Ferricalcite, ffer-ri-cal'-sut, s. hamgalch-
faen.
Ferrid-cyanogen, ffer'-rud-sei-an'-o-jen,
s. glasai, hamid, hamidlasai.
Ferriferous, ffer-ruflT-yr-yz, a. haiam-
ddwyn.
Ferrilite, fFer'-ru-lut, s. haiamfaen.
Ferrocyanate, flfer-ro-sei'-y-net, s. ham-
lasaint.
Ferrocyanic, ffer-ro-sei-an-ic, a. ham-
lasarig, harngreisflorig.
Ferruginous, ffer-ri «,•'-] i-nyz, a. haiam-
naidd, haiamog, hamaidd, haiamdde ;
haiamddu ; cochddu.
Ferrugo, ifer-ri?//-go, s. rhwd.
Ferrule, fFer'-riwl, s. amgam, amdorch;
torch, cylchyn.
Ferrumination, ffer-riw-mu-nZ-shyii, $.
sodriad, asiad, sawdyriad.
Ferry, flFer'-ri, v. trosglwyddo, tro^ud,
trosi, trawenu ; mordwyo drosodd ;
croesi 'r borth : — s. ceubalf a, trosglud-
fa, trosfa, trawenfa, trosglwyddfa,
porthfa; trosgludfraint, ceubalfraint.
Ferry-boat, ffer'-ri-bot, s. ceubal, ysgraff,
treiddfad, trosglwyddfad, bad trawenu,
cwch trosglwyddo.
Ferryman, ffer'-ri-myn, s. porthwas, ys-
graifwr, ceubalwr, trawenydd.
Fertile, ffyr'-tul, a. ffrwythlawn,
fFrwythog, ffaeth ; cnydfawr, cnydiog,
toreithiog; bras, brwysog ; cr^oethog,
achrwysol ; eppHiog.
Fertility, ffyr-tul'-i-ti, «. flFrwythlondeb,
cnydf awredd, toraeth ; brasder,
brwysedd.
Fertilize, flyr'-tu-leiz, v. a. firwythloni,
toreithio ; brasau, achrwyso.
Ferulaceous, ffer-iw-le'-shyz, a. corsen-
aidd, cecysaidd ; corsenol ; cecysog.
Ferula, fFer -iw-ly, s. cedorwydd, pyglys,
marchffenigl. '
Ferule, fFer'-iwl, s. yslapell, UawgraffeU
Uawddulen ; cecysen, corsen ; biyS"
gyll:— V. a. yslapellu, Uawgrafelfu;
yslapio.
Fervency, flfyr'-fen-si, s. gwresogrwydd,
gwres, poethder, twymder, angeMd,
tanbeidrwydd ; brwdfrydedd, ter-
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; », Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
FETC
807
FEVE
wynder, awyddf ryd ; taerineb, difrif-
wch ; aidd, eiddigedd, s§l ; dyhew-
yd ; poethwyn ; trynedd.
Fervent, ffyr'-fent, a. gwresog, tanbaid,
brwd, terwyn, poeth, angerddol, tan-
11yd ; taer, diitrifol ; awchus, bywiog,
greidicfl, grwys ; teryll ; gwrdd,
agwrdd ; eiddig, eiddgar, selog ;
berwol.
Fervescent, ifyr-fes'-sent, a. gwrea-
ogaidd.
Fervid, ffyr'-fud, a. gwresog, poeth,
twym, terwyn, tanbaid, greidiol ;
eiddig, brwdfrydig; taer, angerddol,
dwys.
Fervidness, ffyr'-fud-nes, s. gwresog-
rwydd, tanbeidrwydd, terwynder ;
taerineb, difrifwoh ; aidd, hewyd, s§l.
Fervour, fiyr'-fyr, s. gwTes-=FervenC7/.
Fescennine, ffes'-sen-nein, a. penrhydd,
afreolus, anllad : — s. anlladgan, pen-
rhyddeg ; priodasgan.
Fescue, ffes'-ciw, s. dangosbin, cyfeir-
bin, dangosyr ; dangoseg ; pin cyf eirio.
Fescue-grass, ffes'-ciw-gras, s. peisgwellt.
Fesse, ffes, s. ffas arflen, gwregys cwn-
sallt.
Fesse-point, ffes'-point, s. ffasbwynt,
cesbwynt, canol cwnsallt, craidd arf-
len.
Festal, ffes'-tylj a. gwleddol, gwestfaol;
llawen, digrif, gorawenus.
Fester, ffes -tyr, v. n. crawni, croni,
madni, gori, braenu, Uygru.
Festival, ifes'-tu-fyl, o. gwleddol, gwest-
faol; Uawen, Uonwych, gorfoleddus,
difyr, digrif, gorhoenus, afiaethus :— s.
gwyl, cofwyl, dydd gwyl, dygwyl;
gwledd ; cylchwyl.
Festive, flfes'-tuf, a. gw\&A.A.o\=Festival,
a.
Festivity, flFes-tuf'-i-ti, «. llawenydd,
gorfoledd, llonder; difyrwch, digrif-
wch, hoen, gorawen, elwch ; arabedd,
afiaeth ; cyfeddach.
Festoon, ffes-twn', s. troddail, deilwaith,
taflodau ; deilbleth, coronbleth adail ;
pillflodau : — siTig. taflodyn : — v. a.
troddeilio, deilweithio; deilblethu.
Festuca, ffes'-tiw-cy, s. peisgwellt.
Festucine, ffes'-tiw-sun, a. gwelltliw.
FestucoTis, ffes'-tiw-cyz, a. gwelltaidd.
Fetal, ) ffj'-tyl, a. milrithiol, milrith-
Foetal, f aidd, mikithig; perthynol i
filrith.
Fetch, ffe?, v. cjrchu, hercyd, hoi, nol,
cyrhaeddyd; arwedd, dwyn, cludo,
cywain, cario ; tynu ; cymmeryd ;
gwneuthur, ysgogi, symmud, troi :— «.
cast, ystrangc, ystryw, prangc, cyf-
rwysder, dichellgyrch, cyrch ; Uedrith.
Fete, ffet, s. gwyl, gwledd, dydd gwyl.
Fetichism, ffet' i-cizm, 1 5. Ffetigaeth=
Feticism, ffet'-i-suzm, j eilunaddol-
iaeth Duantwys Affrica.
Fetid, ) ffet'-ud, a. drewllyd, drewedig.
Foetid, f drygsawTUS, rhogleuol, mws,
trymsawr.
Fetidness, ffet'-ud-nes, s. drewi, drew-
dod, rhogleuaeth, drewiant, mysni.
Fetiferous, ffi-tuff-yryz, a. eppiliog,
hiliog, fFrwythlawn.
Fetlock, fFet'-loc, s. swrl, swrn, eswm,
cudyn egwyd ; egwyd, mwydle.
Fetor, flft'-tyr, s. Axevri=FetAdness.
Fetter, fFet'-tyr, s. Uyffethar, hual,
gefyn, cloUrwin, llywethyr, llyffethyr,
Uyfethair, llawethyr, troedog, meg,
burwy ; carchar, cadwyn : — v. a.
Uyffetheirio, hualu, gefynu ; burwyo ;
rhwymo, cadwyno ; carcharu.
Fetterless, ffet'-tyr-les, a. dilyffethair,
anhualog ; rhydd, afrwym.
Fetus, )nt'-tys, s. mUrith, col, pri,
Foetus, J rhith, yr anelwig ddefnydd.
Feud, ffiicd, 3. dygasedd, annysgymmod,
anghydfod, cilwg, amryson, ymrafael,
cynh'en, cyfrysedd, ymgiprys, cweryl,
brwth ; gwriogaeth, gwarogaeth,
ammodf ael ; gafael, tirddaliad ; gafael-
dir.
Feudal, ffiw/-dyl, a. gwriogaethol, gwri-
ogol, gwarogol ; cydweinidol : — s. gaf-
aelbeth.
Feudalism, ffiw-dal'-uzm, s. gwriog-
oliaeth, gwarogyddiaeth, y gyf undrefn
wriogaethol.
Feudality, ffiw-dal'-i-ti, a. gwi-iogoldeb,
gwarogolrwydd.
Feudary, ffi7(/-dyr-i, a. gwriogiaethol ;
cadweiniol.
Feudatary, ) flBw-de'-tyr-i, s. gwriogwr,
Feudatory, j gwarogwr ; deilad dan
wriogaith.
Feu-de-joie, ffyw-dyzh-wa', s. coelcerth,
banffagl, ikn gorfoledd.
FeuiUage, ffywl'-igj, s. deilres, deiliant,
deiliadaeth, dail ; swp o ddail.
FeuiUe-morte, flFywl-i-mort', s. edwin-
Iliw, llwydfelyn, melynllwyd, lliw
gwywddail.
Fever, Si'-fyr, g. twymjm, cryd, teirch-
ion, mwyth, haintygwres, llucheden,
poethgryd; clefyd; gwres, brydiant :
— V. a. twymyno, mwytho.
Feverfew, ffi'-fyr-flBw, s. tormwyth,
o, llo; u, dull; w, swn ; w, pwn; y, yr; ;, fel tsh; j, John; sh, fel ( yn eisieu; >, zel.
FICT
308
FIEL
tarfgryd, wermod wen, chwerwyn yr
ardd, meddygjm menyw.
Feverish, ffi'-fyr-ish, a. twymynaidd,
twymynog ; poeth, brydiog, anwadal.
Feverishness, ffi'-fyr-ish-nes, s. twym-
yneiddrwydd, twymynogrwydd.
Fever-root, fifi'-fyr-rwt, T crvdlvs
Fever-wort, ifi'-fyr-wyrt, J " J •' •
Fever-weed, flfi'-fyr-wt'd, s. mwythlys.
Fevery, fft'-fyr-i, a. twymynog, twym-
ynaidd.
Few, ffiw, a. ychydig; anamlj rhai;
anibell, ambell un ; prin.
Fewel, flSw/'el, s. tanwydd, cynnyd, tan-
went, dylwyf, gosgymmon, tanborth :
—V. a. tanborthi, porthi t^n; rhoi
peth ar y t&n.
Fewness, ffiu'-nes, s. ychydig, ychydig-
rwydd, anamlder, prinder, bychodedd.
Fiance, ffei'-yns, s. dyweddio.
Fiat, ffei'-yt, s. gorchymmyn, arch;
bydded.
Fib, ffub, s. celwydd, anwiredd, ffug;
coegchwedl:— r. n. celwyddu; fFugio.
Fibre, ffei'-byr, s. llinionen, meinedef-
yn, edaf edden, llined, llin, edef ; gi ;
meinwreiddyn.
Fibril, ffei'-brul, s. llinionen, Uinionyn,
meinedefyn : — pi. Uinionos.
Fibrinous, ffei'-brul-lyz, a. Uinionog,
meinedefol. [ain.
Fibrin, ffei'-brun, s. Uinednur, Uined-
Fibrolite, ffiib'-ro-lut, s. llinedfaen,
glasith.
Fibrous, ffei'-biyz, a. llinaidd, llinedol,
meinwreiddiog, meinedafeddog.
Fibula, ffub'-iw-ly, s. gwaeg, balog, tyt-
mwy, bwcl, ystraig; llorf, Uorp, ys-
berygl, asgwm y grimog ; capfaen.
Ficaria, ffi-ce'-ri-a, s. milfyw, bronwys,
bronwst, llygad Shrill, melynygwan-
wyn, gwenith y ddaiar, gwenith y
gog, llygad dyniawed.
Fickle, ffic'-cl, a. anwadal, gwamal, cyf-
newidiol, ansefydlog, oriog, chwidr,
nwythig, ehud, ysmala, mympwyol.
Fickleness, flBc'-cl-nes, s. anwadalwch,
gwamalrwydd, syfaldod, chwidredd.
Fico, ffei'-co, s. bawdfociad, bysfociad,
dec y fawd, cleciad bysedd ar un.
Fictile, ffic'-tul, a. celfluniol, moldlun-
iol ; celfyddydol ; priddorol, cregenol,
priddin.
Fiction, ffic'-shyn, s. fifugiant, ffug, fiu-
ant, ffiigwaith, dychymmyg ; flfugeb,
ffugwers, ffugchwedl ; chwedl, chwedl
wneuthur ; ffalsedd, geudeb, celwydd:
— pi. fifagion, ffugebau.
Fictionist, ffic'-shjna-ust, s. ffagionydd,
ffugebydd, ysgnfenydd ffugebau.
Fictious, ffic'-shyz, ) a. ffugiol, gau.
Fictitious, ffic-tish'-yz, f dychymmygol;
tfals, Uedrithiog.
Fictitiousness, ffic-tish'-yz-nes, «. fiiig-.
ioldeb, flfalsedd, geudeb.
Fictor, ffic'-tyr, s. delweddwr, delwad-
wr, claiddelwadur.
Ficus, ffei'-cys, s. fiigys.
Fid, find, s. ysbodfar; dattodwaell.
Fiddle, ffiid'-dl, s. crwth, crythen, fBl,
ffidyl, ffidl : — v. a. crythorio, fBlorio,
crythu, canu crwth, fBdlo; of era,
simera, segura, oferdreulio.
Fiddle-faddle, ffud'-dl-fad-dl, s. (col.)
ffiloreg, oferedd, gofregaid, coeg-
waith, coegbeth, simer ; ffrilion, sim-
erion ; oferglep, coegsiarad, baldordd,
flPregod : — a. coegweithgar, coegbrys-
ur ; gwag, coeg, ofer, fElorig.
Fiddler, fifud'-lyr, «. crythor, crjrthwr,
fiBlor, ffidlor, fiBdler :— ■/. crythores.
Fiddle-stick, flfud'-dl-stic, s. flSloryn,
bwa crwth.
Fiddle-string, flFdd'-dl-string, s. ffildant,
tant crwth.
Fiddling, ffud'-Ung, s. crythoriad, flfilor-
iad, crythiad, ffidliad, caniad crwth.
Fidejussion, ffei'-di-jysh-yn, s. mechni- ,
aeth, machni'aeth, mechni.
Fidelity, ffi-del'-i-ti, s. fiyddlondeb; cy-
wirdeb, uniondeb, gonestrwydd ;
gwirionedd.
Fidget, ffij'-et, v. n. sygogi ; flfwdanu ;
coeg redeg ; ofer hela ; coeg olrhain ;
rhagnythu :— s. sygog, flfwdan ; afion-
yddwch; ias, nwyth, chwiw.
Fidgety, flBj'-et-i, a. sygoglyd, anes-
mwyth, ffwdanllyd; od, chwimiog,
oriog.
Fiducial, ffi-diwZ-shyl, a. hyderus, ym-
ddiriedol ; diamheuol, dibetrus ; sicr,
diysgog, cadam.
Fiduciary, ffi-diic'-shyr-i, a. ymddiried-
us, diammeu, dibetrus ; sicr : — s. ym-
ddiriedai, ymddiriedog ; unigfiFydd-
iad, anneddfiad, gwrthddeddfwr.
Fie, ) ffei, in. flfei ! ffi ! hach ! flfach !
Fy, 3 wfft ! rhag cywilydd ! flfwrdd ! wb !
Fief, fftff, s. gafael, daliad, tirafael, tir-
ddaliad ; maenor wriogaethol ; am-
modfael, gwarogfael; gwriogaeth,
gwarogaeth.
Field, ffild, s. maes, cae ; cenfaes ; coed-
gae ; caint, ble, mai ; maesdir ; maes
arfau, Uawr arfau; maes arflenj y
cyfandir.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwj; o, Hon;
FIER
309
FIGU
PiBld-bed, flFjld'-bed, s. maeswely.
Field-book, ffild'-bwc, «. maeslyfr, llyfr
tii-fesurwr.
Field-duck, ffild'-dyo, s. maeshwyad.
Fieldfare, fiFtld'-fifeyr, s. socan ; socas,
socas Iwyd, socan eira, caseg y dryg-
hin, aderyn yx eira.
Field-madder, flFild'-mad-jrr, s. gwreidd-
rudd gwyllt, gwreiddrudd y maes,
cochwraidd y maes.
Field-marshal, ffdd'-mar-shyl, s. maes-
lywydd, maesfiliad, pencadfiliad ; aer-
gun, maesgun, maesgadlyw.
Field-mouse, fftld'-mows, s. Uyg, llygod-
en y maes, maeslygoden, chwistlen,
chwistl, pigoden, llygoden goch.
Field-officer, ffild'-off-i-syr, s. maes-
swyddog, maesraddog, aerswyddog,
rhyfelswyddog.
Field-piece, fiftld'-pis, s. maesddryll,
maesgyflegr, cyflegr gwersyll, gwii
maes.
Field-sports, ffild'-sports, s. pi. maes-
ddifyrion, difyxwcli y maes; helwr-
iaetii. [£Fon.
Field-staflF, ff^ld'-staff, s. maesffon, mei-
Field-vole, iftld'-ftil, s. maeslygoden
gota, Uyg Uostfyr, Uyg y waen.
Field-work, tfild'-wyrc, s. maeswaith,
gwaitli aUan.
Fiend, ffind, s. gelyn ; eUyU, cythraul,
diawl, diafl, y fall, maUt, y ddera, yr
andras, yr ysbryd drwg :—pl. cethem.
Fiendful, tfmd'-ffwl, a. maUt, dieflig.
Fiendish, ff in'-dish, a. cethernol, maUt,
diaflaidd, eUyUaidd, uffernol.
Fiendishness, ffin'-dish-nes, s. cethem-
oldeb, maUtedd, cythreuligrwydd ;
maleisrwydd, dryganiaeth.
Fiendlike, ffind'-leic, a. cethernaidd,
diawlaidd, uffernol, maUtaidd.
Fierce, ffi'yrs, a. ffyrnig, creulawn,
ffroch, dywal, difiog, gerwin, tryn,
blwng, nawswyUt, angerddol, tan-
bald, greidiol, tl'rwys, terwyn, tern,
cynddeiriog, gorwyUt, ffrom, tost,
awchus, digUawn, Uidiog, brochwyUt,
dewr, drud, hyf; mileinig, ciaidd,
erchyU, taer; anfwyn.
Fiercely, ffi'yrs-li, ad. yn ffymig; ar
ruthr.
Fierceness, ffi'yrs-nes, s. ffymigrwydd,
creulondeb, dywalder, ffrwys, tryn-
edd, gerwinder, gorwyUtedd, cyn-
ddaredd, cynddeiriogrwydd, angerdd-
oldeb ; Uid, digofaint.
Fieri-facias, ffei-i-ri-ffe'-shi-as, s. adgaflf-
aelwys.
Fiery, fifei'-yr-i, a. tanUyd, tanbaid,
poeth, tanUachar, bywlosg, fflam-
boeth, poethnaws, tanol, o dan ; Uach-
ar, dysglaer ; ffrowys, terwyn ;
ffrawdd ; hyddig, Uidus.
Fife, ffeLff, s. cadbib ; chwibanogl : — v.
n. canu cadbib ; chwibanogli.
Fifer, ffei'-flfyr, s. cadbibydd ; chwiban-
oglwr.
Fifteen, ffaS-tin', a. pymtheg=l5 : — s.
pymtheg.
Fifteenth, ffuff-tinth', a. pymthegfed:=
lofed : — s. pymthegfed, y bymthegfed
ran.
Fifth, ffuffth, a. pummed=5med :— s.
pummed, y pummed, y bummed,
pummedran.
Fifthly, ffuffth'-li, ad. yn bummed.
Fiftieth, ffuff'-ti-eth, a. degf ed a deugain
=50ain, pumdegfed=50fed, banner
canfed ; pumdegol : — s. y degfed a
deugain, y ddegfed a deugain, pum-
degfed, pumdegran.
Fifty, ffuff-ti, a. deg a deugain=50,
pumdeg, banner cant :— s. deg a deu-
gain, pumdeg, banner cant.
Fig, ffig, s. ffigysen -.—pi. ffigys -.—v. a.
bawdfociad, bysfociad, crineUu bysedd
ar un ; gofyn gwaethaf un ; pupro.
Figaro, ffi-ge'-ro, s. gofregyr, gofregiadur.
Figary, ffi-ge'-ri, s. gofreg, prangc,
nwyth, nwyd, chim, mympwy, asbri.
Fig-gnat, ffig'-nat, s. gwybedyn y ffigys.
Fight, ffeit, v. ymladd, brwydro, ym-
drechu, trin, ymwrio, aerodi, cadu,
bi-ythu, rhyfela, ymwanu, llueddu,
Uuyddu ; gwrthrynu, cyttrachu :— s.
ymladd, brwydr, cad, gwaith, trin,
ymgyrch, aer, breitheU, trafod, bryth-
wbh, cysbwy, ymwan.
Fighting, ffeit'-ing, a. ymladdol, brwyd-
rol ; ymladdgar, rhyfelgar : — s. ym-
laddiad, ymbaffiad ; ymladd, ymrys-
on, cynnen,anghydfod, ymgiprys.
Fig-leaf, ffig'-ltff, s. ffigysddalen ; ffigys-
len, gorchudd teneu.
Fig-marigold, ffig-mai"'-i-gold, s. rhudd-
os ffigyddaidd, gold Mair ffigysaidd,
ffigruddos.
Figment, ffig'-ment, s. ffug, ffugiant,
dychymmyg, dyfais, ffugwaith, ffug-
chwedl ; celwydd, ffalsedd.
Fig-pecker, ffig'-pec-cyr, s. ffigysor, del-
or y ffigys.
Fig-tree, ffig'-trt, s. ffigysbren, ffigys-
wydden, ffigwydden.
Figulate, ffig^-iw-lct, a. priddgistol,
priddgleiog, priddlestrog ; Uuniedig.
o, Ho; u, dull; w, swn ; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John j sh, fel s yn eisieu; z, zel.
FILA
310
PILL
Figurability, ffig-iw-ry-bul'-i-ti, s. hy-
lunedd, hylunrwydd.
Figurable, ffig'-iw-ry-bl, a. hulun,
Uuniadwy, hyddull.
Figural, ffig'-iw-ryl, a. darluniadol,
dulliadol ; fifugrol.
Figurant, ffig-iw-ranf , s. dawnsiadur,
dawnsiwr cyhoeddus.
Figurante, ffig-iw-rant', s. corelwes,
dawnsiadures ; dawnsyddes gyhoedd-
us.
Kgurate, ffig'-iw-ret, a. lluniog, dulliog,
ffurfiog, ardduUiog; flfugredig, rhifnod-
ol.
Figuration, ffig-iw-re'-shyn, s. lluniad,
ffurfiad, ardduUiad, ardumiadj ffugr-
iad.
Figurative, flBg'-iw-ry-tuf, a. cysgodol;
arddaiigosol ; trawsf udol, allegol,
dainmegol, cyffelybiaathol, alleiriog,
aralleiriog ; ffugrol, ffu^rol ; arwydd-
luniol ; troellymadroddol, troellegol ;
arddulliog.
Figurative language, ffig'-iw-ry-tuf lang*-
gwij, s. troelleg, troelliaith, troellym-
adrodd.
Figure, flBg'-iwyr, s. llun, dull, ffurf,
fPunud, arddull, daxlun, duUwedd,
gwedd, gosgedd, delw, eilun, ystum,
elwig; cysgod, cyfFelybiaeth, aUeg,
araUeg, troelleg, trofeg, troeUiaith,
troell ; rhifnod, rhifeb, ffugr, ffugyr ;
ymddangosiad, drych, cysgodlun, ar-
wyddlun ; cyflun, cyttrem ; rhwysg,
mawredd :—v. llunio, ffurfio, dullio,
arlunio, ystumio, arfelu, darlineUu,
delwadu, amrywio, anuyfalu; ar-
dduUio ; rhagarwyddo ; dycliymmygu,
tybio ; rhifnodi, ffugro ; cysgodlunio,
cysgodi; troeUegu, trofegu, troellym-
adroddi ; ymhynodi, rhwysgo.
Figurehead, ffig'-iwyr-hed, s. pendduryn,
fflureglun ; torddwr.
Figuring, fiBg'-iw-ring, s. lluniad, ffurf-'
iad ; fiRigriad, rhifebiad.
Figwort, ffig'-wyrt, s. gomerth, goreu-
nerth, meddyges ddu, deilen ddu dda,
Uysiau 'r fiBgys, dail duon da.
Filaceous, flB-k'-shyz, a. edefaidd, edaf-
eddog, meinedefaidd, meinwreiddiol,
llinionaidd. [og yn y deflys.
Filacer, flTul'-a-syr, s. teddiadur=swydd-
Filago, ffi-le'-go, s. jt edafeddog.
Filament, fful'-y-ment, s. edefyn, mein-
edefyn, edafedden, llinionen, Uinen,
edef, llin, gi; meinwythen; mein-
wreiddyn : — jd. Uinion, manedafedd ;
giau; manwythenau ; min-wraidd.
Filanders, flful'-an-djrrB, s. edefwst, llin-
ionwst=math o glefyd ar weUch.
Filatory, fful'-y-tyr-i, s. edafyr, edafer-
mig, edefiadur, peiriant nyddu.
rUature, fful'-y-^yr, s. edafeddiad, edaf-
iad; cyngrodfa, cengliadurfa, lie y
cenglir sidan.
Filbert, fiFul'-byrt, s. cneuen y gerddi,
cneuen hirgib, cneuen farfog, cueuen
Yspaen ; cneuen.
Filch, fiful^, ffulsh, V. a. chwiwladrata,
chwiwio, chwiwbigo, goladrata, chwil-
ena, chwilota, ysbeiUota, pilffro.
FUcher, fful'-^yr, s. chwiwleidr, Ueidiyn,
chwiwgi, chwilgi, goleidr, chwilot-
•WT, chwilenwr, Ueidr, pilffrwr.
File, ffeil, s. llinyn; gwyfr, rhes,
rhestr, tedd, rhengc ; cofres, cofrestr,
rhol ; Uinynaidd ; gwyfraidd ; crog-
linyn, edefyn ; crogwyfr ; duim,
rhygnen, durrygnen ; rhatheU : — v.
llinynu ; rhesu, rhestru ; ymxesu ;
ymrengcio ; gwyf rynu ; teddu, ar-
ddangos; durlifio; rhathu; caboli,
llyfnhau.
File-cutter, ffeil-cyt'-tyr, s. gof durlif-
iau, durlifof, rhathellof.
File-leader, ffeil'-K-dyr, s. rhestrlyw,
blaenor y rhestr ==y milwr blaenaf
mewn baranres.
Filemot, fful'-i-mot, s. edwinlliw, Uwyd-
felyn, melynllwyd ; Uiw gwywddml.
Filer, ffei'-lyr, s. durUfiwr ; rhathellwr.
Filial, fful'-iyl, a. mabaidd, mabol;
plentynol.
Filiate, fful'-i-et, v. a. mabwyso, mab-
wysisAu^ Affiliate.
Filiation, flFul-i-e'-shyn, s. maboliaeth,
maboed, mabaeth; mabwysiad, mab-
wys.
Fileces, ffei'-li-siz, s. pi. rhedyn.
Filiform, fful'-i-fform, a. edefaidd, edef-
ynaidd, meinedefaidd.
Filigrane, fful'-i-gren, ) s. edafwaith,
Filigiee, fful'-i-grt, ) edafron ; eur-
we, arianwe ; berthwe, eirionwe.
Filings, fifei'-lingz, s. pi. durlifion, blawd
durlif, rhathlifion; llifion.
Fill, flful, V. llenwi, llanw; cyflenwi,
gorUenwi, dylenwi, cyforio ; diwallu,
digoni; cyflawni; tynhau; ymlenwi;
croni i—s. Uonaid ; gwala, digon ;
cyflan-w, cyflawnder.
Fillet, fful'-et, s. ysnoden, ffunen, pen-
rhe, talaith, peiirhwym, rhwymyn,
Uinyn ; eirionyn ; cylch, colofrwy,
pUlrwy, eirioniwy ; rhimgylch ; gofo
ddwyd ; ysnodyn : — v. a. ysnodenu.
o, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim, o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
FINA
311
FINE
flfimenu ; rhwymo ; cylchu, pillrwyo ;
rhimgylchu.
Fillibeg, fiful'-i-beg, g. peisdwyg, berbais,
clunbais, briganttwyg=byrglos yr
I Albaniaid Ucheldirol.
Filling, flful'-ing, s. llenwad, cyflenwad ;
cyflawniad ; llanw ; y bwrw ; y dylif .
FilUp, iJiil'-up, V. a. cnipysu, cnoceUu :
— s. cnipws, cnocell.
FiUy, fiul'-i, s, eboles, ffilog; ffiloges.
Film, flfulm, s. pilen, pOionen, croenen,
caenen, huchen, rhuchen, teneugroen :
— V. a. pilenu, croenenu, caeiiu; buch-
enu, rhuchio.
Filmy, fiul'-mi, a. pilenog, croenenaidd,
huchenog.
FUose, fful-los', a. edefaidd, edafeiddiol.
Filter, fFul'-tyr, s. hidl,. hudlyd, hidlyr,
puredydd ; serchrin = Philter : — v.
hidlo ; argoethi, gwyburo, teru, puro.
Filth, ffulth, s. budredd, budreddi,
biynti, ammhuredd, llwgr ; baw, torn,
bis wail; cartliion, ysgubion, sothach,
sorod; aflendid.
Filthiness, flFul'-thi-nes, ». budreddi,
bi^-ntni, baweiddrwydd, tomlyd-
rwydd; aflendid, halogrwydd; am-
4 mhurdeb, ffieidd-dra ; mefl, serthedd.
Filthy, flfiil'-thi, a. budr, brwnt, aflan,
flBaidd, budrog, swga, difFaeth, serth;
drewllyd.
FUtratioii, fful-tre'-shyn, s. hidUad,
gwybunadj puriad dwfr, pvtriad
gwyon.
Fimble-hemp, flPiim'-bl-hemp, s. cywarch
benyw.
Fimbriate, ffum'-bri-et, a. siderog, edd-
iog, olbreog, sittrachog, hemiol : —v. a.
sideru, eddio, hemio, eirionynu.
Fin, ffun, s. pysgadain, aden pysg, as-
gell pysgodyn : — v. a. tori penci,
rhanu cochgangen.
Finable, ffei'-nybl, a. dirwyadwy ; dir-
■wyol, camlyrus.
Final, ffei'-nyl, a. diweddaf, terfynol,
olaf, penderfynol ; Uwyr, eithaf ;
diweddol, cwblhaol.
Finale, ffei-na'-U, s. diweddglwm, diw-
eddg^o; diweddol; diwedd.
Finality, flB-nal'-i-ti, «. terfynoMeb, dy-
benoldeb, diweddolrwydd.
Finally, ffei'-ny-li, ad. yn ddiweddaf,
jn olaf ; yn y diwedd, o'r diwedd.
Fmance, ffi- nans', i. daered, argyllid,
cyllid, cyUid y deyrnas; trethydd-
iaeth, daerediaeth.
Financial, ffi-nan'-shyl, a. daeredol, ar-
gyllidol, cyllidol, cadofyddol ; arianol.
Financier, ffun-an-si*yr, s. pendaered-
wr, daeredydd, arddaeredwr, trysor-
ydd, argyUidwr ; daeredofydd ; cedof-
ydd ; eurgronwr.
Finary, ffei'-ny-ri, s. coethfa, coeth-
ffwrn, coethdy=^merT/. '
Finch, ffun?, ffunsh, s. pingc, pingcyn,
pila, ysbingcyn, telor.
Find, ffeind, v. a. cael, caffael ; dyfod
o hyd i ; taro wrth ; mynu ; daJ, dala ;
deall, dimad, am^rffred, sjmio ;
gweled, canfod ; gwybod ; clywed ;
digelu ; ceisio.
Findfault, ffeind' -ffolt, s. beiwr, senwr,
cecryn, ymgecrwr.
Finding, ffein'-ding, s. caffaeliad, dar-
ganfyddiad ; dedfryd, rheithfarn.
Fine, flfein, a. teg ; main, vakn ; pur,
tSr, coeth, gloyw, purlan, claer ; ten-
eu, addfain ; manwl, cywrain, cynnil,
ceifydd, dichlyn ; gwych, tlws, diUyn ;
destlus, dain, deiniol, pert, del, clws,
syw, pefr, prydferth, cain, hardd,
telediw, berth, gwymp, addien, pingc,
hoyw, taclus, llu:.iaidd, gosgeddig, el-
gain, telaid, iiais ; llyfn, caboledig,
gwastad, miwail ; disothach ; man-
weaidd, manw, manwy, meinus ;
godidog, ysblenydd ; llym ; cyfrwys,
fFel; da; ffeind :—s. dirwy, camgwl,
camlwrw, fforffed; sarh^d, flin :— v.
a. coethi, teru, puro, gloywi, claeru,
diwaddodi; dirwyo, camgylu, cam-
lyrio, flSnio.
Finedraw, ffein'-dro, v. a. teg-wnio,
neisbwytho, rhwyg-wni'o, asbwytho.
Fineness, ffein'-nes, s. tegwch, tlysni,
prydferthwch, dillynder, twtneis-
rwydd ; meinder, manwedd ; bychan-
der, eiddiledd ; manylder, cywrein-
rwydd ; coethder, purdeb ; ymdda-
ngosiad ; ysblander ; cyfrwysdra ;
Uyfnder; godidogrwydd.
Finer, ffei'-nyr, s. coethydd, purwr, ter-
ydd.
Finely, ffei'-nyr-i, s. gwychder, ceinder,
coegwychder ; harddwisg, ceinwisg ;
ceinwisgoedd, dilljTiion ; coethfa,
coethffwm, coethdy. ^
Finespoken, ffein'-spo-cn, a. geirdeg,
llai ardeg, mwynair ; jrmadroddf wyn,
parabler; ymadroddus; gwenieithol.
Finespun, ffein'-spyn, a. tegnyddedig;
main, manwyaidd; cywi-einiol, man-
ylaidd.
Finesse, ffi-nes', s. ystryw, cyfrwysder,
ystrangc, dichell ; dyfais:— t;. w. ys-
trywio.
i>, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; $, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
FINT
312
FIRE
Finestill, ffein'-stnl, v. a. terddystyllu,
terfernio.
Finfish, ffun'-ffish, s. asgellbysg, aden-
bysg=math ar forfil bychan.
Finger, ffing'-gyr, s. bys : — pi. bysedd : —
V. bysio, gofysio, teimlo; cnithio;
traed, ymyryd; chwiwio, chwiwlad-
rata, chwilota, chwilena, bachu, ys-
beilota ; chwareu, maldodi, teganii.
Finger-board, ffing'-gyr-boyrd, s. bys-
fwrdd ; bwrdd offeryn cerdd dannau.
Fingered, ffing'-gyrd, a. bysog, bysedd-
og; bysiedig, teimledig.
Finger-fern, ffing'-gyr-flfym, s. dueg-
redyn, bysredyn.
Finger-grass, fBng'-gyr-gras, s. byswellt.
Fingering, ffing'-gyr-ing, s. bysiad;
godeimlad, cnithiad; byschwareuad;
byswaith. [cyfeirbost.
Fingerpost, ffing'-gyr-post, s. Taynegtys,
Finical, ffun'-i-cyl, a. coegynaidd, pingc,
mursenaidd, cymhen, del, syw, nais,
gorddillyn.
Finicalness, iTun'-i-cyl-nes, s. coegyn-
dod, pingcrwydd, coegni, delni.
Finikin, flun'-i-cin, a. manylwag, gor-
ddillyn, cymhenffol; segur; rhodres-
gar.
Finis, ffei'-nns, s. diwedd, terfyn.
Finish, ffim'-ish, v. a. gorphen, dybenu,
terfjTau, diweddu, darfod, cyflawni,
perffeithio ; cywreinio : — s. gorphen,
terfyn, darfod, dybendod; cyflawn-
iad, cwbUiM.
Finished, ffun'-isht, a. gorphenedig;
cyflawn, trylwyr ; coethwych ;
dawnwych.
Finishing, ifun'-ish-ing, s. gorpheniad,
terfyniad, perffeithiad : — a. gorphen-
ol, dybenus, terfynol.
Finite, flFei'-neit, a. terfynol, meidrol,
dybenol ; mesurol ; penodol.
Finiteless, ffei'-neit-les, a. annherfynol,
diderfyn, anfeidrol, anfesurol.
Finiteness, ffei'-neit-nes, s. terfynoldeb,
meidroldeb ; terfyniad.
Finitor, ffiui'-i-tyr, s. gorwel, terfyn-
gylch, llywel, teif5mydd.
Finless, ffun'-les, a. diaden, diasgeU,
anadeiniog.
Finnikin, ffun'-i-cin, s. colomen fyngog,
colomen siobynog.
Finny, ffun'-i, a. adeiniog, asgellog,
pysgadeiniog.
Finscale, ffun'-sccl, s. yr asgeUen=math
ar bysg dwr croyw.
Fintoed, flFun'-tod, a. C3^androed, asgeU-
droed, adeindroed, asgellfysog.
Fiorin, ffei'-6-run, s. maeswellt.
Fiorite, ffei'-o-rut, «. cramfaen.
Fir, ffyr, s. ffeinidwydd, ffynidwydd,
pyrwydd, pygwydd, ffa-wydd, syb-
wydd, pin'wydd, pererinbren.
Fir-tree, fiyr'-tri, s. ffeinidwydden, pyr-
wydden.
Fire, ffei'yr, s. tdn, ufel, engyl :— r.
tanio, tanu ; cynneu, goddeithio,
llosgi, ennjTX, flaAmio, flfaglu; ysoli,
serio ; saethu.
Firearms, ffei'yr-armz, s. pi. arfau tSji ;
cyflegrau, magnelau, gynau.
Fireball, ffei'yr-bol, s. llosbel, llosbelen,
tanbei, tanbelen, goruchionen.
Firebare, ffei'yr-beyr, s. pigwn, tanfwd-
wl, coelcertti.
Fireblast, ffei'yr-blast, s, deiflosg, tan-
fall, Uosg.
Fireboard, ffei'yr-boyrd, ». tanfwxdd,
clawr y simnai, cauad y saweU.
Firebote, ffei'yr-bot, s. tanwydd, tan-
raid.
Firebrand, ffei'yr-brand, s. tewyn, pen-
tewyn, ffaglydd, tanffaglwr, terfysg-
wr.
Firebrick, flfei'yr-bric, s. tanbriddfaen,
priddell d&n.
Firebrush, ffei'yr-brysh, s. tanysgiibell,
gwrycheU dSn, ysgubell aelwyd.
Firedamp, fifei'yr-damp, s. tanchwa,
tanfa, Uosnwy, Uosgager, nldan.
Fire-dogs, flfei'yr-dogz, s. pi. brigvm, go-
bed.
Firedrake, ffei'yr-drec, g. sarff danllyd,
draig; tanwydyn, awyrdan, goruch-
ionen, malldan, t^n llwynog.
Fire-engine, ffei'yr-en-jin, s. tanbeir-
iant, tanermig.
Fire-escape, fifei'yr-es-cep, g. tanddiang-
fa, tanffwyxeU.
Firelock, ffei'yr-loc, a. gwn, dryB, gwn
saethu.
Fireman, ffei'yr-myn, ». tanwr, tan-
borthydd; tanddiffoddydd.
Firenew, ffei'jnr-niw, a. newydd tan-
lliw, newydd tanlli, newydd grai ;
tanUachar, tanUiw.
Fire-oflBce, ffeyr-off-ns, *. tanswyddfa,
tanyswirfa, tanddiogelfa.
Firepan, ffei'yr-pan, s. padeU d&n, tan-
badell.
Fireplace, ffei'jT-ples, s. Ue t&n, aelwyd.
Fireproof, fifei'yr-prfcff, a. anhylosg, an-
llosgadwy ; didandraidd.
FiresMp, ffei'yr-ship, s. tanlong, llong
d&n=llong ryfel yn Uawn o bethaa
hylosg i danio llongau 'r gelyn.
o, fel a yn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; », Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion ;
FIRS
313
FISS
Fireshovel, ffei'yr-shyf-fl, s. llwyax d4n,
rhaw dftn.
Fireside, ffei'jrr-seid, s. aelwyd ; pen-
tan; teulu.
Firespark, ffei'yr- spare, s. gwreichion-
en, tanen, clin.
Firestick, ffei'yr-stic, s. pren t^n, tew-
yn, tanwydden.
Fire-stone, flfei'yr-ston, s, careg d4n,
tanfaen ; careg anhylosg.
Fireweed, ffei'yr-wid, s. tanchwyn, tan-
lys=planigyn Americanaidd.
Firewood, fifei'yr-wd, s. tanwydd, dyl-
wyf, cynnud, gosgymmon, briw-wydd.
Firework, ffei'yr-wyrc, s. tanwaith, uf-
elwaith ; tanddangosi:id ; ufelydd-
iaeth.
Fireworker, ffei'yr-wyrc-yr, s. tan-
weithydd=isswyddog y cadoffer.
Firing, ffei'yr-ing, s. taniad ; saethiant,
ergj-diad; tanwydd, cynnud.
Firkin, fifyr'-cin, s. ffircyn=7| galwyn
amherodrol, chwarter barU ; llestryn.
Firm, ffyrm, a. cadam, cryf, fFyrf,
fferf, grymas, nerthol, caled, clwn,
syfn. Iter, dwys, durfing ; sad, sicr,
sefydlog, safadwy, disyfl, diymmod,
dianwadal ; dUys, diogel, dir ; taclus ;
mur -.—v. a. cadarnhau, sefj'dlu, sad-
io, sierhau : — s. enwad, enw, fifurf-
enw ; enw cydf asnachwyr, cydf ael-
wyr; cydfasnach; cydfasnachdy.
Firmament, ffyr'-my-ment, s. ffurfafen,
wybr, gwybr, wybren, ewybr, awyr-
nen, entrych, entyrch, nwyfre, yr
awyr, y nen.
Firmamental, fiyr-my-men'-tyl, a.
flFurfafcnol, wybrol, wybrenol, gwybr-
aidd ; nefol, nenol.
Firman, fiyi'-myn, s. trwydded, trwydd-
eb, teithdrwydded, teithgynnwys,
cenadeb, caniatad ; gorchymmyn,
arch ; breinlj thyr ; gorchymmyn y
Sultan.
Firmless, flfyrm'-les, a. anghadam, an-
sefydlog, gwamal, ansad, serfyll.
Firmness, ffyrm'-nes, s. cademid, ffyrf-
der, grymusder ; sadrwydd, diysgog-
rwydd, sefydlogrwydd, fferder, dur-
ffingdra.
Firrings, flTyr'-ringz, «. pi. distarnau,
distleiniau.
First, ffyrst, a. cyntaf, blaenaf ; penaf ,
prif, blaen, cyssefin ; cyn-, blaen- j
unfed -.—ad. yn gyntaf, ym mlaenaf.
First-begotten, ffyrst-bi-got'-tn, a. cyn-
tafanedig, cynenid.
First-born, ffyrst'-born, a. cyntafanedig.
hynaf :— «. cyntafanedig, cynblentyn,
cynf ab ; cynf erch ; y plentyn hynaf .
First-fruit, Ifyrst'-ffrw-t, s. blaenffrwyth,
cynflTrwyth, cynnwyn, blaengnwd.
Firstling, ffyrst' -ling, a. cyntafanedig,
cynenid :— s. cyntafanedig (i anifaU) ;
cynteifiad, blaenafiad ; cyneppil, cyn-
ffrwyth, blaenffrwyth, cynddaill.
First-rate, ffyrst' -ret, a. arbenig, gor-
wiw, rhagorol, penigamp ; cynfeint-
iol; prifraddol.
Fisc, ffusc, s. daeredfa, trysorlys, argy-
llidfa, trysorged, sylltty.
Fiscal, ffus'-cyl, a. daeredol, cyllidol;
arianol : — s. daered, cyllid, arged,
trysor teyrnas ; trysorydd ; yn Ys-
paen, cyfreithiwr y goron, y cyfreith-
iwr cyffredinol ; hysbysydd, myneg-
wr.
Fish, ffish, s. pysg ; pysgodyn : — pi.
pysgod ; uchddyrwynydd, sadbren=:
peiriant i godi anger: — v. pysgota;
genweirio; dal, dala; cadarnhau,
sadio.
Fisher, ffish'-yr, s. pysgotwr.
Fisherboat, ffish'-yr-bot, s. cwch pysg-
ota, pysgodfad, pysgfad.
Fisherman, ffish'-yr-myn, s. pysgotwr,
pysgodfad, pysgodlong, llestr pysgota.
Fishery, fRsh'-yr-i, s. pysgodfa, pysgod-
le ; pysgodwriaeth.
Fishful, ffish'-ffwl, a. pysgodlawn, pysg-
odog.
Fishgig, ffish'-gig, s. tawldryfer, tryfer
morwr.
Fish-glue, ffish'-glw, s. pysglud.
Fishing, ffish'-ing, s. pysgota, pysgod-
wriaeth ; pysgodfa, pysgodle.
Fish-kettle, fEsh'-cet-tl, s. pysg-gallor,
caUor pysgod, crochan pysgod.
Fishlike, ffish'-leic, a. pysgodaidd.
Fishmeal, ffish'-m?i, s. pysgodfwyd.
Fishmonger, flBsh'-myng-gyr, s. pysg-
werthwr.
Fishpond, fBsh'-pond, s. pysgodlyn.
Fishspear, ffiish -spiyr, s. tryfer, tryfer
bysgota. ^
Fishwife, ffish'-weiff, ) s. pysgod-
Fishwoman, ffish'-wym-yn, j wraig,
pysgwres, pysgwerthes.
Fishy, ffish'-i, a. pysgodaidd, pysgaidd,
pysgol.
Fissile, ffus'-sul, a. holltadwy, hyddellt,
delltadwy.
Fis.fiped, ffus'-si-ped, a. troedhollt,
troedhoUtog ;— s. troedhollt, troedollt:
—pi. troedhoUtogion.
Fissure, fRsh'-«yr, s. hollt, agen, rhig-
0,110; u, dull; tf, swn; w, pwn ; y, yr; {, feltsh; j, John; sh, fel a yn eisieu ; z, zel.
FIX
314
FLAG
ol, agoriad, ag, breg :—v. a. hollti,
agenu, agor, agu; rhanu, parthu.
Fist, ffust, s. dwru : — v. a. dyrnodio ;
ffustio, dyrnu.
Fisticuffs, ffus'-ti-cyfFs, «. ^'^^ dymodiau,
ymladd 3, dymau, jrmladdfa ddyrnol ;
dymodiad, paffiad.
Fistula, ffus'-tiw-la, s. pib, pibell ; pib-
orglwyf, pibwst, piblif, piblynor,
rhedlynor, pibglwyf .
Fistular, ffus'-tiw-lyr, a. pibellaidd, pib-
ellog ; cau, ceuol.
Fistulate, tfus'-tiw-let, ■;;. a. pibellu,
pibogi; ceuoli.
Fistulous, fFus'-tiw-lyz, a. piborglwyf-
us, pibglwyfus, piblynoraidd, rhed-
lynoraidd,
Fit, ffut, s. lle'wyg, chwiw, gloes, pang,
ergyd, cyrch, ymgyrch, pangc, cwrs,
gwfn, gwib, ias, siiis, ffith, ffit ; troj;
cylcliias ; hynt ; canig, ca,n, cy wydd,
ban :— a. addas, cyfaddas, cymhwys,
cymmesur, gweddus, iawn, gwiw,
cymmedrol, gweddol, ffit ; buddiol: —
V. addasu, cymhwyso, cymmedroli;
cyngweddu, cyttaro, cyfateb, ffitio ;
parotoi, taclu; cyssyUtu, cymbaru;
gweddu.
Fitch, ffi9, s. gwyg, ffacbys, fiugbys,
.gwygbys, pys y Uygod, llygbys.
Fitche, 619, \a pigog, blaenfain, pig-
Fitched, ffigt, ) fain.
Fitchet, ffi9'-et, ) s. gwichyll, gwichyn,
Fitchew, ffi9'-w, j gwichydd, tfwlbart.
Fitful, ffut'-ffwl, a. chwiwiog, llewygog,
cylchiasog, ffitiog; hyutiog.
Fitness, flFut'-nes, s. addasrwydd, cy-
mhwysder, cyfaddasder, priodoldeb;
parotoad, tacliad, cymhwysiad.
Titter, ffuf-tyr, s. addaswr, cyfaddas-
ydd, cymhwyswr, sutiwr, ffitiwr;
parotowr, treciwr.
Fitting, fiFut'-ting, a. addas, priodol.
Fitweed, ffat'-wid, s. llewyglys.
Fitz, ffi9, s. mab, ab, ap (arferedig yng
^ nghyfansoddiad ' cyien-WBXi—Fitzwill-
mm=a}) Gwilym ; Fitzherbert—a,p
Herbert).
Five, flFeif, a. pump, pum : — s. pump,
pum-.
Fivefold, fiFeif -ffcM, a. pumplyg, pum-
plygol, pumtro ; pum cymmaint.
Fiveleaf,* ffeif -liff, s. pumdalen, pum-
nalen, pumbys.
Fives, ffeifz, «. chware pummau, chwar-
eu pel humog; goysgyfeintwst=haint
ar anifeiliaid tebyg i'r ysgyfeintwst.
Rx, ffics, V. sefydlu, sicrhau, sadio, go-
sod, diogelu ; rhoddi, dodi ; cyfleu ;
niurio ; penodi, penu ; sefyll, ymsef-
ydlu ; cyfeirio ; caledu, fferu ; try-
Tvanu ; trwsio ; lluniaethu, bwriadu ;
planu.
Fixable, ffic'-sybl, a. sefydladwy.
Fixation, ffic-se'-shyn, s. sefydliad,
sicrhad, sadiad; sefydlogrwydd, di-
ysgogrwydd, gwadakwydd; dwysog-
aeth.
Fixed, fficst, a. sefydlog, diymmod,
syfn, flFer, sicr, diysgog; gosodedig;
mur.
Fixedness, ffic'-sed-nes, s. sefydlog-
rwydd; sadrwydd, sicrwydd; dwys-
der.
Fixity, ffic'-si-ti, s. sefydlogrwydd; an-
hedinedd, dwysogaeth ; anhediniad,
tynosodiad ; cyssyUtedigrwj'dd.
Fixture, ffics'-CTr, s. sefydliad, cyflead,
planiad ; sadrwydd, anysgogrwydd ;
sefydlbeth :—pl. anysgogion, dodrefn
arosol, da anghyflfro, celfi sefydlog.
Fixure, ffic'-shyr, s. sefydliad, cyflead;
gosodiad, sefydlogrwydd.
Fizgig, ffuz'-gig, s. tawldryfer; ffilogei,
hoeden.
Fizz, ffuz, ) V. n. chwithrwd, chwi-
Fizzle, flFiiz'-zl, j banu, sio ; hwtio,
ffleirio.
Flabbiness, fl3ab'-i-nes, s. llibyndod,
lliprynrwydd; meddalwch, llacrwydd,
llesgedd.
Flabby, fflab'-i, a. lUbin, llipa, llipryn-
aidd ; masw, meddal, Uac, llyth, ys-
twyth, gwagsaw, hyblyg.
FlabUe, fflab'-ul, a. hychwyth.
Flaccid, fflac'-sud, a. llipa, llibyn, llip-
ryn, gwywllyd, llyth, gwyglyd, llaes,
edwin, plydd, nyclilyd.
Flaccidity, fflac-sud'-i-ti, s. llibyndod,
lliprynrwydd, Uacrwydd, gwywUyd-
rwydd, Uaesineb.
Flag, fflag, V. Uipau, llesghau, llacati,
ymollwng, llaesu, yslacio, llibinio, di-
fFygio, Uegu, dihoeni, edwi, gwywo ;
llecMorio, Uechenu, llorio 4 llechf ain :
— s. llorlech, llech lorio, lleclifaen,
llechen, gelUiesg, gelysg, cammined y
dwr ; hesg, elestr ; lluman, baner,
baniar, penwn, pensel, arwyddai ; ar-
wyddlen.
Flagelet, flflaj'-i-let, \s. chwibanell,
Flageolet, fi3aj'-6-let, ) pereU ; chwib-
anogl.
Flagellant, fflaj'-ul-lynt, ». ymffrewyll-
ydd, fflangeUwr : —pi. ymtfrewylliaid
=plaid o benboethiaid crefyddol.
I
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; 0, tor, ond ei sain yn hwy ; 0, Uonj
FLAM
315
FLAP
Flaggellate, fflaj'-ul-let, v. a. flfrewyllu,
fflangellu, gwialenodio, chwistringio.
Flaggellatioii, fflaj-ul-lc'-shyn, s. ffrew-
ylliad, fflangelliad, chwistringiad.
Flaggy, fflag'-i, a. llipa, llibin, llibin-
aidd, ymollyngol, llac, lleigus ; egwan,
llesg, edwin, gwan, eiddil ; diflas,
merf; gellhesgog, gelystog, hesgog,
elestrog.
Flagitious, ffla-gish'-yz, a. anfad, ysgel-
er, drwg, dyhir, diriaid, ysgymmun,
erchyll, diras, adwythig, milain, dy-
bryd, echrys.
Flagitiousness, ffla-gish'-ys-nez, s. an-
fadrwydd, ysgelerder, nuleindra.
Flag-officer, fflag'-off-i-syr, s. lluman-
swyddog, llyngesydd, llyngesor.
Flagon, fflag'-yn, s. cxmnach, fflagen,
crotliogen, potel, costrel.
Flagrancy, ffle'-gryn-si, s. gormodedd,
rnysedd, hynodrwydd, anjfadrwydd ;
Uosgfa, tandde.
Flagrant, ffle'-grynt, a. llosg, poeth,
tanllyd, fflamiol, angerddol, terwyn,
llachar, gwresog ; coch, gwridog ; hon-
aid, hysbys, cyhoedd ; gwarthus, cy-
wilyddus, anferth.
Flag-ship, fHag'-ship, s. Uumanlong,
llong y llyngesydd, Uong y faner.
Flag-staff, fflag'-staflF, s. Uumanbren,
coes baner, troedliunan.
Flagstone, fflag'-ston, s. llorlech, llech-
faen.
Flail, fflel, s. fifust, ffustfel.
Flake, fflec, s. tafell, fflochen, ffloch,
clwyden ; Uaf n ; haen, gwanaf ; hiff ;
deHten, ffloyn :—v. fflochi, tafellu,
hiffio ; clwydenu, llafnu, gwreichioni;
deUtu.
Flaky, iHe'-ci, a. flB.ochenog, clwydenog,
tafellog, hiffiog, haenog, casnodog,
delltog, tafellaidd.
Flam, fflam, a. geudeb, fFug, ffuant, cel-
■wydd, coegchwedl ; rhith, Uiw, esgus,
som, twyU; nwythedd, chwidredd,
nwyd, asbri : — v. a. twyllo, somi,
ffugio ; chwedla, chiwdro.
Flambeau, fflam'-bo, s. fflamgwyr, fflam-
gaingc, ffaglen, banffaglen ; can'wyll
byg, goleuraff, ffagl.
Flame, filem, s. jBBam, ffagl, gwenfflam,
tftn :—v. fflamio, ffaglu, tanfflamu ;
ennyn.
Flamecolour, fflem'-cyl-yr, s. fflamliw,
flBamgoch, Uiw 'r fflam ; tanlliw, eir-
iasHw.
Flame-eyed, fflem'-eid, a. fflamlygeid-
iog.
Flameless, fflem'-les, a, difflam, an-
fflamiol.
Flamen, ffle'-men, s. Fflaminiad=math
ar offeiriad yn Rhufain Baganaidd;
Derwydd Ehufeinig.
Flaming, ffle'-ming, a. fflamiol, ffaglog,
tanfflamol, fflamychol ; fflamgoch ;
tanllyd, angerddol, poeth: — s. fflam-
iad, tfagUad.
Flamingo, ffla-ming'-go, s. fflamednog,
Fflamingo=aderyn tramor, coch,
mawr, tebyg i'r creyr.
Flammability, fflam-my-bul'-i-ti, 8. hy-
fflamedd, fflamllydrwydd, hylosg-
rwydd.
Flammable, fflam'-mybl, a. hyfflam,
fflamadwy, hylosg.
Flammation, fflam-me'-shyn, *. fflamiad,
ymfflamychiad, goleulosg ; ennynf a.
Flammeous, fflam'-mi-yz, a. fflamaidd,
fflamiog, fflamliw.
Flammiferous, fflam-muff-yr-yz, a.
fflamddwyn, fflamgjTch.
Flammivomous, fflam-muf-o-myz, a.
fflamboer, fflamgyfog.
Flamy, ffle-mi, a. fflamUyd, fflamiol,
ffaglaidd ; fflamliw, gloywgoch.
Flanch, fflan?, fflansh, s. cromochraes
(mewn herodraeth); sidrwyddarn.
Flange, fflanj, s. ymylgylch, ystlysrim,
ymylrim, rhimpas; baesg= JP^ancA.
Flank, fflangc, s. tenewyn, asgell, ys-
tlys, ochr; adeinlu, asgell byddin;
ystlysarn :—v. ystlysu, asgellu, ochri;
amddiffyn ystlys byddan ; taro ar ys-
tlys; ymosod ar asgell byddin; ym-
ylu ; cyffwrdd.
Flanker, fflangc'-yr, s. asgellwaith, ys-
tlyswaith, ystlysglawdd, ystlysfiir ;
asgellydd:— r. a. ystlysfurio, asgell-
furio ; amddiffyn dg asgellwaith ; taro
ax yr ystlys ; asgellyddio.
Flannel, fflan'-nel, ». gwlanen.
Flap, fflap, s. llabed, llipryn, llab, tipyn,
llibyn, clust, yslab, gwerchyr, balog ; .
cantel; palfod, llipawd; plyg :—■{;.
Uibrynu, Uabedu, llapio, yslapio;
Uibrogi, llibhongian ; palfodi, euro,
ffustio, ysbodoli.
Flapdragon, fflap'-drag-yn, s. llabwaxe,
llabchwareu ; llabresin :—v. a. llyngcu,
difa, ysu.
Flapeard, fflap' -i-yrd, a. clustlipa, dust-
libyn, llaesglust.
Flapjack, fflap'- jac, s. afalhyred; crem-
ogen.
Flapmouthed, fflap'-mowdd-d, a. llaes-
0, Ho; n, dull; w, swn; w, pwu; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yneisieu; z, zel.
FLAT
316
FLAX
weflog, llaeswefl, gwefusgrog, crog-
weflog, gwefl-llaes.
Flapper, fflap'-pyr, s. llabedydd, llap-
iwr, llabiwr, lliprynwr; yslapydd,
yslapor.
Flare, ffle'yr, s. coeglewyrch, ciplewyrch:
— V. n. coeglewyrchu ; serenu, lluch-
edenu ; gorlewyrcliu, flFaglu, fflachio ;
cychwyf an, dychlamu ; coeglygadu ;
difa.
Flaring, flae'yr-ing, a. coeglewyrchol,
ciplewyrchol ; Uuchedenol, llachar,
dysglaer, llethridog.
Flash, fSash, s. fflach ; lluch, llucheden,
lletlirid, mellten ; fflachiad, fflamiad ;
ffagl, t&n llachar; tywyn; daith ;
taen, taenell, ysgaen ; Uynwyn : — v.
fflachio; Uuchedu, melltenu, Uathni,
^4ysglaerio, Uewyrchu, tywynu; tan-
io ; ysgaenu, ysgeintio, ymdaenellu,
tasgu.
Flashing, fflash'-ing, s. basliddoriad ;
fflachiad.
Flashy, fflash'-i, a. fflachiol, Uucheden-
ol ; disylwedd, ymddangosol ; diflan,
disyinmwth ; ewynog ; bocsachus ;
coeg ; diflas ; gwagsiaradus ; ysgoyw-
an ; dyfrllyd, ysgaenllyd.
Flask, fflasc, s. fflasg, fflasgeU, fflaced,
cornflwch, corn pylor, pylorflwch ;
costrel, potel.
Flasket, fflas'-cet, s. fflasged, fflasg ddill-
ad, basged, cawell.
Flat, fflat, a. gwastad; llyfn, cyfartal,
dilethr, lleddf, meddf; llorwedd,
lledf en, crain ; fflat ; llydan,
anghrwm ; pendant, eglur, amlwg, hys-
bys, noeth; diflas, merllyd, difywyd,
marw, diysbryd, trymaidd, oerllyd,
egwan, ammheraidd ; isel, pwl, bas ;
prudd, Uwfr, hurth : — s. gwastad,
gwastadedd, gwastattir, beisdir, ys-
trad, lledd ; basle, beisfa, traethell,
bas, ty-wyn, marian, rhyd; lleddfnod,
lleddnod, fflat ; tromsain, lleddsain,
polsain; lledf en ; arwynebedd, bas-
fad, basgwch ; Uafn : —v. gwastatiiu,
gwastatu; llafnu, Ueddfu, lleddu,
fflatio ; merfu, diflasu, pylu, gwaii-
hau; oeri; ymlafnu; ymddiawchu;
gostwng.
Flat-fish, fflat'-ffish, s. lledan -.-pi. lled-
au, lledenod, Uedod, llythi, pysg 11yd-
oin.
Flat-iron, fflat'-eiyrn, s. gwastatyr,
lleddharn, haiarn caboli, haiarn fflat.
Flatness, fflat'-nes, s. gwastadrwydd,
fflatrwydd; llydanrwydd; diflasder.
merfedd, oerUydrwydd, egredd ; pyl-
ni ; iselder, basder ; trymder.
Flat-nosed, fflat'-nozd, a. trwynbant ;
trwyndwn ; trwynllyth, trwynisel,
trwynwastad.
Flatten, fflat' -tn, v. gwastatiiut=i?7a<, v.
Flatter, fflat'-tyr, s. gwastatydd, Ueddf-
wi':— v. gwenieithio, truthio, llochi,
ymoleithio, Uoddi ; trutlif oli ; bodd-
io.
Flatterer, fflat'-tyr-yr, s, gweinieithiwr,
truthiwr, truthan, ymolsuthiwr,
glafrwT.
Flatteiy, fflat'-tyr-i, s. gweniaith, truth,
glafr, arlawdd, yinolaeth; moliaith;
cymmediw.
Flattish, fflat'-ish, a. lledwastad; go-
ddiflas, merfaidd.
Flatulence, fflat'-iw-lens, \ s. gwyntog-
Flatulency, fflat' -iw-len-si, j " rwydd,
mygodorth, ffugliogrwydd, chwyth-
lydrwydd, gwyntchwydd ; gwagder ;
awyroldeb ; gwynt.
Platident, fflat'-iw-lent, a. gwyntog,
chwyddedig, flfugliog; gwag, coeg, di-
sylwedd.
Flatus, ffle'-tys, s. chwyth, anadl, awel,
ffugl ; cyUwynt, gwyntchwydd.
Flatwise, fflat'-weiz, ad. ar ei wastad;
ar ei wyneb ; ar wedd llech ; yn lled-
fen.
Flaunt, fflant, v. n. pladru, rhodresu ;
coegymdrwsio, pingcio, fflantio : — s.
plailr, rhodres, rhwysg ; coegbeth.
Flavour, ffle'-fyr, s. archwaeth, chwaeth,
chwaeg; arogl, sawr, sawyr, rhogleu-
aeth, arwynt, tarad, rhogl, ogl ; per-
arogl, persawr, perchwaeth -.—v. a.
archwaethu, chwaethu, arogli, rhogl-
euo, blasu.
Flavoured, ffle'-fyrd, a. archwaethog;
peraroglus, blasfawr, taradog.
Flavourless, ffle'-fyr-les, a. dichwaeth,
diflas, diarogl, didarad.
Flavourous, ffle'-fyr-yz, a. archwaethus,
blasus, sawrus, safwyrus, perarogl-
aidd.
Flavouz, ffle'-fys, a. melyn :— /. melen.
Flaw, fflo, s. agen, gagen, breg, rhwyg,
hollt; bai, diffyg, gwaU, meth, am-
mherfieithrwydd; awelyii,'ffugl, pwif,
fflaw ; terfysg, cyfi"ro :— r. a. agenu,
bregu, hollti, fflawio, tori.
Flawy, fflo'-i, a. agenog, holltog ; breg-
us, beius, gwallus ; fflawiog, awelynog.
Flax, fflacs, s. Uin.
Flax-comb, fflacs'-com, «. heislan, hei-
syllt, rhipai, trafel.
a, fel a yn tad ; a, cam ; f , hen ; e, pen; t, Uid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
FLEE
317
FLET
■ Flaxen, fflac'-sn, ) a. llinaidd ; goleuliw,
Flaxy, flSac'-si, j goleu; teg.
Flay, ffle, v. a. blingo, plingo, digroeni,
pilio; ginio.
Flea, ffli, s. chwanen : — pi. chwain : —
V. a. chweina, hely chwain.
Fieabane, flBi'-ben, s. cedowydd, cedo-
wys, ammhrydlwyd.
Fleabitten, fl3»T-but-tn, a. chweinbigog;
gwael, isel, Uedryw, salw, diwerth.
Fleak, fflic, s. cudyn, Uofn.
Fleam, fflt'm, s. fBaim.
Fleawort, ffli'-wyrt, s. chweinUys, llys-
iau 'r chwain, Uysiau 'r lludw, llud-
lys.
Fleche, fflesh, s. meinsafifar, saffarmein-
saiL
Fleck, flBec, ) v. a. mslnu, britho,
Flecker, fflec'-cyr, J amryliwio, amryw-
io, ysmotio.
Flection, £Bec'-shyn, s. plygiad=Flex-
wn.
Fleeter, fflec'-tyr, s. Tp[ygoT= Fleocor.
Fled, ffled, p. t. {Flee) ciliedig ; ymad-
awedig.
Fledge, flBej, a. pluog, plufog; asgeUog,
adeiniog; mudiar:— r. a. pluenu;
gwisgo & phluf .
Fledged, fflejd, a. plnog— Fledge, a.
Flee, ffli, v. n. ffoi, cilio, diangc, encilio,
diengyd, ymgilio ; yinadael, gochel.
Fleece, fflts, s. cnu, cnuf , cnaif ; ffluwch :
— V. a. cneifio, cnufio, cnuo, cneio;
hifio, ginio, ysbeilio, ysglyiSo; tocio ;
blingo, gwynu.
Fleeced, ffltsd, p. p. cneifiedig ; heified-
ig ; ysbeiliedig : — a. cnuog, cnufiog.
Fleecer, ffli'-syr, s. cneifiwr, cnufiwr,
cniiwr, cneiwr ; hifiwr ; ysbeiliwr.
Fleecy, ffli'-si, a. cnufiog, cnuog; cnuf-
iol ; gwlanog ; ffluwchaidd ; tyner.
Fleer, ffliyr, v. gwatwar, gwawdio ;
greffio ; min-gamu, gwepian, ffroen-
wawdio, cilwenu, coegwenu, moes-
wepio : — s. gwatwar, gwatwor, gwawd,
chwerthin, greff ; cilwen.
Fleerer, ffli'yr-yr, s. gwatwarwr, gwawd-
iwr ; min-gamwr ; cynffonlonwr.
Fleering, fl9i'yr-ing, p. yn gwatwar;
gwatwanis, gwawdus, greffiol.
Fleet, fflit, s. llynges, morfyddin:
mewn enwau Seisnig, megys Fleet
street, North-fleet, arwydda Fleet llif,
llifred, lliant, afon ; crigyll, ebach,
momant : — a. buan, cyflym, heini,
chwai, ebrwydd, chwimmwth, cyflym-
red, ysgafndroed, esgud, gweisgi,
chwym, llaws, rhe, clau, bywiog.
siongc ; ysgafn ; arwj'nebol ; teneu :
— V. buanu, cyflymu, brysio, flfuUio,
prysur> ffysgio ; brysredeg ; diflanu ;
gonofio, dihufenu ; eifio.
Fleetfoot, fflit'-flTwt, a. buandroed, cyf-
lymdroed, ysgafndroed ; buanred,
mythred.
Fleeting, fflit'-ing, a. diflan, diflanedig,
dibara, darfodedig, trangcedig ; buan,
cyflym ; breuol, anwadal, ansafadwy.
Fleeting-dish, fflt't'-ing-dish, s. ysleten,
ysg^l, ysgM hufen, ifiol Uaeth, eifen.
Fleetness, ffltt'-nes, s. buander, cyflym-
dra, chweider, heinifder ; cud, flu.
Fleming, fflem'-ing, s. Fflemigwr, Fflan-
drysiad.
Flemish, fflem'-ish, a. Fflemig, Fflan-
drysaidd.
Flemish-bricks, fflem'-ish-brics, s. pi.
priddfeini Fflemig, priddfeini pal-
mantu.
Flense, jfflens, v. a. flflensio=damio mor-
fil a thynu 'r brasder o hono.
Flash, fflesh, s. cig; cnawd; cigfwyd :
— V. a. egwyddori, dechreu; caledu,
annog, cyiihjofu ; arf er, greddfu ;
gloddesta, glythu, gwangcio; alaru,
cigo.
Fleshbrush, fflesh' -brysh, s. croen-
wrycheU, croenysgrafeU.
Fleshcolour, fflesh'-cyl-yr, s. cigUw,
cnodliw, gwyngoch.
Fleshed, fflesht, a. cigog, cnawdiog,
cnodig; tew, bras.
Fleshfork, fflesh'-flforc, ) s. cigwain.
Flesh-hook, fflesh' -hwc, ) cigflPorch, cig-
fach, tryfer gig, gwanas gig.
Fleshiness, fflesh' -i-nes, s. cigogrwydd,
cnodigrwydd ; tewedd, tewder, pwynt-
usrwydd.
Fleshless, fflesh' -les, a. digig, dignawd,
anghigog ; cul, teneu.
FlesUiness, fflesh'-li-nes, s. cnawdol-
rwydd, cnawdolfrydedd.
FLesMy, fflesh'-li, a. cnawdol ; cnawdol-
fryd, cnawdwyllt, aiJlad; bydol;
anianol. [bwyd. '
Fleshmeat, fflesh'-mit, s. cigfwyd, cig;
Fleshmonger, fflesh'-myng-gyr, s. cigwr,
cigwerthwr, cigfasnachwr ; llatai,
llotai.
Fleshy, fflesh'-i, a. cigog, cnawdiog,
ciglyd ; tew, bras ; cyhyrog, corffol.
Fletch, ffle?, v. a. pluo saeth.
Fletcher, ffle9'-yr, s. paledrydd, saer
saethau, saethweithiwr.
Fletiferous, ffli-tufT-yr-yz, a. dagreu-
ddwyn, dagreugyrch ; a bair ddagraii.
5, IJo; u,dull; i0,8wn; w,pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
FLIN
318
FLIT
Fletz, fflets, «. lled-wanaf .
FleuT-de-lis, fflioyr-dc-K', ) s. cam-
Flower-de-luce, fflowyr-di-liw's', ) min-
ed; elestr.
Flew, fflw, p. t. {Fly) hedfanedig; wedi
hedeg ; ffdedig : — s. cotymlwch ;
Uaesweflau.
Flewed, fflwd, a. gweflog, llaeswefl;
safnog.
Flex, fflecs, v. a. plygu, camu.
Flexed, fflecst, a. plygiedig, cam, ys-
tumiog.
Flexibility, fflec-su-bul'-i-ti, s. hyblyg-
rwydd, ystwythder ; rhwyddineb,
hydynrwydd; hydrinedd.
Flexible, fflec'-su-bl, ) a. hyblyg, plygad-
Flexile, iflec'-sul, ) wy, ystwyth ;
ystumiol; hydro; plydd; anwadal,
ansafadwy, crymaLa.
Flexion, fflec'-snyn, s. plygiad, ystum-
iad, troad ; crymiad, bachiad ; plyg,
camedd, tro.
Flexor, fflec'-syr, s. plygor, plygyr, plyg-
gyhyr, plygiadur, plyglyweth.
Flexiious, fflec'-siw-yz, a. cam, ystumiog,
trofaog, tdnog, dolenog ; igam-ogam ;
dyrwynol ; anwadal, eglyd.
Flexure, fflec'-shyr, s. plygiad, crymiad ;
plyg, tro ; cemi, troiaedd ; cymmal.
Flicker, fflic'-cyr, v. n. ymysgwyd, ys-
gwyd, ymhedfan, ymchwyfan.
Flickermouse, fflic'-cyr-mows, a. ystlum,
ysbril.
Flier, fiBei'-yr, s. ehedwr, hedydd, hed-
iad ; ffoadur, ciliwr; sidell, chwynan,
mantol peiriant.
Flight, fiBeit, s. hedfa, ehediad ; ffoad,
enciliad, ffoedigaeth, cil, flfwyr, tarf,
herwriaeth ; diangc, diangfa ; cyfor,
llu, myntai ; gwib, crwydr, tramp ;
esgyniad.
Flightiness, ffleit'-i-nes, s. anwadalwch,
gwamalder ; gwylltineb, chwidredd,
lledfrydigrwydd, penysgafnder.
Flight-shot, ffleit'-shot, s. ergyd saeth ;
ergyd o fwa.
Flighty, fflei'-ti, a. buan, cyflsmi, chwim-
mwth ; anwastad, anhysaf, oriog,
chwidr, ysgaf n, penchwiban ; coelgar.
Flimflam, fflum'-fflam, s. nwyth, nwyd,
asbri, cast ; oferchwedl.
Flimsiness, fflum'-zi-nes, s. gwagsawr-
wydd, meddalwch, egwander, dis-
tadledd.
Flimsy, fflum'-zi, a. llymsi, masw, gwag-
saw ; ystwyth, Uipa, coeg ; gwael ;
diysbryd, marwaidd, teneu.
Flinch, fflun?, fflimsh, v. n. cilio ;
Uaesu, Uaciiu ; paUu ; ymarbed, peid-
io: rhuso; ymoUwng, ymgilio;
gwrthgilio, olgiHo.
Fling, ffling, ?;. taflu, Uuchio, ergydio,
gwingo, tindaflu ; saethu; baeddu,
trechu ; dannod ; grefHo, gwawdio :—
s. ergyd, tafliad, lluchiad, goddiff;
gwawd, gwatwar.
Flint, fflunt, s. callestr, cellt, careg dain,
maen cellt, ceUtfaen; callestren,
ceUten.
Flint-hearted, fflunt'-har-ted, a. calon
gallestr; calon-galed; dideimlad.
Flinty, fflun'-ti, a. callestrig, cyllestrol,
ceUtaidd; caled; creulawn.
Flip, fflup, s. gwirodlyn, flip.
Flippancy, fflup'-pyn-si, s, ffraethineb,
cymhendod, rhugledd ; gorffraethder;
mingrasedd, ffraethlymder ; geiiiog-
rwydd.
Flippant, fflup'-pynt, a. ffraeth, cy-
mnen, tafodrydd, cyflymred, esgud,
trybelid; Siongc, gweisgi, lieini,
hoyw ; siaradus, geiriog ; mingras,
coeth ; ysmala.
Flirt, fflyrt, v. chwymdaflu, ysbongcio,
tasgu, tercu; gwyntio, chwyfio
chwimneidio; ysgwyd ; hoedena,
mursenu, chwareu 'r hoeden, coegena,
chwidwena, rhithgaru, cam pawb;
anwadalu ; gwawdio : — g. ysbongc,
terc, chwyrndafliad, piciad, gwrth-
naid,gwibnaid; gwib, rhuthr, hoeden,
hoedyn, mursen, mursyn, coegen,
coegyn, chwidren, chwidWn, mursog-
en, mursogyn, twyllodres, twyS-
odiyn, perten, pertyn, twyllgarwr,
twyllgaryddes:— a. hoedenaidd, mur-
senaidd ; anllad, nwyfus ; cymhen,
tafodiydd.
Flirtation, fflyr-te'-shyn, g, ysbongciad,
terciad, gwibneidiad ; hoedeniad,
coegeniad ; mursendod ; siongcrwydd.
Flit, fflut, V. picio, tasgu, ymsaethu;
ysgwyd ; gwibhed, crych-hedeg ; dys-
mythu, diflanu; symmud, mudo;
treiglo ; chwyfio, hofian ; rhedegfan,
chwimio.
Flitch, flBu9, s. hannerob, hannereg, ys-
tlys, ystlys mochyn.
Flitter, fflut'-tyr, v. ymehedfan=J7irf-
ter : — s. demyn, dryUyn, Uarp, cin-
jn, difyn, yfflyn, cerpyn, bretyn.
Flittermouse, fflut' -tyr-mows, s. ystlym,
ysbril, ystlumyn y bacwn.
Fhttiness, fflut'-i-nes, s. anwadalwch,
gwamalder, ansefydlogrwydd ; ys-
gafnder.
fl,felayntad; a, cam; e.henj e, pen; i.Uid; i.dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon ;
FLOO
319
FLOU
Flitty, fflut'-i, a, anwadal, oriog, anhy-
saf, cychwyfol, chwyfain.
Plixweed, fflics'-wid, s. piblys, berwr y
fam, berwy 'r fam ; arfog pumdalen.
Float, fflot, s. nawf, gonawf ; cludair,
cluder, dyfrglud ; clwydfad, ton,
gwajieg ; nofyn ; llyfelyr, noflyfal : —
V. nofio, gonofio ; gorllifo, lUfeirio,
llifo; bwhwinan, anwadalu.
Floatage, fBo'-tej, s. nawf, nofyn :—pl.
nofion.
Floating, fflo'-ting, s. nofiad, nawf;
bwhwman i—p- p. nofiedig; ar nawf,
yn nofio; amgylchynedig, neithiedig.
Floats, ffliits, s. pi. nofluniodrau.
Floaty, fflo'-ti, a. hynawf, nofiol, anhys-
awdd ; ysgafn, ysgawn.
Floccilation, ffloc-si-le'-shyn, s. casnach-
iad, casnodiad, fflocsyliad=pigo dillad
y gwely fel y gwna cleifion mewn
cleiydau peryglus.
Flocculent, flBoc -ciw-lent, a. casnachog,
casnodog; yn ymlynu yn gasnach
bycliain.
Flock, ffloc, *. deadell, diadell; haid,
Uu, myntai, toif, tjofa, cynnulleidfa,
twT ; praidd, cadw, gre ; bagad ; haig,
aig, helf ; casnodyn, casnechyn, cud-
yn, dylofyn ;— v. n. ymdyru, ymgasg-
lu, ymgynmill, cyttyru, heidio, twys-
go, torfi.
Flocks, fflocs, s. pi. casnach, casnod,
cneifion.
Flog, filog, V. a. flFrewyllu, fflangeUu,
chwistringio, cliwipio, fHogio.
Flogging, fflog'-ing, s. ffrwyUiad.
Flood, fflyd, s. dylif, llif, llifeiriant,
Uifddwr, ffiydlif, Uifer, diluw; Uanw,
gorUanw; cefnUif, gorllif; ffrwd,
ffrau, blaw ; gweilgi, m6r, dylan ; rhy-
ferthwy ; af on ; haflug ; mislif, cy-
mhibau : — v. a. dylifo, Uifo, Uifeirio,
gorllifo ; dyf rhau ; cluddio.
Floodgate, fflyd'-get, s. Uifddor, dyfr-
ddor, argae.
Floodmark, fflyd'-marc, s. pen gorUanw,
Uifnod, gorUifnod, top gorllan ; ertrai.
Plook, fl3wc, s. paJf angor, adfach angor,
palf, adfach.
Flooking, iSw/-cing, s. adfachiad.
Floor, fflijyr, s. Uawr, barth : — v. a,
Uorio.
Floorcloth, fflo'yr- cloth, s. llorlen, Ilawr-
len.
Flooring, fflo'yr-ing, s. lloriad; taflod',
esgynlawr, Uwyfan, banUawr; llawr;
pmnant, llasarn; gwaelod; defnydd-
iau llorio.
Flop, fflop, V. a. Uipau, Uiprynu, llabio,
yslapio, euro yr adenydd.
Flora, fflo'-ry, s. ffluron, fflorion, blod-
ion, blodas, ffluras, blodionas ; llysieu-
aeth rhyw wlad neillduol ; Blodwen,
Blodon, Blodan, Duwies y Blodau:
Fflora.
Floral, fSo'-ryl, a. blodeuaidd, blodeuol,
blodeuog, blodionawl, fflurol, blodasol.
Florence, fflo'-rens, s. Florens=dinas
yn yr Ital; brethyn Fflorens; gwin
Fflorens.
Florentine, fiBo'-ren-tein, s. Fflorentya
=:math ar sidanwe.
Florescence, fflo-res'-sens, s. blodeuawd,
flSurawd, tynimor blodeuo.
Floret, filo'-ret, s. bloden, goflodyn,
bodionyn, bloedeuan, gwiillyn :— ^?.
blodionos.
Ploriage,fflo'-ri-ej,s. blodau, fflur, gwuU.
Florid, fflor'-id, a. blodeuog; blodeuliw,
gwridog, rhosliw; claerwych, gwyr-
enig; ir, tirf, iraidd; harddwych,
hoywch, godidog, hoyw, ysblenydd.
Floridness, fflor'-ud-nes, ) s. blodeuog-
Floridity, fflor-ud'-i-ti, ) rwydd,
gwridgochni; claerwychder, ceinder,
hoywder, gorddillynder, berthedd ;
irder, tirfder; addurn; grym, yni.
Floriferous, flBo-rufT-yr-yz, a. blodeufag,
bloddeuddwyn ; blodeuog, filurog,
gwidliog.
Florin, fflor'-un, s. fflorin, ffloring, fl3ur-
ing=bathell yn amrywio yn ei gwerth
mewn amrywwledydd : Fflorin Lloegi-
ac|Awstria=2s. Fflorin Holand a Ba-
faria,=ls. 85C. Fflorin aur yr Al-
maen=6s. lie. Fflorin Poland=yn
agos i 6c.
Florist, fflo'-rust, s. blodeuwr, blodion-
ydd, gwuUwr, fflurionydd, blod-
amaethydd.
Floscular, fflos'-ciw-lyr, \a. blodenig-
' " " i, f ol.
Flosculous, filos'-ciw-Iyz,
ionol, blodenog, fllurgynol, adflodynol.
Floss, fflos, s. manblu, cibsidan.
Flota, fflii'-ty, s. noflynges, Uynges.
Flotant, fflo'-tynt, a. nofiol, hynofiol;
cychwyfol, hofiog ; taenedig.
Flotilla, fflo-tul'-y, s. llyngesan, Uynges-
ig ; Uynges, morfyddln.
Flotsam, fflot'-sym, 1 s. momofion, nof-
Flotson, fl3ot'-syn, j ion, nofolion.
Flounce, fflowns, ■?'. ystreigled, ystreiglo,
ymdaflu, tindaflu ; ymblycio ; ysterc-
io ; ymddigio, Uidio ; amaerwyo, sid-
eru, sidergylchu : — s. amadrwy, am-
aerwy, sider, sidergylch.
0,110 ; u, dull; w, swu; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; i. zel.
FLOW
320
FLUG
Flounder, iflowii'-dyr, s. llythien, lleden,
lledan : —v. n. ystreigled ; ymgreinio ;
■ymirechu^=Flounce, v.
Flour, fflowyr, s. peillied, can, paill,
peillion, blawd, manflawd, blawd can:
— V. a. peillio, blodio, peillioni.
Flourish, fflyr'-ish, v. blodeuo; blaguro,
fHuro, gwullio ; Uwyddo, fifynu, prif-
io; ireiddio ; addurno, harddu; ys-
gwyd, chwyfio ; ffrostio, brolio, brag-
io, bocsach, gwagfostio ; fflurnodi,
addumodi : — s. blodau, blodeuwaitli,
addurnwaith ; addum ; ceinder,
gwychder, rliodres, rhwysg; gnis,
ysgydwad, dysbeliad ; addurnod,
fflurnod ; rhagchware, rliagware,
blaengerdd, ymffrost, bocsach ;
chwyddiaith, coegaraeth.
Flourishing, fflyr'-ish-ing, a. blodeuog,
blagurog; llwyddiannus, fiynadwy;
gwyrenig, llewyrchus ; tixf, ir, eidiog,
bywiog; gnisiol.
Flout, fflowt, V. gwawdio, gwatwar,
cellwair, argoddi, sarhau, dirmygu,
difr'io ; mingamu : —s. gwawd, gwat-
war, gwatwor, sarhM, anfri, cawdd;
cellwair ; hers ; min-gamiad.
Flow, fflo, V. llifo, rhedeg, dylifo, fifiyd-
io, llifeirio, tarddu, goferu; deUlio;
gorllif o ; aberu; dyferu; llenwi, gor-
lenwi ; llithro, ffreuo ; cjrforio, toddi :
— s. llif, ffrwd, rhedlif, hedlif, ffrau;
llanw; llifiad, llifeiriant; dylif, cyr-
hynt ; llawder, hoen ; rhugledd.
Flow-bog, fflo'-bog, ) s. mignen, mign,
Flow-moss, fflo'-mos, j llifwem, lli-
fawnog.
Flower, fflowyr, s, blodeuyn, blodyn,
bloden, fflur, bloyn, blodon; gwull,
blodau; blodeuwaith, addurnwaith;
blaendardd; blawd : — v. blodeuo,
blaguro, ffluro, gwullio, blodio, blot-
tarddu, gwrido ; bloynu ; llwyddo,
fiynnu, prifio, gwrygio ; addurno,
ceinwychu ; canu, hif enu ; gwenu ;
gwreiphioni ; ymgynhyrfu.
Flowerage, fflow'-yr-ej, s. blodau, gwull,
gwullion; blodeuaeth.
Flowered, fflow'-yrd, p. p. blodeuedig,
blodeuog, blodeulyd; blodweog, fflur-
Floweret, ffloV-yr-et, a. goflodyn, gof-
loden, bloden, blodon, bloyn, blodion-
yn, blodionen, blodeuen, gwullyn,
ffluren : — pi. blodionos, gwullion.
Flower-fence, ffloV-yr-fifens, s. gwullfid
=math ar blanigyn.
Flower-garden, fflow'-yr-gar-dn, a.gardd
flodau, blodeuardd, gwuEardd ; blod-
eufa; rhbsfa.
Flower-gentle, fflow'-yr-jen-tl, s. blodau
ammor, ammor, llysiau ammor.
Floweriness, ffloV-yr-i-nes, s. blodeuog-
rwydd, fflurogrwydd, gwuUiogrwydd;
claerwychder.
Flowering, fflow'-yr-ing, p. yn blodeuo ;
blodeuol, fflurog, gwulUol :— a. blod-
euad, gwulliad, ffluriad, fflurawd;
blodeudardd, blottarddiad.
Flowerj% ffloV-yr-i, a. blodeuog, fflur-
og, gwuUiog; blodeulawn.
Flowing, fflo'-ing, a. Uifol, fifrydiol,
llifeiriol, rhedegog; Uyfn, rhugl,
rhwydd, hylithr ; hyffirwd, Uyfnred ;
ymaidroddus, ban-gaw ; Uaes : — s. Uif-
iad, dylifiad, Uifiant, ffrydiad, Uifeir-
iad ; Uanw, gorUanw ; blaw, ffrau.
Flowk, fflwc, s. Uythien, Ueden, lledaja :
—pi. Uythi, liedaji= Fluke.
Flown, fflon, p. p^ (Fly) gwedi hedeg ;
hedegog; chwyddedig, balch.
Fluate, Si.li/-et, s. Uiforgrie, Uiforhalan,
Uiforaint :—pl. Uiforhalion.
Flucan, fflw'-cyn, s. ai-gae, cronfa.
Fluctuant, fflyc'-9w-ynt, a. tdnog, tonol ;
anwadal; ansefydlog; petrus; eglyd.
Fluctuate, fflyc'-fw-et, v. n. tonio, ton-
ogi, dygyfor; bwhwman, gwamalu;
hongcian, ysgoywi, gweigio, hofian,
chwyf an ; anuueu, petruso ; codi a
gostwng.
Fluctuating, fflyc'-5w-e-ting, a. anwadal,
eglyd, anhysaf, cyfnewidiol ; ansicr.
Fluctuation,fflyc-9w-e'-shyn, s. tonogiad,
toniad, ymdoniad, dygyfor ; bwhw-
man, amheuaeth, petrusder ; hofiad,
chwyfiad, cyfnewidiad.
Flue, fflw, «. ffynell, ffynel, fiynetr,
fFynetreU, simneiau, pibell simnai,
com saweU; mygbibeU, gwresbib;
panflew, hawni, ceinffwrw, manflew,
manblu.
Fluellen, ) fflic-el'-lun, s. llysiau Uywel-
FlueUin, ) yn, rhwyddlwyn, gwmerth.
Fluency, fflw'-en-si, s. ffrydiolrwydd,
hylif edd, Uif oldeb, hydreigledd ;
rhugledd, hyawdledd, ffraetliineb ;
llithrigrwydd, trybelidrwydd, rhydd-
ineb, parabledd, pryleu, ystwythder.
Fluent, fflio'-ent, a. ffrydiol, hylifol,
Uifeiriol, hyred; rhugl, hyawdl,
ffi-aeth, hylithr, trybelid, parablus,
tafodlyf n, ymadroddus, prestl; pleth-
adig :— s. tfrwd, llif, lliant ; darlifran,
cyfanrif.
Flugelman, fflM/-gyl-myn, s. rhagwaladr.
<i, fel a yn tad; a, cami,e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sainyn hwy ; o, lion;
FLUS '
821
FLUX
arweinydd, blaenor, gwaladr, cyn-
waladr.
Fluid, f&w'-nd, a. hylif, gwyol, hylifol,
ffrydiol, hyred, rhedegog, llynol,
gwlyb, llifiannaidd, taenwlyb : — s.
nylif , gwy, aw, llifnodd, hedlif, rhed-
lif, llyn, §wlybwr, gwlyb, lliant,
nofant.
Fluidity, fflw-ud'-i-ti, ) s. hylifedd,
Fluidness, fflw'-ud-nes, j gwyoldeb,
ffrydiolrwydd, llynoldeb, hyrededd,
gwlybeiddrwydd, llyneiddrwydd.
Fluke, fflwc, ffliwc, s. paJf angor =
Flook; Uythien =l'%wA.
Flukeworm, fflico'-wyrm, s. enrbryf,
ffasbryf.
Flume, ffltran, «. fErwd, rhedle, ffirydfa.
Flummery, fl9lym'-myT-i, s. llymru,
Ilymruwd, sucan, uwd, mwdran,
brwchan ; sugaethan ; truth.
Flung, fflyiig, p. p. {Fling) tafledig;
Muoborate, fflw-o-bo'-ret, s. llif oronaint,
Uiforonblith.
Fluor, &v/-yT, s. hylifedd, ffrydineb,
Ilifogrwydd, Ui; mislif, misglwyf;
llifor, llifred.
Fluoric, fBw-or'-ic, a. lliforig.
Fluoride, ffl^Z-o-rud, s. Uiforid.
Fluorine, fflw'-O'run, s. lliforun, Uifor-
nur.
Flurry, flByr'-i, s. cwthwn, blwth,
i chwa; cafod, cawod; firwst, brys,
cyffro, terfysg, cjijhrwfl:— v. a. cy-
flfroi, cynhyrf u, ffwdanu ; dychrynu.
Flush, fflysh, v. gorllifo, llifo, rhedeg;
fifrystio, brysio ; rhuthro ; gwrido,
gwridgochi ; dyrchafu ; balchio ;
hoeni, Uoni ; pingcio, hoywi : — a.
bywiog, heinyf, fires, gwyrenig,
nwyfus, brywiog, tirf , ir ; Uawn,
fflwch, diwall ; hael ; afradlawn ;
claer, gwridog : — s. gwrid, cochni,
gwridliw ; ffrwd, Uif ; haflug, helaeth-
Twydd ; rhuthr, chwyl, ias ; twf ;
xliestr ; haid o hwyaid ; cardiau un-
lliw, rhestr gyfliw : — ad. yn gydwas-
tad, yn gyfartal.
Fiusher, fflysh'-yr, s. y barfog; ycigydd
Ueiaf.
Flushing, fflysh'-ing, s. gwridiad, coch-
iad; gwrid, cochni, gwridgochni.
Flushness, fflysh' -nes, s. gwrid, byw-
iogrwydd, ffresgrwydd, tirfder.
Fluster, fiiys'-tyr, v. gwridgochi, greid-
^. io, poethwrido, gwxesogi, poethi ;
lledfeddwi, gofrv^^go ; cribgoohi ;
cyffroi, fiwdanu, ymderfysgu : — s.
gwres, poethder, gwrid; cyfiro, cy-
nhwrf, ffrwst, annhrefn, gw^. !'
Flute, fflirt, s. mosbib, chwibanogl, ^
pibell, pib ; sylch, rhigol, gwlf, rhych, ^..
colofrych, pDlrych, piJigwys; liirlong, '^ '
pibellf ad : — v. chwibanogli, canu mos- ^
bib ; sylchu, rhigoli, cwyso, pannylu,
ffosi. ,
Fluted, fflw/'ted, a. sylchog, rhigolog,
gylfog, pillgwysog ; teneu, pibellaidd.
Fluting, fflto'-ting, s. sylch, rhych, colof-
rych, pillgwys, rhwgn, pannwl ; rhig-
olwaith.
Flutist, fflw'-tust, ) s. masbibydd,
Pluter, ffl-MZ-tyr, ) chwibanoglydd,
canwr pibeU.
Flutter, fflyt'-tyr, v. ymhedfan, ehed-
fan ; ymchwyf an, hofian, nwyfo, dar-
hedeg, ysgoy wi, ymysgwyd ; Uana-
hedeg, ymwringellu ; casteUu ; bw- *
hwman ; ysbongcio ; ffrystio ; cyfiroi,
cynhyrfu ; ymderfysgu ; tonogi ;
chwylo : — s. ymehedf an ; chwyf ,
dychlam, Uamhediad, crychehediad,
ymsigliad, hofiad, ysbongc ; simp ;
ffrwst, brys, ffwdan ; terfysg, cy-
nhwrf , cyffroad, annhrefn, ffrwt.
Fluttering, fflyt'-tyr-ing, s. ysgydwad,
hedfaniad, hofiad, chwyfiad, ysbongc-
iad ; terfysgiad ; bwhwman ; an-
wadalwch : — p. yn ymehedf an ; hed-
fanol ; dychlamgar ; nwyfus, gwag-
saw ; ar gyiiro ; yn yinsymmud ; an-
wadal. [iau, afonlysiau.
Pluviales, f&tv-tei' -al-iz, s. pi. ffrydlys-
Fluviatic, fflw-fi-at'-ic, a. afonol, afon-
yddol, af ondrig ; dyf rdrig ; Uyndrig.
Flux, fflycs, s. mf, Ui, rhedlif, llifiant,
Uifer, Uifeiriad, dylifiad, rliediad,
firau ; Uiflyn, Uanw ; pibre, darym-
red, dolur rhydd, rhyddui ; tawdd,
toddiad; cynnulliad, torf, haid :— a.
llifol, lliant, hyred, rhedegog; an-
wadal, trangcedig: — v. a. toddi, hy-
lifo, Uifredu ; haliwio, poerlifo.
Fluxation, fflyc-se'-shyn, s. Uifiad, rhed-
iad; liifrediad.
Flusibility, fflyc-si-bul'-i-ti, s. hydodd-
rwydd, hylifedd, hydoddedd.
Fluxible, fflyc'-si-bl, a. toddadwy.
Fluxion, fflyc'-shyn, s. Uifiad, dylifiad,
Uiad, ffrydiad, rhediad, Uiant, aw ;
Uifred, rhedlif ; darUfiad.
Fluxions, fflyc'-shyns, s. darHfiaeth : —
pi. darlifion, darlifiadau.
Fluxional, filyc'-shyn-yl, ) a. darlif-
Fluxionary, fiiyc'-shyai-yr-i, ) ionol,
darlifiadol.
6, llo; u, dull; mi, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fSl syn elsieu; z, zel.
m
FOCU
822
FOLD
Fluxionist, Myc'-shyn-ust, s. daxlihon-
" ydd, darlifionwr.
^ Fly, illei, v. hedeg, ehedeg, hedTan, ym-
J^ ehedeg, ymehedfan ; rhedeg ; ffoi,
f cilio, diangc, yinadael ; ymddryllio ;
g ho&an, chwyf an ; gochel :— s. cylionen,
cylionyn, cleren, gwibedyn, gwiban,
, ednogyn, creyryn ; sidell, chwynan,
cliwyfdroell, ehedran, chwyfran.
Plybane, Iflei'-ben, s. gludlys.
Flyblow, fllei'-blo, s. chwyth cylion : —
V. a. cylchwythu ; llygru.
Flyboat, fflei'-bot, s. hedfad, ysgafnfad.
Flycatcher, filei'-cac-yr, s. cylionydd;
gwibedog.
Flyer, fflei'-3rr, s. hed-WT, hedydd, hed-
iad, ehedyn ; ffoadiir, ymgilydd ; sid-
eU, chwynan ; amhedwr.
Flyfish, fflei'-flBsh, v. a. pysgota il phryf ;
clyrbysgota; genweirio.
Flying, mei'-ing, a. hedegog, ehedol ;
ffoedig ; chwyfiol ; ysgafn.
Flying-buttress, fflei'-ing-byt-tres, s.
hedwanas, hedatteg, croesatteg.
Flying-fisJi, ffiei'-ing-ffish, «. hedbysg,
hedegbysg.
Fly-trap, filei'-trap, s. bedfagl, hedfagl
Gwener=math ar lysieujm ymsyniol.
Flytree, fflei'-tri, s. cylionwydden, clyr-
wydden.
Flywheel, fflei'-hwtl, s. sidell, chwynan,
chwyfolwyn, chwyfdroell.
Foal, ffbl, s. ebol, llwdn :— /. eboles : —
V. bwrw ebol; llydnu, moi.
Poalbit, ffol'-but, s. eboldam, tarn yr
ebol=Ilysieuyn.
Foalfoot, fifbl'-flftdi, s. alan, alan bychan,
cam yr ebol, pesychlys, troed y tarw.
Foam, ffbm, s. ewyn, dystrych, ysgai,
gai, ewyngant, gorferw, molwyn, bu-
rym, swyf, micws ; glafoerion ; brooh :
— V. ewynu, dystrychu, ysgeio, mol-
wyno, malu ewyn ; brochi, ymgyn-
ddeiriogi.
Foamy, ffom'-i, a. ewynog, gorisgellog,
dystrychog, molwynog, burymog ;
brochog.
Fob, ffob, 8. Uogell oriawr, llogellan,
pocedan : — v. a. twyllo, coegio, hoc-
edu, castio.
Focal, flfo'-cyl, a. ffocol, llewenol, hodd-
ol, borawl, llugol. [gwm.
FocUe, fib'-sul, s. breichasgwm ; coesas-
FociUation, ffoa-nl-le'-shyn, s. amgeledd;
cysur, anwes, achlesiad.
Focus, ffb'-cys, s. llewen, ffoc, hadd, bor,
Hug ; aelwyd y pelydr ; canolfan, pry-
ffwnt, canolbwynt.
Fodder, flfod'-yr, s. gogor, ebran, porth-
iant ; ymborth, bwyd, ysborthiant,
esborthion ; talpwys, clamppwys,
clamp, talp :—■!;. a. gogori, ebranu,
porthi.
Fodient, flfo'-di-ent, a. cloddiol, cloddian-
nol, cloddiadol.
Foe, ffo, s. gelyn, gal, g^rthwynebydd,
esgar, esgarant, cas, casddyn, dygasog;
andras ; gwrthblaid.
Foelike, ffo'-leic, a. gelynol, gelynaidd.
Fucniculum, ffi-nic'-iw-lym, «. flenigl.
Fxtus, ffi'-tja, s. milrith=J''e.(«.
Fog, fFog, «. niwl, nifwl, ysmwcan, nudd,
nuddach, tarth, mygdarth, tawch,
caddug, baddug ; mwgan, mwcan,
niwlen, mwci; myngwellt, ceden,
fl'wg, olborfa ; adladd, adwair, attwf .
Fogbank, ifog'-bangc, «. niwldir, cadd-
ugdwyn, tarthdwyn=ymddangosia<i
ar y mui tebyg i drr o hirbell.
Fogginess, ffog'-i-nes, s. niwUogrwydd,
nuddogrwydd, tarthogrwydd ; cym-
mylogrwydd.
Foggy, ffog'-i, a. niwliog, tarthlyd ; cadd-
ugol; cynimylog; synwyrbwl, pen-
bwl, pendew, hurt.
Foh, ffo, in. ffei ! ffi ! hach ! ffach ! wffb !
rhag cywilydd! ffwrdd! wb! pw !
tw!
Foible, ffbi'-bl, s. gwendid, methiant,
ammherffeithiwydd; man gwan, llyg-
ad dall.
Foil, ffbU, V. seithugo, somi; ff'wylo,
methlu, dymchwelyd, achluddo,
gorchfygii, trechu, ffwyro; dirymu,
difuddjo ; dyrysu ; pylu : — s. flFwyl,
som, dymchweHad, trechiad, maedd-
gen, diddymiad, diebrydiad, gwrth-
droad; gorfod; codwm, pylgledd,
cleddyf ymbrawf , prawgledd ; cleddy
pren ; dalen, caenen, Uefnyn, tywyn-
len ; cefnddalen, gwrthlen, gwrthlaia, ,
gwrthlun; lliwddalen; deilgrom.
Foin, fifoin, v. a. ysgytio, hergydio,
gyrthio, gwthio ; cUgwthio ; ysgytio
E chleddyf : — s. ysgwd, ysgwth, her-
gwd, heng, hwrdd.
Foist, ffoist, V. a. ffugddodi, ffTigwthio,-
geuddodi, geuo, anwirio, ffalsu.
Foister, ffbis'-tyr, s. geuddodwr, fitig-
wthiwr ; flFugiwr, geuwr.
Foistiness, ffbis'-ti-nes, s. llwydni,
ll\vydedd; mysni, drewdod.
Poisty, flFois'-ti, a. llwyd, Uwydlydj
drewUyd, mws, ffleiriog.
Fold, Sold, a. corlan, cail, ffald, Uoc,
caeor, corfa ;' dyfeitty ; buarth ;
a, fel a yn tftd; a, cam ; «, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lloo;
FOME
323
fgSP.
Foor,
buches ; daf ates ; plyg, plygni^ dy-
blyg, dill, haen, pleth, plygfa, diU-
iad, dyblygiad ; dwbl : — v. corlanu,
llocio, buarthu, ffaldio, caeori ; plygu,
dyblygu, dyblu, diUio, plethu ; cy-
mhlygu ; ymddyblygu ; attorchi,
torchi. ,
Foldage, ffol'-dej, s. ceUfraint.
Folding, ffol'-ding, a. plygol, dyblygol,
dyblyg, attorchol :— s. plygiad, pleth-
iad, diUiad ; plyg, plygfa, dyblyg ;
corlaniad, ceiliad, Uociad, buarth-
iad.
Foliaceous, ffd-li-c'-shyz, a. deiliog.
Foliage, flfo'-li-ej, s. dail; deilfrig; deil-
iant ; deilwaith ; deilosglau : — v. a.
deilweithio ; deUiannu, rhithddeilio.
Foliate, ffo'-li-et, v. a, dalenu, llafnu;
goddeiUo ; cefnddalenii ; caenenu : —
a. deiliog, deiliar :— s. deilgoin, deil-
gwrf, deilgyrfen.
Foliation, ffo-li-e'-shyn, s. deiUad, dalen-
iad ; Uafniad ; blodeuddail.
Foliature, ffo'-li-a-pyr, s. daleniaeth.
Foliferous, fib-luff-yr-yz, a. deilfag,
deUddwyn; deiliog.
Folio, ffo'-li-o, s. unplyg ; Uyfr unplyg ;
tiidalen, dalen ; plyg ; gorlyfr.
Folious, ffo'-li-yz, a. deiliog, dalenog;
deilflodeuog.
Folk, ffoc, s. \ pobl, dynion ; pobl-
Folks, ffocs, s. pi. ) a«ii, dynionach,
dyniadon, dynionos.
Folkland, ffoc'-land, s. maondir, gweir-
dir, tir y bobl.
Fo'.kmote, ffoc' -mot, s. cymmaonfa, ma-
onfa, maonwys, cymmanfa'r bobl.
Follicle, ffol'-i-cl, s. hadgoden, hadgib,
cibyn, cib ; awyrgod, awyrgib ; chwa-
ren ; plyg ; geudod.
Follow, ffoi -o, V, canlyn, dilyn, dilyd ;
erlyn, ymlid, erlid, olio; arganlyn;
ymddUyn, ymerlyn ; arfer ; dynwar-
ed, efelychu.
Follower, ffol'-o-yr, s. canlynwr, diljm-
ydd, ymlynydd ; ymlidiwr ; dysgybl ;
gweinydd, gwr gosgordd.
Following, ffol'-o-ing, a. canlynol, dilyn-
ol, nesaf ; yn canlyn, yn dilyn.
Folly, ffol'-i, s. ffolineb, jmfydrwydd,
ffoledd, anghaUineb, symwyrwaU, dyl-
ni ; ffladredd, hurtrwydd.
Fomalhault, ffo'-myl-holt, ) s. Ffomal-
Fomalhant, ffo'-myl-hant, ) holt, Ffo-
nialhant=:seren o'r maintioli mwyaf ,
yng nghydser y Dyfrwr.
Foment, nd-ment', v. a. twymolchi,
twymdwjn*©, cynhesu, twymeneinio,
twym-wlychu; achlesu, meithrin, cyn-
nal, coleddu.
Fomentation, fPo-men-te'-sliyn, s. twym-
olchiad, twymdwyriad, twymfwyd-
iad ; twymolch ; cySroad, cynhyrfiad,
annogaeth.
Fomenter, ffo-men'-ty^, s. twymolchwr ;
cynhyrfydd, cefnogyr ; pwt y gyn-
hen.
Fond, ffond, a. hoff, cu ; gorhoffus ; car-
eugar ; maldodus, afiaethus ; ysmala ;
coeg, gwag, disylwedd, ffol, ynfyd,
ofer, ansynwyrol '.—v. a. maldodi, an-
wesu; cocri, anwylo, hofflochi; hoffi.
Fondle, ffon'-dl, v. a. maldodi, mawr-
hau, Uochi, hoflS, mynwesu, i^ratio,
cofleidio, amgaru, amwesu.
Fondling, ffond'-ling, s. anwesyn, mal-
dodyn, anwylyn, hoffddyn, mab an-
wes, maldodfab ; maldodbeth ; cocr-
aeth, maldod.
Fondness, ffond'-nes, s. hoffder, gorhoff-
edd, anwyldeb, cariad, serch ; maldod,
afiaeth, anwes, elawch ; mabiaith.
Font, ffont, s. bedyddfaen, bedyddfan ;
lljrbhyrenas, toddas ; oyff o lytliyren-
au, cyff o debau=100,000 o argraff-
lythyrenau a nodau ereiU.
Fontal, ffon'-tyl, a. fiynnonol ; ffynnon-
aidd.
Fontanel, ffon'-ty-nel, s. fiynnonell ;
deigyniad ; llynor, llifweli.
Fontange, ffon-tanj', ffong-tongzh', s.
ysnodglwm ; clwm o ribanau ar gopa
penwisg.
Food, ffwd, s. bwyd, jmiborth, Uun-
aeth, porthiant ; maeth, cynnaliaeth,
ysborth, porth, gosymmaeth, gosym-
daith; arlwy.
Foodful, ffwd'-ffwl, a. maethlawn, bwyd-
lawn ; porthiannol ; flfrwythlawn, tor-
eithiog.
Poodless, ffwd'-les, a. difaeth, diym-
borth, digynnaliaeth ; diffrwyth.
Fool, ffiol, s. ffwl, ynfyd, ynfydyn, djm
ffol, hurtyn, ffwlcyn, hurthgen ;
grwysfwyd, grwysfysg : — v. a. ffylio,
Soli; somi, seithugio, twyllo, coegio;
gwatwax, gwawdio ; of era, afradu.
Foolborn, ffwl'-bom, a. ffol geni, ffol-
anedig; ffol; anghyfaddas.
Foolery, ffwl'-yr-i, a. ffoledd, ffolineb,
fflloreg, oferedd, gwegi ; coegbeth ;
ffwlbri; hurtrwydd.
Foolliardiness, ffzt'l'-har-di-nes, s. rhy-
ddewredd, ffolddewredd, ffol-wroldeb,
ehudrwydd, rhyfyg ; blaen-gar.
Foolhardy, ffwl'-har-di, a. rhyddewr,
©,llo ; u, dullj fP; swn; y, pwn; y, yr; c, f?} tsn; J, Jpho; sh, fel i yn eisjeu; z, «el.
FOOT
324
FOR
tnRey
!ewr, ffolddewT, eliud, rhyfygus ;
gorwyllt, byrbwyll, nawswyUt, hyf-
aidd, chwidr ; ysmaJa.
Foolish, ffwY-ish, a. fifol, ynfyd, an-
noeth, dwl, anghall, ffladr, hurt, di-
bwyll, direswm, gwirion ; coeg, gwag ;
echwyrth, aniFur ; dirmygus.
Foolishness, ffwl'-ish-nes, s. flFolineb,
ynfydrwydd, luighallineb; synwyr-
ball, dyhii, ffladi-edd ; coegedd.
Foolscap, ffiolz'-cap, s. ffolgap=y papiir
lleiaf ond un.
Fool's-parsley, fFidz'-pars-li, s. geuber-
Uys, coegberllys.
Foolstones, ffwl'-stonz, s. pi. tegeirian,
eirin y ci, ceilliau 'r ci.
Foot, ffwt, s. troed, ped, pedd ; troed-
fedd; «orf an ; ban; gwaelod, godre;
peddwys, pedwys, gwyr traed ; cam,
camre : — v. troedio, cerdded, pedestru,
satliru, damsang, mathru ; cicio ;
dawnsio, corelwi; godreu; gwadnu.
Football, ffwt'-bol, s.peldroed, pelddu;
chware pel droed.
Footband, ffwt'-band, s. peddyd, ped-
wys, peddyttorf, gvryr traed, inilwyr
traed.
Footbank, ffwt'-bangc, s. pettwyn,
troedwaldon.
Footbase, ffwt'-bes, s. pediigol, pedsyl.
Footboard, flfwt'-bojTd, s. troedlen,
troedlath, troedlas, troedfwrdd, ped-
fwrdd.
Footboy, ffwt'-boi, s. gwastrodyn, trot-
was, pedwesyn, gwesyn, macwy.
Footbridge, ffwt'-brij, s. pontbren, pont
bren, pont droed, pedbont, troedbont.
Footcloth, ffwt'-cloth, s. suder, hws,
budded march, breth3m gwasarn.
Footed, ffwt'-ed, a. troediog, pediog,.
troediedig.
Footguards, fFwt'-gardz, s. pi. pedwyl-
gor, peddwylgor, traedwylwyr, ped-
osgordd.
Foothot, ffwt'-hot, ad. yn ddiattreg, yn
ddiaros, yn union-gyrchol, yn dian-
nod.
Footing, ffvrt'-ing, s. troediant, cerdded-
iad, trawd ; lie troed ; sefyllfa, safiad ;
sail, sylfan, gwadn, gwaelod ; cyilwr,
ansawdd ; Uwybr, camre ; sefydliad ;
gorphwysfa ; dawns, corelw ; peddest,
peddestr ; seilwanaf, taenres ; derbyn-
iad ; teler, telerau, ammod.
Footman, ffwt'-myn, s. gwr traed, nul-
wr traed, traedtilwr, pedfilwr; gwas-
trodyn, troedwas, pedwas; nodwasj
0Jfidegwr, peddestr, pedestrj'dd.
Fool&airk, fFwt'-marc, s. ol troed, ar-
llwybr, rhawdeu, brisg, amsathr, am-
sang ; trywydd, adiywedd.
Footpace, ffwt'-pes, s. arafdrawd;
chwariandrawd ; pen grisiau, careg
aelwyd; ethais.
Footpad, fifwt'-pad, g. lleidr traed, ped-
leidr, lleidr pen ffordd.
Footpath, fFwt'-path, 5. llwybr troed,
troedffordd, pedlwybr, troedlwybr.
Footpost, ffwt'-post, s. traedredegwr,
traedredydd, brysnegesydd.
Footprint, ffwt'-prunt, s, ol troed =jPoo<-
mark.
Footrace, ffwt'-res, s. pedredfa, pedyrfa,
traedredfa, rhedegfa draed.
Footshackles, fifwt'-sliac-cls, s.p?. troed-
ogion, berrwyon, Uyffetheiriau traed.
Footsoldier, ffwt'-sol-j jt, s. nulwr traed,
pedfilwr, pedsawdiwr, gwr traed.
Footspace-rail, ffwt'-spes-rel, s. troed-
Badl, troedreilen.
Footspade, fiSrf -sped, s. troedraw, ped-
raw, pal.
Footstalk, Swt'-stoc, s. pedgoesig, deil-
droed, deUbed, dalendroed.
Footstail, ffwt'-stol, s. gwarthol benyw,
gwarthafl ; gwadn colof n, bon piler.
Footstep, ffwt' -step, s. ol troed=i^oo/-
mark ; camre, cam ; nod, arwydd ;
ffordd, gyrfa ; Uwybr.
Footstool, ffwt'-stwl, s. troedfaingc,
lleithig, troedle, maingo draed, yatdl
droed.
Footvalve, ffwt'-falf, s. pedfalog, ped-
gafell, pedgloryn, troedgloryn.
Fop, ffop, s. coegyn, ysgoegj'u, ysgogyn,
mursyn, pertyn, pefryn,- badchyn,
ffrilyn, bril.
Fopling, ffop'-ling, s. corgoegyn ; coeg-
yn, ysgogyn.
Foppery, ffop'-pyr-i, s. coegyndod, ys-
goegyndod, coegni, mursendod; ffol-
ineb, gofregedd, ffiloreg, ynfj'drwydd.
Foppish, ffop'-pisli, a. coegynaidd, coeg,
ysgoegynaidd, mursenaidd ; uchd-
dybus, ucheldreni.
Foppishness, ffop'-pish-nes, s. coegyn-
dod, coegfalchder, gwegi:=Fo2>periJ.
For, Sot, prp. am, o herwydd, hei-wydd,
o blegid, o achos, o etliryb, o blaid,
erwydd, plegid, plygyd, o blygyd ;
tros, dros, er, i, idd, er mwyn, gan,
can, o, rhag ; o ran, o du ; yn Ue ;
mewn perthynas i ; gyda golwg ar ;
tuag at am ; o barth, o barthed, parth,
parth ag at ; f el, mal, f al, megys ;• yn
erbyn, erbyn ; yn tueddu at ; yn tyw-
a, fel a yu tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
FORC
325
FORE
ys at ; tua lie ; i le ; gan mai, gan
t^-w ; gan nad yw ond ; pan ystyrier ;
pan ystyrier mai ; wrth, yn ol, yng
nghyfer, ar gj'fer, yng nghyf eryd, cyf-
erbyn &, go^er k, cyferyd S. ; serch ;
gyda ; at : — c. canys ; o blegid, o her-
wydd, herwydd; o achos, o ethryb,
erwydd, o blaid ; gan, can, cans, am ;
gwaith, o waith, o ran, yn gymmaint
a : — prf. erbyn, gwrth, yn erbyn.
Forage, ffor'-ej, s. gogor, gogawr, ebran,
porthiant, ysborthiant ; gogoriaeth :
— V. hel gogor, gogorgeisio, ysborth-
geisio, porthgeisio; ymbori; anrheith-
io, difrodi, ysbeUio, ysglyfio.
Forager, ffor^-y-jyr, «. gogorgeisiwr, ys-
borthwr; ysglyfiwr, anrheithiwr.
Foraging, ffor'-y-jing, a. gogorgeisiol,
ysborthgeisiol : — s. gogorgyrch, gogor-
gais, ysborthgeisiad; hynt i geisio
gogor.
Foramen, fto-re'-men, s, twU, gorel,
agoriad, ag, tyllan.
Foraminous, ffo-ram'-i-nyz, a. tyllog,
trydyllog, amrydwU, amdwll.
Forasmuch, ffor'-as-my9, c. yn gym-
maint ; gan, can, cyd, o herwydd, am.
Forbear, ffor-be'yr, v. peidio, peidio &,
arbed, ymgadw, ymattal, ysbeidio,
ymroi, gadael, gado ; oedi, addoedi ;
eiriach ; toll ; rhoi heibio ; gochel,
gochelyd; ymgynnal; goddef, diodd-
ef ; ymoddef, ymaros ; dirwestu.
Forbearance, ffor-be'yr-yns, s. peidiad,
ymarbed, ymattaliad; goddefgarwch,
dioddefgarwch, amynedd, gorthaw.
Forbearing, ffor-be'yr-ing, a. ymarhous,
amyneddgar, ymoddefol :— s. peidiad,
ymattaliad, ymoddefiad, hirymaros,
amynedd.
Forbid, ffor-bud', v. gwahardd ; gwaraf-
iin ; Uuddias, Uesteirio, gomedd, attal.
Forbiddance, ffor-bud' -yns, s. gwahardd,
gwardd, gwaharddiad, gwai-afun, at-
taliad.
Forbidding, ffor-bud' -ing, a. gwahardd-
ol, gwarafunol, gwarddol; anhygar,
cas, ysgethin, sarug ; hyll, cuchiog :
— s. gwaharddiad, rhwystr, llestair,
gwrthwynebiad.
Force, ffors, s. grym, gallu, nerth, yni,
cryf der, egni, grymusder ; angerdd,tan-
beidrwydd, cademid, tryn, terwynder ;
rhuthr, trais, gormes, cyrch, gorth-
rech, gorfod, dirni, cymJiell; rhaid,
angenrheidrwydd ; pwys, dwysder ;
rhinwedd, effaith, gweithrediad ; di-
goniant; cadlu; cattyrfa, Uueddawd,
cadleng, Uu, byddin, nifer : — v. cym-
hell, gyru, dirio, gwthio, hyrddio,
dyru, trechu, gorfodi, peri; treisio,
Uatliruddo ; goresgyn ; mynu ; dir-
dynu, gwyrdroi; dirwasgu; egnio,
taro; rhabu.
Forcedness, ffor'-sed-pss, s. cymhellog-
rwydd ; annaturiol^) ; pellgyrchedd ;
gwyrdroad, gwyrgamiad.
Forceful, ffors'-ffwl, a. nerthlawn,
grymus, egniol ; angerddol.
Forceless, ffors'-les, a. dinerth, dirym,
gwan, egwan, diallu.
Forceps, flbr'-seps, s. gefail, gefail llaw-
feddyg.
Forcer, ffor'-syr, s. cymhellydd, diriwr,
gwthiwr, gwthiedydd; saflath, gor-
fodlath.
Forcible, ffor'-su-bl, a. grymus, nerthol,
ciyf , galluog ; effeithiol ; egniol ; treis-
iol, gorfodol.
Forcing, ffor'-sing, s. cymheUiad, dir-
iad, pestawd; prysuriad; geuffaeth-
iad; brysgoethiad.
Forcipated, ffor'-si-pe-ted, a. gefeilail,
gefeiliog, gwrthrimynaidd.
Ford, fiord, s. rhyd, rhydle, bais, Uaer-
ed, basle ; ffrwd, afon, cerhynt : — v. a.
rhydio, beisio.
Fordable, ffor'-dybl, a. rhydiol, beis-
iol, iw^d., hyfaia, rhydiadwy.
Fore, noyr, a. blaen, blaenaf ; cyntaf;
blaenorol, rhagflaenol, rhagfynedol ;
rhagfed ; blaenllaw : — ad. ym mlaen,
ym mlaen llaw ; ym mlaenaf : — prf.
rhag, blaen, rhac, cyn.
Foreadmonish, ffdyr-ad-mon'-ish, v. a.
rhagrybuddio ; rhybuddio ym mlaen
llaw.
Foreadvise, ffoyr-ad-feiz', v. a. rhag-
gynghori, rhagannog ; rhagrybuddio.
Foreallege, ffoyr-al-lej', v. a. rhagnodi,
rhaghaeru, rhagsicrhau ; rhagddy-
fynu, cynwysio.
Foreappoint, ffoyr-ap-point', v. a. rhag-
osod, rhagbenodi, rhagdrefnu, cynar-
faethu.
Forearm, ffoyr-arm', v. a. rhagarfogi,
cynarfogi, olaenarfogi.
Forearm, ffo'yr-arm, s. cjmfraich, rhag-
fraich, blaenfraich, iselin.
Forebode, ffoyr-bod', v. a. darogan, rhag-
fynegi, rhagddangos, rhagddewinio,
rhagfrudio, darmain, dysgogan.
Foreboding, ffoyr-bod'-ing, s. darogan-
iad, rhagifynegiad ; darogan, rhagar-
goel, darmain, armes, rhamant, dew-
iniad.
o, Uo; u, dull ; iv, swn ; w, pwn ; y, yr ; 5, fel tsh ; j, John ; sb, ftl s yn eisleu; z, zel.
FORE
326
FORE
Forecast, fioyr-cast', v. rhagweled, rhag-
ddyfeisio, rhagddarbod, rhaglunio,
cyiiUunio, rhagfwriadu, rliagddar-
paru; darbod; darogaii.
Forecast, fifo'yi"-cast, s. rhagddyfais,rhag-
ddychymmyg, rhagddarbodaeth.
Forecastle, ffci'yr^s-sl, s. fflureg ; Mur-
egfwrdd, blaeiSong.
Forecliosen, ffoy^o'-zn, a. rhagetholed-
ig, rhagddewisedig, rhagddethol.
Foreceited, fio'yi--sei-ted, a. rhagddyfyn-
edig, rhagwysiedig, rhaggrybwylledig.
Foreclose, ffoyr-cloz^, v. a. cau i fyny ;
rhaggau, argau, rhagod, rhagattal,
rhagluddio, rhagflaenu ; cau allan.
Foreconceive, fiToyr-coii-stf', v. a. rliag-
dybied, rhagddeaU, rhagfyfyrio, cyn-
bwyllo.
Foredate, fifoyr-det', v. a. rhagddyddio,
rhagamseru, blaenamserd.
Foredeck, fio'yr-dec, s. rhaglofit llong,
llolft y iSureg ; bwrdd blaen.
Foredesign, ffoyr-di-sein', ) v. a.
Foredetermine, ffoyr-di-tj-r'-mun, ) rhag-
fwriadu, rhaganicaiiu, rhagbender-
fynu, rhagaifaetliu.
Foredoom, flToyr-dum', v. a. rhagddy-
farnu, rhagluniaethu, rhagfarnu: — s.
rhagddedfryd, rhagreithfam, cyn-
ddedfryd, rhagdyiiged.
Foredoor, ffo'yr-doyr, s. rhagddor, cyn-
ddor, rhagddrws, talddrws, talddor,
wynebddor, drws wyneb.
Fore-end, ffo'yr-end, s. blaen, pen blaen,
rhagben, rhagflaen.
Forefather, ffoyr-ffa'-ddyr, s. cyndad,
hendad, hynafiad, hynaf.
Forefend, ffoyr-ffend', v. a. rhwystro,
rhagod, Uuddias, attal ; rhagflaenu ;
diogelu, noddi, amddiffyn ; gwaliardd.
Forefinger, fTo'yr-fBng-gyr, s. mynegfys,
bys blaen, gorfys, rhagfys, bys yr uwd.
Forefoot, ffo'yr-ffwt, s. troed blaen j
paJf, pawen.
Forefront, ffb'yr-ffnmt, s. pen blaen,
tal, talcen, gwyneb, rhagwedd.
Foregaane, flFo'yr-gem, s. rhagware, cyn-
chware, blaenchware ; rhaggynUun.
Forego, fioyr-go', v. a. gadael, gadaw,
ymadael & ; rhoi i fyny ; colli ; rhag-
fyned, rhagflaenu.
Foreground, ffo'yr-grownd, s. rhaglawr,
rhagfaes, rhagdii', cynbaith, tu blaen.
Forehand, flo'yr-hand, s, pen blaen;
rhan benaf ;— a. blaenllaw.
Forehanded, fio'yr-han-ded, a. blaen-
llaw, cynnar, amserol, prydlawn;
boreuol ; blaenlluniaidd.
Forehead, ffo'yr-hed, s. talcen, tal; tal-
gryfder, <£gywilydd-dra, haerJlng-
rwydd.
Forebear, ff'oyr-h't'yr, v. ti. rhagglyw-
ed.
Forehew, fifoyr-hii^', v. a. rhagnaddu,
rhagdori, rhaggymmynu.
Foreholding, flioyr-hol'-ding, s. darogan-
au, argoelion, rhagfynegion.
Forehorse, fl"6'yi-hors, s. cefiyl blaen,
rhagfarch, blaenfai-ch.
Foreign, ffor'-un, a. tramor, estronol,
aUdud, aJlfro, araUwlad, allmyr, tra-
morol, allf an ; pellenig, pell ; dieithr ;
ammherthynol, anneiryd, diberthyn-
as ; allanol, estrouog.
Foreigner, ffor'-un-yr, s. estron, allwlad-
wr, tramorydd, alldud, gorwladwr,
aUdrawd, dieithryn, dieithr, eithrad,
adfan, dyfodiad"; allda, adfel, athlaw.
Foreigimess, ffor'-un-nes, s. tramorol-
deb, estronoldeb, dieithrwch, pellder.
Fore-imagine, fioyr-i-maj'-un, v. a. rhag-
dybied, rhagfeddwl, rhagddyfalu.
Forejudge, fioyr-jyj', v. a. rhagfarnu ;
bai'nu ym ndaeu Uaw.
Forejudgement, ffoyr-jyj'-ment, s. rhag-
frawd, rhagfam, rhagfarniad.
Foreknow, fioyr-nii', v. a. rhagwybod,
rhagddeaU.
Forelmowing, fiSyr-no'-ing, p. rhagwy-
bodol, rhagwybodus, rhagddeaJlus.
Foreknowledge, ffijyr-nol'-ej, s. rhagwy-
bodaeth, rhagddeaU, cynwybodaeth.
Forel, fibr'-el, s. fibrel=math ai- f emrwn
i glorio llyfrau.
Foreland, fr6'yi--land, s. pentir, penrhyn,
penarth, peniarfch, penardd, morben.
Forelay, fioyr-le', v. a. cynllwyn, rhag-
ofU, cyfragod; rhagddyfeisio.
Foreleader, ffoyr-li'-dyr, s. rhagflaenpr,
rhagarweiny dd ,
Forelock, fl"o'yr-loc, s. talgudyn, rhag-
lofnyn, taldrwch, rhaggudyu; rhag-
lettem.
Forelook, ff6yi--lwc', v. a. rhagedrych,
rhagsyllu, rhagdremio.
Foreman, fio'yr-myn, s. blaenor ; hy-
fibrddwr, cyfarwyddwr; pen-gweith-
iwr, prifweithiwr.
Foremast, fio'yr-mast, s. rhaghwylbren,
rhaghwyUar, hwylbren blaen.
Forementioned, fibyr-men'-shyiid, a.
rhaggrybwylledig, rhagddywededig ;
ciybwyUedig.
Foremost, ffo'yr-most, a. blaenaf ; pen-
af; rhagbed: — ad. yn flaen, ym
mlaenaf ; yn benaf.
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen ; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei bain yu hwy ; o, Hon;
FOEE
327
FORE
Foremother, ffo'yT-inydd-yT, s. oynfam,
rhagfam, hjmafes.
Forename, fio'yr-nem, s. cynenw, blaen-
enw, yr enw blaenaf .
Forenamed, ffii'yr-nemd, a. rhagenwed-
ig, rhagosodedig.
Forenoon, Sb'yr-m'm, s. bore, cynnawn,
rhagnawn, anterth, cyn hanner dydd.
Forenotice, fRiyr-no'-tus, s. rhagrybudd,
rhaghysbysiad.
Forensic, tfo-ren'-sio, a. cyfreithiol;
rheithlysol ; perthynol i'r ^jrfraith.
Foreordain, fioyr-or-den', v. rhagder-
fynu, rhagosod, rhagordeinio, rhag-
lunio, rhagarfaethu.
Foreordination, ffoyr-or-di-nc'-shyn, s.
rhagderfyniad, rhagbenodiad, rhagos-
odiant.
Forepart, ffd'yr-parfc, s. rhagran, pen
blaen ; rhagbarth ; dechreu, blaen.
Forepast, ffd'yr-past, a. rhagneithiedig,
Forepossessed, fioyr-poz-zesd', a. rhag-
feddedig, rhagberchenedig ; rhagfedd-
iannol.
Foreprize, ffoyr-preiz', v. a. rhagbrisio,
rhagbridio.
Forepromised, fiTdyr-prom'-rLzd, o. rhag-
Forequoted, ffbyr-cwo'-ted, a. rhagddy-
fynedig ; a ragallebwyd ;' crybwylled-
ig-
Forerank, fTdyr-rangc, s. cynfaran, rhag-
res, blaenres, rhagrengc, blaenreng,
cynhorf.
Forereading, ffoyr-ri'-ding, s. rhagddar-
lleniad, cjoiddarlleniad.
Foreremembered, fFoyr-ri-mem'-byrd, a.
rhaggofiedig.
Foreright, ffoyr'-reit, a. parod, blaen-
llaw ; blaen ; buan ; uniawn : — ad.
ym nalaen, yn flaenllaw, yn barod ; yn
union ym mlaen.
Forerun, ftoyr-ryn', v. a. rhagredeg,
rhagflaenu, blaenori.
Forerunner, flKyr-i-yn'-njrr, s. rhagflaen-
or, rhagredor, rhagredegwr, blaenred,
blaenor, rhagwas ; argoel, rhagar-
■wydd.
Foresaid, fRi'yr-sed, a. rhagddywededig,
crybwylledig, soniedig.
Foresail, flfd'yr-sel, s. hwyl flaen, rhag-
hwyl, blaenhwyl.
Foresay, fioyr-se', v. a. rhagddywedyd,
rlia^ynegi, rhagwedyd, darogan.
Foresee, ffoyr-si', v. a. rhagweled, rhag-
ganfod, cynweled, rhagsylwi; rhag-
wybod.
Foreseize, ffoyr-siz', v. a. rhagafaelu,
rhagddal. >
Foreshadow, ffcyr-shad'-o, v. a. rhag-
gysgodi, rhagarwyddo, rhagddangos.
Foreshow, ) ffdyr-sho', v. a. rhagddang-
Foreshow, ) os ; rhagarwyddo, vrhag-
fynegi, rhagddywedyd, darogan, ar-
goeli, dysgogan.
Foreship, ffo'yr-ship, s. pen blaen
llong.
Foreshorten, fifdyr-shor'-tn, v. a. rhag-
fyrhau, rhagdalfyru, talfyru.
Foreshrouds, ffd'yr-shrowdz, s. pi. rhag-
hwykafifau, rhagattegraffau.
Foreside, fifo'yr-seid, s. rhagochr, rhag-
ystlys, ochr flaen.
Foresight, ffd'yr-seit, s. rhagweled, rhag-
welediad, rhagolwg, cynwelwg ; rhag-
wybodaeth ; rhagganfod, cynsylw ;
rhagddarbodaeth ; darogan.
Foresightful, fi^iyr-seit'-ffwl, a. rhagw^'-
bodol, rhagwybodlawn, darbodus.
Foresignify, ffdyr-sug'-ni-ffei, v. a. rhag-
arwyddo, rhag-idynodi, rhaghysbysu ;
cysgodi.
Foreskin, ffo'yr-scin, s. blaengroen.
Foreskirt, ffd'yr-scyrt, s. rhagodre ;
rhanau blaen hugan.
Forespeak, ffdyr-spic', v. a. rhaglefaru^w
rhagddywedyd, rhagfynegi, darogan.
Forespent, ffdyr- spent', a. rhagdreulied-
ig; treuliedig; neithiedig.
Forespoken, fibyr-spo'-cn, a. rhaglefar-
edig, rhagwededig.
Forest, ffor'-est, s. coedwig, coedfa,
gwigfa, fi"orest, coettir, geUiwig, cell-
iwig, prysor, ceUi, gwig, coedwigfa ;
coed, coedlan, argoed, brycini, prysg,
gwyddeli, gallt -.—v. a. coedwigo, ffor-
estu, prysori, gwigo.
Forestaif, ffd'yr-staff, s. rhagffon; ongl-
yr, ongiiadur.
Forestage, fifor'-est-ej, s. coedwigaeth,
fforestiaeth ; gwigweinid ; coedwig-
fraint.
Forestall, ffoyr-stol', v. a. rhagachub,
rhagbrynu; edwica ; rhagflaenu ; rhag-
ddifuddio.
Forestay, fiTd'yr-ste, s. blaenatteg.
Forester, fi'or'-es-tyr, s. coedwigwr, flbr-
estydd, ceidwad coedwig ; coedwigj'n,
preswylydd coedwig ; fforestwydden,
gwigwydden, pren coedwig.
Foretackle, fib'yr-tac-cl, s. blaendeclyn,
rhagdacl, tacl blaen.
Foretaste, [ffd'yr-test, s. rhagbrawf, rhag-
flas, blaenbrawf, rhagarchwaeth, cyii-
brawf. >'
e, llo; u, dull; », swn; w, pwn; y, yr; Si fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, ze\.
FORG
328
FORM
Foretaste, ffoyr-test', v. a. rhagbrofi,
rhagchwaethu, cynflasu, rhagflasu.
Foreteacli, ffoyr-tt9', v. a. rhagddysgu.
Foretell, fioyr-tel', v. a. rhagddywedyd,
rliagfynegi ; rhagddangos, darogan,
de'w^^o.
Foreitenk, ffoyr-thingc', v. a. rhagfedd-
wl, rhagsynio, rhagdybio, rlia^yfyr-
io, cynbwyllo.
Forethou^jht, fiRi'yr-thot, s. rhagfeddwl,
rbagfyf yr, rhagsyniad, cynddarbod ;
rhagddarbodaetli ; rhagwybodaeth.
Foretoken, fibyr-t6'-cn, v. a. rhagar-
wyddo, argoeli, rhagawgrymu, daro-
gan:— s. rhagarwydd, argoel, dysgo-
gan, cyntair.
Foretooth, So'jr-tivth, s. dant blaen,
rhagddajit, blaenddant.
Foretop, ffd'yr-top, «. rhagwaUt, tal-
waUt ; taLran, rhaggopa ; rhaglwyf ;
rhagflaen.
For ever, ifor ef -yr, ad. byth, tros byth,
tros fyth; yn dragywydd, yn dra-
gwyddol, yn oqs oesoedd, byd byth,
am byth, hyd dragwyddoldeb, yn oes-
tad.
Forewarn, fioyr-wam', v. a. rhagrybudd-
io, rhaghysbysu; rhagwysio ; cy-
/ * nghori.
" Forewheel, fib'yr-h-wil, s. rhagolwyn.
Forewish, ffbyr-wish', v. a. rhagddy-
muno.
Forfeit, fifor'-flEut, s. fforffed, camlwrw,
canigwl ; dirwy ; colled ; penyd ; en-
eidfaddeu :—v. a. fForffedu, iforflfetio;
camgylu ; camlyrio ; colli : — p. a. ffor-
flFetiedig ; attafaeledig.
Forfeitable, ffor'-fFut-ybl, a. fiForffedad-
wy, attafaeladwy, dii-wyadwy.
Forfeiture, ffor'-ffut-9yT, s. fforffediad,
fforffetiad, attafaeliad.
Forfex, ffoi''-ffecs, s. myswrn, ais-wm,
gwelleifyn, esasjrr.
Forficulidaa, ffor-iic'-iw-li-di, s. gorlost-
od.
Forgave, fiFor-gef , p. t. [Forgive] madd-
euedig ; pardynedig ; arbededig.
Forge, ffoyrj, s. gofail, gofeildy, liaiam-
dy, morthwylfa, gefeildy ; odyiidy
haiaru ; ffwrnweithdy, ffwrnofail,
ffoc, ffymes ; gfweithdy ; gofanwaith ;
gwneuthuriaid : — v. a. morthwylio,
.«)feilio, gefeilio; llunio, gwneuthnr,
ffurfio, Uyfelu, dyfeisio, ffugio, dyn-
wared, bathu, geufathu.
Forger, ffd'yr-jyr, s. morthwyli-wr, gef-
eiliwr ; Uyf elwr, lluniwr ; flfugiwr,
fFalswr»idynwaredwr.
Forgery, ffdr'-jyr-i, s. flfugiaeth, ffug;
ffugeb, ffugysgrif, geubeth ; fiFugys-
gritiaeth ; geuf athiad ; morthwyUad,
gofaniaeth, gefeilwadth.
Forget, ffor-get', v. a. anghofio, ebargofi,
abyrgofio ; gollwng dros gof ; ebry-
fygu.
Forgetful, ffor-get' -ffwl, a. anghofus, eb-
argofus ; anfeddylgar, diofal, esgeulus;
ebargofiol, ebryfygol.
Forgetfubiess, ffor-get'-flFwl-nes, s.
anghof , ebargof , abyi'gofiad ; anghof-
usder ; diofalwch, esgeulusdra ; tell-
wedd.
Forgetting, fibr-get'-ting, s. anghofiad,
ebargohad; diofalwch; ebryfygiad.
Forgive, ffor-gif', v. a. maddeu ; cyreif-
io, pardynu ; rhyddhau ; arbed.
Forgiven, flfor-gir-fn, p. p. {Forgive)
maddeuedig ; wedi maddeu.
Forgiveness, fifor-gif'-nes, s. maddeuant,
maddeu ; cyreihant, cyraf, creifSant,
pardwn, nawdd, trugaredd; rhydd-
hM, gollyngdod ; maddeu garwch.
Forgiving, ffor-gif' -ing, a. maddeugar,
maddeuol; cyreifiadol, creiffiog, tru-
garog, tyner.
Forgot, ffor-got', p. t. \ (Forget)
Forgotten, ffor-got'-tn, p. p. j anghof-
iedig, ebargofiedig ; wedi anghofio.
Forinsecal, fior-run'-si-cyl, a. tramor,
aUmyr, alldud, estron, estronol, pell,
allwlad, aUfro, arallwlad.
Forisfanailiate, ffo-rus-ffy-mul'-i-et, v. a.
aJldealuo, alldattrefu, alldreftadu.
Fork, fforc, s. fforch ; ffwrch, gafl, gafl-
ach ; pigfforch ; pig, pwynt, fflau ;
pwyned ; cigwain ; fforc -.—v. fforchi,
fforchogi ; pigfforchi ; blaenllymu,
pigfeinio, pwyntio; fforcio.
Forked, fforcd, a. fforchog ; gaflog, gafl-
achog ; dwybig, deugorn ; fforciog.
Forkedness, ffoi''-ced-nes, s. fforchog-
rwydd, fforchogedd ; ffleuogrwydd.
Forky, ffoi^-ci, a. SoTchog^=Forked.
Forlorn, ffor-lom', a. digariad, diymgel-
edd, diborth, digynnorthwy, amddif-
ad ; gwrthodedig ; coUedig, cyf rgoU ;
diobaith ; truan, tlawd, aiigheuus, di-
ymadf erth ; unig, didryf ; ychydig,
bychan ; dirmygus :—s. adyn, truen-
yn, digar, dorai.
Forlomuess, ffor-lom'-nes, s. digariad-
rwydd, amddifadrwydd, trueni, gres-
yndod, angen, trallod.
Form, fform, s. ffurf, Hun, dull, gwedd,
ffunud, gosgedd, agwedd, ystum, sud,
sut, elwig, ardum, diillwedd, arddull ;
a, fel a yn tad; a, camj e, hen; e, pen; t,llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
FORM
829
FORS
modd, ffordd, trefn, rheol ; rhith, go-
Iwg, pryd, diwyg ; cynllun, cyn-
ddelw, rhaglun, cynnelw ; llenddull ;
delw, trem, tebed, bath ; moesflfurf ;
mold ; ffuriadaeth :—v. fi'urfio, llunio,
gwneuthur; tref nu ; cynllunio, dy-
feisio, delwi ; tori ; cyf ansoddi ;
deddf u ; ymffurfio ; moldio.
rorm, flform, maingc, eisteddfa ; dos-
barth, gradd ; gw&l ; tebres, tebrestr,
teblun, tebflfurf, argraffliui=cyfres o
argraflf-lythyrenau wedi eu trefnu yn
Uinellau, colofnau, neu dudalenau, a'u
gosod mewn tebgaes yn barod i ar-
Formal, fFor'-myl, a. ifurfiol, rheolaidd,
trefuus ; moesffurfiol, ystumgar, mun-
udgar, defodol ; moddus ; rhagrithiol;
hanfodol.
Formalist, ffor'-myl-ust, s. ffurfiolwr ;
rhagritliiwr, ystvimiwr.
Formality, ffor-mal'-i-ti, s. flfuriioldeb,
ystiungarwch ; rheoleiddrwydd, tref n-
usrwydd ; ffurf, moesddefod, rhyfoes,
trefn, rheol ; gwisg, swyddwisg, urdd-
wisg.
Formalize, ffor'-myl-eiz, v. n. ymffurf-
ioU, coegymlunio, coegymwneuthur.
Formation, ffor-me'-shyn, s. ffurfiad,
lluniad, gwneuthuriad, dulliad, ar-
dumiad, delwad.
Formative, flor'-my-tuf, a. lluniol, flFurf-
iadol, dyluniol, delwadol, honiadol : —
s. Uuniolair, ffm-fiolair.
Formative particle, fifor'-my-tiif par'-ti-
cl, s. banyn dyluniol, geiryn Unniol.
Formedon, flfor'-mi-dyn, s. tfurfroddeb,
ffurfroddwys.
Former, ffor'-mjrr, s. lluniwr, fifurfiwr,
Uvmiawdr, dulliwr, gwneuthurwr,
awdur : — a. cynt, gynt, blaen, blaen-
orol ; blaenajf, cyntaf ; o'r blaen,
cyn- ; cynnar ; hen ; a aeth heibio.
Formerets, ffor'-myr-ets, s. pi. osgUgion,
ysbagenau.
Formerly, fifor'-myr-li, ad. gynt, cyn
hya ; er ys talm ; er's llawer dydd ;
yn yr amser gynt.
Formful, fform'-ffwl, a. ffurlawii, llun-
iol, dyluniadol, creadol ; darfelyddol.
Formiate, ffor'-mi-et, s. niyrionaint,
mywionaint, myrlialau, myrgris.
FoiTuic, ffor'-mic, s. myrionig, mywion-
ig, grugionig, morgrugol.
Formication, ffor-mi-ce'-shyn, s. mor-
grugias, dybanias, grugioniad, myw-
ioniad.
Formisidae, fFor-mus'-i-di, s. pi. y mor-
grug, y grugiaid, y myrion ; morgrug-
Iwyiih.
Formidable, ffor'-mu-dybl, a. arswydol,
arswydlawn, ofnadwy, erchyll, dych-
rynllyd, aryneigiol, arswydbair, braw-
ychus, erch, chwithig.
Formidableness, flfor'-mu-dybl-nes, s.
arswydolrwydd, erchyllrwydd, erch-
yHdod.
Formles, fform'-Ies, a. dilun, afluniaidd,
anosgeddig, anffurfaidd.
Formobenzoate, fifor-mo-ben'-zo-et, s.
grugfenwyddaint, morfenwyddaiat,
hal grugfenwyddaint.
Formula, ffor'-miw-la, s. ffurf, rhagffurf,
ffurfreol, rheol, trefn, dull ; cyft'es.
Formulary, ffor'-miw-lyr-i, s. ffurflyfr,
ffurfiadur, llyfr ffurfiau ; cynfluif ,
rhagreol •.—a. rhagffurfaidd, rhagreol-
aidd, ffurfiol, gosodol, penodedig ;
defodol.
Formule, ffor'-miw-li, a. myrionsawd,
grugionsaw^d.
Fornax, ffor'-nacs, s. j Ffwm, y Ffyr-
nes, Ffymes y Fferyllion=cydser
deheuol o 13 seren.
Fornicate, ffor'-ni-cet, a. bwaog, ffymog,
ffymaidd i—v. n. puteinio, godinebu,
llodinebu, anlladu.
Fornication, ffor-ni-ce'-shyn, s. putein-
dra, godineb, llawdineb, anlladrwydd,
anniweirdeb, afiendid, gordderchiad ;
ffymawd, mydiad, cromgelliad.
Fornicator, fior'-ni-ce-tyr, s. puteiniwr,
godinebwT, hocreUwr, merchetwr,
trythyllwas, anlladfab.
Fornicatress, ffor'-ni-cc-tres, s. anllades,
llodinebes, godineb --wraig, puten,
putain.
Fomiciform, ffor-nus'-i-fform, a. bwaog,
mydog, mydaidd, cromgellaidd. .
Fornix, tfor'-nics, s. togran, mwd.
Forsake, ffor-sec', v. a. gadael, gadaw,
gadu, ymadael &, gwrthod.
Forsaker, fifor-se'-cyr, s. gadawydd, gad-
awr, gadydd, gwrthodwr.
Forsaking, ffor-se'-cing, s. gadawiad,
gadyd, ymadawiad.
Forsooth, ffor-swth', ad. yn wir, yn
ddiau, yn sicr, yn ddilys, yn ddiam-
meu, mewn gwirionedd, bid sicr ; yn
wir ddiau, yn sicr ddilys, yn ddilys
ddiammeu ; os mynwch ; gwae fi gen-
ych ; purion, o'r goreu, ysywaeth.
Forswear, ffor-swe'yr, v. tyngu anudon,
anudoni, camdyngu, geudyngu; gwadu
ar Iw ; diofrydu.
Forswearer, ffor-swe'yr-yr, s. anudonwr.
0, Uo ; u, dull ; w, swn ; w, pwu ; y, yr ; j, fel tsh ; j, John ; sb, fel s yn eisieu ; z, zeL
FORT
330
FORW
tyngwr anndon, geudyngwr ; diofryd-
ydd.
Forsworn, ifor-swo'yrn, p.p. camdjrng-
edig, anudonedig; wedi camdyngu;
anudonog.
Fort, ffbyrfc, s. caer, amgaer, caerfa,
amddi^mfa, diffyndy, castell,llysdin,
din, gai-th, cadarnle, gwarchglawdd,
gwrthglawdd, rhagfur ; cryfder ; cryf-
le ; ochr gref un.
Forte, ffor'-te, a<J, ya gryf, yn rymus,
gyda chryfsain = F. (fel talfyriad
mewii cerddoriaeth): — a. cryf, gryin-
us, cryf seiniol, ucliel, crtxih.
Forted, ffi'/jT-ted, a. caerog, castellog.
Forth, ffo3rrth, ad. allan, i maes, i faes,
maes ; ym mlaen, rhag llaw ; ar led ;
ymaith -.—pij). aUan o, i maes o, oddi
allan i, oddi faes i, o'r tu allan i.
Forthcoming, ffoyrth-cym'-ing, a. ar
ddyf od aUan ; ar ymddangos ; dyf odd,
dawedol ; ar glawt, ar gael.
Fortligoing, fifii'yrth-go-ing, s. mynediad;
tarddiad, haniad, ebri.
Forthissuing, ffoyirth-ush'-w-ing, a. yn
tai-ddu allan J yn dyfod allan; yn
deillio.
Forthward, ffo'yrth-wyrd, a(7. ym mlaen;
yn ei flaen ; yn llwrw ei flaen ; rhag-
ddo.
Forthwith, fR'/yrth-wuth, ad. yn ddioed,
yn ddiattreg, yn ddiannod, yn ddiaros,
toe, yn y man, yn union, yn union-
gyrchol, allan o law, ar f rys, ar firwst,
"yn ebrwydd, yn fuan, chwap, chwip-
yn, yn chwepyn, chwip, heb oedi, yn
frau, ehegyr. [40fed.
Fortieth, fioi-'-ti-eth, a. deugeinfed=
Fortification, ffor-ti-ffi-cc'-shyn, s. caer-
waith, amgaerwaith, diffynwaith ;
caeriad, cadamh&d, gajthS,d ; amddiff-
ynfa, caer, amgaer, amddiffyndy,
casteU, diogelfa, cadarnle; gwerthyr;
caerofyddiaeth ; cyfnerth.
Fortified, flfor'-ti-ffeid, p. p. amgaeredig,
amddiffynedig ; caerog, cadam, cas-
tellog. .
Fortify, ffor'-ti-ffei, v. cadarnhau ; caeru,
amgaeru, casteUu; murio; cryfliau,
cyfnerthu, attegn, cefnogi.
Fortissimo, ffor-tus'-su-mo, a. gryniusaf,
cryfaf, tra grymus=FF.
Fortitude, fibr'-tu-tiifd, s. gwroldeb, gwr-
older, gwrolfrydedd, calondid, dewr-
der, glewder, mawrfiydedd, caidernid,
mawrwriaeth, cadredd, gwychder.
Fortnight, fi'oi-t'-neit, s. pythefnos, pym-
thengnos, pymthegnos=15nos.
Fortress, ffor'-tres, s. amddSffynfa, caer-
fa, caer, amgaer, castell, cadarnle,
g-werthyr :— V. a. cadai-nhau, amddiff-
yn, amgaeru, garthau, castellu;
gwarchod.
Fortressed, fifor'-tresd, a. aiagaerog,
caerog, casteUog, cadam, diogel.
Fortuitous, ffor-tiV-i-tyz, a. damwein-
iol, dygwyddol, hajHol, damchwaen-
iol ; achlysurol ; o ddamwain.
Fortuitousness, lior-tiV-i-tyz-nes, s.
damweinioldeb, dygwyddolrwydd,
hapioldeb ; damwain, dychwaen,
chwaea, hap.
Fortuity, ffor-tiw'-i-ti, s. damwain, dy-
gwyddiad, dychwaen, damchwaen,
hap.
Fortunate, ffor'-^w-net, a. ffodus, ffod-
iog, hylwydd, ffynniannus, hyiBfawd, '
hapus, dedwydd, fiynnedig, Uwydd-
iaimus, tyciannus, llwyddgar.
Fortunately, fFor'-§w-'net-li, ad, ar awr
dda ; yn ffodus.
Foruunateness, ffor'-gw-net-nes, s. ffod-
usrwydd, fiynnedigrwydd ; ffawd,
hap.
Fortune, ffor'-Qwn, s. ffawd, tynged,
tyngedfen, tesni, coel, amraor; dam-
wain, dychwaen, hap, dyg-wydd;
gwaddol, cynnysgaeth, egweddi, golud,
cyf oath, da, nieddiannau, alaf : — v.
damweinio, dygwydd, hapio, dam-
chweinio, cymmerydUe; ffodio, tyng-
edfenu.
Fortunebook, ffor'-ewn-bwc, s. tynged-
lyfr, ffodlyfr, llyfr tynged, llyfr tesni.
Fortxine-himter, ffor'-^wn-hyn-tyr, 8.
gwaddolgeisiwr ; eurgarwr, gwaddol-
hyntiwr.
Fortuneless, [ffor'-^wn-les, a. anffodiog,
anffodus, diwaddol, digynnysgaeth,
anwaddolog.
Fortuneteller, ffor'-own-tel-yr, s. dar-
Uenwr tesni, darllenydd tyngedfen,,
tesniwr, tyng-edfenwr; dyn cyfar-
wydd, ffawdfynegj'dd.
Forty, ffor'-ti, a. deugain, deugaint, dau
ugain=40 : — s. deugain.
Forum, ffo'-rym, s. dadleufa, dadleudy,
rheitlifa, llys, rheithlys, brawdle, hol-
faingc ; areithle; marchnadfa, march-
nad.
Forward, ffor'-w3n:d, ad. ym mlaen, yn
y blaen, rhag blaen, rhagddo (f. rhag-
ddi: — pi. rhagddynt), rhag ei flaen,
yn Uwrw ei flaen, arlwrw ; blaen, o'r
tu blaen ; pyr : — a. pell ym mla«n j
blaenllaw, blaenaf ; hy, hyf, hyderua.
a , fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei saiu yn hwy; o, lloDj
FOST
331
FOUN
eon, eofii, dewr, blaen-gar, rhyfygus,
eliudj parod, ewyllysgai', diwyd, cyf-
lym, chwannog, awyddus, terwyn,
gwrdd ; cyimar, ebrwydd ; gwiygiog,
hydwf ; llwybraidd, hyffordd ; llwrw :
• — V. a. hylwybro, llwybreiddio, hy-
rwyddo, hyiforddio ; piysui-o, cyflymu,
ebrwyddo ; rbacio, dyhoddio, trawu ;
trosi, trosglwyddo ; anfon, gyru ;
chwanegu.
Torwardness, ffor'-wyrd-nes, s. parod-
rwydd, gwyllysgarweh, ffrawddineb,
awyddfiyd, awchlymder ; llwybreidd-
rwydd ; hyder, eonder, rhyfyg ;
rhwysg, arhwyliant; cynnarwch, rhag-
addfedrwydd ; dyf alwch, diwydrwydd j
trawedigrwydd.
Forwards, ffor-wyrds, ad. ym mlaen=
Forwa/rd, ad.
Fosse, ffos, s. ifos, clawdd, amglawdd.
Fossil, fibs'-sul, a. cloddeUg, cloddedig,
cloddiannol, cloddilig, cloddelaidd,
cloddionol ; hyglawdd ; clawdd-,
clodd- ; mwnol, mettelaidd ; maenol,
maenedig, delfaenedig, delfaenig :— s.
cloddel, cloddyn, doddelid ; mwn : —
pi. cloddelion, cloddilion, cloddion.
Fossilif erous, ifos-su-luff'-yr-yz, a. clodd-
elddwyn, cioddionddwyn.
Fossilist, ffos'-gul-ust, s. cloddelydd,
cloddionydd, cloddelofydd.
Fossilization, ffos-sul-i-ze'-shyn, s. clodd-
eliad, cloddiliad, cloddelofydd.
Fossorial, ffos-s6'-ri-yl, a. cloddfilodol ;
perthynol i gloddiilod.
Possulate, ffos -siw-let, a. hirgulbantiog,
hirgulbant.
Foster, ffos'-tyr, v. maethu, magu, meitli-
rin, i^orthi, ymgeleddu, cynnal ; ach-
lesu, cefnogi, aimog ; hwyluso ; mag-
■wriaethu. [iad.
Fosterage, ffos'-tyr-ej, s. maeth, maeth-
Foster-br(jther, ffos'-tyr-brydd-yr, s.
maetlifrawd, bravd maeth, brawd-
maeth.
Foster-child, ffos'-tyr-^eUd, s. plentyn
maeth, maethfab, maethferch.
Poster-dam, ffos'-tyr-dam, )
Foster-mother, ffos'-tyr-mydd-yr, J **
mammaeth, maethfam, mam faeth,
magwres, megyddes.
Foster-daughter, ffos'-tyr-do-tyx, s.
iiierch faeth, maetlif erch, merch fagu.
Foster-earth, ffos'-tyr-yrth, s. daiar
ffaeth, maethdir.
Fosterer, ffos'-tyr-yr, s. maethydd,
meitlirinydd, magai:— /, mammaeth=
Fosier-dain.
Foster-father, ffos'-tyr-ffa-ddyr, s. tad-
maeth, tad maeth, maethdad; mag-
wr.
Fostering, ffos'-tyr-ing, a. maethol,
meitluinol, magwriaethus ; cefnogol,
achlesol:— 3. maethiad, magiad, meith-
riniad ; maeth, magwraeth, yraborth,
lluniaeth, porthiant ; dygiad i fyny.
Fosterling, ffos'-tyr-ling, s. plentyn
maeth, maethfab, maetliferch, plen-
tyn magu.
Foster-niirse, ffos'-tyi'-nyrs, s. mam-
maeth.
Foster-sister, ffos'-tyr-sus-tyr, s. chwaer
faeth, chwaer gyofaeth.
Foster-son, ffos'-tyr-syn, s. mab maeth,
maethfab.
Fostress, ffos'-tres, s. magwres =J?'osfcr-
dam.
Fother, ffodd'-yr, s. talppwys=2^odcfej' ;
— V. a. agensecu, agenserchu.
Fougade, ffic-gad', ) s. ffv/yrglawdd,
Fougass, ffw-gas', ) ffwyglawdd.
Fought, ffot, p.p. (FigM) ymladdedig,
brwydredig.
Foul, ffowl, a. brwnt, budr, aflan;
halog, tomlyd, rhydlyd; ammhur, an-
nher, ailoyw, tew; annlieg, anonest,
anghyfiawn, dyhir, diffaeth ; drwg,
enliibus, ammharchus ; cas, gwrthun,
fiiaidd ; garw, tymmestlog ; afiach,
niweidiol, peryglus ; diwynedig, Uych-
win; llysnafeddog; anfad; croes,
gwrthwynebus ; trwsgi, anghywir ;
hyll, hagr ; dyrysedig ; mawr; anafus;
anferth : — v. a. diwyno, bydrhau,
bryntiiu, aflanhau; tomlydio; ys-
taenio ; halogi ; afloywi ; manu.
Foulfaced, ffowl'-ffesd, a. wynebfrwnt;
hagrwedd, hagrwynebog.
Foulfeeding, fibwl'-fft-ding, a. tew-
frwnt ; bras, garw.
Fouhnouthed, ffowl'-mowdd-d, a. ceg-
frwnt, budreiriog, tafod-ddrwg, tafot-
trwg; enUibus, cecrus.
Foulness, ffowl' -nes, s. brynti, budredd,
aflendid, Uytrodedd, halogrwydd ;
annliegwch, anonestrwydd, ammhur-
edd; hagredd; casineb ; afloywder;
gerwindeb.
Foul-spoken, ffowl'-spo-cn, a. enliibus,
atlirodus, hortiol; budreiriog, serth,
aflan.
Foumart, Sw'-myrt, s. ffwlbart, gwich-
yn, gwichyU, gwichydd.
Found, ffownd, p. p. (Find) caffaeledig;
a gaiwyd ; darpaxedig : — v. a. seilio,
sylf aenu ; sefydlu, gwadnu, goseilio ;
6, Ho; u, dullj w, iwn j w, pwn; y, ji; y, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, aeU
FOUR
^32
FRAC
adeiladu ; llitnio ; berthogi, gwaddoli ;
gwneuthur ; dechreu ; cychwyn ; go-
sod, lieu ; sicrhau, sadio ; toddi, bwrw,
dyiieu, toddlunio, rhedeg.
Fomidation, ffown-de-'shyn, s. sail, syl-
faen, seilfan, gwadn, bonsang, gosail,
seilwadn, syl, gwaelod, bon, murdd ;
troed ; gwraidd ; llawr ; sefydliad ;
seiliant; seilwaitli; dechreu; berth-
ogiad; gwaddol.
Founder, ffown'-dyr, s. sylf aenydd, seil-
iwr; adeiladydd; sefydlwr, berthog-
WT ; dechreu WT, awdur ; toddwr,
toddiedydd, bwri-^r, toddluniwr, dyn-
evrri—v. soddi, suddo; ymollwng ;
methu ; cloflB ; efrj-^ddu ; methgloflS.
Founderous, ffown'-dyr-yz, a. methol;
ffaeledig ; darf odadwy ; adf eiliog, ad-
feiliedig.
Foundery, fFown'-dyr-i, ) s. toddfa, todd-
Foundry, fFown'-dri, ) dy, tawdd-dy,
dyneudy, ty bwrw ; gwaith toddi,
toddiadaeth, dyneuaeth, toddi.
Founding, ffown -ding, s. toddi, todd-
iadaeth, dyneuad, tawdd, toddwaith.
Foundling, ffownd'-ling, s. plentjai cael,
plent3m diarddel, caeledigyn, amddi-
fadyn, caiiffodyn.
Foundress, ffown'-dres, s. /Seilyddes, syl-
faenes ; berthoges.
Fount, ffownt, ) s. fiynnon, ffyn-
Fountain, ffown'-ten, j nonell ; tardd-
ell, tardden, brychen.
Fountain head, ffown'-ten had, s. llygad
y ffynnon ; declireu, cychwynfa ; cyn-
egwyddor.
Fountain-tree, ffown'-ten-tri, s. fiynnon-
wydden : — j)^- ffynnon wydd.
Fountful, ffownt' -ffwl, a. fiynnonog.
Fount of types, ffownt of teips, s. Uyth-
yrenas ; cyff o debau ; nifer cyf rdo o
lythyrenau ; toddas o lythyrenau.
Four, ffoyr, a. pedwar; pedr-, pedry-:
— /. pedair :—s. pedwar :— /. pedair.
Fourbe, ffwyrb, s. dichellwr, twyllwr.
Fourfold, fto'yr-ffold, a. pedwarplyg,
pedryblyg ; ar ei bedwerydd : — s. ped-
warplyg, pedryblyg; pedwar cym-
maint ; cymmaint bedair gwaith.
Fourfooted, ffo'yr-ffwt-ed, a. pedwar-
troediog, pedwartroed, pedwarped,
pedrybedog; pedwarcarnol.
Fourscore, ffo'yr-scoyr, s. pedwar ugain,
pedwar ugaint, pedrugain, wythddeg
=80.
Foursquare, ffo'yr-scweyr, a. pedrongl,
pedronglog, petryal, jsgw&r, pedrog,
pedror, pedrochrol, pedwar ysgw9,r.
Fourteen, ffi)'yT-tm, a. pedwar ar ddeg
(/. pedair ar ddeg), deg a phedwar,
pedwartheg=14.
Fourteenth, ffo'yr-ttnth, a. pedwerydd
ar ddeg (/. pedwaredd ar ddeg), ped-
warthegf ed : —s. y pedwerydd ar ddeg,
y pedwarthegfed.
Foui-fch, ffoyrth, a. pedwerydd, pedwar-
ydd, pedwarfcd :— /. pedwaredd, ped-
eirfed : — s. y pedwerydd.
Four-wheeled, fio'yr-hwild, a. pedrol-
wynog, pedrod, pedrolwyn.
Fovilla, ffo-ful'-ly, s. peinionos, peillion-
os.
Fowl, ffowl, 5. aderyn, edn, ehediad,
ehedyn, ednan, ednog ; dof edn : — v.
n. adara, saethu adar.
Fowler, ffow'-lyr, s. adarwr, adarheKwr.
Fowling, ffoV-ling, s. adarwriaeth,
adara, adarhelfa ; hebogyddiaeth.
Fowlingpiece, ffoV-ling-pts, s. adar-
ddryll, adarwn, dryll adara, gwn
adar.
Fox, ffocs, 3. llwynog, cadno, gwyddgi,
madyn, madog, madryn, llostog, rhus ;
cadgno, cleddyf:— t*. suro, ymsuro,
ilsuTO.
Foxchase, ffocs'-^es, ) s. helfa llwynog.
Foxhunt, ffocs'-hynt, ) hely cadno.
Fox-evU, ffocs'-i-fl, s. tanllwynog ; moel-
ni.
Foxglove, ffocs'-glyf, s. ffion, ffion y
ffridd, menyg y llwynog, menyg ell-
yllon, menyg Mair, bysedd cochion,
dail bysedd cochion, bysedd y cwn,
bysedd ellyllon, dail bysedd y cwn,
dail flSon y ffridd.
Foxhound, ffocs'-hownd, s. ci cadnaw,
ci llwynog, cadnawgi, rhusgi.
Foxing, ffocs'-ing, s. suriad, ymsuriad,
ilsuriad.
Foxish, ffocs'-ish, ) a. cadnoaidd, llwyn-
Foxlike, ffocs'-leic, f ogaidd, mudynaidd,
cyfrwys, ffel.
Foxship, ffocs'-ship, s. cadnoeiddrwydd,
madyndod; cyfrwysder, ffeldra.
Foy, ffoi, s. gwledd gychwyn, gwledd
ymadawol.
Fracas, ffra-ca', s. cynhwrf, teifysg,
dadwrdd, moloch, brwth, ymryson,
ffrae.
Fractable, ffrac-te'-bl, s. tordrum.
Fracted, ffrac'-ted, p. p. toredig, gwa-
hanedig.
Fraction, ffrac'-shjm, «. toriad, drylliad,
gorthoriad, rhwygiad, ylliad, twiiiad j
twnrif , yll, wll, swll, bregrif , torrifyn,
briwrif, ylltrif .
o, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
FRAM
333
FRAN
Fractions, ffrac'-shyns, s. swlliadaeth,
yUiadaebli, bregiifiaeth, twnrifiaetli.
Fractional, ffrac'-shyii-yl, a. swlliadol,
ylliadol ; toriadol, bregol, anghyfan.
Fractional nxunbers, f&'ac'-shyn-yl nym'-
byrs, s. pi. twnnfau, bregrifau, tor-^
rifau.
Fractional arithmetic, flErac'-shyn-yl
a-ruth'-my-tic, 5. swlliadaetli=^rac-
tioTis.
Fractious, ffrac'-shyz, a. hyddig, hy-
ffrom, cecrus, crintacldyd, anniddig,
croes, cynhenus, auyftad, dreng, cwer-
ylgar, ymrafaelgar, trawB.
Fi-actiousness, ffrac'-sliyz-nes, s. hyddig-
rwydd, ceintachrwydd, anfoddog-
rwydd, croesineb.
Fracture, fFrac'-^yr, s. toriad, gorthor-
iad, athoriad, drylliad ; tor, breg,
twn, bwlch, briw, bradwy :—v. a.
tori, gorthori, bregu, briwio, dryllio.
Fragaria, ffra-ge'-ri-y, s. mefus, syfi ;
mefuswydd.
Fragile, ffi-aj'-il, a. brau, hydor, hyfriw,
bj'freg, hydwn, bregus, bradw, athor,
crin ; gwan, eiddil.
Fragility, ffra-jU'-i-ti, s. breuder, hydor-
edd, bregedd, breuoldeb ; crinder ;
gwendid, eiddilwch.
Fragment, ffrag'-ment, s. darn, demyn,
dryll, cetyn, cilcyn, cnap, telpyn, dif-
yn, briwsioiiyn, rhan, tipyn, yfflyn,
mymryn, ticyn, telchyn.
Fragmentary, ffrag'-men-tyi'-i, a. dern-
ynol, manddaniol.
Fragor, ffre'-gor, s. trwst, grill, clin-
darddach, twi-f, ysgort ; trymsawr.
Fragrance, ifre'-gryns, ) s. perarogledd,
Fragi'ancy, ffre'-gryn-si, f pei-arogl, cy-
sewyr, persawr, arogl peraidd, perar-
wynt, percliwa.
Fragrant, ffre'-grynt, a. peraroglaidd,
ai-oglber, porsawrus, safwyi-ber, sawr-
us.
Frail, fFrcl, a. gwan, eiddil, egwan,
Ilosg, llyth, brau, bregus ; anwadal,
yssig ; diflan, serfyll, trangcedig ; by-
dor, hyfriw ; salw :—s. basged fi-wyn,
cawell brwyn, brwynas ; basged, caw-
ell ; basgedaid ; brwyn basgedi, brwyn ;
basgedaid o fBgys=75 pwys.
FraUiiess, fTrel'-nes,^ s. gwendid, egwan-
Frailty, ffrcl'-ti, J der, llesgedd, eidd-
ilwch ; breuolder, bregedd.
Fraise, fires, s. ffrisgledr.
Frame, firem, v. a. ffiirfio, Uunio,
gwneuthur, cyflunio, cyfansoddi, ad-
eUadu, saernio ; dychymmygu, dyf eis-
io, cynUunio, Uyf elu ; hwylio ; trefnu,
llywodraethu ; cymmoni, cymmesuro,
cyfaddasu, cymhwyso, cyfai-talu ; ys-
tofi ; cyssylltu ; cydblethu ; ystramio,
syddu, cylchedu, ymylgylclm, trestlu,
cantu, gwalcio : — s. dull, Uun, agwedd,
flfurf ; ansawdd, cyflwr ; tref n, liwyl,
cywair ; adeUad, cyf adail ; gwaith,
cyf ansoddiad, cyfluniad, fifurfiad, cyf-
euiad, cydgyssylltiad ; gosail, cyn-
Uun ; ystram, cylched, swdd, swth,
attegwydd, ymylwydd, cjnmalwydd,
marchwydd^ cant, atteg, anuel, piU,
peithyn, amatteg, trestl, march,
Uwyf an, gwalc ; caif an.
Framer, ffrem'-yr, s. lluniwr, fifurfiwr,
gwneuthurwr, dyfeisydd, llyfelwr.
Framework, ffrem'-wyrc, s. ystramwaith,
attegwaith, peithynwaith.
Franc, ) ffrangc, s. firangc, fiTengcyn=
Frank, ) darn o arian Ffraingc=10c.
Franche-botras, fifrangsh'-bo-tyr, s, ongl-
atteg, onglwanas.
Franchise, ffran'-?iz, s. braint, rhydd-
f raint, rhagorf raint ; dinasfraint ;
rhyddid ; breuidir, breinttir ; noddfa,
seintwar ; rhyddogaeth : — v. a. breint-
io, breinio, rhyddfreinio ; dinesyddio ;
rhyddhau.
Franchisement, fifran'-^iz-ment, s. brein-
iad, breinioUad, rhyddfreiniad ; dinas-
yddiad; dinesyddiaeth, arf reinioledd ;
rhyddh^d.
FrangibUity, firan-ji-bul'-i-ti, s. hydor-
edd, breuder, hyfregedd, hydrychni.
Frangible, firan'-ji-bl, a. hydor, torad-
wy, hyfi-eg ; brau, bregus ; crin ;
gwan.
Frank, flfrangc, a. rhydd, rhwydd, agor-
ed ; clau, gonest, didwyll ; teg ; brae,
ffrangc ; hael, hyged, bywiog, brau :—
s. rhyddlythyr, rhyddeb, ffrengcyn,
ffrangc -.— v. a. rhyddebu, rhyddfreint-
io, breinioli ; firangcio.
Frankalmoigne, ffrang-cyl-moin', ». car-
dottir, elusendii- ; rhyddgardod.
Frankchase, firangc'-?cs, s. rliyddhelfa.
Frankfee, ffrangc'-fi"i, s. rliyddafael,
rhydd-ddaliad, tyddyn diardreth,
Frankhearted, firangc'-har-ted, a. rhydd-
galon, haelf ron ; haelfrydig.
Frankincense, fi"rangc'-in-sens, s. thus ;
peifygdarth, peraxogldarth.
Franklaw, ffrangc'-lo, s. breintraith,
rhyddraith, cyfraith gyf&edin, cyf-
raith y tir.
Franklinite, flfrangc' -lun-ut, a. Ffrangc-
linfaen, maen Ffrangclin [FranMiii),
6, Ho; u, dull j w, swni w, pwn ; y, yr; 5, fel tsh ; j, John; sh, fel b yn eisieu; Z, ^el.
FREA
334
FREE
Fraaikly, fifrangc'-li, ad. yn rhydd; o
fodd.
Frankness, ffrangc'-nes, s. rhyddid,
rhydd-did, rhwydded, rhyllder ; cleu-
der, gonestrwydd, tegwch ; haeledd ;
parodrwydd.
Frantic, ffran'-tic, a. ynfydwyllt, gor-
phwyllog, cynddeiriog, llerth, gor-
wyllt, ammhwyllog, ynfyd'; gwyllt,
ffrowys, fiyrnig; trys-fefawr.
Franticness, fFran'-tic-nes, s. gwallgof-
rwydd, gorphwyll, ammhwyU, llerth-
edd, cynddeiriogrwydd, cynddaredd,
ynfydrwydd, lledfrydedd, marwerydd,
ffymigrwydd.
Frap, ffrap, v. a. croesgyttynu, croes-
dynhau.
Fratercula, ffra-tyr'-ciw-ly, s. paJendod,
y palod, y pwffingod=math ar adar.
Fraternal, ffra-tyy-nyl, a. brawdol ;
brawdgar ; cariadus.
Fraternity, ffra-tyx'-nu-ti, s. brawdol-
iaeth, brodoriaeth, brawdoldeb; oym-
deithas, cyfeillach, brodyrdde.
Fraternization, ffra-tyr-ni-ze'-shjrn, s.
brodoriad, brawdoliad.
Fraternize, fifra-tyr'-neiz, v, n. brodori,
brawdoli.
Fratricide, ffl-at'-ri-seid, s. brawdladd-
iad, brawdladd, brawdleiddiad, brawd-
lofrudd.
Fraud, ffrod, s. twyll, hoced, dichell,
hud, somiant, cast, ystryw, ffug, ffals-
edd, geudeb.
Fraudful, ffrod'-ffwl, a. twyllodrus, hoc-
edus, cyfrwys, chwiredol ; bradog.
Fraudless, ffrod' -les, a. didwyll,
Fraudulence, ffro'-diw-lens, ) s. twyll-
Fraudulency, firo'-diw-len-si, ) garwch,
dichellgarwch ; twyll, hoced, somedig-
aeth.
Fraudulent, flro'-diw-lent, a. twyUod-
rus, hocedus, jstrywgax= Frmidful.
Fraught, ffrot, a. llwythog ; Uawn.
FraxineUa, ffrac-si-nel'-ly, s. dittain,
dittawnt^math ar blanigyn.
Praxinus, ffrac'-si-nys, ». onen, on, on-
■wydd.
Fray, ffre, s. ffrwgwd, ymrafael, ymladd,
brwydr, trin, ymryson, terfysg, brwth,
ceintach, ymgiprys, cweryl, cynhen,
firae ; omest ; rhwb, rhwbiad, rhath-
iad, rhugl: — v. a. rhwbio, rhathu,
rhwtio, treulio, rhuglo, ysrathu ; dys-
gyrnn.
Fraying, ffre'-ing, s. pil com carw.
Fr^ak, Stic, s. nwyth, nwyd, chwidr-
edd; asbri, mympwy, chwim, i&s,
gw^, anwadal, gofreg, prangc, nw3rih'
as, hynt, ysmaldro :~v. a. amrywio,
amryfaelio, amliwio, britho, tryfritho.
Freakish, ffri'-cish, a. nwythus, nwyth-
aidd, nwydog, penffol, chwidr, anwad-
al, oriog, gwamal, ysmala, cyfnewid-
iol, ysgoyw, prangciog, mympwyol.
Freakishness, ffri'-cish-nes, s. nwythus-
rwydd, penffoledd, chwidredd, nwyd-
usrwydd, anwadalwch, talmigrwydd.
Freckle, ffrec'-cl, s. brychyn, brych,
brycheuyn, loan, ysmotyn, manwg,
brychfan, brf'chm.
Freckled, ffrec -eld, a. brych, brycMyd,
manog, ysmotiog. ,
Freckle-faced, ffrec'-cl-ffesd, a. gwyneb-
frych, wynebfrych ; llinfiyniog.
Free, ffri, a. rhydd, rhwydd, digaeth,
eang ; dirwystr, diattal, dinidr; brein-
iol ; hael, firangc, brae, hyged ; parod,
ewyUysgar : agored, dau, digel ;
trwyddedog ; rhad ; gwirfoddol ; cy-
ffredin ; hygyrch ; diangol ; penrhydd,
penrydd ; eon, hyf ; eng, ang : es-
gaeth, rhugl : — v. a. rhyddhau ;
rhwyddo, gollwng, dadrwystro, di-
nidro, dadrysu, dattod; gwaredu;
breinio, breinioli.
Freebench, fiFri'-bensh, s. rhyddwaddol.
Freebooter, ffri'-b?«-tyr, s. ysbeilydd, ys-
glyfiwr, preiddiwT, anrheithiwr.
Freeborn, firi'-bom, a. rhyddanedig,
breiniol geni ; breiniol, rhydd ; bon-
eddig cynnwynol.
Freecost, firi'-cost, s. annhranl, anghost
Freedenizen, ffrt-den'-i-zn, s. dinesydd
rhydd, dinesydd breiniol, dinesydd.
Freedman, ffrtd'-myn, s. gwr rhydd, gwr
breiniol, ffrangc ; caeth wedi ei rydd-
hau.
Freedom, ffri'-dym, s. rhyddid, rhydd-
did, rhvryddineb ; rhyddhS,d ; trwydd-
ed, cenad, cynnwys ; gollyngdod ;
braint, breintiolaeth ; anghaethiwed,
esgaethder ; eangder, afrwymedd ;
hyf der, eondra ; rhullder.
Freehearted, ffrt'-har-ted, a. rhwydd-
galon, rhyddgalon, haelfron ; brae,
hyged, haelionus; tLrion, hynaws,
caredig ; annhawedog, digel.
Freehold, f&i'-hold,s. rhyddafael, rhydd-
dyddyn, rhyddfeddiant, hawldir;
breddyniaeth.
Freeholder, ffi^^^-h6l-dy^, s. breddyn,
uchelwr, rhydd-ddeiHad, perchen tir,
gwr tiriog, gwrda.
Freeliving, fiH'-luf-ing, s. rhyd'Ifuchedd,
rhyddfywoliaeth.
o, f«l a yn tad ; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei lainynhwy; o, Hon;
FREN
335
FRES
Freely, ffr i'-li, ad. yn rhydd ; yn rhodd,
o wiif odd ; o bono ei nun ; heb ludd,
heb wahardd.
Freeman, ffri'-myn, «. gwr rhydd, gwr
breiniol, eangwr, ffrangc ; dinesydd,
bwrdais.
Freemartin, fifrt-mar'-tun, «. ychanner,
eidiones.
Freemason, fin'-me-sn, s. r^iinsaer, saer
rhydd, rhyddsaer, un o'r seiri rhydd-
ion ; rhin-gelydd.
Freemasonry, ffri'-me-sn-ri, s. rhinsaer-
niaeth, rhinsaeroniaeth, rhyddsaemi'-
aeth, rhyddsaeroniaeth ; cymdeithas
y seiri rhyddion.
Freeminded, fFri'-mein-ded, a. meddyl-
rydd; rhydd ei feddwl; diofal, di-
bryder.
Freeness, fiH'-nes, s. rhyddid, rhydd-
deb ; cleuder, gonestrwydd, tegwch ;
digehrwydd ; haelioni, haerdeb ; rhad-
lonedd ; anghaethder.
Freestone, ffri'-ston, s. careg nadd, nadd-
faen, mwrl.
Freethinker, flfri'-thing-cyr, s. rhyild-
feddyliwr, rhydd-dybiwr ; anflfyddiwr,
anghredwr.
Freetongued, firt'-tyngj, a. tafodrydd.
Freewarren, ffri'-war-ren, s. braint hel-
faes, braint milfaes, braint cwningfa.
Freewill, ffrt-wul', s. ewyllys rydJ,
gwyllys rhydd, rhyddwyUys ; gwyll-
ysgarwch.
Freewoman, ffri'-\vym-yn, s. gwraig
rydd, benyw rydd, rhyddferch,
anghoethes.
Freeze, ffriz, v. a. rhewi, dyrewi ; fferu,
sythu, ceulo.
Freezing, ffri'-ziug, s. rhewiad ; rhewi.
Freight, firet, s. Uwyth llong, Uong-
Iwyth, llwyth; bur llong, Uonglog;
trosgludiad: — v. a. Uwytho, cargu,
Uwytho Uong ; Uenwi.
Freisleben, fifrts'-leb-yn, s. mwythfaen,
ffrislyfn=math ar ddelidfaen.
French, fii-ensh, a. Ffrengig, Ffreinig,
pertliynol i Pfraingc : — s. Ffrangcaeg,
iaith Ffraingc ; Ffrengcyn, Ffrangc :
—pi. Ffrangcod, Ffrangcwys, trigol-
ion Ffraingc.
French-horn, ffrensh'-hom, s. trogom,
troeUgorn, chwilgom, corn Ffreinig.
Frenchify, ffi-ensh'-i-ffei, v. a. Ffreinigo,
Ffrengigo, Wrangceiddio ; dynwared
y Ffrangcod. [Frantic.
Frenetic, ffri-net'-ic, a. gorphwyllog=
Frenzied, firen'-zi-cyl, ) a. gwaUgofus,
I^nzied, firen'-zid, ) gorphwyUog,
cynddeiriog, llerth, ynfyd, iwin, yn-
fydwyllt.
Frenzy, ffren'-zi, s. gorphwyll, tm-
mhwyll, gwallgof, Uerthedd, cynddar-
edd, marwerydd, gw^n, fifrwys, gwaH-
bwyll.
Frequency, flFri^-cwen-si, s. mynychder ;
amlder ; cyfEredinolrwydd.
Frequent, ifri'-cwent, a. mynych ; ami ;
cyifredin; arferedig; mynychedig.
Frequent, ffri-owent', v. a. mynychu;
cyiuiiwair, cyrchu, tramwy ; helcyd.
Frequentation, ffri-cwen-te'-shyn, s.
mjmychiad; cynniweiriad, dygyrch-
iad.
Frequentative, ffri-cwen'-ty-tuf , a. myn-
ychol, mynychiadol.
Frequently, ffrt'-cwent-li, ad. yn fyn-
ych, mynych.
Frequenter, ffri-cwen'-t3rr, s. mynych-
wr ; cynniweiriwr, cynnyredwr.
Frescades, ffres-ce'-diz, s. pi. goerfeydd,
gwerfaoedd, ffresgodion, ffresgoerfe-
ydd, cysgodfaoedd, gwasgodwydd.
Fresco, ffres'-go, s. ffresgoer, goer, gw'er,
oeredd, Uugoerder, geloer, oerawel ;
cysgodfa, gwerfa, oerfa; cyflychwyr,
gorchyf arwy ; tjfjvyUni ; ffresgwy,
oerlyn ; diod eloer ; fFresglyn.
Fresh, ffresh, «. ir, gwyrf , gwyryf , new-
ydd, ffres, firesg, croyw, crai, cri ;
goer, ffresgoer, Uedoer, geloer, awel-
aidd, oer, addoer; bywiog, heinif,
tirf, gwyrenig, ii-aidd ; gwridog, blod-
euog; diweddar, newydd tanUiw;
dilwgr ; rhydd ; agored ; peraidd ;
brysg, gweisgi, hojrw, ffraw ; diadfail:
— s. aweddwfr, dwr croyw ; ffresglif ;
Uif -ddwr ; ffreslyn, llyn o ddwr croyw.
Freshen, ffreshn, v. croywi, creio, gwyrf-
io, ffresghau, ffiresio, ffresgu ; bywiogi,
brysgio ; tirfhau ; adnewyddu ; di-
hailtu. [Fresh, s.
Freshet, ffresh' -yt, s. aweddwrf=
Freshforce, ffresh -fioyrs, s. newydd-
gyrch, ffresgorddwy.
Freshman, ffresh'-myn, s. newyddian,
gwr crai, dechreuwr.
Freshness, ffresh-'nes, s. newydd-deb,
newyddiant ; creider, croywder ; ir-
der, ffresrwydd, gwyrfedd, tirfder,
bywiogrwydd, eidiogrwydd, yni;
brysgrwydd ; oerder, geloer, ffresgoer-
edd, llaswyredd ; gwrid.
Freshwater, ffresh'-wo-tyr, s. aweddwfr,
dwr croyw, dwfr crai : — a. aweddyf-
rog ; crai, cri ; anf edrus, ammhrof-
edig.
•, Ho ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr ; (, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eiiieu ; z, zel.
FRIB
336
FRIG
Fret, ffret, v. rhwbio, rliathu, rliwtio,
treulio, rhuglo; llygru, ysbelwi, dol-
urio ; ymrathu, ymlygm ; cyffroi,
sori, djgio, cynhyrfu, ffromi ; ym-
ddigio, ymchwerwi, ymdrallodi, ym-
■wytho ; ymgynliyrfu ; amrywio,
rhwyllweitliio ; crychu, ffreulio ; twy-
bario:— s. cytlirudd, cyffro; sonant,
coddiant ; ymwaith ; Iwgr ; rhwyll-
waith; cymhleth.; cnapwaith, clym-
waith, cnycwaith ; dellten ; twyf ar ;
morgainlas=i^reiMm.
Fretftd, fEret'-fFwl, a. ffirom, anfoddog,
hyddig, gwynaf og, ffrochus, dig, dreng,
croes, gygus, gofidiog.
Pretfulness, ffret' -ffwl-nes, s. ffiromder,
aimiddigrwydd, drygnawsedd, dryg-
navrs, anwes.
Pretted, ffret'-ted, ) a. rhathedig, rhwb-
Fretten, ffret'-tn, { iedig, treuliedig,
ysedig, cythruddog; cymhleth, rhwyU-
og, rhigolog, pannylog, ffosog; nug-
iog.
Fretting, firet'-ting, s. cjmhyrfiad, cy-
ffroad; ymddigiad.
Fretty, ffret' -ti, a. rhwyllog ; cymhleth-
og; delltenog.
Fretum, ffri'-tym, s. momant, mor-
gaingc, morgamlas, mory, cyfyngfor.
Fretwork, ffret'-wyrc, s. rhwyllwaith,
rhygnwaith, delltwaith; cnapwaith;
rhwyll.
Friability, ffrei-y-bul'-i-ti, s. hyfriwedd ;
briwsionllydrwydd.
Friable, ffrei'-ybl, a. hyfriw, briwsion-
Uyd.
Friar, ffirei'-yr, s. crefyddfrawd, brawd
ffydd, brawd, mynach, monach ; gof -
ynach.
Friarlike, ffrei'-yr-leic, ) a. monachaidd,
Friarly, firei'-yr-li, ) mynachol ;
anghynnefin &'r byd, fel mynach.
Friar's-conl, ffrei'-yrz-cowl, s. cwcwU y
mynach, cwfl y monach = math ar
blanigyn.
Friar's-lantem, ffrei'-yrz-lan-tym, s.
hudlewym, hudlewyn, maUdan, llew-
ym, eUyUdan, t&n tllyll, Uugern myn-
ach.
Friary, ffi-ei'-yr-i, s. brodordy, brodyrdy,
fifreutur; gofynachdy, cwiahii, myn-
achdy, monachlog.
Friation, ffrei-c'-shyn, 8. briwiad, mal-
uriad, briwsioniad.
Fribble, ffirub'-bl, a. dibwys, diwerth,
gwagsaw, disylwedd; ^dlaidd, cel-
achaidd, ffritaidd ; gwael, dirmygus ;
coeg, oferwag; ffol: — s. ffrityn, ffril-
yn, ffril, gelach, Uipryn, simerwas :—
V. n. ffritian, ofera, simera, gwag'
edda, chwareu, cellwair, segura;
gwegian, hongcian,
Friborg, ffrei'-byrg, s. rhyddwjffitl,
rhyddadneu, rhyddwaesaf ; gwysti.
dros wr rhydd.
Fricassee, ffric-ys-si', s. ffrifrithog,
ffrif anfwyd, ffirifriwgig ; brithog;
manfwyd: — V. a. ffr3rithog: trm
ffrifriwgig.
Frication, ffiri-ce'-shyn, \ s. rhathiad,
Friction, ffric'-shjni, f rhwbiad, rhyt-
iad, rhugliad, ysrathiad, treuliad;
rhugl, rhwgn ; ymrwbiad.
Friday, ffrei'-de, s. dydd Gwener, dyw
Gwener.
Friend, ffrend, s. cyfaill, cydymaith, en-
rhaith, cAr, carodyn, anwylyn, anwyl-
iad, hoffddyn, ffrind.
Friended, ffi-en'-ded, a. cyfeillgiar; an-
wylgar, careugar ; pleidiog.
Friendless, ffrend'-les, a. digyfaiU, di-
gar ; diborth, diymgeledd ; amddifad.
Friendliness, ffrend' -li-nes, s. cyfeiUgar-
wch, caredigrwydd, cymmwynasgar-
wch, hynawsedd ; addf-vvynder, cariad.
Friendly, ffrend' -li, a. cj-feiUgaT, cared-
ig, cymdeithasgar, cjTnmwynasgar ;
mwyn, cyweithas, heddychol, tang-
nefeddus, hynaws, tirion ; pleidiol : —
ad. yn gyfeiUgar ; fel cyfaill, fel c4r ;
yn deg.
Friendship, ffrend'-ship, g. cyfeillach;
caredigrwydd ; carennydd ; cymdeith-
as ; cyf eillgarwch ; cymmwynas, cy-
mhorth.
Friesland-green, ffrzs-land-grtn', s.
gwyrdd Brunswig, gwyrdd Ffriesdir.
Frieze, ) ffrtz, s. gra, ceden, brethyn
Frize, f graog, brethyn cedenog, breth-
yn twrban; ffris, isdalaith, pill-
addnrn.
Friezlike, ffriz'-leic, a.cedenaidd, graogj
ffrisaidd.
Frigate, firug'-at, s. ffreigad=math ar
gadlong ysgafn.
Frigate-bird, iErug'-at-byrd, s. yr eryr
goradain, moreryr.
Frigatoon, ffrug-y-ttcn', s. flreigaden
Gweneth {Venetia).
Fright, ffreit, s. braw, dychryn, arswyd,
ofn, echryd, arjTiaig, erchylldod : —
V. a. hT&wych.u=Frii/hten.
Frighten, ffrei'-tn, v. a. dychrynu ; cil-
iomi, hyUdrawu, bygylu; llj^frhaix;
alarmu. *, *
Frightful, ffreit'-ffwl, a. dychrynllyd.
a fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
FEIS
337
FROL
erchyB, ofnad'wy, arswydjis, axuthr,
cethin, uthr, hagr, liyll, echrydus,
bra-wychol.
Frightfulness, ffreit'-fifwl-nes, s. dych-
ryiillydrwydd, ercliylldod, arubhredd.
Frigid, fFruj'-ud, a. oer, addoer, rhew-
11yd ; inarwaidd, diefFaith ; egwan,
llesg, llibin, diarial, dinwyf, analluog;
dideimlad ; ffurfiql ; anystwyth.
Prigid zone, ffruj'-nd eon, s. oergylch,
rhewgylch, y cylch oer.
Frigidity, fFru-jud'-i-ti, s. oerder, oend^,
rhyndod ; marweidd-dra, Uesgedd,
ammhybyrwch ; annheimladrwydd ;
fFurfioldeb ; anystwythder.
UiPftgoriffic, ffri-go-rufT-ic, a. oeriadol,
oerbair, oerddwyn.
Frill, ffrul, v. n. crynu, ysgrydu, ys-
grydian, rhynu, nugio : — a. crychlen,
sidergrych, crychaddum.
Fringe, fifrunj, s. sider, sitrach, rliidens,
rhidels, eddi, ymylwe, gwrlys ; amaer-
wy : — V. a. sideni, edd'io, ymylgylchu,
amaerwyo.
Fringemaker, ftranj'-me-cyr, s. sider-
ydd, eddiwT, rhidensydd.
Fringetree, ffrunj'-trt, s. siderwydden,
eiriawl Gwirgynia [Virginia).
Fringy, fiEruii'-ji, a. siderog, sitrachog,
eddiog.
Fripper, ffrup'-pyr, s. henddiUadwr,
gwerthwr hen ddillad, hennwyddwr,
coeglugenydd ; bragaldiwr.
Frippery, ffrup'-pjT-i, s. hen ddillad,
hen ddillatach; hen ddilladfa, hen-
nwyddf a ; baldardd.
Friseur, ffri-zyr', «. gwallttrinydd,
crychwT gwaUt, argrychwr.
Frisk, ffrusc, v. n. crychneidio, cyrch-
lamu, rhonta, Uamu, Uamsach, ys-
bongcio, dychlamu, prangcio, taplasa,
pestodi, moelystota, n-wyfchware ;
Corel wi, dawnsio :— a. bywiog, nwyf-
us, heini, chwareugar, gorhoenus,
prangciol : — s. crychlam, crychnaid,
llamsach, prangc, taplas; nwyf-
chware, gwamalwch.
Frisket, ffrus'-cet, s. ffiysgylch, ffrys-
gryd, ffrysgen=ystram y bapurlen yn
yr argraffwasg.
Friskful, flfrusc'-flFwl, ) a. bywiog, rhont-
Frisky, ffrus'-ci, ) us, hoenus,
hawntus, chwareugar, gorawenus ;
gwantan, nwyfol ; rhemp.
Friskiness, ffrus'-ci-nes, s. bywiogrwydd,
hoenusrwydd, nwyfusedd, hoywder,
gofregusrwydd ; dyrain, (fyre ; gwag-
sawrwydd ; llamsach, rhont.
Frit, ffrut, s. ffriddefn— lludw i wneyd
gwydr.
Frith, fFruth, s. momant, moryd, mor-
gaingc, morgamlas, morddwfr, cyfyng-
for; gored; rhwyd; ffrith, ffridd;
coedwig, fforest, gwig.
Fritillary, fFnit'-ul-yr-i, s. britheg=math
ar blanigyn.
Fritter, ffrut'-tyr, s. crempog, cremog,
cremmwyth, mioden, teisen, fl5od ;
ffrigig ; demyn, dryU, yfflyn, cwlff,
cetyn, cilcyn, cinj-n, Uerpyn : — v, a.
manddrj'^Uio, chwilfriwio, teilchio, cig-
friwio. [volovsness.
FriTolity, fifrei-fol'-i-ti, s., oferedd=-F'r«-
Frivolous, ffruf-o-lyz, a. dibwys, di-
^ sylwedd, ofer, gorwag, coeg, gwael,
^ sal, diddefnydd, diystyr, dibris, di-
ddym.
Frivolousness, ffruf'-6-lj'Z-nes, s. gwag-
der, salwedd, gwagsawrwydd, ysgafn-
der.
Frizz, ffruz, v. a. cryohu=-Fm3?e.
Frizzle, ffruz* -zl, v. a. argrychu, crispio,
crispynu, crybychu, modrwyo, torchi :
— s. crych, cndyn, cudyn crych, crych-
lofn.
Fro, ffro, ad. o, oddi wrth ; oddi, odd ;
draw, ymaith ; yn ol.
Frock, ffroc, s. amdwyg, twyg, arwisg,
amdegrys, ffrog, fifroc ; gwn.
Frog, ffrog, s. Uyffant, creiniog, llyfan,
broga, llyffant melyn; bjrwyn earn
ceffyl.
Frogbit, ffrog' -but, s. alaw Ueiaf.
Frogfish, ffrog'-flSsh, s. morlyffant, llyff-
anbysg„llyffant y. m6r.
Frog-grass, ffrog'-gras, s. creinioglys-.
Froghopper, ffrog'-hop-pyr, «. UyflSam-
ydd ; poergreiniog, poerhegab=niath
ar diychfilyn a geir ym mhoeryn y
gog-
Frogkite, ffrog'-ceit, s. bod y gwemi.
Froise, ffroiz, s. ffroes, ffiresen, ffrwysen,
cremogen facynog.
Frolic, ffrol'-ic, a. Uonwych^-Fro/^t'c-
some : — s. prangc, nwyth, nwyd, as-
bri, chwim, ias, mympwy, nwythas,
hynt, cast; cliwidredd, gwamalder,
digrifwch, coegddifyrwch, maswedd,
nwyfiant, j'smalfa :— v. n. prangcio,
rhonta, gofregu, chwareu, ysmaldodi,
pestota, pestodi, masweddu, gora-
wenu.
Frolicsome, ffrol'-ic-sym, a. llawen,
lion ; hoenus, llamsachus, prangciog,
heini, ysmala, bywiog; cellweirus,
digrif ; ysgafn, saethytol.
b, llo; a, dull; w, »wn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; »h, fel s yn ejsieu; z, zel.
FROS
338
FROZ
Frolicsomenesa, ffrol'-ic-syift-neSj s. llon-
der ; nwyfusrwydd, cliwareugarwch ;
nwyfiant ; dyre, tesach ; gwxhewcus-
rwydd.
From, ffrom, prp. o, oddi wrtli, odd
wrth, oddi, odd, ocj oddi gan, oddi
ax ; rbag ; er ; iwrth.
Frond, firond, s. deilgangen, deilgaingc,
deilosglen ; dalen.
Frondation, ffron-de'-shyn, s. brigddeil-
iad ; briwfrig, osglau, manf rig.
Frondesce, firon-des', v. n. deUio.
Frondescence, fPron-des'-sens, s. deil-
iawd, amser deUio.
Frondiferous, ffron-duff'-yr-yz, a. deil-
ddwyn, deiliar, deilfag.
Front, fiiynt, s. tal, talcen ; talwyneb,
gwyneb, wyneb, rhagwedd ; tu blaen,
pen blaen ; rhag ; haerllugrwydd,
talgryfder, eondra, digjrwUydd-dra :' —
V. gwynebu, wynebu ; gwrthwynebu.
Frontal, ifryn'-tal, a. talcenol ; amytal :
— s. rhagdal, rhactal, rhagdalaith, tal-
ddam, taladdum, talaith, talfa, tal-
wisg; talgyflFer.
Frontbox, ifrynt'-bocs, s. talgor, c6r
blaen, sedd flaen, cuddigl blaen.
Fronted, fiiyn'-ted, a. talog, talcenog,
rhagweddog.
Frontier, ffron'-tiyr, s. cyffin, iEn, terfyn,
cytterfyn, argyffin; cyffinian, goror-
au ; taJaeth :— a. cyffiniol, amminiog,
argyffiniol, ffiniol.
Fronting, ffr3m'-ting, a. taldal, wyneb
yn wyneb ; cyf erbyn, cyfaran, argy-
wydd.
Frontispiece, ffron'-tus-pis, s. talwyneb,
gwyneb, tal, talcen, adeUwyneb, adeil-
web; taladdurn, taleilun, gwyneblun,
wyneblun, rhagaddurn, rhaglen.
Frontless, ffrynt'-les, a. talgryf, haer-
llug, wynebgaled, hyf, eon.
Frontlet, ffrynt'-let, s. rhagdal, rhactal,
talaith, takwym, talwisg.
Frontroom, fFrynt'-rw-'m, s. ystaf ell wyn-
eb, cell wyneb.
Frost, ffrost, s. rhew :—v. a. rhewgaenu,
arienu, rhewdabu, caensugro; iau,
taUu.
Frost-bearer, ffrost'-bejT-yr, g. rhew-
ddygai, rhewfynag, rhewiai(iur=CVyo-
phorous.
Frostbitten, ffrost'-but-tn, a. ewinrew,
gwynrew ; rhewedig, flferedig.
Frosted, ffros'-ted, a. briglwyd, pen-
Uwyd, llwydwjm, Uwydrewaidd ;
gwyn, gwynedig ; rhewgaenedig ; bar-
ugwedd ; taUog, arienog.
Frostinessj ffros'-ti-nes, s. rhewogrwydd,
rhewUydrwydd.
Frosting, ffros'-ting, s. rhewdaen, rhew-
dab, Uwydrewdaen, sugrgaeniad teis-
enau.
FrostnaU, firost'-ncl, s. hoelen rew.
Frostnipped, fixost'-nupt, a. ewinrew=
Frostbitten.
Frostwork, flFrost'-wyrc, s. barugwaith,
arienwaith.
Frosty, ffros'-ti, a. rhewllyd, rhewog;
Uwydrewaidd, barugol ; penllwydv
briglwyd.
Froth, ffroth, ». ewyn, dystrych, ysgai,
gai, geian, gorferw, ewyngant, is^iL,
micws, molwyn, broch, burym, swyf,
ffroth : — V. ewynu, dystrychu^ mol-
wyno, ysgeio, gorisgellu ; main ewyn,
bwrw ewyn, gorferwi ; ffrothio.
Frothiness, ffroth'-i-nes, s. ewynog-
rwydd, ysgeiogrwydd, geiandra,
ffrothineb ; gws^der, ysgafnder, an-
synwyredd.
Frothspit, ffroth'-sput, s. poeryn y gog.
Frothy, ffroth' -i, a. ewynog, gorisgeUog,
dystrychog, molwynog, geifawr, is-
galog, ffrothiog ; ysgafa, gwagsaw, di-
sylwedd, gwag.
Frounce, ffirowns, s. poerwst=anhwyl-
deb ar weilch ; crych, crychni, dill ;
plyg ; crychaddurn : — v. a. crychu,
amgrychu, crybychu.
Frowzy, Srow-n, a. mws, drewllyd,
drygsawTUS ; tywyU, cymmylog.
Froward, ffro'-wyrd, a. afrywiog, an-
ynad, gwrthnysig, ystyfnig, cyndyn,
drygnaws, anhydyn, anhywaith, an-
ystywaUt, gwynafog, dreng, traws,
anniydd, taiogaidd, sarug, ffirowys, an-
hynaws.
Frowardness, ffro'-wyrd-nes, s. afryw-
iogrwydd, gwrthnysigrwydd, cyndyn-
rwydd.
Frower, firo'-wyr, s. delltor, holltyr,
holltiadxir, haiani hollti.
Frown, ffrown, v. cuchio, gygu, cuwch-
io ; talgrychu, ceryddu, orni : — s.
gwg, cuwch, cilwg, blwng, talgrych.
Frowning, ffrown'-ing, a. gygus, cuchiog,
talgrych, blwng, sarig, trvrjTisTir,
ffroenochus, digofus, anfoddog, bygyl-
us.
Frowy, ffrow'-i, a. mws=Frowzy.
Frozen, ffro'-zn, p. p. {Freeze) rhewed-
ig, gwedi rhewi ; ceuledig : — a. rhew-
og, rhewllyd ; oer.
Frozenness, ffro'-zn -nes, *. rhewedig-
rwydd; rhewogrwydd.
ff , fel a y n tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, oiid ei sain yn hwf ; o, lion ;
FRUM
339
FUER
Fructed, f&yc'-ted, a. lENrytKog, cnyd-
iog.
Fructescence, ffiyc-tes'-sens, s. firwyth-
awd, addonawd, fFnvythdymmor.
Fructiferous, ffi-yc-tufT-yr-yz, a. ffrwyth-
ol, cynnyrchiol, cnydiog.
Fructification, ffryc-ti-ffi-ce'-sliyn, s.
ifrwythiant, ffrwjrthiad, ffaethiad.
Fructify, fFryc'-ti-ffei, v. ffrwythloni,
ffrwytho, ffaethu.
Frugal, flfrw'-gyl, a. cynnil, annhreul-
gar, ymarbedus, diwastrafP, cymmed-
rol; toreithus, ardymmenis ; hws-
monaidd.
Frugality, ffrw-gal'-i-ti, s. cynnildeb,
tolgarwch, cymmedroldeb ; hwsmon-
aeth.
Frugiferous, flfr?o-jiff-yr-yz, a. ffrwyth-
ol, cynnyrchiol, ffrwythiannus.
Fmgivorous, ifrtp-jif -yr-yz, a. fFrwyth-
ysol, addonysol ; hadysol, ydysol.
Fruit, ffnft, s. ffrwyth; cnwd, cyn-
nyrch, toraeth ; aeron, addon, cair ;
bu'id, Ues, buddred, elw, mantais, en-
nill, mael : — v. n. fiFrwytho, cnydio,
achrw'yso.
Fruitage, flfr?'.''-tfij, s. flfrwythau.
Fruitbearer, ffr?rt'-be-ryT, s. fiErwyth-
ddygydd, ffnvythiedydd.
Fruitbearing, fiT?ft'-be-ring, a. flfrwyth-
ol, cnydiol, cynnyrchiol, ffrwythian-
nus.
Fruiterer, ffrw;t'-yr-yT, ». ifrwythwerth-
ydd, ffrwythwT, aeronydd, ceirionydd,
afaleuwr.
Fniitery, ffnrt'-yr-i, s. ffrwythau;
ffrwytlifa, ffrwythgell, fifrwythlofft.
Fruitful, ffr«ft'-ffwl, a. ffrwythlawn,
toreithiog, cnydiog, ffaeth, achrwysol,
cynnyrchiog ; eppiliog, haflug.
Fruitfulness, ffrwt'-ffwl-nes, s. ffrwyth-
londeb, cnydiogrwydd, toraeth, ffaeth-
der ; eppUiogrwydd.
Fruitgrove, ffrw^i'-grof, *. ffrwythwig,
ffrwythlwyn, ffrwythgoedfa.
Fruition, ffrw-ish'-yn, s. mwynhAd,
mwynder ; dyweriydd, llawenydd.
Fruitive, fftw'-i-tuf, a. mwynhaol.
Fruitless, ffrart'-les, a. diffi-wyth, an-
ffrwythlawn; ofer, difudd, seithug,
anolo ; methol ; aneppUiog, diaddon.
Fruitlessness, fifrwt'-les-nes, s. diffrwyth'
der, anffrwythlonrwydd, oferedd, an-
fuddioldeb.
Fruit-tree, ffrwt'-trt, s. ffrwythwydden,
aeronwydden, ceirwydden, pren
fFrwythau. [gwenlthaidd.
Pramentaceous, ffrw-men-te'-shyz, a.
Frumentarious, flr^c-men-te'-ri-yz, a.
grawnol, gwenithol.
Frumentation, ifrw-men-te'-shyn, s. yd-
rodd, anrheg o yd.
Frumenty, ffrM/-men-ti, s. gwenithgawl,
gwrmrwyd.
Frump, ffrymp, s. gwawd : — v. a. gwat-
war, sarhau.
Frush, ffrysh, s. llyffant, bywyn cam
march : — v. a. briwio.
Frustrate, ffrys'-tret, v. a. seithugio,
somi, diddymu, difuddio, dirymu, di-
elwi :— a. seithug, ofer, aneffeithiol,
aflesol, diffirwyth, somedig, anolo, di-
ebrydig.
Frustration, ffrys-tre'-shyn, 5. seithug-
iad, somiad, diddymiad, diebryd;
seithug.
Frustrative, ifrys'-try-tuf, a. seithugol,
somedigol, dirymol.
Frustule, ffrys'-cj'wl, s. gwymyfflyn.
Frustrum, ffrya'-trym, s. torgat, torget-
yn. [iol.
Frutescent, ffrw-tes'-sent, a. prysgeidd-
Frutex, ffT?^-tecs, s. prysgen, man-wydd-
en, prysgwydden, lledwydden.
Fruticous, fFrw'-ti-cyz, a. manwyddog,
prysgoediog. ,
Fry, ffrei, v. ffrio; crasboethi, crasbobi;
berwi : — s. ffri, ffrifwyd ; sU, silod,
grawn pysg, manbysg.
Fryingpan, ffrei' -ing-pan, s. padell ffrio,
ffriban.
Fub, ffyb, V. a. oedi, gohirio; twyllo,
ooegio, somi, hudo.
Fubby, ffyb'-i, a. tew, cnawdiog.
Fucate, SivZ-cet, ) a. paentiedig, ar-
Fucated, fBw'-cc-ted, J liwiedig ; ffug-
iedig, Uedrithiog.
Fuchia, fR^tZ-shi-y, s. Ffyglys, Ffiwsia
(oddi wrth enVr llysieuydd Ffwg=
Fuchs).
Fucoid, ffiMZ-coid, s. cloddwymon, clodd-
wyg : — a. cloddwymonaidd.
Fucus, ffiio'-cys, s. pa^nt, arliw, gwep-
liw ; Uedrith, geuwedd, rhith ; gwym-
on, gwyg y m6r.
Fuddle, ffyd'-dl, v. meddwi, brwysgo;
ymyfed, diota, llymeitian, potio.
Fudge, ffyj, s. fiFugwaith, ffug, flFaeh;
ffladredd, firegod; celwydd.
Fuel, flBv/el, s. tamwydd, cynnud, tan-
went, dylwyf, gosgymmon, briwydd :
— V. a. tanborthi, rhoi ar y iAn,
Fneller, ffiw'-yl-yr, s. cynnutai, cynnut-
wr, tanwyddwr.
Fuero, Siiif-i-To, s. deddf, rheithiad;
brawdwriaeth ; breintlen.
0, llo; «, dull; V), «wn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel » yn eisieu; z, zei.
FULL
340
FULS
Fugatious, ffiw-ge'-shyz, a. fFoawl, ffo-
edigol, hedegog, diflanol, crwydrus.
Pugacity, ffiw-gas'-i-ti, s, ffoatlurus-
rwydd, hedegoldeb ; diflanrwydd,
trangcedigrwydd, hylitliredd ; ffwy ;
ansicrwydd, anwadalwcli.
Fugh, ffiw, in. ffei ! fii ! hach ! ffach !
wfffc ! fifwrdd ! wb ! pw ! pw pw ! tw !
Fugitive, ffiiiZ-ji-tuf, a. ffoawl, fioedig,
hedinol, hedegog, crwydrus, gwibiol,
crwydredig, hylithr ; ausefydlog,
gwamal, ysgafn; difyfyr, a«hlysurol,
byrfyfyr :— s. ffoadur, ffoaduriad, cil-
iadur, enciliwr, ciliad, gwibiad,
crwydriad, treiglddyn, fflemor.
Fugleman, ffi«/-gl-myii, s. arweinydd,
gwaladr=Feug€lman .
Fugue, aiwg, s. ffvvyal, fifoalaw ; canred,
oliant, hafalgan=alaw k'i rhanau yn
efelychu eu gilydd olynol.
Fuguist, ffi«/-gust, s. ffwyalawydd, fFwy-
eilawydd, canredwr, hafalgerddor.
Fuerina, ffiw-i-r^-ny, «. Ffwyrenlys,
(oddi wrth enw G. 'Ffwyreii=/'Mircn).
Fulcra, ifyl'-cry, s. atteglys.
Fulcram, ffyl'-crym, s. gwifrwym ; at-
teg, colpwys ; attegfrig : pi. attegfrig-
au.
Fulfil, ffwl-fful', V. a. cyflawni, cyf-
leuwi, cwblhau, dybenu, gorplien,
gwneuthur, dwyn i ben, cywiro.
Fulfilment, ffwl-fful'-ment, s. cyflawn-
iad, cwblhad, gorpheniad ; cyflawnder.
Fulgency, ffyl'-jen-si, «. dysgleirdeb,
llugeinder, llethrid, ysblander, gloyw-
der, claeredd, eiriander.
Fulgent, ffyl'-jent, a. dysglaer, llacliar,
gloyw, seirian, ysblenydd, Uathraid,
ffloy^w, eirian, llewyrchol, llugiannol.
Fulguration, ffyl-giw-re'-shyn, s. meUt-
eniad, Uuchedeniad, fflachiad.
Fuliginous, flSw-lij'-i-nyz, a. hudduglyd,
pardduog, myglyd.
Fulimart, fifyl'-i-mart, s. ffwlbart =
Foumart.
Full, ffwl, a. llawn, cyflawn; cyfan,
cyf a, cwbl, Uwyr, cyflwyr ; perffaitli ;
ami, helaeth ; sacedig ; cryf ; fflwcli ;
digon :— s. llonaid ; gwala, diwaUiad,
Lanwad :—ad. lawn, tra, dra, dros
ben, eithaf ; digon ; yn hoUol, yn
gwbl, yn Dawn, yn gy&arwn. ; i'r eith-
af, hyd yr eithaf ; yn union : — v. a.
panu.
Fuil-acomed, ffwl'-e-comd, a. meslawn ;
wedi cael ei wala o fes.
FuU-bloomed, ffwl'-blzmnd, o. blodeu-
lawn.
Full-blown, ffwi'-blon, a. Uawn ymagoc ;
gwyntlawn.
Full-charged, fFwl'-^arjd, a. llawn llwytiv-
og; Uwythlawn.
Full-crammed, ffwl'-cramd, a. tynlawiv
Full-dressed, ffwl'-drest, a. gwisglawn.
Full-drive, flfwl'-dreif, a. gyrlawn.
FuU-eared, flfwl'-iyrd, a. twyslawn,
Uawnroijynog.
Fulled, ffwld, p. p. panedig, pan.
Fuller, ffwl'-yr, s. panwr.
Fuller's eaa-th, ffwl'-yrz yrth, a. pridd
gogarth, pridd y pam^T, clai *r panwr.
Fuller's thistle, ffwl'-yrz thus-sl, f«. ten-
Fuller's weed, ffwl'-yrz wid, )
ysgall y panwT, cribau 'r panwr, llys-
iau 'r cribau, teilai mawr.
Fuller's trade, ffwi'-yrz trcd, a. panwx- 1
iaeth, panyddiaeth.
FuUery, ffwl'-yr-i, s. pandy.
Full-fed, ffwl'-ffed, a. cestlawn, digonoL
Full-fraught, ffwl'-ffrot, a. Uwythlawn.
Full-gorged, ffwl'-gorjd, a. gorllawn.
Full-grown, ffwl'-gi'on, a. tyflawn.
Full-hearted, ffwl'-har-ted, a. calonog.
Fulling, ffwl'-ing, «. panu, paniad.
Fulling-mill, ffwl'-ing-mul, a. melinban,
melin banu, pandy. '
Full-orbed, ffwl'-orbd, a. cyfangrwn,!
rhodlawn, Uawn gylchog ; Uoergantog.
FuU-spread, ffwl'-spred, a. Uawndaen.
FuU-stuffed, ffwl'-stj'fft, a. tynseoedig,
tynsechedig; saglawn.
FuU-summed, ffwl'-symd, a. cyflawn-
FuU- winged, ffwl'-wingd, o. adeinfawr.
FuUy, ffwl'-i, ad. yn llawn, yn gyflawn,
yn hoUol, yn gyfan ; yn hen.
Fulmyr, ffyl'-myr, a. gwylan y graig,
ffwlmar==moraderyn mawr o Iwyth y]
petrel a ymborthaarfrasdermort51od;|
ffwlbai-t=i^o«mar. j
Fulminant, ffyl'-mu-nynt, a. taranol,
taranUyd ; bygythiol, bygylus.
Fulminate, fl^l-mu-net, v. taranuj
ffrwydro, trystio; bwgwth, bygylu;
— s. trwydbleth, trwydfysg; cyni'
mysgedd ffrwydrol.
Fulminating, ffyl'-mu-ne-ting, \a. taB
Fulmination, ffyl-mu-ne'-shyn, j paniad
ffrwydriad, trystiad, trwydisid, ysgort
lad ; bygythiad. '
Fulminic acid, fiyl-mun'-ic as'-ud, a. sm
taranig, sur ffrwydrig.
Fulness, ffwl'-n6s, a. Uawnder, cyflavn
edd; gwala, digonedd; hawg.
Fulsome, ffwl'-sym, a. chwydlyd, gwrthj
wynebus, alarUyd ; cas,ffiaidd, brwnti
a, fel a yn tad , a, cam ; e, hen ; e, pen; », Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion
FUNC
841
FUNG
ammhtir ; mws, drq^llyd ; serth,
trythyll, anllad.
Fiilsomeness, flyl'-sym-nes, s. chwydus-
rwydd, alarwch ; atgasrwydd, ffieidd-
iwch ; mysni, drewdod ; serthedd,
trythyllwch.
Fulvid, ffyl'-fud, \ a. melyn, melyn-
Fulvous, ffyl'-fyz, ) lliw ; saffrymliw ;
melyn-goch.
Funiado, ffiw-me'-do, s. mygbysg, coch-
bysg=pysg wedi eu sychu yn y mwg.
Fuinaria, f&w-me'-ri-y, s. mwg y ddaiar,
tudfw^.
Fumble, fFym'-bl, v. palf alu, ymbalf alu ;
crngio yng nghyd.
Funiblingly, flyin'-bling-li, ad. yn an-
fedrus, yn anghelfydd; yn fongler-
aidd.
Fume, ffiirm, s. mygdarth, ager, agerdd,
tarth, anwedd, mwg; broch, digder,
sonant ; of erdyb : — v. mygdarthu,
ageru, ysmygu, ysmwcio, aiiweddu ;
mygsychu; perarogli; ifromi, sori,
lleidio.
Fumet, ffiit/-met, s. hyddgagl, torn hydd.
Fumette, ffiw-met', s. drewdarth, dryg-
sawT cigfwyd.
Fumid, fUnf-mud, a. tarthlyd, anwedd-
og. mygdarthog, myglyd.
Fumifferous, ffiw-miif-yr-yz, a. myg-
ddwyn, tajthol.
Jumigate, ffirw'-mi-get, v. a. mygdarthu,
perfygu ; mygu.
Fumigation, ffiw-mi-ge'-shyn, s. myg-
darth, tarth ; mygdarthiad ; mygiad.
Fuming, ffiiy-ming, p. a. yn mygu,
mygol, anweddol, tarthol; ifrom,
brochus, digllawn : — s. mygdarthiad,
mygiad.
Furnish, ffiw'-mish, a. tarthlyd, myglyd,
brochus, dig, ffrom.
Fumitery, ffiw'-mi-tyr-i, s. mwg y ddai-
ar=Fuma7'ia.
Fumous, fiiMZ-myz, a. mygdarthol, myg-
ol, tarthlyd, mji-glyd.
Fun, ffyn, s. digrifwch, difyrwch, ysmal-
wch, sai'llach, arabedd, cellwair; dy-
wenydd, llawenydd, cWare.
Funambulatory, ffiw-nam'-biw-le-tyr-i,
a. rhaffddawnsiol, rhaffrodiol ; cul.
Funambulist, ifiw-nam'-biw-lust, s.rhaff-
ddawnsiwr, rhafirodiwr, rhaffgerddwr.
Function, fFyngc'-shyn, s. swydd, swydd-
ogaeth, galwad, galwedigaeth, gwein-
idogaeth; teithi, atheithi, gallu,
dawnedd ; swyddallu ; gwaith.
JFunctional, ffyngc'-shyn-yl, a.' swyddol,
swyddogaetnol, galwadol ; teithiol.
Functionary, flEyngc'-shyn-yx-i, s. swydd-
og, swyddwr.
Fund, fiynd, s. trysorgyff, argyffre, ar-
iansawdd, trysorfa, trysorged, cyff,
arian-gyff, ariangrawn, ystorged, ys-
torgyfi", cynsawdd, cyn-alaf, cyn-
eiddo, cyfaJaf , cynsum, dylged, sawdd,
gwaelod ; elw ; dyled y wlad ; ystor,
toraeth, llawnder,' haflug ; arian : —
V. a. ariansoddi, trysorgedu, ystor-
gedu, trysorgyffio.
Fundament, fFyn'-dy-ment, s. cyfeistedd,
y cyfeistedd, yr eisteddfa, rhefr,
cwthr.
Fundamental, fifyn-dy-men'-tyl, a. syl-
f aenol ; bonsangus ; gwxeiddiol ; han-
fodol ; prif, penaf, arbenig : — s. cys-
saU, cynsail, seilwaith ; rhan hanfod-
ol, prif bwngc, pwngc sylf aenol.
Fundamental bass, ffyn-dy-men'-tyl bcs,
s. seilsawd, seUfas, sawd sylfaenol,
bas sylfaenol.
Fundamental note,, ffyn-dy-men'-tyl not,
s. seilnod,- cyweirnod ; cyweirsain.
Funding system, ffyn'-ding sus'-tem, s.
cyf undref n ariansoddol, cyttref n sodd-
ol, cyttrefn sawdd.
Fundless, flynd'-les, a. diged, diarian.
Funeral, ffi-iiZ-nyr-yl, s. angladd, arwyl, '
claddedigaeth, cynhebrwng:— a. ang-
laddol, arwyliannus, arwyUannol.
Funeral pUe, ffii(/-nyr-yl peil, s. myged-
orth, coelcerth angladdol=tanIlwyth i
losgi cyrff meirw.
Funeral procession, ffiw-nyr-yl pro-sesh'-
yn, s. cynhebrwng, gorymdaith ang-
laddol.
Funeral song, fiiMi'-nyr-yl song, s. arwyl-
gerdd, cAn angladd, cto arwyl ; marw-
nad.
Funereal, ffiw-m'-ri-yl, a. angladdol, ar-
wyUannol ; tywyll, gwrm, pmdd,
trist, alaethus, galarus, aRwyoig.
Fungal, fiyng'-gyl, a. flfyngol.
Fungate, tfyng'-get, s. ffynghalen.
Fungi, flfyn'-ji, s. pi. liyngoedd, med-
yi-ch, fifyngryw.
Fungia, fiyn'-ji-y, s. ffyngwylar.
Fungic, ffyn'-jic, a. ffyngig, madarchig.
Fungiform, fl'yn'-ji-fFonn, a. ffyngaidd.
Piingin, ffyn'-jin, s. fiyngnur, ffyngain.
Fungite, fiyng'-geit, s. fl'yngit, tfynwyl-
arfaen.
Fungosity, ffyng-gos'-i-ti, 5. ffyngeidd-
rwydd, gorthwf masw, cig marw.
Fungous, tfyng'-gyz, a. ffyngaidd, mad-
' archaidd, ffyngol, madarchol ; masw,
meddal, tynei', ysbygnaidd, gorthyfol.
<i, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr ; f , fel tsh ; j, Johu ; sh, fel 8 yn eisleu ; x, z«l.
FURL
342
FUSC
Fungus, ffyng'-gys, s. ffwng, madarch,
madalch, bwyd ellyllon, bwyd y bar-
cud, bwyd y llyffant, caws llyiffaut ;
cig luarw, cig balcli, cig gwyllt.
Punicle,- iiiw'-ni-cl, s. rhatiaii, rheffyn,
cortyn, corden ; llinyn ; llinionyn,
edefyn ; hadgoesig.
Funicular, tfiw-nic'-iw-lyr, a. rlieffyn-
aidd, cortynaidd; lliuynaidd; edef-
ynaidd, manedafeddol.
Funk, fl'yngc, s. drewsawr, drewdod,
tagfwg, drewi, tawcli -.—v. drewi,
diygsawTU, tagfygu.
Funnel, fifyn'-nel, s. fiynel, fiynell,
llwngc simnai; twmfled; ceudwll,
carthdwU, pibell.
Funny, ftyn'-i, a. digrif, difyr, ysmala,
cellweirus, arabeddus, dysmal, arab,
llawen: — s. ysgorfad, bad ysgafn.
Fur, ffyr, s. flwrw, pan, £P<vrwr, myn-
fyr, nianflew, goflew ; blew ; blew-
groen ; cen, crest, cresten : — v. a.
panwisgo ; cenu, crestu, crestenu ; as-
teUwebu.
Fuiucious, ffiw-re'-shyz, a. Uadradgar,
Uadronllyd, lledi-adaidd, chwiwgar.
Furacity, liiw-ras'-i-ti, s. Uadradgarwch,
chwiwgarwch, Uadradnwyd.
Furbelow, ffyr'-bi-lo, s. auiadrwy, sider,
amaerwy, amsider, sidergylchau :— v.
a. amaerwyo, aiusideru, sidergylchu.
Furbish, ffyr'-bish, v. a. caboli, gloywi,
llugeinio, llathru, yslipanu; diiydu,
rhwbio.
Furcation, fiyr-ce'-sliyn, s. fEbrogiad,
gaflachiad.
Furfur, ifyr'-ifyr, s. mardon, marwdon,
mandon, ysgen, cen ; eisin.
Furioseint, ifiw-ri-os'-ynt, a. ffrowys,
ffrochus, ffrochwyllt.
Furies, flawZ-rtz, s. pi. trenesau, tren-
iaid, ellyllon, cethern, plant y fall,
cytlireuliaid, seri.
Furious, t^vf-ri-yz, a. fiymig, cynddeir-
iog, ffrochwyllt, brochus, augerddol,
gwyllt, yufyd, tanbaid, Uidiog, di-
bwyU, iwin, gorphwyUog.
Furiousness, ffiw'-ri-yz-nes, s. ffyrnig-
rwydd, cynddaredd, ffrochusrwydd,
tremusder, dywalder ; gwallgof ,
llerth, gorphwylledd.
Furle, fiyrl, v. a. plygu, attorchi, hwyl-
grychu, rhwymo, clymu.
Fiirlong, ffyr'-long, s. yst4d, ystaden :—
pi. ystadiau=yr 8fed ran o filldir.
Furlough, ffyr'-l6, s. yniabsenneb, ab-
senneb ; cenad ymabsen : — v. a. ab-
sennebu.
Furnace, fiyr'-nes, s. ffyrnes, fiymaifl,
ffwrn, odyn, gofail, cyl, cylyn, flFoc,
creisier; pair, caUor; piben :— i;. o.
fiyrneisio, ffyrnio.
Furnish, ffyr'-nish, v. a. cynnysgaeddu,
cynnysgaethu, diwaUu, digoni, cyn-
nal ; dM:paru, cyflenwi, ariwyo ; dod-
refuu, trecio, taclu, adduruo, cyweir-
io, trefnu, trwsio; llenwi, llwytho,
ystorio ; anrhegu.
Fumished, ffyr'-uisht, a. cynnysgaeth-
edig ; cyflawn, diwalL
Furuishment, flyr'-nish-ment, s, cyn-
nysgaetliiad ; dodrefniad, treciad ;
cyimaliaeth.
Furniture, ffyr'-ni-9yr, s, dodrefn ; tree,
taclau, celh, Uestri ; addurn ; addum-
au; aifau; ofi'er; alwyau ; trefuau.
Furor, QiuZ-ryi, s. gorphwjll, llerth,
gw^i, ffiroch, cynddaredd, gwyUtineb.
Furrier, ffyr'-ri-yr, s. mynfyrwr, pan-
faelier, masnachydd pan, masnachwr
ffwrw.
Furring, ffyr'-ring, s. distarn, distain.
Furrow, fl'yr'-ro, s. rhych, cwys, ffynegl ;
rhigol, sylch, ffos :—v. a. rhychu,
cwyso; aredig, arddu.'
Furrow-weed, ftyr'-ro-wid, s. rhychlys.
Furry, ffyr'-ri, a. pauog, nianfyrog ;
blew^oenog.
Further, ffyi-'-ddyr, a. peUach; hwy,
uieithach ; hii-ach ; peUaf ; chwaneg-
ol : — ad. ym inheUach, peUach ; mwy-
ach ; yn f eithach j heb law hyn ; dros
ben hyn ; hefyd, eto==Farthe7:
Furtherance, ffyi-'-ddyr-yns, s. rhwydd-
h3,d, cyf arwyddiad, hyrwyddiad ;
llwyddiant, cynnydd ; cynnorthwy,
porth, trawaeth ; taeniad.
Furthermore, ffyi'-ddyr-moyr, ad. ym
mhellach ; heb law hyny ; am ben
hyn ; gyda, hyny ; hefyd ; dieithr hyn
=Farthermore.
Furthest, ffyr'-ddest, a. pellaf, eithaf;
olaf : — ad. yn bellaf ; o beUai, o'r pell-
af; yn y fan bellaf ; yn y fan eithaf
=Farth€st.
Furtive, fiyi-'-tuf, a. Iladradaidd. '
Furuncle, Ifyr'-yng-cl, s. llynoryn, plor-
yn, penddiiyn, goryn, cornwyd.
Fury, ffiw'-ri, s. flroch, broch, cynddar-
edd, ffyi-nigrwydd, augerdd, gw^,
Uid, digofaint, gorphwyU, Uerth^d,
treu ; gwynofaint, tfrwys.
Furze, ffyrz, s. eithin, aith, aeth : — sing.
eithinen.
Furzy, ffyr'-zi, a. eitliinog. [cust.
Fuscation, fifys-cc'-shyn, s. tywylliad.
a, fel a yu tad; a, cam; e, hen ; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, llonj
GABA
343
GABI
Fuscous, ffys'-cyz, a. dulwyd, custlwyd,
gwrm, tywyll, llwyd.
Fuse, ffiii'z, V. toddi, ymdoddi.
Fusee, ffiw-zi', s. chwerfan, chwarf ; er-
gydel, llosbib ; chwarfwn.
Fusibility, ffiw-zu-bul'-i-ti, «. hydodd-
edd, toddadwyedd.
Fusible, flfiw'-zu-bl, ) a. toddadwy, hy-
FusU, ffiw'-zuJ, J dawdd; hyred.
Fusiform, fBw'-zi-fform, a. chwerfan-
aidd, gwerthydaidd ; blaeufain, pig-
ymol.
Fusil, ffitt/-zul, s. chwarfwn, gwn
chwerfan, diyU ysgafn ; chwerfan,
c6n dyblyg.
Fusilier, ) fliw-zi-U'yr, s. chwarfynwr,
Fusileer, ) chwarfynog, chwarfynsawd-
iwr, milwr gwn ysgafn :— jpi. chwarf-
jrnwyr, chwarfynogion.
Fusion, ffiw'-zhyn, s. toddiad, tawdd.
Fuss, ffys, s. trafferth, ffwdan, ffwndwr,
cynhwrf, trablydd, terfysg, trybestod,
heldrin, ffrwst, dadwrdd, brythwch,
dyfysgi.
Fust, fifyst, s. pillgorff, paladr colofn;
drewdod, drewi, mysni : — v. n. drewi.
Fusted, ffys'-ted, a. Uwydlyd; mws.
Fustet, ffys'-tet, ». llebwyddig, lleb-
wydden ieuangc=math ar bren tra-
mor.
Fustian, fifyst'-iyn, fiys'-gyn, s. ifwstian,
ffustion, cotymwe ; chwyddiaith,
chwidreg : — a. ffystianog, cotymweog ;
chwyddedig, chwyddieithog, mawreix-
iog, sonfawT.
Fustianist, fiyst'-iyn-ust, *. chwydd-
ieithwr, chwidrysgrifwr.
Fustic, flys'-tic, «. Uebwydd; llebliw,
Uiw ffustig.
Fustigation, ffys-ti-ge'-shyn, s. fiustiad,
ffonadiad, Uachiad, pastyniad.
Fustiness, ffys'-ti-nes, s. Uwydni, llwyd-
edd ; mysni, drewdod.
Fusty, ffys'-ti, a, Uwyd, Uwydlyd ; mws,
drewedig, drewUyd, trymsawr.
PHitile, ffii/Z-tul, a. coeg, gwag, ofer, di-
sylwedd, dibwys, dUes, anfuddiol.
Futility, ffiw-tul'-i-ti, s. coegedd, gor-
wagder, ysgafnder, diddymdra, seith-
ugrwydd, anfuddioldeb.
Future, ffiio'-9yT, a. dyfodol, dyfodadwy;
dawedol, dawedadwy ; a fydd : — s.
dyfodiant, yr amser dyfodol.
Future tense, ffiw'-9yr tens, s. amser
dyfodol.
Futurition, ffiw-tiw-rish'-yn, s. dyfodol-
iaeth.
Futurity, ffiw-ti?(/-ri-ti, s. dyfodiant,
dyfodoliaeth ; peth dyfodol.
Fuzz, ffyz, V. 11. itliio, Uuwchioni, til-
ioni ; sio, chwistrellu : — s. tilion,
rhonos, temigau, mymrynau, ithion,
tibion, Uuwchion, hilion, rhytion,
hedion.
Fuzz-baU, fiyz'-bol, s. cwd y mwg, cod-
en hyred, coden euraid, coden eurych,
coden fwg, pwff y mwg, m^g y ddai-
ar, mwydion y ddaiar ; pwfF, piff.
Fuzzle, ffyz'-zl, v. a. meddwi, brwysgo.
Fy, ffei, in. ffei ! ffi ! hach ! ffach ! wffl; !
rhag cywilydd ! ffwrdd ! wb ! ^'
G.
G, ji, s, enw 'r seithfed Ijdihyren
(y bummed gydsain) o'r egwyddor;
fel rhifnod safai G gynt am bedwar
cant=400; mewncerddoriaeth,gelwir
ail lineU erwyddy meinUais ar enw 'r
llythyren hon, lie y rhoddir yr aU-
wedd, yr hwn o blegid hyny, a elwir
" allwedd G ;" G cedd enw 'r sain
gyntaf yngngraddeg Gwyddo (Ouido),
am hyny galwyd yr hoU raddeg yn
Gamut, oddi wrth enw Groeg y Uyth-
yren. i
Gab, gab, s. geneu, safn, ceg : — v. cleb-
ran, baldorddi, llolian, bragaldian,
clolian.
Gabardine, gab'-yr-din, s. bugeilwisg.
manteU werddonig ; mantellgedenog ;
gwisg wael.
Gabble, gab'-bl, v. n. clebran, baldorddi,
clolian, bragaldio, chwaldodi,bryg^-
thau, fiiegodi, dadwrdd; cogor, tiydax :
—s. debar, dec, clegar, peprwn,
siaradach, dwndwr ; cogor.
Gabbro, gab'-ro, s. gafrid=math ar
ddelidfaen.
Gabel, gc'-byl, s. treth, cyllid, toll.
Gabion, ge'-bi-yn, s. caergawell, diflfer-
gawell = cawell Uawn o bridd neu
dywod arferedig mewn amddiffyn-
waith.
Gabionade, ge'-bi-yn-ed, s. caergawell-
iaeth, cadgawelLiaeth, cawellwaith.
o, Ho; n, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
GAIL
344
GALE
Gable, ge'-bl, s. piniwn, gafael, tal ty=
talceu ty o'r bargod i'r trum.
Gablet, gab'-let, s. gafaelyn, gobiniwn,
ifeiiestr dalcen.
Gablocks, gab'-locs, s. pL ffugysbardun-
au (a roir ar geiliog ymladd).
Gabronite, gab'-ro-nut, s. gafroiud=del-
idf aen a geir yn Norwy.
Gad, gad, s. gaing, c^i, clamp, llafn o
ddur ; ctifell, cerfyUyr, crifyr ; try-
dyUyr : — v. n. gwibio, crwydro, rhod-
iaiia.
Gadder, gad'-yr, s. rliodienydd, crwydr-
iad, rhodiadur, gwibiawdr.
Gadding, gad'-ing,^. a. yn gwibio ; am-
wibiol, crwj'drus, rhodianol.
Gadfly, gad'-fflei, s. cacynen y meirch,
crejoyn, clyryn, cleren.
Gadidfe, ge'-di-di, s. pi. y pysg penfras.
Gadolinite, gad'-o-li-nut, s. gaddolinid
(oddi wrth enw -GaAddUn^^Oadolin)
■=math ar ddelidfaen.
Gadwell, gad'-wel, s. y gorshwyadlwyd.
Gaelic, g?-lic, s. y Gaeleg, Celtaeg yr
Alban, iaith yr Alban : — a. Gaelig,
perthynol i'r Gaeleg.
Gafal-land, ge'-fyl-land, «. gafaeldir, tir
gafael, tir trethedig.
Gaff, gaff, s. tryfer, mordryfer ; enfach ;
psglath ; ysgoren, ysgilong, trychlong.
Gaffer, gafiP-yr, s. f ewythr, ewythr ;
henwr.
Gaffle, ga'ffl, s. gaflach, ffugethu, ysbaxd-
yn ceiliog ; tynf acb albrys.
G^, gag, V. a. safngloi, safngau, cegio,
sagio, cau saia, cau ceg ; cyfogi, gloesi,
chwydu : —s. cegludd, cegdopyn, safn-
dag, geneudag ; safnglo ; attalai.
Gage, gej , s. gwystl, arwystl, cyngwysti,
adiieu ; her ; attafael ; mesur, talben,
Bafon, mesurlath = Gauge : — v. cs.
rhwymo ; gwystlo, laesnx^ Gaut/e.
Gagger, gag'-yr, s. safngau'wr, cegludd-
iwr, ceglenwydd, cauwr ceg.
Gaggle, gag'-gl, v. n. gregar, clegar, clec-
<aii, cogor, crecian. [clegyr.
Gaggliiig, gag' -ling, s. clegar, gregax,
Galmite, ga'-nut, s. ganid (oddiA^rth enw
Gan=--(?a/jaw)=math ar ddelfaen;
corundum wythochrog.
Gaiety, ge'-i-ti, s. Uonder, llawenydd,
gorhoen, gorawen, hoen, hyfrydwch,
digrifwch, difyrwch ; gwj-clider,
gwympedd, hoywder, diUynder,
harddwch; ysgafnder; nwyfusrwydd;
nwyf cli'w are= Gayety.
Gaily, ge'-li, ad. yn Uon, yn llawen,
yn ddigrif, yn hoenus ; yn nwyfus.
Gain, gen, prf. gwrth, yn erbyn, erbyn :
—V. eunill, ynniU, elwa, manteisio;
cyrhaedd, cyrhaeddyd ; cael, caffael :
— s. yimill, elw, budd, mael, mantaiSy
cyimyrch ; gan, gafael, osgfifael.
Gainable, gen'-ybl, o. ennilladwy, elw-
adwy.
Gainage, ge'-nej, «. gweindrec.
Gauiful, gen'-ffwl, a. emiiUfawr, budd-
fawT, Uesol, manfceisiol.
Gainless, gen'-les, a. difudd, difael, di-
elw, anfuddiol, aiiesol.
Gainsay, gcn'-se, v. a. gwrtliddywedyd, "
gwi-thebu, ammeu, gwrthddadln,
croesddadlu, dadlu ; gwrthwynebu,
gwrthdaero.
Gainsayer, gen'-se-yr, s. gwrthddywed-
wr, aniheuwT; gssrthwj'nebydd.
Gairish, ge'-rish, a. coegwj'cL, boywych,
pingcwych, ceinwych, dillyn, gwymp,
iesin, pefr ; nwyflon, gorlawen. '
G.airishness, ge'-risli-nes, a. coegwych-
der, ceinwycbder, gwj-mpedd j nwyf-
londer.
Gait, get, s. trawd, trodiad, cerddediad,
mynediad, trawdd; agwedd, ystum;
ffordd; gradd; agweddfoes.
Gaiter, ge'-tyr, s. socas, amgoes, coes-
wisg, coesam : — v. a. socasu, coes-
wisgo, uchamu ; gwisgo socasau.
Gala, ge'-ly, s. goi-wychder, rhwysg,
rhodres ; padfwyl.
Galactite, ga-lac'-teit, s. llaetlifarm.
Galactodendron, ga-lac-to-den'-dron, <.
Uaetliwydd ; buchwydd, buwydd.
Galactometer, ga-lac-tom'-i-tyr, s. Uaetb-
feidyr, llaetbfesur, Uaethiadur, llaeth-
fynag, llaethfydrai.
Galactopoietic, ga-lac-to-poi'-et-ic, a.
Uaethbarol, Uaethegol.
GaLictopyra, ga-lac-top'-ei-ry, *. Uaeth-
glwyf, llaethwst, llaetblucbeden.
Galangal, ga-lang'-gyl, s. galang-wraidd
(oddi wrth enw'r wlad «?eZa«^a)=sych
■wraidd meddygol o Seina [China).
Galanthus, ga-lan'-thys, s. eiriawl, cloch
maban.
Galaxy, gal'-acs-i, a. y llwybr Ilaethog,
galaeth, eirianrod, crygeidwen, caer
Gwydion, heol y gwynt, hynt laha
Sant, Uwybr y mab afradlon, claer-
gylch, cylch dysglaer.
G^baii, gal'-byn, ) «. galfan,
Galbanum, gal'-by-nym, j galfanwm=
matli ar folystor dwyreiniol.
Gale, gel, s. cwthwn, pwff, awel gcei,
hjrrddwynt, gwynt cryf ; awel, chwa ;
cliwyth, ffun; gwynt; madywydd.
Of iti a yn tad; a, cam; «, hen; «, pen; i, Uid; i, dimj o, tor, and ei sain jn]hvy; o, llan;
GALL
345
GALL
mordywydd, gwyrling, gwyrddling,
helygen Mair : — v. n. hwylio, hwylio
yn ttest.
Galeas, gal'-i-ys, *. diblcmg=math o
rwyflong.
Galeate, gal'-i-et, ) a. helmog, pen-
G;ileated, gal'-i-e-ted, j ialog, helmaidd.
Galega, ga-lt'-gy, s. rhuw yr afr, gor-
/ ddwyn yr afr=math ar lysiau.
Galena, ga-K'-ny, s. plymlwg, iifelured
plwin ; galenlys (oddi wi-th Galen)
=math ar blanigyn tramor.
Galenic, ga-len'-ic, a. plymlygol, plym-
lygaidd ; Galenig, perthyiioli Galon.
Galcnism, gal'-en-uzm, s. Galeniaeth=
athrawiaeth feddygol Galen.
Galeobdolon, ga-U-ob'-dii-lon, s. eurddan-
adl ; marddanadlen felen.
Galeopithecus, ga-li-o-puth'-i-cys, s. hed-
gatli. [benboetli.
Galeopsis, ga-li-op'-sus, s. penboeth, y
Galericulate, ga-li-ric'-iw-let, a. hetiog ;
gorchuddiedig rnegys Si het.
Galerite, gal'-yr-ut, s. hetgregyn.
Galilee, gal'-i-li, s. cyntor, porth ; oriel-
Galimatias, gal-i-mat'-i-o, s. fiiloreg,
ffregod, ffolineb, ffladredd.
Galingale, gal'-ing-gel, s. ysnoden Fair.
Galiot, gal'-i-yt, s. rhwyflongan, rhwyf-
long fechan.
Galipot, gal'-i-pot, s. pyrlud, ffeinidlud,
ystor gwyn pyrwydd.
Galium, ge'-li-ym, s. gwendon, briwydd,
gwenwlydd.
GaU, gol, s. bustl, ebustl, geri ; chwerw-
edd ; gwenwyn ; dygasedd, cenfigen,
Uid, dig ; darafal, afal y derw, dar-
gneuen, darfal; ysbelw, fiwgr, ysbel-
wal ; pUdin, pUgroen, cig noeth : — v.
ysbelwi, digi-oeiji, llygru, cignoethi,
treulio, rhwbio ; dolurio, poeni, blino,
dygnu, cythruddo, cytliryblu, trallodi,
sarhau ; clwyfo, archolli.
Gallanb, gal'-ynt, a. dewrwych, gwrol-
wych, de\vr, gwrol, mawifrydig,
gwych, glew, gwronaidd, dihafai-cli,
Pybyi'j galawiit, eon, gwrdd, hoy wycli,
arwrol, hoyw ; moesog, moeswymp,
hyfoes, cyweithas, dillyiifoes, bonedd-
igaidd; nwyfus, hynwyf, careugar;
liardd, dOlyn.
Gallant, ga-lant', s. syberwyn, gwympor,
cyflyswr, raoesweinydd ; cariadur,
carodyn, serchogddyn, cariad, cariad-
fab, serchwas ; gorddercliwr : — v. teg-
lofio ; moesweini ; g^eini ar rian ;
ymganlyn, ymddilyn ; ymhoywi.
Gallanting, ga-lan'-ting, />. yn teglofio ;
yn moesweini rliianod ; yn ymddilyn;
ymhoywol.
Gallantly, gal'-ynt-li, ad. yn ddiUyn-
wiw ; yn ddewrwycli ; yn nwyfus, yn
gareugar.
Gallantness, gal'-ynt-nes, s. gwychder,
hoywder, teleidjwydd, diUynder.
Gallantry, gal'-ynt-ri, s. dewrwycliedd,
gwroldeb, arwredd, mawrfrydigrv/ydd,
glewineb, gwroniaeth, hoywder ;
moesogrwydd, cyweitliasrwydd, myn-
ogaeth, syberwyd; careugarwch, car-
wriaeth, nwyfusrwydd, anlladwaith,
serchneges, Uodineb, tiythyllwch.
Gallate, gal'-et, s. bustlaint, bustllaalan.
Gall-backed, gol'-bact, a. cefnllwgr,
cefnrhwd.
Gall-bladder, gol'-blad-yr, s. cod y bustl,
cod y geri, cwd y bustl.
Galleon, gal'-i-yn, s. hehnlong, coplong
=lloiig Yspaenaidd bedryfwrdd.
GaUery, gal'-yr-i, s. oriel; Uotft, gris-
lofft, uchlawr, amrodfa, cyntedd;
rhodfa ddiddos.
Galley, gal'-i, s. rhwyflong; hwylfad,
cegin cadlong, ceginfa; cyssodlwyf,
mold argratfydd; cwst, cystogwaith,
caledwaith ; adyrgyl.
Galleyfoist, gal'-i-flfoist, s. teyrnlong.
Galley-proof, gal'-i-prwflF, s. proflen gys-
sodlwyf.
Galley-slave, gal'-i-slrf, s. caethwas
rhwyflong, caeth rhwyflong, caeth-
rwyfwT. [yn, afalbryf.
Gallfly, gol'-fflei, s. afakleren, afalglyr-
GaUiard, gal'-iyrd, a. nbyw, bywiog,
gwisgi : — s. hoy^ddyn, llamddawns. J^,
Gallic, gal'-ic, ) a. Galig, Galig- ^M
Galilean, gal'-i-cyn, j aidd ; perthyuol W
i G&l (Ffraingc).
Gallic, gol'-ic, a. darafalig, darfalig,
perthynol i ddarafalau ; dargneuol.
Galligaskins, gal-i-gas'-cinz, s. pi. llaes-
locbau, uclilodrau, llodrau Uaes, llod-
rau.
Gallimaufry, gal'-i-mo-firi, *. mysgfwyd,
briwgig, cymmysgfwyd ; cymmysg ;
ystSn sioned.
GallLnaceous, gal-i-ne'-shyz, a. irednog-
aidd, irednog, iradaraidd, perthynol
1 irednod.
Galling, gol'-ing, a. poenus, cythruddol,
blin, dygn ; ysbelwol, blingol.
Galliuipper, gal'-i-nup-pyr, s. gefeilril,
cawrfilyn=math ar wibedyn mawr.
GaUinsecta, gol-in-sec'-ty, s. pi. gneril-
ion, grarilion=math ar dryclifilod.
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
GALV
346
GAMM
Gallinule, gal'-i-niwl, s. corsiar, hir-
goesiar.
Galliot, gal'-i-yt,s. ih.yry&ongsai= Galiot.
Gallipot, gal'-i-pot, s. cyfferbot, cyfiyr-
bot, cyflerflwch, eneintgist.
Gallon, gal'-yn, s. galwyn ; galwyiiaid=
4 chwart.
Galloon, ga-lwn', s. emysnoden, eurgad-
as, ysnoden Ffreinig.
Gallop, gal'-yp, v. n. carlamu, pedwar-
caruu, gwilhobain : — s. carlam, car-
lamiad, pedwar carniad.
Gallopade, gal'-o-ped, s. cyrflam, crych-
lam, crychgarlam.
Galloper, gal'-yp-yr, s. cailamwr, ped-
warcarnydd, caiiainfarcli ; carlamgar.
Galloway, gal'-o-w«, s. crynf arch, ceSyl-
yn, ceffylan ; crynf arch Gallofwy (Gal-
loway), ceffylan Gallofwy.
Gallows, gal'-yz, s. crogbren, crogwydd,
pren dioddef, dialbren ; cyfreion,
crogddalion.
Gallows-bitts, gal'-yz-buts, s. pi. crog-
ystangciau.
GaUsickness, gol'-sic-nes, s. geriglefni,
geriglefyd.
Gallstone, gol'-ston, s. gerifaen, maen
geri ; cyttwf yng nghod y bystl.
Gallowsfree, gal -yz-£frt, a. crogrydd,
GaUowstree, gal'-yz-trt, a. crogbren^
Galloivs.
Gaily, gol'-i, a. bustlaidd, geriaidd.
Gaily, gal'-i, s. cyssod[wyi= Galley.
Gallyworm, gal'-i-wyrm, s. canpedril;
trychfil o'r rhyw cantroediog.
Galoche, ga-losh', a. aresgid, prenesgid,
llopan, ffoUach.
Galore, ga-lo'yr, s. llawnder, helaeth-
rwydd, haflug, toraeth.
Gait, golt, s. flerfarl, delfarl.
Galvanic, gal-fan' -ic, a. Galfanig, Gal-
fanaidd (oddi wrthenw Galfani=Ga^
vani); ineUinol, adwyniasol, meUinig,
goi-uf elig ; trydanol.
Galvanism, gal'-fy-nuzm, s. Galfaniaeth,
meUin, adwynias, goruf eliaeth j try-
daniaeth heb rwbiad.
Galvanist, gal"-fy-nust, s. Galfaniad,
Galfanydd; mellinwr.
Galvanize, gal'-fy-neiz, v. a. Galfanio,
Galfaneiddio, meUino, adwyniasu.
Galvanology, gai-fy-nol'-6-ji, s. Galfan-
yddiaeth, meUinofyddiaeth, Galfaneg.
Galvanometer, gal-fy-nom'-i-tyr, s. meU-
infeidyr, trydanfesui-, Galfaniadur.
Galvano-plastic, gal-fan'-o-plas-tic, a.
trydandebol, trydandebvis, Galfandeb-
ol.
Gamashes, ga-mash'-iz, s. pi. corsocjta-
au, socasau bach, amgoesau byrion.
Gambadoes, gam-be'-doz, 5. p^. socasau,
amgoesau, coesarnau ; botasau cyfrwy.
Gambeer, gam'-bir, s. gambir=math ar
sylwedd rhwymol a ddefnyddir yn y
celfyddydau a'r Uofweithiau.
Gambet, gam'-bet, s. gambet^aderyn
gogleddol 0 faint y goeswerdd.
Gamble, gam'-bl, v. n. hapchwareu, hap-
ware, chwampio; chwiredu.
Gambler, gam'-blyr, s. hapchwareuwr,
chwampiwr, twyUchwareuwr; coeg-
iwr, chwiredwr.
Gamboge, gam'-bozh, s. deigystor, mol-
ystor, deigrwsin, melynsudd, gambws.
Gambol, gam'-byl, v. n. prangcio, rhonta,
llamsach, crychlamu, nwyfchwareu,
taplasa, pestota, pestodi, moelystota,
llemain, neidio, ysbongcio, dawnsio,
nwyflamu, saethyta : — s. prangc,
rhont, llamsach, crynaid, gofreg, as-
bri.
Gambrel, gam'-brel, s. coes ol march : —
V. a. coesglymu.
Game, gem, s. chwareu, chware, gwar-
eu, chwaryddiaeth ; camp, taplas ;
siils, chwyl, tro; difyrwch, gwawd,
cellwair, cydgam, gwatwargerdd ; di-
fyrgais.; helwriaeth, helyddiaeth,
hely, hela, helfa, helon, asgaf aeth, ys-
gafael ; helfilod, miledion, maesfilod ;
heladar, adar hely :—v. n. chwareu,
gware; campio; hapchwareu, chwamp-
io.
Gameful, gem'-ffwl, ) a.chwareulawn.
Gamesome, gcm'-sym, j chwareugar,
chwareus, chwerig, nwyfus, rhontus,
gorawenus, gorhoenus, ysmala, digrif,
lion, prangciol, cellweirgar.
Gamekeeper, gem'-ct-pyr, s. helfilwas,
mildwas, asgeifydd, helonwr, ceidwad
helwriaeth.
Gameleg, gcm'-leg, ». camgoes, camlorp,
heri, clungloff.
Gamester, gem'-styr, s. chwareuwr,
campiwT, taplasAvr ; chwampiwi-, hap-
chwariwr, chwiredwr.
Gaming, gem'-Lng, s. chwareuaeth,
chwareuyddiaeth, chwaryddiaeth,
chwareuad, gwareu.
Gaming-house, gem'-ing-hows, «. chwar-
eudy, chwiretty, chwiredfan, ty
chwareu, hapchwareudy.
Gaming-table, gcm'-ing-te-bl, s. chwar-
eufwxdd, chwiredfwrdd, hapwareu-
fwrdd, bwrdd chwareu. [faen.
Gammarolite, gam-mar'-o-Iut, s. crestog-
e, fci a yn tad ; a, cam; e, ben ; e, pen; t, llid; i, dim ; 0, tor, ond ei sain yn hwy ; 0, Hon ;.
GANZ
347
GARE
Gammer, gam'-myr, s. modryb, fy mod-
ryb, hen wraig.
Gammon, gam'-myn, s. morddwyd, as-
gell, cnuch, ysgwyddog, palfais, coes-
gyn ; bachgammon, baohgammawn,
cliwai'eu tawlbwrdd : — v. a. bacynio,
meliino ; mygsychu ; cammoni, bach-
gammoni ; twyllo, hudo, coegio.
Gammoning, gam'-myn-ing, s. camrafF
=rhwymratf yr osghwylbren.
Gammut, I ga;n'-yt, s. gi'addeg, graddfa,
Gamut, j seinradd, llettringradd, gris-
iau cerdd arwest, griseg.
Gamojjetalous, gam-6-pi'-ta-lyz, a. cyf-
lodeiliog, unblodeiliog, cyllodeuddeil-
iog.
Gamosepalous, gam-o-sep'-y-lyz, a. un-
ddeiliog, uncibranog, iindeilgenog.
Ganch, gansli, v. a. bachgospi, tatlu ar
fachau ; gollwng i syrthiaw o le uchel
ar fachau = dull y Tyrciaid o gospi.
Gander, gan'-dyr, s. ceiliogwydd,
Gaiieiish, gen'-ilish, s. mornydwydd, y
cornbig.
Gang, gang, s. haid, torf, myntai, tyrfa,
cnud ; ^mwythen, amsothach, amgaen
mwn ; myuediad : — v. n. myned,
rhodio, hyntio, cydlwybro, ffrystio.
Gangboard, gang'-boyrd, s. dringfwrdd,
grisblangc, Ilytfastell.
Ganger, gang'-yi-, s. pencnud, arwein-
ydd, blaeuor haid o weithwyr.
Ganghon, gang'-hyn, s. llysiau Crist.
Ganglion, gaiig'-gli-yu, s. giglwm,
ch%vydd y giau, gichwydd.
Gangi-el, gang'-gryl,, s. hirian, hones,
cUmach, llabwst, lleban.
Gangrene, gang' -gi- in, s. canger, crangc,
orange gwyllt, cig gwyUt, madredd : —
V. cangcru, cangcro, crangcu; mad-
reddu, maUu, madru, braeuu.
Gangrenous, gang'-gri-nyz, a. cangcrog,
madrog, mailus, braenedlg.
Gangue, gang, s. amwythen^Ganff.
Gangway, gang' -we, s. rhodfa, tramwy-
fa, mynedfa; Uongi'ocffa.
Gannet, gan'-net, s. gans, gwylanwydd,
hucanwydd, yr wydd lygadlem.
Ganoid, ge'-uoid, a. caneidionaid, can-
eidiogaidd, perthynol i'r caiieidbysg.
Ganoidians, ga-uoi'-di-ynz, s. pi. caneid-
bysg, caneidion, caneidogion.
Gantlet, gant'-let, s. dyrnfol, durfaneg
= Gauntlet ; g^ialgosp= Gaw^tope.
Gantlope, gant'-lop, ts. gwialgur, gwial-
gosp, curfa k gwiail.
Ganza, gan'-zy, s. elcysen, gwydd
wyllt.
Gaol, jel, s. carchar, geol, carchardy : —
V. a. carchaiTi, geoli.
Gaoler, jcl'-yr, s. ceidwad carchar, geol-
wr, penaeth carchardy. »
Gap, gap, s. bwlch, ad^vy, ffosp ; agen,
gagen, breg, tor, gagendor; gwagle,
agensain, dyhead ; ditfyg, pall ; twll.
Gape, gep, v. n. dylyfu gen, ystwyro,
ystwyrain ; safnrythu, cegrjrthu,
rhytliu; Llygadi-ythu ; agenu, hollti,
ymagor ; dyheu, peuo : — s. dylytiad
gen, ystwyriad, cegiythiad, satiiryth-
ni.
Gaping, ge'-ping, p. a. yn dylyfu gen,
yn ystwyrio, gan gegrythu ; saf nrwth,
rhwth ; Uygadrythus ; anghysswUt,
agored ; agenol, noEtog, gwangcus.
Gajj-toothed, gap'-titthd, a. dantrwth.
Gar, gar, s. piceU, saetli ; gar=enw
amryfath o bysg. * [Mecsico.
Garagay, gar'-y-ge, s. garagai, barcud
Garb, garb, s. gwisg, dillad, trwsiad, di-
wyg, archenad, amde, archre ; dull,
arddull, dullwedd, golwg, ymddangos-
iad, gwedd, drych ; ysgub, ysgub o yd.
Garbage, gar'-bej, s. perfedd, coludd,
ymysgaroedd, perfeddion, tripa, syrth,
ysgartliion, budreddion, brynti, soth-
ach.
Garbel, gar'-byl, s. cilblangc, cilasteU.
Garble, gar'-bl, v. a. glanburo, disorodi,
dariibigo, dethol, pigo; glanhau,
puro, difrychu, gogrjnu; gwahaau;
dysbaddu.
Garbler, gar'-blyr, s. glanburwr, dich-
lynwr, gogrynydd.
Garbles, ga?-blz, s. pi, sothach, sorod,
swtrach, Uytrod.
Gardant, gar'-dynt, p. p. gwyliog,
gwyneblawn; yn sy'\i.vi=G^ardant.
Garden, gar'-dn, *'. gardd : — v. a. garddu,
trin gai-dd.
Garden-balsam, gar'-dn-bol-sym, s.
ffromlys y gerddi, tfromlys yr ardd.
Gardener, gar'-dn-yr, s. garddwr.
Gardening, gai-'-dn-ing, a. garddwriaeth ;
garddiad.
Garden-mould, gar'-dn-mold, s. pridd
gardd, pridd ffaeth, pridd bras ; gardd-
weryd.
Garden-plot, gar'-dn-plot, s. gwely
gaxdd, cadlas gardd, talwrn gardd.
Gaiden-stufl", gai-'-dn-styti", s. ttrwj^au
gardd, llysiau gai'dd, pethau gardd.
Garden, gai-'-dyn, s. garddon=math ar
bysg o ryw 'r torgoch.
Gare, geyr, a. gwlan garw ; ceden, coes-
wlan.
ij, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr ; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, «eL
GARR
348
GASH
Garfish, gar'-iEsh, s. iuomydwydd=Crar.
Gargany, gar'-gy-ni, s. hwyad adfain.
t Gargarism, gar'-gy-ruzm, s. geneulyn,
geneuolch, cegolch, safiiolch, gyddf-
olch, lueddygolch geneu.
Gargarize, gar'-gyr-eiz, v. a. geneuolchi,
safnolclii, cegolchi, gyddfolchi.
Garget, gar' -get, s. cegendag=inath o
haint ar anifeiliaid.
Gargil, gar'-gil, s. pensythwst=liamt ar
•wyddau.
Gargle, gar'-gl, v. a. cegolchi, geneu-
olchi, safnolchi : — s. geneulyn=<?ar-
garism. [foch.
Gargol, gar'-gyl, s. hobwst=haint ar
Gargoyle, gar'-goil, s. murawddeg, cerf-
awddeg— pistyll cerfiedig yn dyfod
allan o fui\
Gaiish, ge'*Tish, a. coeswjch= Gairish.
Garland, gar'-lynd, s. gnyrlen, coron-
bleth, deilbleth, deildorch, trobleth,
gwuildorch, blodeubleth, gerlawnt ;
coron, coronig, talaith ; blodeugrawn ;
pen ; nester morwyr : — v. a. gwyr-
lenu ; addumo & gwjTlen.
Garlic, gar'-Uc, s. garlleg, craf y gerddi,
craf ewinog, cenin ewinog, craf, graf .
Garlic-eater, gar'-lic-r-tyr, s. bawddyn,
bawai; garUegyswr, crafyswr.
Garment, gar'-ment, s. gwisg, dilledyn,
tudded, pilyn, twyg, tylyw, amde,
aclire, trws, piner, amdawd.
Garner, gor'-nyr, s. ysgubor, ytty, hein-
iardy, ydgell, ydle, ydloflffc, ysdorgeU
yd :—v. a. ysgubori, ysguborio, yd-
geUu ; ystorio yd.
Garnet, gar'-net, *. gronem, groned,
garned=math ar ddslidfaen; dyr-
wyndrec (mewn llong).
Garnish, gar'-nish, v. a. addumo,
harddu, gwychu, trwsiadu, pryd-
ferthu, eirioni; cynnysgaeddu, dar-
paru, armerthu, pai-otoi, cyflenwi;
gefynu, kualu, llyfifetheirio ; rhybudd-
io : — s. addum, diUyn ; gefyn, hual ;
carcharwest.
Garnishee, gar-nish-i', s. rhybuddiai.
Garnishing, gar'-nish-ing, s. addumiad,
prydferthiad, addurn.
' Garnishment, gar'-nish-ment, ) s. add-
Garniture, gar'-ni-gyr, j urn,
diijjyii, aiddurniant; rhybudd; tal,
gwobr ; dodrefn ; gwisg ; harddwch.
Garous, gar'-yz, a. cylfeithbysgol ; tebyg
i gyffeithbysg.
Garran, 1 gai-'-ryn, S. crynfarch, cor-
Garron, j f arch, merlyn, ceffylyn ; cul-
farch.
Garret, gar'-ret, s. nenawr, coeglofft,
croglofi't, nenlofft, llofift y gronglwyd;
taflod.
Gareteer, gar-ret-t'yr, s. nenorydd ; yra-
lechwr ; un yn byw mewn coegloffb ;
awdwr tlawd.
Garrison, gai-'-ru-sn, s. gwarchodlu,
gwarchlu, gwarchodwyr, gwarchfil-
■wyr, amddiffynwyr ; amddifiynfa,
gwarchodfa, gwarchle, caderfa, cas-
teU ; sefyUfa ; gorsaf, gwersyll ; cryf-
der : — v. a. cadwarchod, gwarch-
lueddu ; amddiffyn t gwarchodlu ;
gwersyllu.
Garrulity, gar-rM'l'-i-ti, s. dywedgarwch,
siaradgarwch,Uafarusrwydd, clebardd-
usrwydd ; gwagsiarad, ofersiarad, bal-
do|[dd, trydar ; annystawrwydd.
Garrulous, gar'-w-lyz, a. siai'adus, dy-
wedgar, chwedleugar, tafodrydd, aml-
eii'iog, llafargar; gwagsiaradus, cleb-
arddus ; dadyrddus; ymeirgar.
Garter, gar'-tyr, s. gardas, gardys, coes-
rwymyn, gardorch ; ai-wyddfardd y
gardas, pen yr arwyddf eirdd : — v. a.
gardasu, gardysu.
Garter-fish, gai-'-tyr-ffish, s. gardasbysg.
Gartering, gar'-tyr-ing, s. gardaswe ;
gardyson, gardysau ; gwregysau.
Gartersnake, gar'-tyr-snec, s. gardas-
neidr.
Garth, garth, s. cored, gored, cored
bysgota; buarth, cae, garth, amgae,
gower. [pysg.
Ganim, ge'-ryra, s. heli pysg, sib nry
Gas, gas, s. nwy : — j>?. nwyon.
Gasburner, gas -byr-nyr, s. nwylosgur.
Gascon, gas'-cyn, s. gwasgwyniad;
ffrostiwr, bocsachwr, broliwr, bostiwr,
bragiwr.
Gasconade, gas-co-ncd', s. Gwasgwyn-
eiddiad ; host, ymffrost, brawl, gwag-
fost : — V. n. bostio, bocsachu, ymfol-
achu.
Gasconader, gas'-c6-ne-dyr, s. Gwasg-
wyneiddiwr ; gorymffrostiwr, bi-oliwr.
Gaseous, g£ts'-i-yz, ge'-si-yz, a. nwyol,
nwyaidd ; gogyrfol.
Gaseous body, gas'-i-yz bod'-i, s. gogwrf,
nwygorff, corff nwyol.
Gaseous fluids,.gas'-i-yz fB.w'-udz, s. pi.
nwyon, nwyolion, hylifau nwyol.
Gash, gash, s. archoU, ffosawd, hac,
trwch, gwelyd, trychwan ; cleddyf-
awd, cyllellawd ; craith : — v. archolii,
hacio, trychu, gowanu. f
Gashful, gash'-ffwl, a. archoUog, haciog ;
irad, erchyU.
a, fel a yn tad; a, ram; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond eisaia ynhwy ; o, Hon;
GATE
349
GAVE
Gasholder, gas'-hiil-dyr, *. n-wylestr,
nwyddal.
Gasification, gas-i-ffi-ce'-shyn, s. nwyad,
nwyant, nwyoliaetli.
Gasify, gas'-i-ffei, v. a. nwyo, nwyoli.
Gasket, gas'-cet, s. plethroSyn, pletH-
rwy; secraff, sagraff=Casfe<.
Gaskins, gas'-cinz, s. pi. uchlodrau,
llodrau Uaes, rhyddlodrau, llodrau.
Gaslamp, gas' -lamp, s. erllen nwy, Uyg-
orn nwy, nwylugem, nwyerllen.
Gaslight, gas'-leit, s. goliiwy, goleunwy,
nwywawl, goleu uwy, lleuier nwy,
nwygan, agerwawL
Gasmeter, gas'-mi-tyr, ) s. nwyfynag,
Gasometer, ga-som'-i-tyr, j nivyf csur,
nwyiadur, nwyonyr, . nwyfeidyx,
nwyfydrai ; nwygrawn, nwygronf a ;
nwyang.
Gasp, gasp, v. a. dj'heu, peuo, peuanu,
dyheuad ; tei-fchain, oriaiu ; anadlu,
chwythu; Uuddedu:— s. dyhead, dy-
heuad, peuad, neuawd, neuaut; Sun,
chwyth, anadl; ebwch.
Gas-pipe, gas'-peip, s. nwybib, pibell
nwy.
Gaster, gas'-tyr, s. cylla, bol, ceudod.
Gasteropoda, gas-ti-rop'-o-da, s. pi. bol-
bedogion.
Gastric, gas' -trie, a. cyllaol j yn perthyn
i'r bol.
Gastriloquist, gas-trul'-o-cwnst, s. bol-
lafarwr, cyllebrydd, bolebrydd, bol-
wedwr, ffugebrydd, ymleisiwr.
Gastritis, gas-trei'-tus, s. boldandde,
fflameg y cylla.
Gastrocele,gas'-tr6-sil, s. holfreg, bolder ;
bolchwydd.
Gastronomy, gas-tron'-6-mi, s. bwyof-
yddiaeth, cyUwyddoriaeth.
Gastroraphy, gas-tror'-y-ffi, s. bol-
wniaeth, bol-wniad.
Gate, get, a. porth; llidiart, clwyd,
gwddor ; dor, drws ; cynddor, cyntor,
cyunor, talddrws, porthddor ; agoriad,
rhodfa, fiordd.
Gate-chamber, get'-<;cm-byr, s. porthgell,
dorgell, clwydgeU.
Gatehouse, get'-hows, s. cynhordy,
porthdy, cynnordy, bardeldy.
Gatekeeper, get'-ci-pjT, s. portlior, drys-
or, cynhorawi', ceidwad y porth :— /.
porthores, drysores.
Gatevein, get' -fen, s. porthwythen, dor-
wythen, y wythen borth.
k Gateway, get'-we, s. sangair, porth,
cyntedd, portlirawd; fiordd berth,
ffordd lidiart ; sangiardy.
Gather, gadd'-yr, v. casglu, cynnull,
crynhoi, clasgu, dargynnull.cydgasglu,
croni, hel, hela; pentyru, crugio;
crychu, dillio, torchi ; crawni, gori,
madru ; eniiill ; cy wain ; ymgasglu,
ymdyi'U ; cynnyddu ; dyfod yng
nghyd ; helf u ; lloffa, pigo : — s. casgl ;
dill, crych, crychni, plyg, dyblyg.
Gatherable, gadd'-yi--ybl, a. cas^ladwy,
cynnuUadwy, hygasgl.
Gathering, gadd'-yr-ing, s. casgliad,
crynoad, casgl, cynnulliad, cy-
nghrawn, croiifa, gwraddiad; twr,
pentwr, crag ; haid, torf ,' cynnulleid-
fa ; cra'tvm, corn'wyd, madredd.
Gattertree, gat'-tyr-tri, s. cwyros gwyllt.
Gaud, god, v. n. llawenhau :— s. tegan.
Gaudery, go'-dyr-i, s. coegwyclider,
ceinwychder, ffugwychder ; gwych-
deraa, harddwisgoedd.
Gaudful, god'-iFwl, a. llawen, gorfoledd-
us, Uonwych ; gwych, ceinwych.
Gaudiness, god'-i-nes, s. coegwychder=
Gaudery; addumdrecj dangosiadus-
rwydd.
Gaudy, god'-i, a. coegwych, gorddilljTi,
ceinwych, hoywych, ffolwych, eirian,
ysblenydd, pingc, pefr, coegynaidd :
— s. gwyl, cofwyl, gwledd.
Gauge, gej, v. a. mesur, ganiadu, gan-
f esur ; cyf artalu, cymmedroli ; mesur
llestri pen-gaead : — s. mesur, mesur-
en, mesurai, ganiadur, cyfartalai,
meidyi, meidradur, mesurydd ; mes-
uriad, ganiad, maint.
Gauger, ge'-jyr, «. mesurwr, meidrydd,
gatiiadur, ganf esurwr ; ffonfesurwr.
Gauging, ge'-jing, s. ganiadaeth, ganfes-
miaeth.
Gauging-rod, ge'-jing-rod, «. mesurlath,
mesurffon, ganialen, mesurai.
Gault, golt, s. fferfarl, delfarl=math ijf
faii aiihyblyg.
Gaunch, gansli, s. bachgosp= GawcA.
Gaunt, gant, a. cul, achul, teneu, main,
truan, Uwm ; newynllyd.
Gauntlet, gant'-let, s. gwialgosp=G'an<-
let.
Gauze, goz, s. niwlwe, g63=math ar
feinwe Un neu sidan.
Gauzy, go'-zi, a, niwlweog, niwlweaidd ;
teneu. .,
Gavel, gaf -el, s. treth, cyllid, toll, ar-
dreth, t&l, teyrnged ; llawr ; gaifael ;
pinwn ty, tal ty.
Gavelkind, gaf'-el-ceind, s. gafael cenedl,
rhyddrent; Thaniad tir yn gyfartal
rhwng meibion.
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu( z, zel.
GAZ
350
GELD
Gaveloc, \ gaf -el-oc, s. trosol haiaiii,
Gavelock, ) gwif haiarn, bar haiarn.
Gavelet, gaf -el-et, s. rhyddrentwy.
Gavelweek, gaf -el-wzc, s. gafaelwaith.
Gavial, gc'-fi-yl, s. afangc y Gangwy
(Ganges), addangc y Gangwy.
Gavot, gaf -yt, s. chweiddawns.
Gawk, goc, s. cog, cwcw ; hurtyn, ffwl-
cyn ; yslebog.
Gawky, go'-ci, a. ffol, ynfyd, hurt, delff-
aidd; trwsgl, chwithig, carbwl, mus-
grell, swga, yslebog, llabystaidd: — s.
yslebog, yslebryn, Uabwst, hurthgen,
trysglyn :— /. yslebren, swgan, Ueb-
ies.
§^^' |gon, 5. twba, Uestr.
Gai^trTe? }s^'^'-^ri, s. tresgl barUan.
Gay, ge, a. llonwych, llawen, hoenus,
difyr, hylon ; gorwych, hoyTV, cein-
wych, dysgleii-wych, taclus, coegyn-
aidd, pefr, pingc, eirig, eirian, rhy-
ddiUyn ; esgaidd, gweisgi ; dyrclisrf-
edig ; chwareugar, nwyf us ; ysgafn.
Gayety, ge'-i-ti, s. llonder ; gwychder ;
y sgaf nder= Gaiety.
Gay-lussite, ge-lys'-sut, s. gelyssid=del-
idfaen a elwir felly oddi wrth enw
Gelyssa,g=Gay-Ltissac y ffei-yllydd.
Gayli, ge'-li, ad. ji^Honwych— Gaily.
Gaysome, ge'-sym, a. llonwych, Uawen,
hylon, gorhoenus, digriflawn.
Gaze, gez, v. syllu, tremio, arsyllu,
llygadrythu ; hylldremu ; craffu,
llygadu, selu ; senu : -s. syll, trem ;
hyUdrem ; seldrem, sylw ; syUbeth ;
gweledigaeth.
Gazeful, gez'-fFwl, a. syllgar, tremgar,
llygadrythus, hylldremiog.
fiazehound, gez'-hownd, s. syllgi, tremgi.
Gazel, ) ga-zel', s. gaf rewig, gafrddan-
GazeUe, j ys.
Gazette, ga-zet', s. newyddiadur,
newyddor, newyddur ; Uysnewyddor,
llysargraff, llywodlen i—v. a. newydd-
ori, cyhoeddi mewn newyddiadur ;
llysnewyddori, UysargraflFii, cyhoeddi
yn y llysargraff.
Gazetteer, gaz-et-ti'y'"* *• geiriadur
daiaryddol, enwadur daiaryddol,
partheiriadur, parthediadur, parth-
syllydd ; newyddwr, ysgrijfenwr
newyddion, cyhoeddwr newyddion,
newyddwr, hoeddiadur ; newyddiad-
ur, newyddlen. *
Gazingstock, ge'-zing-stoc, s. syllgyflF,
tremgyff, sanddrych ; gwawd.
Gazon, ga-zjcn', s. mawnwaith ; mawn-
wyneb mewn caerwaith.
Gean, gin, s. huddgwyr, ceirios du.
Gear, gi'yr, s. cer, seirch, tree, cyfarpar,
offer, harnais, taclau, gweddeifiau,
gweddau, tresi, dodrefn, celfi ; gwisg,
gwisgiad ; addum, addumdrec ; cer-
iacli, teganau ; defnydd, nwydd, eyff-
yr: — v. a. cerio, seirchio, trecio>
harneisio, taclu.
Gearing, gt'yr-ing, s. cer^Gear ; trec-
iad, seirchiad; deintrodau, trecrod-
au, cogrodau; deintrod.
Geat, git, ». moldag, molttws, twsel
mold=y twll y rhed mettel trwyddo
i'r fold.
Gecko, gec'-o, ) s. pi. y nos-
Geckotidae, gec-ot'-i-di, J fafilod, y
nosfadfeillod.
Gee, ji, in, gi ! hei ! heit ! tw ^ dal
draw !=gair a ddefnyddir gan yrwyr
pan fynont i'r meirch blaen, yn benod-
ol, gilio i'r ochr dde.
Geese, gis, s. pi. gwyddau.
Gehenna, gi-hen'-ny, s. uffem, Gehena ;
Cylch yr Abred.
GehJenite, gi'-li-neit, s. Gelenid (oddi
wrth enw 'r fferyllydd Gelen^= Gehlen)
^delidfaen a geir yn benaf ym Myn-
ydd Monsoni.
Gelable, jel'-ybl, a. ceuladwy, hygaul,
fferadwy.
Gelatine, jel'-y-tun, s. ceulednur, ceul-
edain, teglud, ceuledlud : — a. gludiog,
=Gelatinous.
Gelatinous, ji-lat'-i-nyz, a. gludiol, hy-
lud, gwydn, hylyn ; ceuledain, ceuled-
nurol, tegludiog, ceuledig.
Gelatinate, ji-lat'-i-net, v. ceuledeinio,
ceulednuro, tegludio ; ymgeuledu=
Gelatinize.
Gelatination, ji-lat-i-ne'-shyn, s. ceuled-
nuriad, ymgeulediad.
Gelatinize, ji-lat'-i-neiz, r. n. ymgeuled~
io, ceulednuro.
Geld, geld, v. a. dysbaddu, ysbaddu ;
cyweirio, tori.
Gelded, gel'-ded, ) p. p. dysbaddedig,
Gelt, gelt, ) ysbaddedig, dys-
baidd, dysbadd.
Gelder, gel'-dyr, s. dysbaddwr, ysbadd-
wr, cjrweiriwr, torwr.
Gelder-rose, gel'-dyr-roz, s. gwifwr-
nwydd, corswig, corswigen, ysgaw 'r
gors=^ Guelder-rose.
Gelding, gel'-ding, s. dysbeiddfarch,
adfarch, dadfarch, ceffyl dysbaidd;
anifail dysbaidd, dysbadd.
a, fel a y n tad ; a, cam ; «, hen ; e, pen ; t, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hvy ; o, Hon ;
GEND
351
GENE
Gelid, jel'-ud, a. oer, flferllyd ; rhewllyd.
Gelidness, jel'-ud-nes, s. oerni, oerder,
fferder, fferllydrwydd ; rhewlydrwydd.
Gelly, jel'-i, s. gludgeuled, gludgaul,
gludrwjrth, ceuledrwyth, ceuled, sew;
ceulfwyd=/e%.
Geloscopy, ji-los'-co-pi, s. chwarddar-
mes, chwarddogan, chwarddewin-
iaeth.
Gem, jem, s. gem, em, glain, 'maen
gwerfchfawr, tlws, berthyd; blagur-
yn, baldardd, bal: — v. gemu, emu,
gleinio, tlysu, seirianu; blaguro,
blaendarddu, bywyllu.
Gemara, gi-mar'-y, s. Gemara=yr ail
ran o'r Talmud.
Gemaric, gi-mar'-ic, a. Gemarig, Gem-
araidd ; perthynol i'r Gemara.
Gemel, jem'-yl, s. par, dau, cwpl, dau
efell, dau efaDl.
Geminate, jem'-i-net, v. a. dyblygu,
gefeiUio:— a. gefeilliog=G^emina^e(/.
Geminated, jem'-i-ne-ted, a. gefeiUiog,
dyblyg ; parog ; yn barau.
Gemination, jem-i-ne'-shyn, s. dyblyg-
iad, amblygiad, myiiychiad.
Gemini, jem'-i-nei, s. pi. y Gefellod, y
GefeiUiaid, arwydd y Gefellod=cyd-
ser o 85 seren.
Geminous, jem'-i-nyz, a. gefeUaidd,
UaUogaidd ; dyblyg, yn barau, yn
gyplau.
Geminy, jem'-i-ni, s. gefeilliaid, gefeU-
od ; par, cwpl, dau.
Gemmary, jem'-my-ri, s. gemol, gem-
aidd, emol, gleiniol.
Gemmination, jem-mi-ne'-sh3m,5. blaen-
darddiad, blaguriad, eginiad, balant.
Gemminess, jem'-mi-nes, s. diUynder,
tlysni, pertrwydd, pefrineb, pingc-
rwydd.
Gemniparous, jem-nup'-y-ryz, a. blagur-
ddwyn, eginddwyn, balddwyn.
Gemmi, jem'-mi, a. gemog, emog, glein-
iog ; dysglaer, Uachar, seirian, ffloyw,
ysblenydd; diUyn, clws, pefr, pingc,
gwych, del, syw.
Gemsbok, jemz'-boc, s. gwillfwch.
Gemsctilpture, jem'-scylp-^yr, s. gem-
gerfiadaeth, gemgrifiadaeth.
Gendarme, zhang-darm', s. heddarfog-
ion (Ffraingc).
Gendarmery, zhang-day-myr-i, s. hedd-
osgordd, yr heddarfogion.
Gender, jen'-dyr, a. rhyw, rhywogaeth,
ystlen, ysglen, cenedl, cenelryw -.—v.
cenedlu, eppilio, hilio, essillio, rhialu ;
ymrewydd, cyridio, ymrain; magu.
Genealogical, ji-ni-y-loj'-i-cyl, a. achol,
achyddol, llinachol, achresol.
Genealogist, ji-nl-al'-o-jist, s. achwr,
achydd, arwyddfardd.
Genealogy, ji-ni-al'-o-ji, s. ach ; llinach,
bonedd, achwedd, achres, asglinen,
edryd, edryf, cenedl, gwelygordd,
gwehelyth ; achyddiaeth, arwydd-
farddoniaeth ; achau.
Genera, jen'-yr-y, s. pi. tylwythau,
rhywiau.
Genera and species, jen'-yr-y and spi'-
shtz = tylwythau a rnywogaethau ;
rhywiau a rhywogaethau, rhywog-
aethau a rhithogaetbau ; rhjrwiau a
gwahanfodau ; tylwythau ac unigol-
ion ; rhywiau ac adrywiau ; rhywiau
a rhithiau ; rhywiau a bathau.
General, jen'-yr-yl, a. cyffredinol, cy-
ffredin ; arf erol, arf eredig ; hoUol ; cyf -
an, helaeth ; pen-, prif, penaf : — s. y
cyf an, yr oil, y cyf oil, y cwbl, y rhan
fwyaf ; peth cyffredinol : — pi. cyffred-
inolion; cadfridog, cadflaenor, cadfil-
iad, lluyddwr ; penaeth ; cyffredin-
sain ; penfynach.
Generalissimo, jen-yr-yl-us'-su-mo, s.
penciwdod, cadlywydd, peneadlyw,
catteym, pencadfridog, penllywydd,
pendragon, gorthywys, penUuyddwr.
Generality, jen-yr-al'-i-ti, s. cyffredinol-
rwydd, cyiFredinoldeb ; y rhan fwyaf,
y rhan amlaf, y cyffredin, y corff, y
lluaws, pawb.
Generalization, jen-yr-al-i-ze'-shyn, s.
cyffrediniaeth, cyffrediniant ; dos-
barthiad.
Generalize, jen'-yr-yl-eiz, v. a. cy^fred-
inoU ; dysbarthu ; rhywio, rhywog-
aethu.
Generally, jen'-yr-yl-i, ad. yn gyffredin-
ol, yn gyffredin ; gan mwyaf, yn aml-
af, fynychaf ; yn hoUol, achlaii, ar y
cyfan.
Generalness, jen'-yr-yl-nes, s. gorhel-
aethi-wydd ; cyffredinedd ; mynych-
der.
Generalship, jen'-yr-yl-ship, s. cadfrid-
ogaeth, cadljnvyddiaeth, cadfiliadaeth,
aerlj^wyddiaeth ; cadbwyU, cadfednis-
rwydd.
Generant, jen'-yr-ynt, s. hiliedydd, hil-
ig, cynnyrchai, cenedlor ; hilnerth.
Generate, jen'-yr-et, v. a. cenedlu, hil-
io, eppilio, essillio, ihialu; peri,
achosi, cynnyrchu, gwneuthur ; Uun-
io ; ffurfio ; heigio, cleinio ; magu.
Generation, jen-yr-e'-shyn, s. cenedliad.
0, Ho; u, dull ; w, swn; w, pwn ; y, yr; y, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, »el.
GENI
352
GENT
hiliad; achosiad, cynnyrctiad ; cen-
'edlaeth, hiliogaeth, eppil, hil, addon,
ystljTiedd, rhywogaeth, cenedl,
llwytli, ach, bonedd ; oes ; to ; gened-
igaeth.
GeneratiTe, jen'-yr-e-tnf, a. cenedledig,
hiliol, hiliadol, eppiliol ; ffrwythlawn,
hiliog, eigiol.
Generator, jen'-yr-e-tyr, s. cenedlor,
cenedlydd, eppiliwr ; eiglestr.
Generic, ji-nyr'-ic, jen-yr'-ic,) a. rhyw-
Generical, ji-nyr'-i-cj'^l, J ogaeth-
ol; tylwythol; rhywiol, cynrywiol;
cyffredinol.
Generosity, jen-yr-os'-i-ti, s. haelioni,
haelder, rlioddgarwch, rhuUdeijy sy-
berwyd ; rhyddf lydedd, haelfi-ydedd ;
mawrfrydedd, ma'wreddigi-wydd; my-
nogaeth, tirionwch, boneddigrwydd,
boneddigeiddrwydd; cleufiydedd.
Generous, jen'-yr-yz, a. hael, rhwydd-
galon, hyged, haelfrydig, hyrodd,
haelwych, heilin, cedol; mawrfiydig,
mawreddog, syberw, godidog, ar-
dderchog, boneddig, anrhj'^deddus,
mygedog, myg, cyweithas; dibrin,
helaethwych ; gorisgellog ; gorewyn ;
cryf, gwrdd, nwyfus, bywiog, arialus.
Genesis, jen'-i-sus, «. Cenedliad, Genid-
as, Genesis = llyf r cyntaf Moses ;
deiUiawd, ffurfai, genidas.
G^net, jen'-et, s. crjTifarch, eorfarch,
merlyn ; corfele.
Genethliacal, jen-eth-lei'-y-cyl, a. genid-
armesol, genidfrudiol, genidionol.
, Genethliacs, ji-neth'-li-acs, s. genidar-
mes, genidfrudiaeth, genideg.
Genethliatic, ji-neth-li-at'-ic, s. genid-
anneswr, genidf rudiwr ; serddewin.
Geneva, ji-ni'-fy, s. merywin, meryw-
lyn, eithinwy, pereithwy, gwirod
meryw; Genefa=tref 'ar ororau
Ffraingc.
Genevan, ji-nt'-fyn, a. Genefaidd;
perthynol i Genefa:— s. Genefiad=
un o drigolion Genefa.
Genevois, jen-i-fe', s. pi. Genefwys,
Genefiaid.
Genial, ji -ni-yl, a. hylon, llawen, difyr,
gorhoenus, lion, siriol ; tirion, hy-
naws, rhywiog, hyfrj'd; bywiog,
brywus ; anianol, naturiol, cynnwyn-
ol, cynhenid, genedigol ; hUiol, eppU-
gar, cenedliadol, ffrwythlawn, cyn-
nyrcbiol; priodasol.
Geniality, ji-ni-al'-i-ti, s. llonder, llaw-
enydd, sirioldeb, rhywiogrwydd.
Geniculate, ji-nic'-iw-let, v. a. cygnu.
clymogi, gliniogi, cymmalogi : —a.
gliniog, clymog, cygnog, cynimalog,
rheddog.
Geniculation, ji-nic-iw-le'-shjTi, s. cyg-
nogrwydd, cymmalogi-wydd.
Genii, ji'-ni-ei, s. ;pl. elfodau; angylion
' gwarcheidiol.
Genio, ji'-ni-o, s. athryKthwr, creddyn.
Genista, ji-nus'-ty, s. banadlos, corfan-
adl, eurfanadl. [ol.
Genital, jen'-i-tyl, a. cenedlawl, Liliad-
Genitals, jen'-i-tylz, s. pi. rhanau cen-
edlawl, rhanau cenedlu, dirgelwch,
gweithredoedd, cyridolion, offer cydio.
Geniting, jen'-i-ting, s. afal minswyn. M
Genitive, jeu'-i-tuf, a. genidol, tardd- ■
iadol, deiUiadol. ^
Genitive case, jen'-i-tuf ccs, s. cyflwr
genidol, cyflwr tarddiadol, cyflwr
deiUiadol, achos gsnidol, aches gened-
igol ; cyflwr meddiannol, cwympod
meddiannol ; genidai, gwahanedig-
aethydd.
Genitor, jen'-i-tyr, s. cenedlor, tad,
tadws, rlii, cenedlwr, eppiliwr.
Geniture, jen'-i-^yr, s. cenedliad, hiliad,
essUliad; genedigaeth.
Genius, ji'-ni-ys, s. athrylith, awen; an-
ian, gallu, teithi, atheitlii, dawn, tu-
edd, naturiaeth, tymmer, ardymmer,
nwyd, anwyd, naws, credd, creth, as-
bri, rhal, rhael, gogwydd, tueddfrj'd,
priodwedd, nodwedd, ansawdd, gor-
ddyfnawd; awenydd; elfod, ysbryd,
angel nawdd.
Gent, jent, s. boneddigyn, boneddyn : —
pi. boneddigach, boneddach.
Genteel, jen-til', a. boneddig, bonedd-
igaidd, moesog, hyfoes, dillynwyeh;
gosgeddig, telediw, dullweddog, gwiw-
dlws, hardd, destlus, tlysgain, diUyn,
taclus, gweddaidd, telaid, addwyn,
coeth, rhywiog, cyweithas.
Genteehiess, jen-ttl'-nes, s. boneddig-
rwydd, boneddigeiddrwydd, moesog-
rwydd.
Gentian, jen'-shyn, s. crwynllys.
Gentianella, jen-shyn-el'-y, s. canri fe-
len eiddU, corsganri, canri 'r gors, ar-
Uadlys y gors.
Gentianine, jen'-shyn-un, s. crwynllys-
nur, crwynllysaiti. (»>
Gentil, jen'-tul, s. yr hebog mwyn.
Gentile, jen'-teil, s. cenelddyn, cenedl-
ddjm, dyn digred, gwr anghred,
anghredadyn, pagan, ethnig, djTi an-
nuw : — a. cenedlig, paganaidd, digred,
anghred.
n, fel a yn tad ; a, cam ; «, hen ; e, pen ;' t, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei lain yn hwy ; o, Hon ;
GENU
353
GEOM
Gentilish, jen'-tul-ish, a, cenedlig, cen-
edlaidd, paganaidd, etlmigaidd ; an-
waraidd.
Gestilisni, jen'-tu-luzm, s. cenedligaeth,
paganiaeth ; anghred, angliristiaeth ;
eilTuiaddoliaeth ; anwaria«th.
Gentilitious, jen-ti-lish'-yz, a. cenedl-
aethol ; etifeddol, treftadol.
Gentility, jen-til'-i- ti, s. boneddigrwydd,
boneddigeiddrwydd, moesogrwydd,
moeswychder, moesau da; bonedd,
boneddigiaeth, uchelwaed, gwaedol-
iaeth, uchelradd; telediwrwydd, tel-
eidrwydd, dillynder, harddwch, pryd-
ferthwch, cyweithasrwydd, mynog-
rwydd.
Gentle, jen'-tl, a. tirion, mwyn, hy-
naws, rhadlawn, tyner, esmwyth ;
gwkr, gwaraidd, dor; arafaidd, llar-
iaidd, tawel ; hydrin, heddychla-mi ;
hyblyg; cyweithas; Uoddus ; ysgafn;
boneddig ; teg i—s. cynronyn.
Gentlefolks, jen'-tl-flTocs, s. pi. bonedd-
igion, gwyrda, uehelwyr, gwyr bon-
eddigion, gwyr boneddig.
Gentleman, jen'-tl-myn, «. boneddwr,
boneddig, uehelwr, gwr boneddig,
gwrda ; boneddwas, uchelwas.
Gentlemanlike, jen'-tl-mjm-lelc, ) a.
Gentlemanly, jen'-tl-myn-li, - J bon-
eddigaidd ; ihywiogaidd ; fel gwr bon-
eddig.
Gentleness, jen'-tl-nes, s. tiriondeb,
mwynder, gwarder, mwyneidd-dra,
addfwynder, hynawsedd, Uareidd-
rwydd, arafwch, rhywiogrwydd, taw-
elwch, tynerwch.
Gentlewoman, jen'-tl-wym-yn, s. bon-
eddiges, boneddes, gwraig foneddig.
Gently, jent'-li, ad. yn dirion, yn add-
fwyn ; gan bwyll, yn bwyUog ; yn
araf deg.
Gentoo, jen-tw/, s. Hindw, Hindwad.
Gentry, jen'-tri, s. bonedd, boneddigion,
uehelwyr, gwyr boneddigion ; bonedd-
igaeth. - [blygiad, plygiad gUn.
Genuflection, jen-iw-fflec'-shyn, s. gUn-
Genuine, jen'-iw-un, a. naturiol, cyn-
nwynol, cynhenid, anianol ; pur, di-
gymmysg, dilwgr, dUedry w, diledach ;
cyntefig, brodorol ; gwir, gwirionedd-
ol, cywir, priodol ; anifugiol.
Genuineness, jen'-iw-un-nes, s. naturiol-
deb, cynnwynoldeb ; purdeb ; gwir-
eddoldeb, cywirdeb.
Genus, ji'-nys, s. rhyw, rhywogaeth;
tylwyth ; cynryw, prifryw, ach, tras ;
dosbaitb.
Genus and species, jt^-nys and spi'-shtz
=rhyw a rhith ; rhywogaeth a rhith-
ogaeth ; rhyw a chenedl ; rhyw ac ad-
ryw ; rhyw a dosbarth ; cynryw ac
adryw ; tylwyth a rhywogaeth ; rhyw
a math.
Geocentric, ji-o-sen'-tric, a. daiargreidd-
ig; & chanddo 'r ddaiar yn ganol-
bwynt.
GeocycUc, ji-6-sei'-clic, a. daiargylchig.
Geode, ji'-6d, s. daiarfaen, daiargram.
Geodesia, ji-o-di'-zhi-j, s. asfesuriaeth,
asfeidraeth, daiarasafiaeth, graddfes-
uriaeth.
Geodesical, j i-o-des'-i-cyl, a. asfesuxol,
daiarasafol.
Geodetical, ji-o-def-i-cyl, a. asfesurol,
daiarasafol, graddfesurol.
Geodiferous, j^-6-duff'-y^-yz, a. daiar-
Geognost, ji-og'-nost, s. daiarwyddwr,
daiarofydd, daiaregwr.
Geognosy, ji-og' -no-si, s. daiarwyddiant,
daiarofyddiaeth, daiareg.
Geogony, ji-og'-6-ni, s. daiarffurfiaeth.
Geographer, ji-og'-ry-fiyr, s. daiarydd,
daiaryddwT, daiargraflrwx, daiaxddar-
luniwr.
Geographical, ji-o-graff-i-cyl, a. daiar-
yddol, daiargraffol, daiarddarluniol.
Geography, ji-og'-ry-ffi, s. daiaryddiaeth,
daiarj-ddeg, daiaroneg, daiargrafBaeth;
daiariadur=Uyfr yn cynnwys darlun-
iad o'r ddaiar, daiaronyr.
Geological, ji-6-loj'-i-cyl, a. daiaregol,
daiarofyddol, daiardreithiol.
Geologist, ji-ol'-o-just, s. daiarofydd,
daiaregydd.
Geology, ji-ol'-o-ji, 8. daiareg, daiarof-
yddiaeth, daiarddysg, daiardraith.
Geomancer, jt'-6-man-syr, s. daiarddew-
in, daiargooliwr.
Geomancy, j t'-o-man-si, s. daiargoel,
daiarogan. daiargoeleg.
Geometer, ji-om'-i-tyr, ) s.
Geometrician, ji-o-me-trish'-yn, j meidr-
ofydd, meintonydd, medonwr, mesur-
onydd, mesurydd, gwyddonydd.
Geometral, ji-om'-i-tryl, 'i a. meidr-
Geometric, jt-o-met'-ric, > ofyddol,
Geometrical, ji-6-met'-ri-cyl, j meint-
onol, medonol, mesuronol, mesurydd-
ol. [ofyddu.
Geometrize, ji-om'-i-treiz, v. a. meidr-
Geometry, ji-om'-i-tri, s. meidrofydd-
iaeth, mesurofyddiaeth, meintoniaeth,
medoniaeth, meintoni, meintofydd-
iaeth ; mesureg, mesuryddiaeth.
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn ; y, yr; ;, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu, z, zeU
z
GERO
354
GHOU
Geoponics, ji-o-pon'-ics, s. llafuriaeth,
tirlafuriaeth, tirddiwylliaeth, tir-
driniaeth.
Greorama, ji-o-re'-my, s. daiarwel, daiar-
ddrych=peiriant cywrainarydd olwg
dra chyflawn o'r ddaiar.
George, jorj, s. Si6rliin, Si6rweb=march-
lun Siftr Sant a wisgir gan Farchogion
y Gardas.
Georsic, jor'-jic, s. llafureg, llafurgerdd,
llarurgan : —a. llaf lu-egol ; llaf uriol,
amaethyddol, tirdriiiiol.
G«orgium Sidus, joi'-ji-ym sei'-dys, s.
Seren Sior, Seren loi-ys ; Uranus,
Hersiel.
Geosaurus, ji-o-so'-rys, s. daiarfadion.
G«ol8copy, ji-os'-co-pi, s. daiarsylliaeth.
Geotic, ji-ot'-ic, a. daiarig, daiarol, dei-
erin.
Geranium, ji-re'-ni-ym, s. pig yr aran,
myna.'wyd y bugaU, garaubig.
Gerfalcon, jyr'-ffo-con. s hebog chwyldro.
Germ, jjTm, s. blaguryn, blaendardd,
eginyn, blagur, baldardd, hadfal, had-
flagur, byvrull, impyn, hedyn, rhith ;
dechreu, cynansawdd, cjrnegwyddor,
elfydd, anian, cychwyn.
German, jyr'-myn, a. cyfnesaf ; unwaed,
cyfiywiol, rhywiog, naturiol: — s. Al-
maeniad, Allman, Sermaniad=^un o
drigolion yr Almaen :—pl. Ellmyn ;
Almaeneg=iaith yr Almaen.
Germander, jyr-man'-dyr, s. derlys,
derwlys, derwen y ddaiar, derwen
Caersalem, cordderwen.
Germanic, jyr-man'-ic, a. Almaenig,
EUmynig, Allmaenig.
Germanism, jyr'-my-nuzm, s. Almaen-
egiaeth, llafarwedd yr Almaeneg ;
Almaeniaeth, EUmyniaeth, Serman-
iaeth, olldduwiaeth yr Almaen, holl-
dduwiaeth.
Germinal, jyr'-mu-nyl, a. blagurol.blaen-
darddol, hadflagurol, eginol, bj'wull-
iog.
Germinate, jyr'-mu-net, v. blaendarddu,
blaguro, egino, balanu, pibori, agor,
impio, tarddu, rhithio.
Grermination. jyr-mu-ne'-shyn, s. blaen-
darddiad, blaguriad, bywulliad, dar-
f slant ; blaendardd, bala, twf ;
blagurawd, amser blaendarddu.
Gerocomy, ji-roc'-o-mi, s. henadur-
ddawr, henadurddoriaeth, heneint-
trin=triniaeth feddygol hen bobl.
Gerund, jer'-ynd, s. cyfrediad, gorch-
wylydd=math ar errw perwyddol yn
cytranogi o natur cyfraniad.
Gest, jest, s. teithraddlyfr, teithrol,
rhes teithranau; teithradd.
Gestation, jes-te'-shyn, s. cyfebriad,
beichiogiad, torogiad ; dygiad, clud-
iad; gwisgiad.
Gestic, jes'-tic, a. gweitlirediadol,
perthynol i weitliredoedd ; flfugiol,
chwedleuol.
Gesticulate, jes-tic'-iw-lct, v. jrstumio,
munudio, chwidro ; efelychu, dyn-
wared, awgTymu, amneidio.
Gesticulation, jes-tic-iw-le'-shyn, s. ys-
tumiad, munudiad, mydumiad, ffun-
udiaeth ; ymddygiad, agweddiad.
Gesticulatory, jes-tic'-iw-le-tyr-i, a. ys-
tumiol, munudiol, amneidiol.
Gesture, jes'-gyr, s. ystum, munud, am-
naid, mj'dum, awgrym, agwedd,
ai'ddull ; moes ; satiad ; llechwen :
- V. a. ystumio, munudio,, am- .
neidio.
Get, get, V. cael, caffael; ceisio;
darparu, darmeith, parotoi, mynu ;
dwyn ; enndl, elwa, maelio ; cyrliaedd-
yd ; meddiannu, goresgyn ; gwneuth-
ur, peri, peru ; cymmeiyd ; dysgu ;
cenedlu ; darbwyllo ; casglu ; dyf od ;
rayned ; bod.
Getting, get'-ing, s. caffaeliad, cafFawd ;
ynnilliad ; elw, mael :— y>. p. caffael-
edig ; ennilledig ; cenedlig.
Geum, gi'-ym, s. mabgoU, Uysiau fy
anwylyd, bendigeidlys.
Gewgaw, giw'-go, s. tegan, ffril, ooeg-
beth : — a. teganaidd ; coeg, diwerth.
Ghastliness, gast'-li-nes, s. hyUrwj'dd,
erchylldod, iradedd ; celyrwedd,
I gwelwedd ; angeuwedd.
Ghastly, gast'-li, a. hyU, erchyll, irad,
celaneddog, trengwedd, cethin ;
angeitwedd, angeuaidd, gwelwlas;
echryslawn, ercli, aethus, arswydus.
Ghaut, got, s. mynyddres, myntres,
cyfres o fynyddoedd; rhesffordd;
disgynres.
Ghee, gi, s., terymenyn (Indiaidd).
Ghost, gost, s. ysbi-yd ; enaid ; ellyll,
gwyll, anysbryd, bwgan, di^chiol-
aeth.
Ghostlike, gost'-leic, a. ysbrydaidd;
erchyll, irad, trengwedd ; gwyw;
llygadbyllog.
Ghostly, gost'-li, a. ysbrydol ; eneidiol ;
eUyllaidd, Uedrithiol.
Ghote, got, s. ffugwyU, ffugfwbach,
ffugfwci=ysbryd drwg dychymmyg-
ol jrm mysg y Dwyreinwyr.
Ghoul, gowl, s. yswyU, yself od, ysellyll
a, fel a yn tad; a, cam; «, hea; e, pen; t,' Hid; i, dim; o, tor, ond ei tain yn hwy; o, Uon ;
GIDD
355
GILL
=elfod a ymborth (fel y tybia 'r
Dwyreinwyr) ar y meirw.
Giant, jei'-ynt, s. oawr :— pi. cawri,
cewri:— a. cawraidd, cawr-; gorfawr,
aiiferth, enfawr, amrosgo, dirfawr.
G-iaates, jei'-yoi-tes, «. cawres ; gwidd-
anes.
Giant-fennel, jei'-ynt-flfen-yl, ». marcli-
ffenigl, cedorwydd.
Giantlike, jei'-ynt-leic, ) a. cawraidd,
Giantly, jei'-ynt-li, ) enfawr, gor-
fawr, amrosgo, abrwysgl.
Giantry, jei'-yn-tri, s. y cawri, yr hil
gawraidd ; cawrdod.
Giaour, jowr, s. ci ; angliredadyn, an-
fl^ddloniad, anffyddiwr=enw a rydd
y Tyrciaid i bob crefyddwyr end Ma-
hometiaid.
Gib, gib, s. oath : — v. n. ymgatheiddio.
Gibber, gib'-yr, v. n. baldorddi, ffreg-
odi:— «. aflafarydd.
Gibberish, gib'-yr-iah, s. ffrec, flEregod,
dugiaith, ifiloreg, debar, chwaldod,
brygawthen : —a. ffregodaidd, baldor-
ddus ; anneaUadwy, disynwyr.
Gibbet, jib'-et, s. crogbren, crogwydd ;
trawslath : — v. a. ci-ogosod, tid^ogi,
tidhongian, sibedu; crogi.
Gibbose, gib-bos', a. oddfog, cnyciog,
hyrygog, crwca.
Gibbosity, gib-bos'-i-ti, ) s. crythog-
Gibbousness, gib'-yz-nes, ) rwydd,
crwmach, argrymedd, crytholdeb,
crymgant, tyddfogrwydd ; oddf, cnwc,
chwydd, crwb; cefngrymedd ; bol-
grymedd.
Gibbous, gib'-yz, a. crythog, crwm,
oddfog, hyrygog, amgrwm ; cefngrwni,
cefngrwbi ; gwargam.
Gibbsite, gib'-seit, s. Gibsid, Gibfaen
(oddi wrth enw Gibbi>)=delidla,en a
geirynMa,ss&dhYsedd'=Massachusetts.
Gibcat, gib'-cat, s. gwrcath, cath wryw.
Gibe, jeib, v. gwawdio, gwatwar, dir-
mygu, gogfanu, difrio, senu, mocio;
dannod ; dyfalu:— s, gwawd, gwat-
or, greff, anfri, gogan ; gwatwargerdd,
cellweirgno.
Giber, jei'-byr, s. gwawdiwr, gwatwor-
ydd.
Giblets, jib'-lets, s. pi. syrth, sibled;
syrtli gwydd.
Gibstaff, gib'-staff, s. hirfifon.
Giddiness, gid'-i-nes, s. penddaredd,
pendro, gysp, meigryn, gwibwm ;
penchwibandod, madrondod, syfrdan-
dod, penwendid, chwidredd; anwad-
alwch, ysgafnder, nwyfiaut.
Giddy, gid'-i, a. penddaras, pendroedig,
syfrdau : penchwiban, chwildroawl;
chwidrol, chwibwrn, serfyll ; ysgoy-
wan, ansefydlog, gwamal, oriog ; di-
feddwl, esgaulus, anystyriol ; meddw,
penfeddw : — v. chwidro, dystroi,
chwUdroi, penddaru, pensynu.
Giddy -brained, gid'-i-brend, ^ a. pan-
Giddy-headed, gid'-i-bed-ed, j ysgafa,
peiiwan, pemiroiog, pendrwn, chwidr;
diofal ; anwadal, ys,gojw:=Oiddy.
Giddy-head, gid'-i-hed, s. chwidryn, yg-
goywan.
Gier-eagle, jer'-t-gl, «. eryr chwyldro ;
piogen.
Gift, gifft, s. rhodd, anrheg, dawn,
gwoseb, cyfarwys, goseb ; rhoddiad-;
ced; rheg; gwobr; oflfrwm; teithi ;
rhad : — v. a. donio, cynnysgaeddu,
anrhegu, rhoddi.
Gifted, giff-ted, a. douiog; rhoddedig;
teithi'og.
Gig, gig, tf. cerbydan, cerbydon, cerbyd
un march ; trodegan ; crwth, tryf er ;
bad, cadbenfad; ffiloges, hoeden,
gwilff:— i;. a. tryferu.
Gigantean, jei-gan-ti'-yn, a. cawraidd ;
nerthfawr.
Gigantic, jei-gan'-tic, a. cawraidd, en-
fawr, anferth, dirfawr, amrosgo, cym-
rwysg.
Giantology, jei-yn-tor-o-ji,3. cawrofydd-
iaeth, cawrhanes.
Giggle, gig'-gl, s. cilchwerthin -.—v. a.
chwerthiniad, cilchwei-thin, crech-
wenu ; nwyf chwerthin, telain, fifol
chwerthin.
Giglot, gig' -lot, s. hoeden, mwyglen,
aullades, dyhiren, nwyf en : — o.
chwerthinog ; nwyfus, anllad ; gwan-
tan, chwidr, penflfol.
Gigot, jig'-ot, «. cymmal pen y glun;
tafeU.
Gilbertite, gil'-byr-teit, s. Gilberfcid
(oddi wrth Gilbert)=^enw delidfaen.
Gild, gild, V. a. goreuro, euro ; gloywi,
llugeinio, llathi-u ; addurno.
Gilding, gil'-ding, s. goreuraxi, eurawd,
euradaeth ; goreuro ; eurdo, eurgaen.
Gill, gil, s. crogen ; tagell, tagell pys-
godyn.
GUI, jU, s. gwartharn, chwartharn=
chwarthor peint, chwarter peint ;
eidral, beidiog las, bydiog las, eiddew
'r ddaiar; Uysiau 'r gerwyn, Uysiau yr
esgyrn, can-wraidd las; beidioglyn,
eidralwy : nwyfes, nwyfoges, fiBloges,
anllades, trythyUes, cymmones, cy-
o llo . u, dull ; .Wr swQ ; w,.pwa; y, yi; ; $,.Cel tsh: j, John; sh, fel « yn eisieu ; ^, zSl. j
GINS
356
GISE
ffoden ; mynyddag, hollt mewn bryn ;
nant.
Gill-flap, gil'-fflap, s. llabed crogen.
Gillhouse, jil'-hows, s. tafam, llymeitty,
gwerthdy beidioglyn.
Gilly-flower, jil'-i-fflow-yr, s. archmain,
blodau Gorphenaf.
Gilse, gil% s. eogyn.
Gilt, gilt, a. goreuredig, eurog, euredig,
eurdde ; goreurin, eui-aid ; golchedig ;
' — s. eui-do, eurgaen, eurdaen; baiiw-
es, hychig.
Gilt-head, gilt' -bed, s. eurben, banwes,
y pysg eurben, penemyn.
Gilt-tail, gilt'-tcl, s. eurllost, llosteuryn.
Gim, jim, a. pert, pingc, pefr, dillyn,
twt, taclus, destl.
Gimbals, I gim'-bylz, s. pi. llallogrwy,
Gimbols, j gefeUrwy ; Uallogr-wyon,
gefellrwj-on.
Gimcrack, jim'-crac, s. tegan, ffiilyn.
Gimblet, gim'-blet, ( s. ebiU, gwimbill.
Gimlet, gim'-let, ) gwimled, tared-
yn : — v. a. ebiUio.
Gimmal, gim'-myl, «. peirianwaith,
dyfais :— a. rhwyog, modrwyog, dol-
enog.
Gimp, gimp, s. trobleth, ffillwe, eirion-
we sidan, gimp.
Gin, jin, ». merywin, merywlyn, eith-
inwy, pereithwy, gwirod meryw ;
peiriant, ermig ; magi, croglath, telm,
byddag, hoenyn, carfagl, yslepan :—
V. a. dinidro cotwm ; baddaglu, tel-
mu, maglu, hwynyiiu.
Ginger, jin'-jyr, s. sinsir, synsur,
poeth-wraidd tramor.
Ginger-beer, jin'-jyr-biyr, «. diod sinsir,
synsurwy.
Gingerbread, jin'-jyr-bred, s. bara sin-
sir, bara perboeth, perfara.
Gingham, ging'-ym, s. gingwm^math
ar gotymwe rengog.
Gingival, jin'-ji-fyl, a. uchaneddol;
deintgigol, deintreiniol.
Gingle, jing'-gl, r. tingcian, rhingcian,
clecian, darstain ; cydseinio, cjrttaro :
— s. tinge, dec, rhingc; cydsain, cyd-
seiniad. [reddog.
Ginglymoid, ging'-gli-moid, a. colfach-
Ginglymus, ging'-gli-mys, s. colfachredd ;
cjrmmal tebyg i golyn llidiart.
Ginnet, jin' -net, s. crynfarch, coifarch,
merlyn.
Ginseng, jin'-seng, s. ginseng, sinseng
=math ar wreiddyn meddygol.
Ginshop, jin'-shop, s. gwirotty, yfdy,
llymeitty, gwerthdy gwirod.
Gipsy, jip'-si, s. Aiphtwysen, Aifffces,
bedlemes; Aiphtwysyn, bedlemydd,
crwydryn, gwibiad ; hudoles, melyn-
dduan ; bedlemaeg, Aiphtwyseg,
bedlemiaith.
Gipsyism, jip'-su-uzm, s. bedlemiaeth,
Aiphtwysiaeth ; crwydri, gwibli ;
twyll, hud, twyllofaint ; truth, gwen-
iaith.
Gipsy-wort, jip'-si-wyrt, s. Uysiau 'r
hudolesau, Uysiau yr Aiphtwys.
Giraffe, zhi-rafl', s. camelewpard, cawr-
lewpard, y Siraff.
Girandole, zhi'-ran-dol, s. canwyllwr,
goleuddal, ceingcanwyllyr.
Girasole, jir'-y-sol, s. heulflodyn ; blod-
au yr haul, huandro ; heuldro, he\il-
em=math ar ddelidfaen gwyii.
Gird, gyrd, s. gwasgfa, gloes, cnofa,
pang; llach :—■?;. gwregysu, oenglu,
rhwymo, amgylchu, cylchjmu ; creff-
ynu!; hwylio ; gwisgo, trecio, trwsio ;
gwawdio, gwatwar, llachio.
Girder, gyr'-dyr, s. ewinbren, rhwym-
bren, gwregysydd ; duchanwr, gogan-
ydd.
Girding, gyr'-ding, s. gwregysiad,
rhwymiad; gwregys.
Girdle, gyr'-dl, s. gwregys, rhwymyn,
gwasgrwym ; cengl ; amgylchedd,
amgant, cylch, cae ; sidydd ; greidell,
cradell, plangc.
Girdle-belt, gyy-d^-belt, s. gwregys
gwasg, gwregys, gwasgrwym.
Girdler, gyrd'-lyr, s. gwregysydd ;
gwneuthurwr gwregysau ; amrwym-
wr.
Gire, jeiyr, s. cylch, modxwj=.Gh/re.
Girl, gjTl, s. geneth, llangces, Uodes,
bachgenes, hogen, morwyn, morwyn-
ig, herlodes, croten, rhoces ; march.
Girlliood, gyrl'-hwd, s. genethdod, ho-
gendod.
Girlish, gyr'-lish, a. genethaidd, llangc-
esaidd, hogenaidd ; plentynaidd ;
nwyfus, chwareugar.
Girrock, gir'-ryc, «. y combig mwyaf,
momydwydd.
Girt, gyrt, .9. cengl, tengl, torgengl ; am-
fesur, cylchfesur, cwmpas; rhwym-
yn, amrwym: — v. a. gwregysu, am-
rwymo, amgylchu; amfesur:— p. p.
(Gird) gwregysedig, cengledig=CWrd-
ed.
Girth, gyrth, v. a. cenglu, tenglu=6Krt,
V. a.
Gise, jeiz, v. a. poriannu, porfelu, por-
fau.
a, fel a yi\ tad ; a, cam ; «, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn byrj; o, lion ;
GLAD
357
GLAN
Gist, jist, 8. pegwn y ddadl, y prif
bwngc mewn dadl.
Gith, gith, s. pupnr Gini, pupur yr
adar.
Gittem, git'-ym, s. ga.ioTn= Chiitar : —
V. a. gutorni, chwareu ar y gutom.
Giusto, jjcs'-to, 8. cyfamser, amser cyf-
ieuol (mewn cerddoriaeth).
Give, gif, V. rhoddi, rhoi, dodi, gosod ;
anrhegu, cyflwyno, donio ; rhadroddi;
caiiiatau, ceniadu ; peri, gwiieuthxu- ;
dwyn ; chwaiiegu, ystofi, ymroddi,
ymollwng, cilio, symmud ; dadlaith,
toddi, dadmer, dattod.
Given, gifn, p. p. (Give) rhoddedig; a
roddwyd ; ymroddedig, chwannog,
tueddol.
Giver, gif' -yr, s. rhoddwr, doniwr, cyf-
laTvn\vr, deon.
Gives, jeifz, s. pi. gefynau, hualau, lly-
fietheiriau= Gyves.
Giving, gif-ing, s. rlioddiad, rhodded-
igaeth, dodiad, doniad.
Gizzard, giz'-yrd, s. glasog, y lasog, yr
af u glas, y gropa las, glasgylla.
Glabrous, gle'-bryz, a. Uyfn, gwastad,
Uathr, gwyneblyfn ; diflew ; moel.
Glacial, gle'-shi-yl, a. ialyd, rhewUyd,
rhewedig.
Glaciate,' gle'-sbi-et, v. n. ymialydu,
ymiaeiddio, rhewi ; gwydreiddio.
Glaciation, gle-shi-e'-shyn, s. iaeiddiad,
ymiaeiddiad, rhewiad; ialydiaeth.
Glacier, glc'-shi-yr, glas'-si-yr, s. ys-
blent, ysglent, llithralpia, ysglentrew
=alprew o fiUdiroedd o faint a litkra
o benau mynyddoedd gomchel megys
yr Alpau.
Glacious, glc'-shyz, a. ialyd, iaol, rhew-
Uyd, rliewaidd.
Glacis, gle'-sus, gla-s<s'j s. Ilethrglawdd,
osglanerch, llechwedd.
Glad, glad, a. Uawen, Hon, hyfryd, sir-
iol, hyloa, dyddan, difyr, hoenus, dig-
rif : — V. ]lom= Gladden.
Gladden, glad'-dn, v. Uawenychu, llaw-
enhau, sirioli ; cysuro ; ymlawenhau.
Glade, glcd, s. Uanerch, coedlanerch,
goleule, llawnt agored, Uwynfwlcli,
coedagorfa, glasledd; ia llyfn, llyfn-
rew.
Gladen, gle'-dn, ) s: cleddyflys, cledd-
Glader, gle'-dyr, ) lys ; helhesg, hyll-
gryg-
Gladiate, glad'-i-et, a. cleddyfaidd.
Gladiator, glad'-i-e-tyr, s. ymgleddyfwr,
ymgleddyfor, ymgleddor, cleddyfwr ;
campryswr.
Gladiatorial, glad-i-y-to'-ri-yl, ) a. ym-
Gladiatory, glad'-i-e-tyr-i, ) gleddor-
ol, ymgleddyfol, cleddyfyddol.
Gladiole, glad'-i-ol, s. engraff; brwynen
flodeuog.
Gladly, glad'-U, ad. yn llawen, yn lion ;
o fodd calon, o wii-fodd; yn chwan-
nog.
Gladness, glad'-nes, s. Uawenydd, gor-
foledd, Uonder, hyfrydwch, sirioldeb,
el well.
Gladsome, glad'-sym, a. llawen, Uon,
dyddanus, difyr, gorawenus, cysur-
lawn ; llawenliaol, boddhaol ; me-
nwydus, maws.
Gladsomeness, glad'-sym-nes, 8. Uawen-
ydd, sirioldeb ; rhodi-es, hojrwychder.
Gladwin, ) glad'-wun, 3. heUiesg, hyll-
Gladwyn, j gryg.
Glair, gle'yr, s. gwyn wy ; clur, claer-
wy, glaif, ffonf wyeU : —v. a. barneis-
io ; gwynwyo, ciuro, claerolcM.
Glairy, gle'yr-i, a. cluraidd, gwynwy-
aidd.
Glaiv, glef, s. glaif, cleddyf Uafnlydan ; .
cleddyf, cledd=Glave.
Glance, glans, s. cipolwg, Uedolwg, Uet-
trem, cipdrem, trem, tremynt, taraw-
iad llygad, cij)wel, atlilwg, atlirem,
golygiad ; godywyn, Uedlewyrch ;
Uuwch, fSach, rheiddyn ; Uugem,
gloddem, Uethridem, Uethridfaen : —
V. Uettremio, cipdi'emio, godi-emio ;
cUedrj'ch, cipolygu ; bwrw trem ; pel-
ydru, paladu ; taflu, bwrw ; neidio,
picio, saetliu ; godatlu ; awgrymu.
Glance-coal, glans'-col, s. maenlo, caled-
lo, glo, glo careg, glo maen.
Glancingly, glan'-sing-li, ad. wrth f-RTW
cipolwg ; wrth daflu llettrera ; ar gip-
di-em ; ar fiys, ar gip ; yn Uettraws,
ar ysglent.
Gland, gland, s. chwaren, cUchweryn,
cUchwymen, cigfesen; mesen.
Glandage, glan'-dfj, s. mesdymmor,
mesyiyd.
Glanders, glan'-dyrz, s. Uynmeirch,
chwarenwst, clwyf y cUchwym, yr
ysgj-faint.
Glandiform, glan'-di-fform, a. chwar-
enaidd, mesenaidd.
Glandulax", glan'-diw-lyr, ) a. chwar-
Glandulous, glan'-diw-lys, ) enol, cil-
chwyrnog, chwarenaidd.
Glandulation, glan-diw-le'-shyn, s.
chwareniad, chwareniant.
Glandule, glan'-diwl, s. chwarenig, cil-
chwaren.
6, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr; y, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
GLAU
358
GLEE
Glandulosity, glan-diw-los'-i-ti, s. chwar-
eniaeth, chweryiiiaeth.
Glans, glanz, s. mesen, cneuen ; cneuen
y pidjTi ; cilchwyrnen.
Glare, gleyr, s. dysgleirdeb ; gorddys-
gleirdeb ; tywyn, llethrid, ysblander,
dysbleiniad, claerder, sylldrem ; clur,
claerwy i—v. rhyddysglaerio, teryllu,
dysgleinio, pcJydru, serenu, echdyw-
ynu, tanbeidio, seirianu ; lluchedenu,
fflachio ; sylldremu.
Glaring, gle'-riiig, a. gorddysglaer, dys-
gleiiiol, claer, llachar. Uathraid,
pleiniol, seirian, lluchedenol, ysblen-
ydd, ffloyw ; eglur, amlwg, honaid,
hysbys, cyhoeddiis; dybiyd, gwartb-
us, haerllug; dj-fnlliw, cocbliw.
Glaringly, gle'-ring-li, ad. yn rhy ddys-
glaer ; ar gylioedd.
Glass, glas, o. gwydr; gwydryn ; gx^d-
riad, glain, drych ; syllwydr ; hin-
, wydx, hinfj-nag :— a. gwydr, gwyd-
rin, gwjdrol, gwydraidd :—v. a.
gwydro, caenu S, gwydr.
Glassful, glas'-fifwl, s. gwydraid, gwyd-
rynaid.
Glasshouse, glas'-hows, s. gwydrdy,
gwydrweithdy ; ty gwydrin, ty
gwydr.
Glassiness, glas'-i-nes,' «. gwydredd,
gwydroldeb.
Glassman, glas'-myn, s. gwydrwr,
gwydvwerthydd, masnachwr gwydr.
Glassmetal, glas'-met-yl, s. gwydi'ad-
wyn, mettel gwydr.
Glasspot, glas'-pot, s. gwydrbot, todd-
bot gwydr.
Glassware, glas'-weyr, s. llestri gwydr.
Glasswork, glas'-wyrc, s. gwydrwaith.
Glasswort, glas'-wyrt, s. llyrlys.
Glassy, glas'-i, a. gwydraidd, gwydrin,
' gwydiiiw ; gloyw, trybelid ; crisial-
aidd.
Glastonbury- thorn, glas'-tn -byr-i-thorn,
s. draenen Ynys Wydrin, draenen
Ynys Afallon, draenen wen Ynys
Afallach.
Glauberite, glo'-byr-eit, s. creighalfaen,
Globerith (oddi wrth enw I. E.
Gl()ber= Glauber).
Glauber-salt, glo'-ber-solt, s. hal Glober,
halan Glober ; llysnurhalan, ufelgris
llysnur, ufelaint llysnur.
Glaucescent, glo-ses'-sent, a. golas-
w>Tdd= Glaucine.
Glaucine, glo'-sun, a. lledlaswyrdd,
llwydlasaidd, glaswyrddaidd : — s.
llwydlasnur, llwydlasain.
Glaucium, glo'-sM-ym, «. llwydlas, pabi
corniog.
Glaucolite, glo'-c6-leit, s. llwydlasfaen,
llwydlasem.
Glaucoma, glo'-co-my, s. llwydgrislyn,
llwydlaslyn, llwydgriswy.
Glauconite, glo'-c6-neit, s. llwydlasfarl.
Glaucopicrine, glo-c6-pic'-run, «. llwyd-
lasgenwyn, llwydlaschwerwain.
Glaucous, glo'-cyz, a. glaswyrdd, gwyrdd-
las, morlas, gwrmlas, glasw3m.
Glaux, glocs, s. helas, llaethlys arfor.
Glave, glef, s. gl&if=Olaif.
Glaymore, gle'-moyr, s. gleifawT= Clay-
more.
Glaze, glcz, v. a. gwydro ; cluro, glein-
olchi, claerolchi ; barneisio ; dysglein-
io, caboli, llathru : — s. clurolch, dys-
gleinolch, gwydrolch.
Glazen, gle'-zn, a. gwydraidd, gwydrin.
Glazier, gle'-zhyr, s. gwydrwr, gwydr-
ydd.
Glazing, gle'-zing, s. gwydryddiaeth ;
clurolch, gwydrolch, clur.
Gleam, gl/m, s. Uygedyn, pelydr-
yn, lluchedyn, fflach, hirell, tesyn,
rhaidd, llethrid, llugas ; dysgleirdeb,
llewyrch, ysblander, golexini:— ». n.
pelydru, tywynu, lluchedu, fSachio,
rheiddio, ffloi, dysgleirio, Uewyrchu,
efflami, llethi'ido.
Gleaming, gli'-ming, s. pelydriad, fflach-
iad, lluchediad, peleidriad, llugant,
dysgleiriad ; Uygedyn, llach, llethrid :
— a. pelydrol, fflachiol, tywynol=
Oleamy.
Gleamy, gli'-mi, a. llachar, dysgleiriol,
rheiddiol, goleufawr, pelydraidd.
Glean, gKn, v. lloffa ;— «. casgl; lloflfa;
Uofiyn.
Gleaner, gli'-nyr, s. llofiFwr ; casglydd.
Gleaning, gU'-ning, s. lloffiad, Uoffa;
casgliad ; lloffyn.
Glebe, gl*b, s. clasdix, llandir, eglwys-
dir, tir eglwys ; tywarchen, priddell,
gwerj'd, daiar; mwndir.
Gleby, gli'-bi, a. priddellog, tywarchog;
hygnwd, ffrwythlawn.
Glechoma, gli-c6'-my, s. eidral, beidiog
las, llysiau 'r gerwyn, eiddew 'r
ddaiar.
Glede, ghd, s. bod, baicud, beri.
Glee, gli, s. llawenydd, llonder, gwi,
gorfoledd, elwch, hoen ; hoeneg, di-
fyrgan.
Gleeful, gli'-flFwl, a. llawen, lion, gor-
awenus, siriol, hoyw.
Gleet, glit, s. hadlif, hadred; dyferlif,
0, fel ayivtad; a, cam ; e, hen ; e, pen; i, llid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy; o,)lon;
GLOB
339
GLOO
gdr, orawn: — v. n. dyferlifo, dyferu;
rhedeg, llifo ; hadlifo.
Gleety, glt'-ti, a. dyfeilifaidd, llifiiodd-
ol, deigynol ; hadlif ol ; crawnaidd ;
teneu, gloyw.
Glen, glen, s. glyn, dyflfryn, cwm, pant,
allmor, dul.
Gleiie, gh'n, s. llygattwll, twU y llygad;
grain, llygadrain.
Glew, glw, s. glud=G'iMe.
GUadine, glei'-y-duii, s. glyain=un o
ddefiiyddiau cyfansoddol glud.
Glib, glub, a. llyfn, yslipan, caboledig,
trybelid, llithrig ; hydro ; rhugl,
rhwydd, tafodlyfn : — v. a. dysbaddu ;
Uyfnhau, yslipanu.
Glibness, glub'-nes, s. Ujrfnder, hyUtlir-
edd ; rhugledd, parodrwydd.
Glide, gleid, v. n. Uithro, fiithio ; ym-
lusgo, eddain, Uifo :— «. llithredd, ys-
gogiad ; rhediad ; Uithrfa.
Gliding, glei'-ding, a. hyUthr, eddein-
iol, rhaglithrol.
Glimmer, glum'-yr, v. n. godjrwynu,
golewyrchu, Uedoleuo ; Uwydoleuo ;
gwawrio :— s. godywyn,llettywyn, gol-
eufer, Uedoleuni; gwawr, Uedolwg, cip-
drem ; gleinwydr, llugwydr, gloddem.
Glimmering, glum'-yr-ing, s. gouywyn-
iad ; lledlewyrch ; godrem : — p. yn
gody wynu ; gwan, pwl ; godremiol.
Glimpse, glumps, s. god3rwyn, go-
lewyrch, Uedlewyrch ; cipoleu ; Ueth-
rid, flaacli, llucheden, gwawr; cip-
oiwg, Uettrem, tremyn ; goliw -.—v. n.
ciplewyrchu, godywynu . Uedlewyrchu.
Glist, glust, s. gleinwydr, Uugwjdr,
gloddem.
Glisten, glus'-sn, v. n. dysgleirio,
llewyrchu, dysgleinio, Uuganu, Uug-
eiaio, llathru, tywynu, dysbleinio,
echdywynu, efflanu, Ueueru, serenu,
gwynygu, tanbeidio.
GUster, glus'-tyr, s. rhefrolch, Uafrolch ;
llafrelliad -.— v. n. dysgleirio= (^ toew.
Glistering, glus'-tyring, ) a. dysglaer.
Glittering, glut' -tyring, J Uachar, ys-
blenydd, Uathr, efSanol, claer, gloyw,
seirian, Uethridog, Uewyrchol, gwj'n-
ygol, dysgleiniol, tywynol, tanbeidiol ;
tanlLyd.
Glitter, glut'-tyr, s. dysgleirdeb, lleth-
rid, llugeinder, arloywder, ysblander,
glawdd, eiriander, serigledd: — v. n.
Uewyi-chu= &Zw!!e«.
Gkam, glom, v. n. son, moni.
Globard, glo'-byrd, s. magi'en, y gyfar-
wydd, goleuen, gloen. ,
Globate, glo'-bet, a. crwn, cyfrgrwn,
cronenaiddj clobynog, cynghrwn.
Globe, glob, ». crouen, cronell, pel,
pellen, clobjTi ; clob ; y ddaiar, y
byd, y daiarfyd ; Uun y ddaiar.
Globe-amaranth, gliib-am'-yr-ynth, s.
llysiau yr eiddigedd.
Globe-animal, glob-an'-i-myl, s. pelfil-
ionyn, peliilyn.
Globe-daisy, gliib'-de-zd, a. swynfri
cronollaidd.
Globe-iish, glob'-ffish, g. pelbysg, cron-
enbysg.
Globe-flower, gl6b'-fHow-yr, s. cronell.
Globose, glo-bijs', ) a, crwn, cyfrgrwn,
Globous, glo'-byz, ) cynghrwn, cronell -
og, pelaidd, peUenaidd, amgrwn,
cylchaidd, cyrfol.
Globosity, glo-bos'-i-ti, «. cryndfer,
cronenogrwydd, crwmach.
Globular, glols'-iw-lyr, a. crwn, clobyn-
aidd, clobaidd, amgrwn= O'Zotose.
Globule, glob'-iwl, «. crynyn, cronellan,
defnyn.
Globuline, glob'-iw-lun, s. crjmynain=
defnydd alwynaidd a flFurfia grynynau
gwaed a llysiau.
Globuious, glob'-iw-lyz, a. crynynol,
crynynog; CTwn=fj/lobo8e.
Globy, glo'-bi, a. crwu, cyfi-grwn, clob-
ynaidd.
Glochidiate, gl6-cid'-i-et, a. camholltog,
holitfachog. [blodau.
Glome, gliim, a. crynben, pen crwn
Glomerate, glom'-yr-et, v. a. pellenu,
twysgo, clobynu, cydgrynhau : - o.
clobynaidd, twysgol; peUenedig.
Glomeration, glom-yr-e'-shyn, s. pellen-
iad, sypyniad, clobyniad; twysg,
pellen.
Glomerous, glom'-yr-yz, a. peUenaidd,
twysgaidd, clobynog, twysgedig.
Gloom, gkwm, s. caddug, gwyU, tywyll,
hudd, tywyUni, tywyllwch, cudd,
mwrllwch, duedd, gwriti, arddwll,
gosgel, muchiant ; prudd-der, athrist-
wch, ansirioldeb, tiymfryd, prudd-
glwyf, tawedogrwydd, blyngedd, sor-
iant; erchylldod.
Gloomely, gW-mi-li, ad. yn dywyll;
yn brudd ; yn erchyU.
Gloominess, glMZ-mi-nos, a. caddug,
tywyUwch= Gloom.
Gloomy, gW-mi, a. caddugol, tywyll,
hudd, du, cymmylog, aneglur, gwrm,
gel], dulwyd, flryU, gosgel; prudd,
athrist, anhylon; aa-ddilfrych ; sur,
^arug.
«, llo; u, dull; tv, swn ; w, pwn ; y, yr; f, fel tsh; j, John ; sh, fel s yp eioieu; f.xel.
GLOS
360
GLUM
Glore, glojT, s. brasder.
lorification, glo-ri-flS-ce'-shyn, s. go-
goneddiad.
Glorify, glo'-ri-ffei, v. a. gogoneddn ;
moU, clodfori, addumo, mawrhau,
dyxchafu, anxhydeddu.
Glorious, gl6'-ri-yz, a. gogoneddus, go-
goned; myg, moliannus, molediw,
anrhydeddus, enwog, clodfawr, ar-
dderchog, godidog, ffaw, iesin.
Glory, gl6'-ri, s. gogoniant ; anrhydedd,
mygredd, ardderchogrwydd, clod,
mawl, canmoliaeth, urddas, edmyg,
gwychedd, ysblander, dysgleirdeb : —
V. n. ymogoneddu ; yinfirostio, ymor-
foleddu, bostio; ymfawrygu, llawen-
■ hau, balchio.
Glorying, gl6'-ri-ing, s. ymogoneddiad,
ymogoniant, gorfoleddiad ; ffrost, gor-
foledd.
Gloss, glos, s. caboledd, dysgleirdeb,
Uewych, dysgleiridra, tywyn, arlath-
redd, glawdd, gran ; gwynebliw ;
eglurhM, esboniad, amodiad, egluriad,
deongUad, agoriad, sylwad, agornod ;
gau esboniad, rhithddeongliad ; Uiw :
— V. caboU, arlathru, dysgleinio, granu;
claerlyfnu ; lliwio, barneisio, cluro ;
esbonio, egluro, deongli, arnodi; ffug-
esbonio; bychanu, lleihau; cyfrwys-
nodiadu.
Glossagria, glos-e'-gri-y, «. fflameg y
tafod ; tafodchwydd.
GlossaJgia, glos-al'-gi-y, s. tafodwst,
dolur tafod.
Glossarial, glos-se'-ri-yl, a. eglurhaol,
esboniol, deongiiadol ; geireglurol, eg-
luriadurol.
Glossurist, glos'-yr-ust, s. eglvirwr, es-
boniwr, arnodiadur, nodiadur, deong-
Iwr.
Glossary, glos'-y-ri, s. egluriadur, geir-
nodiadur, geirnodyr, amlygiadur, geir-
egluryn ; geiriaduryn, geirlyfr.
Glosser, glos'-yr, s. eglurwr, arnodied-
ydd, deonglwr, esboniwr ; cabotydd,
arlathrwr, llugeiniwr.
Glossiness, glos'-i-nes, s. caboledd, dys-
gleirdeb, arlathredd, claerder, Uug-
einedd, -wyneblyfnder.
Glossographer, glos-og'-ry-ffyr, s. arnod-
iadur, eglurydd, esboniwr, nodiedydd;
geirddeonglwr, geimodiedydd ; geir-
lyfrwr.
Glossography, glos-og'-ry-ffi, s. esbon-
iadaeth, nodiaduriaeth, geirnodiad-
aeth, arnodiadaeth, geiryddiaeth.
Glossology, glos-ol'-o-ji, «. geiregluEeg,
geirddeongleg, amodiadeg; amodiad-
au, esboniadau, sylwadau eglurhaol;
tafodeg.
Glossatomy, glos-at'-6-mi, s. tafottrwcli,
difyniaeth y tafod.
Glossy, glos'-i, a. dysglaer, Ilatlir, cabol-
edig, claerlyfn, ysblenydd, granas,
gloywlyfn, llugeiniol.
Glottis, glot'-us, s. beudag, agoriad y
breuant.
Glove, glyf , s. maneg, amlaw ; dymfol,
llawegen : — v. a. amlawio ; gwisgo
menyg am.
Glow, glo, V. n. gwyniasu, terwynu,
tanbeidio ; brydio, poethi, greidio,
angerddu ; llosgi, gwrido, gwridgoclii,
ymlosgi ; ty wynu, dysgleirio, lle-
wyrchu, goleuo, Ueuferu; ffrochi,
flfromi : — s. gwynias, twymias, ias ;
gwrid, cochni; rhuddel, glawdd;
gwres, craid ; ennyiifa ; tewynder.
Glowing, glo'-ing, a. gwynias, poethias,
terwyn, tanlliw, Uachar, coch, gwrid-
og, gloywgoch ; brwd, creidiol, claer-
boeth ; claer, dysglaer ; gwyrenig.
Glow-worm, glo'-wyrm, s. magien, ma-
geien, y gj'farwydd, goleuen, gloyn.
Gloze, gliiz, V. n. gwenieithio, truthio,
glafru, sidanu ; cynffonloni :— «. gwen-
iaith, truth, glafr.
Glozing, glo'-zing, 8. lliwiad, cluriad,
geuwedd.
Glucic, gW-sic, a. melusig, chweg.
Glucic-acid, gW-sic-as'-ud, s. sur mel-
usig.
Glucine, glV-sun, s. perddelidnur, per-
ddelegrid, egrid perddelid.
Glucinium, glw-sun'-i-ym, s. perddel-
id.
Glue, glw, s. glud, ysgrawling, yslaw-
ring, ysgroling, asgloring : — v. a.
gludio, ysglawiingo, asgrolingo, ys-
gloringo ; uno, cyssyUtu, cydio, asio.
Gluey, gW-i, a. gludiol, gludiog, ys-
glawringaidd, asgrolingol ; gwydii,
glynol, hylud, teng, glud.
Glueyness, gW-i-nes, s. gludedd, glud-
iogi'wydd, ysgroUngrwydd ; gwyd-
nedd.
Glueish, gl«/-ish, a. gludaidd, gludiol,
ysgrolingaidd ; gwydii, hylud.
Glum, glym, a. anhylon, diserch, cuch-
iog, saxug, prudd, sur, tawedog: — *.
gwg, cuwch, saiTigrwydd i—v.n. gygn,
cuchio, sarugo.
Glumacious, glw-me'-shyz, a. uslenog,
rhuchiog, hosanog ; usog, masglog,
• plisgiog; cibaidd; hadwisgiog.
, fel a yn tad ; a, cam ; e, heo ; e, pen ; i, Hid; i, .dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
GLYP
361
GNOM
Glume, glwm, g. uslen, us, .plisg, cib,
hadwisg.
Glummy, glym'-i, a. sarug, sarig, an-
hylon, gygua, cuchiog ; tywyll, cadd-
ugol, erch.
Glnt, glyt, t'. n. glythu, traflyngcu,
gwangcio, cegio, safneidio, gorlenwi,
secu, gorlwytho, alaru ar ; bolera :—
a. traflwngc, aafnaid ; gormodedd, ar-
ddigonedd, gwala ; gwangc, llaiiw.^
Gluteal, glw/'ti-yl, a. ffolenaidd, fifolen,-
ol, clunol, morddwydaidd.
Gluten, ghtZ-ten, s. gludain, tyflud;
glud.
Glutinate, ghc'-ti-net, v. a. gludio, ys-
grolingo, asgorlingo ; cydludio ; cyd-
io.
Glutination, glw-ti-ne'-shyn, s. gludiad,
ysgrolingiad, cyngludiad.
Glutinative, glvy-ti-ue-tuf, a. gludiog,
cydludiol; gwydn, teng, glud.
Glutinosity, glw-ti-nos'-i-ti, ) s. glud-
Glutinousness, gl«/-ti-nyz-nes, ) edd,
gludiogrwydd, hyludrwydd, cynglud-
edd; gwydnedd, tengrwydd.
Glutinous, glw'-ti-nyz, a. gludiog, hylud,
gwydu, glynol, ysgrolingaidd.
Glutton, glyt'-tn, s. glwth, glythwr,
gwangciwT, ge"vvai, rhemmyth, Uawc-
iwr, bolrythwr, cegwr, traf oliwr, gor-
fwytiiwr, bolgi.
Gluttonize, glyt'-tn-eiz, v. n. glythu,
glythinebu, gwangcio, hopranu, bol-
era, ymdoiiwytho, wttresa, gloddesta.
Gluttonous, glyt'-tn-yz, a. glwth, glyth-
ig, bolrwth, ceuLrwth, gwangcus,
glythog, rhwth, bwyteig, rheibus,
barus.
Gluttony, glyfc'-tn^i, s. glythineb, glyth-
ni, bokythi, gnwth, gwangc, rhythni.
Glyceria, gli-si'-ri-y, s. perwellt, chweg-
lys.
Glycerine, glus'-yr-un, a. chwegnur,
melusnur=dansawdd melus brasder
ac olew.
Glycerule," glus'-yr-iwl, s. chwegnur-
sawdd.
Glycicall, glua'-i-col, s. glysugr, chweg-
lud.
Glycyrrhiza, glus-i-rei'-zy, «. gwylys,
chweg-wraidd, per-wraidd.
Glyn, glun, s. glyn, dyffryn=G'?€n.
Glyph, gluff, «. tlysgaS, addumwni,
cerfwm.
Glyphic, gluflf-ic, s. arwyddlun, bathain.
Glyptic, glup'-tic, a. Uuniog ; geinrifiol.
Glyptics, glup'-tics, s. gemgerfiaeth,
gemgrifiadaeth, gemgerfiad.
Glyptodon, glup'-to-don, s. cerfddeint-
iog:— pi. cerfddeintogion ; glyfddod-
yn=math ar greadur cymmaint ag
ych, sy'n awr wedi diflanu.
Glyptography, glup-tog'-ry-ffi, s. gem-
gerfeg, gemgrifeg, cerfemofyddiaeth.
Gnaphaiium, na-flfe'-li-yiii, s. edafeddog,
yr edafeddog.
Guar, nar, ) v. n. chwymu ; grymial,
Gnarl, narl, f rhemial, giyngian,
grwytho, dysgymu,ysgyTnygu;rhochi,
grwgnach, grydwst.
Gnarled, narld, a. cygnog, clymog.
Gnash, nash, v. rhingcian, ysgyrnygu,
esgyrnygu ; ymddanneddu ; rhingcian
dannedd ; clecian, -grillian ; grymial,
chwyrnu.
Gnashing, nash'-ing, s. rhingciad, rhingc-
ian, ysgymygiad, ymgnoad.
Gnat, nat, s. gwibedyn, gwybedyn,
- gwiban, ednogyn, piw, cylionyn : —
pi. gwibed, gwybed, gwyddbed, piw-
iaid, cylion.
Gnat-flower, nat'-fflow-jrr, s. gwibedlys,
ceineiiian, blodyn y gwenyn.
Gnathostoma, na-thos'-tii-my, s. pi.
manteneuod=math ar gyllafilod.
Gnatsnapper, naf -snap-yi-, s. gwibedog,
gwibedysydd, gwibedgipiwr=math ar
aderyn.
Gnatwonn, nat'-wyrm, s. gwibedbryf .
Gnaw, no, v. cnoi, deintio, dygnoi, cnof-
ain, amgnoi; difa, ysu, treulio; ym-
gnoi ;' gofidio.
Gnawer, no'-yr, s. cnowr, damgnowr;
yswr, treulydd.
Gnawing, no'-ing, 8. cnoad, deintiad,
cnofa ; ysiad : — p. cnoedig ; yn cnoi ;
gan gnoi.
Gneiss, neis, s. haenithfaen.
Gnome, nom, s. tudelfod=bod dychym-
mygol a breswyUa ranau tiifewnol
y ddaiar.
Gnomical, nom'-i-cyl, a. arwireddol,
gwirebus, bjrreiriog, doetheiriog.
Gnomiometrical, nom-i-o-met'-ri-cyl, a.
mynagfesurol, dangosfydrol.
Gnomology, niJ-mol'-o-ji, s. arwii^awn,
direbioneg, arfyfyrgrawn=ca8gliad o
arwireddau ac adfyfyrion.
Gnomon, no'-mon, ». mynegfys, dangos-
eg, mynegai ; bys doial ; pin.
Gnomonic, no-mon'-ic, if a. orfyneg-
Gnomonical, no-mon'-i-cyl, ) ol, awrfy-
negol, heulfynegol.
Gnomonics, no-mon'-ics, s. orfynegiaeth,
heulfynegiaeth, heuloriaeth, myneg-
^saeth, deialyddiaeth.
o,Uo ; u, dull; w, swu; w, pwn; y, yr; ;, fel tsh; j, John; sb, fel s yn eisieu ; 4H|L
GOBE
362
GODM
Gnostic, nos'-tic, s, Gwybedydd, Gwyb-
odydd, Gnosticiad : — a. Gwybodig,
Gwybodyddol.
Gnosticism, nos'-ti-suzm, «. Gwybed-
yddiaeth, - Gwybodigaeth, Gnostic-
iaeth.
Gnu, viw, nw, s. bualfarch=anifail
Affricanaidd yn cyfranogi o natur yr
ych, y march, a'r hydd.
Go, gij, V. n. myned, cerdded, rhodio,
symmud, trodio, ysgegi, cychwyn,
hyntio, ymdeithio, ymlwybro, tram-
wy, troi, elu, eddu, eddain, athu,
neithio, pasio ; dyf od ; ymroddi ;
cyrhaedd, ymestyn.
Goad, god, s. ierthi, irai, garthon, her-
iai, iaiih, swmbwl, swmwl, gwialen
alw, erwydden alw, cymhellai, iar : — j
V. a. symbylu, syinlu, pigo ; annog,
dirio, cymlieU, gym, syniglo.
Goal, gol, s. gaJ, g'wyal, gwyalfan,
cyrchnod, cyich, y nod, y marc ;
eithafnod ; dyben, amoan ; cychwyiifa.
Goar, goyr, s. gwaed; cwysed=(T'or'e.
Goaring, go'-ring, a. cwysedaidd^
Gwing.
Goat, got, s. gafr, Uwdn gaf r ; llill, Uill-
en, gid, giten, gafren, giden, cidws,
cidysen :—pL geifr.
Goat-chaffer, got'-faff-y^ s. gidchwilen.
Goatfish, giit'-flash, s. giabysg, gafrbysg.
Goatherd, got'-hyrd, s. bugail geifr.
Goatish, giit'-ish, a. gafraidd; mws,
drewliyd; aidj.ad, tryfchyll, nwyfus.
Goat-moth, giit'-moth, s. gafrwyfyn.
Goat's-beard, gots'-biyrd, s. barf jt
" afr.
Goatskin, giit'-scin, s. croen gafr.
Goat's-rue, gots'-rw, s. gorddawn yr
afr, torwenwyn yr afr, rhut y geifr.
Goat's-stones, giits'-stonz, s. pi. gafr-
eirin ; baldar ; tegeliiau.
Goat's-thorn, gots'-thom, s. rhafnwydd.
Goatsuckei-, gots'-syc-yr, «. y rhbdor, y
rhodwr, aderyn y droell, gidsugnydd;
br&n nos, dylluan y rhedjTi.
Goatwort, got'-wyit, s. llysiau'r gym-
malwst, troed yr afr.
Gob, gob, s. tamaid=(?o66c<.
Gobbet, gob'-et, s. tam, tamaid, cwlff,
chwalft, llaprwth, safnaid, cnwff;
talp, telpyn, difyn, demyn ; genau :—
V. a. traflyngcu, llyngcu yn foch-
Ivythi.
Gobble, gob'-bl, v. traflyngcu, cegu,
gwangcio, llawcio ; safneidio ; cryg-
leisio, llei.sio fel twrci.
Go-between, go'-'bi-twin, g. cyfryngydd,
cyfiyngai, rhyngfynedwr ; rhyngfas-
nachwr.
Goblet, gcb'-let, «. cwpan, mail, carfen,'
cawg, gorflwch, godard, ffiol, cib.
Goblin, gob'-lun, s. coblyn, ellyll, gwyll,
bwgan, bwbach, bwci, gwagysbryd,
drychiolaeth, lledrith, elff, un o'r
tylwyth teg.
Gobonated, go-bo'-ne-ted, p. p. tam-
eidiog, tamranog.
Gobone, go-bon,' ) a. britheiliog, brith-
Gobony, go-bo'-ni, ) ymylog.
Go-by, go'-bei, s. mynediad heibio ;
gocheliad; ymdro, mwysdro, hud,
som.
Goby, go'-bi, ) a. gwyniad; y
Gobious, gob'-i-yz, j gwyniad.
Go-cart, go'-cart, s. gogart, car cerdded;
cart bach, chwareufen plentyn.
God, god, s. Duw ; Ion, lor, Naf, Ner,
Oeli, Dofydd, Duw lor, Duw Naf;
dyw, duw, dwjf.
Godchild, god'-9eild, «. plentyn bedydd.
God-daughter, god'-do-tyr, s. merch
fedydd.
Goddess, god'-es, s. duwies, dwywes ;
dwyfen, dwyfes, angyles, elen.
Goddess-like, god'-es-leic, s. duwiesaidd,
elenaidd.
Godfather, god'-ffa-ddyr, s. tad bedydd,
aUdraw, alidad: — v. a. aUdrawu, aU-
dradu; tadmaethu.
Godhead, god'-hed, s. duwdod, duwdeb ;
dwj foldeb, duwindeb, duwiolaeth ;
duw, dwyf, duwies.
Godless, god'-les, a. didduw, annuw;
heb Dduw ; annuwiol'; aiiflFyddol, di-
gred, drwg, ysgeler.
Godlessneas, god'-les-nes, s. annuw-
iaeth, didduwiaeth ; annuwioldeb, au-
nuwiokwydd.
Godlike, god'-leic, a. duwiaidd ; fel
Duw ; dwyfol ; dwyfolaidd, duwiol-
aidd, dwywol, duwiol ; ardderchog.
Godlikeness, god'-leic-nes, «. duweidd-
i-wydd ; dwyf oldeb, dwywoldeb, duw-
inrwydd ; duwdebygrwydd.
Godliness, god'-li-nes, «. duwioldeb,
duwiolrwydd, dwyfoldeb, duwgarwch,
duwiolfryd, duwiolfrydedd.
Godhng, god'-lLng, s. duwyn : — pi. duw-
iach. ,
Gody, god'-li, a. duwiol; dwyfol;
crefyddol, duwgar, duwiolfryd, duw-
iolfrydig, parchedig:— od. yn dduw-
iol ; yn grefyddol.
Godmother, god'-mydd-yr, s. mam
fedydd, aJldrawes, eUdrewen.
a, I^Byo ta«l; a, cam; e, Uen ; e, pea; >, Did; i. dim, o, tor, oud ei sain yn hwy ; o, lion
GOLD
363
GONF
I Oodroon, god-rton', «. gwrthrigol, gwrth-
sylch.
'Crodsend, god'-send,«. rhodd Duw,dwyf-
anrheg ; ffawdd, cynrabad, coelferth,
mattynged.
Godship, god'-ship, s. duwdod, duwdeb ;
duwiaeth, duwiolaeth.
Godson, god'-syn, x. mab bedydd.
Godspeed, god'-spid, s. Buwyn rhwydd;
hawddammor, llwyddiant.
God's-penny, gods'-pen-i, s. ceiniog fri-
duw, ceiniog ernes, ceiniog arddelw.
Godwit, god'-wut, s. rhostog.
Goer, go'-yr, s. inynedydd, cerddedwr ;
troed, ped.
Goethite, go'-i-theit, s. gethfaen (oddi
wrth enw Getlii=G'oei'A€)=math ar
ddelidfaen.
Gog, gog, s. brys, ifull, firwst.
Goggle, gog'-gl, V. n. llygadwibio, rhongc-
ian, darsyllu, alldremu, llygadrythn :
— a. llygadf awr, llygadrwth ; tremiol,
teryll, gwibiog : — s. llygadrythiad,
llygattreigl.
Goggle-eyed, gog'-gl-eid, a. Uygadfawr;
Uygattraws ; Uygadwibiog.
Goggles, gog'-glz, s. pi. dadgamwelion,
gogelion; mygydau.
Going, go'-ing, s. mynediad, cerddediad ;
trawd ; ymadawiad, edfynt, ebri ;
tramwy ; ffordd, llwybr, hynt, rhawd ;
buchedd, j'marweddiad ; beicliiogi ;
gomchwyliaeth ; camrau, traed.
Goitre, goi'-tyr, s. brefantchwydd,
breuancKwydd, brefantlwg.
Gola, go'-ly, s. tonfolden, tonaddum.
Gold, gold, s. aur, eurliw : — a. euraid,
euraidd, eurin, eurol.
Goldbeaten, gold'-b*-tn, a. goreurog,
eurdde, goreuredig.
Goldbeater, gold'-bi-tyr, s. eurddalenydd,
eurdduliwr. [ig.
Goldbound, gijld'-bownd, a. eurgylched-
Golden, g()l'-dn, a. euraid, euraidd,
eurog, eurol ; melyn, eurwedd, eur-
liwiog; eur-.
Golden-cups, gol'-dn-cyps, s. egyllt,
crafangc y fr&ii, troed y ii&n ; egyllt
cnap-wraidd, blodau yr ymenyn.
Golden-eye, gol'-dn-ei, s. llygad aur,
hwyad iygad aur.
Golden-lungwort, gol'-dn-lyng-wyrt, s.
heboglys y muriau, murheboglys.
Golden-maidenhair, gol'-dii-me-dii-heyT,
J. eurwallt y forwyn, gwallt y ddaiar.
Golden-mouse-ear, gol'-dn-mows-iyr, a.
blewyiiog, torllwydig, torllwyd, heb-
oglys torllwyd.
Golden-pheaeant, gol'-dn-flfez-ynt, *.
eurgoediar, y goediar aur, gwyddiar
Seina, coediar Catai.
Golden-rod, gol'-dn-rod, g. eurwialen,
eurialen, melyneuraid, melyneuraidd.
Golden-rodtree, gol'-dn-rod-tri, s. eur-
ialwydden.
Golden-samphire, gol'-dn-sam-ffyr, s.
cedowys sugol, sampler y geifr, sam-
Shir y geifr.
den-sasifrage, gol-dn-sac'-si-fiTej, «.
eglyn.
Golden-thistle, gol'-dn-thus-sl, s. eurys-
gall : - sing, eurysgallen.
Golden-tressed, gol'-dn-trest, a. eurgud-
ynog.
Golden- winged, giil'-dn-wingd, a. eur-
adeiniog, eurasgellog.
Goldhnch, gold'-ffunsh, s. pingc, telor,
peneuryn, eurlinosen, gwas y seiri,
eurbingc, eurasgell. [iwr.
Goldfinder, gold'-ffein-dyr, s. eurgaffael-
Goldfish, gold'-ffish, s. eurbysg.
Goldhammer, gold'-ham-yr, s. melyn yr
eithin, llinos felen.
Golding, giil'-ding, s. afal eurlliw, eur-
' liwyn."
Goldlace, gold'-les, a. eurysnoden, ys-
noden aur, eursider.
Goldleaf, gold'-Hff, s. eurddalen.
Goldless, gold'-les, a. diaur.
Goldney, gold'-ni, s. eurben, banwes, y
pysg eurben.
Gold-pleasure, gold'-plezh-yr, s. cydlin.
Goldsolder, gold'-so-dyr, s. eursodyr.
Goldsize, gold'-seiz, s. euiiud, goreurlud.
Goldsmith, gold'-smuth, s. euiych, eur-
ydd, gof aur ; arianydd.
Goldthread, gold'-thred, s. euredaf, eur-
edafeddog.
Goldwire, gold'-wei-yr, s. eurwyfr,
gwyfr aur.
Goldylocks, gol'-di-locs, s. peneuraid.
Golf, golff, s. golffaeth=math ar chwar-
eu Sl phel a phastwn.
Goloe-shoe, gii-lo'-shw, s. aresgid.
Gome, gom, a. echelsaim, iraid echel,
saim troell, huddygl.
Gomphosis, gom-ffo'-sus, s. gwadalgnaw-
iad, cnawiad anysgog y dannedd.
Gomphrseena, gom-ffri-i'-ny, a. llysiau
yr eiddigedd.
Gondola, gon'-do-ly, s. hirfad, hirgweh.
Gone, gon, p. p. {O'o) wedi myned; »
aeth ; coUedig ; neithiedig ; trengedig ;
wedi marw.
Gonfalon, gon'-fly-lon, a. Uuman, baner,
baniar, penwn, penon.
«, llo; u, dull; w, sw;i; vi, pwD; y, yr; $, fel tsb; j, John; sli, fel s yu eisieu; z, mL
GOOD
364
GORD
Goniometer, gon-i-om'-i-tyr, s. elinfesur,
eliniadur, elinfeidyx.
Gonophore, gon'-o-floyr, s. brigergawd,
brigergyfod. '
Gonoplax, gon'-o-placs, s. pi. pedry-
grestiaid.
Gonorrhea, ) gon-o-ri'-y, s. hadred, bad-
GonoiThoea, ) lif.
Good, gwd, a. da, daionus, mad, iawn ;
madain ; teg, buddiol, llesol, defnydd-
iol; cyfleus ; gwiw, addwyn, cyf add-
as ; cyflawn ; medrus, pared, rhagor-
ol; moesol; cryn, swrn ; cadarn, saf-
adwy :— «. da, daioni, madedd ; budd,
lies, Had, lles^d, mantais, U-wyddiant,
ced, elw : — ad. da, yn dda, purion ; o'r
goreu ; yn iawn, yn wych :—in. pur-
ion ! da ! wel ! o'r goreu ! da iawn !
Goodbreeding, gwd-bri'-ding, s. moesau
da, hyfoesedd, moesgarwch, bonedd-
igeiddrwydd, dysg a bonedd.
Good-by, J gwd-bei', ad. bj'dd wych, yn
Good-bye, j" iach ; rhad Duw amafc ;
nawdd Ion arnat ; Duw 'n borth i ti ;
porth Duw iti : —pi. byddwch wych.
Goodconditioned, gwd-con-disli'-ynd, a.
moesol, moesgar, moddgar ; da ei
foes ; gwych ei helynt.
Good-day, gwd-de', s. dydd da ; dydd da
i chwi ; dydd da iwch, dydd dawch.
Good-feUow, gwd-ffel'-6, s. glAn gydym-
aith ; cyfaddachwr, cydfydwr : — v. a.
meddwi, brwysgo.
Good-friday, gwd-firei'-de, a. Dydd
Gwener y Croglith,
Good-humour, gwd-hiwy-myr, s. hwyl ;
tymmer lawen ; Uawenfryd, bodd.
Goodlack, gwd -lac, in. gwae fi ! och fi !
o'r anwyl !
Goodless, gwd'-les, a. didda, heb fodd-
ion.
Goodliness, gwd'-U-nes, s. tegwch,
harddwch, prydferthwch, diUynder;
gweddusrwydd.
Goodly, gwd'-li, ad. yn rhagorol, yn od-
idog, yn ardderchog :— a. hardd, teg,
prydferth, tlws, glan, cain, Uuniaidd,
gosgeddig; hyfiyd, hofif; godidog;
dillyn ; hyf ad.
Good-manners, gwd-man'-yrz, s. pi.
moesau da ; moesgarwch, boneddig-
eiddrwydd, ceiiifoes ; medrusrwydd.
G-ood-morning, gwd-mor'-ning, ) s. bore
Good-morrow, gwd-mor'-o, ) da ;
bore da i chwi, bore da, iwch, bore
dawch.
Good nature, gwd ne'-9yr, s. natur dda;
hynawsedd, rhadlonedd.
Good natured, gwd ne'-^yrd, a. hynaws,
tirion ; da ei natur.
Goodness, gwd'-nes, s. daioni, madog-
rwydd, addwynder; rhinwedd, tru-
garedd, hynawsedd ; caredigrwydd ;
addfwynder.
Good-now, gwd' -now, in. da di ! da
chwi ! tynged dda i ti ! atolwg ! ad-
olwyn !
Goods, gwdz, s. pi. da, daoedd ; dodrefn ;
nwyddau-; moddion ; golud ; cyfoeth,
da byd ; alaf, eiddo ; pethau.
Goody, gwd'-i, s. gwreigdda, gwreigan.
Googings, gn-j'-ingz, s. pi. Uawgryfasau,
llawddalion=math ar fachau i ddal
llyw llong.
Goomty, gwm'-ti, a, ystumiog, dolenog
(fel afon).
Gooroo, gm'-w, s. athraw Hindwaidd,
gwrw.
Goosander, gws'-an-dyr, s. hwyad ddan-
neddog.
Goose, gws, s. gwydd, Uwdn gwydd ;
Uyfnyr, llyfniadur, Ueddyr, gwydd
diUedydd, haiam teiliwr.
Gooseberry, gwz'-ber-i, s. grwysen, eir-
inen Mair, gwj'fonen, eiiinen j)erth
eurddrain ; grwyswydden, eurberth.
Gooseberryfool, gwz-ber-i-ff«.'l', s. grwys-
fwyd, grwysfysg, grwysfysgedd.
Goosecap, gws'-cap, s. flwlcyn, hurth-
gen, llob, gwydd o ddyn, cadafael.
Goose-corn, gM's'-com, s. troellgoryn.
Goose-foot, gios'-ffwt, s. troed yr wydd.
Goosegrass, grcs'-gi'as, s. cynghafan,
gwlydd y pertlii, gwlyddyn carw, Uys-
iau 'r hidl.
GoosequiU, gws'-cwul, s. pluen gwydd,
asgell gwydd, bon asgeU gwydd ; plu-
bin gwydd.
Goosery, gw^-syr-i, «. cut gwyddau,
ffrongc gwyddau.
Goosetongue, gws'-tyng, s. dystrewlyB,
ystrewlys, tafod yr wydd.
Goosewing, gios'-wing, s. gwyddaden^
adain gwydd=math ar hwyl.
Gopher, go'-fifyr, s. gopher=milyn o
faint y wiwer ; Gopher, coed Gopher.
GorbeUied, gor'-bel-ud, a. cestog, boHog,
boldwn, torstain, potenog.
Gorcock, gor'-coc, s. cochiad, ceUiog coch
y grug, coch y grug, ceiHog coch y
mynydd.
Gorcrow, gor'-cro, s. breuan.
Gordian, gor'-di-yn, a. dyrys, aslxas,
annattodol.
Gordian-knot, gor'-diyn-not, s. cwlwm
annattod, dyiysglwm.
a, fel a 711 tad; a, cam; e, hen; e, pen ; i, Hid; i, dim; 0, tor, ond ei aain yn hwy ; o, Hon;
GOSP
365
GOAT
Gore, goyr, «. g6r, gwyar, gwaed, crau ;
gorwaed, ceul'waed ; baw, llaid ; cwys-
ed, llain ; lleinddam, llain daii'cor-
nel :— v. a. comio ; cyrchu ; liwylio ;
gwanu, pwyntio ; gwaenadu.
Gorge, gorj, s. ceg, llwngc, breuanfc, com
gwddf, sefnig, com pori ; crom-
bil; goslef ; cegaddum:— v. lljaigcu,
traflyngcu, gwangoio, llawcio, bol-
rythu; gorllenwi, dyslyngcu, cestu;
ymljiihu, ymddyfoli; ymbortni, ym-
besgi.
Gorgeous, gor'-jyz, a. dysglaerwych,
claerwyn, hardd-wych, hoyTvych,
g^vych, diliyn, gwymp, ysblenydd,
cain, teg ; mawreddig, godidog.
Gorgeousuess, gor'-jyz-nes, s. gorwj'ch-
der, claerwycbedd, hoywder, pefri,
ysblander gwisg ; mawreddogrwydd.
Gorgerin, gor'-gyr-un, s. pilergeg, ceg
colofn.
Gorget, gor'-jet, s. cegwisg; broneg,
/ bronfoU, dwyfroneg ; mynyglwisg ;
maenddeotyT=ofFeryn maendrychu.
Gorgon, gor'-gon, s. anghenfil, gwrthfll,
erchon, hyllbeth ; Gorgon : — a. er-
.chyll, hyll, echrys, anglienfilaidd ;
Gorgonaidd.
Gorgonian, gor-go'-ni-yn, a. erchoiiaidd
^= Gorgon, a.
Goring, gor'-ing, s. comiad, gwaniad,
brathiad, gwin, hwylgwysed : — a.
cwysedaidd ; ar lun cwysed.
Gormand, gor'-mynd, «. glythwr,
gwangciwr, gewai, rhemm'wth, tra-
foliwr, lUwciwr, gorfwytawr, bolgi.
Gormandize, gor'-myn-deiz, v.n. glythu,
gwangcio, bolrythu, cestio, ymdor-
Iwytho, wttresu, gloddesta.
Gormaiidizer, gor'-myn-dei-zyr, s. glyth-
inebwr = Gormand.
Gorse, gors, «. eithin, aith, aeth : —
sing, eithinen.
Gory, goi"'-i, a. gwyarllyd, creidyd,
gwaeSyd, gorllj'd; llofraddiog, creu-
gar ; deufwaog, deudaleithiog.
Goshawk, gos'-hoc, «. gwyddwalch, heb
og Mai-thin. [fechan.-
Gosling, goz'-ling, s. gwyddan, gwydd,
Gospel, gos'-pel, s. efengyl; coelfain,
llawenchwedl ; newydd da, newydd-
ion da -.—v. a. efengylu ; efengyleidd-
io= Gospelise.
Gospelize, gos'-pel-eiz, v. a. efengylu,
pregethu yr efengyl.
Gospeller, gos'-pel-yr, s. efengylwr ;
efengvlydd = canlynwr y diwygiwr
Wicliff.
Goss, gos, s. eithin m&a, Uawr-eithin.
Gossamer, gos'-sy-myr, s. gwawn, gos-
jrmerth ; eurwawn.
Gossamery, gos'-sy-mer-i, a. gosymerth-
ol; gwawnaidd; llymsi, disylwedd,
gwagsaw.
Gossip, gos'-up, §. clecai, clepai, cleb-
ren, chwedleuwraig ; Uolen, chwal-
dodes, pepren ; gorsedd-wraig ; siar-
adydd, chwaldodydd ; cyfaddachwr,
cydfydwr, dec, clap, siaradach,
clingcwm, chwaldod, debar, Uol,
sibrwd -.—v. a. cleca, clebran, clepian,
gwersa, chwedla, gwagsiarad, ym-
gomio, baldorddi, ofersiarad.
Gossypium, gos-sup'-i-ym, s. cotwm ;
cotymwydd.
Gosting, gos'-ting, s. gwreiddrudd, madr.
Got, got, \p. p. (Get) caffaeledig ;
Gotten, got'-tn, ) ennilledig, meddian-
nedig ; wedi ei gael.
Goth, goth, s. Gothiad, Goth, Gothyn ;
anwariad, barbariad, anfoesog, an-
waryn.
Gothamist, goth'-y-must, s. ffwlcyn,
symlyn, doethyn, un o ddoetlxion
Gotham.
Gothic, goth'-ic, a. Gothig, Gothaidd ;
anwar, barbaraidd, trwsgl, hen : — s.
Gothaeg, iaith y Gotliiaid.
Gothicism, goth'-i-suzm, s. Gothiciaeth ;
priodwedd Gothig, anwaredd, trysgl-
edd.
Gouge, gwj, s. ceugyn, ysgeueg, c;^
llwy ; gaing gau. ,
Gouge, gwj, V. a. ceugynio, ysgeuo, ys-
geuegu, cafnu.
Goujeers, gV-jiyrz, s. y frech fawr, y
frech ffreinig ; anlladwst.
Goulard' s-extract, gw'-lardz-ecs-tract,
s. deawd Gowlard, alldra Gowlard,
plymdaeth, plymaUdra, eUdaeth
! plwm.
Gourd, gwyrd, s. cicaion, palm Crist,
pwmpel.
Gourdiness, gor'-di-nes, s. marchgoes-
chwydd.
Gourmand, gw/yr-mynd, s. glythwr=
Gormand.
Gout, gowt, s. cymmalwst, troedwst,
clef yd y cymmalau.
Gout, gw, s. bias, archwaeth, chwaeth.
Goutiness, gowt'-i-nes, s. cynunalystedd,
troedystedd, pedystogrwydd ; haint
y cymmalau.
Goutwort, gowt'-wyrt, 1 s. llysiau 'r
Goatwort, got'-wyrt, j gymmalwst,
troed yr afr.
o, llo ; u, dull i u>, swn ; w, pwn ; y, yr ; j, fel tgh ; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, ze).
G R A C
366
GRAD
Gouty, goV-ti, a. cymmalystog, pedys-
tog, troedystaddd.
Govern, gj'f'-yrn, v. ■ llywodraethu,
rheoli, llywio ; gwledycliu, gwladychu,
teyrnasu; trefiiu, cyfaa-wyddo, llyw-
iadu, ardwyo aiiywio, twyogi.
Governable, gyf-yrn-ybl, a. llywiadwy,
rheoladwy, Uywodraethadwy ; hylyw,
hydrin.
Govei^ance, gyf'-ym-ans, s. llywod-
raeth, rheolaeth, llywiadaetli ; llyw-
iad ; lly wodraethiad, llywiaduraeth,
ardwy, pendodaeth.
Governante, gii-fyr-nynt', s. llywodres,
dysgodres, athrawea, addysges, llyw-
iadures. [Uywiedig.
Governed, gyf'-yrnd, p. p. rheoledig.
Governess, gyf'-yr-nes, s. llywodres,
dysgodres, athrawes, llywiadures,
Uywodraethyddes, rheol-wraig.
Governing, gyf' -yrn-ing, a. llywodraeth-
ol, llywiol, llywiannol, llywodrol.
Government, gyf'-ym-ment, s. llyw-
odraeth, rheolaeth, Uywiadaeth, ar-
dwy aeth ; gwledwch, gwledigrwydd ;
ti'efnidiaeth, cj^arwyddiad; arglwydd-
iaeth ; maenoriaeth; talaeth, tjrwys-
ogaeth.
Governor, gyf -yr-nyr, s. llywodraefchwr,
Uyw, llywiadur, Uywydd, glyw, ai--
lyw, ffelaig, rheolydd, rhiolawdr, ar-
dwy ad.
Gowan, gow'-yn, s. llygad y dydd,
swynfri, yswynfri, llygad y dydd
^ cyffredin.
Gowk, gowc, s. cog ; hnrtyn^Oawk.
Gowland's-extract, gow'-lyndz-ecs- tract,
s. deawd Gowland= Goulard's-extract.
Gowland's-locker, gow'-lyndz-loc-yr, s.
Gowlandlys, Uysiau Gowland.
Gown, gown, s. gwn, hug. twyg, ysgin,
tabar, gwaUing, Uaeswisg, ysginen.
Gowned, gownd, a. gynog, ysginog,
twygog, gwallingog.
Gownman, gown'-myn, ) s. gynog, ys-
Gownsman, gownz'-myn, J ginog, seg-
anfab ; heddgarwr.
Grab, grab, s. grab, Uong Palabar ; dal,
dalJFa, cip ; mantais, elw, ennill : — v.
a. dai, dala, gafaelyd, cipio, ysgipio.
Grabble, grab'-bl, v. n. palfalu, ymbal-
falu, palfu ; chwilota, chwUtaith ;
ymgreinio, ymysgrain.
Grace, gres, s. rhad, llad, gras ; rhadlon-
edd, rhadineb, ewyllys da, hoffder,
mwynas, ffaf r, ced, caredigrwydd ;
rhinwedd ; braiiit ; maddeuant,
trugaredd ; diUynder ymddygiad.
gweddusrwydd, prydferthwch, hardd-
wch, glendid, tegwch, diwyg, ceinder,
tlysni, teleidrwydd ; addurn, dawn ;
rhadraith: — v. a. addurno, harddu,
prydferthu, lu-ddasu, gwychu, teleid-
io ; urddo, brio, dyrehafn, anrhyd-
eddu ; rhadfori, rhadoli.
Grace-cup, gres'-cyp, s. rhadgib, cwpan
cariad.
Graced, gresd, p. a. addurnedig, add-
urnog, harddedig ; prydferth, rhin-
weddol.
Graceful, grcs'-ffwl, a. hardd, prydferth,
telaid, gweddus, dUlyn, prydweddol ;
tref nus, taclus, gosgeddig ; rhadlawn.
Gracefulness, gres'-flfwl-nes, s. hardd-
wch, prydferthwch, teleidrwydd.
Graceless, gres'-les, a. diras, anrasol,
dirad, diriaid, anfad; llygredig, an-
nuwiol.
Gracelessness, gres'-les-nes, s. anraslon-
rwydd, dyhirwch ; anras.
Graces, grc'-siz, s. pi. Teleidesau, Tel-
eidiaid, Teleidion, Lladesau, Rhades-
au=y tair chwaer delediw, Alaia,
Theleia, ac Ewplirosyni ; rhadau, llad-
au, grasau,grasusau, fFafrau ; ceinion,
teleidion, dUlynion, tlysion.
Grasioso, gras-i-6'-s6, s. ysgentyn,
digrifwas ; chwydawydd.
Gracious, gre'-shyz, a. rhadlawn, gras-
lawn, grasol, lladol ; trugarog, tirion,
mad, rhinweddol.
Graciousness, gre'-shyz-nes, «. rhadlon-
rwydd, graslonrwydd ; lladoldeb ;
trugarogrwydd. •
Grackle, grac'-cl, s. gregl, greglod=
matharadar— martiniaidy Pfrangcod.
Gradation, gra-de'-shyn, s. graddiad,
esgyniad, graddiaeth ; gradd, trefn,
cyfres.
Gradational, gra-de'-shyn-yl, a. gradd-
iadol, graddesgynol.
Gradatory.grad'-y-tyi--i, a graddesgynol ;
graddedigol : — s. grisfa, grisres, llet-
tringres ; clasrisiau.
Grade, gred, s. gradd; gris, lletring;
sefyllfa ; esgynradd ; cam : — v. a.
graddu, osgraddio ; tynu jn raddol.
Gradely, gred'-li, a. trefnus, gweddua :
— ad. yn drefnus, yn weddaidd.
Gradient, gre'-di-ent, a. graddol, gradd-
iannol, mynedol, graiddfynedol : — s.
graddosgo, graddogrwydd, osgradd.
Gradual, graj'-iw-yl, a. graddol, gradd-
edig ; graddesgynol : — s. grislyfir,.
grisiadur ; gradd, gris, llettring.
Gradually, graj'-iw-yl-i, ad. yn raddol ;
a, fel a yn tad; a, cam; e, hea; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ood ei sainyn hwy; o, lloa;
ORAL
367
GRAN
o radd i radd ; o lis i ris, o lettrin^ i
lettrinir ; o bob yn radd, o f esur ycliyd-
ig ac ychydig ; yn araf deg ; bob yn
dipyn ; o dipyn i bath.
Graduate, jn'aj'-iw-et, v. graddio, gradd-
Offi, graddoli; ymraddio, cymmer-
yd gradd ; graddnodi, graddranu ;
gwella, gwellau, parotoi, tymmeru :
— s. graddwr, graddog, graddor ;
urddog ; graddiadur, graddfeidyr,
graddyr, graddwydr : — pi. giuddog-
ion, graddolion, graddoriaid.
Oraduateship, graj'-iw-et-ship, s. gradd-
ogaeth, gTaddoliaeth, cj'flwr graddol.
Graduation, graj-iw-e'-shyn, s. gradd-
edigaeth, graddawd, graddiad ; gradd-
oniad ; gwellad, tymmeriad.
Graduator, graj'-iw-c-tyr, s. graddnod-
ydd, graddiannor, graddiedydd,
graddiadur, graddyr, graddoflferyn.
Graduction, gra-dyc'-shyn, g. graddran-
iad, graddnodiad ; tymmeriad.
Grady, gre'-di, a. graddog, grisiog, llet-
tringog ; gwalciog.
Gradus, grc'-dys, s. graddiadur, geiriad-
ur mydiyddol.
Graff, graff, s. clawdd, ffos, amglawdd.
Graft, graffb, s. imp, impyn -.—v. impio ;
by\rullu ; planu i mewn.
Grafting, graff* -ting, s. impiad.
Grail, grel, s. grislyfr, grisiadur, llet-
tringyr ; rhonos, ticynau, tipynau,
ithion, tilion, hilion, m&n ronynau.
Grain, gren, s. gronyn ; yden, hedyn ;
mjrmryn, ith, tipyn, temig, til, tip,
timyn, rhithyn, chwytliryn, graienyn ;
grawn, yd ; Uin, llinon ; gran, graen ;
glawdd, caboledd, tywyn ; defnydd,
nwydd ; dant, pig ; gwythen ; tym-
mer, credd, rhal, dxill, gwedd, cysgod :
— V. a. graenu, Uinarliwio, llinbaent-
io, troellogi ; paentio yn droellog.
Grained, grend, a. garsv, aflyfn, an-
wastad ; gronynog ; graenedig, graen-
us ; lliniog ; troeUog, criliwiog.
Grainer, gren'-yr, s. herymwy, graenor,
graenwy.
Graining, gren'-ing, s. bylchiad, gylfiad,
rhiciad, llinarliwiad, troellogiad ;
gwaenbysg.
Grain-tin, gren'-tun, s. graenalcan,
tibalcan, rhonalcan, alcan gronynog.
Grains, grcnz, s. pi. gronynau ; grawn ;
soeg. [ffon bedror.
Grainstaff, gren' -staff, s. pedryffon,
Grainy, grc'-ni, a. gronynog ; ydog.
GraUee, gral'-i, \s. pi. hir-
Grallatores, gral-ly-to'-riz, ) goesogion.
adar hirgoes, rhydadar, rhydySdion
=y pedwerydd llwjih o adar.
Grallatory, gral'-ly-tyr-i, ) a. hirgoes,
GraUic, gral'-ic, j coeshir, hir-
heglog.
Gramineal, gra-mun'-i-yl, ) a. porfaog.
Gramineous, g||^nun'-i-yz, ) porfelog,
porfaol, glasweUtog, gwelltaidd.
Graminivorous, gram-i-nuf-6-ryz, a.
gwelltysol, pawrysol.
Grammar, gram'-myr, s. gramadeg,
ieithadur, llythyreg, ieitheg, dwnad,
gorddyfnawd ; ieithaduriaeth ; gram-
adegiaetli,dwnediaeth : —a. gramadeg-
ol, ieithadurol, Uythyregol, dwnedol.
Grammarian, gram-me'-ri-yn, s. gramad-
egWT, Uythyregydd, dwnedwr, ieithad-
urwr ; ieithegydd, ieithgarwr.
Grammerless, gram'-myr-les, a. angram-
adegol, anramadegol, diramadeg.
Grammarye, ) gram'-myr-i, s. swyngyf-
Grammary, J aredd, dewiniaeth, swyn,
hudoliaeth.
Grammatic, gram-mat'-ic, ) a, gram-
Grammatical, gram-mat'-i-cyl, J adegol,
gramadegaidd, ieithadurol, Uythyreg-
ol, dwnedol.
Grammaticaster, gram-mat'-i-cast-tyr, s.
coeg ramadegwT, ieithegyddyn, crach
ramadegwr.
Grammaticise, gram-mat'-i-seiz, v. a.
gramadegu, ieithegu, dwnedii.
Grammatist, gram'-my-tust, s. gramad-
egyddjn=OrammaticaMer.
Gramopetalous, gram-mo-pet'-y-lyz, a.
llinddeiliog, Uinddail.
Grample, gram'-pl, s. crangc, morgrangc,
ceirawch.
Grampus, gram'-pys, s. morfochyn, mor-
hwch, morfilyn.
Granade, gra-ned', ) .s. Uosbelen, Uos-
Granado, gra-ne'-do, j bel, tanbelen,
pylorbel.
Granary, gran'-y-ri, s. ytty, heiniardy,
ydgeU, ydlofft, ysgubor.
Granate, gran'-et, s. gronem, groned,
graned, gronfaen.
Granatite, gran'-y-teit, «. rheiddroneni,
rheiddronith, gronith.
Granatum, gra-ne'-tym, s. grawnafal,
pomgranad.
Grand, grand, a. mawr; mawrwych,
mawxeddog ; godidog, ardderchog ;
gwych, gwymp, myg ; uchel, djTchaf -
edig ; prif , penaf , arbenig ; boneddig,
syber ; arddunol ; cain ; hen.
Grandam, gran'-dym, s. neina, nain,
henfam, mamgu, hen ddynes, gwrach.
-<>,' Horn, dull; WiSWa; w, pwu|; 7, yr ; {, ftl tsh ; j,John; sh, fel s yn eisieu ; z,zel.
GRAN
368
GRAS
Grandchild, grand'-ijeild, s. wyr:— /.
wyres. fj^
Grand-daughter, grand'-do-tyr, s. wyres.
Grandee, grand-di', s. pendefig, uchel'wr,
boneddig, dyledog, goreugwr.
Grandeur, gran'- jyr, s. mawredd ;
inawrwychder ; g^0j|^der, rhwysg ;
godidogi-wydd, claemychder ; uchel-
der ; urddas, myged, arddunedd.
Grandfather, grand'-ffa-ddjrr, s. taid,
hendad, tad cu.
Grandific, gran-duiF-ic, a. mawreddol,
mawrygus.
Grandiloquence, gran-dul'-6-cwens, s.
ucheliaith, rhodresiaith, chwyddiaith.
Grandiloquous, gi-an-dul'-o-cwyz, a.
mavnreiriog, chwyddieithog, geirf awr ;
chwyddedig.
Grandlnous, gran'-di-nyz, a. cenlluegog,
ceseii'iog.
Grandmother, grand' -mydd-yr, s. nain,
henfam, mam gu.
Grandsire, grand'-seijT, s. taid, hendad,
tad cu ; cyndad, hynafiad.
Grandson, grand' -syn, s. wyr.
Grange, grenj, s. amaethdy, hafotty,
maerdy, maesdref ; tyddyn, syddyn,
maenor, maenol ; ysgubor ; ydlan,
gaidd yd.
Graniferous, gra-nufif-yr-yz, a. grawn-
ddwyn, grawnddygol.
Granite, gran'-ut, s. ithfaen, gronyn-
faen, gwenitlifaen.
Granitic, gran'-i-tic, a. ithfeinin, ith-
feinig, ithfaenol, gwenithfaenog.
Granification, gran-i-ffi-ce'-shyn, s. ith-
faeniad, gwenitMaeniad.
Graniform, gran'-i-ifonn, a. ithfaen-
aidd, gronynfaenaidd.
Granitine, graii'-i-tun, s. ithfaenre, ith-
faendwr.
Granivorous, gra-nuf -o-ryz, a. grawnys-
ol, ysrawn.
Grant, grant, v. a. caniatau, ceniadu ;
goddef , gadael ; rhoddi, dodi ; addef,
cyfaddief; cydsyiuo &, cytuno k;
anrhegu :— s. rhoddiad, rhodd, anrheg,
dawn ; cyfarwys ; goddefiad, caniatM.
Grantable, gran'-tybl, a. rhoddadwy,
caniatadwy.
Grantee, gran-ti', s. rhoddai, derbyniwr,
rhoddgymmerwr.
G ranter, ) gran'-tyr, s. rhoddwr, rhodd-
Grantor, J ydd, rhoddiedydd, rhoddiad,
caniatawT, ceniadwr.
Granular, gran'-iw-lyr, a. groDynol,
gronynaidd.
Granulate, gran'-iw-let, v. gronynu, ym-
ronynu, graianu, graenu : — a. gron-
ynog, gleinronog.
Granulation, gran-iw-V-shyn, s. gronyn-
iad. graianiad, ymronyniad.
Granule, gran'-iwl, s. gi-onyn, mymryn,
graienyn, tilyn, tipyn, rhonyn, ith,
briwsionyn.
Granulous, gran'-iw-lyz, a. gronynog,
gronynaidd, graiandde, graianllyd.
Grape, grep, s. grawnwin, gwinrawn,
grawn y gwin, grab, grawn y gwin-
wydd, eirin graban, grawnsypiau.
Grapehyacinth, grep-hei'-y-sunth, s.
grablas y Uwyn, cenin y brain grab-
aidd.
Grapeiy, gre'-pyr-i, s. gwinllan grab-
ardd, grabfa, graban, gardd r awn win.
Grapes, greps, s. coesrab, marchgoes-
chwydd.
Grapeshot, grep'-shot, s. saethrawn,
haels magwyol, grawn magwybl.
Grapestone, grcp-ston, s. cnewullyn
gi'awnwin, careg grawnwin.
Grape-wine, grep'-wein, s. grabwin,
gwin y winwydden.
Graphic, grafF-ic, ) a. argraffol, ys-
Grapliical, grafif-i-cyl, f grifol, dysgrif-
iol, darluniadol, arluniog; manwl,
cywrain, celfyddgar.
Graphic-granite, gi-afif-ic-gran-ut, «. ys-
grifitlifaen, ithfaen ysgniig.
Graphite, grafT-ut, s. plwm du, much-
blwm.
GraphoUte, graff-o-lut, s. ysgriflech, ys-
griflecMaen, Uechfaen ysgrifenu.
Graphometer, gra-flfom'-i-tyr, s. gogylch-
yr, hannergylch.
Grapnel, grap'-nel, s. angoryn, crapang-
or ; gafaelfach, dalfach, crap, craff.
Grapple, grap'-pl, v. gafaelu, bachu,
crapio, craffu, cynghrafFu, crabinio,
bachellu ; ymgydio, ymgrafangu ;
crebachu ; ymladd, cyhydreg ; ym-
gyrchu, cydymfachu :— s. gafaelfach,
dalfach; crap, bacheU, craff; gafael,
ymornest; ymgyrch, cyhydreg; craf-
angc.
Grasp, grasp, v. gafaelu, tynwasgu, ym-
aflyd ; dymeidio, crafangu, grabinio ;
dal, dala : — s. gafael, gafaeliad ; craf-
angc, ysbach, afflau, bachell, angad,
gwasg ; craf angiad, dyrnaid ; cyr-
haedd ; llyweth, dylofyn ; meddiant.
Grasping, gras'-ping, p. a. yn gafaelu ;
awyddus, trachwantus, rheibus.
Grass, gras, s. glasweUt, gweUt, porfa,
irweUt, gwellt glas, allwest :—v. glas-
weUtu, gwelltorio.
a,felayntad; a, cam; e, hen; e, pen; i,Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
GRAT
369
GRAY
Grassation, gras-ae'-shyn, s. crwydriad.
Orassblade, gras'-bled, s. glaswelltyn.
Grassgreen, gras'-grtn, a. gwelltlas ; du-
wyrdd.
Grassgrown, gras'-gron, a. glaswelltog.
Grasshopper, gras'-hop-pjrr, s. ceiJiog
rhed3Ti, hegab, neitiwr y gwair.
Grassiness, gras'-i-nes, s. gwelltogrwydd,
porf elogrwydd ; irlasrwydd.
Grassland, gras'-land, s. porfeldir, tir
pori, gwyrlawd.
Grassplot, gras'-plot, s. cadlas, glaslan,
talwm, gwerddon, glesin, parfas, llan-
erch las.
Grasspoly, gras'-p6-li, s. gwyarllys.
Grasstable, gras'-te-bl, s. porfelfwrdd;
tudfwrdd, Uorfwrdd.
Grassvetch, gras'-fe?, s. porfelbys.
Grasswrack, gras'-rac, s. gweUt y gam-
las, glasdonen, glasdonen y in6r, ys-
noden laswerdd y m6r.
Grassy, gras'-i, a. glaswelltog, porfelog,
gwelltaidd ; Mas ; gwyrdd, glas.
Grate, gret, s. rhesel; gradell, cradell,
greidell, alch; croesfarau, cledrwy,
clwyd haiam : — v. rheselu ; croes-
fario, cledrwyo, cledru ; rhathellu,
rhathu, rhadeUu ; rhingcian, rhasglio,
treulio; crafu, crafellu; anfoddhau,
blino, sarhau, cythruddo, archoUi;
ymrathu, ynirygnu.
Grateful, gret'-fifwl, a. diolchgar; hyf-
ryd, hoff, dymunol, boddus, cymmer-
adwy, croesawus, peraidd, maws,
melus, safwyrus.
Gratefulness, grct'-fifwl-nes, s. diolchgar-
wch, diolwch; hyfrydwch, mawsder.
Grater, gre'-tyr, s. rhiseUt, rhathell,
crafell.
Gratification, grat-i-ffi-ce'-shyn, s. bodd-
Md, boddloniad; hyfrydwch, pleser,
boddlonrwydd, dywenydd, llawenydd,
llawdd, fifawg ; meluswedd ; t^l, tal-
'edigaeth, gwobr.
Grati]ty, grat'-i-ffei, v. a. boddhau, bodd-
loni ; cydsynio k ; difym, lloddi ; di-
goni; gwobrwyo, tala, talu'r pwyth
am.
Gratifying, grat'-i-ffei-ing, a. boddhaol ;
liyfiyd, dymunol, dyddanus.
Grating, gre'-ting, a. rhygnol, garw;
llym, tost, poenus, cythruddol : — s.
alchwaith, eiswaith, rheselwaith,
cledrwaith, alches ; rheseliad, rhwyll-
iad.
Gratis, gre'-tus, ad. yn rhad, yn rhodd,
am ddim ; heb na gwobr na gwerth ;
yn rhwydd ; heb haeddiant.
Gratitude, grat'-i-tiwd, s. diolchgarwch,
diolwch, iolwch ; diolchus gydnabydd-
iaeth.
Gratuitous, gra-tiw'-i-tyz, a. gwirfodd-
ol, gwirfodd, ewyllysgar; rhydd,
rhad ; anrhegol ; heb na gwobr na
gwerth ; diwc^r, didal ; haeredig heb
brawf.
Gratuity, gra-ti«/-i-ti, s. rhodd, anrheg,
dawn, cyf arwys ; gwobr, gobrwy ;
ewyllys da.
Gratulate, grat'-iw-let, v. a. cydlawenhau
&, ; hawddammori, cyf anerch, cydgyf -
arch, anerch ; dymgyfarch.
Gratulation, grat-iw-le'-shyn, s. cydla-
wenychiad, cyfloddiad, cydgyfarchiad,
hawddammor, cydorfoledd.
Gratulatory, grat'-iw-le-tyr-i, a. cydla-
wenychol, Uon gyfarchol, hawddam-
morol.
Grauwacke, gro'-wac, s. llwydgraig,
blorgraig— Qraywacke.
Grave, gref, v. cerfio, crifeUu, crifio,
ysgytliru, crafu; claddu: — s. bedd,
beddrod, claddfa :— a. dwys, difrifol,
diofregedd, diwagedd, digellwair,
pwysfawr, pwysig, sobr; pwyllog;
isel, trwm, anghroch ; cau ; prudd,
anhylon, trist, trymfrydig, wyneb-
drist, Uwfr; tywyll, gorddu, gwrm,
twtnai, llai; addwyn, gweddus,
gonest, sad; anghlaer.
Grave-accent, gref -ac'-sent, s. acen ddys-
gynedig, acen drom, tromsain=^
Graveclod, gref -clod, s. tywarchenbedd.
Graveclothes, gref'-cloddz, s. pi. amwisg,
amdo.
Gravel, graf-el, s. graian, gro, grut,
grud, marian, grafel, brasdywod,
graenon ; gi'aianwst, tywodwst, maen
tostedd : — v. a. graianu, marianu,
tywodi, grafaelu ; dyrysu, petruso,
methlu; cythruddo.
Gravelly, graf'-el-i, a. graianog, graian-
dde, marianog, grafelog, grutiog,
tywodlyd.
Gravely-soil, graf -el-i-soil, s. graiandir,
grodir, mariandir.
Gravel-stone, graf'-el-ston, «. graienyn,
grutyn, graiaiifaen, caregyn.
Gravel-wsdk, graf -el-woc, s. grudlwybr,
grutfibrdd, grudrodfa, marianlwybr,
rhodfa fanro, rhodf a raian.
Graven, gre'-fn, p. jt. cerfiedig, crifelled-
ig-
Graveness, gref'-nes, s. difnf oldeb, dwys-
der, dwysfrydedd, prudd-der, anof-
6, Uo; u, dull; w, s-wn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John;
2 A
ti, f«l I yn eiti«a ; z, zel.
GRAY
370
GREC
Graveolence, gre'-fi-o-lens, s, trymsawr,
trymsawyr, drygsawr, drewdod.
Graveolent, gre'-fi-o-lent, a. trymsawr-
us, trymsawr, drewllyd.
Graver, gre'-fyr, s. cerfiwr, cerfiedydd,
crif ellwr, crifiwr, ysgythrydd ; crifell,
cerfyllydd, cerfiadur, ^affal, grafol.
Gravestone, gref'-ston, sTbeddfaen, bedd-
lech, caxeg bedd, careg fedd, llechf aen
bedd.
Graveyard, gref' -iard, s. beddlan, beddle,
claddfa, monwent, corfflan, corddlan.
Gravid, graf'-ud, a. beichiog, tromfeich-
iog, coledig, braisg, torog.
Gravidation, graf-i-de'-shyn, ) s. beich-
Gravidity, gra-fud'-i-ti, ) iogrwydd,
beichiogi, breisgedd.
Gravimeter, gra-fum'-i-tyr, s. dyfesur,
clyfeidyr, dysg3rrchiadur.
Graving-dock, gre'-fing-doc, s. llongarth
gjrweirio, llongarth daclu.
Gravitate, graf'-i-tet, v. n. dysgyrchu,
dymgyrchu, creiddio, creiddgyrchu ;
pwyso, gobwyso.
Gravitation, graf-i-te'-shyn, s. dysgyrch-
iad, dysgyrchiant, dymgyrchiad, dyin-
gyrch, creiddgyrchiad, creiddiad, cly ;
gobwysiad, pwysiad.
Gravity, graf'-i-ti, s. pwys, pwysineb,
pwysi, trymbwys, try.nder, gobwys ;
dysgyrcbedd, dymgyrch, dysgyrchiant,
llawryd, llawrydedd, creiddgyrch,
creiddiad, cly; difrifoldeb, dwysder,
sobrwydd, tristyd ; gweddusrwydd,
syberwedd; dyfnsain.
Gravy, gre'-fi, s. sew, ciglyn, cignodd ;
sudd cigfwyd.
Gray, gre, a. llwyd, blawr ; llwydwyn,
blorwyn, llwydlas ; glas ; broc ; gwyn,
goleu ; tywyll, twtnai, gwrm ; llud-
fiw; hen, &dd£ed^=Grey : — s. llwyd,
blawr, llwydliw, caened ; pryf llwyd,
pryf penfrith, broch, gwilfrai, byr-
hwch, daiarfochyn.
Gray-eyed, gre'-eid, a. llygadlwyd;
llygadfrith, llygadlas.
Gray-fly, gre'-fflei, s. Uwydgleren, Uwyd-
gylionen, Uwydwiban.
Grayish, gre'-ish, a. Uedlwyd, golwyd,
llwydaidd, Uwydog.
Grayling, gre' -ling, s. penjlwyd, pen-
Uwydiad, glasan, glasgangen, teimbysg.
Grayness, gre'-nes, s. Uwydni, llwydedd;
Uwydlesni ; penHwydni.
Graywacke, gre'-wac, s. Uwydgraig=
Orauwacke.
Graywacke-slate, grc'-wac-slet, s. llwyd-
greiglech, llwydlech.
Graze, grez, v. pori, porfau, porfelu,
ymbori ; sernial, goflfwrdd ; rhathu,
craffellu, rhwbio.
Grazier, gre'-zhyr, s. porfawr, porfel-
ydd ; ysborthiad, pesgadur.
Grazing, gre'-zing, s. porfa ; porfelaeth.
Grazioso, graz-i-6'-s6, a. teleidwych,
tlysgain, tlysgoeth.
Grease, gria, s. saim, iraid; brasder;
bloneg, mehin ; seimwst, sodlwst.
Grease, gris, v. a. seimio, ireidio; iro,
blonegu; hudobrwyo, celobrwyo.
Greasiness, gri'-si-nes, s. seimlydrwydd;
brasder, tewedd, oleweiddrwydd.
Greasy, gri'-ai, a. seimlyd, ireidlyd,
mehinllyd, seimiog ; olewaidd ; tew ;
blonaidd, bras ; Uyfn, Uitlirig ; corfF-
og ; anweddaidd, aflednais.
Great, gret, a. mawr; mawreddog,
gwych ; braisg, praff, helaeth, eang ;
arbenig, penaf, prif, pen, cyfaddef,
pared ; ardderchog, godidog, tanbaid,
angerddol, croch ; syberw, uchelfrydig,
balch, dyrchafedig; anhawdd, caled,
blin ; pwysig, dwys ; maith, hir, peU ;
beichiog ; torog ; cyfrinachol, mynwes-
ol ; cyf oethog ; helaeth wych ; Uawer ;
hen :— s. y cjrfan, y crynswth, y talp,
y clamp, swmp ; cyfanbeth ; mawf'
ion, y mawr, uchelwyr.
Great-coat, gret'-cot, s. c6b fawr, c6t
uchaf, hugan fawr, gorbais, argoban,
uchbais, argob, argot, trosgob, cdb,
c6t, hugan.
Greatly, gret'-li, ad. mawr ; yn fawr ;
yn ddirfawr ; yn wych ; iawn, tra.
Greatness, gret'-nes, s. mawredd, mawr-
hydi ; maint, maintioli, meintiolaeth ;
helaethrwydd, eangder ; lluosogrwydd;
amlder, mawrwychder, rhwysg ;
mawrfryd; bri, gallu; uchelfrydedd;
dwysder.
Greaves, grifz, s. pi. coesarfau, coesam-
au, coeswisg, curanau, crimogau, bot-
asau.
Grebe, grtb, s. gwyach ; "Wil y wawch.
Grecian, gri'-shyn, a. Groegaidd, Groeg-
ol, perthynol 1 dir Groeg :— «. Groeg-
wr, Groegiad; Groegydd, Groegeidd-
iwr, Gryweiddiwr.
Grecian-architecture, gri-shyn-ar-ci-
tec'-gyr, s. Groegadeileg, Groegadeil-
waith, adeilyddiaeth Roegaiddj
Groegsaemiaeth ; ardduU adeiladol y
Groegiaid ; prifadeUyddiaeth.
Grecize, gri'-seiz, v. Groegeiddio, Gro^-
io, Gryweiddio ; siarad Groeg.
Grecism, grt'-suzm, s. Groegiaeth,
fel a yn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
GREE
371
GRID
Grywiaeth; priodwedd Roeg, hepew-
edd Roeg. [awyddus.
Greedily, gri'-di-li, ad. yn wangcus, yn
Greediness, grt'-di-nes, s. awydd,
gwangc, aingc, trachwant, rhaib, bar-
iaeth.
Greedy, gri'-di, a. awyddus, trachwant-
us, gwangcus, rheibus, glwth, rhwth,
ysglyfgar.
Greek, gric, s. Groeg, Gryw, Grywaeg,
Groegiaith ; Groegiad, Groegwr:— a.
Groegaidd, Groeg, Groegol, Gryweig.
Greekrose, gric'-roz, s. groegros, llualys.
Green, grin, a. gwyrdd, gwyrddlas,
glaswyrdd ; glas ; hoeg, ehoeg ;
gwyrddin, irlas, irlaswyrdd; ir, tirf;
gwyrenig, irain, irdwf ; newydd, ffres,
crai, cri, gwyrf ; llymrig ; anaddfed,
ieuangc, ifangc ; ammrwd, oflyd, an-
nigon ; gwelw : —s. gwyrdd, gwyrddliw ;
glesin, glaslanerch, gwerddon, gwyrdd-
on, parlas, talwm, glasedd, cadlas ;
gwyrddlas : — v. a. gwyxddu ; gwyrdd-
lasu, glasu.
Greens, grinz, s. pi. gwyrddlysiau ;
bresych, cawl ; deilf wyd ; bwydlysiau ;
glasddail ; deilblethau, gwyrleni.
Greenbroom, grin'-brwm, ) s. banadlos,
Greenweed, grm'-w.td, ) eurfanadl,
llysiau melynion, melynog y waen,
llysiau penfelyn.
Greencloth, grin'-cloth, s. y "Werddlen ;
Llys y werddlen ; y Llys teulu ;
Bwrdd y werddlen=Ilys cyfiawnder
a gyimelir yn feunyddiol yn syllty
texilu 'r brenin, yn cynnwys yr
arglwydd ddystain a'r is swyddogion.
Green-dye, grin'-dei, s. gwyrddliw.
Greenery, grin'-yr-i, s. gwyrddlysieufa.
Green-eyed, grin'-eid, a. llygadwjrrdd;
eiddigus.
Greenfinch, grin'-fFimsh, s. llinos werdd,
pila gwyrdd, y gegid, peleu.
Greenfish, grin'-ffish, a. gwyrddbysg,
hoegbysg.
Green-grocer, grtn'-gro-syr, s. bwydlya-
ieuwr, llyswerthwr, bresychwr.
Greenhood, grm'-hwd, s. gwyrddni;
glesni; irlesni.
Greenhorn, grm'-horn, s. irlangc, glas-
langc; gwirionyn.
Green-house, grin' -hows, s. gwyrdd-dy,
ty 'r gwyrdding ; llysieudy, irlasdy.
Greening, grm'-ing, s. gwyrddyn, afal
gwyrdd.
Greenish, gnn'-ish, a. gwyrddaidd, lled-
wyrdd, glaswyrdd, gwyrddonig,
gwyrddadn.
Green-linnet, gnn'-lon-et, a. llinos
werdd= Greenfinch.
Greenness, grm-nes, s. gwyrddedd,
gwyrddni gwyrddlesni; glesni, gleswg;
irlasrwydd, irdra, tirf der ; anadd-
fedrwydd ; ammrydedd ; creider ; yni.
Greensand, grm'-sand, s. tywod gwyrdd ;
hoegdywod, Uasdy wod ; tywod Sangc-
lin.
Greenshank, grin'-shangc, s. coeswerdd,
y goeswerdd.
Green-sickness, grin'-sic-nes, s. y glesni,
glasglwyf, glaswst.
Greensnake, grin'-snec, s. glasneidr, y
neidr werdd.
Greenstone, grin'-ston, s. glasgraig,
gwyrddgraig.
Greensward, grm'-sward, 8. glasdon,
glasdonen, glesin, galaf.
Greenwood, grm'-wd, s. glasgoed, ir-
wydd, irgoed, coed gleision.
Greet, grit, v. anerch, cyfarch ; cyfloddi,
llon-gyfarch ; cyfarfod.
Greeting, grz'-ting, s. anerchiad, cyfarch-
iad ; anerch, cyfarch.
Greffier, greff-i-yr, s. coflyrydd, cofiad-
ur, cofrestrwr.
Gregal, grt'-gyl, a. deadellawl, greawf,
mynteiol.
Gregarious, gri-ge'-ri-yz, a. deadellog,
mynteiog, greog, heidgar.
Greggoe, greg^-o, s. corbais.
Gregorian, gri-go'-ri-yn, a. Gregoraidd,
Gregorol ; perthynol i'r Pap Gregor.
Gregorian calendar, gri-go'-ri-yn-cal'-en-
dyr, s. y calaniadur Gregoraidd,
calaniadur Gregor.
Gregorian epoch, gri-go'-ri-yn-ep'-yc, s.
y prifnod Gregoraidd, yr amsergyff
Gregoraidd.
Gremial, gri'-mi-yl, a. arflfedol.
Grenade, gri-ned',s. llosbelen=(Tranacfe.
Grenadier, gren-y-d^'yr, s. talfilwr, tal-
sawdiwr, pedfilwr talgap.
Grenatite, gren'-y-tut, s. rheiddronem,
rheiddronith, gronith=math ar ddel-
idfaen dulwydgoch.
Gres, gres, s. grut, grud, tywodfaen.
Grew, grw, p. t. [Grow) cynnyddedig.
Grey, gre, a. llwyd, blawr-=''roy.
Greyhound, gre'-hownd, s. niilgi.
Grey-weathers, gre'-wedd-yrz, s. pi.
llwydhinfain.
Grice, greis, s. porchellyn, tyrchyn.
GridcUe, grud'-dl, s. greidell, gradell,
cradeil.
Gride, greid, v. a. crygdori, ysgythru,
crasdori, rhwbio, rhathu ; tori, diyllio.
6, Uo; u, dull; », gwn; w, pwn; y, yr; p, fel tsh; j, John; sh, fel syn eisieu; z, zel.
GRIM
372
GRIT
Gridelin, grud'-i-lun, s. cochwyn.
Gridiron, grud'-ei-jrm, s. alch, gridyll,
greidyll.
Grieces, gri'-suz, s.pl. grisiau, llettringau.
Grief, griflf, s. gofid, tristwch, blinder,
trallod, cystudd, alaeth; digder;
penyd.
Grievance, gri'-fans, s. gofid, trallod;
gormes, cam, sarMd ; baich, trymder.
Grieve, grif, v. gofidio, blino, tristau ;
jnnofidio ; galaru, cwynf an ; tosturio,
gresynu; tuchan; pruddhau; tram-
gwyddo.
Grievous, gri'-fyz, a. trwm ; mawr, dir-
fawr ; tost, dygn, poenus ; gormeilus,
caled, chwerw ; irad, aethus ; drwg,
anfad, erchyll ; cystuddiol, gresynus ;
anhyfryd ; anhyddwyn ; dinystriol.
Grievously, gri'-fyz-li, ad. yn drwm, yn
fiin, yn ddygn.
Grievousness, gri'-fyz-nes, «. trymder,
blinder, toster, gorthrymder ; anfad-
rwydd ; dirfawredd ; erchyUder ;
arutliredd ; poen, gofid.
Griffin, grifF-un, s. irlangc, irwas=enw
o ddigrifwch a roir yn jrr India i
n ddyfodiaid o Brydain ; gruS-=Griffon.
Griffon, grufT-on, s. grufft, egrufit, gruflF-
on, gruffwn, grufiyn, ■gruifwnt=math
ar aderyn dychymmygol, hanedig o
lew ac eryr.
Grig, grug, s. llymrien, llymriad ; cor-
lyswen, Uyswenig.
GnUade, grul-led', s. brwylgig, briwlgig.
Grillage, grul'-ej, s. alchwaith, rhesel-
•waith sylfan, rheselsaU.
Grim, grum, a. cuchiog, sarug, blwng,
hyll, erchyll, cethin, fiymig; traws,
sur, hagr; dybryd, anniddig, eras,
croes.
Grimace, gru-mes', s. min-gamiad, gwep-
wyriad ; coegdrem, ffuantwedd, gwep ;
mursendod ; gylfant.
Grimalkin, gru-mal'-cin, s. ewin-graff,
evrinlew, hen-gath.
Grime, greim, s. parddu ; baw, bud-
reddi; rhwd; llwtrach: — v. a. par-
dduo ; diwyno, bryntau, anurddo.
Grimfaced, grum'-ffesd, ) a. cuch-
Grimvisaged, grum'-fuz-ejd, j iog, gyg-
us, sarig ; hylldrem, hagrwedd ; dis-
gethrin, gwynebsur, fifroensur.
Grimly, grum'-li, a, cuchiog, blwng,
sarug -.—ad. yn guchiog, yn fiymig.
Grimness, grum'-nes, «. cuchiogrwydd,
blyngedd, hylldra, gerwindeb, fiyrnig-
rwydd, sarugrwydd, hyUdrem.
Grimy, grei'-mi, a. pardduog ; budr.
Grin, gran, v. dysgymu, ysgymygu;
swmach, chwymu ; coegchwerthin,
glaswenu: — s. ysgymwg, swmach;
dysgyrniad, ysgyrnygiad ; coegweo,
gorwen, glaschwerthin.
Grind, greind, v. malu, malurio, breu-
anu, cymmriwio, chwUfriwio, talcha ;
llifo, hogi ; gorthryinu, blino ; rhwb-
io, rhathu.
Grinder, grein'-dyr, s. malwr; llifwrji
cilddant.
Grinders, grein'-dyrz, «. pi. cilddanedd,
cilddaint; dannedd.
Grindstone, greind'-ston, «. maen llifo,
maen llifiannu : breuaiillif, breuddil,
maen addwyn.
Grinningly, grun'-ing-li, ad. dan ddys-
gymu dannedd; dan ysgyrnygir:
dan orwenu.
Grip, grup, s. gmS— Griffon; gafael,
afl3au, craflF, crap, crafangiad.
Gripe, greip, v. gafaelu, ymafael, craf-
angu, tynwasgu, dala ; gwasgu, cyng-
wasgu, crimpio ; bachu, cigweinio ;
cyfyngu ; ymoUi ; cipio ; gormesu,
cribddeilio ; cnoi, boljferwi, greipio,
bolgnoi ; gwynio, gwynegu ; ysu, tam- i
migo : — s. gafael, gafaeliad ; crafangc,
craflT, cafiF, crap, ysbach, afflau, bach-
ell ; gwasgiad, f rimpiad, crafangiad ;
crafangaid ; gormes ; cystudd, cyni ;
cnofa, gwewyr, bolwst, greipiawi.
Gripes, greips, s. cnofa, bolwst, bol-
waew, bolwewyr, cnofa 'r coluddion ;
clymdaclau cwch.
Griping;, grei'-ping, s. gafaeliad, crafang-
iad, gwasgiad; cnofa, bolwst, bolgno,
greipiad ; gwrthwyntiad.
Gris, gris, s. Uwydfiwrw, llwydban.
Grisled, gruz'-ld, a. brith ; Uwyd ; broc.
Grisly, gruz'-li, a. erchyll, echrus, arch,
hyU, irad, dychiynllyd, cethin, uthroL
Grist, grust, s. m&l, arfal; blawd;
talch; maJiad; arlwy; elw, budd,
ennill.
Gristle, grus'-sl, «. madraddyn, madrudd,
mwythan.
Gristly, grus'-li, a. madruddog, mwyth-
anog; madruddaidd.
Gristmill, grust' -mul, 8. melin ffil ;
meHndy, breuandy.
Grit, grut, s. grut, grud; graian, gro;
tywod; grudfaen, tywodfaen, rhyn-
ion.
Grittie, grut'-i, a. delidliw=cyfartal o
ddeUd a Uiw (mewn herodraeth).
Grittiness, grut'-i-nes, s. grutiogrwydd,
graiander; tywodlydrwydd.
a, fel a jn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen; «, Hid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hiry ; o, Hon;
GROO
373
GROU
Gritty, grut'-i, a. grutiog; graianog,
graiandde ; tywodog, tywodlyd.
Grizeliii, gruz'-i-lun, s. cochwyn, gwyn-
goch.
Grizzle, gruz'-zl, s. llwyd; llwydliw;
broc ; brochliw ; cymmysglwyd.
Grizzled, gruz'-zld, a. llwyd, broc, broch-
liw.
Grizzly, gruz'-li, a. Uwydaidd, Uedlwyd ;
broc, brogla ; cymmysglwyd.
Groan, gron, v. n. ucheneidio, ochain,
gruddfan, ebychu, tuchan, ubain,
cwynfan, cwyiiofain : grwnian, grwy-
tho, Uoesi : — s. ochenaid, uchenaid,
och, gruddfan, ebwch, ertliwcii, tuch-
an ; grvvn, grwniach.
Groanful, gron'-ffwl, a. ocheneidiog,
gruddfanus ; prudd, trist, agro.
Groaning, gron'-ing, s. ocheneidiad, och-
iad, ochi, ebychiad ; uchenaid, grudd-
fan, cwynfan, tuchan; alaeth, galar-
nad ; uban, cri.
Groat, grot, s. grot, grod, pedair cein-
iog.
Groats, grots, a. pi, rhyruon.
Grocer, gro'-syr, s. chwegnvryddwr,
chwegwerthydd, chwegiadur, chweg-
or, chwegydd.
Grocer's shop, grci'rsyrz-shop, s. chweg-
nwyddfa, chwegyddfa ; chwegfa.
Grocery, gro'-syr-i, s. chwegrwyddfa,
chwegyddfa; chwegnwydd; chwegiad-
aeth, chwegoriaeth.
Grog, grog, s. gwirodlyn ; gwirod a dwr ;
grog.
Grogblossom, grog'-blos-ym, s. gwirod-
wull, blodyn gwirod.
Grogram, grog'-rym, ) s. blewsidanwe,
Grogran, grog'-ryn, ) grogram^math
ar eiswe gy&odeddog.
Groin, groin, s. achfen, gweryd, cylch
yr axffed, cesail morddwyd, plyccroth;
gwerddyr (mewn adeilwaith); trwyn
mochyn, trwyn.
Groined, groind, a. achfenog, gwerdd-
yrog.
Gromet, ) grom'-yt, grom'-ut, s. ceing-
Grommet, f rwy=torch fechan ar y tu
uchaf i'r hwyl-lath.
Gromil, grom'-ul, ) s. maenhad,
GromweU, grom'-wel, ] gromil, y grom-
andi.
Groom, griran, s. gwas, Uangc, macwy,
mab, bachgen, gwastrodyn, gweinydd,
sefyllwas ; gwastrawd, marchwas,
marchydd, amanwas : — v. a. gwas-
trodi.
Groove, grwf, s. rhigol, rhych, ffosig,
rhign, rhwgn, rhint, rhic, gorthrwch;
ceudod. mwn-glawdd; twU y gwynt,
heol y gwynt '.—v. a. rhigoli, rliychu,
ffosi, rhintio, rhician.
Groover, gmZ-fyr, s. rhigolydd; mwnwr.
Grope, grop, v. palfalu, ymbalfalu ; am-
ddasmal; teimlo.
Groper, gro'-pyr, s. palfalydd, ymbal-
falwr.
Gross, gros, a. tew, bras; braisg, prafif ;
anferth, gwrthun, trwsgl; cestog,
cnawdiog, corfibg; serth, aflednais,
anniwair, budr, ailan, brwnt, annestl-
us, isel ; ammhur, llygredig; hurt,
pwl, dwl, musgreU, hwyrdrwm, pen-
bwl ; tywyll, niwliog, cymmylog ;
hydeiml ; gwarthus, gorthrwm, dy-
bryd, cas, gorf awr, trwstan ; anferth ;
amlwg, noeth, diargel, hysbys; cryf,
cyfan, cyfa, holl, oU, cwbl, cyflwyr:
— s. ciynswth, y cyfan ; y rhan fwyaf ;
swmp, talp, clamp, swm ; cyfander,
cyf anrif ; deuddeg dwsin=144.
Grossbeak, gros'-btc, s. gyliinbraff, y
gylfinbraif.
Grossness, gros'-nes, s. tewder, brasder ;
breisgedd, praffder ; mawrder ; garw-
edd ; tiysgledd ; anf erthedd ; am-
mhuredd; serthedd.
Grosular, gros'-iw-lyr, a. grwyaol,
grwysaidd : — s. grwysem, grwysfaen.
Grot, grot, ) s. ogof, gogofdy, ogof-
Grotto, grot'-o, ) dy, caf, cafell, hyf-
rydgeU; lloches, Uechfa, ceule ; daiar-
geU; garddogof, garddgell, pabell,
ffresgell.
Grotesque, gro-tesc', a. digriflun, digrif-
wedd, odlun, ysmalwedd, digrifddull ;
mympwyol, anelwig, anosgeddig, af-
reolaidd; geuluniol; digrif, od; ogof-
lun, ogofwedd :—s. digiifluniau, af-
luniau, odluniau; aflunwaith, digrif-
waith.
Grotesquely, gro-tes'-cli, ad. yn ddigrif-
lun ; heb na rheol na threfn; wrth
fympwy.
Ground, grownd, s. llawr, daiar, tir,
tud ; tudwedd, gledd, swl ; tiriogaeth,
rhandir, tyddyn, maes ; sail, sylfaen,
syl; gwaelod; defnydd, cynegwyddor ;
cynlliw, gorlUw; gludfysg, cymmysg-
edd ; aeilgan : — v. seilio, sylfaenu,
gwadnu, sylu ; sefydlu, sicrhau,
egwyddori, addysgu ; gwaelodi ; tirio,
rhedeg i dir ; taro wrth y gwaelod ;
beisio, Uorio : — p. p. (Orind) maledig;
maluriedig; llifedig, llifaid, wedi ei
lifo.
o, llo; u, dull; w, Bwn; w, pwn; j, yr; ;, fel tsh; j, John; sb, felsyn eisieu; z, zel.
GROU
374
GROU
Groundage, grown'-dcj, s. llordal, porth-
dai.
Ground-ash, grownd'-ash, s. onen y
ddaiar, glasonen, glason.
Ground-bait, grownd'-bet, ». llawr-
abwyd.
Grounded, grown'-ded, p. p. (Ground)
seiliedig, sylf aenedig ; diysgog.
Ground-floor, grownd'-ffliiyr, s. barth,
daiarlawr, Uawr, seilfarth ; seller,
syler, seler.
Ground-gru, grownd'-grw, ) s. gwaelod-
s, ) rew.
Ground-ice, grownd'-eis,
odia.
Grouil'd-hog, grownd'-hog, s. llawr foch-
yn, twrlla America.
Ground-ivy, grownd'-ei-fi, s. eiddew 'r
ddaiar, eidral, beidiog las, llysiau 'r
gerwyn, Uysiau yr esgyrn, can-wraidd
las.
Groundless, grownd'-les, a. disail; di-
achos, direswrn, gwag; coeg, fPugiol,
seithug, gau.
Groundlessness, grownd'-les-nes, s. dl-
seUedd; ansail ; gwagder, ffugioldeb.
Groundling, grownd'-ling, s. gwaelotyn,
gwaelodyn = pysgodyn a diig yng
ngwaelod y dwfr ; bawai, gwaelddyn.
Ground-liverwort, grownd-luf'-yr-wyrt,
». maesafuan, clustiau 'r ddaiar.
Ground-nut, grownd'-nyt, s. llorgneuen :
—pi. Uorgnau, cnau 'r ddaiar.
Ground-oak, grownd'-6c, s. derwen y
ddaiar.
Ground-pine, grownd'-pein, «. palf y
gath baU.
Ground-plan, grownd'-plan, s. llawrlun,
seilgynUun, seilddarlun, tudlun.
Ground-plane, grownd'-plcn, s. seilwas-
tad, llawrasaf, seilasaf.
Ground-plate, grown d'-plet, *. tudlafn.
Ground-plot, grownd -plot, '«. adeUfan,
adeilbarth, adeiKa; seilaiiun, seU-
gynUun, seilgraff, cynllun adaU.
Grownd-rent, grownd'-rent, s. rhent y
llawr, seilrent, sykent.
Ground-room, grownd'-rwm, s. ystafell
lawr, Uorgell, UawrgeU.
Grounds, gi-owndz, s. pL seiliau, eyMeini,
egwyddorion; gwaelodion, gwaddod,
Uorion.
Groundsel, grownd'-sel, s. greulys, pen-
felen, carnedd ; trotliyry=^Groundsill.
Growndsill, giownd'-sul, «. hiniog, rhin-
iog ; seUddor, gwadn, gosail.
Ground-squirrel, grownd'-scwur-rel, s.
gwiwer y ddaiar, tudwiwer.
Groundwork, grownd'-wyrc, s. seU-
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain jrn hwy; o, Hon;
waith; sail, sylfaen; llorwaith,
lliw; y llawr; egwyddor,
egwyddor.
Group, grwp, a. haib, twr, swp, cnud,'
torf, haid, bagad, lluaws, cyttwr, crug,
cynnulliad ; heiblun : — v. a. beibiaw,
cyttyru, tyru, crudio, twysgo.
Groupade, grw-ped', s. crymnaid, gor-
lam.
Grouping, gr^Z-ping, «. heibluniad, heib-
iad, cyttyriad, heidiad, cynnuUiail.
Grouse, grows, s. grugiar, iar fynydd;
cochiad, cochiar, ceiliog y mynydd,
ceiliog du 'r mynydd; ceUiog coch y
myTiydd :--v. n. hela grugieir.
Grout, growt, a. rhynion; rhynflawd;
rhynafal ; cymmrwd teneu ; cartliai.
Grove, grof, s. llwyn, coedwig, gwig,
ceUi, coedfa ; ffritb ; cell.
Grovel, grof-fl, v. n. ymlusgo, ym-
greinio, cropian ; iseUiydu ; ymlusgo.
Groveller, grof-el-yr, s. ymgreiniwr,
cropiedydd; bawyn, adill.
GroveUing, grof-el-ing, a. ymlusgol,
ymgreuiiol ; Uoriog, gorwael, bawaidd,
isel, dystadl ; diawen, anawenyddol.
Grow, gro, v. tyfu, cynnyddu, prifio ;
cynnyrchu, cliwanegu, angwanegu,
mwy nau ; chwyddo, cyf odi ; ym-
eangu; tarddu.
Grow better, gro bet'-tyr, v. gwellau ;
diwygio.
Grow bigger, gro big'-gyr, v, mwyhau;
helaetliu, cynnyddu.
Grow bold, gro bold, v. ymhyfhau, ym-
eofni, ymlewhau.
[Pan ddilyner y ferf Grow yn ddigyf-
rwng gan ansoddair, geUir cyf-
ieithu 'r ddau air yng nghyd i'r
Gynu-aeg, yn gyfifredln, megys yn y
tair engraifft yna', & berfau.]
Grower, gro'-yr, s. codwr, tyfwr, cyn-
nyrchwr; prifiwr.
Growing, gro'-ing, p. a. yn tyfu ; tyfol,
cynnyddol; cynnyrchiol.
Growl, growl, v. cliwyrnu, grymial,
gryngian, grwytho, grwgnach, arthu,
rhochi :— «. ymchwymiad, grwyth,
grwng, grwgnach.
Growling, growl' -ing, p. a. gan chwymu;
grjrmiaJog, grwgnachlyd, grwm.
Grown, gron, p. p. (Grow) tyfedig;
wedi cynnyddu.
Growth, growth, s. twf , tyfiant, prifiant;
cynnydd, adgen, daiU ; brawn.
Grouthead, growt'-hed, ) «. penfawr, y
Groutnol, growt'-nel, ) pysg penfawr ;
lleban.
GRYL
375
GUIA
Grub, gryb, v. cloddio; diwreiddio;
chwyiiu : — «. macai, corbryf, ysbryf,
cynrhonyn, pryf ; cor, corach, ffallach,
llogwrn, pegoryn.
Grubber, gryb'-yr, s. cloddiwr, chwynwr.
Grubbing-hoe, gryb'-iiig-ho, s. chwynogl,
caib chwyn.
Grubble, gryb'-bl, v. a. palfalu ; ym-
greinio, ymgropian.
Grubstreet, gryb -strit, s. Heol y Orach ;
Craclifa; gwaelbeth, iseliaith.
Grubstreet poem, gryb'-strtt p6'-em, s.
crachgerdd, crach bryddest ; cin y
grachfa.
Grudge, gryj, v. grwgnach, grymial,
grwytho, gryngian, cynfigenu ; gwar-
afuu ; ymddigio, aiifoddloni ; dannod :
— s. cas, anghymmodlonedd, gwg,
malais, cynddaredd, llid, cynfigen,
cynghorfynt; gwarafun; adgno.
Grudging, gryj'-ing, s. grwgnach,
grwyth, casineb, annysgymmod ;
cenligen ; gwarafuniad.
Gruel, graZ-el, s. grual, cawl, isgell,
Bucan.
Gruff, gryff, a. sarug, afrywiog, sur, an-
fwyn, gerwin, taiog, craseiriog.
Gruffness, gryfT-nes, s. sarugrwydd,
afrywiogrwydd ; anfwynder, trymder.
Gruidas, gr«/-i-di, s. pi. y garanod, y
crychj'ddion, tylwyth y creyrod.
Grum, grym, a. grwm, sarug, diserch,
anhynaws ; isel, cegaidd, myngus ;
grwythol.
Grumble, grym'-bl, v. n. grwgnach,
grymial, grwytlio, gryngian, grwn-
achu, myngial, grydwst, gremian,
tuchan, rhegain; chwymu, arthu;
^ rhuo, dadyrddu.
Grumbling, grym'-bling, p. a. yn grwg-
g nach, dan rwgnach ; grwgnachlyd,
, grymialog, myngus, tuchanUyd ; an-
esmwyth : — 8. grwgnach, grydwst,
grwm, tuchan ; grwythiad.
Grume, grifm, s. tolchen, ceulwaed.
Grumous, grwm'-yz, a. tolchenog, ceul-
og, tew ; cygnog, clymog, clopog.
Grunt, grynt, v. a. rhochian, rhwchial ;
I gryngian, grymial, grydwst ; moch-
yrio:— s. rhoch, grwm, grwgnach;
rhochiad.
Gruntling, grynt'-ling, a. rhochyn,
porcheU.
Grus, grys", s. garan, crychydd, creyr.
Gry, grei, s. bychodfedd; y dde^ed o
UneU ; bychanigyn, bychodyn.
Gryllidaj, grul'-i-di, s. pi. griUiedyddion,
criciaid ; tylwyth y criciaid.
Gryphosis, gri-ffo'-sus, s. ewinwst,
ewinor.
Guaiacum, gwc'-iy-cym, s. brechwydd,
brechwyddystor.
Guano, giw-e'-no, «, adardom, adardail,
adaraul.
Guaiantee, gar-an-ti', ) v. a. gwarantu,
Guaranty, gar'-an-ti, ) gwaesafu, dy-
waesu.; mechnio ; sicrhau, diogelu ;
digolledu ; awdurdodi :— s. gwai-ant,
mach, briduw ; gwarantydd, mech-
n'iwr, meichiai, gwarcheidwad.
Guard, gard, v. cadw, gwarchod, gwyl-
io, argadw, gwardio, amddiffyn ; am-
gylchu ; gwared, arlochi, canymdoi ;
gwregysu :— s. cadwraeth ; gwiiadt^r-
iaeth ; nodded, amddiffyn ; gosgordd,
gwardlu, gwart, gward, gwarchodlu;
gwUiwr, trusiad ; gwylwyr ; sawdwyr,
milwyr; lly wodiaeth ; gochelgarwch ;
golyn.
Guardant, gar'-dant, a. gwarchodol;
gwyliog.
Guardboat, gard'-bot, s. gwylfad, tros-
gwch.
Guardian, gard'-ijm, s. gwarcheidwad,
arffedog, ymgeleddwr, gwarchodydd,
noddwr, achleswr, gwardan, ceidwed-
ydd; golygwr, goruchwyliwr, areil-
iwr:— a. gwarcheidiol, ymgeleddol,
modurol.
Guardianship, gard'-iyn-ship, s. gwarch-
odaeth, moduriaeth, ysgwaeth ; gwil-
iadwriaeth.
Guardship, gard'-ship, s. gwarchodlong,
gwardlong, llong nawdd.
Gubernation, giw-byr-ne'-shyn, s. llyw-
odraeth, Uywiadaeth, gwledychawd.
Gudgeon, gyj'-yn, s. llyfrotlien ; gwyn-
iad; symlyn, ffwlcyn; llith, abwyd,
•rhwybill.
Guelder-rose, gel'-djrr-roz, s. gwifwm-
wydd, corswig, ysgaw 'r gors, cors-
wigen.
Guerdon, gyi'-dyn, s. gobr, gwobrwy;
t41, pwyth :—v. a. gwobrwyo, gobri.
Guess, ges, v. dyfalu, tybied, amcanu,
dyfeisio, dychymmygu, meddylio : —
s. amcan, tyb, amcandyb, tebygol-
iaeth, dychymmyg, dyfais, amcan-
farn.
Guest, gest, s. gwestai, osb, llett^wr,
ymwelydd, gofwywr, dyfodiad,
dieithr.
Guggle, gyg'-gl, V. n.hwrlynm=Gurgle.
Guhr, gyr, s. ceugreiglorion. ^
Guiacum, gei'-y-cym, s. brechwydd= ,
GuMiacum.
o, Ilo; u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; ;, feltsh; j, John; sh, f«l 6 yn eisieu;; z, eel.
GUIT
376
GUNS
Guidage, gei'-dej, s. arweindal, tywys-
dal ; gwobr hyfforddwr.
Guidance, gei'-dyns, s. arweiniad, hy-
fforddiad, cyfarwyddyd, tywysiad,
llywiaeth, rheolaeth, cyfeiriad, arlyw-
iad, trefniad.
Guide, geid, v. arwain, hyfforddi, cyf-
arwyddo, tyxys, llwybreiddio,
gwarchod, rhwyfan : — s. arweinydd,
hyfforddwr, gwanar.
Guidon, gei'-dyn, s. lluman, baniar.
Guild, gild, s. cymdeithas, brawdoliaeth ;
corfforaeth, bwrdeisiaeth.
Guilder, gU'-dyr, s. Gilder=dam arian
yn Holand=2s. 4d.
Q%^d-hall, gild'-hol, s. llysdy, bwrdeis-
dy, neuadd y dref. '
Guile, geil, s. twyll, hoced, dichell,
ystryw, cyfrwysder, ffalsedd, flfug.
Guileful, geil'-ffwl, a. twyllodrus, lioced-
us, chwiredus, ffel, anghywir.
Guilefulness, geO'-ffwl-nes, s. twyll,
hoced, ystrywgarwch, brad.
Guileless, geil'-les, a. didwyll, dihoced,
annichellgar ; cywir, gonest.
Guillemot, gil'-i-mot, ». gwilym, gwylog,
chwilog, moriar.
GuiUevat, gil'-i-fat, s. gilerwyn, twmel
fiplesu, cafn breci.
GuDloche, gil-losh', s. rhwydwaith.
Guillotine, gU-o-tin', s. torben, syrth-
fwyeU, pendoryr, Gilotyn : — v. a. tor-
benu,, torfynyglu.
Gmlls, gilz, s. aban, graban, gold yr
Guilt, gUt, s. euogrwydd; affaith; bad,
ORmwedd.
Guiltiness, gil'-ti-nes, «. euogrwydd;
beiusrwydd.
Guiltless, gilt'-les, a. dieuog; difai, di-
niwed, gwirion.
Guilty, gil'-ti, a. euog ; beius, camgylus,
camweddog, anwir, drwg, diriaid;
ymwybodol.
Guinea, gin'-i, s. Gini, eurell, teymaur
=dam aur=21«.
Guinea-hen, gin'-i-hen, s. iar Gini, iar
yr India.
Guinea-pepper, gin'-i-pep-pyr, a. pupyr
Gini.
Guinea-pig, gin'-i-pig, s. mochyn Gini ;
twrch yrjndia ; mochyn Brasil.
Guiniad^dlm'-iyd, s. gwyniad.
Guise, (^^^Kjnodd, dull, sut, gwedd,
llun ;^IV|Pgwisg ; rhith, ymddang-
osiad.
Guitar, git-ar', «. gutom=math ar offer-
yn cerdd chwethant.
Gula, gii(/-ly, s. tanf olden, tdnaddum.
Gules, giwk, s. Thai, rhufon, rhudd
goch.
G^, gylff, s. llyngclyn, moi^aingc, Ilych
lyn, gagendor, golf; cadduglyn, an-
oddyn, dyfnder, eigion, pwll diwaelod ;
trobwll, sybwll, claig.
Gulfy, gyl'-ffi, a. Uyngclynol, cenfaog,
golfog ; sybyllog.
Gull, gyi, V. a. twyllo, hocedu, hudo,
somi, castio, ffoli : — s. twyll, hoced ;
cuall, symlyn ; gwylan.
Gullet, gyl'-et, s. sefnig, ceg, llwngc, y
com pori, com breuant ; bwlch.
Gulleyhole, gyl'-i-hol, s. ffosdwU, ffos-
geg, ceg gwehynffos, twU y darlwngc,
twll y geudy.
Gullibility, gyl-i-bul'-i-ti, s. hygoeledd,
dUettyb, gwiriondeb.
Gulo, giaZ-lo, s. y rhemmwth.
Gulosity, giw-los'-i-ti, s. gwangcua-
rwydd, glythni, glythineb, gwangc.
Gulp, gylp, V. a. trafljmgcu, cegu, dar-
Ijmgcu, llawcio; llyngeu : — s. llwngc,
traflwngc, trangcell ; dislyngciad.
Gulph, gylff, a. llyngclyn=G'M//.
Gum, gym, s. uchanedd, gorchfannedd,
deintle, cig y dannedd ; mol, mwl,
coedlud, gwyddlud, tyfiud, deiglud,
deiglws, gwm; sudd, nodd; glud;
gludwydd, pren gwm : — v. a. molio,
coedludio, deigludio ; gludio, edlynu ;
gymio.
Gum-arabic, gym-ai'-y-bic, «. coedlud
Arabia, gwyddlud Arabig, gwm Arabia.
Gumlac, gym' -lac, s. ystorlud.
Giunminess, gym'-i-nes, s. mologrwydd,
gymogrwydd; gludiogrwydd, gwydn-
edd.
Gummy, gym'-i, a. molog, coedludiog,
gymog ; gludiog, hylud, gwydn ; mm-
aid. [medr; deall.
Gumption, gym'-shyn, s. gofal, care ;
Gumresin, gym-res'-un, s. molystor.
Gun, gyn, s. gwn, dryU ; cyflegr.
Gun-cotton, gyn'-cot-tn, s. gyn-gotwm,
cotwm saethu, cotwm gwn.
Gunner, gyn'-yr, s. gynydd, cyflegrydd,
magnelwr.
Gunnery, gyn'-yr-i, s. gynyddiaeth,
cyflegraeth; ergydiaeth.
Gunpowder, gyn'-pow-dyr, s. fflamlwch,
chwalwch, gynlwch, pylor gwn, flfylor
gwn, pylor saethu.
Gunshot, gyn'-shot, s. ergyd gwn.
Gunsmith, gyn'-smuth, s. gynofydd,
gynof, dryllof, gof gynau; gwneuth-
urwrgynau.
idd- m
reh- W
a, fel a yn tad; a, cam; e,hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
GUTW
377
GYVE
Gunstock, gyn'-stoc, s. gynsaid, bon
gwn, bonwn dryll, arlost gwn.
Gunstone, gyn'-ston, s. gynfaen, maen
blif, maeii gwn.
Gunter's chain, gyn'-tyrz qen, s. tid
Gynter, tidres Gynter, tidfesiir
Gynter.
Gunwale, gyn'-ul, s. gynblangc, gynwalc.
Gurge, gyrj, s. trohwU=07df.
Gurgle, gyr'-gl, v. n. bwrlymu, fifreulio,
boglymu, ffreuo.
Gurnard, gyr'-nard, ) s. pen-geryn, pen
Gurnet, gyr'-net, j haiarn.
Gush, gysh, v. n. fifrydio, pistyllio, gor-
lifo, Uifo, ffreuo, goferu : — s. ffrwd,
ffraw, pistyll ; gwaneg.
Gusset, gys'-et, s. cwysed ; llain.
Gust, gyst, 8. bias, chwaeth, archwaeth,
chwaeg ; hyfrydwch ; cwthwn, pwff,
awel, chwyth, chwaff, cliwaw, cwth :
— V. a. blasio, archwaethu, profi.
Gustation, gys-te'-shyn, s. chwaethiad,
archwaethiad, blasiad.
Gusto, gys'-to, s. bias, chwaeth.
Gut, gyt, a. perfeddyn, coluddyn; ym-
ysgar, monochen ; cylla ; glythineb :
— V. a. diberfeddu; anrheithio.
Gutta, gyt -a, s. dyferyn, dafn, dos, deg-
ryn, dws.
Gutta-percha, gyt'-a-pyr'-^y, s. gludledr.
Gutter, gyt'-yr, s. ceuffos, ffos, cwter,
dyfi-ffos, gwyffos, gwyth, merai ; cafn,
dyf rgaf n, clawdd : — v. a. ffosi, ceuffoei,
cwteru; rhigoli.
Guttifer, gyt'-i-fiyr, s. doswydden, dyf-
erwydden, deigwydden.
Guttiferous, gyt-tiflC-yr-yz, a. ystor-
ddwyn, molddwyn, gludfag.
Guttle, gyt'-tl, V. gwangcio, llawcio,
bolera, cestu, ymlenwi, traflyngcu.
Guttulous, gyt'-iw-lyz, a. defnynog,
dyferynog, dosog.
Guttural, gyt'-y-ryl, a. cegol, sefnigol,
gyddfol ; myngus : — «. ceglythyren,
cegiad, sefnigiad, mynyglai :— p^. ceg-
olion, sefnigolion. [rydlys.
Gutwort, gyt'-wyrt, s. perfeddlys, ech-
Guy, gei, 8. rhwymraff.
Guzzle, gy2f-zl, v. ymyfed, coflFtio, diota ;
traflyngcu, ymfolio; bolera, llawcio,
glythu, cestio :—s. bolerai, glwth.
Gymnasium, jim-nazh'-i-yra, s. egnifa,
gorchestfa, gwronfa, preithle ; preith-
ysgol, athrof a, coleg, clasgor, dysgeidfa.
Gymnastic, jim-nas'-tic, a. preitMadol,
gorchestol, ymariklus, noethymdrech-
ol ; gwrolgampus ; egniol, pybyr : — «.
noethymarfer, gwrolgamp, gorchest-
iaeth, camp, ymarial.
Gymnastics, jiin-nas'-tics, s. preithiad-
aeth, preithoniaeth, 3rmarferion corff-
orol, ymdrechwaith.
Gymnic, jim'-nic, a. preithiadol : — s.
pybyTwaitli= G^'OT™**^"''
Gymnosophist, jim-nos'-o-ffust, s. Noeth-
ofydd, Noethwyddon.
Gymnosophy, jim-nos'-6-ffi, s. noeth-
ofyddiaeth, athroniaeth Noethofydd-
ion yr India.
Gymnosphermous, jim-nos-pyr'-myz, a.
hadnoeth, noeth-hadog.
Gynaecium, ji-m'-shym, s. benywfa.
Gynander, ji-nan'-dyr, s. benwryw. ^
Gynarchy, jin'-ar-ci, «. gwreiglywod-
raeth, gwreigly^aeth.
Gyneocracy, jin-i-oc'-ra-si, s. gwreig-
lywodraeth, llywodraeth brenines.
Gjmobase, jin'-ii-bes, «. sodffrwythel.
Gypseous, jip'-si-yz, a. glyfeinin, glyf-
einig, cleifynoraidd.
Gypsey, | jjp'.gi^ g^ Aiphtwysen=G^sy.
Gypsum, jip'-sym, s. glyfaen, cleifynor,
mynorglai, plastfaen.
Gyration, jiei-re'-shyn, s. cylchdroad,
chwyldroad, amred, cylchsymmudiad.
Gyre, jeiyr, s. tro, cylchdro, cylch, am-
red, cylciiwy, chwyldro ; modrwy : —
V. a. troi, chwyldroi.
Gyromancy, ji'-ro-man-si, s. cylcharmes.
Gyve, jeif, s, gefyn, hual, Uyffethair,
cloffrwm, meg ; burwy :—v.a. gefynu,
hualu, llyffetheirio, berrwyo; cad-
wyno.
o, Uoj u, dull ; w, swn; w, pwn; y, yr; $, M tsb; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
378
H.
HACK ,
HAG
H, ecj, ha?, s. haitsh=enw yr wythfed
lythyren o'r egwyddor; fel rhifnod
saif H am ddau gant=200.
Ha, ha, in. ha ! aha ! hab ! A ! — v.- n.
synu, rhyf eddu ; petniso, peuo.
Haak, hec, s. cegddu, y pysg cegddu=
Habeas corpus, he-bi-as cor'-pys, s.
corfifwys = llythyr d3rfyn i ddwyn
carcharor i'r frawdle i gael ei brofi.
Haberdasher, hab'-yr-dash-yr, «. am-
rynwydd-wyr, manwyddwr, gwerthwr
m&n nwyddau.
Haberdashery, hab-yr-dash'-yx-i, s. man-
nwyddau, amrynwyddau.
Haberdine, hab'-yr-duii, s. sychbenfras,
y Pysg penfras wedi ei halltu a'i sychu.
Habergeon, hab'-yr-jyn, s. llurig, cad-
bais ; dwyfroneg, bronf oil, mynygfael.
Habiliment, ha-bul'-i-ment, s. gwisg,
diUad, trwsiad ; addumwisg ; tree.
Habit, hab'-ut, s. gwisg, gwisgiad, dill-
ad, diwyg ; arwisg ; cyflwr, ystftd ;
gwedd, sut, gosgedd ; cynneddf ,
greddf , athrylith, creth ; arfer, defod ;
acen, acan ; dawn, medr : — v. a.
gwisgo, dilladu, trwsio, hatru.
Habitable, hab'-i-tabl, a. cyfaimeddol,
trigiannol, preswyUadwy, hydrigol.
Habitant, hab'-i-tant, «. cyfanneddwr,
preswyliwr, trigiannydd, anneddwr.
Habitation, hab-i-te'-shyn, s. preswyUad,
cyfanneddiad ; preswyl, trigfan, pres-
wylfod, cartref, trefred, haddef, arosfa.
Habitual, ha-bi9'-iw-yl, a. arferol, defod-
ol, cynnefin, gnawd; greddf ol; an-
soddol ; agweddol ; cysson.
Habituate, ha-bi9'-iw-et, v. a. arfer,
cynnefino, arferyd ; gnotau ; preswyl-
io : — a. arferedig, greddfol, cynnefinol.
Habitude, hab'-i-tiwd, «. perthynas,
cyflwr; greddf; ymarfer, cynnefod;
cyfeillach.
Habnab, hab'-nab, ad. ar antur, yn fyr-
bwyll, yn ddigynghor.
Hack, hac, v. hacio ; rhygnu, rhicio ;
damio, tori; huiio allan; rhecio,
rhecian ; ymwerthu, ymbuteinio.
hochi :— «. hac, hag, trychyn, rbic,
rhint, crif, ffeigeb, cecian ; ceffyl hur,
march Uog, hurf arch ; saif arch ; hur-
beth ; rhastal : — a. huredig, cyfloged-
ig ; hur-, Uog-.
Hackberry, hac'-ber-i, ». cylchonen,
cylchonwydd.
Hackle, hac'-cl, v. a. heisyUtu, heislanu,
cribo, breuanu :— s. heisyllt, heislan,
traf el, rhipai, crib Uin ; llin cri, eur-
Hn ; sidan cri ; croen neidr.
Hackmatack, hac'-my-tac, s. llarwydd
cochion.
Hackney, hac'-ni, s. cefiyl, march Uog,
cefiyl cyflog, hurfarch, rhecodf arch ;
ceflfyl benthyg ; ceffyl hafog ; merlyn ;
culfarch; cyflogyn, huryn; hurbeth;
cerbyd Uog, hurglud; huren, putain;
hacnai : — a. hur-, Uog- ; huiiol, rhec-
iol; sal, cyffredin; ymwerthedig : —
V. a. rhecian, hurio, Uogi, cyflogi;
arfer ; gorweithio ; hurgludo.
Hackney-coach, hac'-ni--C09, s. cerbyd
Uog, hurglud.
Had, had, p. p. (Have) caffaeledig, wedi
cael.
Haddock, had'-oc, s. yr hadog=math ar
benfras.
Hade, bed, s. disgynfa; gwaered; gog-
wyddiad.
Hades, he'-diz, s. Abred, Hebred,
Ebred, Had, Hades ; y byd anweledig,
Ue 'r meirw; byd yr ysbrydion;
uffem.
Hading, he'-ding, «. osgoad gwythen;
osgo.
Haemanthus, hi-man'-thys, s. creuflodyn,
gwaed lestr.
Haematemesis, hi-my-tem'-i-sus, s.
gwaedgyfog, creugyfog.
Haemorrhoids, ht'-mor-roidz, s. pi. clwyf
y marchogion=ifcmmor7'Aocfe.
Haffle, hafla, v. n. bwhwman ; gwibio.
Haft, hafft, s. earn, said, coes, menybr,
dwrn : —v. a. camio, seidio, menybru. j
Hag, hag, s. gwiddanes, hudoles, rheib-
es, rMn-wraig, swynyddes, dewines;
eUyUes, trenes, dera, cynfiles;
A, fel a yn tad ; a, cam; e, ben ; e, pen; i, Hid ; i, dun ; o, tor, ond ei esin yu liwy; o, lion ;
HAIR
379
HALI
gwrach, hagren, adill, hmillef: — v.
a. aflonyddu, cythryblu; poeni,
trallodi.
Haggard, hag'-yrd, a. hagr, cul, teneu,
truan, achul, gwrthun ; af rywiog ;
gwyllt, anwar: — s. anwaryn; cam-
min, hebog trainor ; gweirllan, gweir-
glas ; ydlan.
Haggess, hag'-es, s. selsigen friwgig.
Haggish, hag'-ish, a. gwiddanaidd, ell-
yllaidd, gwrachiaidd ; hagr, hyll, dy-
bryd.
Haggle, hag'-gl, v. Uurgunio, hacio, sin-
achu; anafu, hacru; ysdrangcio, ed-
wica.
Hagiarchy, hag'-i-yr-ci, s. glwyslywiaeth,
glwysbendodaeth, seintlywiaeth.
Hagiographer, he-ji-og'-ry-fiFyr, s. ysgrif-
enydd saiitaidd, glwysysgrif enydd ;
ysgrifenwr ysbiydoledig.
Hagiographj', he-ji-og'-ry-fB, s. ysgrifen-
iadau santaidd, ysgrif eniadau cyssegr-
laii; yr ysgrythyrau.
Hagiology, he-ji-ol'-6-ji, s. glwysysgrif-
iaeth, seintysgrifiaeth; hanes yr ys-
grifeniadau santaidd.
Hag's-teeth, hagZ-tith, s. pi. daint y
wrach. [llaw.
Haguebut, hag'-i-byt, s. llofwn, gwn
Hah, ha, in. ha ! A ! wi ! aha !
Haha, ha-ha', s. ffosgae, moelglawdd.
Hail, hel, s. cenUysg, cesair ; cyfarch,
anerch, hawddammor, henffych, croes-
aw : — V. ceseirio, bwrw cenllysg ;
tywaUt ; galw, aralw, atalw ; cyfarch,
anerch:— a. iax:h=Hale:—in. hen-
fiych well ! hanfych well ! hanpych
weU. ! henfifych ! hawddammor ! croes-
aw !
Hail-fellow, hel'-ffel-o, s. cyfaiU.
Hailshot, hel'-shot, s. haels, taenrawn.
Hailstone, hel'-ston, s. ceseiryn, ceseir-
en, careg genllysg : — pi. cesair, ceiyg
cenllusg.
Haily, hel'-i, a. ceseiriog, cenUusgog.
Hair, heyr, s. gwallt, briger; blew;
blew pen ; rhawn : — sing. gweUtyn,
blewyn, rhawnyn, hywnyn.
Hair-breadth, he'yr-bredth, s. trwch
blewyn, lied blewyn.
Haircloth, he'yr-cloth, s. hoer, earthen
rawn, sachlen flew, brethyn rha^ni.
Haired, heyrd, a. gwelltog, blenSrog,
rhawnog.
Hair-grass, he'yr-gras, s. brigwellt.
Hairiness, he'jrr-i-ues, s. blewogrwydd.
Hairlace, he'yr-les, s. ysnoden wallt;
penrhe, penrhwym.
Hairless, he'yr-les, a. diwallt, moel ;
penfoel.
Hairmoss, he'yr-mos, s. brigerfwsogl ;
eurwaUt y forwyn, gwallt y ddaiar,
hir-wlydd.
Hair-pyrites, he'yr-pi-reits, s. brigergellt.
Hair-salt, he'yr-solt, s.brigerhal, briger-
flawr.
Hair-weed, he'yr-wid, s. cyflafan, Uafan-
og, llinwisg, Uuiwydd yr afon, sidan
y brain, gwymon yr afon.
Hairworm, he'yr-wyrm, s. brigerbryf .
Hairy, he'yr-i, a. blewog ; gwalltog ;
garw.
Hake, hec, s. cegddn=HaaJc: — v. n.
sefyUian, segura, llercyna.
Hakat, hc'-cyt, s. cegdduan.
Halberd, hal'-byrd, s. ffonfwyell, rhein-
fwyell, isarn, dyrnflaidd; fFonwaew,
gwaewffon.
Halberdier, hal-byr-dt'yr, s. flfonfilwr,
flfonfwyellwr, isarnwr.
Halcyon, hal'-shyn, s. glas y dorian,
pioden y dwr, trinsigl y dwfr : — a.
tawel, digynhwif, araul, llonydd,
esmwyth, tawelog, heddychlawn ;
hyfryd, dedwydd.
Hale, hel, a. iach, hoenus, hwylus, cryf,
pybyr, agwrdd, gwych, dianaf : — v. a.
llusgo, tynu ; Uurgunio, ysdragio.
Half, haff, s. banner ; hannereg :—v. a.
hanneru, deubarthu :— ad. yn banner,
banner; lied, go; mewn rhan.
Half -blooded, haflf-blyd-ed, a. Uedryw-
iog, lledochrog; lledryw; dirywiedig;
Half-cap, haff-cap, s. lledgap, banner-
gap.
Half -note, hafif-not, s. hannernod ; ad-
fanig.
Halfpence, he'-pyns, s.pl. dimeiau.
Halfpemiy, he'-pyn-i, hap'-yn-i, s.
dimai.
Halfpennyworth, he'-pyn-i-wyrth, «,
dimeiwerth.
Half-wit, half-wut, s. flfwlcyn, hurtyn,
penbwl, un hannercall ; hannerpen.
Halibut, hal-i-byt, s. lleden chwith.
Ueden y m6r, taf od yr hydd.
Halieutics, ha^li«/-tics, s. pysgodwr^
iaeth, pysgodegion.
Halimass, hal'-i-mas, «. dygwyl yr
Eneidiau, cofwyl yr Eneidiau, dyg-
wyl y Meirw.
Haliotis, hal-i-o'-tus, s. morglust, llyr-
glllBt.
Halitus, hal'-i-tys, «. anadl; tarth,^er,
nwy.
6, llo; u, dull; w, syrn; w, pwn; y, yr; s. fel tshj j, John; «h, fel s, yneisieu; z, zel.
HAMM
380
HAND
Hall, hoi, s. neuadd; Uys; plas, palas;
dadleudy, dadlenf a ; cylfar.
Hallelujah, hal-i-W-ia, s. haleliwia, ale-
liwia; molwch lehofa, molwch la,
molwch yr Arglwydd; mawlgan, ial-
gan : —in. haleliwia, aleliwia, halelw-
ia ; molwch lehofa.
Halliard, hal'-iyrd, s. hwylrafF.
Halloo, hal-iio', v. crochwaeddi, bloedd-
io, gawri, garmio ; hysio, annog, hwi :
— i. hwala, gawT, bloedd, gwaedd, do-
lef :—in. hw ! ho amo ! hwi ! hys !
Hallow, hal'-o, v. a. santeiddio, sangct-
eiddio, bendigo, cyssegra ; glwysoU ;
parchu.
HaUowmass, hal'-o-mas, s. calan gauaf ;
gwyl yr Eii\eidiaM=^£[alimass.
Hallucination, hal-lw-si-ne'-shyn, s.
camsyniad, camgymmeriad, amryfus-
edd, cyf eUiomad, gwall, coll ; gwall-
gofrwydd.
Halm, horn, s. gweUt ; caIlod=fl'aMm.
Halo, he'-li), s. gnotai=cylch goleu o am-
gylch yr haul neu'r planedau.
Halogen, hal'-o-jen, «. halai.
Haloid, ha-loid', a. llyrhalaidd.
Halser, ho'-zyr, «. tynraff, llusgraf llong
=Hawser.
Halt, holt, V. aros, sefyll, gorphwys ;
cloffi, hecian ; Uesghau, llacio ; am-
meu; attal:— a. cloflf, garUaes, her-
glofif:— 5. aros, gorphwys, arosiad,
gorsafiad; cloffni, heciad.
Halter, hol'-tyr, s. cloff; gorsafwr;
hwyran ; cebystr, cortyii, cordon, ten-
nyn, rheffyn, color, penffestr ; crog-
TaS:—v. a. cebystru, cordenu, ten-
nynu, coleru, penffestru ; byddagu.
Halve, hof, v. a. hanneru, deubarthu.
Halves, hafz, s. pi. haimerau.
Ham, ham, s. ffolen, clun; gar; mor-
ddwyd mochyn, angell hwch; ty,
maerdy, treflan, cartref.
Hamadryad, ham-a-drei'-ad, s. gwydd-
anes, coedelen, duwies y coed.
Hamated, he'-my-ted, a. bachog, bach-
edig.
Hame, hem, s. myngci, myngci pren.
Hamite, ham'-ut, s. crymgregyn.
Hamlet, ham' -let, s. pentref, treflan,
cordref, maesdref, llandref .
Hammel, ham'-mel, s. pasgle, pasgell,
penty anifeiliaid.
Hammer, ham'-myr, «. morthwyl,
mwrthwyl, cethrai : — v. morthwylio ;
pwyo, euro.
Hammering, ham'-myr-ing, a. nlorth-
wyliad.
Hammerwort, ham'-myr-wyrt, s. pel-
ydr, parthlys.
Hammock, ham'-myc, s. crogwely,
gwely morwr, hamog.
Hamous, he'-myz, d. bachog, cam.
Hamper, ham'-pyr, s. cawell, crowyn,
cryw, baUeg, mwys, fflasg, cest, taen-
eU, basged fawr; hualau, gefynau,
Uyffetheiriau : — v. a. dyrysu, nidro,
rhwystro ; Uyffetheirio, hualu, gef-
ynu ; caweUu, ballegu.
Hamper of Gwyddno, ham'-pyr of
gwud'-no, 8. Mwys Gwyddno,
Hances, han'-siz, s. pi. pedreiniau bwa..
Hand, hand, s. Uaw ; angad, adaf , nef-
air, neddair, mun, llawf , Uoflen, paw-
en, palf, bryned ; Uawysgrifen, ysgrif-
enlaw; dyrnfedd, lledllaw; tu, ochr,
ystlys:— V. a. Uofi, llawio, dylofi;
rhoddi; estyn; trosglwyddo, trosi,
traddodi; hebrwng, anfon; arwain,
ty wys ; trin ; torchi, plygu.
Handball, hand'-bol, s. Uawbel.
Handbarrow, hand'-bar-ro, s. berfa
ddwylaw; carthglwyd.
Handbill, hand'-biil, s. postlen, gwyneb-
len, llawgraifft, coedlen, hoeddlen,
hysbyslen; bUwg.
Handblow, hand'-blo, s. palf od, palfawd.
Handbook, hand'-bwc, s. Uawljfr, llaw-
iadtir.
Handbreadth, hand'-bredth, «. dyrnfedd,
lied llaw=4 modfedd.
Handcloth, hand'-cloth, s. llawfoled,
Uofli'an, cadach, neisiad.
Handcuff, hand'-cyff, s. llawgyff, llaw-
hual, llawethar, llawefyn, Uawdas,
Uawdorch : — v. a. llawgj-ffio, llaw-
hualu, llawrwymo, llawefynu.
Handed, han'-ded, a. llawiog, llofiog;
Uaw yn Uaw.
Handf etter, hand'-ffet-tyr, s. llawethydd,
llawhual^ffandcuff.
Handful, hand'-ffwl, s. dymaid, mun-
aid; dylofyn, tasgeU, tusw, firm,
crafangaid.
HandgaUop, hand'-gal-yp, s. llawduth.
Handgrenade, hand-gre-ncd', s. Uosbelen
law, tanbelen law, Uawlosbel.
Handgun, hand'-gyn, s. gwn Uaw, llaw-
ddryU, Uofwn.
Handicraft, han'-di-crafFb,s.llawgelfydd-
yd, creflft, Uawgelf ; creflEtwr, Uawof-
yddwr :— a. llawgelfyddydol, Uawgelf -
ydd, llawofyddol. [ddeheu.
Handily, han'-di-U, ad. yn hylaw, yn
Handiness, han'-di-nes, «. hylawrwydd,
deheuder, medrusrwydd.
a, fel a yn tad ; a, cam ,- e, hen; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yu hwy ; o, Hon ;
HANG
381
HARB
Handiwork, han'-di-wyrc, s. llofwaith,
llawober ; gwaith, gober.
Handkerchief, hang'-cyr-^ifiF, «. llawfol-
ed, neisiad, lloflian, moled, cadach,
napcyn, fiPtmen, cadaflen.
Handle, han'-dl, v. a. teimlo ; llofi, dy-
lofi, llofio, 11a wio; palfu, palfalu;
trin, trafod, traethu ; arfer, defnydd-
io ; cyffwrdd :— s. cam, coes, troed ;
menybr, m-wn, said ; dymddol, dyrn-
tol, dolen, clust, d61, gafael, llofen;
golyn ; offeryn ; achos, achlysur,
esgus.
Handling, han'-dling, s. llofiad ; triniad,
trin; teimlad.
Handmaid, hand'-mcd, s. llawforwyn ;
gweinyddes, gweinidoges.
Handmiil, hand'-mul, s. breuan, llaw-
felin.
Handrail, hand'-rel, s. canllaw.
Handsaw, hand'-so, s. llawlif , llif iinllaw.
Handscrew, hand'-scrw, s. Uawsidrwy,
peiriant codi.
Handsel, ) han'-sel, s. honsel, gwoseb,
Hansel, j goseb, calenig, ernes, arian
briduw; cynwerth: — ■;;. a. honselu,
gosebu ; cynwerthu.
Handsome, han'-sym, a. hardd, gl^n,
prydfertli, telediw, taclus, gwych,
teg, mirain, cain, tlws, diUyn ; hael;
gwiw, godidog ; helaeth ; cymhen ;
tfraethlym, arain ; moledig ; bylaw,
cyfleus.
Handsomeness, han'-sym-nes, s. hardd-
woh, gosgeiddrwydd, teleidrwydd.
Handspike, band'-speic, s. trosol, gwif,
trosolbren, Uawdrosol.
Handstaff, hand'-staff, s. Uawffon.
Handvice, hand'-feis, s. llawafaelor,
cogwm llaw.
Handwork, hand'-wyrc, s. llofwaith,
llawober, gwaith Uaw.
Handwriting, hand'-rei-ting, s. llaw-
ysgrif, ysgrif enlaw, ysgriliaw ; ysgrif -
lyfr ; llawysgrifeniad.
Handy, han'-di, a. hylaw, deheig, hwyl-
us, medrus, trylew, pedrylaw, cyfar-
wydd, cywrain, celfydd, cynnil;
parod ; cyfleus.
Handy-dandy, han-di-dan'-di, s. min-
ddu-manddel.
Hang, hang, v. crogi, hongian, dibynu ;
ymddibynu ; crog^achu ; cr(«lenu ;
nofio ; aros. [er-on.
Hangby, hang'-bei, s. jmlynwT^Hang-
Hanger, hang'-yr, s. crogfach, bach;
crogwr ; bidog, crymgledd, yspien.
Hanger-on, hang'-yr-on', s. ymddibyn-
ydd, ymlynydd, canlynwr ; truthym-
lynwr ; bolwestwr.
Hanging, hang'-ing, a. crog, dibynol;
llaes, Uac, yslac ; Uipa, Uibin : — s.
crogiad, dibyniad; croglen, cylched-
len, cauadlen, amgylchlen ; Uen.
Hanging-buttress, hang'-ing-byt-res, s.
crogwanas, crogatteg.
Hangman, hang'-myn, ». crogwr ; dien-
yddwr.
Hangnail, hang'-nel, s. ewinor, ewin-
wasg, bystwn.
Hangnest, hang'-nest, s. y crognyth=
enw math ar aderyn a'i nyth.
Hangwite, hang'-weit, s. crogwerth.
Hank, hangc, s. cengl, ysgaing, deisyn ;
cwlwm, garglwm, tErwya : — v. a.
cenglu, ysgeingio.
Hanker, hang'-cyr, v. n. chwantu, blys-
io, chwennych, awyddu.
Hankering, hang'-cyr-ing, s. chwant,
blys, awydd, awch, hiraetk.
Hanseatic, han-si-af -ic, a. cyfundrefol,
cystlyndrefol.
Hap, hap, s.hap, damwain, damchwaen,
dychwaen, dygwydd, syrth, tynged,
maig ; torsed, brycan, hilyng garw.
Haphazard, hap-haz'-yrd, «. gwir ddam-
wain ; damwain, hap, dygwydd.
Hapless, hap'-les, a. anffodiog, anned-
wydd, anhapus, dilwydd, trwch,
truan.
Haply, hap'-li, ad. o ddamwain, ar hap ;
ysgatfydd ; f e aUai, efallai ; ond odid,
ond antur, hwyrach ; yn ddamweiniol.
Happen, hap'-pn, v. n. damweinio,
dygwydd, hapio, dychweinio ; dyfod;
bod.
Happiness, hap'-i-nes, s. dedwyddwch,
hapusrwydd, gwynfyd, hawddfyd,
menwyd, dywenydd, ffawg ; ffawd,
UAvyddiant, fiyniant, hawddammor.
Happy, hap'-i, a. dedwydd, hapus,
gwynfydol, menediw, addwyn, hyfryd,
ffodus, tyciannus ; hylaw, gwych.
Harangue, ha-rang', s. araeth, araith,
arawd; ymadrodd, arawn :—v. areith-
io, arodi ; liirchwedleua.
Harass, hay-ys, v. a. blino, aflonyddu,
dygnu, lluddedu, cythruddo ; dyiysu,
cythryblu; difrodi, anrheithio, gwas-
trajffu : — s. blinder ; difrod.
Harbinger, hrar'-bun-jyr, s. rhagflaenor,
rhagredydd, rhagredegydd, blaenred,
rhagredor, blaenredydd.
Harbour, har'-byr, s. porthladd, llong-
borth, porth, hafn ; angorfa, aber;
lletty, gwestfa; noddfa, diogelfa,
6, llo; u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; s, fel tsh; J, John; sh, fel s yn eisieu; z, zei.
HARD
382
HARM
llechfan, cysgod, achles :—v. Uettya,
arfolli, croesawu ; achlesu, ymgeleddu,
cysgodi, gwasgodi, noddi, dirgelu ;
anwesu, mynwesu, coleddu.
Harbour-master, har'-byr-mas-tyr, s.
porthladdwr.
Hard, hard, a. caled, durfing, dwys,
flfer, clwn ; anhawdd, dyi-ys, astrus ;
dygn, tyn ; cynnil, crintach, tost;
eras ; gwasgedig, caeth ; gorthrwm,
anhynaws, angharedig ; cas ; egr,
merf, chwibl, sur ; annaturiol ;
gwydn :—««!. yn galed; o'r braidd,
abraidd, prin ; agos, ger, ger llaw : —
s. rhyd, caledryd.
Hardbound, hard'-bownd, a. rhwym;
rhefrsvym, bobrwym ; caled, tyn.
Harden, har'-dn, r. caledu; dwyso;
ymgaledu ; cynnefino.
Hardfavoured, hard'-ffe-fyrd, a. pryd-
galed, wynebgaled ; hagr.
Hai-dfern, hard'-ffyrn, s. gwibredyn.
Hard-grass, hard'-gras, s. corwellt.
Hardhearted, hard'-har-ted, a. calon-
galed ; creulawn, annhrugarog.
Hardihood, har'-di-hwd, s. gwroldeb,
glewder, eonder, dewrder, calondid,
hyfder, pybyrwch ; herder, talgrjrfder.
Hardiness, har'-di-nes, s. gwroldeb,
mawrfrydigrwydd, crasder=irardi-
hood.
Hardlaboured, hard'-lc-byxd, a. llafur-
fawr.
Hardly, hard'-li, ad. yn galed ; braidd,
o'r braidd, abraidd, prin, odid nem-
awr, nid haiach.
Hardmouthed, hard'-mowdd-d, o. pen-
galed, min-galed ; anhylyw, ystyfnig ;
gerwin.
Hardness, hard'-nes, s. caledwch, caledi ;
dirfingder ; adhawsder ; annhrugar-
ogrwydd, creulondeb, toster, traws-
der ; prinder, drudauiaeth ; gwydn-
edd ; crintachrwydd, cyrrithder ;
flyrfder, sadrwydd; sythdcr ; cystudd.
Hardock, hor'-doc, s. tafol gwynddail,
trython deilwyn.
Hardship, hard'-ship, s. caledfyd, blin-
fyd ; cyfyrgder, gormes ; llafur,
Uudded ; cam, colled.
Hardware, hard'-wejT, s. calednwyddau,
dumwyddau, hamnwyddau, ffer-
nwyddau, delnwyddau, durgelfi,
nwyddau mettel.
Hardwaters, hard'-wo-tyrz, s. pi. caled-
wyon, dyfroedd celyd.
Hardy, har'-di, a. hyf, hy, eon, dewr,
gwrol, gwych, calonog, pybyr, glew,
hyfaidd, cadam, hydr, dihafarch,
agwrdd ; caled, dwys ; liyderus, tal-
gryf , haerllug : — s. gofermig, ofl'eryn
gof.
Hare, heyr, s. ysgyfamog, ceinach,
cath eithin.
Harebell, he'yr-bel, s. cloch jt eos, glas
y llwyn, croesaw haf , cenin y brain,
bwtias y gog, botasen y gog ; clychlys.
Harebrained, he'yr-brend, a. penchwlb-
an, chwidr, chwibwrn, anwadal, di-
feddwl, byrbwyll, ehud, ysgoywain,
diofal, breiddig ; gwaedwyllt.
Harefoot, he'yr-ffwt, s. troed ysgyfam-
og, ceuiachbed=math ar aderyn.
Harehound, he'yr-hownd, s. ceinachgi,
helgi ysgyfamog ; sawi-gi.
Harelip, he'yr-lup, s. bylchfin, adfant;
trychfant ; gwefus fylchog.
Harem, he'-rem, s. bundy, benywotty,
ty'r gwragedd (yn y dwyrain) ; Uys y
gordderchadon ; puteinfa, anlladfa, ty
yr anUadrwydd.
Harepipe, he'yr-peip, s. croglath ysgyf-
amogod, ceinachdelm.
Hare's-ear, he'yrz-iyr, s. clust yr ysgyf-
amog.
Hare's-foot, he'yrz-ffwt, s. troed yr ys-
gyfamog, meiUion cedenog.
Haricot, har'-i-cot, s. gorflassaig,
gwreiddgigfwyd ; fFa Ffreinig.
Hariolation, he-ri-o-le'-shyn, s. dewin-
iad, dysgoganiad.
Hark, hare, v. n. gwrandaw, gwrando,
clywed, sio, clustfeinio, deglu.
Harl, harl, s. cen Uin, llinbiUon.
Harlequin, hai-'-li-ewun, s. ysgentyn,
amredydd, croesan, digrifwas, ehwd-
rydd : — v. croesanu, ysmaidodi, ys-
tumio.
Harlock, har'-loc, s. eadafarth, eedw
gwyllt, eethw yr yd.
Harlot, har'-lot, s. putain, huran, dy-
hirog, mwyglen, hoeden, anllades,
cymmones : — a. puteinig, budrogaidd;
trythyll ; gwael :—v. n. puteinio.
Harlotry, haf'-lot-ri, s. puteindra ; an-
Uadrwydd, godineb.
Harm, harm, s. niwed, niwaid, argy-
wedd ; sarMd, colled, cam : — v. a.
niweidio, drygu, asgenu.
Harmattan, har-mat'-tyn, s. deifwynt,
• craswynt, tawchwynt=gwynt sych, a
ddilynir yn gyffi-edin gan dawch, a
chwyth o ganolbarthau Affrig tua 'r
M6r Werydd.
Harmful, harm'-fifwl, a. niweidiol, dryg-
lawn, adwythig.
a, fel a ya tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
HARQ
383
HAST
Harmless, hann'-les, a. diniwed, gwir-
ion ; diasgen, dibeiygl ; difai, difalais.
Harmlessness, harm -les-nes, s. diniw-
eidrwydd, gwiriondeb, anghynddryg-
edd.
Harmonic, har-mon'-ic, ) a. cynghan-
Harmonious, har-mon'-iyz, ) eddol, cy-
nghan, cyssain, cydseiniol, cjrfctonol,
cyngherddol ; cysson, cytunol ; cerdd-
orol, perorawl ; awenyddol.
Harmonica, har-mon'-i-ca, s. cynghan-
wydrau. [ell.
Harmonicon, har-mon'-i-con, ». cynghan-
Harmonics, har-mon'-ics, s. cynghaneg,
alawiaeth, telyddiaeth, cjmghanddysg,
perseiniaid, cyttonau ; cynghanedd-
ion; erddygan.
Harmoniousuess, har-mii'-ni-yz-nes, s.
cynghanedd, cysseinedd, cynghanedd-
olrwydd, cyssondeb; cytundeb, cyd-
gord, cydweddiad.
Harmoniphon, har-mon'-i-ffon, ». cys-
seinell.
Harmonist, har'-mo-nust, s. cynghan-
eddwT, perorydd, cerddor, alawydd,
eUewydd, peroriaethydd, cyssonydd.
Harmonize, har'-mo-neiz, v. cynghanu,
cynghaneddu, cydseir.io, perori ; cyd-
synio, cytuno ; cyssoni ; eUio.
Harmonometer, har-mo-nom'-i-tyr, s.
cysseinfesur, cynghaniadur.
Harmony, har'-mo-ni, s. cynghanedd,
peroriaeth, cysseinedd, cytundeb ;
cyttonedd, ceiniedi, cydseiniaeth ;
cydgan, cydgerdd, cynghord ; alaw,
cerddoriaeth, eilon, eilwy, alawn, an-
ant, cyfeUyw ; cydweddiad, cydfod.
Harmotome, har'-mo-tom, s. croesfaen.
Harness, har'-nes, s. cer, seirch, har-
nais, tree, gweddau, offer, taclau;
rhyfelwisg, ajfogaeth, cadwisg, crudr,
arfau ; brwyd :— v. a. harneisio, trec-
io, seirchio ; arfogi ; eneirchio, Uur-
igo ; cenglu ; amddiffyn.
Harp, harp, s. telyn, telan -.—v. n. tel-
jmorio, telynori, teleinio, canu telyn,
chwareu telyn.
Harper, har'-pyr, s. telynor, telynwr,
telynior, teleiniwr, telynai.
Harpoon, har-pwn', s. tryfer, ffonbicell,
mordryfer, craplost.
Harpsichord, harp' -si-cord, s. telgord.
Harpy, har'-pi, a. burfiin; rheibadyn;
gwangciwr ; ysglyfiwr ; rheiberyr.
Harpies, hai'-piz, s. pi. y Burfunod, yr
Harpiaid^anghenfilod dychymmygol.
Harquebuss, har'-ci-bys, s. gwn llaw=
Arq'uebuse.
Harx, har, s. mordymmestl.
Harridan, har'-i-dan, s. hen buten, cam
butain.
Harrier, har'-iyr, s. ceinachgi, helgi ys-
gjrfamog; cudwalch.
Harrow, har'-o, s. og, oged : — v. a.
Uyf nu, ogi, ogedu ; aredig, rhwygo,
dryllio.
Harry, har'-i, v. dihatru, diosg, pilio,
anrheithio ; blino, cythryblu ; herwa.
Harsh, harsh, a. gerwin, garw, anfwyn,
sarug ; Uym, tost, caled, creulawn,
anhynaws, annhrugarog ; anhyfryd ;
sur J cryg, dybryd ; eras, dreng ; clo-
gymog ; aeth ; ysgethrin.
Harshness, harsh'-nes, s. gerwindeb,
sarugrwydd ; llymder, annhiriondeb.
Harslet, hars'-let, s. syrth mochyn.
Hart, hart, s. carw, hydd, eilon, elain.
Hartbeest, hart'-btst, «. hyddafrewig,
eleinafr.
Hartsroyal, harts'-roi-yl, s. rliafnwydd-
en, draenen Crist.
Hartshorn, harts' -horn, s. hyddgom,
corn yr hydd, hyddfanwy, ceiiled
corn hydd.
Hartstongue, harts' -tyng, s. tafod yr
hydd.
Hartswort, harts'- wyrt, s. carUys, carw-
lys.
Haruspice, har-ys'-pus, s. dewin, ymys-
garddewin.
Haruspicy, har-ys'-pi-si, s. ymysgargoel.
Harvest, har'-fest, s. cynauaf:— 1>. a.
cynauafa, cynauafu, cywain.
Haivestfly, har'-fest-fflei, s. cylionen
gynauaf, gwibedyn cynauaf .
Harvest home, bar -fest horn, «. amser
cynauaf ; gwyl y cynnull ; medelgan.
Harvest moon, har'-fest mwn, s. lleuad
fedi, Ueuad nawnos oleu.
Harvest-queen, har'-fest- cwin, s. caseg
fedi.
Has, haz, v. (y trydydd person):— he
has, hi haz=y mae ganddo.
Hash, hash, v. a. manfriw, cymmriwo,
difynio ; briwfysgu, cymmysgu :— «.
briwgig, cymmriwfwyd.
Hast, hast, v. (yr ail berson):— thou
hast, ddow hast=y mae genyt.
Haslet, has'-let, s. ymysgar mochyn=
Harslet.
Hasp, hasp, s. haspen, cloig ; clicied,
gwerthyd -.—v. a. hespenu, cloigynu.
Hassack, has'-ac, «. bratfaen.
Hassock, has'-oc, s. hesor, teisban.
Hastated, has'-ty-ted, a. ffonfwyellaidd,
isarnaidd, rheinaidd; trionglog.
6, llo; u, dull; IT, 8wb; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel * yn eisieu; s, lel.
HATE
384
HAVO
Haste, best, s. brys, firwst, prysurdeb,
ffull, fiysg, pres, crys, ffwdan : — v.
hTysio=ff asten.
Hasten, he'-sn, v. brysio, flfiystio, pry-
auro ; cjrflymu, buanu, ffestu ; ffwd-
anu, presu; cymhell.
Hastily, be'-sti-H, ad. ar frys, ar ffrwst ;
ar redeg, mewn brys ; yn brysur.
Hastiness, he'-sti-nes, s. bryS, ffrwst,
prysiirdeb, cyflymder, buandra, syd-
ynrwydd, chwimmythdra, byrbwyll-
der, hyddigrwydd, ffromder, anwesog-
ogrwydd, ebudrwydd, anystyriaeth ;
rhyf^s.
Hastings, he'-stingz, s. pi. cynnarbys,
pys cynnar ; aeron cynnar, flErwythau
cynnar.
Hasty, hes'-ti, a. brysgar, dyftysiol, cyf-
lym, buan, ebrwydd, chwai, chwim-
mwth, disymmwth, disyfyd, sydyn,
ffest ; byrbwyll, hyddig, gwyllt, ter-
wyn, tanbaid, diystyr, anymrous, di-
amynedd ; cynnar.
Hastypudding, he-sti-pwd'-ing, s. brys-
boten, brysbwding, gwynawd, uwd.
Hat, hat, s. bet, bed, toe, diddosben,
cwlen, cwflen, cwcwll.
Hatch, ha?, v. deor, deori, gori ; dyfeis-
io, dychymmygu, llyfelu, lliinio; go-
dywyllu; cysgodi d, llinau : — s. deor-
iad, nythaid, nythal; dynoethiad,
dadhuddiad; gorddor, gorddrws, dor-
ig, drysan, rhagddor ; drysglawr ; llif-
ddorau, argaeau.
Hatchel, ha^'-el, s. heisyllt, heislan,
rhipai, trafel, crib llin : — v. a. hei-
sylltu, heislanu, breuanu, cribo.
Hatcher, ha^'-yr, s. deorydd ; dyfeisiwr,
llyfelwr, lluniwr.
Hatchet, ha9'-et, s. bwyell, bwyall ; bwy-
ellan, cymmynai.
Hatchetine, hag'-et-un, «. delidwer,
gwer y mynydd, brasgwyr adwynaidd.
Hatchet-vetch, hag'-et-fe?, s. pys y fwy-
eU.
Hatchment, ha9'-inent, s. margwnsaUt,
cwnsallt y marw, trengachen; arfau
bonedd, amarwyddion.
Hatchway, ha^'-we, s. gorddorfa, gwar-
ddrysfa, gwerchyrffordd, gorddor-
ffordd llong.
Hate, bet, v. casau, ffieiddio, angharu,
anhoffi :— s. ca,smeh=Hatred.
Hated, he' -ted, p. o. casedig ; cas^Hate-
fvl.
Hateful, het'-fiwl, a. atgas, dygas, ffi-
aidi, casaol, diarchar ; dygasog ; ma-
leisus ; tryfar.
Hatefulness, het'-ffwl-nes, s. atgas*
rwydd, dygasedd, cas&d.
Hatred, he'-tred, s. casineb, cas, dygas,
anghariad, anhoffedd ; ffieiddiad ; cas-
nur, Uid, malais ; gelyniaeth.
Hatter, hat'-yr, s. hetiwr; flfeltiwr.
Hattle, hat'-tl, a. gwyllt, gwamal.
Hattock, hat' -toe, s. banner drefa ; ys-
twe yd=12 ysgub.
Hauberk, ho' -byre, 's. llurig ; dwyfroneg.
Haugh, ho, s. gwaelottir, hel, marianedd.
Haughtily, ho'-ti-li, ad. yn drahaus, yn
falch.
Haughtiness, ho'-ti-nes, s. trahausder,
balchder, traha, rhyfyg, gorhydri.
Haughty, ho'-ti, a. trahaus, balch,
flfroenuchel, uchelfryd, coegfalch, ar-
syberw, amryfus, cymmyreddus,
ffrom.
Haul, hoi, V. a. Uusgo, tynu; dragio,
dirdjmu: — s. llusg, tyn; llusgiad;
tynfa, hwysg.^
Haulm, ) horn, s. gwellt ; called ;
Hamn, J gwlydd, gwrysg ; cyrs; sofl;
pelydr, calaf.
Haunch, hansh, ban?, s. flfolen, mordd-
wyd, clun, pedrain, gwaneg.
Haunt, hont, v. cynniwair, mynychu,
cyrchu, tramwy ; heleu, helgyd ;
aflonyddu, cythiyblu, traUodi ; ym-
ddangos i ; rhy ofwyo : — s. cyrchf a,
cynniweirle.
Haustellate, hos'-tel-et, a. sugneiog,
sugnyddog.
Hautboy, ho'-boi, «. telgom, rhibib;
mefusen hirian.
Hauteur, ho'-tyr, ho-tiw'yr, s. trahaus-
der, balchder, hewgrach.
Hautgout, ho-gw/, s. gorflassaig, gorflas-
beth.
Hauyne, he'-iw-un, s. lledusfaen.
Have, haf, v. a. cael, caffael, meddu,
meddiannu, perchenogi, mwynhau ;
mynu ; dwyn, dygyd, arwedd, ar-
wain ; cynnwys ; dal.
Haven, he'-fn, s. porthladd, porthfa,
Uongborth, hafn, porth ; aber, angor-
f a, cilf ach ; noddf a, diogelf a, llechf an,
gwasgodfa.
Haver, haf' -yr, s. meddiannwr, perchen-
og ; fFetur, gwyUtgeirch ; ceirch.
Haversack, bar -yr-sac, s. milorgod, cod
milwr, ysgrepan nulwr.
Having, haf -ing, s. meddiant, perchen-
ogaeth -.—p. (Have) ftg iddo, &, chan-
ddo; fig ynddo; ftg amo; ft; yn
meddu.
Havoc, haV-oc, s. difrod, anrhaith.
I
a, fel a yn tad; a, cam; «, ben; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
HAZA
385
HEAD
hafog, dystryw, gwastraff, afrad,
llanastr i—v. a. difrodi, anrheithio,
haf ogi :— in. hafog ! hai hafog !
Haw, ho, s. egfaen, crawel y moch,
criafol y moch, grawn y ddraenen
wen, grawn yr ysbyddaid ; gwelameg,
gorasgwn, yr ongl, pilen ar lygad,
sychbilen, rhuchen, sychrwyd ;
maesan, gower, cadlas, bwra, talwrn :
— V. n. ymystwyro ; dyrvedyd ho ho :
— in. ho ! ha ! ho ho ! felly !
Hawfinsh, ho'-fRnsh, s. gylfinbraff.
Hawhaw, ho-ho', s. ffosgae, moelglawdd.
Hawk, hoc, s. hebog, gvralch ; cudyU,
curyll, ysgutyll ; hawg, ysgutell,
astell gymmrwd : — v. heboca ; hely
adar d, gwalch ; hochi, carthu 'r gwddf ;
criwertlra, crio nwyddau ar werfch,
cylchwerthu, gwica.
Hawk-bit, hoc'-but, s. peradyl, dant y
llew lleiaf .
Hawker, ho'-cyr, s. cciwerthwr, gwic-
wr, gwicor, cylchwerthwr ; hebog-
ydd, hebocwT, gweillchydd.
Hawking, ho'-cing, s. hebogyddiaeth.
Hawknut, hoc'-nyt, s. cneuen y ddaiar,
byw'ien, daiargneuen.
Hawk-owl, hoc'-owl, s. gwalchenid.
Hawk's-bear4, hoqs'-btyrd, s. gwalchlys,
llysiau 'r gwalch.
Hawkweed, hoc'-wwi, s. heboglys, llys-
iau yr hebog, melenydd.
Hawse, hoz, s. rhaffdwll, ffluregrwyll ;
ffluregfa.
Hawser, ho'-zyr, s. tYDi&S=:Halser.
Hawthorn, ho'-thorn, s. draenen wen,
ysbyddad, draenen ysbyddaid, egf aen-
wydden.
Hay, he, g. gwair, ffw3Ti ; dolwellt,
gweirweUt; Ifiogrwyd, rliwyd gwning-
od -.—v. a. gweirio, trin gwair ; maglu
cwningod, ffiogrwydo.
Haycock, he'-coc, s. cocyn gwair, mwd-
wl gwair.
Hayknife, he'-neiff, s. cyllell wair.
Haymow, he'-mo, s. ysgafn o wair.
Hayrick, he'-ric, \ s. tas o wair, das
Haystack, he'-stac, ) gwair, daswm o
wair.
Hayward, he'-wyrd, s. bugail tref ; cae-
' geidwad, bidwart.
Hazard, haz'-yrd, s. perygl, enbydrwydd,
antur ; dam wain, hap, darffawd : — v.
peryglu, anturio; profi; llyfasu,
cynnyg.
Hazardous, haz'-yr-dyz, a. anturus,
peryglus, enbyd, pyd, perygl ; angeu-
ol, adwythig.
Hazards, haz'-yrds, s. pi, pelregodau,
habgodau.
Haze, hez, s. niwl, nifwl, ysmwcan,
tarth, nudd, tawch, caddug, baddug.
Hazel, he'-zl, s. coll, coUen :— a. collen-
og ; o liw 'r gollen ; llwydwyn, goleu-
Iwyd.
Hazelnut, he'-zl-nyt, s. cneuen goll,
cneuen y cyll.
Haziness, he'-zi-nes, s. niwlogrwydd.
Hazy, he'-zl, a. niwliog, tarthlyd,
tawchlyd, caddugol, cymmylog; go-
dywyll.
He, hi, pr. efe, ef, e, f e, efo, fo, mo, o ;
yntau.
Head, hed, s. pen; copa, clopa, iad,
siS,d ; blaen, brig; talcen, tal; top,
clob; penaeth, blaenor, penadur,
llyw, lljrwydd, fifelaig ; uchder, eithaf,
uchafnod; twys, twysen; pendod,
penawd; pendodiad; coryn, cwmog;
pwngc, pennod, erthygl, prif bwngc ;
grym, dimi : — a. pen, pen-, penaf,
pnf , arbenig, blaen, blaenaf ; penol,
penaidd : — v. blaenori, arwain, tj^wys,
llywio, cyf arwyddo, hyfforddi ; penu ;
dibenu, tori pen ; tocio ; gwrthwyn-
ebu ; dechreu, tarddu, hanu.
Headache, hed'-cc, s. dolur pen, gwaew
pen, cur pen.
Headband, hed'-band, a. penrhe, pen-
rhwym, flfunen, talaith.
Head-dress, hed'-dres, s. penwisg ; copa ;
penwisgiad.
Headfast, hed'-ffast, s. penllegr, penlleg.
Headfirst, hed'-fiyrst, ad yn llwrw ei
ben ; yn wysg ei ben ; bendramwnwgl,
yn bendormwnwgl, bendraffollach,
dibyn dobyn.
Headiness, hed'-i-nes, s. chwidredd,
ehudrwydd, anystyriaeth ; cyndyn-
rwydd, ystyfnigrwydd, gwrthnysig-
rwydd ; cryfder diod.
Heading, hed'-ing, s. peniad, penawd;
penau ; pen, sylfon ; penwaith ; ' ceg-
ffordd.
Headland, hed' -land, s. pentir, penarth,
peniarth, penardd, penrhyn, morben ;
talar, talwrn.
Headledges, hed'-lej-iz, s. pi. penysg-
efyU.
Headline, hed'-lein, s. briglinell, toplin-
ell, toplin.
Headlong, hed'-long, ad. yn Uwrw ei
ben, yn wysg ei hen=B eadfirst : — a.
pendramwnwgl ; serth ; chwidr, ehud.
Headman, hed'-myn, a. pen, blaenor,
penaeth, arweinydd, penaig, penawg,
6, llo; u, dull ; w, swn ; w, pwn : y, yr; y, fel tsh ; j, John; sh, fel e yn eisieu; z, zel.
2 B
HEAL
386
HEAR
pencan, alcuu, cun, Ifyw, udd, rhwyf ,
glyw.
Headpiece, hed'-pis, s. penial, penffes-
tin, penor, helm, cynfael; deall,
synwjT, gwybodaeth.
Headquarters, hed'-cwor-tyrz, s. pi.
pencadlys, penUuestty, priflxiest, pen-
Uuest, prif orsaf ; gorsaf y penciwdod.
Headridge, hed'-rij, s. talwm, taJar.
Headsea, hed'-st, s. penfor, penwenyg.
Headship, hed'-ship, s. blaenoriaeth,
penogaefch, peiiaduiiaeth ; awdurdod.
Headsman, hedz'-myn, s. dibenwr,
dienyddwT, torwr pen.
Headspring, hed'-spring, s. flfynnon,
tarddell ; dechreuad, codiad.
Headstall, hed'-stol, s. i)enf&wyn, pen-
fiFestr, penflfest, penile ; penwar, pen-
far.
Headstone, hed'-ston, s. penfaen ; pen-
sylfaen ; peu-conglfaen ; beddfaen ;
maen clo.
Headstrong, hed' -strong, a. cyndyn,
cildin, pen-galed, gwrthnysig, ystyifn-
ig, penffetus, anhyblyg, chwidr, ehud,
ammhwyllog, anystywaUt, ffrom,
I fiyrnig.
Head-tire, hed'-teiyr, s. penwisg.
Headwind, hed'-wund, s. gwrthwyneb-
wynt.
Head-work, hed'-wyrc, s. penwaith.
Head-workman, hed-wyrc'-m3ni, s. pen
gweithiwr, prif weithiwr, blaenor
gwaith.
Heady, hed'-i, a. ehud, bycbwyll, an-
ystyriol, gorwyllt ; nwydwyllt, af-
reolus, ffrwys, cildyn; cryf, brwysg-
ol, meddwol.
Headyards, hed'-iardz, s. pi. penllath-
an.
Heal, htl, v. iachau, gwellan, gwella,
meddyginiaethu ; ymiachau.
Healds, htldz, 8, pi. brwydau, brwydau
gw5^dd.
Healing, htl'-ing, a. iachaol, gweUaol,
meddygol, eliol ; Uariaidd, tirion,
tangnefeddus :— s. iachd^d, meddyg-
iniaethiad, gwellM.
Health, helth, s. iechyd, iechineb;
pwynt; meddyginiaeth.
Healthful, helth' -ffwl, a. ia,ch.= Healfhy.
Healtlifulness, helth' -ffwl-nes, ) s. iach-
Healthiness, helth'-i-nes, f us-
rwydd, iechyd, pwyntusrwydd.
Healthless, helth'-les, a. afiach, sal,
gwan.
Healthy, helth -i," a. iachus ; hoenus,
hawntus, bywiog ; pwyntus.
Heam, him, s. brych, y brych, olyagar,
adysgar, y garw, y gwared.
Heap, htp, s. crug, twr, swp, curt,
twysg, trwl; cluder; cai-nedd, cam,
twlch, mwnt ; daswm, das, ■dasyl,
ysgrwth ; casgl ; twmpath ; moel,
pen :—v. a. crugio, pentyru, crug-
Iwytho, dasylu, cludeirio, byrnio,
ysgafnu, cymio, croni, dasgjrmu.
Heapy, hi'-pi, a. crugiol, pentyrol.
Hear, hiyr, v. clywed, clybod ; gwran-
do, andaw ; ewi, cygleu, deglu, oian.
Heard, hyrd, p. p. {Hear) gwrandawed-
ig ; clybodedig ; wedi clywed.
Hearei', hi'yr-jr, s. gwrandiiwr, gwran-
dawydd ; clywedydd, clybodydd,
clywiadwr; dysgybl.
Hearing, hi'yr-ing, s. clyw, clywedig-
aeth, clybod, clywed, arglyw, gwran-
dawiad ; gosteg, achlust.
Hearken, har'-cn, v. gwrandaw ; clyw- ■
ed, clustfeinio, clustymwrando.
Hearsay, ht'yr-se, s. chwedl, syn, adson;
siarad y wlad ; clyw ; siarad, swn,
gair.
Hearse, hyrs, s. elor feirch, elorwydd,
gelor feirch, edenog, elorglud, elor-
gerbyd ; beddadail araserol ; ewig
ddwyflwydd : - v. a. edenogi ; gosod
mewn elor feirch.
Hearsecloth, hyrs'-cloth, «. brethyn
elor, cylliso, lien elor, brethyn arwyl.
Heart, hart, s. calon ; canol, craidd ;
rhuddin, rhudding ; asgre : — v. calon-
ogi ; rhuddino.
Heart-ache, hrtrt'-ec, s. dolur calon,
gofid meddwl; bronwst, calonwst,
haint y galon.
Heart-alluring, hart'-al-iw-y-ring, a.
serchlithiol. [digalonol.
Heart-appalling, harf-ap-pol-ing, a.
Heartbond, hariZ-bond, a. calonrwym;
canolfaen, careg rwymo (mewn mur).
Heart-breaking, hart'-bri-cing, a. tor-
calonus : — s. tor calon, toriad calon ; •
alcur, dir-ofid.
Heart-broken, hart'-bro-cn, a. briw-
galon.
Heart-bum, hart'-bym, s. llosg cylla,
cyllagwst, yr ingloes, y dwr poeth.
Heart-burning, hart'-byr-ning, a. an-
esmwythol, aflonyddol : — s. llosg
cjii&=JIeart-lnim ; anf oddlonrwydd,
anesmwythdra, cilwg, cenfigen..
Heart-dear, hart'-djyr, a. anwyl^
Heart-ease, horf-iz, s. esmwythyd
calon ; Uonyddwch, tawelwch
meddwl.
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain fn hwy; o, Hon ;
HEAT
387
HEAV
Hearted, hart'-ed, a. calonog, calonus.
Heartedness, harfc'-ed-nes, s. calonog
rwydd, cywii-deb, dii-agrithrwydd.
Hearten, hai'-tn, v. calonogi, cefuogi,
bywiocau, gwi-oli, cysui'o. [ol.
Heart-felt, liart'-iielt, a. dwys-deiinliid-
Hearth, harfch, g. aelwyd.
Hearth-money, hartli'-myn-i, s. treth
aelwydydd.
Heart-harden, hftrt'-hoavin, a. calon-
galed ; caled, dideimlad ; anedif eiriol.
Heartily, har'-ti-li, ad. yii galonog ; S,'r
hoU galon ; o'r galon, yn ddiffuant,
mewu gwirioneddj yn bybyr, yn
awchus.
Heartiness, har'-ti-nes, s. calonogrwydd,
diliaf archedd, pybyrwch ; diffuant-
rwydd, cleuder, hawnt, yni, awch.
Heartless, hart'-les, a. digalon, llwfr.
Heartmedic, hart'-med-ic, s. niyglys
amrywedd, meiUionen gragenog, Uys-
iau 'r myheryn.
Heartpea, hart'-pi, s. pysen y galea.
Heart-rending, liart'-ren-ding, a, tor-
calonus.
Heart-robbing, hart'-rob-ing, a. per-
lewygol, perlesmeiriol ; yn ysbeilio 'r
galon.
Heai-t's-blood, harts' -blyd, s. gwaed y
galon, gwaedlin, gwaedling, bywyd,
hanfod.
Heart's-ease, hai-ts'-tz, s. deuwynebog,
Uysiau 'r Drindod, trilliw.
Heart-sick, hart'-sic, a. claf o galon ;
trymglaf.
Heai-tstring, liart'-string, s. llinyn y
galon, gewyn y galon.
Heart-wood, hart'-wyd, s. rhuddin,
calon pren, madniddyn pren.
Hearty, har'-ti, a. calonog, cefnog, di-
hafarch, pybyr, cryf, dewi" ; iach ;
diffuant, cywir, ffyddlawn ; Uawen,
siriol ; Uawn, helaeth ; parbaus ;
gwresog.
Heat, lu't, s. gwres, twymder, poethder,
brydaniaeth ; cynhesrwydd ; tandde,
fflameg ; chwyl, gyifa, ias ; twyniiad ;
poethias, angerdJ ; poethwyg, gw^ :
—V. poethi, twyino, brydio, gwresogi;
cynhesu ; ymwresogi, ymdwymo ;
cytFroi.
Heater, hi'-tyr, s. poethydd, twymydd ;
Uyfniedydd, clamp, brydai.
Heath, lu'th, s. grug, niyngcog, myng-
coch, eiddiar, grugos; graglwyu.
Heathcock, hith'-coc, s. ceLUog y mjTi-
ydd, ceiliog y grugieir ; ceiliog du 'r
mynydd ; cochiad.
Heathgrass, htth'-gras, s. grugwejlt.
Heath-hen, htth'-hen, s. grugiar, iar
fynydd.
Heathen, hi'-ddn, s. cenelddyn, cenedl-
ddyn, pagan, etluiig ; ceneJloedd,
paganiaid, gwyr anglu-ed ; anwariad,
barbariad : — a. cenedlig, dtgred,
paganaidd, bai-baraidd.
Heatiiendom, hi'-ddn-dym, «. gwlad
anglired, bro bagauaidd ; anglired.
Heathenish, hi'-ddn-ish, a. paganaidd,
cenedlig, digred; anwar, difoes,
creulawn.
Heathenism, hi'-ddn-uzm, s. paganiaeth,
anglired ; eilunaddoliaeth, delwaddol-
iaeth, ethnigaeth ; anwariaeth, barbar-
iaeth. [io.
Heathenize, hi'-ddn-eiz, v. a. paganeidd-
Heather, hi'-thyr, s. gnig=S'eatJt.
Heathery, hi'-thyr-i, s. grngos, grugdir.
Heathy, ht'-thi, a. grugog.
Heave, litf, v. dyi'chafu, cyfodi, cwnu,
derchaf ael ; cyhwfan, cwhwf anu,
cychwyfo, ymgodi, chwyddo ; dyheu,
peuo, pdngcio, dychlamu ; taHu,
bwrw, gyru ; tynu ; corndagu :— s.
dyrchafiad, dyrchafael ; ' cyhwyfan,
ymchwyddiad ; ^ tafliad ; dyheuad,
peuad, pongciad; tyniad.
Heaven, hef -fn, s. nef ; nen -.—pi. nef-
oedd.
Heaven-born, hef n-bom, a. nefanedig.
Heaven-bred, hef'n-bred, a. nefryw.
Heavenlies, hef'n-Kz, s. pi. nefolion
leoedd.
Heavenliness, hefn-li-nes, s. nefolder,
nefoldeb, nefokwydd.
Heavenly, hef n-li, a. nefol, nefolaidd ;
paradwysaidd, iiwyfreawl : — ad. yn
nefol.
Heavenly-minded, hefn-li-mein-ded,
a. nefolfryd, nefolfrydig.
Heaves, hifz, «. dyheuwst, dyheuglwyf.
Heavily, hef -i-li, ad. yn drwm.
Heaviness, hef -i-nes, g. trymder ; dwys-
der, pwysigi-wydd ; trymfrydedd,
tristwch ; sjrthni, musgi-eUni ; gor-
thrymder; baich; tewder.
Heaving, hif -ing, s. codiad, dyrchafiad,
ymchwyddiad ; dyheuad, pongciad.
Heavy, hef'-i, a. trwm, pwysig,
gorthrwm, dwys; trist, prudd, dyb-
ryd, allwjaiig ; uwyrdrwm, tryinluog ;
cysglj'd, swrth; poenus, anhawdd;
gormesol, blin ; llwythog; mawr ;
tew ; uchel.
Heavy-laden, hef-i-le'-dn, a. trym-
Iwythog.
o, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr; 5, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
HEDG
388
HEIG
Heavy-stone, hef-i-ston, s. trymfaen;
ceridfaen.
Hebdomad, heb'-do-mad, s. wythnos,
seithnydd.
Hebdomadal, heb-dom'-y-dyl, a. wyth-
nosol, seithnyddiol.
Hebdomadary, heb-dom'-y-dyr-i, a.
wjrthnosol : —s. wythnosog, wythnoswr
=math ar swyddog mewn cyfaint.
Heben, heb'-yii, s. muchwydd, eben-
wydd, ebonwydd, dugoed, ebenas,
ebon.
Hebetate, heb'-i-tet, v. a. hurtio, pylu,
marweiddio, syfrdanu.
Hebraic, hi-bre'-ic, a. Hebreig, Hebreig,
Efreig, Hebreaidd, Efreiaidd, Ebryw-
ig-
Hebraism, hi'-bre-uzm, s. Hebreigiaeth,
Ebrywiaeth, Efreiaeth.
Hebraist, ht'-bre-ust, ) s. Hebreigwr,
Hebrewist, hi'-brw-ust, j Ebrywydd,
Efreiydd, Efreigydd.
Hebrew, hi'-brw, ». Hebread, Hebrewr ;
Hebraeg, Ebryw, Hebryw, Efrai,
Efreieg i—pl. Hebreaid, Hebrewyr,
Efrewysion, gwyr Efrai : — a. Hebraeg,
Hebreig, Efreig, Hebreaidd. Ebry wig.
Hebrew Language, hi-brw lang'-gwij, s.
yr iaith Hebraeg, Hebraeg, Ebryw,
Efrai.
Hecatomb, hec'-y-tom, s. canollboeth,
canychaberth, aberth yn cynnwys
cant o anifeUiaid.
Heck, hec, s. pysgresel, ofiferyn i ddal
pysgod ; rhesel ; clicied.
Hectic, hec'-tic, a. greddfol, gnodol,
ansoddol, dyliol, arferol, gwastadol ;
mallgrydiol ; sychmerol, crydwresog :
— s. mallgryd, mallfiFrwyth, maJl-
dwymyn.
Hector, hec'-tyr, s. Hector; bygylwr,
bocsachwT, dwndrwr, ymffrostiwr : —
V. bygylu, bocsachu, ymgegcru ;
bwgwth ; sarhau.
Hedera, hed'-yr-y, s. eiddew, eiddior-
wg, iorwg.
Hedge, hej, s. cae, gwrych, bid, clawdd,
perth, gwyddig -.—v. cau, bidio, clodd-
io; amgau, cadarnhau; ymguddio,
llechu.
Hedge-bill, hej'-bul, s. gwyddi, gwddi,
cryman cau, hiceU, ffonfilwg.
Hedge-born, hej'-bom, a. a aned ym
mol clawdd; gwael, isel; estronol,
dieithr.
Hedge-bote, hej'-bot, s. coed cau.
Hedge-fumitory, hej'-ffiw-mu-tyr-i, s.
mwg y perthi.
Hedge-garlic, hej '-gar-lie, «. craf y
perthi , garlleg y perthi.
Hedgehog, hej'-hog, s. draenog coed,
draenog, ballog, armell, draen y coed;
draenoglys, balloglys.
Hedgehog-thistle, hej'-hog-thus-sl, s.
ysgall y draenog. [perthi.
Hedge-hyssop, hej'-hus-syp, s. isop y
Hedge-mustard, hej'-mys-tyrd, s. aifog.
Hedge-nettle, hei'-net-tl, ». briwlys y
perthi.
Hedge-parsley, hej'-par-sli, «. eilunber-
llys, troed y cyw.
Hedgepig, hej'-pig, s. draenogyn.
Hedger, hej'-yr, s. cauwr; bidiwr,
gwrychwr.
Hedge-sparrow, hej'-spar-ro, «. brych y
cae, gwrach y cae, llwyd y gwrych,
gwrych ell ; gwas y gog, gwichell y gog.
Hedge-writer, hej'-rei-tyr, s crach
ysgrifenydd, ysgrifenydd bol clawdd,
crach awdwr.
Heed, hid, v. ystyried, pwyUo, edrych,
gwrandaw, gofalu, malio, sylwi, hidio,
hitio ; dal sylw ; gochel ; ymogelyd,
ymgadw :— s. ystyriaeth, pwyU, gofal,
pryder ; gwrandawiad, gochehad ;
gwiliadwriaeth.
Heedful, htd'-flPwl, a. ystyriol, gofalus,
darbodus, dyfal, diwyd, eorth; gochel-
gar, pwyllog.
Heedfidness, lu'd'-ffwl-nes, s. ystyriaeth,
gofal, rhagofal, gocheliad.
Heedless, htd'-les, a. anystyriol, diofalj
anwrandawgar, esgeulus, difraw,
ehud.
Heel, hH, s. sawdl; tap, tepyn, ffal ;
gwadn ; y'sbardyn : — r. sodli, tapio,
ffaUo; dawnsio, taplasa, corelwi;
ysbarduno, arfogi, gogwyddo.
Heeler, hi'-lyr, s. sodlwr.
Heeling, ht'-ling, s. flfal hwylbren.
Heelpiece, htl'-pis, s. tepyn, tepyn esgid,
sawdl, ffal, sodlwisg, tapwisg: — v. a.
tapio, tepynu, ffalu.
Heelpost, htl'-piist, s. olbost, ffalbost.
Heeltap, h^T-tap, s. tepyn esgid, ffal
esgid, tepyn -.—v. a. tapio, ffalu.
Hefted, heff'-ted, a. codedig, dyrchedig,
cyffroedig ; cyffroawl, cynhyrfus.
Hegira, hi-jei'-ry, hej'-i-ry, s. y Ffoad
=amsergyff y Mahometiaid, yn
dechreu O. C. Gorph. 16. 622, pryd
y ffodd Mahomet o Mecca i Medixia.
Heifer, heff'-yr, s. anner, ti-eisiad;
meinioles, heffer : — pi. anneirod ;
heffrod. [ho ! hai how!
Heigh-ho, hei'-ho, in. hai ho ! oio! ho
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hw'y ; o, Hon ;
HELI
389
HELP
Height, heit, ) s. uchder, uwchder,
Hight, heit, ) uchelder, ucheldra,
ucheledd ; entrych, entyrch, nen ;
gwarthaf ; uchafiaeth ; brig, blaen,
cwmwg, top ; eithaf ; cyiiiad ; hyd ;
taldra.
Heighten, hei'-tn, v. a. uchelu, uwchau,
dyrchafu, codi ; mwyhau, chwanegu,
cynnyddu; gwelliiu.
Heightning, hei'-tn-ing, «. ucheliad,
dyrchafiad, codiad, mwyhfl^.
Heinous, he'-nyz, a. echi-yslawn, ysgel-
er, anfad, erchyll, ysgymmun, ofnad-
• wy, dybryd, drwg, creulawn, atgas,
mawr, anferth.
Heincusness, he'-nyz-nes, s. echryslon-
rwydd, ysgelerder, anfadrwydd.
Heir, eyr, s. etif add, etif eddwr, treftad-
og, tifedd, aer : — v. a. etif eddu ;
meddiannu, perchenogi.
Heirdom, e'jrr-dym, s. etifeddiaeth,
etifeddiant, treftadogaeth, treftad-
aeth, aeriaeth.
Heiress, e'yr-es, s. etifeddes, treftadog-
es, acres.
Heirless, e'yr-les, a. dietifedd, an-
etifeddog.
Heir-loom, e'yr-lwm, s. tattrefolion ;
dodrefn ty a ddisgyn i'r etif eddion o
lin i lin.
Heirship, e'yr-ship, s. treftadogaeth,
tattrefiaeth, etifiant, treftadogrwydd,
treftadaeth ; cyflwr etifedd.
Held, held, p. p. (Hold) daliedig,
cynnwysedig ; gafaeledig.
Heliacal, hi-lei'-y-cyl, a. heuligol; yn
gadael goleuni yr haul ; yn dyf od i
. oleuni yr haul. [haul.
Helianthus, hi-li-au'-thys, s. blodau yr
Helical, hel'-i-eyl, a. nydd-droawl, dy-
nyddol, grisdroeUog, sidin ; cogymol,
sidrwyol, sidrychol; amdroawl, dyr-
■wynol.
Heliocentric, hi-li-o-sen'-tric, a. heul-
greiddig, heulganolaidd.
Heliography, hi-li-og'-ry-fl&, s. heuldeb-
iaeth, heulardebiaeth, heulgraffiaeth.
Heliolatry, hi-li-ol'-y-tri, s. hevdaddol-
iaeth, addoUant yr haul.
Heliometer, hi-li-om'-i-tyr, «. heulfesur,
hexilfydr; serfesur, serfeidyr.
Helioscope, hi'-li-6-sc6p, s. heulsyllyr,
heulddrych.
Heliostate, ht'-li-o-stct, s. heulsaf, heul-
sefydlor.
Heliotrope, ht'-li-o-trop, s. heuldro,
heuldrof ai ; heuldro, huandro, blodau
yr haul ; gwaedfaen, creuf aen.
Hell, hel, s. uffem ; afagddu, y fagddu,
annwn, annwf n, angar, affwys, abred,
alis.
HeU-bender, hel'-ben-dyr, s. affwysgam
=enw a roddir i danfil mawr Gogledd
America.
Hell-black, hel'-blac, a. uffemddu, erch-
yUddu.
Hell-born, hel' -bom, a. uffernanedig;
uffernol, uifernaidd, dieflig.
Hell-cat, hel'-cat, s. uffem-gath ; dewin-
es, gwiddan, gwrach.
Hellebore, hel'-i-boyr, s. hylyf, hylithr.
Hellenic, hel'-i-nic, a. Helenig, Groeg-
aidd, Grywig.
Hellenism, hel'-i-nuzm, s. Heleniaeth,
Groegiaeth, Grywiaeth, priodwedd
Roeg.
Hell-hag, hel'-hag, s. uffernast, gwrach
uffem ; diawles.
Hellhound, hel'-hownd, s. uffemgi, an-
faSyn.
Hellish, hel'-ish, a. uffernol, uffemaidd,
uffernig ; dieflig, erchyU, ofnadwy.
HeUish-fiends, hel'-ish-ffindz, s.pl. ceth-
ern uffern, y gethem, teulu uffem,
ellyUon uffernol, uffernolion, cythxeul-
iaid.
Hellishness, hel'-ish-nes, s. uffemoldeb.
Hellward, hel'-ward, ad. tuag uffem.
Helly, hel'-i, a. uffemaidd, uffernig.
Helm, helm, s. Uyw, llyw llong ; cloig,
piliwn ; belys, 'pemal=^ Helmet : — v.
a. Uywio, cyfarwyddo, cyfeirio ; pen-
orio, helmu.
Hebned, helmd, ) a. penialog,
Helmeted, hel'-met-ed, J penffestin-
iog, penoriog, helmog.
Helmet, hel'-met, s. penffestin, penor,
helm, cynfael, cap dur, cap maelan.
Helminthology, hel-mun-thol'-ii-ji, s.
pryfofyddia«th, piyfedyddiaeth, pyr-
oniaeth, pryfhanes.
Helot, hel'-yt, s. Helot=caethwas yn
Ysparta.
Help, help, v. cymhoi-th, cynnorthwyo,
helpu, cannerthu, nerthu, cysborthi ;
noddi, achlesu ; achub, gwaredu ;
cynnal ; gochel, osgoi ; peidio:— ».
cymhorth, cyanorthwy, help, porth,
cannorthwy, cynnorth, cyfnerth,
nerth, ffl-wy ; amgeledd, nodded ;
meddyginiaeth ; rliwymedi; ymwar-
ed.
Helpful, help'-ffwl, a. cynnorthwyol ;
defnyddiol ; iachus.
Helpless, help'-les, a. digymhorth ; di-
ymadferth ; amddifad.
8, Ho; u, dull; tt-, swn ; w, pwn i y, yr; y, fel tsh; j, John ; sh, M s yn eisieu; z, zel.
HENC
390
HERA
Helpmate, help'-met, a. amgeledd gy-
mhwys ; cyrnhar, cydwedd ; cyn-
northwywr, helpydd, cydymaith.
Helter-skelter, hel'-tyr-scel-tjrr, ad.
blith draphlith, ben draphen, yn ddi-
drefn.
Helve, helf, s. coes, earn, said, gafael,
menybr ; coes bwyeU : — v. a. carnio,
seidio.
Hem, hem, s. gwrym, hem, haeoli.
gwald, ymyl, cylch, min ; hym, hem,
ho ; hoch :— v. hemio, gwrymio, min-
wni'o; amgylcliu; hymio:— iw. hym !
hem ! ho ! ha !
Hematite, heiii'-y-teit, ».■ gwaedfaen,
creiifaen.
Hematology, hem-y-tol'-6-ji, g. gwaed-
ofyddiaeth.
Hematope, hem'-y-top, \». morbiogen,
morbioden.
Hematosis, Iie-ray-to'-sus, s. gwaedlif,
gwaedred.
Hemi, hem'-i, prf. banner, lied, go.
Hemicycle, hem'-i-sei-el, a. hannergylch.
Hemiplegy, hem'-i- plej-i, a. hannerbar-
ly% parlys iinochrog.
Hemisphere, hem'-i-sfFtyr, a. arddrych,
hannergylch, hannergant, hanner-
grwn, hannerwybr, hannergroneU,
banner cylch yr wj'bren.
Hemispheric, hem-i-sfifyr'-ic, ) a.
Hemispherical, hem-i-sfiyi-'-i-cyl, f han-
nergrynol, arddyrchol.
Hemitone, hem'-i-ton, a. banner t6n,
lledsain, hannersain.
Hemlock, hem'-loc, a. cegid, cecys.
Hemlock-sprucefir, hem-loc-spncs'-fiyr,
a. cegidbyr, ffeinidwydd Canada.
Heralockrwater-dropwort, hem'-loc-wo-
tjrr-drop'-wyrt, s. gysplys, dibynlor
cegidaidd.
Hemmel, hem'-yl, a. pasgell, pasgle ;
penty anifeUiaid.
Hemorrhage, hem'-o-rej, a. gwaedlif,
gwaedred, dyf erlif gwaed, troetheUiad
gwaed.
Hemorrhoids, hem'-o-roidz, a. clwyf y
marchogion, Uedwigwst, peHs.
Hemp, hemp, a. C3rwarch, cas gan fur-
sen, meirion ; earth.
Hempen, hem'-pn, a. cywarchog.
Hen, hen, a. iar, giar, dicen.
Henbane, hen'-b«i, a. llewyg yr iar,
bela, perfyg, crys y brenin, ffa 'r
moch.
Henbit, hen'-bnt, a. marddanadlen goch
gylchddail ; marddanadl cylchddail.
Hence, hens, ad. oddi yma, mldyma ; o
hyn, oddi wrth hyn ; yn ol hyn, asc ol
hyn ; eto ; er ; o'r pryd hwii, rhag-
yma : — in. ffwrdd ! ymaith ! hwnt !
yinaith & thi ! yaiaith a chwi ! flfwrdd
& cliwi ! i bant & chwi.
Hencefoi-th, hens'-flforth, ad. o hjra
aUan ; o hyn i maes ; rhag Uaw ; &i
pryd hyn allan ; ar ol hyn ; yn ol hyn ;
bellach, mwyach, mwy, weithian,
rhag blaeu ; dros yr amser i ddyfod ;
byth ond hyny.
Heucef . irward, hens'-ffor-wyrd, ad. o'r
prydhwn »Mtm.=IIencefort/t.
Hencoop, hen'-ciyp, a. cwb ieir, cut*
ieir, ffrongo ieir, iargwb, iargut.
Hendriver, hen'-drei-fjT, s. y bod tin-
wyii, yr iar dinwen, y dinwen frech,
gelyn yr ieir.
Hen harm, hen' -harm, X^.J bod tin-
Hen-haiTier, hen'-har-iyr, ) wyii=JRen-
driver.
Hendiadys, heu-dei'-a-dus, a. undeueb
=troeU yraadrodd, pan fo dau syl-
weddair yn cad eu harfer yn Ue syl-
weddair ac ansoddair.
Hep, hep, ) a. egroes, ogfaen, mwcog.
Hip, hup, ) aeron y ciix>s, ffrwyth
majchiieri.
Hepar, hi'-par, s. afu, au, iau, ufel\ired.
Hepatize, hep'-y-teiz, v. a. afuo, afu-
eiddio.
Hejiatology, hep-y-tol'-6-ji, a. afuofydd-
iaeth, traethawd ar yr afu.
Heptachord, hep'-ty-cord, a. seithdant,
seithgord.
Heptagon, hep'-ta-gyn, a. seithochr,
seithongl, seithor, seithochron. '
Heptagynia, hep-ta-jt'-ni-y, a. seithfen-
yw.
Heptandrian, hep-tan' -dri-yn, a. seith-
wrywaidd, seithwryw.
Heptaphylous, hep-taff-i-lyz, a. seith-
ddalenog, seithddeiliog.
Heptarchic, hep-tar' -cic, a. seithbenig,
seithben, seithlywiog.
Heptarchist, hep' -tar-oust, a. seithben-
adur, seitlilywydd, seithlywiadur.
Heptarchy, hep'-tar-ci, a. seithbenaeth,
seithlywyddiaeth, seithbenaduriaeth.
Heptateuch, hep'-ta-tiwc, s. seithlyfr,
seithrol ; saith lyf r cyntaf yr Hen
Destament.
Her, liyr, pr. ei ; eiddi ; hi, eiddo hi.
Heracleuin, her-ac'-li-ym, a. efwr, eSjT-
Uys, cron, moron y meirch.
Herald, her'-yld, a. herodr, herodydd,
herodur, herod, herald ; arwyddfardd,
achydd ; cyhoeddwr, cyhoeddiadur ;
a, felayntad; a, cam ; e. hen ; e, pen; i, Hid; i, dim, o, tor, oud ei sain yn bwy; o, lloo;
HERE
391
HERM
rhagflaenor, rhagredegwr, rhagred-
ydd ; cadgenad ; rLingyll :— v. a.
herodri, cyhoeddi.
Heraldic, hi-ral'-dic, a, herodrol, achof-
yddol.
Heraldry, her'-yl-dri, s. herodraeth,
herodyddol ; arwyddf arddoniaeth, ach-
ofyddiaeth, aifeg.
Herb, hyrb, s. Uysieuyn ; llys ; blagur-
yn, i)lanigyn ; glaswelltyn.
Herbaceous, hyr-be'-shyz, a. llysieuaidd,
Uysieuol, llysieulyd ; llysieugar.
Herbage, hyr'-bej, s. llysiau, amrylys;
poifa, gli' wellt, allwest.
Herbal, hyr'-byl, s. Uysieulyfr, llysieu-
adur; sychardd:— a. Uysieuol.
Herbalist, hyr'-byl-ust, s. Uysieuydd.
Herbarj'', liyr'-byr-i, s. llysieuardd, llys-
ardd.
Herbid, hyr'-bud, a. llysieuog.
Herbiferous, hyr-buff'-yr-yz, a. llysieu-
ddwyn.
Herbivorous, hyr-buf-6-ryz, a. llys-
borthol, Uysymborthol, tyfysol ; por-
faol.
Herborize, hyr'-byr-eiz, v. llysieua;
Umiio, llyseuweddu.
Herbulent, liyr'-biw-lent, a. llysieuog ;
glasweUtog, porfaog.
Herculean, Jhyr-ciw'-U-yn, a. cawraidd,
gorchestol, aruthrol ; dihaf arch ; gor-
fawr, tra dyrys, anhawdd ; Ercylff-
aidd.
Hercules, hyr'-ciw-h'z, s. Ercwlfif, Er-
cwlf, Hercwlf, Ercwl=cydser o 113
seren ; enw un o dduwiau 'r Groeg-
iaid ; enw peiriant mewu Uongartliau.
Herd, hyrd, s. gyr ; myntai, haid ; gre,
grewys, cenfaint ; deadeU, diadell,
praidd ; twr ; haig ; gwerinos, gwaer ;
bugail, hensor, grewr: — v. cyttyru,
heidio, ymgyiuiTiU, cymdeithasu.
Herdsman, hyrdz'-inyn, s. bugeilydd,
hensor.
Here, hiyr, ad. yma, yn y Ue hwn, yn y
fan yma, yman ; dyma, llyma.
Hereabout, hi'yr-a-bowt, ) ad. yng
Hereabouts, hi'yr-a-bowts, j nghylch
y Ue hwn : oddeutu yma ; tua 'r lie
hwn ; tua'r fan hon ; tua'r parthau
yma ; nid ym mheU oddi yma ; nid
neppeU oddi yma.
Hereafter, hiyr-aff-tyr, ad. ar ol hyn ;
o hyn allan ; mwyach, beUach : —s. y
dyfodiant, y byd a ddaw.
Hereat, hiyr-at', ad. ar hyn, gyda hyn.
Hereby, htyr-bei', ad. wrth hyn, trwy
hyn.
Hereditable, hi-red'-i-tybl, a. etifedd"
adwy.
Hereditament, hyr-i-dut'-a-ment> s. da
etifeddol ; etifeddiaeth, U'eftadaeth.
Hereditary, hi-red'-i-tyr-i, a. etifeddol,
treftadol, tifeddol.
Herefrom, Iw'yr-fifrom', ad. oddi yma ;
oddi wiiih hyn.
Herein, hiyr-in', ad. yn hyn; yma; i
hyn. [jTiia.
Hereinto, htyr-in'-tw, ad. i hyn; i hyn
Hereof, hiyi--of, ad. ei; am hyn, yng
nghylch hyn ; o hyn.
Hereon, hiyi-on', \ad. ar hyn;
Hereupon, h/yi--yp-on', j oddi yma.
Heresy, her'-e-si, s. camgi'ed, geugred,
geufith, geuffydd, camgoel; geugref-
ydd, gwrthgred, geuddysg, camgredin-
iaeth, heresi.
Heretic, her'-e-tic, s. camgredwr, geu-
gredwr; heretic; cyfeilioruwr.
Heretical, hi-ret'-i-cyl, a. camgredol,
geuffyddiog; hereticridd ; cyfeUiorn-
us.
Hereto, hiyr-tv/, ad. at hyn ; i hyn ;
wrth hyn ; hyd yn hyn ; eto.
Heretofore, hiyr-tw-ffo'yr, ad. cyn hyn;
o fla«u hyn; gynt, cynt, o'r blaen,
eisoes.
Herewith, hi3a--wudd', ad. gyda hyn, a
hyn ; yn hyn.
Heriot, her'-i-yt, s. ebediw, obediw, ab-
ediw=anifail dyledus i'r meistr tir ar
far^volaeth deiliad.
Heritable, hyi-'-i-tybl, a. etifeddadwy,
tattrefadwy ; etifeddol, treftadol.
Heritage, hyr'-i-tej, s. etifeddiaeth, tref-
tadaeth, treftad, tattref, priodoriaeth,
meuedd ; gwely ; treftadol ddyled.
Hermaphrodite, hyr-maff'-ro-deit,s deu-
rywiad, deurywiog, cydryw, gwrfen-
yw, gwr-wraig, mabferch, hifyn haf-
og:— a. deui-ywiol, deuiyw, gwrfen-
ywaidd.
H ermaphroditical, hyr-maff-ro-dut'-i-
cyl, a. deiuywiol, gwryw a benyw.
Hermeneutic, hyr-mi-nii(/-tic, a. de-
ongliadol, esboniadol, eglurhaol, am-
Hermeneutics, hyr-mi-ni«/-tics, a. de-
onglaeth, egluriadaeth, esboniadaeth.
Hermetic, hyr-met'-ic, a. ffeiyUaidd,
fferyUig; alfiferyUig; tryddansoddol.
Hermit, hyi-'-mut, «. meudwy, didiyf-
ydd, didrefwr, didryf, elaig, unigwr,
golochwydwr.
Hermitage, hyr'-mi-trj, s. meudwyfod,
meudwyfa, didryf; meudwygeU.
6,'Uo, u, dull; w, gwn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel » yn eisieu; z, zel.
HESP
392
HEXA
Hermitary, hyr'-mi-tyr-i, «. meudwy-
gell, cuddigl meudwy, meudwygil.
Hennitical, hyr-mut'-i-cyl, a. meudwyol,
didryf , eleigiol, golochwydol ; unigol.
Hem-hill, hyrn'-hul, s. Uysiau 'r fors.
Hernia, hyr-ni-y, s. torgest, bolystyn,
bolwst, torllengig, bors.
Hemiaria, hyi'-ni-e'-ri-y, s. torgestlys,
Uysiau 'r bolystyn, borslys.
Hero, hi'-ro, s. gwron, arwr, arwron,
arwTwas, cadgun, dewr, glew, drud,
heron, gwrolddyn, rhyswr.
Heroic, hi-ro'-ic, a. arwraidd, arwrol,
gwTonaidd, gwronol, gorwrol, mawr-
wych, dewrwych, gwrol, glew : — s,
arwreg, gwronawdl, c&n arwrol.
Heroine, ht'-ro-un, hi-ro'-iin, «. arwres,
gwrones, herones.
Heroism, hi'-ro-uzm, s. arwredd, ar-
wriaeth, gwroniaeth, arwryd, gwr-
hydri, gwroUaeth, heroniaeth; mawr-
fiydedd, dewrwychder.
Heron, her'-on, s. creyr, creydd, creyr
glas, crychydd, crechydd.
Heron-hawk, her^ -on-hoc, s. crejOTvalch.
Heronry, hei'-on-ri, s. creyrfa, crychr
yddfa, creyrgoed.
Herpetology, hyr-pi-tol'-6-ji, s. sarth
ofyddiaeth, ymlusgiadaeth, creinfil-
odiaeth, sarddaniaeth, hanes ymlusg-
iaid.
Herring, her'-ing, s. ysgadenyn, pen-
wag, penweigyn, penog.
Hers, hyrz, pr. eiddi ; eiddo hi ; ei
heiddo hi ; eiddi hi, eini.
Herschel, hyr'-shel, s. Herseil=planed a
elwir felly oddi wrth enw Syr Gwilym
Herseil (yr honaelwirhefyd) Uranus,
Seren Sior.
Herse, hyrs, s. elor feirch=flearsc.
Herself, hyr-selff', pr. hi ei hun, ei hun-
an ; hithau.
Hesitancy, hez'-i-tyn-si, s. petrusder,
amheuaeth, petrusdod.
Hesitant, hez^-i-tynt, a. petrus, amheus,
ainheuol, arbetrus.
Hesitate, hez'-i-tet, v. n. petruso, am-
meu, rhuso, peuo ; oedi, gohirio ;
cecian, yrthu, ffeigebu.
Hesitation, hez-i-te'-shyn, s. petrusiant,
petrusder, amheuaeth, ammeu ; rhus-
edd ; attal dywedyd, flfeigeb, cecian ;
cynghyd, gohiriant, ymaros, pae.
Hesitative, hez'-i-te-tuf, a. petrusol,
amheuol.
Hesper, lies' -pyr, s. Ucheron, Gweno,
Gwener, Hesper, Hesperus ; y seren
hwyr.
Hesperian, hes-pt'-ri-yn, a. gorllewinol,
Uewinol : — s. gorllewinydd.
Heterarchy, hef -yr-ar-ci, s. aUbendod-
aeth, aUbenogaeth, Uywodraeth es-
tron.
Heteroclite, hef-yr-6-cleit, s. amry-
dreigUad, gair amrydreigl, enw amry-
dreigl, enw afreol i—pl. amrydreigl-
iaid : — a. amrydreigl, amgendreigl,
afreolaidd.
Heterodox, het'-yr-6-docs, a. geudybiog,
allfam, geugredol, camgredol, gwrth-
dybiol, geuSyddiog, allgredol; geuol.
Heterodoxy, het'-yr-o-doc-si, s. aUfam,
camgred, geugred, geudyb, cam-
athrawiaeth.
Heterogeneous, het-yr-o-jt'-ni-yz, a.
aUryw, araUryw, aUrywiog, brith-
rjrwiol, gwahanryw*, amryfeilryw,
alldudrjrw. [nawsol, gwrthnawsol.
Heteropathic, het-yr-o-path'-ic, a. aU-
Heteropterous, het-yr-op'-tjrr-yz, a.
aUadeiniog, afreolaidd ei adenydd.
Heteroptics, het-yr-op'-tics, s. alldrem-
yddiaeth, geudremeg.
Hew, hiw, v. a. naddu, trychu ; cym-
mynu ; tori ; hacio, damio.
Hewed, hiwd, )p. p. {Hew) naddedig.
Hewn, hiwn, ) cymmynedig.
Hexachord, hec'-sy-cord, s. chwechord,
chwethant ; cnwechordon = offeryn
cerdd. [chwebysiog. chwebys.
Hexadactylous, hec-sy-dac'-ti-lyz, a.
Hexagon, hec'-sa-gon, s. chwechochr,
chwechongl, chwechor.
Hexagonal, lieg-zag'-o-nyl, a. chwech-
ochrog, chwechonglog, chweochrdl.
Hfxagynian, hec-sa-gin'-i-yn, a. chwe-
benyw, chwebenywaidd.
Hexahedron, hec-sa-ht'-dron, s. chwech-
ochr, chwechyfochr ; cub, tryfaint,
trybedron, chwechochryn.
Hexameter, heg-zam'-i-tyr, s. chweban-
og, chweban, chwemydr, chwechor-
fan :— a. chweha,nog=Hexamcfrical.
Hexametrical, hec-sa-met'-ri-cyl, a.
chweban.chwechorfanog.chwemydrog.
Hexandrian, heg-zan'-dri-yn, a. chwe-
gwryw, chwegwrywaidd.
Hexangular, heg-zang'-giw-ljT, a. chwe-
onglog, chwechochrol, chwechomelog.
Hexapetalous, hec-sa-pef-a-lyz, a.
chwechodeiHog.
HexaphyUous, heg-zaff-i-lyz, a, chwe-
deiliog, chwedalenog.
Hexaplar, hec'-sa-plar, a. ohwephlyg,
chwecholofnog.
Hexapod, hec'-sa-pod, s. chwethroedog,
a, fel « yn tad; a, cam; «, hen; t, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o , lion ;
HIER
393
HIGH
chwephedfil:— a. chwethroed, chwe-
throediog, chwephediog.
Hay, he, in. hai ! ha ! he ! wi ! waw !
wew !
Heyday, he'-de, in. ha ha ! aha ! ha !
wi ! hawyr ! oi ! oio ! — s. prangc, as-
bri, hoen, llawenydd.
Hiatus, heiV-tys, s. agen, agoriad, ga-
gendor, flfosp, ag, adwy, bwlch, gwag-
le, breg ; dyhead, dyheuad, dyheueb,
agorsain, dybryd sain, ystwyreb ; di-
ffyg, coll, gwall.
Hibernal, hei-bjrr'-nyl, a. gauafol.
Hibernate, hei-byr'-net, v. n. gauafu.
Hibernian, hei-byr'-ni-yn, a. Gwerdd-
onig, Gwyddelig:— 8. Gwerddoniad;
Gwyddel.
Hibernicism, hei-byy-nu-suzm, s.
Gwerddoniaeth ; Gwyddeliaeth ;
priodwedd Wyddelig, hebwedd
Wyddelig.
Hiccough, Thic'-yp, s. ig, igian, eigian,
Hickup, j igi : — v. n. igian, eigian,
igio.
Hickory, hic'-yr-i, s. coUen fifreinig
America ; cneuwydd gwynion.
Hid, hud, p. a. i (Hide) cuddied-
Hidden, hud'-dn,p. p. ) ig, celedig, dir-
geledig; wedi ei guddio; cudd, ar-
gel; yng nghudd, dan gel.
Hide, heid, v. cuddio, celu, dirgelu, celc-
io ; gorchuddio ; Uechu, jrtnguddio :
— s. gwaith ardar, gwaith atgor,
hidys; croen ; cen.
Hidebound, heid'-bownd, a. croen-
rwym, cenrwym, croendyn ; rhisg-
rwym.
Hideous, hud'-i-yz, a. hyll, erchyll,
echryslawn, irad, enguriol, arswydus,
gwrthun, cethin, hagr ; atgas, ffiaidd.
Hideousness,hud'-i-yz-nes, s. hyllrwydd,
erchylldod, echryslonrwydd.
Hiding, hei'-ding, s. cuddiad, celiad.
Hie, hei, v. n. brysio, prysuro, ffrystio;
heio,
Hiera-picra, hei'-i-ry-peic'-ry, s. irapicra
=math ar gyffer meddygol.
Hierarch, hei'-i-rarc, s. glwysben,
glwysbenadur, alsant ; penadur
Hierarchy, hei'-i-rar-ci, s. glwysben-
aeth, glwysbendodaeth, glwysbenog-
aeth, alsantaeth, santlywiaeth, glwys-
lywodraeth ; llywodraeth eglwysig ;
gwahanraddau yr angylion.
Hierocracy, hei-i-roc'-ry-si, s. glwys-
benogaeth ; llywodraeth gwyr eglwys-
ig-
Hieroglyphic, hei-i-ro-gluff-ic, s. ar-
wyddlun, arwyddfath, geirlun, bath-
ain, geirfath, bathodlun, bathysgrif,
arwydd, geirnod ; batheiniaeth :— a.
arwyddluniol, batheiniol, geirluniol,
arwyddol, arwyddocaol.
Hieroglyphics, hei-i-ro-gluff-ics, s. pi.
arwyddluniau, batheiniau, geirfathau,
geirluniau, bathysgrifion ; bathein-
iaeth.
Hierogram, hei'-yr-o-gram, s. sant-
lythyraeth, santysgrif en ; santysgrif-
iaeth.
Hierographic, hei-yr-o-graff'-ic, a. glwys-
ysgnfol, santysgrifenol.
Hierography, hei-yr-og'-ry-ffi, «. glwys-
ysgrifiaeth, santysgiifiaeth, cyssegr-
ysgrif, sautysgrifen.
Hierology, hei-yr-ol'-6-ji, s. glwysoneg.
Hieromancy, hei'-yr-o-man-si, s. sant-
armes, glwysddewiniaeth.
Hierophant, hei'-yr-o-ffant, s. offeiriad.
Higgle, hug'-gl, V. n. edwica, adwerthu,
cylchwerthu ; bargena.
Higgledy-piggledy, hug-gl-di-pug'-gl-di,
ad. blith draphlith, ben draphen, yn
bendramwnwgl, yn gymmysg.
Higgler, hug'-glyr, s. edwicwr.
High, hei, a. uchel ; ban, banog ; gor-
uchel ; tal ; dyrchafedig ; balch ;
mawr, dirfawr, pen-, prif-, penaf,
gor-, arch-, ar-, cam- ; croch ; tym-
mestlog, ystormus ; uchelf reiniog ;
poeth, cryf, uchelsawr, pupurog ;
drud, prid; Uawn ; uchelwych :— ad.
yn uchel : — s. uchelfan, uchelfa, ban,
uchelder.
High-aimed, hei'-emd, a. uchelgeisiog,
amcanfawr.
High-aspiring, hei'-as-pei-ring, a. uchel-
gais, uchelgeisiol.
High-blest, hei' -blest, a. gorddedwydd.
High-blown, hei'-blon, a. gorchwydd-
edig.
High-born, hei'-bom, a. uchelryw,
uchelwaed, diledryw, diledach, dy-
ledog. [foes.
High-bred, hei' -bred, a. uchelf ag| uehel-
High-climbing, hei'-clei-ming, a. dring-
fawr ; anhygyrch.
High-coloured, hei'-cyl-yrd, a. rhyliw-
iog, dyfnliwiog, lliwns.
High-day, hei' -de, a. gweddus ; teg.
Higher, hei'-yr, a. uwch, uchelach.
Highest, hei'-est, a. uchaf, uwchaf;
goruchaf ; penaf ; mwyaf .
High-fed, hei'-ifed, a. uchelfag, uchel-
faeth ; porthiannus, mwythog.
6, llo; u, dull; vf, Swn; w, pwn; y, yr; $, fel tsb; j, John; «h, fel s yn eisieu; a, zel.
HIGH
394
HING
High-flavoured, hei'-ffle-fyrd, a. uchel-
flas, uchelchwaeth, uchelsawr.
High-Uiier, hei' ffiei-yr, s. uohelhedydd.
High-flown, hei'-fi36ii, a. uchelfaloh,
trahausfaJch ; rhyfygus ; uchelgais ;
aughyin'medi'ol .
High-gazing, hei'-gfi-zing, a. ucheldrem.
High-grown, hei'-gron, a. ucheldwf.
High-hearted, hei'-har-ted, a. calonog.
Highland, hei'-lynd, s. ucheldir, myn-
ydd-dir, ban, biynach :- a. ucheldir-
olj mynyddig.
Highlander, hei'-lyn-dyi-, s. ucheldirwr,
brigantiad, mynyddwr.
Higlilandish, hei'-lyn-dish, a. ucheldir-
ol, gortliirol, ban, mynyddig.
Highly, hei'-U, ad. yn uchel ; yn fawr ;
tra, gor-, dir-, dros ben; yn neill-
duol ; o'r mwyaf ; i'r eithaf .
High-mettied, hei'-met-tld, a. uchel-
falch, ifromwyllt; Uamsachus, esgud-
lun, ysbrj'dlawn, nwyfus, arialus.
High-minded, hei'-mein-ded, a. uchel-
fryJ, uchelfrydig, trahausfalch,
chwyddedig.
Highiiesd, hei'-nes, s. uchelder, uwch-
der ; uchelradd, mawrhydi ; taldi-a.
High-place, hei'-ples, s. uchelfan, uchel-
fa, ban, arau ; bryn.
High-placed, hei'-plesd, a. uchelEaog.
High-pressure, hei'-presh-yr, s. uchel-
wasg, dirwasg, gorwasgiad.
High-priest, hei'-pi-ist, s. archoffeiriad.
High-raised, hei'-rezd, a. dyrchafedig ;
uchel, uchclfawi'.
High-reaching, hei'-ri-9ing, a. cyrhaedd-
fawr, uchelgais, awyddus.
High-seasoned, hei'-sj-znd, a. uchel-
sawr, uchelchwaeth, ucheliias.
High-sighted, hei'-sei-ted, a. uchel-
diem.
High-soiinding, hei'-sown-ding, a. sein-
fawr, uchelsain, soniarus, croch.
High-spirited, hei'-spyr-ut-ed, a. ys-
biydlawn, nwyfus, hyf, eofn ; ffrom.
High-swoUen, hei'-swoln, a. uchel-
chwydd; chwyddfawr; bocsachus.
High-taper, hei'-te-pyr, «. tewbanog,
clust y fuwch, clust y tarw, dail y
dargod, sircyn y melinydd, siaced y
meUnydd, melfedog, panog, Uwyn y
tewlaeth.
Hight, heit, a. gaJwedig, enwedig ;
addawedig, gorchymmynedig.
High-toned, hei'-tond, a. uchelsain ;
llafar.
High-viced, hei'-feisd, a. uchelddrwg,
Mifad-ddrwg.
High-water, hoi'-wo-tyr, s. gorllanw,
Uawnfor, uchelfor, gorddwfr, gorllif,
Highwater-mark, hei-wci'-tyi'-marc, «,
CgorUaiiw, top gorllanw, nod gor-
w, liifnod, gorllifnod, ortrai.
Highway, hei' -we, «. ffordd fawr, prif
ffbrdd, priffordd^ arfl;ordd, cefnffordd,
ffordd y brenin.
Highwayman, hei'-we-myn, «. lleidr
pen ffordd, ysbeilydd pen ffordd.
High-wrought, hei'-rot, a. llafurfawr,
cywrain, celfydd, gorchestol; tra
chynhyrfus.
Hilarity, hei-lar'-i-ti, «. llawenydd, llon-
der, sirioldeb, hoen, hyfrydwch.
Hilary- term, hul'-yr-i-tyrm, «. tymmor
Hilar, term Hilar ; tymmor Ionor=
un o djrmmorau 'r gyf raith.
Hill, hul, s. bryn, bron, bre, mynydd;
moel ; pongc, bangc ; cefn, trum ;
gerth, rh^n ; gallt, uchelfa.
HDling, hul'-ing, s. to ; pentwr ; crug-
iad.
Hillock, hul'-oc, s. bryncyn, corfryn,
gorfron, twyn, twmpath, pongc,
pongcyn, bangc, crug, cnwc ; bryn.
HUly, hul'-i, a. bryniog, mynyddig j
uchel.
Hilt, hidt, s. claes ; cam, dwrn, gafael,
coes, menybr, said ; dwrn cleddyf .
Him, hum, pr. ef, e, fe, efe, efo, fo,
mo, o ; yntau ; o houo, o hano.
Himself, hum-seUTjj)!*. eihun, eihunan.
Hin, hun, s. Hin=mesur Hebreig yn
cynnwys y 6fed ran o Epha=10 peint
Seisnig.
Hind, heind, s. ewig ; danas ; gwladwr,
taiog ; Uafurwr, amaeth, Uafurwas : —
a. 01.
Hindbeny, heind' -ber-i, s. afanen, maf-
onen.
Hinder, hein'-dyr, a. ol ; peUach yn ol;
dylwT.
Hinder, hun'-dyr, v. rhwystro, lluddias,
llestair, nadael, attal, gwahardd.
Hinderance, hun'-djrr-yns, ) s. rhwystr,
Hindra ice, huu'-dryns, ) lludd, rha-
god, nidr ; llesteiriad ; godor ; anach ;
gwarafun.
Hinderling, hun'-dyr-ling, «. celach,
gelach.
Hindermost, hein'-dyr-most, ) a. olaf ;
Hindmost, heind'-most, ) diwedd-
af ; bonawl.
Hinge, hunj, «. colfach, colyn drws, col-
yn dor, corddyn, bach drws, coJyB,
col, crogfach, hins ; prif bwngo, prif
bwynt: — v. colfachu, bachu; plygu.
a, fel a yn tad; a, cam; «, heoi e, pep; i, Uid; i, dha; o, tor, ond ei'tala yn hwy; o, lion;
HIST
395
HOAR
eamu ; sefyll; crogi, hongian, dibynu;
hinsio.
Hint, hunt, v. awgrymu, lledarwyddo,
gogi'yb>vTll, amneidio, crybwyll, go-
fynegi, lledhysbysu, goddangos, lled-
gofTciu, yngeuyd : - s, awgrym, lledar-
wydd, aranaid, arwydd, crybwyll,
yngan, byrson, darofyn.
Hip, hup, 8. clun, pen y glun ; osgen-
iar, iselder ysbryd, dueg, pruddglwyf ,
duegwst, pruddwst, wst; egroes, mwc-
og=Hep : — V. a. clunlaesu, digym-
malu pen y glun ; lledbeio, osgnenu,
lledgom?lu ; pruddhau: — m. aros !
Hip-gout, hup'-gowt, s. clunwst, dolur
jpen y glun. [foden, osgaddurnau.
Hip-moiUding, hup'-mol-ding, s. osg-
Hippish, hup' -pish, a. praddglwyfus.
' Hippocrates' sleeve, • hup-poc -ry-tuz
sh'f, s. llawes Hippocrad=math ar
gwd hidlo.
Hippocratic-face, hup-po-craf-ic-ffes, «.
gwedd Hippocratig ; angeuwedd,
gwelwedd.
Hippopotamus, hup-pb-pot'-y-mys, s.
gwyfarch, dyfifarch, afonfarch.
Hip-rooff, hup'-ricff, s. talnen, talnen
ty, yslipnen, taldrum.
Hip-tiles, hup'-teilz, s. pi. osglechau,
osgbeithynau, llechau cornel.
Hipwort, hup'-wyrt, s. dueglys.
Hire, heiyr, v. hurio, Uogi, cyflogi ; ar-
drethu ; gwobrwyo :— s. hur, cyflog,
tai, gwobr gwaith ; ai-dreth if ;
gobrwy.
Hireling, hei'yr-ling, s. gwas cyflog,
cyflogwas, cyflogddjoi, hurwas, gwas
llog ; huran, puten gyflog : — a. cyf-
logedig, huriol.
His, huz, pr. ei eiddo ef, ei eiddo, eiddo.
Hispid, hus'-pud, a. garwj gwrychog;
lUwiog.
Hiss, hus, V. chwibanu, chwiban,
chwithrwd, sio, suo, chwythleisio ;
hwtio ; hysio, hysian : — s. si, su,
chwithrwd, chwiban, chwythlais ;
hwt, hys ; siw.
Hissing, hus'-ing, s. si'ad, chwythiad,
chwibaniad, hysiad ; chwiban, si,
hys, hwt ; gwatwargerdd. [taw !
Hist, hust, in. hust ! ust ! taw ! ys-
Historian, hus-to'-ri-yn, s. hanesydd,
hanesai, ystoriawr.
Historical, hus-tor'-i-cy^ a. hanesol,
hanesyddol, ystoriol.
Historiographer, hus-to-ri-og'-ry-fifyr, s,
hanesydd, hanesai, hanesydd proffes-
edig.
Historiography, hus-to-ri-og'-ry-fB, *.
hanesyddiaeth, hanesiaeth.
Historiology, hus-ti3-ri-ol'-6-ji, «. hanes*
draith, hanesofyddiaeth.
History, hus'-to-ri, s. hanes, hanesiaeth,
hanesyddiaeth, ystori ; edrybod, brad,
bnlt, hanesiad.
Histrionic, hus-tri-on'-ic, a. chwarydd-
ol, chwareuol, chwerig ; chwareufa-
ol; dynwaredol, ^sgentynaidd, cym-
wawdus.
Histi-ionism, hus'tri-o-nuzm, s. chwar-
euaeth, chwaryddiaeth, drychwareu-
aeth.
Hit, hut, V. taraw, taro, cyffwrdd, cyf-
aifod ; cyrhaedd, cyrhaeddyd ; dyfod
o hyd i ; dygwydd, damweinio ;
Uwyddo, ffynu, tycio, cyttaro, cytuno ;
gyrtliio, hitio : — s. ergyd, tarawiad ;
dam wain, dygwydd, liap ; goddif ;
ffawd ; cynnyg, gyrth.
Hitch, hi?, V. ysbongcio, hercian, ys-
tercio, hecian ; ymsymmud, ysgogi ;
ymaf aelu ; ymddyrysu ; rhipio ; oodi ;
hicio : —a. gwestr, caff, gafael, bach,
dalfach, cUcied, attalfa, rhwystr ;
gafaeliad; lierc,Uwf, damiad; cwlwm.
Hitching, hi9'-ing, s. hameisiad, seirch-
iad ; treciad, bachiad.
Hithe, heidd, s. corboi-thladd, hefnyn.
Hither, hudd'-yr, ad. yma ; hyd yma ;
i'r Ue hwn ; Vr fan yma ; tuag yma :
— a. nesaf yma; o'r tu ym& ; yma;
nes yma.
Hithermost, hudd'-yr-most, a. nesaf
yma ; nesaf atom ; o'r tu yma.
Hitherto, hudd'-yr-tw, ad. hyd yma;
hyd yn hyn ; hyd y pryd hwn ; eto.
Hithei-ward, hudd'-yr- wyrd, ad., tuag
yma ; at yma.
Hive, heif, s. cwcli gwenyn, cyff gwen-
yn, bodrydaf, modiydaf, bydaf ;
cychaid, haid:— v. cychu, llestru;
cynnwys, derbyn ; cycflettya.
Hives, heifz, s. giygwst, dolur gwddf,
cleren, rhygyngen.
Hizz, huz, V. sao=Hiss.
Ho, Hoa, hii, in. ho ! hoi ! hai ! hoian !
clyw ! clywch ! gwrando ! paid ! aros !
degle ! dyre !
Hoar, hoyr, a. llwydwyn, llwyd, blawr,
gwyn, arienog : — s. Uwydwynder,
Uwydni ; penwyni ; henaint : — v. n.
llwydo, gwynu.
Hoard, hoyrd, s. cuddfa, encudd, cron-
fa, crawn, casgl, crug, cuddgnig, pen-
twr ; trysor, yst6r ; achwre : — v.
croni, tyru, crigio, ystorio, cynnulL
0, Uo ; u, dull ; v>' swii ; w, pwn j y, yr; j) fel tsh ; j, John ; sh, fel » yn eUieu ; z, ««1.
HOCK
396
HOGS
Hoarding, ho'yr-ding, a. pentyrol, cron-
awl, crugiedigol.
Hoar-frost, ho'yr-flfrost, s. llwydrew,
banig, glasrew, arien.
Hoariness, ho'yr-i-nes, s. llwydwynedd,
llwydni/ caened; brigwynedd, pen-
llwydni. Igryg.
Hoarse, hoyrs, a. cryg, cryglyd, gwaedd-
Hoarseness, ho'yrs-nes, s. crygni, crygi,
crygiant, creglydrwydd.
Hoarstone, hb'yr-ston, s. ffinfaen, cy-
ffinfaen, maen ffin, careg derfyn,
careg ffin, maen cyffin.
Hoary, ho'yx-i, a. Uwydwyn, llwyd,
blawr, arienog; penllwyd, briglwyd,
brigwyn.
Hoax, hoes, s. hiced, hoced, twyll, cast,
drygsom, som : — v. a. hocedu, twyllo ;
ysmalgastio, drygsomi.
Hoay, ho'-e, in. hoi ! hai ! clywch !
(gair morwrol).
Hob, hob, s. pentan, cU y t^n ; trysg-
lyn, cerlyn, buach ; ellyll, gwyll.
Hobble, hob'-bl, v. cloffi ; hercian, go-
lemain, clunhecian, hobelu, telgyngu,
cloff-gerdded : — s. llwff, beg, hec, here,
cloffwedd, telgyngiad, telgyniad, cloff-
ni ; cyfyngder, ffaig, nidr, cyni,
trailod, anghyflwT, magi.
Hobbler, hob'-lyr, s. llyffiwr, herciwr;
eorfarehwT.
Hobby, hob'-i, s. hud^alch, hebog yr
hedydd ; crynf arch, corf arch, tuth-
farch; pawlfarch, ffonfarch, ceffjd
pren, ceffyl bach ; hoeden, gwiUier-
sen, hobi; tegan, anwylbeth, hoflf-
beth ; hobel ; priodwyn ; hurthgen,
hxirtyn, penllorcan, ardcoes3m.
Hobbyhorse, hob'-i-hors, 5. crynfareh=
Hobby.
Hobgoblin, hob'-gob-lun, 8. eoblyn, eU-
yU, gwyll, bwgan, bwbach, bwei,
gwagysbryd, drychiolaeth, bwg, pwca,
bo, elff, un o'r tylwjrth teg.
Hoblike, hob'-leic, a. trwstan, trwsgl,
taiogaidd, delffaidd.
Hobnail, hob'-nel, s, hoel glopa, hoelen
glopanog ; clopen, clopa.
Hobnob,' hob'-nob, ad. cymmer neu
beidio, cymmer os myni.
Hoboy, ho'-boi, s. te\goTn=Hautboy.
Hock, hoc, s. cymmal yr egwyd ; egwyd;
coesgyn, enuch, angeU ; Hochwin=
Hockamore :—v. a. tori Uinyn y gar ;
tori cymmal yr egwyd ; tori gewyn y
ffer.
jHockherb, hoe'-hyrb, s. hocys, meddal-
ai, melotai, glyf.
Hockle, hoc'-cl, v. a. tori Uinyn y gar=
Hock, V.
Hocus-pocus, ho-cys-po'-cys, s. hud, Ued-
rith, hud a lledrith, hoced, chwidog-
aeth, hudoliaeth, hudgastiau ; hoced-
ydd, twyllwr, ehwidw : — v. a. chwid-
io, hocedu, twyllo.
Hod, hod, s. hawg, cafn cjrmmrwd, cafn
morter, caseg forter.
Hodful, hod'-ffwl, s. hawcaid, cafn-
aid.
Hoddy, hod'-i, a. gwych, hyfryd.
Hodgepodge, hoj'-poj, s. cymmysgedd,
cymmysg, tryfysgedd ; cawl.
Hodiernal, ho-di-yr'-nyl, a. heddyw,
eddyw.
Hodman, hod'-myn, s. hawcydd, cym-
mrydwr. *
Hoe, ho, s. ceiben, matog, rhaccaib,
caib ; chwynogl ; cribyn : — v. a. ceib-
io, matogi, batio ; batingo ; chwynu,
chwynogli; cribynio.
Hog, hog, s. mochyn, twrch, hob ; hesp-
wrn ; myharan blwydd ; bustach
blwydd ; rhathysgub : — v. hobblygu,
camu ; rhathysgubo ; byrdori.
Hogging, hog'-ing, s. hobblygiad.
Hoggish, hog'-ish, a. mochynaidd,
tyrehaidd; anifeUaidd, llydnaidd,
mulaiddj budr, delffaidd, gwangcus,
glwth, trachwantus.
Hoggishness, hog'-ish-nes, s. mocliyn-
eiddrwydd, mileinrwydd, barusrwydd.
Hogherd, hog'-hyrd, s. mychiad, meich-
iad, heusor moch, bugail moch.
Hoglouse, hog' -lows, s. horen -.—id. hor
y moch.
Hogimt, hog'-nyt, s. mochgneuen, hob-
gneuen.
Hogo, ho'-go, s. uchelsawT, chwaeth
ciyf , bias cryf ; drewiant.
Hogpen, hog'-pen, s. cwt moch.
Hogplum, hog'-plym, s. hobeirin, eirin
y moch.
Hog's-bean, hogz'-bin, s. ffa'r moch,
perfyg, crys y brenin, bela, llewyg yr
iar.
Hog's-fennel, hogz'-ffen-yl, s. ffenigl y
moch, pyglys.
Hogshead, hogz'-hed, hog/ -yd, s. rayddi ;
baril, pib, piben=52.^ o alwyni am-
herodrol, neu 63 o hen alwyni gwin.
Hogshearing, hog'-shiyr-ing, s. cneifio
moch ; hwndrwd, dadwrdd ; cynhwrf
mawr yng nghylch dim; swn heb
sylwedd ; beiehiog ar lygoden.
Hog's-lard, ho^z'-lard, s. bloneg, bloneg
mochyn, menin.
a, fel a jn Ud; », cun; «, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy -, o, lion ;
HOLL
397
HOLY
Hog's-mushrooma, hogz'-mysh-rwmz, «.
pi. ffwng y moch, madarch y moch.
Hogsteer, hog'-stiyr, s. gwyddfochyn
teirblwydd, baedd gwyllt teirblwydd.
Hogsty, hog'-stei, s. cut moch.
Hogwash, hog' -wash, s. golchion moch,
agolch, golchion.
Hogweed, hog'-wtd, s. efwr, efyrllys,
cron, moron y meirch.
Hoiden, hoi'-dn, s. hoeden, gwilhersen,
hobi, rhonten ; hoedyn : — a. gwlad-
aidd, trwsgl, buachaidd, gwerinaidd,
hy, aflednais, Uamsachus •.— v.n. hoed-
ena, gwilhersu, rhonta, hobi'o.
Hoist, hoist, V. a. codi, dyrchafu, cwnu,
dwyro :— «. uchder, codiad.
Hoit, hoit, V. cyiodi= H oist ; Uamu,
neidio, llamsachu.
Hoity-toity, hoi-ti-toi'-ti, in. twt ! twt
twt ! wfit ! pw pw ! pw ! ftei ! hach !
l\a ha ! wi ! — a. dyrchafedig, uchel.
Holdj hold, V. dal, dala, cynnwys, gan-
nu ; gafaelu, cydio yn, cadw ; cynnal,
meddiannu, mwynhau ; cyfrif, barnu,
tybied ; cymmeryd ; attal ; parhau ;
aros ; haeru, honi : — s. gafael, daliad,
ymafliad, attaKa, atteg ; meddiant ;
craif, caff ; cadwraeth, carchar ; Uoch-
es, cil ; oaf ; amddiffynfa, caer ; ceu-
dod, cost Uong, geiija llong, ceUfa ;
saib, gorphwysnod : —in. dal ! attal !
paid ! dyt ! aros ! ust !
Holdback, hold'-bac, s. rhwystr, attaJfa.
Hoiden, hol'-dn, p. p. (Hold) daliedig;
wedi gaf aelyd.
Holderforth, hol'-dyr-ffoyfth, g. areith-
iwr, pregethwr ; cynnygydd.
Holdfast, hiild'-ffast, s. dalfach, gafael-
fach, attalbren, craff, bach.
Hole, hoi, s. twll ; bwt, rhwyll, gwach,
agoriad, ceudod, caf, lloches, ffau ;
pwU, pannwl : — v. tyllu, rhwyllo ;
ymguddio.
Holiday, hol'-i-de, s. gwyl, dydd gwyl :
—a. gwyl, gwyliol.
Holiness, hol'-i-nes, s. santeiddrwydd,
sangcteiddrwydd ; glwysder, gleindid,
glendid, llwysedd; santolaeth.
Holing, hol'-ing, s. tylliad ; tanglodd-
iad.
Holing-axe, hol'-ing-acs, s. bwyeU dyllu.
Holla, hoi' -la, s. gwaedd, crochlef '.—v.
n. gwaeddi, bloeddio, gaimio, dias-
pedain=SbWo.
HoUo, hol'-lo, 111. hole ! clyw ! gwran-
do ! hoi ! hai ! ibwb l=JTolla, Holloa.
Holloa, hol'-16, «. gwaedd= /7oWa.
Holland, hol'-lynd, s. Hian Heledd, Uian
Holand, meinllin Hwlant; Heledd,
Holand, Hwlant.
HoUanda, hol'-lyndz. s. merywlyn, per-
eithwy, sin (gin), merywlyn Heledd,
sin Holand.
HoUow, hoi' -16, a. can, ceuol, ceu-;
caf nog ; pannylog ; tyllog, ceudyUog ;
ogof(?g, rhongca ; rhwth ; coeg, gwag;
dwfn, isel ; diwaelod ; gau, ffals,
anghywir : — s. ceiile, ceufan ; ceudod,
ceudwU ; ceuffos ; pamiwl, pant ;
ogof , caf ; gwach ; cwm ; pwU ; rhig-
ol, sylch : — v. ceuo, ceudyUu ; cafnu ;
pantu, pannylu ; gwaeddi, garmio,
glaw:— ad. yn hoUol, achlin, digon;
yn ddidrafferth.
HoUow-cheeked, hol'-lo-^icd, a. bochlipa.
HoUow-eyed, hol'-l6-eid, a. llygadrongc.
HoUow-hearted, hol'-l6-har-ted, a.
twyUodrus, rhagrithiol, gau.
HoUowness, hol'-lo-nes, s. ceuedd, ceu-
dod; cychedd; ffuantrwydd, twyll,
anffyddlondeb.
Hollow-root, hol'-lo-rwt, «. anfri ; ceu-
wi-aidd=enw planigyn.
HoUy, hol'-li, s. celyn -.—sing, celynen.
Hollyhock, hol'-li-hoc, s. hocys bendi-
gaid, hocys y gerddi.
Holly-rose, hol'-U-roz, s. celynros, creig-
ros, corros.
Holm ^= Hobne, holm, a. glasdonen,
derwen anwyw, derwen fythwyrdd ;
marian, maran, maranedd, tywyn ;
3mysig, ynysen.
Holocaust, hol'-6-cost, s. hoUboeth,
Uosgaberth, poethoffrwm.
Hologi'aff, hol'-o-graff, s. oUysgrif, hoU-
ysgrifen, cyfanysgrif.
Holster, hol'-styr, s. gwain llawddryll,
gynwain. «•
Holt, holt, s. coed, coedwig, coedlan,
coettir, gwig, fforest.
Holy, ho'-li, a. santaidd, sangctaidd,
sant, glAn, cyssegrlan, cyssegredig,
t santeiddiol, glwys, cyssegraidd, glain,
pur, gawl, myg.
Holy Ghost, hiV-li-gost, s. yr Ysbryd
Gl&n, yr Ysbryd Santaidd.
Holy-cross Day, ho'-U-cros-de, s. Gwyl y
Grog, Dydd Gwyl y Groes=Medi 14.
Holy-Rood, ho'-li-rwd, s. y Groes Fen-
digaid, y Grog Santaidd.
Holy-stone, ho'-li-ston, s. glwysfaen.
Holy-thistle, ho'-li-thus-sl, s. ysgallen
fendigaid.
Holy-thursday, ho'-li-thyrz-de, s. Dydd
lau Dyrchafael, lau Dyrchafael.
Difiau Cyrchafael.
o, Uo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr j j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zei.
HOME
398
HONE
Holy-week, ho'-li-wic, «. yr wythnos
santaidd ; wythnos y grog=yr wyth-
nos cya y Pasc.
Holy- Writ, ho'-li-nit, s. yr Ysgrythyr
Mn, yr Ysgrythyrau Kantaidd, y Beibl
cyssegrlan.
Homage, hom'-ej, «. gwriogaeth, gwar-
ogaeth, gwrogaeth; iifydd-dod, ym-
ostyngiad; dyledswydd, gwasanaeth ;
addoliant ; gweddwys : - v. a. gwr-
iogaethu, gwarogaetliu
Homagable, hoin'-ej-ybl, a. gwriogaeth-
ol.
Home, hom, s. cartref; haddef, addef,
annedd, ta-lgfa, preswjlfa, ty, tref,
trefred, trefad, mangre, anneddle ;
pabell : — a. adi-ef; agos ; cyflawn ;
eithaf , diarbed ; i'r eithaf ; i'r byw ;
giyums, cadam ; Uym, pigog, gerwin,
ergydlyin; cartref ol :—ft(Z. adref , hyd
• adref, taag adref, iV dy ; yn gyflawn,
i'r eithaf, yn ddigryd ; yn agos ; yn
Uym ; at y pwngc ; i'r perwyl ; i'r
pen draw.
Homeborn, hom'-bom, a. cartrefol,
brodorol.
.Homebred, hom' -bred, a. naturiol;
cartrefig ; gwl^dig, syrol, trwsgl.
Homefelt, hom'-fFelt, a. tumewnol.
Horaekeeping, hom'-ci-ping, a. cartrefol.
Homeless, hom'-les, a. digartref, didi-ef.
Homeliness, hom'-li-nes, s. cartrefwch,
cartref oldeb, trefigrwydd ; gwledig-
rwydd, symlrwydd ; hagi-wydd,
hacrwydd, anharddwoh, trysgledd.
Homelot, hijm'-lot, s. bwra, gower,
belli, cae o gylch ty.
Homely, hom'-li, a. cartrefol, trefig,
gwladaidd ; diaddurn, syml ; trwagl,
garw, anniUyn, anghoethedig, hagr,
dybryd, carbwl, annhelediw.
Homelyn, hom'-lun, a. cartrefbysg,
homlyn.
Homemade, hom'-med, a. cartrefol, a
wnaed cartref.
Home-news, hom'-niwz, s. newyddion
cartrefol ; hanesion cartrefol.
Homeopatheian, ho-mi-o-py-tht'-yn, )
Homeopathetic, ho-mi-o-py-thet'-ic, )
a. cyfalnawsol, cyfalnawsaidd, gogyd-
nawsol, gogyfnawsaidd.
Homeopathist, ho-mi-op'-y-thust, s.
cyf alnawsydd, gogydnawswr, cyf naws-
iedydd.
Homeopathy, ho-mi-op'-y-thi, s. cyfal-
nawsiaeth, gogydnawsedd, gogyfnaws-
iaeth, cyfalansoddiaeth.
Homer, ho'-myr, s. Homer=mesur
Hebreig cyfartal i 75 galwyn a 6
peint.
Homeric, ho-mer'-ic, a. Homeraidd,
Homerig; fel prydyddiaeth Homer.
Homespun, hom'-spyn, a. a nyddwyd
gartref ; cartrefaidd, talpentan ; di-
addurn, syml ; gwledig, difoes,
annhelaid ; cyffredin : — s. anfoesyn,
taiogddyn.
Homestall, hom'-stol, \.s. cartref, car-
Homestead, hom'-sted, J trefle, haddef ;
trefred, mangre, crefan.
Homeward, hom'-wyrd, ) ad. adref.
Homewards, hom'-wyrdz, / tuag adref,
tua thref .
Homicidal, hom'-i-sei-dyl, a, Uofmdd-
iog. llawruddiog, mumiol, gwaedlyd.
Homicide, hom'-i-seid, s. Uofruddiaeth,
Uawruddiaeth, mum, dynladdiad,
galanas ; Uofrudd, Uawrudd, dynladd-
WT, murniwr; hunanleiddiad.
Homiletical, ho-mi-let'-i-cyl, a. cyfar-
wedd, cjrfarweddol, cjondeithasol,
siaradus ; pregethol ; homiliadol ;
bucheddol. [homiliwr.
Homilist, hom'-i-lust, s. pregethwr.
Homily, hom'-i-li, s. pregeth, byrdraith,
bucheddol, homih : -pi. homihau.
Homceopathic, ho-mi-op'-y-thic, a. cyf-
alnawsol= Homeopatheian.
Homogenous, ho-mo-ji'-ni-yz, a. cydiyw,
cydrywiol, gogydryw, unrhywiol,
cyfrywiol, cyfnaws, cyfanian, cyd-
nawsol, gogydnaws, cyttrasol, cyfryw,
cyfunrhyw.
Homogenousness, ho-mo-jt'-ni-yz-nes, )
Homogeneity, ho-mo-ji-nt'-i-ti, )
«. cydiywiaeth, cyfrywiaeth, cydryw-
ioldeb, unrhywiaeth, cyfanianaeth,
gogydrywiaeth, hunanrywiaeth.
Homogeny, ho-moj'-i-ni, s. cydanian,
cyfrywiaeth, hunanryw.
Homologous, ho-mol'-ii-gyz, a. gogym-
medr, gogyfartal, gogyfeinniol.
Homonymy. ho-mon'-i-mi, s. mwysystyr,
amwysedd, mwysder, mwysiaith.
Homotonous, ho-mot'-ci-nyz, a. unsain,
unseiniol, cydsain, cyfunsain, cyfun-
llais ; cyfartal, cyfiol.
Hone, hon, s. Uymedras, hogalen ellyn,
eUynfaen, hogalen, hogal, agalen,
h6n : —v. a. hogi ; honio ; teg hogi.
Honest, on'-est, a. gonest, cyfiawn,
cywir, uniawn, addwyn, didwyU, di-
flfuant, dihoced, dinam, diragrith,
annicheUgar, ffyddlawn, clau, gwirion,
pur, da, teg, mad, rhydd ; diwair,
dihalog; g^eddaidd.
", fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim, o, tor, ond ei sain ;d hwy; o, lion;
HONO
399
HOP
Honestly, on'-est-li, ad. yn onest, yn
gyfiawn ; yn ddiwair ; yn weddaidd.
Honesty, on'-es-ti, s. gonestrwydd,
cyfiawnder, cywirdeb, addwyndra,
purdeb ; gonestlys.
Honewoi-t, hon'-wyrt, s. githran, gith-
rog, gitlirag.
Honey, hyn'-i, g. mel ; melusder.
Honey-bear, hyn'-i-beyr, s. melarth=y
Potto.
Honey-berry, hyn'-i-ber-i, s. meb^wn,
melfagon, melfacon, melaeron.
Honey-buzzard, hyn'-i-byz-yrd, s. bod y
mel, bwncath y mel.
Honeycomb, hyn'-i-com, s. dil mel,
crwybr, cwybr, melgell, melgor, crib.
Honey-cup, hyn'-i-cyp, s. melgib, mel-
geU blodau, cwpan mel.
Honeydew, hyn'-i-diw, s. melgafod, mel-
gawod, mel-wlith, cawod fel.
Honeyed, hyn'-wi, a. melog ; melus ;
peraidd ; tafodber ; gwenieithus.
Honey-flower, hyn'-i-fflow-yr, ». mel-
flodyn, blodau 'r gw3m'wydd.
Honey-guide, hyn'-i-geid, s. melgog, cog
y mel=math ar gwcw Affricanaidd.
Honey-locust, hyn'-i-l6-cyst, s. mel-
ddraenen •.—pi. melddrain.
Honey-moon, hyn'-i-nM/in, ) s. mis
Honey-month, hyn'-i-mynth, J yr af-
iaeth, y mis difyr, y Ueuad fel, mel-
fis, mis mabiaith ; y mis cyntaf ar ol
priodi.
Honey-mouthed, hyn'-i-mowdd-d, a.
meleneu, meldafod, tafodber, tafod-
lyfn; geirber.
Honey-stalk, hyn'-i-stoc, s. melgoes,
meillflodyn.
Honey-stone, hyn'-i-ston, s. m«lfaen.
Honeysuckle, hyn'-i- syc-cl, «. gwyddfid,
gwynwydd, melog, gwyddwydd, cryd-
nydd, sugn y geifr, Uaeth y geifr,
tethau 'r gaseg.
Honeywort, hyn'-i-wyrt, s. Uysiau 'r
mel.
Honiedness, hyn'-id-nes, s. melogrwydd,
melusder; Uithiogrwydd.
Honorary, on'-yr-yr-i, a. mygedol, myg-
ed, anrhydeddus, cymmriol, urddasol :
— s. mygobrwy, mygedrodd, gwobr
mygedol.
Honour, on'-yr, s. anrhydedd, parch, bri,
uxdduniant, ardduniant, cymmfiedd,
cymmyredd, edmygedd, myged, myg-
redd, enw, clod, edmyg, ceinmyged,
urddas, cyfrif; uniondeo, cleuder,
gonestrwydd ; diweirdeb ; syberwyd ;
addurn, gogoniant ; arglwyddiaeth ;
ffaw; mawrfrydedd: — v. a. anriiycj- ,
eddu, parchu, jjerchi, urddasu, urdd-
oni, ardduno, cymmrio, cymmyreddu ;
addoli ; addurno ; cymmeradwyo.
Honourable, on'-yr-ybl, a. anrhydedd-
us, parchus, parchedig, urddasol,
cynimri'ol, edmygol, myg, cyfriiol,
mygedol ; urddedig ; hyglod, ardderch-
og, godidog; mawreddog, uchelradd,
pendefigaidd ; boneddigaidd, cleuf lyd,
rhieddog.
Honourableneas, on'-yr-ybl-nes, s. an-
rhydeddusrwydd, parchusrwydd,
xrrddasolrwydd.
Honouring, on'-yr-ing, s. anrhydeddiad,
parchiad.
Honourless, on'-yr-les, a. dianrhydedd,
ammharchus, dibris.'
Hood, hwd, s. cwfl, cwcwU, hwf, hod,
hotan, hwd, cwflen ; hug, mwgwd ;
penguwch, penwisg, gorchudd : — v. a.
cycyllu, mygydu ; gorchuddio ; dallu.
Hoodwink, hwd'-wingc, v. a. mygydu;
bwmbro ; dallu, cuddio, twyUo.
Hoof, h?«fl^, s. earn, bau, ewin, cam-
ewin : — v. a. carnio; cerdded.
Hoofed, hwflfd, a. carniog, camol;
ewinog.
Hook, hicc, s. bach, crybach, crwbach,
hwg, crwcyn ; cryman ; craff, creflT-
yn ; caff, gafael, mantais ; magi, tehn :
— V. a. bachu, dyfachu ; dal, baglu,
maglu, bachellu, byddaglu ; plygu,
camu.
Hooked, hw'-ced, hwcd, a. bachog;
cam, crwca, cyrfog, hwced, hwca;
Hooker, hw'-cyr, s. Hwcer=math ar
long briodol i'r Iseldii-oedd.
Hooknosed, hwc'-nozd, a. trwyngrwon,
trwyngam, trwynfachog.
Hooky, h«/-ci, a. bachog, bachol.
Hoop, hwp, s. cylch, cant ; modrwy ;
peisgylch; y gopog: — t^cylchu, cant-
io ; apigylchu, cylchynu ; gwaeddi,
bloeddio, banllefain, garmio.
Hooper, hw'-pyr, s. cylchwr, cylchur,
cylchlestrwT.
Hooping-cough, hw'-ping-coff, s. pas.
Hoot, hwt, V. hwtio, hwtian; dryg-
nadu, fifeio, migio, micio, garmio;
hwhwio (fel dylluan) :— s. hwt, mig,
hwtwaedd, hwta ; liw, hwhw.
Hooting, lifc'-ting, s. hwtiad, miciad ;
hwt ; hw, hwhw.
Hop, hop, V. Uamu, Uemain, dameidio,
hobelu, hybian ; hecian, hercian ; ad-
lamuj dawnsio ; rhonta ; pensagu,
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yrj j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, rel.
HORN"
400
HORS
hopysa : — s. Ham, naid, darlam,
hobel, llwf, hwb; hec, here, heg;
dawns, darchwarae ; pensag, pensoeg,
llewyg y blaidd, hopys, llysiau 'r cwrw.
Hope, hop, s. gobaith ; goglud, gofynag,
ymddiried, hyder, dysgwyliad : — v.
gobeithio; hyderu, ymddiried, dysg-
wyl.
Hope-deserted, hop-di-zyr'-ted, a. di-
obaitli.
Hopeful, hop'-fifwl, a. gobeithiol ; hyder-
us, golygus ; athrylithgar.
Hopefulness, hop'-ffwl-ues, s. gobeith-
iolrwydd ; hyder ; golygusrwydd.
Hopeless, hop'-les, a. diobaith, an-
obeithiol.
Hoper, hop'-yr, s. gobeithiwr.
Hoplite, hop'-leit, s. trymarfog, milwr
arfdrwin : — pi. trymarfogion.
Hopper, hop'-yr, s. Uamwr, neidiwr,
heciwr, herciwr ; hopran ; hadlestr.
Hopping, hop'-ing, s. Uamiad ; pensag-
iad, hopysiad, pigiad hopys : —p. a.
yn Uamu; darlamedig; Uamsachus,
herciog.
Hopple, hop'-pl, V. a. garglymu.
Hops, hops, s. sychflodau hopys ; pen-
sag, hopys.
Hop-trefoil, hop'-tri-ffoU, s. meillion
hopysaidd.
Hop-vine, hop'-fein, s. pelydr pensag,
caUodr hopys.
Horal, ho'-ryl, a. oriol, •wrol.
Horary, hor-y-ri, a. oriol; a barhao
dros awr.
Horde, hoyrd, s. ciwdod, ciwed, gwiblu.
Horehound, ho'Tjrr-hownd, s. morddanadl,
marddanadl, Uwyd y cwn.
Horizon, ho-rei'-zn, s. terfyn-gylch,
gorwel, Uywel, blaenwel, terfynydd,
godreugylch, terfynwel, lly~weli.
Horizontal, hor-i-zon'-tyl, a. terfyn-
gylchol, gorwelog, Uywelin, terfyn-
yddol ; llorweddol, Uorwedd, gorwedd-
ol; gwastad.
Horn, horn, s. corn ; udgorn : — v. a,
cycwalltu, cjrrnicyUu, hoffdynu.
Hombeak, horn'-bic, «. cornbysg.
Hombill, hom'-bul, s. combig, comyl-
finiaid, brain yr India.
Hornbook, horn'-bwc, «. Uyfr com, y
llyf r bach ; yr egwyddorig.
Horned, homd, a. comiog, cjrmig.
Hornet, hor'-net, s. cacynen, chwiliores,
chwymores, cacyneu y meirch, gwen-
ynen y meii'ch.
Hornfish, hom'-ffish, s. cornbysg, mor-
nydwydd.
Homfoot, hom'-Swt, a. camdroed, car-
nol.
Homish, hor'-nish, a. comaidd.
Homlead, horn' -led, «. comblwm, llys-
nur plwm.
Horn-owl, horn' -owl, «. dylluan gomiog.
Hornpipe, hom'-peip, s. pibgorn, corn-
bib, comiceU ; cornddawns.
Homy, hor'-ni, a. comaidd, comryw,
cymig.
Horography, ho-rog'-ry-ffi, s. awrydd-
iaeth ; orfynegiaeth.
Horology, he-rol'-o-ji, «. awrofyddiaeth,
awroniaeth ; orioreg.
Horometry, ho-rom'-i-tri, s. awrfesur-
iaeth, orfesuriaeth, awrfeidraeth.
Horoscope, hor'-o-scop, s. tremseren ;
genidlun ; genidsylliaeth, awrsyU-
iaeth ; awrdremiant, awrarmes, gen-
idgoel ; cyttarawiad y planedau ar
enedigaeth un ; rhagfynegradd.
Horrent, hor'-rent, a. gwrychog; dy-
chrynllyd.
Horrible, hor'-ru-bl, a. erchyU, ofnadwy,
hyU, dychrynllyd, echryslawn, ar-
swydus, engyi-th, aruthr, irad, aethus,
anaele, cethin ; atgas, ffiaidd ; an-
ferthol.
Horribleness, hor'-m-bl-nes, s. erchyll-
rwydd, echryslonrwydd.
Horrid, hor'-rud, a. eTchy]l= Horrible.
Horridness, hoi^-rud-nes, s. erchyUder.
Horrific, hor'-ru-ffic, a. arswydus.
Horrify, hor'-ru-fifei, v. a. hylldrawn,
brawychu, dychrynu.
Horror, hor'-rjT, s. arswyd, braw, dy-
chrynad, hyUdraw, echryd, uthredd,
hyUdra.
Horse, hors, s. march, cefifyl, ystalwyn,
amws, echw, osw, camwyd, eddestr,
eddestl ; marchlu, marchoglu, marrch-
rawd, niarchwys, gwyr meirch ;
marchbren, trestl : — v. marocau, mar-
ogaeth ; neidio, Uamu, toi, cyf ebru ;
marchio.
Horseback, hors'-bac, s. cefn cefiyl.
Horsebane, hors' -ben, s. cegid y dwfr.
Horsebean, hors' -bin, s. fifaen cefiylau :
— pi. flfa'r meirch, ffa ceffylog.
Horseblock, hors' -bloc, «. esgynfaen,
marchfaen, careg farch, esgyn-gyff.
Horseboat, hors'-bot, s. marchfad.
Horseboy, hors'-boi, s. gwastrodyn,
marchwesyn, amanwas.
Horsebrambles, hors'-bram-blz, s. pi.
marchfieri, marchddyrysi ; ciros,
egi-oswydd, rhos y cwm.
Horsebreaker, hors'-bri-cyr, s. torwr
a, fel a jrn tad; a, cam; «, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
HORS
401
HOST
meirch, torwr ceffylau, dofwr meirch,
marchwarwr, marchwr, sioci.
Horse-chesnut, hors'-9es-nyt, s. castan
y meirch, castanwydd y meirch;
6nau 'r cefl^lau.
Horsecloth, hors'-cloth, s. hws, hwsan,
suder, brethyn march.
Horsecourser, hors'-cor-s3rr, s. gyr-
feydd, marchredwr ; porthmon
meirch.
Horsecrab, hors'-crab, s. marchgrangc.
Horse-cucumber, hors-ci«/-cym-b3rr, s.
chwerfwr y meirch, cucumer y meirch.
Horsedealer, hors'-dt-lyr, s. porthmon
meirch, porthmon ceffylau.
Horsedung, hors'-dyng, s. ebod, torn
ceffylau, torn meirch.
Horsefly, hors'-fflei, s. cacynen y meirch,
gwenynen y meirch. marchgleren.
Horsefoot, hors'-ffwt, s. alan, alan
bychan, cam yr ebol, pesychlys, dail
cam yr ebol.
HorsSguards, hors'-gardz, s. pi. gos-
gorddf eLrch, marchosgordd, gwarchod-
lu ar feirch. [march.
Horsehair, hors'-heyr, s. rhawn, rhawn
Horsekeeper, hors'-cz'-pyr, s. gwastrawd,
ceidwad meirch.
Horselaugh, hors'-laff, s. crechwen.
Horseleech, hors'-h'9, s. gelen bendoll;
marchfeddyg,
Horselitter, hors'-lut-tyr, s. elor feirch,
marchgludai, polfen.
Horseload, hors'-lod, s. pwn ceffyl,
marchlwyth.
Horseman, hors'-myn, s. gwr march,
marchwr, marchog, marchogydd,
gwarther, marchfilwr.
Horsemanship, hors'-myn-ship, s. march-
wriaeth, marchogaeth, marchydd-
iaeth.
Horsemeat, hors'-mtt, s. ebran, gogor ;
bwyd ceffylau.
Horsfcmint, hors'-munt, s. mintys y
meirch.
Horsemuscle, hors'-mys-sl, s. march-
gragenlas, marchfisglen.
Horseplay, hors'-ple, s. treischware,
braschware ; chwareu mi trech.
Horsepond, hors'-pond, s. grelyn,
marchlyn. ,
Horsepower, hors'-pow-yr, s. maxch-
aUu, marchrym, nerth cefiyl=safon
marcluym mewn agerbeiriant yw
33,000 pwys, yn cael eu codi un
droedf edd o uchder bob munyd.
Horserace, hors'-res, s. marchyrfa,
marchredfa, rhedegfa meirch.
Horseradish, hors'-rad-ish, s. march-
ruddugl, rhuddygl y meirch, rhuddugl
Mawrth.
Horserun, hors'-ryn, s. marchdyn,
marchre.
Horseshoe, hors'-shw, s. pedol, pedol
march.
Horsestinger, hors'-sting-yr, s. gwas y
neidr, gwaell y neidr, chwoldarw.
Horsetail, hors'-tel, s. rhawn y march,
rhonell y march, marchronell.
Horsetongue, hors'-tyng, *. tafod y
march, tafod y pagan.
Horse-trappings, hors'-trap'-ingz, s. pi.
seirch, addumau meirch.
Horse-vetch, hors'-feg, s. pedol y
march.
Horsewoman, hors'-wm-yn, s. march-
oges, marchog-wraig.
Horsewhip, hors'-hwup, s. marchffre-
wyll : — V. a. ffrewyllu, flBangeUu.
Horseworm, hors'-wyrm, s. march-
euddonyn, euddonyn, pryfigyn.
Hortation, hor-te'-shyn, s. annogaeth,
annog, cynghor.
Hortative, hor'-te-tuf, a. annogol, cy-
nghorol, rhybuddiol : — s. annogaeth,
rhybudd.
Horticulture, hor'-ti-cyl-^yr, s. gardd-
wriaeth, garddoriaeth, garddofydd-
iaeth.
Hose, h6z, s. hosan, hos, coeswisg;
llawdr. •
Hosiery, ho'-zhyr-i, s. hosanau ; hosan-
waith.
Hospitable, hos'-pu-tybl, a. llettygar,
croesawgar ; ysbydol ; teuluaidd.
Hospital, hos'-pu-tyl, s. ysbytty, clafdy ;
elusendy.
Hospitality, hos-pu-tal'-i-ti, s. llettygar-
wch, hywestedd, ysbydaeth, osbyd,
ostri, croesaw; elusen-garwch ; hael-
ioni.
Hospodar, hos'-p6-dyr, s. Hospodar=
tywysog yn Moldavia a W aUachia.
Host, host, s. Uu ; byddin, myntai, tyr-
fa, Uuaws ; llettywr, gwesteiwr,
gwesttywr, arfoUydd; tafarnwr, os-
triwr, gwr ty tafarn; aberth yr
offeren, yr aberth, arUaden, afrUaden,
llethen gyssegredig :—v. n. Uettya.
Hostage, hos'-tej, s. gwystl, mach, tang-
wystl.
Hostelry, hos'-tel-ri, s. gwestty, tafam,
Uetty cyffredin, ostl, ostri.
Hostess, hos'-tes, s. llettyes, ostles;
tafam-wraig, gwesttyes.
Hostile, hos'-tui, a. gelynol, gelyniaeth-
o, llo ; u, dull ; w, swn; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, ze),
2 C
HOUP
402
HOUS
us ; gwrthrynol, gwrthgyrch, gwith-
wynebol.
Hostility, hos-tul'-i-ti, s. gelyniaeth;
rhjrfel ; galanas ; casineb, Hid.
Hosting, bos' -ting, s. brwydr, cad, ym-
laddfa.
Hostler, os'-lyr, s. marchwas, amanwas,
ostler, gwastrawd, ceidwad y march-
dy-
Hostry, hos'-tri, s. marchdy, aman,
ystabl; ostri, gwestty, lletty.
Hot, hot, a. poetb, twym, twymn,
brwd, gwresog ; gwynias, terwyn,
greidiol ; tesog, mwrn ; awchus, llym,
Uosgedig, egr ; llidiog ; angerddol ;
penboeth ; anUad, serth.
Hotbed, hot'-bed, s. gwely brwd (mewn
gardd). [chwa.
Hotblast, hot'-blast, s. poethchwa, tan-
Hot-blooded, hot'-blyd-ed, a. gwaed-
boeth ; gwaedwyllt, hyffrom, hyddig.
Hot-brained, hot'-brend, a. penboeth ;
ehud, anystyriol, chwidr, angerddol.
Hotch-potch, ho9'-po9, s. cymmysg=
Hodge-podge. [chware llawdaro.
Hot-cockles, hot'-coc-clz, s. pi. llawdaro,
Hotel, ho-tel', s. gwestty, gwestfa, ta-
farn, ostl, ostri, Uetty; plas, palas.
Hot-headed, hot'-hed-ed, a. penboeth,
poethnaws, fiFrom, byrbwyll, gwyn-
afog.
Hot-house, hot' -hows, s. twymdy,
poethdy, ty brwd (mewn gardd) ;
chwysdy ; trythylldy, puteindy.
Hotness, hot'-nes, s. poethder, twym-
dra, gwres, brydaniaeth, craid ;
angerddoldeb ; Uid.
Hotspur, hot'-spyr, s. ysbardyn boeth;
nwydwylltyii :— a. poethwyllt, trach-
wyllt, chwidr.
Hottentot, hot'-ten-tot, s. Hotentotiad
=brodor o ddeheubarth Affirica; an-
wariad.
Hough, hoc, s. gar, pleth gar, cymmal
coes ol ;— r». a. tori Hinyn gar.
Houlet, how'-let, s. dylluan, hwan.
Hound, hownd, s. bytheuad, huad,
huadgi, bytheuadgi ; helgi, olrhead :
— V. a. annos, ymlid ; hel, hela.
Houndfish, hownd'-flBsh, s. picwd, ci
pigogi y Pysg picwd, huadbysg.
Hound-grass, hownd'-gras, s. glaswellt
y cwn, llygad y ci.
Hound's-tongue, howndz'-tyng, s. pigl,
pigyl, tafod y bytheuad.
Hound-tree, hownd' -tri, s. pisgwydden,
pisgen, pren ci, pren pisgwn.
Houp, hwp, s. copog.
Hour, owyr, s. awr ; amser.
Hourglass, owyr'-glas, s. awrwydr, iro-
wydr awr.
Hourhand, owyr' -hand, s. awrfys, pin-
yr oriau, bys yr oriau, j\)ya awr.
Hourlines, owyr'-leinz, s. pi. awrlinell-
au, orlinellau; llinellau yr awr (ar
ddeial).
Houj-ly, owyr'-li, a. penawr, bob awr,
oriol :— ad. bob awr, beuawr; awr ac
orig.
Hourplate, owyy-plet, s. awrlafn, or-
blad, wyneb amseriadur.
House, hows, s. ty; annedd; teulu,
tylwyth; tyaid : — pi. Houses, hoV-
ziz, tai, tyau, teiau.
House, howz, v. tyo ; llettya ; cysgodi,
diddosi ; aros, trigiannu. [gynnud.
Housebote, hous'-bot, s. ty-ddogn, ty-
Housebreaker, hows'-bre-cyr, s. , torwr
ty, ty-leidr. [gwrachodgi.
Housedog, hows' -dog, s. ci ty, ci tam.
Houseful, hows'-fFwl, s. tyaid.
Household, hows' -hold, s. teulu, ty-
lwyth ; tyaid ; ty ; teuluwriaeth : —
a. teuluaidd ; tyol ; cartrefol.
Householder, hows'-hol-dyr, s. pen-
teulu, gwr y ty ; ty-ddaliwr, ty-
ddeiliad. [dodrefn, celfi ty.
Household-stuff, hows'-hold-styff, s.
Housekeeper, hows'-ci-pyr, s. penteulu-
es, teuluyddes, gwarcheidwades ty ;
gwraig y ty ; perchen ty, gwr y ty.
Housekeeping, hows'-ci-ping, a. teulu-
yddol ; cartrefol ; — s. teuluaeth, teu-
luyddiaeth ; llettygarwch, croesaw-
garwch. [llawfaeth, oen ty.
Houselamb, hows'-lam, s. oen swci, oen
Houseleek, hows' -lie, s. bywfyih, bydd-
arUys, cyfagwy, dilosg, Hysiau pen
tai, Dysiau 'r gwaew.
Houseless, hows' -les, a. didy ; digartref,
diannedd, diymgeledd.
Housemaid, hows'-med, s. morwyn ty,
tyweinyddes.
Housepigeon, hows'-pij-yn, s. colomen
ddof, colomen yrkr, ty-golomen.
Houseroom, hows'-rwm, s. rhandy; lie
mewn ty, lie ty.
Housewife, hyz'-uff, s. teuluyddes, pen-
teulues, gwraig y ty ; trefnides, hy-
swy ; meiriones ; cetogen, coten.
Housewifery, hyz'-iiff-ri, «. tywreigiaetb,
hyswyaeth.
Housing, hoV-zing, s. tai, adeiladau ;
adeilaiiaeth ; hws, hwsan, suder,
huling, cwnsallt march; march-
addum.
< fel a yn tad ; a, cam ; «, hen ; e, pan ; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei aain yn hwj ; o, lion ;
HUCK
403
HUM A
Hovel,. hof -el, s. penty, gwasgotty, cys-
gotty, bwth, caban, egwal, hogl, gody,
twlc, cut, cwt, craw ; gorweddfa ;
hoywal : - v. a. gw^sgodi, cysgodi.
Hover, hof -yr, v. n. chwyfio, chwyfan,
hofio, cyhwfan, cyhwfanu, ehedfan,
ymhedeg ; gwibio, crwydro ; crogi,
hongian. [gafndir.
Hover-ground, hiif-yr-grownd, s. ys-
How, how, ad. pa, nior, pa mor, pa
gyn, pa gan, pa fodd, pa sut, pa
wedd, pa ffordd, pa ddelw, trwy ba
f oddion, sut, y niodd ; beth, pa beth ;
po ; py ; pa ham, pam.
Howbeit, how-bi'-ut, ad. end, eithr,
eto ; er hyn oil, er hyny, er, er hyny
i gyd, er hyn, anllai, nid anUai ; bid
fel y bo ; pa fodd bynag, modd bynag.
However, how-ef-yr, ad. pa fodd bynag,
modd bynag, pa wedd bynag, pa sut
bynag, pa ddelw bynag, pa bynag,
beth bynag ; beth bynag fo ; o leiaf ,
o'r Ueiaf , o'r hyn Ueiaf ; deued a ddel ;
bid a fo ; bid a fyddo ; bid a fyno ;
dygwydded a ddygwyddo ; boed fel y
byddo ; eto, er hyny, er hyny i gyd.
Howits, how'-uts, ) s. byrgyflegr.
Howitzer, hoV-ut-zjo", j Uosbelwn,
Uosbelyr.
Howl, howl, V. udo, ubain, wbain, oer-
nadu, udain ; wylofain, gerain : — s.
uban= Howling.
Howlet, hoV-let, s. dylluanig ; dylluan.
Howling, how'-ling, s. ub, ubain, wb,
adfa, wbain ; udiad ; oernad, drygnad,
wylofain :— a. udog, udlefol, oernad-
us, udleisiog ; erchyU.
Howsoever, how-sii-ef-yr, ad, pa fodd
bynag= IIo wever.
Hoy, hoi, s. brodorlong, arfordirlong,
Hoi : — in. hoi ! hai ! ho ! clyw !
gwrando ! degle !
Hubbub, hyb'-yb, s. dwndwr, dadwrdd,
wbwb, terfysg, yswbwb, dyfysgi.
Buck, hyc, s. brithyU yr Almaen, Hyc.
Huckaback, hyc'-y-bac, «. hyglian, llian
hwg, llian dolenog =llian y ffurfia
manddolenau ei addurnwaith ne 'i
flodau ; hygabag.
Huckle, hyc'-cl, s. clun, flfolen.
Huckleberry, hyc'-cl-ber-i, s. Uus, llusi,
Uusi duon bach, mwyar y brain.
Hucklebone, hyc'-cl-bon, s. asgwm pen
clun, bwl pen clun ; asgwm y ffer.
Huckster, hyc'-styr, s. adwerthwr, ail-
werthwr, manwerthwr, edwicwr,
maelerwT, coegfasixachwr : — v. n. ad-
werthu, edwica.
Huddle, hyd'-dl, v. tryboli, crugio,
tyru; heidio, torfi; ymwthio, ym-
secu ; cymmysgu ; dygibo ; taflu : —
s. cmglwyth, twr, trybola, cymmysg-
edd, annlirefn • torf, haid ; terfysg.
Hue, hitt7, s. Uiw, gue; gwawr, eiUw,
hoen, gwedd ; Uedliw ; gwaedd, ym-
lid, hwi.
Hue and cry, hiw and crei, s. wbwb,
ibwb, gwaedd wbwb ; gwaedd ac ym-
lid.
Hued, hiwd, a. Diwiog.
Huff, hyff, s. anfoddlonedd, dig, soriant,
sarh&d, sen ; bocsachwr, ymffrostiwr :
— V. ymchwyddo, helaethu; bygylu,
dwrdio ; dwndro ; rhodresu, ym-
ffrostio ; brochi, digio ; sarhau.
HuflBness, hyff'-i-nes, s. anniddigi-wydd,
drygnawsedd, trahausder.
HufSsh, hufif-ish, a. hygawdd, sarhaus,
hyddig; trahausfalch, bygylus, rhod-
resgar.
Huffy, hyff'-i, a. chwyddedig, amryfus,
anniddig, coeglyd, traws.
Hug, hyg, V. a. cofleidio ; gwasgu ;
glynu wrth, ymhoffi yn :— s. cofleidi^d,
breicheidiad ; atwasgiad ; gaf ael.
Huge, hiwj, a. dirfawr, gorfa,wr, en-
fawr, amrosgo, anferth ; abrwysgl ;
braisg.
Hugeness, hiwj'-nes, s. dirfawredd,
gorfawredd ; dirf aint, aruthredd.
Hugger-mugger, hyg'-yr-myg-yr, s. dir-
geledd, celcwaith, celwaith, celedig-
rwydd, celc, dystawrwydd.
Hulk, hylc, 5. coi-ff Uong, Uong foel,
cyff Uong ; cyfflestr, moelfad, cyff :
— V. a. diberfeddu, dadberfeddu,
Hull, hyl, s. cib, cibyn, pUsgyn, eisinyn, .
masgl, croenyn, gwisg, hul, bul;
corff Uong, cyfflong: — v. masglu,
pUsgio, dysbeinio, silio, pUio ; moel-
hwntian, moelhengcian.
HuUotheizm, hyl'-o-thi-uzm, s. defnydd-
ioraeth, defnioraeth=yr athrawiaeth
nad oes Duw ond defnydd.
Hulver, hyl'-fyr, s. celyn.
Hum, hym, v. si'o, suo, busting, sibrwd,
siffrwd, myngial; mudleisio, hymio,
grwnian :-.«!. si, su, busting, sis, sib-
rwd, siffrwd, mwngial, grwn, mud-
lais, sygan, eddrin, hust, hjTn ; cym-
meradwyaeth : - in. hym ! ho ! ha !
Human, hi^Z-myn, a. dynol, dyniadol.
Humane, hiw-men', a. hynaws, tyner,
tirion, mwyn, dynolgar, dyn-gar,
rhywiog, caredig, elusenol, tosturiol,
trugarog, cun.
», llo; u, dull; w, swn ; w, pwn; y, yr; ^le\ tsb ; j,John ; sb, f«l s yn eisieu; %, sel.
HUMM
404
HUNT
Humaneness, hiw-men'-nes, «. hynaws-
edd, tynerwch, tiriondeb.
Humanist, hiw'-myn-ust, s. ieithofydd,
ieithegwr; entraw gramadeg ac ar-
eitheg ; ieithydd ; dynoliaethwr.
Humanity, hiw-man'-i-ti, s. dynoliaeth,
dyndid, dyndod, dynoliant ; natur
ddynol; dynolrj'w; tiriondeb, hy-
nawsedd, dyn-garwch, caredigrwydd ;
ieithofyddiaeth, ieithyddiaeth, Uenor-
iaeth, ceinddysg; dynolddysg, dyn-
oleg.
Humankind, hiw-myn-ceind', s. dynol-
ryw, dynol ryw, yr hil ddynol.
Humanly, hi«/-myn-li, ad. ar wedd
ddynol ; fel dyn; yn ol duU dyn ; yn
ddynol.
Human nature, hiw-myn ne'-9yT, s.
natui- ddynol, natur dyn, dynoliaeth.
Humbird, hym'-bjTd, s. aderyn myng-
ialog, aderyn mudlais, aderyn y si,
s'iedyn.
Humble, hym'-bl, a. gostyngedig ; isel,
difalch, ufydd, iselfryd ; gwael, tlawd,
truan; gwyl, llariaidd, addfwyn:—
V. a. iselu, iseUiau, darostwng, cys-
tuddio, eddyUu.
Humble-bee, hym'-bl-bi, s. gwenynen
wyUt, gwenynen y ddaiar ; begegyr,
bychygyr.
Humbleness, hym'-bl-nes, s. gostyng-
eiddiwydd, ufyUder, iselfrydedd, di-
falchedd.
Humbles, hym'-blz, s. pi. syrth carw.
Humbug, hym'-byg, s. twyll, ffug, rhith,
som ; twyll trwy ymddiried -.—v. a.
twyUo, coegio, somi.
Humdrum, hym'-drym, a. pendrwm,
marwaidd, delffaidd, hurt, ysbrudd,
trwm ; cartrefol, cyffredin :— s. delfif,
ysbruddach, hultan, llob, hurtyn.
Humeral, hiw'-myr-yl, a. ysgwyddol.
Humic, hiw'-mic, a. tudeinig, priddig.
Humid, hi«/-mud, a. llaith, gwlyb, yn-
wst, iraidd, ul, merydd ; dyfrllyd.
Humidity, hiw-mud'-i-ti, s. Ueithder,
gwst, gwlybaniaeth, irder.
Humiliate, hiw-mul'-i-et, v. a. iselu,
iselhau, gostwng, xrfyddhau.
Humiliation, hiw-mul-i-e'-shyn, s. ym-
ostyngiad, ymiseliad ; iselhS,d.
Humility, hiw-mul'-i-ti, s. gostyngeidd-
rwydd, i-selfrydedd, ufydd-dod, isel-
der.
Humming, hym'-ming, s. siad, suad,
myngiad, sibrwd, siSrwd, hymiad.
Humming-bird, hym'-ming-byrd, s.
aderyn myngialog=^Mm6ird.
Humoral, hiMZ-myr-yl, a. llynol, llynor-
og, lliflynol.
Humoralist, hiM^-mor-yl-ust, s. llynor-
ydd, lliflynwT.
Humorist, hi«/-myr-ust, s. hwylddyn,
ysmaldodwr, asbr'iwr, gwamalyn, di-
grifwas, ceUweiriwr; chwidryn.
Humorous, hiu;'-myr-yz, a. digrif, ys-
mala, difyr, arabeddus, dyddan,
afiaethus, ffrawddus, lioenus, gor-
awenus, hylon ; gwamal, anwaidal,
mwythus ; dychymmygol, asbriog.
Humorsome, hiw'-myr-sym, a. anfodd-
og, anynad, gwynafog, dreng, an-
wadal; digrif, ysmala, hynod; aji-
wadalfryd.
Humour, i^v'-myT, s. Ueithder, irder, ir-
naws, gwlybwT, Uyn, sudd, nodd
naws, Uifred ; tuedd, tymmer
athrylith, nwyd, anian, naturiaeth''
creth, greddf , hwyl, rhael, mympwyr
nwythas, asbri; gwrhewcri, ysmal-
wch ; bodd ; anf oddogrwydd ; hjmt ; A
arf er ; croendardd : — v. a. boddio,
boddhau, anwesu, lloddi ; cyf addasu ;
lliniaru, tyneru.
Hump, hymp, s. hwrwg, oddf, cnwc,
crwmp, cnap, cnwb.
Humpback, hjonp'-bac, «. cefn crwm,
cam ; gwarach.
Humus, hiw'-mys, s. pridd, gweryd.
Hunch, hynsh, hyng, s.hwTWg=Hum,p ;
talp, chwalfF; gwth, hergwd, dymod :
— V. a. penelino, taro &, phenelin ;
dymodio ; hergydio, gwthio ; cnycio.
Hunchbacked, hynsh' -bacd, a.cefngrwm,
cefngrwbi, gwargrwth.
Hundred, hun'-dred, a. can, cant, pum
ugain = 100: — s. cant, pum ugain;
cantref.
Hundredth, hyn'-dredth, a. canfed.
Hundred-weight, hyn'-dred-wet, s. can-
pwys, cant hirbwys, cant cywirbwys
=112.
Hung, hyng, p. t. a p. p. (o Hang) crog-
edig.
Hunger, hjmg'-gyr, s. newyn, chwant
bwyd, eisiau bwyd, bwydwaU, cad-
gor i—v. n. newynu ; dwyn newyn.
Hungerly, hyng'-gjrr-li, a. newynog,
nswynllyd : — ad. yn newynog, mewn
newyn.
Himgry, hyng'-gri, a. newynog; ell-
bwydig; gwangcus, awchus; teneu,
cul.
Hunt, hynt, v. hela, hely, hel; ym-
Hd, erlyn ; obhain ; canlyn, dUyn ;
asgafaethu; helcyd; chwilio, ym-
s, fel a yn tad ; a, cam; e, hen j e, pen; », Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei Bain yn hwy; o, lion j
HURT
405
HYBE
ofyn: — s. helfa, helyddiaeth, helwr-
iaeth, hely, hynt, helynt ; erlidiad,
ymlidfa ; erchwys, haid o helgwn.
HuBter, hyn'-tyr, s. heliwr; olrhein-
iwr, asgafaethydd ; helgi, ci hela ;
helfarch, hyiiter.
Hunting, hyn'-ting, s. hely, helydd-
iaeth ; erlyniad ; helynt, hynt.
Hunting-horn, hyn'-ting-hom, s. hel-
gorn.
Huntress, hyn'-tres, s. helyddes.
Huntsman, hynts'-myn, s. helydd ;
cynydd, helwas, asgafaethwas.
Hurdle, hyr'-dl, s. clwyd, clwyden,
pleiden ; plaid wiail :— v. a. clwydo.
Hurdy-gurdy, hyr'-di-gyr-di, s. crestyn,
perwg=offeryn cerdd o'r enw.
Hurl, hyrl, v. Uuchio, taflu, chwyrn-
. eUu, saethu ; chwyldroi ; chwareu :—
s, tafl, tawl, tafliad, chwymdafliad ;
' cyflfro, terfysg, broch, ymddygwd.
Hurlbat, hyrl'-bat, s. maneg dymodiwr;
chwyrnellyn.
Hitrlbone, hyrl'-bon, s. taflasgwrn, as-
gwrn y crymal.
Hurlwind, hyrl'-wund, s. corwynt, tro-
wynt, toredwynt, Uuchwynt.
Hurly, hyr'-li, ) s. ffwndwr,
Hurly-burly, hyr'-li -byr-li, j terfysg,
cyffro, cynhwrf, trabludd, cymhelri,
ffwdan, heldrin.
Hurrah, hwr-ra', in. hyrrk ! elwch ! o'r
goreu ! wi !
Hurricane, hyi'-i-cen, s. gyrwynt, cor-
wynt, hyrddwynt, rhuthrwynt, tym-
mestlwynt, Uuchwynt; rhyferthwy,
ystorm, tymmestl.
Hurriedly, hyr'-id-U, ad. ar flfrwst, ar
frys ; ar redeg.
Hurrier, hyr'-i-yr, s. ffrystiwr, prysur-
WT, ystunwr.
Hurry, hyr'-i, v. firystio, brysio, prysuro,
fiuUio, ffwdanu, ifrysteUu; ymlid,
cynihell, annog, cynhyrfu ; crysio ;
pi-wystio, ffestinio ; presu, ystunio :
— s. ffrwst, brys, ffrystellach ; terfysg,
cynhwrf, ffwndwr, trybestod, helgur,
prwystledd.
Hurt, hyrt, v. a. niweidio ; drygu,
gwaethygu, difwyno, Uygru ; argyw-
eddu, coUedu ; archoUi, anafu, yssigo,
[ clwyfo ; cystuddio : — s. niwed ; briw,
dolur, clais ; afles, adwyth ; drygfyd,
I sarhfid.
Hurtful, hyrt'-ffwl, a. niweidiol, dryg-
lawn, asgenol, adwythig ; dinystriol.
Hurtless, hyrt'-les, a. diniwed, diddrwg,
dianaf, diberygl.
Hurty, hyr'-ti, a. llusiog, asurgryniog.
Husband, hys'-bynd, s. gwr, gwr priod,
gwr gwreigiog, gwr gweddog ; cyd-
wedd, priod, cywely ; gwryw ; trefn-
idiwr ; llongddirprwywr ; hwsmon :
— V. a. trefnidio ; trin, hwsmona,
amaethu, diwyllio, llafurio ; defnydd-
io ; gwrio.
Husbandly, hys'-bynd-li, a. cynnil,
trefnus.
Husbandman, hys'-bynd-myn, s. Uafur-
wr, amaethydd, diwyUiwr, tirddiwyU-
iawdr, hwsmonarddwr ; penteulu.
Husbandry, hys'-byn-dri, s. amaethydd-
iaeth, Uafuriaeth, amaethiad, tirdrin-
iaeth, diwyUodraeth, hwsmonaeth,
arddwriaeth, llaf urwaith ; cynnildeb,
trefnidedd; teuluaeth.
Hush, hysh, a. dystaw, tawedog, tawel;
Uonydd : — v. dystewi, gostegu,
llonyddu ; tewi ; mygu, mogi, difFodd,
dyhuddo : — in. ust ! bust ! taw !
Husk, hysc, s. cib, cibyn, pUsgyn, mes-
glyn, coden, eisinyn, usyn, manus,
us, bul, gwisg, baUasg, paisg.
Huskiness, hys'-ci-nes, s. cibogrwydd,
masglogrwydd ; crygni, crasder.
Husky, hys'-ci, a. cibog, cibynog, cod-
og, plisgiog, usog, eisinog, rhuchiog ;
garw; cryglyd, eras.
Hussar, hwz-zar', s. marchfilwr
Hyngraidd ; wswr, oswr, aeddfilwr,
marchfilwr.
Hussy, hyz'-zi, s. hyswy ; dyhiren,
budrogen, im\lades= Housewife.
Hustings, hys'-tingz, s. proflysdy,
priflys dinas Llundain ; etholfa, ethol-
faingc ; esgynlawr ; cyf aifodfa.
Huswife, hyz'-iff, s. teuluyddes =
Housewife : — v. a. tjrwreigio; cynnilo,
trefnidio.
Hut, hyt, s. twlc, cut, cwt, ffrongc,
egwal, bwth, lluest, caban, carbotty :
— V. lluestu, llocio, ffrongcio.
Huzza, hwz-za', in. hwi-a ! ewch ! wi !
— s. bloddest, elwch, banUef , bloedd :
— r. bloddestu, bloeddio, cydawri.
Hyacinth, hei'-y-sunth, s. cloch jr eos,
botas y gog, bwtias y gog, cenin y
brain, cro^saw haf, glas y Uwyn;
iacinth.
Hyads, hei'-ydz, ) s. Gwyadwys, y
Hyades, hei'-y-diz, J pum seren siriol,
y pum seren Seiriol=pum seren ar
lun V ym mhen y Tarw ; Heiades.
Hysena, hei-i'-ny, s. nd&l=Hi/ena.
Hybemate, hei'-byr-net, v. n. gauafu.
b.llo; u,dull; ui, svrn; w, pwn; y, yr; 5,feltsh; j, John; sh, fel s yu eisieu; z, zel.
HYDR
408
HYPE
Hybrid, hei'-brud, s. cymmysgryw,
mysgryw, cymmysgyn : —a. cymmysg.
Hyde, held, s. gwaith aradr, gwaith
atgor, hidys.
Hydra, hei'-dry, s. djrfrsarff, gwysarff,
dyfmeidr ; ambenfil, amrybenfil=y
sarff ddychymmygol amlbenog a ladd-
wyd gan Bi-cwlfiF. [ulgris, ulsawd.
Hydrate, hei'-di-et, s. ulaint, dyfraint.
Hydraulic, hei-dro'-lic, ) a. awell-
Hydraulical, hei-dro'-li-cyl, ) aidd,
awellawl, awellig, awellyddol ; perth-
ynol i drosglwyddiad dwfr drwy bib-
ellau. [awellyddiaeth.
Hydraulics, hei-dro'-lics, s. awelliaeth,
Hydrocarbon, hei-dro-car'-byn, s. dyfr-
ulyf =cymmysg o ulai ac ulyf .
Hydjocarbonate, hei-dro-car'-bo-net, s.
llosnwy, llosager, uldan.
Hydrochlorate, hei-dro-clo'-ret, s. hal-
nwyaint, ulhoegnwy, ulhoegaint.
Hydrochlbric acid, hei-dro-clo'-ric as'-ud,
s. sur halnwy, sur halig.
Hydrocyanic, hei-dro-sei-an'-ic, a. glas-
ulig, gwylasarig.
Hydrodynamics, hei-dro-di-nam'-ics, s.
gwyrymiaeth, gwyiymofiaeth, dyfr-
oiiaeth, dyfi-aUofyddiaeth.
Hydrofluate, hei-dro-ffli'jo'-et, s. llifor-
ulaint, gwyliforaint.
Hydrogen, hei'-dro-jen, s. ulai ; uln-wy.
Hydrogen gas, hei'-dro-jen -gas', g.ulnwy,
nwy ulai, nwy ulin ; ulai.
Hydrography, hei-drog'-ry-flS, s. mor-
ddarluniad, morarluniaeth ; dyfr-
ddarluniad.
Hydrology, hei-drol'-6-ji, s. dyfrofydd-
iaeth, dyfreg, dyfryddiaeth.
Hydromancy, hei'-dro-man-si, s. dyfrog-
an, dyfrarmes, dyfrddewiniaeth.
Hydrometer, hei-drom'-i-tyr, s. dyfr-
fesur, dyfriadur, dyfrfydrai, gwyfesur.
Hydrometry, hei-drom'-i-tri, .<!. dyfr-
fesuriaeth, dyfi-fydraeth, gwyfesur-
iaeth, awfesuriaeth.
Hydrophobia, hei-dro-ffo'-bi-y, s. cyn-
ddaredd, dyfrswyd, cynddeiriog-
rwydd, dyfrarswyd.
Hydrophyte, hei'-dro-ffeit, s. dyfrllys,
planigyn dyfrdrig.
Hydropic, hei-drop'-ic, a. dyfi^lwyfus,
dyf rystog ; djrfrain, dyffllyd.
Hydroscope, hei'-dro-scop, s. gwyfynag,
dyfrfynag, dyfroriawr.
Hydrostatic, hei-dro stat'-ic, 1 a.
Hydrostatical, hei-drii-stat'-i-cyl, J aw-
safol, awsafaidd, dyfrbwys.
Hydrostatics, hei-dro-staf -ios, s. atrsof-
iaeth, dyfrbwysiant, dyfrbwysydd-
iaeth. [ulufelgris, ulufehired.
Hydrosylphuret, hei-dro-syl'-ffiw-ret, a.
Hydruret, hei'-drw-ret, s. ulured.
Hydi'us, hei'-drys, s. dyfrsarff, gwysarff,
dyfrig ; Hydrus=cydser deheuol.
Hyemal, hei'-i-myl, a. gauafol.
Hyena, hei-i'-ny, s. udiil— gwylltfil
ffymig, tebyg i flaidd.
Hygeian, hei-jt'-yn, a. iechydol, iach;
perthynol i Hygeia, duwies yr iechyd.
Hygrology, hei-grol'-6-ji, s. Uynofydd-
iaeth.
Hygrometer, hei-grom'-i-tyr, s. ulfesnr,
uliadur, ulfydrai, Ueithraddyr.
Hygrometry, hei-grom'-i-tri, s. ulfesur-
iaeth. [iaeth.
Hygrostatic, hei-gro-stat'-ics, s. ulsaf-
Hymen, hei'-myn, s. Hufon, Priodior,
duw priodas ; priodas ; gwyryflen, y
bilen wyiyfol, huflen.
Hymeneal, hsi-mi-ni'-yl, a. priodasol,
hufonol, liufonaidd : — «. priodasgan=
Hymenean.
Hymenean, hei-mi-nt'-yn, s. priodasgan,
cerdd briodasol : -a. priodasol.
Hymn, hum, s. emyn, cathl, hymn, add-
olgan, mawlgerdd : - v. emynu, catMu ;
canu hymnau ; moliannu ; canu.
Hymnologist, hum-nol'-6-gist, s. emyn-
wr, cathlwr, pennilliwr. [emyneg.
Hymnology, hym-nol'-6-ji, «. emynaeth,
Hyoscyamus, hei-os-sei'-y-mys, s. per-
fyg, bela, ffa 'r moch, Uewyg yr iar.
Hyp, hup, s. iselder ysbryd, pruddglwyf,
clef yd y ddueg, dueg, duegwst, prudd-
wst, wst:— V. a. pruddhau.
Hjrper, hei'-pyr, prf. tros, gor-, ar-, rhy,
tra, gormod.
Hyperbola, hei-pyr'-bo-ly, s. trosgomeU,
trosgomer, trosgamer, trachomell,
trosgyrfen.
Hyperbole, hei-pyi-'-bo-li, s. gorwireb,
gormodiaith, gormoddiaith ; geuwireb. '
Hyperbolic, hei-pyr-bol'-ic, ) a.
Hyperbolical, hei-pyr-bol'-i-cyl, ) tros-
^rrfol, trosgomeUig ; gorwirebus, gor-
wireddol, gormodiaethol j gorwiriol;
gormodol; celwyddog.
Hyperboliform, hei-pyr-bol'-i-fform, o.
trosgomellaidd, trosgomaidd, trosgyrf-
aidd.
Hyperbolizm, hei-pyr'-bol-uzm, s. gor-
wirebiaeth, gormodiaeth, gorwiriaeth.
Hyperborean, hei-pyr-bo -ri-yn, a.
gogleddol, gorogleddol ; oer : — a.
gogleddwr, tragogleddwr, peUo^edd-
wr ; Hyperboriad.
a, fel a yn tad; a, uaiuj e, hen; e, pen, », Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hvry; o, lion;
IAMB
407
ICEJL
Hypercritic, hei-pyr-crut'-io, s. gorfeim-
iad,gorfeirniadydd : — a. gorfeirniadol.
Hypeiciiticism, hei-pyr-crut'-i-suzm, s.
gorfeirniadaetli, rhyfeirniadaeth.
Hyperoxide, hei-pyi--oc'-sud, a. gore-
gridol.
Hyper physical, bei-pyr-ffus'-i-cyl, a.
goranianol, uchaniauol.
Hyphen, hei'-flen, s. cyssylltnod, cyd-
iiod, asnod, geirglwm, nod cysswllt (-).
Hypo, hei'-po, hup'-o, jjrf. tan, dan,
oddi tan, is, is law, rhag-, go-, lied.
Hypochondria, hup-6-con'-dri-y, s. hyd-
gyllaeth, dueg, duegwst, clefyd y
ddueg, clefyd y gwynt ; wst, prudd-
glwyf, pruddwst ; .duegranau ; ochrau
y bol dan y mS,n ais.
Hypochondriac, hup-6-con'-dri-yc, s.
pruddglwyfog, ystog ; \in pruddglwyf-
us : a. fTViddglwyfas=Hypoch(m-
driacal.
Hypochondriacal, hup-6-con-drei'-y-cyl,
a. pruddglwyfog ; claf o'r ddueg ;
prudd, tiymllyd, athrist ; hudgyllig.
Hypocrisy, hup-oc'-ri-si, s. rhagrith,
ffuant, ffug, ffugsanteiddi-wydd, lled-
rith ; ffalstedd.
Hypocrite, hup'-6-crut, «. rhagrithiwr,
Ifuantwr, ffugiedydd.
Hypocritical, hup-o-crut'-i-cyl, a. rhag-
rithiol, fifugiol, twj llodrus, anghywir.
Hypogastric, hup-o-gas'-tric, a. isfoliog.
Hypogastrocele, hup-o-gas'-tro-stl, s. is-
dorgest.
Hypogean, hup-o-ji'-yn, a. isddaiarol.
Hypogene, hup'-o-jtn, a. isffurfiedig.
Hypogenous, hup-oj'-i-nyz, a. isfenyw-
aidd. [ddwyn=troell ymadrodd.
Hypophora, hup-6-ffo'-ry, s. lledym-
Hypojjhosphorous, hup-o-fifos' -fifo-ryz,
a. isufelaidd, tannfelaidd.
Hypostasis, hup-os'-ty-sus, s. hanfod,
bod, ansawd; sylwedd; ansoddiaeth;
person. [gris.
Hyposulphate, hup-6-syl'-ffet, s. isufel-
Hyposulphuric, hup-6-syl'-ffyr-ic, a. is-
ufelig, lledlosfeinig, tanufelig.
Hypothesis, hup-oth'-i-sus, «. tybiaeth,
tybiant, tyb, tybygoliaeth, amcansail,
amcandyb, gosodiad ammhrofedig,
rhagosodiad, tybosodiad, amcan, llet-
tyb, tybiad ; damcaniaeth, damcaniad.
Hypothetic, hup-6-thet'-ic, ) a tyb-
Hypothetical, hup-o-thet'-i-cyl, ) ygol,
tybio], amcanseiliogjtybosodol, amcan-
dybiol ; ammodol.
Hyppish, hup'-ish, a. pruddglwyfus,
hudgyllig; prudd, anhrist.
Hysteric, hus-ter'-ic, ) a. mamyst-
Hysterical, hus-ter'-i-cyl, J og, mam-
glwyfus, mamogaidd ; Uewygol,
giflfrawol, giheintiog.
Hysterics, hys-ter'-ics, s. mamwst, y
f am, y famog, clefyd y f am ; giglwyf ;
Uewyg, Uewygon.
Hysterocele, hus-tyr'-o-stl, s. torgroth.
Hysterology, hus-tjT-ol'-o-ji, s. gwrth-
droad, gwrthdrofeg.
I.
I, ei, s. ei=enw 'r drydeddlafariaid a'r
nawfed Uythyren o'r Egwyddor Seis-
nig ; fel rhifnod, saif I am un=l ; ni
ddefnyddir mwy na thair I olynol yn
awr, fel rhifnodau, megys I, II, III
=1, 2, 3 ; pan ddodir I o flaen V neu
X, tyn ei gwerth o'r naill a'r llaU,
megys IV=4, 1X^9 ; ond pan ei
dodir ar eu hoi, chwanega ei gwerth
atynt, megys VI=6, XI=11.
I, ei, pr. myfi, mi, i ; minnau, innau.
lacinth, ei-e'-sunth, s. iacinth, hyacinth,
hyacinthus.
Iambic, ei-ajn'-bic, a. iambig; hir a
byr : — s, corfan ddyrchafedig=
Iambus.
Iambus, ei-am'-bys, s. corfan dyrchaf ed-
ig, Iambus=corfan a'r sill gyntaf yn
hir a'r ail yn fer= ^ ■ ; megys, glan-
hau, sarhdd.
Ibex, ei'-becs, s. alpafr, creigafr.
Ibidem, ub'-i-dem, ad. yn yr un Ue ; yn
yr un man ; yn yr un fan ; jrrnn (y
talfyriad yw ib.).
Ibis, ei'-bus, «. Ibis=aderyn cyssegredig
yr Aipht, tebyg i'r creyr glas.
Ice, eis, g. ia, rhew, iaen ; caenrew ;
caensugr :- v. a. iaenu ; rhewi ; rhew-
gaenu, haensugro; oeri.
Iceberg, eis'-byrg, s. rhewfi-yn, iafryn,
mynydd ia, mynydd rhew.
Icebound, eis'-bownd, a. rhewrwym.
Icelandic, eis-lan'-dic, a. Islandig, perth-
ynol i Islaud=Ynys yr la:— s. Is-
landaeg=iaith tjrigolion Ynys yr
la.
6, llo; u, dullj w, swn; w, pwn; y, yr; s> fel tsh; j, John; sli, fel s yn eisjev; z, zel.
IDEN
408
IDLE
Iceland moss, eis'-lynd mos, S. mwsogl
Ynys yr la, mwswn Island.
Iceplant, eis'-plant, s. rhewlya.
Icespax, eis'-spar, «. rhewgrisfaen, rhew-
ysgar.
Ich Dien, ic'-dei-en,ic'-dtn=gwasanaeth-
af, yr wyf yn gwasanaethu ; " eich
dyn" (niedd rhai)=yr arwyddair yn
nghwnsallt Tywysog Cymi-u.
Ichnography, ic-nog'-ry-ffi, s. seilargraflf,
seilddarlun, cynllun adaol ; cynllun.
Ichor, ei'-cor, s. crawn, g6r, madredd,
coruwydUf; Uifnodd; icwr, meidd-
lyn. [odeg.
Ichthyography, ic-thi-og'-ry-ffi, s. pysg-
Ichthyology, ic-thi-ol'-6-ji, s. pysgydd-
iaeth, pysgofyddiaeth.
Ichthyomancy, ic-thi-om'-yn-si, s. pysg-
armes, pysgogan, dewiniaeth pysg.
Ichthyosaurus, ic-thl-6-so'-rys, s. pysg-
fadfall, pysgwedresi.
Icicle, ei'-si-cl, s. pib ia, cloch ia.
Iciness, ei'-si-nes, s. iaeiddrwydd ; rhew-
oldeb,
Iconism, ei'-co-nuzm, s. Uun, delw,
ffugr, eilun, arddangosiad.
Iconoclasm, ei-con'-6-clazni, s. delwdor-
iaeth, eilundoriaeth, toriad delwau.
Iconography,ei-con-og'-ry-ffi,s.delwddar-
luniaeth, delwadaeth, darlunyddiaeth.
Iconology, ei-con-ol'-6-ji, s. delwofydd-
iaeth, eilunofyddiaeth, darlunofydd-
iaeth.
Icy, ei'-si, a. ialyd, lain, rhewllyd, iaog,
rhewog; oer, fferllyd.
Idea, ei-d^'-y, s. delfryd, meddyb-ith,
ymofeg, meddylddrych, amgyflfred,
cyffred, gofeg, syniad, rhyniad, rhith-
eg, meddwl, menedrith, ai-bwyll,
dychymmyg, tyb, amcan, cred, dar-
ddwl, cyfryd.
Ideal, ei-d«'-yl, a. delfrydig, delfrydol,
ymofegol, menwol, dyfeisiol.
Idealism, ei-di'-y-luzm, s. delfiydol-
iaeth, annefnyddiodraeth, ansylwedd-
iaeth, tybathroniaeth=cred y rhai a
haerant nad oes defnydd.
Ideality, ei-di-al'-i-ti, s. delfrydoldeb,
dychymmygedd.
Idealize, ei-dt'-yl-eiz, v. n. delfrydu,
tybio ; Uunio meddyMthiau.
Ideally, ei-di'-yl-i, od. yn y meddwl;
mewn dychymmyg ; yn ddelf rydig.
Idem, ei'-dem, s. yr un, yr unrhyw (y
taJfyriad yw id.^=h. u.^yr un).
Identic, ei-den'-tic, ) a. yr nn, yr
Identical, ei-den'-ti-cyl, f unrhyw, un-
rhywiol ; hwnw ei bun j gwir.
Identify, ei-den'-ti-ffei, v. unrhywio,
hunaniaethu, unoli ; penodi.
Identity, ei-den'-ti-ti, s. unrhyTviaeth,
hunaniaeth, unoldeb ; yr nn pethk
Ideographic, ei-di-og'-ry-ffic, a. gofegys-
grifol, gofegluniol, delfrydluniol ; ar-
wyddluniol.
Ideology, ei-di-ol'-6-ji, s. delfrydeg, del-
frydofyddiaeth ; meddyleg.
Ides, eidz, s. pi. Idau=enw a roddid
gan yr hen Ruf einiaid i wyth niwmod
ym mhob mis, yn dechreu ar y 1 5f ed o
Fawrth, Mai, Gorphenaf, a Hydref,
ac ar y 1 3eg dydd o'r misoedd ereiU.
Id est, ud est, ad. hjnj yw ; sef (y tal-
fyriad jw i. e.=h. y.).
Idiocracy, ud-i-oc'-ry-si, s. priodgredd,
priodgreth, priodnaws ; ardymmyr,
tyinmer.
Idiocratical, ud-i-6-crat'-i-cyl, a. priod-
gi'eddus, priodgrethol ; ardymmerol.
Idiocy, ud'-i-6-si, s. ffoledd, gwaUbwyll,
penwendid, gwaUgofrwydd.
Idiom, ud'-i-ym, s. priodwedd, hebwedd,
ieithrym, ieitheb, priodoledd iaith ;
ieithwedd, ieithddull ; ebddull ; ieith-
red, geirweddiad, geirwedd, geiriad-
aeth, geiriolaeth, geiriad; llafarwedd,
tafodiaith, priodiaith, priodoUaith,
Uafai-ddull, adiaith.
Idiomatic, ud-i-6-mat'-ic, ) a. priod-
Idiomatical, ud-i-ii-mat'-i-cyl, f weddol,
hepweddol, ieithweddol; ieithredol,
geirweddol.
Idiomatically, ud-i-6-maf -i-cyl-i, ad. yn
ol anian iaith ; yn briod weddol.
Idiopathy, ud-i-op'-y-thi, s. priodheint-
iaeth.
Idiosyncrasy, ud-i-o-sim' -cry-si, s. pri-
odgredd ; priodgynghredd=/(Zzocracy,
Idiot, ud'-i-yt, s. symlyn, gwirionyn,
ffolgeni, gwirioniad, gwirion, hurtyn,
ynfydyn, ffwlcyn, iolyn, ffol.
Idiotic, ud-i-ot'-ic, a. symlynaidd, gwlr-
ionUyd, anghall, dwl.
Idiotism, ud-i-ot'-uzm, s. priodwedd,
hej)wedd^Idiom ; ffoledd, penwen-
did, Uedwiriondeb, symlynrwydd,
gwallgof.
Idiotize, ud'-i-6-teiz, v. n. gmrioni.
Idle, ei'-dl, a. segur, ofer, diwaith;
gwag, coeg; diffrwyth, aneffeithiol,
difudd, anfuddiol ; diog, musgrell;
mewydol, swrth ; diof al, esgeulus ;
hamddenol : — v. n. segura, of era;
mewydo ; godechial ; pencawna, aim-
era, gwersa.
Idleness, ei'-dl-nes, s. segwfyd, oferedd,
a, fel a yn tad ; a, oam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, end ei sain yn hwy ; o, lion ;
IGNO
409
ILLE
diogi, musgrellni ; diftrwythder ;
gwegi.
Idler, eid'-lyr, g. segurwr ; diogyn.
Idol, ei'-dyl, «. eilun, delw, geuddelw,
eiddol ; eilundduw, duw, geudduw.
Idolater, ei-dol'-y-tyr, s. eilunaddolwr,
delwaddolwr, geuaddolwr.
Idolatress, ei-dol'-y-tres, s. eilunaddoles.
Idolatrize, ei-dol'-y-treiz, v. eiliinaddoli.
Idolatrous, ei-dol'-y-tryz, a. eilunaddol-
gar, delwaddolog ; delwog.
Idolatry, ei-dol'-y-tri, s. eilunaddoliaeth,
delwaddoliad ; geudduwiaeth.
Idolism, ei'-do-luzm, a. eilunaddoliaeth.
Idolize, ei'-do-leiz, v. a. delwaddoli;
addoli, gorberchi, gorhofS.
Idoneous, ei-dii'-ni-yz, a. cyfaddas,
gweddus, cynihwys, priodol, cym-
mesur.
Idyl, ei'-dul, s. bugeilgerdd, bugeilgan,
bugeileg, bergan.
If, iiff, c. OS, od, o ; pe, ped, pes, pei,
' be; or.
Igneous, ig'-ni-yz, a. tanUyd, tanol, uf-
elog; tanUachar, tanbaid.
Ignifluous, ig-nufF-liw-yz, a. tanllifol.
Ignify, ig'-ni-ffei, v. a. tanio, ennyn,
cynneu, Uosgi, ufelu.
Ignipotent, ig-nup'-6-tent, a. tanalluog.
Ignis-fatuus, ig-nus-ffat'-iw-ys, s. eUyU-
dan, hudlewyrn, hudlewyn, Uewym,
malldan, tin eUyll, tkn llwynog.
Ignite, ig-neit', v. tanio, ennynu, ufelu ;
cynneu, Uosgi.
Ignitible, ig-nei'-tu-bl, a. taniadwy, hy-
dan, Uosgadwy.
Ignition, ig-nish'-yn, s. taniad, ennyn-
iad ; creisioniad.
Ignivomous, ig-nuf-o-myz, a. tanboer,
tanchwydol.
Ignoble, ig-no'-bl, a. anenwog, distadl,
anghlodwiw, gwael, isel; Uedrywiog,
Uedachog, anfoneddig, adlawaidd, an-
nyledog ; sal, brwnt ; gwaradwyddus.
Ignominous, ig-nom'-i-nyz, a. gwarthus,
ammharchus, cywilyddus, dinnygus,
anurddasol ; llwfr.
Ignominy, ig-nom'-i-ni, s. gwarth, gwar-
adwydd, anfri, achlod, gogan, codd-
iant.
Ignoramus, ig-no-re'-mys, s. anwybodeb;
anwybodyn, peubwl, hurtyn, -hurth-
gen, gwirionyn, coegymhonwr, mered»
igyn-
Ignorance, ig'-no-ryns, s. anwybodaeth,
anwybod, annysg, anwybyddiaeth ;
anghyf arwyddyd, anfedrusrwydd, an-
neall, amryfusedd.
Ignorant, ig'-no-rynt, a. anwybodus, an-
neaUus, diarwybod, anwybod, di-
ddysg ; anhyddysg, anfedrus ; gwir-
ion ; anhysbys, amryfus.
Ignore, ig-no'yr, v. a. anwybod, anwyb-
yddu; gwrthod, gwadu.
11= w, im, prf. an-, di-; yn, i ; ar.
Heum, ul'-i-ym, s. tenewyn.
Iliac, ul'-i-yc, a. tenewynol.
Iliad, ul'-i-yd, s. Iliad, Ilias=hanesgerdd
Homer ar ryfel Troia=Ilion.
HI, ul, a. drwg, mall ; claf, anhwylus ;
sal, salw, gwael, cwla, trwch, anffod-
us : — ad. yn ddrwg ; ar fai, jrii
anghymliwys ; allan o le : — s. drwg,
drygedd ; niwed, asgen, anffawd, tru-
eni, trychineb ; clefyd, clwyf , poen.
niacerable, ul-las'-yr-ybl, a. afrwygad-
wy, anrhwygadwy.
Ulacrymable, ul-lac'-ru-mybl, a. di-
ddeigr, diddagrau, anhyddeigr.
Illapse, ul-laps', s. mewnsyrthiad, llithr-
iad i mewn ; mynediad ; rhuthr, ar-
ddisgyniad, ymosodiad disymmwth.
Ulaqueate, ul-lac'-wi-et, v. a. maglu,
rhwydo, bageUu, nidro, dal.
niaqueation, ul-lac-wi-e'-shyn, s. magl-
iad.
Illation, ul-le'-shyn, s. casgliad, canlyn-
iad, cynghload.
Dlative, ul'-y-tuf , a. casgliadol, hygasgl :
— s. casglair, banyn casgliadol.
lUaudable, ul-lo'-dybl, a. anghanmolad-
wy, anhyglod, anhyfawl.
Hl-blood, ul'-blyd, a. drygwaed ; gelyn-
iaeth, casineb, br^.
ni-bred, ul'-bred, a. anfoesgar ; taiog,
trwsgl; anniUynwych.
Ill-conditioned, ul-con-dish'-ynd, a.
drygweddog; anfoesog.
Hi-concerted, ul-con-syr-ted, a. anghyw-
rain, anghelfydd, afluniaidd, bongler-
us.
Hi-conducted, ul-con-dyc'-ted, a. dryg-
drinedig ; cyfeiliornus, annygiadus.
Ill-disposed, ul-dus-pozd', a. annhuedd-
ol, anewyUysgar ; anhwylus.
lUecebrous, ul-K'-si-bryz, a. llithiol,
deniadol, hudol.
Illegal, ul-H'-gyl, a. anghyfreithlawn,
anghyfreithiol, anneddfol; anaddwyn;
anghyfiawn.
Illegality, ul-i-gal'-i-ti, s. anghyfreith-
londeb, anneddfoldeb ; anghyfraith.
niegalize, ul-lt'-gyl-eiz, v. a. anghyf-
reithloni.
Illegibility, ul-lej-i-bul'-i-ti, «. annar-
Uenoldeb, anhyddarllenedd.
'6, llo; u, dull ; w, 8wn ; w, p-vrn ; y, yr ; ;, fel tsh -, j, John; sb, fel s yn eisieu ; z, zel.
ILLP
410
IM"
Illegible, ul-lej'-i-bl, a. aimarllenadwy,
aniiarlleadwy, annarllenol.
Ulegitiinacy, ul-i-jit'-i-my-si, s. bas-
darddiaeth, angh_) nnwynoldeb ;
anghyfreithlondeb.
Illegitimate, ul-i-jit'-i-met, a. basdardd-
ol, gordderchaidd ; anghyf reithlawn ;
anghyimwynol, anmihur ; anawdur-
dodol:— 1>. a. basdarddu; anghyf reith-
loni, anneddfoK.
niegitimation, ul-i-jit-i-me'-shyn, s. bas-
da,iddoldeh=I/ l^yilimaci/.
Illeviable, ul-lef -i-ybl, a. anghodadwy,
anghasgladwy ; aimhrethadwy.
HI -faced, ul'-flfesd, a. hagr, hyll, anferth;
wjTiebfrwnt, hagrwedd.
Ill-fated, ul'-ffe-ted, a. anffodiog, af-
Iwyddiaimus, trwstan, trwch, anhap-
us.
Ill-favoured, ul-flfe'-fyrd, a. anferth, dy-
bryd, gwrthun, hagr ; cul, salw.
Illiberal, ul-lub'-yr-yl, a. anhael, anhy-
ged, crintach, cynnil, anhyddawn ;
ansyber ; bawaidd ; rhagf arnUyd ; an-
foneddigaidd; anfoesog.
Uliberality, ul-lub-yr-al'-i-ti, s. anhael-
edd, aiighawrdeb, afrullder, crintach-
rwydd ; culf arn ; anf oneddigeidd-
rwydd; anfoesgarwch.
Illicit, ul-lus'-ut, a. anghyf reithlawn ;
gwaliarddedig, celciedig.
niicitness, ul-lus'-ut-nes, s. anghyfreith-
londeb, anghyfreithioldeb.
lUiinitable, ul-lum'-i-tybl, a. annherfyn-
adwy, diderfyn.
niimitation, ul-lum-i-te'-shyn, a. annher-
fynoldeb.
Illinition, ul-i-nish'-yn, s. delidgen, del-
idgrest ; eli'ad, eneiniad.
Illiterate, ul-lut'-yr-et, a. anllythyrenog,
aflenog, annysgedig ; anwybodus ; di-
foes.
IHiterary, ul-lut'-yr-yr-i, s. aflenogaeth,
annysgeidiaeth, anwybodaeth.
El-lived, ul'-lufd, a. di^gfucheddol.
Ill-looking, ul'-lwc-ing, afluniaidd.
Ill-minded, ul-mein'-ded, a. drygfrydig,
drygf -wriadus ; maleisus, drygionus.
Ill-natured, ul-ne'-^yrd, o. drygnwydus,
anniddig, croes, anhywaith.
Illness, ul'-nes, s. afiecbyd, clefyd, an-
hwyldeb, salwch ; bai ; drygioni.
Illogical, ul-loj'-i-cyl, a. afresymegol ;
anarbwyllegol ; anrhesymol, annadlol.
Ill-omened, ul-6'-mend, a. drygargoelus.
lU-propoiiioned, ul-pro-por'-snynd, a.
aughymmedrol.anghymmesur.anghyf-
artal.
Hi-principled, ul-prun'-su-pld, a. di-
egwyddor. [us.
Ill-starred, ul'-stard, a. anffodus, anhap-
ni-timed, ul'-teimd, a. ammhrydlawn.
Ill-trained, ul' -trend, a. anhyifordd.
Ulude, ul-liwd', v. a. twyllo, hocedu,
hudo, somi ; gwatwar, mocio.
lUume, ul-liwm', i v. a. goleuo=:
Illumine, ul-liw'-mun, ) Illuminate.
Illuminate, ul-lit</-mu-net, v. a. goleu-
annu, llewyrchu, Ueuferu, darle-
wychu, fifoddi; eglurhau, gloywi,
harddu, addurno, tegychu :— a. goleu-
edig, Ueuferog : — «. Ueuerog, un o'r
Ueuerogion.
Illumination, ul-liw-mu-ne'-shyn, s. gol-
euad, goleuawd, Uewyi'chiad, Ueufer-
iad, goleuhad ; llewyrch, Ueufer, goleu,
gwawl ; golexilosg, coelcerth ; dysgleir-
deb, ysblander, Uugeinder, gloy Wder ;
eglurhS,d ; addui'niad ; arluneiddiad.
Illuminative, ul-li«>'-mu-ne-tuf, a. gol-
euadol, Uewyrchol, lleuferhaol.
Illuminator, ul-lii^'-mu-ne-tyr, s. goleu-
wr, Ueuerawdi' ; eglurydd ; llyfr-
addurnwr.
muminati, ul-liw-mu-ne'-tei, s. pi. Ueu-
eriaid, Lleuferogion, Goleuedigion^
plaid o benboethiaid Yspaenig a
Ffrengig o gylch 1675.
Illusion, id-liit'-zhyn, s. hud, hudoUaeth,
twyll ; lledrith, gwageilun ; twyll-
ymddangosiad, gorithiad; ffug, ed-
rith.
Illusive, ul-liw'-suf, ) a. hudolaidd.
Illusory, ul-Uw'-syr-i, ) twyUodrus,
somedigol, lledrithiog, flfals, gau, ed-
rithiol.
Illustrate, ul-lys'-tret, v. a. egluro, am-
lygu, eglui'hau, esbonio; goleuo, Ueu-
feru, gloywi ; addurno, prydferthu.
Illustration, lil-lys-tre'-shyn, s. eglur-
hS,d, amlygiad, deongliad ; harddiad ;
goleuni ; ai'lun, dai'lun.
Illustrative, ul-lys'-try-tuf, a. eglur-
haol, damlygol; goliannol; addumol.
Illustrious, id-lys'-tri-yz, a. enwog, hy-
glod, ardderchog; trybelid; dinam;
boneddig.
niustriousness, ul-lys'-tri-yznes, s, en-
wogrwydd, clodf oredd ; dyledogrwydd,
mygredd.
lUuxurious, ul-lyg-zhiiZ-ri-yz, a. an-
wttresgar, afryseddgar, aiifoethus.
ni-will, ul'-wul, s. drygewyUys ; dryg-
anian, cas, gelyniaeth.
Im, um, prf. (aiferedig o flaen m, p, a
b =In.
c, fel a yu Ud ; a, cam ; e, hea,; e, p«n ; i, Ilid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain y u hwy ; o, lion ;
IMBO
411
IMMA
linage, um'-ej, um'-ij, «. delw, eiliin,
llun, daxlun, arlun ; delwedd ; geu-
lun, eiddol ; flPurf, agwedd, dull,
gwedd, rhith, elwig ; drych, gwrth-
ddrych ; saflun ; cyffelybiaeth ; drych-
iolaeth ; dychymmyg : — v. a. dy-
chymmygu, delweddu, tybio, darfel-
yddu ; amgyffired bamu.
Imageable, um'-c-jybl, a. dychymmyg-
adwy, delwadwy, lluniadwy.
Imageiy, um'-e-jyr-i, s. ar^rfrith, ar-
luniaeth ; delwau, darluniau ; eilun-
walth ; Uun, gosgedd, ymddangosiad,
edrithiad.
Imaginable, i-maj'-i-nybl, a. dychym-
mygadwy, tybiadwy, dyfaladwy, dir-
nadwy, amgyffredadwy.
Imaginary, i-maj'-i-nyr-i, a. dychym-
mygol; darfelyddol, tybiol, mympwy-
ol ; cysgodol ; dyfeisiol, amgyfeedol.
Imagination, i-maj-i ne'-shyn, s. dy-
chymmyg, darfelydd ; amgyffred,
meddwl, tyb, amcan, bwriad, bryd,
awen, cymmyg ; daxfelyddiad, dy-
fais, syniad, meddylddrych ; cre-
bwyll.
Imaginative, i-maj'-i-ne-tuf, a. darfel-
yddol, crebwyllus, dychymmygol.
Imagine, i-maj'-in, v. dychymmygu,
dychymmyg, darfelyddu, delweddu,
tybied, meddwl, barnu; dyfeisio,
cynllunio.
Imband, um-band', v. a. byddino.
Imbank, um-bangc', v. a. argloddio,
amgloddio, byrchio, gobio.
Imbankment. um-bangc'-ment, s. am-
gloddiad, cloddiad, byrchiad.
Imbarn, um-barn', v. a. ysgubori.
Imbastardize, um-bas'-tyr-deiz, v. a.
bastarddu.
Imbathe, um-bedd', v. a. amdrochi.
Imbecile, um'-bi-s«l, a. gwan, llesg,
eiddil, llegach, llyth. analluog.
Imbecility, um-bi-sul'-i-ti, s. gwendid,
egwander, eiddilwch, methiant.
Imbed, um-bed', v. a, daiaru ; gwelyo.
Imbibe, um-beib', v. a. sugno, llyngcu,
tynu ato ; yfed, tarnu ; dysgu.
Imbibition, um-bi-bish'-yn, s. sugniad,
llyngciad ; derbyniad.
Imbitter, um-but'-tyr, v. a. ohwerwi,
gorchwerwi, bustlo.
Imbody, um-bod'-i, v. a. oorffori, cryn-
hoi ; uno ; tewychu.
Imbolden, um-bol'-dn, v. a. hyfhau,
cryfhau, gwroli ; eoni.
Lnborder, um-bor'-dyr, v. a. ymylu,
eirionynu, hemio; ffinio.
Imboaom, um-bw^-zym, v. a. mynwesa,
cofleidio; cuddio; amgylchtu
Imbound, ura-bownd', v. a. amgau,
cykhynu ; cau i mewn.
Imbow, um-bo', v. a. bwau, mydu.
Imbower, um-bow'-yr. v. a. celyddu.
Imbowment, um.-bo'-ment, s. bwa, mwd,
crommen.
Imbox, um-bocs', v. a. blychu, cistio.
Imbrangle, um-brang'-gl, v. a. dyrysu,
nidro, methlu.
Imbreed, umbrtd', v. a. hilio, eppilio.
Imbrication, um-bru-cc'-shyn, s. peith-
yniad, crombeithyniad ; ceufwlch.
Imbroglio, um-bro'-gli-o, s. cymhleth-
awd.
Imbrown, um-brown', v. a. Uwydo;
tywyllu, gyrmu ; Uwydwineuo ;
melynu.
Imbrue, vun-brw', v. a. trochi, niwydo,
sicio, tochi, swgio.
Imbrute, um-brwt', v. anifeleiddio, mil-
eiddio ; ymanifeleiddio.
Imbue, um-bi-i//, v. n. tryliwio, dyfn-
liwio, lliwio ; ystaenio ; mwydo,
trwytho, trynawsio ; athrawiaethu,
egwyddori, hyfforddio, addysgu,
meithrin.
Imbui'se, um-byrs', v. a. talu, costio,
dwyn traul ; cyttrysori.
ImitabUity, um-i-ty-bul'-i-ti, s. efelych-
oldeb, dynwaredoldeb, eilfyddadwy-
aeth.
Imitable. um'-i-tybl, a. efelychadwy,
canlynadwy, arddulliadwy ; dilynwiw.
Imitate, um'-i-tet, v. a. efelychu, dyn-
wared, hefelyddu, eUfyddu; dilyn,
tebygu ; flFugio, flfuantu ; eiluuio ;
cynnelwi.
Imitation, um-i-te'-shyn, s. efelychiad,
dynwarediad, hefeliad, arddulliad,
tebygiad, dilyniad ; cyimelwad ; rhith.
Imitative, um'-i-te-tuf, a. efelychol,
dynwaredol, eilfydol; efelychgar.
Immaculate, um-mac'-iw-kt, a. difrych-
eulyd, dihalog, dinam, difai, dianaf,
dif efl ; pur, gl&n ; addwyn ; dienllib,
diogan, dihort.
Immailed, um-meld', a. llurigog.
Immalleable, lun-mal'-i-ybl, a. anfoiiih-
wyliadwy.
Immanation, um-my-ne'-shyn, ymddy-
lifiad, flfrydiad i mewn.
Immane, um-men', a. dirfawr, anferth-
ol ; creulawn.
Immanent, um'-my-nent, a. tufewnol;
cynhenid, cynnwynol ; hanfodol,
priod, anianol, uaturioL
o, llo; UiduH; U7,8wn; w, pwn; jiyr;;, fel t&h; j, John; th, fctl tyu eitieu; s^ sd.
IMME
412
IMMO
Immanifest, mn-man'-i-ffest, a. anam-
Iwg, aneglur, amheuol.
Immanity, um-man'-i-ti, s. creulondeb,
annyiioliaeth ; anferthedd.
Immanuel, um-man'-iw-el, s. Imman-
wel, Emmanwel ; Duw gyda ni.
Immaxtial, mn-mar'-shyl, a. anrhyfel-
gar, anfilwraidd, anwraidd.
Immask, um-masc', v. a. mygydu;
huddo, gorchuddio, ffugio.
Immatchable, um-mag'-ybl, a, di-
gymhar, anghymharol.
Immatei-ialj um-my-ti'-ri-yl, a. an-
nefnyddiol, disylwedd, ansylweddol,
digorff, anghorfforol ; ysbrydol.
Immaterialisni, mn-my-ti'-ri-yl-uzm, 5.
annefnyddiodraeth, aniiefnyddiaeth,
ansylweddiaeth ; anghorffeg.
Immaterialist, um-my-ti-ri-yl-ust, s.
annefnyddiawdr, annefnyddiolwr.
Immateriality, um-my-ti-ri-al'-i-ti, s.
annefnyddioldeb, ansylweddoldeb,
anghoi'ffolaeth.
Immature, um-my-tiw'yr, s. anaddfed,
rhy gynnar ; ammhrydlawn, annhym-
moraidd ; byrbwyll, anymarbous ;
ammherffaith ; anaddas.
Immaturity, um-my-ti'!«'-ri-ti, s. an-
addfedrwydd ; ammhrydlonedd, an-
amseroldeb ; anhawsedd ; ammher-
ffeithrwydd.
Immeability, um-mi-y-bul'-i-ti, s. an-
hydreiddrwydd, annhreiddioldeb.
Immeasurable, um-mezh'-y-rybl, a. an-
fesuradwy, difesur; anfeidrol.
Immeasured, um-mezh'-yrd, a. an-
fesuredig, anfesurol. [aUofyddol.
Immechanioal, um-mi-can'-i-cyl, a. an-
Immediate, um-mt'-di-et, a. di^rwng,
digyf wng ; didor ; diattreg, diaros,
dioed, disyfyd, union-gyrchol, union-
gyrch, ebrwydd, chwai, swta, dian-
nod ; difyfyr.
Immediately, um-mi'-di-et-U, ad. yn
ddigyfrwng; chwap, yn y fan, yn
union.
Immedicable, um-med'-i-cybl, a. anf edd-
yginiaethol, anwelladwy, anhywell.
Immelodious, um-mi-l(3'-di-yz, a. am-
mherseiniol, digynghanedd, anfelys-
ber.
Immemorable, um-mem'-o-rybl, a. an-
hygof, anghofiadwy ; anhydraeth.
Immemorial, um-mi-mo'-ri-yl, a. cyn
cof, dros ben cof ; hen.
Immense, um-mens', a. anfeidrol, di-
derfyn, anfesuredig, dirfawr, enfawr,
anferthol, amrosgo.
Immensity, iim-men'-si-ti, ». anfeidrol-
deb, anfesuroldeb, gorfawredd, an-
ferthedd.
Immensurable, um-men'-shw-rybl, a.
anfesuradwy, difesur ; anfeidrol.
Immensurate, um-men'-shw-ret, a. an-
fesuredig.
Immerge, um-myrj', v. trochi, soddi,
pl3mgu, tansuddo, boddi ; ymgelu.
Imm; ritorious, um-mer'-i-to-ri-yz, a.
annhaeddiannol.
Immerse, um-mjrrs', v. a. trochi, suddo,
cleigio, damsoddi; gorlifo, gorchuddio.
Immersion, um-myr'-shyn, s. trochiad,
suddiad, grawthiad, sawdd, plwng ;
ymsoddiad.
Immesh, um-mesh', v. rhwydo, maglu.
Immethodical, um-mi-thod'-i-cyl, a,
annhrefnus, direol, annosbarthus ;
dyrys.
Immigrant, um'-mi-grynt, s. dyfodiad,
ymfudwr, arddyfodiad.
Immigrate, um'-mi-gret, v. n. ymddy-
fod, dyfod i, ymfudo.
Immigration, um-mi-gre'-shyn, s. dyfod-
iaeth, ymfudiad.
Imminence, um'-mu-nyns, s. certh-
rwydd ; agosrwydd ; perygl bygyth-
iol.
Imminent, um'-mu-nent, a. certh, cy-
ngherth ; pres ; sorth ; dibynol ; by -
gythiol.
Immingle, um-ming'-gl, v. a. cymmysgu,
uno.
Immit, um-mut', v. a. iddyru ; taflu i
mewn.
Immitigable, um-mut' -i-gybl, a. anes-
mwythadwy, annyhuddad-wy.
Immix, um-mics', v. a. cymmysgu, uno.
Immixed, um-micsd', a. anghymmysg-
edig.
Immobility, um-mo-bul'-i-ti, s. anysgog-
rwydd, diymmodrwydd, ansymmud-
oldeb.
Immoderate, um-mod'-yr-et, a. anghym-
medrol, anghymmesur, gormodol, an-
ferthol ; afresymol.
Immoderation, um-mod-yr-e'-shyn, s.
anghymmedroldeb, gormodedd, rhys-
edd, gormod.
Immodest, um-mod'-est, a. aflednais,
anful, diorchwyledd, digywilydd, an-
weddus ; anniwair ; serth, ammhur ;
gwagsaw ; anniweirfoes.
Immodesty, um-mod'-es-ti, s. afledneis-
rwydd, diwylder, difuledd, anwedd-
usder, digywilydd-dra ; anniweirdeb,
Uodineb ; serthedd ; anfoesgarwch.
a, fel a yn tad ; a, cam ; «, beu ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Uon ;
IMPA
413
IMPA
Immolate, um'-mo-let, v. a. aberthn,
offrymu.
Immolation, um-mo-le'-shyn, s. aberth-
iad, ofFrymiad : aberth.
Imraomentous, um-mo-men'-tyz, a. di-
hwya, ysgafn, diwerth, diystyr.
Immoral, um-mor'-yl, a. anfoesol, an-
fucheddol ; drwg, gwarthus.
Immorality, um-mo-ral'-i-ti, s. anfoes-
oldeb, anfuchedd, drygfoes ; drygioni,
dyhirwchj anaddwynder.
Immortal, um-mor'-tyl, a. anfarwol ;
didrangc ; diddiwedd, tragwyddol.
Immortality, um.-mor-tal'-i-ti, s. an-
farwoldeb; tragwyddoldeb.
Immortalize, um-mor'-tyl-eiz, v. a. an-
farwoli ; tragwyddoli.
Immould, um-mold', v. a. Uimio, ffurfio.
Immovable, um-mw'-fybl, a. ansym-
mudadwy, diysgog, diymmod, anys-
gogol, ansyfladwy, ansigladwy, di-
anwadal, safadwy.
Immovableness, um-mM/-fybl-nes, s.
ansymmudoldeb, diysgogrwydd.
Immunity, um-miw'-ni-ti, s. rhyddid,
braint, rhagorfraint, breinioldeb,
trwydded.
Immure, um-miw'yr, v. a. amgaeru,
ammurio ; carcharu, caethiwo.
Immusical, um-miw'-zi-cyl, a. ammher-
orol, anghynghan, anghydseiniol.
Immutability, imi-miw-ty-bul'-i-ti, s.
anghyfnewidioldeb ; (fianwadalwch,
gwastadrwydd.
Immutable, um-mittZ-tybl, a. anghyf-
newidiol, annewidiol ; dianwadal,
sicr.
Immutation, um-miw-te'-shyn, s. cyf-
newidiad, newidiad, cyfnewid.
Immute, nm-miwV, v. a. cyfnewid,
arallu.
Imp, ump, «. impyn, imp, prionyn,
plentyn, eppil; drygfab, mab y fall,
diawlyn ; adfodrydaf : — v. a. impio ;
estyn, hwyhau.
Impacable, um-pe'-cybl, a. anheddadwy,
annyhuddol, angbymmodlawn.
Impact, um-pacc, v. a. talmyrthu;
tynyru, tynwasgu ; taro.
Impaint, um-pent', v. a. arliwio,
paentio.
Impair, um-pe'yr, v. gwaethygu, niweid-
io, gwanh.au, gwaelu:— a. anghyfar-
tal.
Impalatable, um-pal'-y-tybl, a. diflas.
Impale, um-peV, v. a. amgledru: am-
gau, amboHoni, polgau ; amgylchu.
Impalement, um-pel'-ment, s. amgled-
riad, achwre ; polionad ; gwullamdb ;
polraniad.
Impabn, um-pam', v. a. gafaelyd, ym-
aflyd yn ; cymmeryd mewn Uaw.
Impalpability, um-pal-py-bid'-i-ti, a.
anhydeimlad, annheimladwyaeth.
Impalpable, um-pal'-pybl, a. annheim-
ladwy, anhydeiml ; annimadwy.
Impalsy, um-pol'-zi, v. a, parlysu.
Impanate, um-pe'-net, a. cydsylweddol ;
a wnaed yn fara : — v. a. corfFori &
bara; troi yn fara.
Impannel, um-pan'-el, v. a. rheitlrresu ;
tyngu rheithwyr.
Imparadise, um-pay-y-deis, v. a. ded-
wyddu, hawddfydu, gwynfydoU.
ImparasyUabic, um-par-y-sul-lab'-ic, s.
anghyssillog, anghynnrfersiU.
Impardonable, um-par'-dn-abl, a. an-
faddeuol, anfaddeuadwy.
Imparity, um-par'-i-ti, s. anghyfartal-
edd, anghymhariaeth ; anghydradd.
Imparl, um-parl, v. n. cynnadleddu,
cyflafareddu, ymbarlio.
Imparlance, um-par'-lyns, s. ymbarliad,
oedeb, oedgais ; rheithgylafaredd,
rheithgjTinadi ; cynnadledd, parliant.
Impart, um-part', v. a. cyfranu, cyf-
roddi, caniatau ; mynegi ; dangos ;
hysbysu ; dysgu.
Impartation, um-par-te'-shyn, s. cyfran-
iad, cyfroddiad.
Impartial, um-par'-shyl, a. diduedd,
ammhleidgar ; annhueddol ; clau, di-
ragfarn, cyfiawn, teg, di dderbyn
wyneb.
Impartiality, um-par-shal'-i-ti, s. am-
mhleidgarwch, didueddrwydd ; un-
iondeb, cywirdeb.
Impartibility, um-par-tu-bul'-i-ti, s. an-
hybarthedd, anghyfranoldeb ; cyfran-
oldeb.
Impartible, um-par'-tu-bl, a. ammharth-
adwy, anhybarth, anghyft-anadwy ;
cyfranadwy, cyfroddadwy, hysbys-
adwy.
Impartment, um-part'-ment, s. cyfran-
iad, cjrfroddiad; hysbysiad.
Impassable, um-pas'-sybl, a. anhy-
fifordd, anhydraidd, ammhasiadwy.
Impassableness, um-pas'-sybl-nes, s.
anhylwybredd, anhydreiddiwch.
Impassibility, um-pas-su-bul'-i-ti, s. an-
nioddef edd, anoddef add, anhyboenedd.
Impassible, um-pas'-su-bl, a. ammhoen-
adwy, annioddef.
Impassion, um-pash'-yn, v. a. cyfEroi,
cynhyifu, ennynu, ennyn.
b, Ho; u, dull; a;, »wn; -w, pwn; y, yr; {, feltsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
IMPE
414
IMPE
Impassionate, um-pash'-yn-et, v. a.
cySroi=rmpassion : — a. cyffroedig ;
dideimlad, anhyddig.
Impassive, um-pas'-suf, a. ammhoen-
&dwy=Impassibk. [udio.
Impaste, um-pest', v. a. tylino, peill-
Impatible, um-pat'-i-bl, a. anoddefad-
wy, annioddefol.
Impatience, um-pc'-shens, s. anoddef-
garwch, annioddefedd, anamynedd,
anoddefaint.
Impatient, um-pe'-shent, a. anoddef-
gar, annioddefgar, diammynedd, an-
amyneddol, diymarbed, diymaros,
anymattalgar ; annioddefol, byrbwyll,
awyddus, gwyllt :— s. anaddefog, un
anoddefgar.
Impatronize, um-pe'-tro-neiz, v. a.
Uwyrfeddiannu ; enniU iddo ei hun
arglwyddiaeth.
Impawn, um-pon', v. a. gwystlo, adneu.
Impeach, um-pi?', v. a. cyhuddo,
achwyn, cwyno ; beio, ceryddu, senu,
ammeu.
Impeachable, um-pi9'-ybl, a. cyhudd-
adwy, cyhuddwiw ; cyfrifol ; bei-
adwy.
Impeachment, um-pi^'-ment, s. cyhudd-
iad, cwyn, achwyn, cyhuddgwyn ;
aches ; sen ; beiad.
Imperl, um-pyrl', v. a. gemu.
Impeccability, um-pec-cy-bul'-i-ti, s. an-
hybechedd, ammhechadwyaeth ; an-
hylygredd.
Impeccable, um-pec'-cybl, a. anhybech,
dibechod ; anUygredig, perffaith.
Impede, um-pid', v. a. rhwystro, lludd-
ias, attal, Uestair, cyfluddio, nidro,
yrthio.
Impediment, um-ped'-i-ment, s.
rnwystr, attalfa, Uestair, achluddiad ;
attaliaeth, ffeigeb.
Impeditive, um-ped'-i-tuf , a. rhwystrol,
Uesteiriol, attaliol.
Impel, um-pel', v. a. gym, gwthio,
h3rrddu, annog, cymhell, dirio, ffwyro.
Impellent, um-pel' -lent, a. gyrol,
hyrddol, diriol, cymhellol, gorddwy-
ol: — s. gyxnerth, annogrym, gwrth-
rym, gorddyr.
Impen, um-pen', v. a. llocio, corlanu,
cutio ; argau, gwarchau.
Impend, um-pend', v. n. ymgrogi, di-
bynu, ymhongian ; bwgwth; go-
bwyso ; dynesu, agosau.
Impendence, um-pen' -dens, s. ysgrogol-
deb, dibynolrwydd, prwysgedd ; by-
gytholdeb.
Impendent, um-pen' -dent, a. ysgrogol,
ymddibynol, prwysgl ; bygythiol.
Impenetrability, um-pen -i-try-bul'-i-ti,
s. anhydreiddrwydd, annhreiddioldeb.
Impenetrable? um-pen'-i-trybl, a. an-
nlireiddiadwy, anhydraidd, anwan-
adwy.
Impenitence, um-pen' -i-tens, s. anedi-
f eirwch ; calongaledwch ; cyndyn-
rwydd.
Impenitent, um-pen'-i-tent, a. anedi-
feiriol, diedifarus ; gwargaled, anhy-
Wyg-
Impeople, um-pi'-pl, v. a. poblogi.
Imperative, um-per'-y-tuf, a. gorchym-
mynol, archedigol.
Imperative mood, um-per'-y-tuf miod,
s. modd gorchymmynol, modd arched-
igol, modd archadwy.
Imperceivable, um-pyr-si'-fybl, ,) a.
Imperceptible, um-pyr-sep'-tu-bl, J an-
nirnacjwy, anneaUadwy; ansyniadwy;
anweladwy, anghanf yddadwy ; an-
nheimladwy ; anghraffadwy ; annir-
nadol ; diarwybod ; gorfychan : — s.
annirnadbeth, peth annealladwy.
Imperdible, um-pyr'-du-bl, a. anninystr-
adwy, annyfethadwy.
Imperfect, um-pyi-'-ffect, a. ammher-
ffaith, dififygiol, anorphen, anghyfan,
anghyflawn, gwaUus, anelwig ; gwan.
Imperfection, um-pyr-ffec'-shyn, s. am-
mherflfeithrwydd ; diflyg, bai, anaf,
nam, meth.
Imperforated, um-pyr'-flTo-re-ted, a. an-
nhrydwU, annhyUedig.
Imperial, um-pi'-ri-yl, a. amherodrol,
ymherodraidd ; breninol, unbend,
ymbenol, penadurol, teyrnol, pen-
rheithiol, gyrn; prif:— s. nen ymher-
odrol, gyrnnen.
Imperialist, um-pi'-ri-yl-ust, s. ymher-
odrolwr, amherodroUad ; milwr ym-
herawdwr i—pl. ymherodrolwyr, am-
herodroliaid, gyrnogion, milwyr am-
herodiaidd.
Imperiality, um-pt'-ri-al-i-ti, s. amher-
odroldeb, ymherawduriaeth ; brenin-
oliaeth.
Imperil, um-per'-ul, v. a. peiyglu.
Imperious, um-pi'-ri-yz, a. ymherodr-
aidd, arglwyddaidd, tra-awdurdodol,
tra-arglwyddiaethol, meistrolgar, rhe-
olgar, gorchymmyn-gar, awdurdodol;
trahaus, traws ; gormeilus ; taer, an-
hebgor; galluog, nerthol; effrom;
rhwyfus.
Imperiousness, um-pt'-ri-yz-nes, ». ar-
a, fel a yu tad ; a, cam ; e, hen ; e,peni i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion ;
IMPI
41^
IMPL
glwyddeiddrwydd. tra-arglwyddiaeth,
trahausder ; awdurdod, rhyfyg.
Imperishable, um-per'-ish-ybl, a. di-
ddaifod, didrangc,, anniflan ; parhaus.
Impermanent, um-pyr'-my-nent, a. am-
mhaxhiius, arisefydlog, ansad.
Impermeable, um-pyr'-mi-ybl, a. anhy-
draidd, annhreiddiadwy, didrwyol,
anhylifred.
Impersonal, ii-n-pyr'-sn-yl, a. annyn-
sodol, ammhersonol, anansodol, an-
nynweddiadol, diddynsawd.
Impersonality, um-pyr-sn-al'-i-ti, a.
annynsodoldeb, annynsawdd, am-
mhersonoldeb, anghorffolaeth.
Imperspicuous, um-pyr-spic'-iw-yz, a.
aneglur, anamlwg; tywyU.
Impersuasible, um-pyr-swe'-su-bl, a.
annarbwylladwy, ammherswadadwy,
anhybwyll.
Impertinence, um-pyr'-tu-nens, s. am-
mherthynas, ammherthynoldeb ; coeg-
ymyraeth, anfoesgarwch, haerllug-
rwydd ; ynfydrwydd, coegair, coeg-
ymadrodd, cjrmhendod, flBloreg, gwegi,
anober, ffril, gwaelbeth ; nwyth, gor-
mes.
Impertinent, um-pyr'-tu-nent, a. am-
mhei-thynasol, amraherthynol, an-
neiryd ; diberthynas ; estronol ; rhod-
resgar, rhydresus, cymmyreddus, di-
gywilydd ; anfoesgar ; ymwthiol ; flfbl,
annoeth ; coeg, of er, gwagsaw, nwyth-
us :— s. ymyrwr, rhodreswr.
Imperturbable, um-pyr-tyr'-bybl, a. an-
syfladwy, anysgogadwy ; llonydd, ta-
wel.
Imperturbation, um-pyr-tyr-bc'-shyn, s.
anghyffro, anghythrwfl ; Uonyddwch,
dystawrwydd.
Impervious, um-pyy-fi-yz, a. anhy-
draidd, annhreiddiadwy ; anhygyrch.
Impetuosity, um-pet-iw-os'-i-ti, s. tan-
beidrwydd. angerdd, egni, gwylltineb,
chwyrnwyUtrwydd, trenusdeb ; fFyr-
nigrwydd ; rhuthredd ; chwidredd ;
ffroch, taeredd.
Impetuous, um-pet'-iw-yz, a. angerddol,
trachwyllt, gwaedwyUt.chwym; fFym-
ig, rhuthrog,'tren, brysgar, poethlym ;
taer, eon, ewn.
Impetus, um'-pi-tys, s. hypynt, ysgog-
rym, egni, ysgogiad ; lluchynt, rhuthir.
Impictured, um-pic'-9yrd, a. paentiedig,
darluniedig.
Impierce, um-pi'yrs, v. a. treiddio, try-
wanu.
Impiety, um-pei'-e-ti, s. annuwioldeb,
annwyf older, anghrefydd, anf adrwydd,
anras.
Impinge, um-punj', v. n. gwrthdaro,
taro yn erbyn, cyttaro.
Impious, um'-pi-yz, a. annuwiol, di-
dduw, anfucheddol, digrefydd, anras-
ol, anfad, ysgeler; aflwys, drwg, an-
wir.
Impiousness, um'-pi-yz-nes, ». annuw-
ioldeb, afraslonrwydd, diygfuchedd.
Impist, um'-pust, a. cythreulig, dieflig.
Implacability, um-ple-cy-bul'-i-ti, s. an-
nyhuddoldeb, anghymmodlonedd, an-
foddogrwydd.
Implacable, um-ple'-cybl, a. annyhudd-
ol, anghymmodadwy, anheddog ; an-
fodd ; aiif addeugar.
Implant, um-plant', v. a. planu; impio ;
greddfu, gwreiddio.
Implausible, um-plo'-zn-bl, a. annhebyg-
ol ; anweddol, anolygus ; afresymol,
gwrthun; annaturiol, anghysson.
Implead, um-ph'd', v. a. cyhuddo, ar-
gyhnddo; holi, hawlgwyno, rhoi
cyfraith ar.
Implement, um'-plu-ment, s. offeryn,
trecyn, peiriant, ermig, arf, diler,
ceryn ; Uestr, dodrefnyn •.—■pi. offer,
tree, taclau, peiriannau, offerynau,
c6r, arfau, eirf, dilerau, celfi, ermig-
ion, dodrefn, Uestri. trefnau.
Impletion, um-pU'-shyn, s. llenwad,
cyflenwad: y mien wad.
Implex, um'-plecs, a. cymhleth, cy-
mhlyg, cymhlethedig, cymhlith ;
dyrys, astrus, afrwydd, rhwystrus,
anhawdd.
Implicate, um'-pli-cet, v. a. cymhlethu,
cymhlygu ; cynnwys ; cyffred ;
dyrysu.
ImpUeation, um-pli-ce'-shyn, s. cy-
mhlethiad, goblygiad, cydymblygiad,
penbleth, ymbleth ; dyrysiad, nidr-
edd ; cydgynnwysiad, cuddgasgliad,
dirganlyniad, cynghasgUad ; arwydd-
ocSd, argoeliad.
Implicit, um-plus'-ut, a. cuddjrynnwys-
ol, cynnwysedig ; casgli.ndol, canlyn-
iadol; ymddibynol, diholiad, diol-
rhain, ymbwysol ; llwyr, hollol ; di-
wrtlieb ; ymroddus ; dyrys, cymhleth,
nidrog, tywyll, dirgel, cuddiedig, an-
hyddallt.
Implicitly, um-plus'-ut-li, ad. yn
ddirgel-gynnwysol, o guddganlyniad,
trwy gasgliad cudd ; ar awdurdod un
araU ; yn ddiymofyn ; o ganlyniad ;
yn hyderus.
6, llo; u, dull; ic, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; ih, fel 8 yn eisieu; z, zel.
IMPO
416
IMPO
Implore, um-plo'yr, v. attolyga, attolwg,
erfjm, deisyf, ymbil, adolwg, erdol-
wyn, erdolwg, erfynio, crefu, ar-
ddeisyfu, taer erfyn, taer geisio, ym-
ddifregu, ymioli, amhwedd, erchi,
dymuno, eidduno, eiriol, ioli, ymnedd.
Implumous, um-pliio'-myz, a. diblu, di-
bluf, ammhluog.
Implunge, um-plynj', v. a, trochi, soddi,
tansoddi, plyngu.
Imply, um-plei', v. a. cynnwys ; ar-
^wyddo, arddangos, argoeli ; casglu ;
awgrymu.
Impoison, um-poi'-zn, v. a. gwenwyno,
chwerwi.
Impolicy, um-pol'-i-si, s. anghallineb,
annoethineb, anghyfrwysdra, flfoledd,
anfuddioldeb.
Impolished, um-pol'-ishd, a. anghaboled-
ig, anghoethedig ; gwladaidd, trwsgl.
Impolite, um-p6-leit', a. difoes ; anfoes-
gar, anfoneddigaidd ; garw, taiog.
Impoliteness, um-p6-leit'-nes, s. anfoes-
garwch, ansyberwyd, afledneisrwydd,
anfoneddigrwydd, anfoes.
Impolitic, um-pol'-i-tic, a. diddarbod,
annarbodus ; amioeth, ammhradd ;
amiedwydd ; anghyf addas ; anwlad-
yddol.
Imponderable, um-pon'-dyr-ybl, ) a.
Imponderous, um-pon'-dyr-yz, ) am-
mhwysig, dibwys, anhybwys ; ysgafn.
Imponderables, run-pon'-dyr-yblz, s. pi.
ammhwysigon, sylweddau 8,mmhwys-
ig ; ysgafnoUon = goleuni, gwres,
trydan.
Imporosity, tun-p6-ros'-i-ti, s. annhyUog-
i-wydd, afrwylledd, didyllrwydd ;
dwysder, durfingder, clynder.
Imporous, um-por'-yz, a. annhyUog,
didwU, anamrydwU ; durfing, dwys,
caled, ffyrf, cyfan, fferdd.
Import, um-p6rt, v. a. atgludo, dad-
fori, tramori, trosglwyddo i mewn ;
arwyddo, arwyddocau, arddangos, Sr-
goefi ; golygu, meddwl ; cynnwys ;
perthyn i, deiryd ij dori, dyddori,
dawr.
Import, lun'-port, s. atgludiad, dad-
foriad, adborthiad, tramoriad, at-
glud ; arwyddocAd, ystyr, meddwl,
pwyll ; cynnwysiad ; pwys, canlyniad.
Imports and exports=atgludion ac aU-
gludion ; dadf orion ac aUf orion ; ad-
borthion a thrawgludion ; tramorion
ac aJlmorion.
Importable, um-po'r-tybl, a. atgludad-
wy, dadforadwy.
Importance, um-poi'-tyns, s. pwys,
pwysigrwydd ; canlyniad ; dwysder ;
grym, effaith.
Important, um-por'-tynt, a. pwysig,
pwysfawr ; dirfawr, dwysfawr, ystyr-
fawr ; grymus.
Importation, um.-por-te'-sliyn, «. at-
gludiad=/«ipor<.
Importer, imi-po'r-tyr, s. atgludwr,
dadf oriwr ; masnacbydd tramor.
Importunacy, um-por'-^iw-ny-si, s. taer-
ni, dyfalgais, haerUugrwydd.
Importunate, um-por'-9iw-net, a. taer,
ymbilgar, deisyfgar, taergeisiol ; clip-
anus ; harllug, digy wilydd ; cymhell-
gar ; cethrus.
Importune, imi-por-tiwn', v, a. taergeis-
io, dyfalgeisio, crefu ar, attolyga,
ymnedd ar, ymhwedd ar, haerUugo;
blino ; cethru.
Importunity, um-por-tiw'-ni-ti, s. taer-
ni, taerineb ; haerUugrwydd ; ymbil-
garwch.
Imposable, um-po'-zybl, a. ardoddadwy.
Impose, um-pQz', v. a. arddodi, gosod ;
trethu ; twyUo, hudo, somi ; gor-
chymmyn ; gormesu ; arsangu.
Imposing, um-p6'-zing, p. a. ardodded-
igol, arddodol ; arcMadol, awdurdod-
ol ; hudol ; dymmiol ; atliahuus : — s.
arddodwaith, arddodiant.
Imposition, um-p6-zish'-yn, s. arddod-
iad ; gosodiad, gosod ; tretliiad, tasg-
iad ; gorchymmyn ; gormes, gormail,
baich ; arsang ; twyU, hoced ; an-
nyled.
Impossibility, um-pos-su-bul'-i-ti, ». an-
nichonoldeb, anhyalledd, analluoldeb,
annichonedd, ammhosibilrwydd.
Impossible, um-pos'-su-bl, a. anrdchon-
adwy, anhyall, analluadwy, annichon,
ammhosibl.
Impost, um'-post, s. toll, treth, cyUid,
ardreth, tasg ; arddodfa, arsang, bwa,
arddawd colofn.
Imposthxunate, um-pos'-thiw-met, v.
crawni, Uynori, plorynu, comwydo;
crugio.
Imposthume, um-pos'-thiwm, s. cor-
nwyd, addwyd, llynor, ploryn, crug-
yn, dargod, gorgai, anafod : — v. crawni
=:Imposthumate .
Impostor, um-pos'-tyr, s. twyllwr, hud-
WT, somwr, geuadur, hocedydd, hud-
ol, lledrithiwr.
Imposture, um-pos'-9yr, s. twyU, hudol-
iaeth, lledrith, hoced, hud, twyllodr-
aeth.
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen; e, pen; t, llid, i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
IMPR
417
IMPR
Impotence, um'-p6-tens, s. anallu, gwen-
md, egwander, llesgedd, eiddUwch,
anaJluogrwydd, anghyf nerth, ammhy-
byrwch ; methiant ; dygnvryd.
Impotent, um'-po-tent, a. gwan, di-
nerth, egwan, dirym, analluog; di-
allu, anghadr, llegach, ammhybjrr,
lljrth, eiddil, anwraidd, aflywodraeth-
us : — s. gwnwr ; claf , gwr olaf .
Impoiind, uin-pownd', v. ffaldio ; argau,
gwarchaa; caethiwo.
Impoverish, um-pof -yr-ish, v. a. tlodi,
llymhau, digyfoethi, anffrwythloni,
gwaghau.
Impoverishment, um-pof -jrr-ish-ment,
s. tlodiad ; llymh&d, digyf oethiad, di-
frywiad.
Impower, um-pow'-yr, v. a. gaUuogi,
awdurdodi.
Impracticability, um-prac-ti-cy-bul'-i-ti,
s. anhyalledd, anwneuthuredd, an-
nichonoldeb ; anarf eroldeb ; anhy-
weithder, anhydynder.
Impracticable, um-prac'-ti-cybl, a. an-
wneuthuradwy ; annichonadwy, an-
nefnyddiadwy; anhywaith, analluog;
anhydyn, cyndyn.
Imprecate, um'-pri-cct, v. a. rhegi, meU-
digo, meUdithio, udoni.
Imprecation, um-pri-ce'-shyn, s. rheg-
iad, melldithiad ; rheg, ymreg, udon-
iaeth.
Imprecatory, um'-pri-ce-tyr-i, a. rhegol,
meUdithiol, udonawl; drygewyUysiol.
Impregnable, um-preg'-nybl, a. anorfod,
anoresgynol, anorchfygol ; diysgog,
ansymmudol, cadam, cadr.
Impregnate, um-preg'-net, v. a. beich-
iogi, cyfebru, cyfloi; ffrwythloni;
llenwi ; nawseiddio ; ystrwytho,
trwytho ; halu ; cyf erddonio : — a.
beichiogedig; cyfebredig; ystrwyth-
og ; haledig.
Impregnation, um-preg-ne'-shjm, s.
beichiogiad ; cyf ebriad ; ffrwythlon-
iad ; ymlenwad ; cyferddoniad.
Imprejudicate, um-pri-JM/-di-cet, a. di-
ragfam, diduedd, ammhleidgar.
Impress, um-pres', v. a. argraffu, gwasg-
nodi, dygraffu, arf^nu, arfathu, talmu,
printio ; selio ; nodi, marcio, mtou,
bylchio, menu ; gafaelyd, gafaelu, ar-
gymhell, treisgipio, gorfodi, peri.
Impress, um'-pres, s. argraff, print,
gwasgnod, argraffnod, ol ; arfath,
I bathnod, bath ; dyfais, tebyglun,
I apryddlun, arwyddair ; llun ; nod ;
I dirgymheUiad.
Impressed, nm-presf , p. p. argrafifedig ;
argyhoeddedig ; teimladwy.
Impressible, um-pres'-su-bl, a. argraff-
adwy, arf athad'wy ; cymhelladwy.
Impression, um-pre'-shyn, s. argraffiad,
gwasgiad, arfathiad, dyfaniad ; ar-
graff, print, ol, nod, marc, arfath,
man ; talm, talmyrth ; pannwl;
llun; seUad; delwad, syniad, ymof-
eg, deKryd; breiddgof, brith gof;
effaith weledig.
Impressive, um-pres'-suf, a. argraflBad-
ol, dygraffol ; dor, taer, dwys, cymheU-
gar, gwasgol, gafaelgar ; pwysig.
Impressment, um-pres' -ment, 8. dir-
gymheUiad, dirgymmeriad, treisgip-
iad.
Impressure, um-presh'-yr, s. argraffiad,
gwasgnodiad, arfathiad, printiad ;
ol ; print. [benthyg.
Imprest, um'-prest, s. ernes ; echwyn,
Imprevalence, um-pref-y-lens, s. an-
oruchafiaeth, anorfodedd, anffyniant.
Imprimatur, um-prei-me'-tyr, s. ai^graff-
genad, trwydded i argraffu Uyfr.
Imprint, um'-prunt, s. argraffnod, ar-
graffeb, gwasgnodeb ; enw yr argraff-
ydd.
Imprint, um-prunt', v. a. argraffu,
printio, gwasgnodi, men3rnu.
Imprisonment, um-pruz'-zn-ment, s.
carchariad, gwarchaead ; carchar.
Improbability, um-prob-a-bul'-i-ti, t.
annhebygolrwydd, annhebygoldeb ;
anhybrofedd.
.Improbable, um-prob'-ybl, a. annhebyg-
ol, annhebyg ; anhygoel, anhygred ;
anmhrofadwy.
Improbity, um-prob'-i-ti, s. anonest-
rwydd, anghywirdeb, dyhirwch.
Improficiency, um-pro-ffish'-yn-si, ».
anghynnydd, annhrawaeth.
Improgressive, um-pro-gres'-suf, a,
anghynnyddol, angraddiannol.
Impromptu, um-promp'-tiw, ad. yn ddi-
f yf yr, yn ddiragfyfyr ; yn ddioed, yn
ddiatreg, yn ddianod, ar frys, ar
ffrwst :— «. difyfyreb, dernyn difyfyr.
Improper, um-prop'-yr, a. ammhriodol,
anaddas, anghymhwys, anghym-
mesur, ammherthynol, anghywir ;
anweddus ; anghyfleus ; ammhryd-
lawn ; anf uddiol.
Improportionable, um-pro-po'r-shyn-
Improportionate, um-pro-po'r-shyn-
ybl, ) a. anghyfartal, anghymmesnr,
et, ) anghymmedrol.
Impropriate, um-pro'-prei-rt, ». a.
ii Uo; u, dull; «p, Bwn ; w, pwn; y, jf, $, fel tsh; j, John; sh, fel S yn eisieu; z, seL
20
IMPU
418
INAD
priodoli, neiUduoli ; llflygioli : — a.
priodoledig, neillduoledig.
Impropriation, um-pro-prei-e'-shyn, s.
priodoliad, rhoddiad meddiant-eglwys
(tir neu fywioliaeth) yn nwylaw gwr
lleyg.
Impropriety, um-pro-prei'-e-ti, s. am-
mhriodoldeb, anaddasrwydd, anghy-
mhwysder, anweddusder.
Improvable, um-pr«/-fybl, a. gwellad-
wy, diwygiadwy, diwylliadwy, hywell.
Improve, um-prwf' , v. gwella, gwellau,
diwygio; defnyddio; codi, cyimyrchu,
cynnyddu, tyfu, prifio,ffynnu; chwan-
egu, anghwanegu ; trwsio, addumo,
cywreinio ; dilladu.
Improvement, um-prw-f -ment, s. gwell-
&d, gwelliant, diwygiad; diwylliad,
diwyllodraeth, gwxtaeth ; gwrygiant,
prifiant ; cynnydd, tyfianfc, chwan-
egiad, helaethiad ; addysg, adeilad-
aeth ; cymhwysiad ; defnydd.
Improver, um-pni^-fyr, s. gwellawr, di-
wygiwr ; diwylliwr, cynnyddwr.
Improvidence, um-prof-i-dens, s. an-
narbodaeth, diddarbodaeth, annarpar-
iaetb, anghyfarchwyl, anocheliad, an-
obwyll.
Improvident, um-prof-i-dent, a. an-
narbodus, diddarbod, diragofal; di-
ym.dawr, diofaJ, anochelgar.
Improving, um-prw/-fing, a. gwellaol.
Imprudence, um-prw'-dens, s. annoeth-
ineb, anghallineb, annysbwylledd,
ammhrudd-der, anghyfarwyddyd,
flfolineb, diddarbodaeth.
Imprudent, um-praZ-dent, a. annoeth,
ansynwyrol, anghall, ammhwyllog,
fifol; diofal, annarbodus, diamwel.
Impuberity, um-piw-ber'-i-ti, s. am-
mhlwjmedd ; heb fod mewn oed pri-
odi.
Impudence, um'-piw-dens, s. digywil-
ydd-dra, haerllugrwydd, anfoes, tal-
gryfder, anorchwyledd, herder.
Impudent, um'-piw-dent, a. digywil-
ydd, haerllug, wynebgaled, anf oesog.
Impugn, um-piMTi', v. "a. gwrthwynebu,
gwrthsefyll,- gwrthryn, ymosod ar.
Impugnation, um-pyg-re'-shyn, s.
gwrthwynebiad, gwrtliladdiad, gwrth-
ryniad.
Impiilse, um'-pyls, s. cyfirawd, cynhyrf-
iad, cyffroad, cyffro, ysgog, ysgogiad,
gyriad, gwthiad, diriad, cymheUiad;
gwth, ymwth, gyr, ergyr, dyrawr,
clys, clysur, ffro,ffraw, firwyr, fiErwyd,
ffrawdd, flFwyr, eng3?T, chwim, ch-waen,
dir, annog, hwrdd, ysgwr, ysgwd, ys-
gwth, erwch ; siwys, ias ; argraff.
Impulsion, um-pyl'-shyn, s. gyriad, cy-
mhellaid, gwthiad, ergyriad, cynhyrf-
iad, gyrawd, arfurthiad = ImpvZae ;
annogaeth.
Impulsive, um-pyl'-suf, a. annogol, cy-
nihellol, gyriadol, ysgethrin.
Impunity, um-piw'-ni-ti, s. anghosped-
igaeth, angherydd, anghosp.
Impure, um-piVyr, a. ammhnr,
anghoeth ; budr, aflan ; serth, an-
niwair, anfad.
Impurity, um-pi«/-ri-ti, s. ammhuredd,
anghoethder ; brynti, halogrwydd.
Impurple, um-pyr'-pl, v. a. porflfor-
liwio, rhuddgochi, glasliwio.
Imputable, um-piiiZ-tybl, a. cyfrifadwy,
cyfrifol.
Imputation, um-piw-te'-shyn, s. cjrfrif-
iad; cwyn, achwyniad, cyhuddiad;
sen ; gwaradwydd.
Impute, um-pizft', v. a. cyfrif ; priodoli,
gosod ; dannod i.
In, un, prf. an-, di-, af- ; mewn, i, ar
(newid i m o flaen y gwefusolion, i
il o flaen I, i ir o flaen r, ac i i$r o
flaen^):— prp. yn, mewn; i mewn,
i f ewn, 0 f ewn, y mewn j ar, wrth,
yng ngwaith.
Inability, un-a-bul'-i-ti, s. anaUu, an-.
aUuogrwydd ; gwendid, eiddilwch;
anfedrusrwydd.
Inabstinence, un-ab'-stu-nens, s. an-
nirwest, anymattaliad, anymwrthod-
iad.
Inabusively, un-a-biV-suf-H, a. yn an-
enUibus, heb ammharch.
Inaccessible, un-ac-ses'-su-bl, a. anhy-
gyi-ch, diymgyrch ; anghyrhaeddad-
wy ; anhyfwyn.
Inaccuracy, un-ac'-ciw-ry-si, s. anghy-
wirdeb, anghywremdeb, ammher-
fieithrwydd ; camsyniad.
Inaccurate, un-ac'-ciw-ret, a. anghywir,
annichlyn, anghelfydd; beius, gwjJl-
us.
Inaction, un-ac'-shyn, s. anwaith, an-
weithrediad; seguryd; gorsaf; an-
egni.
Inactive, un-ac'-tuf, a. anweithgar;
swrth, musgreU, diyni ; diymadf erth ;
Uonydd.
Inactivity, un-ac-tuf'-i-ti, s. anweith-
garwch ; gorphwysdra ; anegni ; di-
ogi, mewyd ; gorsaf olrwydd.
Inadequacy, un-ad'-i-cwy-si, s. anghy-
a,fclayntaJ; a, cam; e, hen; f,pcn; i,llidi i, dim; o, tor, ond ei sain yu hwy ; o, lion;
INAR
419
INCA
fartaledd ; angliyfaddasrwydd ; am-
mherffeithrwy dd .
Inadequate, un-ad'-i-cwet, a. anghym-
xnesur, anghymmedrol ; anghyfateb-
ol ; diffygiol.
Inadinissible, im-ad-mus'-su-bl, a. an-
oddefadwy, anghaniataol, anghyn-
nwysadwy ; annerbyniol.
Inadvertence, un-ad-fyy-tens, s. anys-
tyriaeth, anf eddylgarwch ; esgeulus-
dra, annarbodaeth.
Inadvertent, un-ad-fyr'-tent, a. anys-
tyriol, disylw, diofal, anghraff.
InaJffable, un-a^T-ybl, a. anhynavrs,
anghy weithas ; gochelgar ; sarug.
Inalienable, un-cl-ien-ybl, a. anarall-
adwy, annhtosglwyddadwy.
Inalterable, un-ol'-tyr-ybl, o. digyf-
newid.
Inane, un-en', a. gwag, coeg, disylwedd :
— s. gwagder, gwagle, wm.
Inangular, un-ang'-giw-lyr, a. anongl-
og, anghomelog, anelinog.
Inanimate, un-an'-i-met, v. a. bywhau,
adfywio : — a. difywyd, diyni ; marw.
Inanimation, un-an-i-me'-shyn, s. byw-
hS,d ; bywiogrwydd.
Inanition, un-a-nish'-yn, s. gwagder;
newyn; gwaUawf.
Inanity, un-an'-i-ti, s. gorwagder;
gwagle ; gwagedd.
Inapplicaljle, un-ap'-pli-cybl, a. anghy-
mhwysadwy, anghyfaddas, aminliri-
odol.
InappUcation, un-ap-pU-ce'-sliyn, s. an-
ymroad, anastudrwydd ; anystyr-
iaeth ; esgeulusdod ; seguryd ; anghy-
, mhwysiad.
Inapposite, un-ap'-p6-zut, a. anaddas,
ammherthynol, ammhriodol ; drwg.
Inappreciable, un-ap-pri'-shybl, a. am-
mhrisiadwy, anhybris.
Inapprehensible, un-ap-pri-hen'-su-bl, a.
annealladwy, anamgyffredadwy.
Inapprehensive, un-ap-pri-hen'-suf, " a.
anghraff; ammhryderus, diofal.
Inapproachable, un-ap-pro'-9ybl, a. an-
hygyrch, anhydrum.
Inappropriate, un-ap-pro'-pri-et, a. am-
mhriodol, anghymhwys; ammherth-
ynol.
Inaptitude, un-ap'-ti-tiwd, s. anchwan-
nogrwydd, annhuedd ; ammharod-
rwydd ; anaddasrwydd ; ammhriod-
oldeb.
Inarticulate, \in-ar-tic'-iw-let, a.
anghroyw, aneglur, aflafar, bloesg,
myngus ; annealladwy ; pwl.
Inarticulation, un-ar-tic-iw-le'-shyn, a.
anghroywder; aneglurdeb; anhysein-
edd, aflafarwch.
Inartificial, un-ai'-ti-ffish'-yl, a. anghel-
fydd, trwsgl ; syml, diaddurn.
Inasmuch, un-az-my?', ad. yn gym-
maint ; gan, can.
Inattention, un-at-ten'-shyn, s. anystyr-
iaeth ; anwrandawiad ; esgeulusdod.
Inattentive, un-at-ten'-tuf, a. anysiyr-
iol, disylw ; anwrandawgar ; difater.
Inaudible, un-o'-du-bl, a. anghlywadwy,
disain, ansoniarus.
Inaugurate, un-o'-giw-ret, v. a. swydd-
freinio, urddo ; cyssegru ; graddio : —
a. swyddfreiniog.
Inauguration, im-o-giw-re'-shyn, a.
urddfreiniad ; cyssegriad; coroniad;
graddiad.
Inaurate, un-o'-rct, v. a. goreuro.
Inauspicious, un-o-spish'-yz, a. dryg-
argoelus, anffodus, aflwyddiannus ;
drwg.
Inborn, un'-bom, ) a. cynhenid, cyn-
Inbred, un'-bred, ) nwynol, greddfol,
naturiol.
Inbreathed, un'-brwid-d, a. ysbrydoledig.
Inbreed, un'-brid, v. a. mewngyn-
nyrchu, magu o fewn.
Incalculable, un-cal'-ciw-lybl, a. anghyf-
rifadwy.
Incandescent, un-can-des'-sent, a. gwyn-
ias, poethwyn, terwyn.
Incantation, un-can-te -shyn, s. gorchan,
swyngyfaredd, dewiniaeth; gorchein-
iaeth.
IncapabUity, un-ce-pa-bul'-i-ti, s. an-
aUuogrwydd, anaddasrwydd, anfedr-
usrwydd.
Incapable, un-ce'-pybl, a. anaUuog ; an-
fedrus ; anghymhwys.
Incapacious, un-ca-pe'-shyz, a. anghyn-
nwysfawr, cyfyng ; bychan, cul.
Incapacitate, un-ca-pas'-i-tet, v. a, an-
alluogi ; anaddasu : anghymhwyso.
Incapacity, un-ca-pas'-i-ti, s. anaUuog-
rwydd ; anghymhwysder ; anaddas-
rwydd ; anfedrusrwydd.
Incarcerate, un-car'-syr-et, v. a. carch-
ara, geoli; caethiwo : — a. carcliaredig.
Incarceration, un-car-syr-e'-shyn, a.
carchariad; caethiwad; llindagiad.
Incarnate, un-car'-net, v. a. cnawdoli :
— a. ymgnawdoledig ; cnawdol; cig-
liwiol.
Incarnation, un-car-ne'-shyn, s. cnawd-
oliaeth, cnawdoUad.
Incarnative, un-car'-ny-tuf, a. cnod-
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zil.
INCl
420
INCL
bair, cnawdedigol: — s. cnawdgyffyr,
cnodbair.
Incase, un-ces', v. a. amwisgo, gweinio.
Incatenation, nn-cat-i-ne'-shyn, s. cyd-
gadwyniad, ymgadwyniad.
Incautious, un-co-shyz, a. anochelgar,
diofal, esgeulus.
Incavated, ing'-cy-fe-ted, a. ceuedig,
cafnog, cauog, cau.
Incendiary, un-sen'-diyr-i, s. ffaglwr,
fiSeimiad, tylosgwr, banffaglwr; ter-
fysgwT : — a. ffleimiadol, tylosgol ;
cynhyrfus.
Incense, un'-sens, s. arogldarth, myg-
darth, thus : — v. a. arogldarthu, myg-
darthu.
Incense, un-sens', v. a. cyffroi, Uidio,
cythruddo, cynhyrfu, tanio ; ennyn.
Incension, un-sen'-shjm, s. llidiad, cy-
flEroad; digofaint; gwres, cynddaredd.
Incensory, un'-sen-syr-i, s. thuser.
Incentive, nn-sen'-tuf, a. cynh3rrfiol,
cyffrous ; ysbardunol : — s. annogaeth ;
cynhyrfydd.
Inception, un-sep'-shyn, s. dechreuad,
cych-wyniad, dechreu. [cychwynol.
Inceptive, un-sep'-tuf, a. dechreuol,
Incerative, un-si'yr-y-tuf, a. cwyrlynol,
cwyrol ; cwyrgaenol.
Incertitude, un-syr'-ti-tiwd, s. ansicr-
wydd, annilysrwydd, ammheuoldeb ;
anwadalwch.
Incessant, un-ses'-synt, a. dibaid, di-
dor, didawl, cysson, parhaus.
Incest, nn'-sest, s. Uosgach, ymlosgach ;
godineb o fewn cyfagos achau.
Incestuous, un-ses'-tiw-yz, a. godineb-
us; achdrythyll.
Inch, un9, unsh, s. modfedd ; lied
bawd :—v. a. modfeddu ; rhanu wrth
y fodfedd.
Incharitable, un-9ar'-i-tybl, a. anelus-
engar ; anghariadus, annhirion.
Inchastity, un-9as'-ti-ti, s. anniweirdeb ;
ammhurdeb ; anlladrwydd.
Inchoate, ing'-co-et, v. a. dechreu : — a.
dechreuedig.
Inchoation, tm-co-e'-shyn, s. dechreuad,
dechreu, dechre, cynnechreuad.
Inchpin, ung'-pun, s. isgolydd, herwth
hydd. [chwaen, dam wain, argwymp.
Incidence, un'-si-dens, s. dygwyddiad.
Incident, un'-si-dent, a. dygwyddol,
damweiniol; achlysTirol; tueddol :—
«. dygwydd, dam wain, hap ; perthyn-
as ; amgylchiad.
Incidental, un-si-den'-tyl, a. dygwydd-
ol : — s. chwaen, hap=/w(rwien<.
Incinerate, un-sun'-yr-et, v. a. ulwynn,
Uosgi yn ulw.
Incipiency, un-sup'-i-en-si, s. dechrea.
Incipient, un-sup -i-ent, a. dechreuoL
Incirclet, nn-syr-clet, s. cylchig.
Incircumspection, un-syr-cym-spec'-
shyn, *. anochelgarwch, anamweliad,
esgeulusdra.
Incision, un-sizh'-yn, s. toriad, trych-
iad, haciad ; archoU ; gwahaniad.
Incisor, un-seis'-yr, s. trychor, ysgythr-
or; rhagddant, dant blaen.
Incitation, un-si-te'-shyn, s. cyfiroad,
annogaeth, cymheUiad.
Incite, un-seit', v. a. cynhyrfu, cyffroi,
annos, ysbarduno ; cefnogi.
Incitement, un-seit' -ment, s. cynhyrf-
iad, annogiad, cymhelliad; cyffrawd.
Incivility, un-su-ful'-i-ti, s. anfoesgar-
wch, anghyweithasrwydd, ansyber-
wyd.
Inclasp, un-clasp', v. a. cofleidio.
Inclemency, un-clem'-en-si, 8. anhy-
nawsedd, annhiriondeb ; anwarineb;
creulondeb.
Inclement, un-clem'-ent, a. anhynaws,
annhrugarog, didosturi; tost; anwar;
oer.
Inclinable, un-clei'-nybl, o. tueddol,
gogwyddol ; parod, ewyUysgar.
Inclination, un-cli-ne'-shyn, a. tuedd,
gogwydd; chwant, awydd; parod-
rwydd ; ewyUys ; amcan ; osgoad,
darleddfiad, gwyriad ; gwaUofawd.
Incline, un-clein', w. gogwyddo, tueddu;
ochri, ystlysu ; pwyso, Ueddfo,
crymu; gostwng:— s. osgo; osglawx,
osgwyneb.
Inclip, un-clup', v. a. gafaelyd, cydio ;
amgau.
Incloister, un-cloi'-styr, v. a. clasoii,
clwyso ; cau mewn monachdy.
Inclose, un-cloz', v. a. amgau, am-;
gylchu, gwarchau ; amwregysu ; dal,j
diogelu ; amduddedu ; amgomi.
Inclosure, un-cl6'-zhyr, s. amgauad,
cylchyniad, gwarchauad ; anghyttir-|
iad ; cae, buarthgae ; claws, cadlasj
ceufaes, pare, maes ; argae, polgM,
clawdd ; neUlduoliad.
Incloud, un-clowd', v. a. cymmylu.
Include, un-cliwd', v. a. cynnwys, ' cyd-
gjTinwys, amgyffred, geni ; amgaa.
Inclusion, un-cliV-zhyn, s. cynnwysiad,
cyfifrediad, ganniad ; arganedigaetfa.
Inclusive, un-cliV-suf, a. cynnwysedig,
cyfrifedig; yn y cyfrif ; amgylchol;
mallaid.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen; e, pen ; t, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn h-xj; o, Hon {
INCO
421
INCO
Incoagulable, un-co-ag'-iw-lybl, a.
angheulad'wy, anfferadwy.
Incoercible, un-co-yr'-su-bl, o. anattal-
adwy, anghymhelladwy.
Incoexistence, un-co-eg-zus'-tens, s.
anghydanfod.
Incog, un-cog', ad. yn ddirgel, dan gel ;
yn anhysbys ; yn rhithiol, yn ddi-
eithr.
Ir.oogitancy, un-coj'-i-tyn-si, s. anfedd-
ylgarwch, anystyriaeth ; diofalwch.
Incognito, un-cog' -ni-to, a. yn ddirgel^
Incog.
Incoherence, un-co-ht'-rens, s. anghyd-
lyniad ; anghytundeb, anghyssondeb.
Incoherent, un-c6-hi'-rent, a. anghyf-
lynol, ammherthynol, anghyssyUt-
edig; anaddas; afresymol.
Incoincident, un-co-un'-su-dent, a.
anghyttarawol, anghyfred, anghy-
tmioL [wch.
Incolumity, un-c6-li'!o'-mi-ti, s. diogel-
Incombustible, un-com-bys'-tu-bl, a.
anllosgadwy, anhylosg, anhydan.
Income, in'-cym, s. cyllid, ardreth,
rhent, daered; derbyniadau; der-
byniad.
Incommensurable, un-cym-men'-shw-
rybl, a. anghymmesuradwy, anghyf-
artaladwy.
Incommensurate, un-cym-men'-shw-rct,
a. anghymmesur, anghymmedrol, an-
ogyhyd.
Incommiscible, un-com-mus'-su-bl, a.
anghymmysgadwy, anfysgadwy.
Incommodate, un-com'-mo-det, \ v a.
Incommode, un-cym-mod', f af-
lesu, aflwyddo, rhwystro, niweidio ;
trafferthu, blino.
Incommodious, un-cym-mo'-di-yz, a.
anghyileus ; anf anteisiol, anghyf as ;
aflesol.
Incommunicable, un-C3rm-miw'-ni-cybl,
a. anghyf ranadwy ; annhraethadwy.
Incompact, mi-cym-pact', a. anghryno,
annhaclus ; anghyssyUtedig.
Incomparable, un-com'-py-rybl, a.
anghymharol, digyflfelyb, anghyfartal.
Lacompassionate, un-com-pash'-yn-et,
a. annhosturiol, annhrugarog; creu-
lawn.
Incompatibility, un-cym-pat-i-bul'-i-ti,
». anghydweddoldeb, anghydfodol-
rwydd ; anghytundeb ; anghydwedd-
iad; anaddasrwydd.
' Incompatible, un-cym-pat'-i-bl, a.
anghydweddol, anghydsafol, anghys-
son ; anghymhwys ; croes.
Incompetence, un-com'-pi-tens, a. an-
alluogrwydd ; anghyfaddasrwydd ;
anaddwynder; annigonoldeb, anghyf-
raid.
Incompetent, un-com'-pi-tent, a. an-
alluog ; anghymhwys ; anghymmesur ;
annigonoL
Incomplete, un-cym-pltt', a. anghyf-
lawn, ammherffaith, anghyfan, di-
ffygiol.
Incomplex, un-cym-plecs', a. anghy-
mhlyg, anghymlileth, anghyf ansawdd;
syml.
Incompliance, un-cym-plei'-yn8, ».
anghydsyniad, anymroddiad; anhy-
dynrwydd.
Incompliant, un-cym-plei'-ynt, a.
anghydsyniol, anhyblyg, anymos-
tyngol.
Incomposite, uu-cym-poz'-ut, a. anghyf-
ansawdd, digymmysg; syml.
Incomprehensibility, un-com-pri-hen-su-
bul'-i-ti, s. anamgyffred, anfesuredd.
Incomprehensible, un-com-pri-hen'-su-
bl, a. anghj^redadwy, annirnadwy;
anfeidrol.
Incomprehension,un -com-pri-hen'-shyn,
«. anamgyffirediad, anghyf orddwyn ;
anneaU.
Incomprehensive, un-com-pri-hen'-suf,
' a. anghynnwysfawr ; annirnadol;
anghyrhaeddfawr.
Incompressible, un-com-pres'-su-bl, a.
anghydwasgadwy, annwysadwy.
Incomputable, un-cym-piV-tybl, a.
anghyfrifadwy, aneirif.
Inconcealable, un-cyn-sil'-ybl, a. anghel-
adwy, anhygudd.
Inconceivable, un-cyn-sif-ybl, a. an-
hydyb ; anhygoel ; anneaUadwy, an-
nirnadwy.
InconcLnity, un-cyn-sun'-i-ti, s. anadd-
asrwydd ; anghrynodeb, annhrefnus-
rwydd.
Inconcludent, un-con-clito'-dent, a. _
anghasgliadol, annybenol, anghanlyn- *
iadol.
Inconclusive, un-con-cliic'-suf, a. am-
mhenderfynol,anorphenol, anghloawl,
anghasgladwy ; anghoelbar. ,
Inconcoct, un-con-coct', a. annrheuled-^
ig ; anaddf ed ; llymrig ; didrefn.
Inconcurring, un-con-C3n/-ing, a.
anghyfredol, anghysson, anghytunol.
Inconcussible, tm-con-cys'-su-bl, o.
ansigladwy, anysgogol.
Inconditional, un-cyn-dish'-yn-yl, o.
(Gwel Uncon-.)
f>, llo; u, dull; tB, swn; w, pwn; y, yr; s, fel tsb; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, eel.
INCO
422
INCO
Inconformity, un-cytr-ffor'-mi-ti,' s.
anghydflfurfiad, anghyfweddiad ;
anghyfaddasiad.
Inconfused, un-cyn-ffiwzd', a. anghym-
mysgedig; gwahanol.
Incongealable. vm-con-ji'-lybl, a. anrhew-
adwy, angheuladwy, antferadwy.
Incongenial, un-con-ji'-ni-yl, o.anghyd-
ryw, anghyfnaws ; gwrthansoddol ;
anghyfaddas.
Incongruence, un-cong'-grw-ens, )
Incongruity, un-con-grw'-i-ti, )
anghytundeb ; anghydweddiad ;
anghymmesurdeb ; gwrthuni.
Incongruous, un-con'-grw-yz, a.
anghyfaddas, anghysson, anghyfladd ;
anghydfodol, ammhriodol.
Inconnection, un-cyn-nec'-shyn, s.
anghyssylltiad, anghyfundeb, am-
mherthynas.
Inconscionable, un-con'-shyn-ybl, a.
(Gwel Uncovr.)
Inconsequent, un-con'-si-cwent, a.
anghanlynol,angliloawl,anghasgliadol.
Inconsiderable, uu-con-sud'-yr-ybl, a.
dibwys, bychaii, digyfrif, diddym,
gwael, diystyr ; salw.
Inconsiderableness, un-con-sud'-yx-ybl-
nes, s. anghyfrifoldeb, animhwysig-
rwydd.
Inconsiderate, un-con-sud'-yr-et, a. an-
ystyriol, dibwyll, diofal; anfeddyl-
gar.
IncQDsiderateness, un-con-sud'-yr-et-
Inconsideration, un-con-sud-jrr-e'-
shvn 1 *■ 3^ystyi"iaeth, byrbwylldra.
Inconsistence, un-con-sus'-tens, s.
anghyssondeb, anghydweddiad, anghy-
tundeb, croesder; anghydfod; af-
resymoldeb ; anwadalwch.
Inconsistent, un-con-sus'-tent, a.
anghysson, anghydsafol, gwrfchwyn-
ebol ; anghymhwys.
.Inconsolable, un-con-s6'-lybl, a. anghy-
snradwy; annyddan; anhylon.
Incoftsonant, un-con'-so-nynt, a. anghyd-
seiniol, anghyssain, anghydgordiol ;
anghysson.
Inconspicuous, un-con-spic'-iw-yz, a.
> anamlwg, anhynod; anweledig, an-
hywel.
Inconstancy, un-con'-styn-si, s. an-
wastadrwydd, anwadalwch ; gwendid ;
cyfnewidioldeb.
Inconstant, un-con-siynt, a. anwastad,
ansefydlog, gwamal ; anffyddlawn.
Inconsumable, un-con -siMZ-mybl, a.
annifadwy, annhxeuliadwy, atillos^
adwy.
Inconsummate, un-con-sym'-et, o.'-
anghyflawn, ammherffaith, anor-
phenol.
Incontaminate, un-con-tam'-i-net, a. di-
halog, anUygredig ; digymmysg, pur.
Incontestable, un-con-tes'-tybl, a. an-
nadleuadwy, diammeu, diddadl.
Incontig^ous, un-con-tig-iw-yz, a. an-
ghyfagos, anghyffwidd, anghydiol;
gwahanol.
Incontinence, un-con' -ti-nens, s. anniw-
eirdeb ; anlladrwydd ; anymattal, an-
ymgadw.
Incontinent, un-con'-ti-nent, a. anniw-
air ; trythyll, godinebus ; anghyn-
nwys, diymarbed : — s. godinebydd,
anlladwr.
Incontracted, un-con-trac'-ted, a. an-
nhalfjrredig, annhalfyr, anghrepachog.
IncontroUable, un-con-trol'-ybl, a. an-
feistroladwy, anattaladwy, afreolua;
anymddibynol.
IncontrovAtible, nn-con'-tro-fyr-tu-bl,
a. annadleuadwy, diddadl, dfammen,
dilys, diau, diymwad.
Inconvenience, un-con-fi'-ni-ens, f.
anghyfleusdra, anhawsder, anaddas-
rwydd, anfantais : — v. a. traflFerthu,
bUno, afrwyddo.
Inconvenient, nn-con-fi'-ni-ent, a.
anghyfleus, anghyfaddas ; anf anteis-
iol.
Inconversable, un-con-fyy-sybl, a. an-
ymddyddangax, anymadroddus ; taw-
edol.
Inconversant, un-con-fyr'-synt, a.
anghynnefin, anghj'farv^-ydd, anhy-
ddj'sg. [hydro, annewidiol.
Inconvertible, nn-con-fyr'-tu-bl, a. an-
Inconvincible, un-con-fun'-su-bl. a. an-
argyhoedd, anargyhoeddadwy.
Incorporal, un-cor'-po-ryl, a. anghorffoi^
ol, disylwedd, annefnyddiol j ysbryd-
ol.
Incorporate, un-cor'-po-ret, a. anghorff-
orol; ansylweddol ; corfibredig, cym-
m j'sgedig : — v. corffori ; cyfuno, cyf-
rwymo ; ymgorfFoU.
Incorporation, un-cor-p6-re'-shyn, «.
cydgoriforiad ; ymgorffoliad ; undeb.
Incorporeitj', un-cor-p6-ri'-i-ti, *.
anghorifoldeb, ansylweddoldeb.
Incorrect, un-cor-rect', a. anghywir,
ammherflfaith ; gwallus; annichlyn.
Incorrectness, un-cor-rect'-nes, s. anghy-
wirdeb, anf anyldeb ; bad ; diofalwch.
a, fel ayn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; «, Hid; i, dim, o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
INCU
423
INDE
Incorrigible, un-cor'-i-jibl, a. anniwyg-
iadwy, anwelladwy ; anhygosp.
Incorrupt, un-cor-rypt', a. anllygredig,
dilwgr ; pur, da, gonest.
Incorruptible, un-cor-ryp'-tu-bl, a. an-
llygradwy, ammhydradwy.
Incorruptibility, un-cor-ryp-tu-bul'-i-ti,
s. anhylygredd; anllygredigaeth.
Incorruption, un-cor-ryp'-shyn, s. an-
llygredigaeth, ammhydredd ; puredd.
Incrassate, un-cras'-sct, v. tewhau :— a.
tewychedig, tew.
Incrassation, un-cras-se'-shyn, s. tew-
Md ; tochiad, tewder.
Incrassative, un-cras'-sy-tuf , a. tewych-
ol : — s. tewgyffer, tewychydd.
Increase, un-crt's', v. cynnyddu ; tyfu,
prifio, cynnyrchu, mwyhau, chwan-
egu, anghwanegu, amlhau, Uuosogi ;
estyn, eangu.
Increase, ing'-cris, s. cynnydd ; twf ,
mwyhAd ; achrwys ; hUiad.
Increate, un'-cri-et, v. a. creu yn : — a.
anghreuedig, digreuedig.
Incredibility, un-cred-i-bul'-i-ti, s. an-
hygoeledd, anghoeledigaeth.
Incredible, un-cred'-i-bl, a. anhygoel,
anghredadwy, anwiwgred.
Incredulity, un-cri-diia'-li-ti, s. anghoel-
garwch, anghrediniaeth.
Incredulous, un-cred'-iw-lyz, a. anghoel-
gar, anghrediniol ; amheugar.
Increment, ing'-cri-ment, s. cynnydd,
twf, daill ; pos=/7icre«se, s.
Increscent, un-cres'-sent, a. cynnyddol,
mwyhaol.
Incrust, un-cryst', v. a. crawenu, crof-
enu, crestenu, ysgrofenu, cramenu,
caenu.
Incrustation, un-crys-te'-shyn, s. craw-
eniad, cresteniad, crestiad, caeneniad,
teryg, cram.
Incubate, ing'-ciw-bet, v. deor, gori.
Incubation, un-ciw-be'-shyn, s. deoriad.
Incubus, ing'-ciw-bys, s. hunUef, eUyU.
Inculcate, un-cyl'-cet, v. a. dirgymhell,
dirddysgu ; dysgu, hyfforddi, argraffu
ar.
Inculcation, un-cyl-ce'-shyn, s. arddysg-
iad, hyfforddiad ; dirddysgiad.
Inculpable, un-cyl'-pybl, a. difai, dieu-
og, dinam, anhygwl, diargyhoedd.
Inculpate, un-cyl'-pet, v. a. beio, senu.
Incultivation, un-cyl-tu-fe'-shyn, s. an-
niwylliad, anwrteithiad, anamaeth-
iad.
Incumbency, un-cym' -ben-si, s. gor-
phwysiad, gorweddiad ; perigloriaeth,
eglwysfudd, personiaeth; rhwymed-
igaeth, arddyled, eddyl.
Incumbent, un-cym' -bent, a. dyledus,
perthynol i ; gorweddol, gogwyddol :
— s. periglor, glwysfuddog, person.
Incur, un-cyy, v. a. rhedeg i, tynu ar ;
haeddu, enniU, tynu.
Incurable, un-ciifZ-rybl, a. anwelladijST',
anf eddyginiaethol, anacle ; anesgorol :
— s. un anwelladwy.
Incurious, un-cn//-ri-yz, a. anfanwl,
anghywrain, anymchwilgar ; diofal.
Incursion, un-cyr'-shyn, s. ymgyrch,
rhuthr, ymosodiad ; rhyfelgyrcli ; dy-
gwyddiad.
Incurvate, un-cyr'-fet, v. a. plygu,
camu, crymu, ystumio : — a. cam, at-
grymedig.
Incurvation, un-cyr-fe'-shyn, ) s. plyg-
Incurvity, un-cyr'-fi-ti, J iad, ym-
blygiad, crymiad ; crymedd, gwymi.
Indart, un-dart', v. a. picio i, neidio i
mewn, saethu i mewn.
Indebted, un-det'-ed, a. dyledus, rhwym-
edig, mewn dyled.
Indecency, un-di'-sen-si, s. anweddus-
rwydd, anaddasrwydd, ansyberwyd.
Indecent, un-di'-sent, a. anweddus, am-
mhrydferth, anaddwyn, anhardd, an-
foesgar ; brwnt.
Indecipherable, un-di-sei'-flfyr-ybl, a.
anneongladwy, anegluradwy; amiar-
llenadwy.
Indecision, un-di-sizh'-yn. s. ammhen-
derfjTiiad, ammhenodedd, anwadal-
wch.
Indecisive, un-di-sei'-suf, a. ammhen-
derfynol, annybendod ; ansefydl«g.
Indeclinable, un-di-clei'-nybl, a. an-
nhreigladwy, anhydreigl, didreigl.
Indecorous, un-di-co'-ryz, a. anweddus,
auimhrydferth, anaddas, annhelediw,
aiisyber ; hyll, gwrthun ; anfoesgar.
Indecorum, un-di-c6'-rym, s. anweddus-
rwydd, anharddwch, ansyberwyd.
Indeed, un-did', nd. yn wir, mewn gwir-
ionedd, yn ddiau, yn ddiammeu, yn
ddiammeuol, yn ddilys, yn ddios, yn
sicr, jm wirionedd : yn llwyr ; yn sicr
ddiau ; yn ddilys ddiammeu.
Indefatigable, un-di-ffat'-i-gybl, a. di-
flin, anniffygiol ; dyfal, diwyd ; glew.
Indefeasible, un-di-tft'-zu-bl, a. anni-
ddymadwy, annirymadwy ; anni-
ddymol.
Indefectible, un-di-fifec'-tu-bl, o.^^ anni-
ffygiol, ammhaUadwy, anhyffaCl, di-
baU.
o, Uo; u, dull; ui, swn; w, pwn; y, yr; f, feltsh; j, John; sh, felsi yn eisieu; z, *el.
JNDE
424
INDI
Indefensible, un-di-ffen'-su-bl, a. anni-
Syn&dwy, anhynawdd, anachles-
adwy.
Indefensive, un-di-ffen'-suf, a. anni-
l^nol, diamddifiyn, dinodded.
Indeficient, un-di-ffish-ent, a. annifiyg-
iol, diwall, diball, difeth.
Ind^nable, un-di ffei'-nybl, a. annos-
benadwy, anneffinadwy, annarluniad-
wy.
Indefinite, un-deff-i-ntft, a, anunhenod-
ol, annherfynol, annosbenol ; tywyll,
aneglur, annilys ; ammhenodedig.
Indefiuoite article, nn-deft'-i-nut ai'-ti-cl,
s. banned ammhenodol, banned anghy-
feiriol, banog annherfynol, banned
annosbarthiadol.
Indelible, un-del'-i-bl, a. annileadwy;
anniddymadwy.
Indelicacy, un-del'-i-cy-si, s. annUljm-
der, annestlusrwydd ; anfanyldeb ;
anfwythusder ; afledneisrwydd.
Indelicate, im-del'-i-cet, a. anniUyn,
annhelaid ; annhyner ; anf oesgar ; am-
mhnr ; anweddus ; annheg.
Indemnification, un-dem-ni-ffi-ce'-shyn,
s. digoUediad, diogeliad ; ad-daliad.
Indemnify, im-dem'-ni-flfei, v. a. digoll-
edu; dmiwedu.
Indemnity, un-dem'-ni-ti, s. digoUed-
rwydd; diogeliad; taledigaeth, iawn,
dadolwch.
Indemonstrable, uri-di-mon'-strybl, a.
ammhrofadwy, anegluradwy, disaU.
Indent, un-dent', v. bylchu, gylfu, rhic-
io, rhintachu, deintio, minfylchu;
canwyro ; ammodi, rhwymo :—s.
bwlch, rhint, crif; arfath, bathnod;
danneddiad, rhiciad.
Indentation, un-den-tc'-shyn, s. bwlch ;
ajumod; bylchdoriad:=/wdew/. Inden-
ture.
Indenture, un-den'-^yr, s. deintysgrif,
rhintysgrif, rhintammod; gweithred,
cyf ammod, cytimdeb, ammodeb ;
bylchdoriad : — v. bylchu, cyfylchu ;
ammodi, rhwymo, ammodrwymo ;
tramwy.
ndependenoe, un-di-pen'-dens, s. an-
nibyniaeth, anymd^byniad, annibyn-
iad; rhyddid.
Independent, im-di-pen'-dent, a. an-
nibynol ; rhyd, hollol ; unigol ; cyn-
nulleidfaol : — s. annibynwr, anym-
ddibyniad.
Indejmvable, un-di-prei'-fybl, a. anni-
feoSadwy, annifuddiadwy.
Indescribable, un-di-screi'-bybl, a. an-
narluniadwy, annysgrifiadwy, an-
nhraethadwy.
Indesert, un-di-zyrfc', s. anhaeddiant.
Indestructible, un-di-stryc'-tu-bl, a. an-
ninystriadwy, annyfethadwy.
Indeterminable, un-di-tyr'-mu-nybl, a.
annherfynadwy, ammhenderfynadwy.
Indeterminate, un-di-tyr'-mu-net, a. an-
sefydledig; ammhenodol; aneglur.
Indevotion, im-di-fo'-shyn, s. annyhew-
yd, anghrefyddolder, annuwiolfryd ;
oerfelgarwch.
Indevote, un-di-fot', a. anymroddgar.
Indevout, un-di-fowt', a. annyhewydus,
anghrefyddol, anaddolgar.
Index, im'-decs, s. dangoseg, mynegai,
hysbysai ; mynegf ys ; myne^f ;
tafien, cynnwyseb, cofres.
Indexterity, un-decs-ter'-i-ti, s. anne-
heurwydd, anf edrusrwydd ; trysgledd.
India rubber, un'-di-y ryb'-yr, s. rhwb-
iedydd yr India ; twythrugl, twyth-
rwbiedydd, twythlud.
Indicate, un'-di-cet, v. a. dangos ;
mynegi, hysbysu, dynodi ; arwyddo.
Indication, un-di-ce'-shyn, s. dangosiad,
arddangosiad ; mynegiant, amlygiad ;
arwydd, nod, argoel, mjmag; eglur-
had.
Indicative, un'-di-ce-tuf, a. mynegol,
dangosiadol, dynodol; arwyddol.
Indicative mood, un-di'-ce-tuf mwd, ».
modd mynegol, modd mynegadwy.
Indict, un-deit', v. a. rhoi ewya ar ;
cyhuddo, cyhuddebu, hawlgwyno.
Indictable, un-dei'-tybl, a. cyhuddadwy.
Indicter, un-dei'-tjrr, s. cyhuddwr, hawl-
gwynwr, cyhuddiedydd.
Indictment, un-deit'-ment, s. cwyn,
achwyn, cj-huddgwyn, hawlgwyn, cy-
huddeb.
Indifference, un-dufT-yr-ens, s. annhu-
edd, ammhleidgarwch ; anwyredd ;
anwresogrwydd, anhoffedd, anchwant,
clauarwch, oerfelgarwch ; anymroad ;
difl^asrwydd, diragoriaeth, cyfartal ;
difaterwch, diofalwch; esgeulusdod,
anwalianiaeth.
Indifferent, un-duff'-yr-ent, a. diduedd ;
cjrfartal, gogystal, cydbwys; diym-
dawr, dibris, ysmala ; dibwys ; oer,
annyhewydus, canolig, cyflfredin, sym-
ol ; go dda, lied weddol; cryn wael,
lied ganolig; gwagsaw, (fiawydd;
cryn, go, Ued ; clau ; brith.
Indigence, un'-di-jens, s. angen, eisiau,
angenoctyd, tlawd, prinder.
Indigenous, un-dij'-e-nyz, a, cynnwyn-
m, fel a yn tad; a, cam; e, taen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei aain yn h'wy; o, lion;
INDI
425
INDU
ol, cynhenid, brodorol, genedigol, nat-
uriol.
Indigent, un'-di-jent, a. angenus, tlawd.
Indigested, un-di-jes'-ted, a. annhreul-
iedig, didrefn, annosbarthedig ; an-
addfed.
Indigestible, un-di-jes'-tu-bl, a. an-
hhreuliadwy ; annhref nadwy ; anner-
byniol.
Indigestion, un-di-jes'-^yn, s. annhraul,
annhreuliant, malldraul, gwaUdraul,
palldraul ; annhreuledd.
Indignant, un-dug'-nynt, a. digUawn,
llidiog, brochus ; diystyrllyd ; anfodd-
og, flfrom.
Indignation, un-dug-ne'-shyn, s. digUon-
edd, soriant, b^r, casnar ; dirmyg, di-
ystyrwch; cawdd, gwg, gwythlonedd.
Indignity, un-dug'-nu-ti, s. dirmyg, am-
mharcl^ diystyrwch, sarMd.
Indigo, un'-di-gi), s. glas yr India, Ind-
las, glas yr Ind, Uiw glas.
Indiligence, un-dul'-i-jens, s. anniwyd-
rwydd, annyfalwch, anastudrwydd.
Indiligent, un-dul'-i-jent, a. anniwyd,
anastud, diog, musgrell.
Indirect, un-di-rect', a. anuniawn, an-
uniongyrch, anghyfeiriol, anghy-
mhwys ; gwyr, gwyrdraws, cam ; am-
gylchol ; annheg ; dichellgar.
Indiscernible, un-dus-syr'-nu-bl, a. an-
nirnadwy, anneaUadwy ; anamlwg.
Indiscerptible, un-dus-syrp'-tu-bl, a. an-
nryUiadwy, anhydor, anhyrwyg.
Indisciplinable, un-dus'-su-plun-ybl, a.
annysgybladwy, annysgadwy.
Indiscoverable, un-dus-cyf'-yr-ybl, a,
anghanfyddadwy, anolrheiniadwy.
Indiscreet, un-dus-crtt, a. annoeth,
angliall, ammhwyllog, ehud.
Indiscretion, un-dus-cresh'-yn, s. an-
noethineb, anofaledd ; fiFolineb.
Indiscriminate, un-dus-crxun'-i-net, a.
diwahaniaeth, anwahanol ; didrefn.
Indiscrimination, un-dus-crum-i-ne'-
shyn, s. anwahaniaeth, annosbarth-
iad ; annimadaeth.
Indispensable, un-dus-pen'-sybl, a. an-
hebgorol ; angenrheidiol ; anesgusad-
wy.
Indispose, un-dus-poz*, v. annhueddu ;
anaiddasu, anhwylio.
Indisposition, un-dus-po-zish'-yn, s. an-
nhueddiad, anewyllys, anhoffder ; an-
hwyl, afiechyd, salwch, anardymmer.
Indisputable, un-dus-piw'-tybl, a, an-
nadleuadwy, diammeu, diau.
Indissoluble, un-dus'-so-liw-bl, a. an-
nhoddadwy, anhydawdd ; annattodol ;
cadarn.
Indistinct, un-dus-tingct', a. anwahan-
edig, anneillduedig, annydoledig ; an-
eglur ; anghroyw, anhyglyw ; cym-
mysg, plith draphlith ; ammherflfaith.
Indistinction, un-dus-tingc'-shyn, s. an-
wahaniaeth, annosbarthiad ; annhrefn,
ansicrwydd ; annirnadaeth ; cydradd-
oldeb.
Indistinguishable, un-dus-ting'-gwish-
ybl, a. anwahanadwy, anhybarth ;
anwahanol.
Indite, in-deit', v. cyfansoddi, ysgrifenu.
Individual, un-du-fij'-iw-yl, a. diwahan,
anwahanadwy, anwahanol ; am-
mharthus, gosbenol ; neillduol ; imig-
ol, Tin, unig ; gwahanfodol : — s. gwa-
hanfod ; undyn, un dyn, unigyn,
neillduolyn, dyniolyn.
Individuality, un-di-fij -iw-al'-i-ti, s. gwa-
hanfodaeth ; unigoldeb.
Individually, un-di-fij'-iw-yl-i, ad. bob
un, bob yn un ac un ; bob un o'r neUl-
du ; yn unigol ; wrtho ei hun ; ar ei
ben ei hun; yn wahanfodol ; yn an-
walianol. [deb.
Indivinity, un-di-fun'-i-ti, a. annwyfol-
Indivisible, un-di-fuzZ-i-bl, a. anrhanad-
wy, anhyran, anhybarth.
Indocible, un-dos'-i-bl, anliyddysg, an-
hydyn, anwar ; hurt, pendew.
IndocUity, un-do-sul'-i-ti, s. anhyddysg-
edd, anhydrinedd ; penfasedd.
Indoctrinate, un-doc'-tru-net, v. a.
egwyddori, athrawiaethu, addysgu,
athiylithio.
Indolence, un'-do-lens, s. musgreUni;
mewydedd, seguryd, diogi ; anymroad.
Indolent, un'-do-lent, a. musgrell;
swrth, diog ; anymarhous, diofal ; di-
boen.
Indomitable, un-dom'-i-tybl, a. annof-
adwy, anhyddof, anwai-adwy.
Indorse, un-dors', v. a. cefnysgrifo, ar-
ysgrif enu ; cymmeradwyo=jBwdor»C,
&c.
Indubious, un-dit</-bi-yz, a. diammeu,
anamheuol, ammhetrus, diau, sicr.
Indubitableness, un-diw'-bu-tybl-nes, a.
ammhetrusrwydd, diamheuaeth.
Induce, un-diws', v. a. tueddu, dar-
bwyllo; denu, tynu, annog, cymheU.
Inducement, un-diws'-ment, s. annog-
aeth ; ysgogiad, cymheUiad ; achlysur.
Induct, un-dyct', v. dwyn i mewn ; ty-
wys ; tryddwyn ; glwyddfuddio, rhoi
goresgyn ar eglwys ; swyddfreinio.
0, Uo ; u, dull ; w, s'vrn ; v, pwn ; y, yr; $, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zei
INEF
426
INEX
Inductility, un-dyc-tul'-i-ti, s. anhydyn-
rvvydd, anestynedd.
Induction, un-dyc'-shyn, s. tynwyddyd,
cyfosiad ; tywysiad, cyfarweiniad,
tryddygiad, trydded ; glwysfuddiant,
goresgyniad; rhoddiad mewn medd-
iant.
Inductiye, un-dyc'-tuf , a. tyn-wyddydol,
tynwyddol, cyfosiadol ; tywysiadol,
arweiniadol ; casgliadol ; tueddol.
Inductive logic, un-dyc'-tuf loj'-ic, s.
rhesymeg dynwyddol, rhesymeg dy-
wysiadol = rhesymeg yn tywys y
' meddwi i ddarganf yddiadau newydd-
ion.
Inductor, un-dyc'-tyr, s. tryddygydd ;
tywysydd, arweinior ; dygydd i mewn.
Indue, un-dii*/, v. a. gwisgo ; cynnysg-
aeddu, donio ; gwaddoli.
Indulge, un-dylj', v. boddio, boddhau,
anwesu, Uochi ; darlota ; mwytho ;
caniatau, goddef ; porthi ; mynwesu ;
cydsynio.
Indulgence, un-dyl'-jens, s. anwes, mal-
dodaeth, elwch, cocraeth, darfoddiant,
cydymoddef , boddhad ; tynerwch ;
hofFder ; rhyddid ; maddeueb.
Indulgent, un-dyl'-jent, a. tirion, hy-
naws, maddeugar ; anwesog ; cu, mad.
Indurate, un'-diw-ret, v. caledu;
haiarnu.
Induration, un-diw-re'-shyn, s. ymgaled-
iad ; caledwch ; calon-galediad.
Indure, un-diw'yr, v. parhau; dioddef.
Industrious, un-dys'-tri-yz, a. diwyd,
dyf al, astud, llafurus, dichlyn ; gofal-
us.
Industry, uii'-dys-tri, s. diwydrwydd,
ystigrwydd, gweithgarwch, llafur,
iorthrwydd.
Indweller, un'-dwel-yr, s. preswylydd,
cyfanneddwr, trigiannydd, trigwr.
Inebriate, un-t'-bri-et, v. meddwi,
brwyso ; madroni, hurtio, Uerthu : —
s. meddwyn, brwysgwr.
Inebriation, un-i-bri-e'-shyn, ) s. medd-
Inebriety, un-i-brei'-e-ti, j" wdod,
brwysgedd, meddwad ; hurtrwydd.
Ineffective, un-e-ffec'-tuf, ) a. an-
Ineffectual, un-e-ffec'-^w-yl, ) effeithiol,
dieffaith ; dirym, ofer, gwan ; afle.sol ;
ammharol.
Inefficacy, un-eff-i-cy-si, \s. an-
Inefficiency, un-e-fRsh'-en-si, f effeith-
ioldeb ; diffrwythder ; dirymusder ;
gwendid.
Inefficient, un-e-ffish'-ent, a. aneffeith-
iol ; dinerth, egwan, gwAg.
Inelastic, un-i-las'-tic, a. anhydwyth,
anystwyth, annhwythol.
Inelegance, un-el'-i-gyns, s. annhlysni,
annheleidrwydd, annillynder, an-
harddwch.
Inelegant, un-el'-i-gynt, a. anniUyn, an-
orwycli, anghymhen, annhelediw, an-
hoyw.
Ineligible, un-el'-i-ji-bl, a, annewisol,
annymunol; anaddas, ammhriodol.
Ineloquent, un-el'-o-cwent, a. anhyawdl,
anymadroddus, anhyffraeth, ammhar-
ablus, anarodrydd.
Inequality, un-i-cwol'-i-ti, s. anghyfar-
taledd, anghystadledd, anghydraddol-
deb, anwastadrwydd.
Inequitable un-ec'-wu-tybl,a. anuniawn,
anghyfiawn, anghywir, aiighyfartal.
Inerrable, un-er'-rybl, a. anghyfeiliom-
adwy, anhybaU, anffaeledig,^gham-
syniol. "
Inert, un-yrt', a. anfywiog, s'tvrth, mar-
waidd, diegni, musgreU; hurt.
Inertia, un-yr'-shy, s. anegni ; goddef-
oldeb, syrthni, anweithioldeb.
Inessential, un-es-sen'-shyl, a. anhan-
fodoL
Inestimable, un-es'-tu-mybl,«. ammhris-
iadwy, anhywerth, anhybris.
Inevident, un-ef'-i-dent, a. anamlwg.
Inevitable, un-ef -i tybl, a. anocheladwy ;
anesgorol ; dilys, sicr.
Inexcusable, un-ecs-ciw^-zybl, a. anes-
gusodol, diesgus.
Inexhalable,im-ecs-he'-lybl, a. annharth-
adwy, anageradwy.
Inexliaustible, un-ecs-ho'-stu-bl, a. an-
hysbyddadwy, dihysbydd ; anwadad-
adwy ; diball ; annhreuliadwy.
Inexhaustive, un-ecs-hos'-tuf, a. anhys-
byddol, annysbyddol, anwaghaol.
Inexorable, un-ecs'-6-rybl, a. annyhudd-
adwy, anghymmodlawn, anhynaws ;
creulawn.
Inexpedience, un-ecs-pi'-di-ens, s. an-
addasrwydd, anghymhwysder ; an-
fuddioldeb.
Inexpedient,un-ecs-pi'-di-ent, a. anghyf-
addas, anghymmesur ; anghyfleus ;
anfuddiol; afreidiol.
Inexpensive, un-ecs-pen'-suf, a. an-
nhreulfawr, anghostus.
Inexperience, un-ec^-pi'-ri-ens, s. am-
mhrofiad, anymbrawf, anymarferiad,
anghynnefindra, anwybodaetli.
Inexpiable, un-ecs'-pi-abl, a. annyhudd-
adwy, angliymmodadwy ; anniwyg-
iadwy; annileadwy.
«, fel a yn tad; a, cam; «, hen; e, pen; «, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
INFE
427
INFL
Inexplicable, un-ecs'-pli-cabl, a, anegMr
adwy, anesboniadwy, anysblygol ;
dyrys.
Inexplicit, un-ecs-plus'-ut, a. anamlwg;
ammhendant, anhysbysol ; tywyU.
Inexplorable, un-ecs-plo'-rybl, a. anflFor-
iadwy, anysbeiadwy, anchwiliadwy.
Inexpressible, un-ecs-pres'-su-bl, a. an-
nhraetbadwy, anadroddadwy, anhy-
draitli.
Inextinguishable.un-ecs-ting'-gwish-ybl,
a. anniffoddadwy, anuiffodd.
Inextricable, un-ecs'-tri-cybl, a. anny-
rysadwy, annattodol ; afrwydd, nidr.
Infallibility, un-ffal-i-bul'-i-ti, s. anffael-
edigrwydd, anhydwylledd, anf ethiant,
anghyfeiUornad, anhysomedd.
Infallible, un-ffal'-i-bl, a. anffaeledig,
anhyball, difeth, anghyfeiliom, an-
soma^wy ; sicr, diymwad.
InfamoKU un'-ffe-myz, a. gwarthus,
gwaradwyddus, cywilyddus, anghlod;
brwnt, cas.
Infamy, un'-ffy-mi, s. gwarth, anurddas,
drygair, achlod, enllib, cywilydd.
Infancy, un'-fifan-si, s. babandod, mab-
andod, mebyd, maboed, mabolaeth.
Infant, un'-ffant, s. baban, mebyn, mab-
an, plentyn, (^yn bach : — a. baban-
aidd, mebin, mabinaidd, plentynaidd;
ieuangc, ifanc, tyner.
Infanticide, un-ffan'-ti-seid, s. baban-
laddiad, Uaddiad babanod; maban-
leiddiad.
Infantile, iin'-fifan-tul, ) a. mabanaidd.
Infantine, un'-fFan-tun, ) babanaidd,
mebinal, mebinol, mebin, mebai ; plen-
tynaidd ; ieuangc, tyner.
Infantry, mi'-fian-tri, s. milwyr traed,
gwyr traed, peddyd, pedwys, peddyt-
os, pedfilwyr, traediilwyr, lluyddwyr
traed.
Infatuate, un-ffat'-iw-et, v. a. jmfydu,
gorphwyUo, pensyfrdanu ; llygattynu :
— a. ynfyd, penwan, ammh-wyUig,
rhemp.
Infatuation, un-fiFat-iw-c'-shyn, s. gor-
phwyUiad, ainmhwylliad ; pensyfr-
dandod, lledfrj-dedd, ffoledd, hurt-
rwydd ; rhempiad.
Infeasible, un-ffi'-zu-bl, a. anwneuthur-
adwy, annichonadwy ; anliydrin, an-
hywaith.
Infect, un-ifect', v. a. heintio, Uynu,
cynghlwyf o, plaeo ; Uygru ; halogi ;
adwytlio.
Infection, un-ffec'-shyn, s. haint, heint-
naws, haint glynol, ymglwyf, wplefyd
llusg, llwgr, pla, adwyth ; gwenwyn ;
heintiad; heintred.
Infectious, un-ffec'-shyz, a. heinias,
heintddwyn, cynghlwyfus ; adwythig.
Infelicity, un-ffl-lus'-i-ti, s. annedwydd-
wch ; anflfawd, aflwyddiant, blinfyd.
Infer, un-fifyr', v. a. casglu, tynu casgl-
iad.
Inference, un'-ffyr-ens, s. casgliad ; can-
lyniad, cynghlo.
Inferior, un-tfi'-ri-yr, a. is, iselach ;
gwaelach, salach ; gwaeth ; Uai ; diw-
eddar ; israddol; isaf :— s. isafiad, gor-
iselwr, israddwr.
Inferiority, un-ffi-ri-or'-i-ti, s. iselder,
isder, israddoldeb, gwaelder ; isradd-
iaeth ; salwedd.
Infernal, un-ffyr'-nyl, a. uffemol, uffem-
aidd ; cethemol, dieflig ; isaf :— «.
uffernolyn.
Infertility, un-fiyr-tul'-i-ti, s. anSrwyth-
londeb, diffrwythder, diffaethder.
Infest, un-ffest', v. a. aflonyddu, blir^
poeni, plaeo, gormesu.
Infidel, un'-ffi-del, a. digred, anghred,
diffydd, anifyddiol; paganaidd; an-
nuwiaidd ; inSidelaidd : - s. anffydd-
iwr, anghredwr, anghredadyn, diffydd,
anffyddiad, digred, annuwiad, gwrth-
ffyddiwr; inflidel.
Infidelity, un-ffi-del'-i-ti, s. anffyddiaeth,
anghxediniaeth, anghred ; annuw-
iaeth, didduwiaeth, inffideliaeth ; an-
ffyddlondeb ; brad.
Infiltrate, un-fful'-tret, v. n. ymhidlo.
Infinite, un'-ifi-nut, a. anfeidrol ; an-
nherfynol ; aneirif , afrifed, dirif ; di-
ddiwedd ; dibaU.
Infinitesimal, un-ffun-i-tes'-i-myl, a,
gorfychanigol, bychydigol ; anfeidrol
fach :— s. gorfychanigyn, gorfychydig-
yn- -
Infinitive, un-fiiin'-i-tuf , a. annherfynol;
anorphen ; annherfynadwy.
Infinitude, un-ffun'-i-tiwd, s. anfeidrol-
deb ; anhherfynolrwydd ; anf esuri.
Infirm, un-ffyrm', a. gwan, egwan, di-
rym, Uesg, eiddil, ansad, methedig;
claf; ammhybyr; ammhenderfynol.
Infirmary, un-fiyr'-myr-i. s. clafdy, ya-
bytty, elusendy cleition.
Infirmity, un-ffyr'-mi-ti,s. gwendid^eg-
wander, anghyfnerth, anghaderSid;
afiechyd, ffaeledd ; ammherffeith-
rwydd.
Infix, un-fiBcs', v. a. gosod, sodi ; planu ;
greddfu; sicrhau.
Inflame, un-fflem', v. ennyn, filamio.
«, Uo; u, dull; w, swnj w, pwn; y, yr; y. tel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; », ael.
INFO
436
INGE
ennynu, fflamychu, cynneu, tanio;
digio, cyfFroi ; annos ; chwanegu; ym-
lidio.
Inflammability, un-fflam-ma-bul'-i-ti, s.
hyflaamedd, fflamiogrwydd ; hylosg-
edd; hyddigrwydd.
Inflammable, un-fflam'-mybl, a. hyfflam,
fflamychadwy, hyboeth ; ennynus, hy-
ddig.
Inflammation, un-flBam-me'-shyn, s.
fflameg, ennynfa, tandde, llosgfa,
brydaniaetb, tra-gwres, gwrid,
angerdd, Uosg; fflamiad; darfrydiad;
llid, digder, cjmhyrfiad.
Inflate, im-filet', v. a. fiiiglio ; chwythu ;
chwyddo ; codi ; balchio ; Uenwi : — a.
fEugUog; chwyddedig; dargestol.
Inflation, un-ffle'-shyn, s. ffugliad ; ym-
chwyddiad ; bolchwydd ; balchder,
coegni.
Inflect, un-fflect', v. a. plygu, camu, ys-
tumio ; amrywio, treiglo, troi, newid.
Inflection, ) un-fflec'-shyn, 8. plygiad,
Inflexion, ) gogwyddiad, gwyriad ;
Ueddfiad, amrywiad, treigHad; cy-
weiriad; gwyrogwydd.
Inflective, un-flBec'-tuf, a. plygiadol,
plygol ; treigUadol ; hydreigl.
Inflexible, un-fiiec'-su-bl, a. anhyblyg,
anystwyth, diymdro, anystumiol ; cU-
dyn, ystyfnig; anghyfnewidiol, an-
nyhuddadwy ; diysgog ; gwrdd.
Inflict, un-fflicf , v. a. cospi; cymhwyso ;
gosod ar.
Infliction, nn-fflic'-shyn, s. cospedigaeth,
dial ; bwriad ar.
Influence, un'-ffliw-ens, s. dylanwad,
efiaith, effei'^jhioldeb,cyfira'wd, gweith-
rediad, cynhyrfiad, nerth, rhinwedd,
gwyrth ; llywodraeth ; annogaeth ; dy-
liflad, ymlanwad; goen:— «. a. dy-
lenwi, dylanwadu, effeithioar; tueddu,
gogwyddo, annog; cyfEroi; Uywodr-
aethu, arwain.
Influent, un'-fiiiw-ent, a. ymlifol, dy-
lenwol, ynferol.
Influential, un-ffliw-en'-shyl, a. dylan-
wadol ; annogol, cymhellol, cynddyUg.
Influenza, un-flSiw-en'-zy, s. annwyd-
■wst, twymyn annwyd, annwyd heint-
iol.
Inflyix, un'-fflycs, ) s. ymlan-
Inmixion, un-fflyc'-shyn, j wad, yn-
fer, dylifiad; atgludiad; cyflawnder.
Infold, un-ffbld', v. a. dadblygu, dy-
blygu, amlenu, amwisgo, amdoi, am-
gau, goblygu, arlenu; cuddio, gor-
chuddlo ; cofleidio ; amglymu, plethu.
Infoliate,un-ff6'-li-et, v. a. dalenn,deilio,
deUiannu.
Inform, un-fi'onn', v. hysbysu; cyfar-
wyddo ; dysgu ; mynegi, traethu ;
achwyn; bywiogi: — a. dilnn, aflun-
iaidd, hagr.
Informal, un-flfor'-myl, a. anffurfiol, af-
reolaidd, annhref nus ; annef odus ; an-
swyddogol ; anaddaa.
Informant, un-flbr'-mynt, s. hysbyswr,
mynegwT, hyfforddwr; achwyn wr.
Information, un-fibr-me'-shyn, s. hys-
bysrwydd, hysbysiad, gwybodaeth,
copinod, mynegiad, cjdfarwyddyd, hy-
fforddiant ; hanes ; dysg, athrawiaetb ;
cyhuddiad, achwyn.
Informative, un-ffor'-my-tuf, a. byw-
iocaol, by whaol, bywiocaus.
Informidable, un-fi'or'-mu-dybl, o. anar-
swydla^vn, anarswydol.
Informity, un-ffoi'-mu-ti, s. anffdrfiol-
deb, afreolaeth, annhrefn ; aflunieidd-
iwch.
Infract, un-fib:act', v. a. tori, dryUio;
troseddu.
Infraction, nn-ffrac'-shjm, s. toriad,
breg; troseddiad; mandoriad.
Infrangible, un-flEran'-ji-bl, a. annhor-
adwy; anprfod, cryf.
Infrequent, un-firi'-cwent, a. anfynycb ;
anaml ; ambell ; anghyfiredin.
Infrigidate, un-flErij'-i-det, v. a. oeri,
ff'eru.
Infringe, un-firunj', v. a. tori, dryllio ;
troseiddu ; dirymu ; cwtogi ; gormesu.
Infuriate, un-t&w'-Ti-eb, a. ffymig, cyn-
ddeiriog, gorwyUt, llidiog, gorphwyll-
og : — V. a. cynddeiriogi, Uidio, cyffroi,
gwylltio.
Infuse, un-ffiwz', v. a. mwydo, trwytho,
sicio ; ynferu ; tjrwaUt i mewn.
Infusible, un-ffiw'-zu-bl, a. ynferadwy;
mwydadwy, siciadwy, hydywaJlt ; an-
nhoddadwy, anhydawdd.
Infusion, un-ffiMZ-zliyn, s. tjrwalltiad;
awgrym, yngan ; ynf eriad ; mwydiad,
siciad, cymhlethiad ; mwydlyn,
trwyth.
Infusive, un-flSto'-suf, a. cynneddfol;
trwythol, mwydol ; ynferol.
Ingathering, un-gadd'-yr-ing, s. cynnnll,
cynauaf ; amser cynnull.
Ingenerate, un-jen'-yr-et, v. a. greddfu,
mewn-genedlu : — a. greddfol, cynhen-
id, naturiol.
Ingenious, un-j t'-ni-yz, a. manylwch,
cywrain, celfydd, athrylithgar, dyf eia-
gar, medrus; synwyrol, deaUgar;
«, fel a jn tad; a, cam; e, hen ; e, pen; >, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei 8ain yn hwy ; o, lion ;
INHE
429
INJE
cjnnh'wys, cymhen ; ystiywgar,
cyfrwys.
Ingenuity, un-ji-nitc'-i-ti, s. manyldeb,
cywreinrwydd, hyf edredd ; athrylith,
llafanedd.
Ingenuous, un-jen'-iw-yz, a. didwyll,
gonest, diffuant, rhydd, clau, di-
ragrith ; haelwych ; boned dig, gwych,
diledryw ; breiniol.
Ingenuousness, un-jen'-iw-yz-nes, «.
tegwch. didueddrwydd ; haelwychder,
boneddigrwydd.
Ingest, un-jest', v. a. taftu i'r cylla;
rhoi yn y cylla ; cludo i mewn.
Inglorious, un-glo'-ri-yz, a. anogonedd-
us, anghlodfawT, dianrhydeddus ;
gwarthus, cyTvilyddus ; gwael, isel,
sal, dirmygus.
Ingot, ing'-gyt, s. clampl, talp, llafn.
Ingrate, un-gret', a. anriiolchgar, di-
ddiolch ; anhyfryd, anfoddus : — s.
anniolchyn, anniolchwas.
Ingratiate, un-gre'-shi-et, v. a. ennUl
bodd ; cymmeradwyo.
Ingratitude, un-grat'-ti-tiwd, s. an-
niolchgarwch.
Ingredient, yn-gri'-di-ent, s. cyflfyr ;
defnydd; mysgran, cymmysgran.
Ingress, ing'-gres, s. d3rfodfa, trydded.
Ingulf, lui-gylfif, V. a. \lyngcu=I!ngulf.
Ingurgitate, un-gyr'-ji-tet, v. traflyngcu,
rheiblyngcu ; gwangcio ; ymddyfoli.
Ingustable, un-gys'-tybl, a. anhybrawf,
ammhrofadwy, anchwaethadwy.
Inhabit, un-hab'-ut, v. preswylio, cyfan-
neddu, trigiannu, cartrefu ; byw, bod.
Inhabitable, un-hab'-i-tybl, a. cyfan-
neddol, preswyUadwy.
Inhabitant, un-hab'-i-tynt, «. trigian-
nydd, preswyliwr, anneddwr, prys-
eddwr: preswylferch.
Inhabitation, un-hab-i-te'-shyn, s.
preswyliad, trigiant ; preswylfod,
arosfa ; poblogaeth.
Inhalation, un-ha-le'-shyn, s. ymanadl-
iad.
Inhale, im-hcl', v. a. anadlu, atanadlu,
iddanadlu ; tynu i mewn.
Inharmonious, un-har-mo'-ni-yz, a.
anghynghaneddol, digynghanedd,
anghydseiniol, anghyssain, anghyd-
gordiol, anghydlais, dianaw ; anghys-
son, anghytun.
Inhere, un-hi'yr, v. n. ymlynu, greddfu,
dwfnlynu.
Inherence, un-ht'-rens, s. ymlyniad;
cynhenidrwydd ; ymreddfiad ; ym-
fodolaeth.
Inherent, mi-hi'-rent, a. cynhenid,
Wmnwynol, naturiol; yn ngl^;
elwig.
Inherit, un-her'-ut, v. etifeddu ; medd-
iannu, perchenogi; tattrefu.
Inheritable, un-her'-i-tybl a. etifedd-
adwy ; etifeddol, treftadol, tattrefol.
Inheritance, mi-her'-i-tyns, s. etifedd-
iaeth, treftadaeth, priodoriaeth ;
meddiant; rhandir.
Inheritor, un-her'-i-tyr, s. etifedd.
Inheritrix, un-her'-i-trics, s. etifeddes.
Inhibit, un-hub'-nt, v. a. gwahaxdd,
gwarafun, Uuddias, rhwystro, attal,
Uesteirio.
Inhospitable, un-hos'-pu-tybl, a. an-
Uettygar, anhywest, anghroesawus ;
anhynaws, anfwyn.
Inhospitality, un-hos-pu-tal'-i-ti, s. an-
llettygarwch, aflettyaeth, anarfoll,
anysbydwiiaeth .
Inhuman, un-hiw'-myn, a. annynol,creu-
lawn, anwar, milain, anhynaws.
Inhumanity, un-hiw-man'-i-ti, s. annyn-
oliaeth, ffymigrwydd, cieidd-dra, dy-
walder.
Inhumate, un-hi«/-met, ) v. a. claddu.
Inhume, un-hiwm', ) daiaru.
Inimaginable, un-um-maj'-i-nybl, a. an-
nychymmygadwy, anhydub.
Inimical, un-vim'-i-cyl, a. gelynol, gwrth-
wynebus, cas ; niweidiol ; anghared-
ig; croes.
Inimitable, un-um'-i-tybl, a. anefelych-
adwy, dihefelydd, annynwaredwy,
annilynol, anei&yddadwy ; digymhar,
rhagorol.
Iniquitous, un-ic'-wi-tyz, a. anghyfiawn,
anunion, anonest, anwir, cam; drwg,
anfad.
Iniquity, im-ic'-wi-ti, s. anghyfiawnder,
anwiredd, trawster, pechod, trosedd,
camdwy.
Inirritable, un-ur'-ru-tybl, a. anhyddig,
diddig, anhylid.
Initial, un-ish'-yl, a. dechreuol; cy-
chwynol, egwyddorol ; cyntaf : — a.
cynlythyren, blaenlythyren, rhag-
lythyren : — pi. dechreuolion.
Initiate, un-ish'-i-et, v. egwyddori,
addysga, hyfforddi ; dechreu ; cys-
segni ; caniatau : • — a. anarferedig,
newydd ; dechreuedig ; egwyddoredig.
Initiation, un-ish-i-e'-shyn, s. egwyddor-
iad, cynwyddoiiad, declireuad, cy-
chwyniad.
Inject, un-ject', v. a. taflu, bwrw, idd-
yru ; chwistrellu ; gyru i mewn.
<>, Uo; u, dull; w, ««n; W, pwn ; y, fr; (, fe) tsh; j, John; ^ fel s ya eisieu; a, zei.
INMA
430
INOP
Injection, un-jec'-shyn, s. iddyriad;
chwistrellwy, rhefrolch ; Ilenwad ;
chwistrelliad i mewn.
Injudicable, nn-jw'-di-cybl, a. anfaxnad-
wy.
Injudical, nn-jio'-di-cyl, a. anghyfreith-
iol.
Injudicious, un-jw-dish'-yz, a. annoeth,
ansynwyrol, anghall ; diamcan, dif am.
Injunction, un-jyngc'-shyn, s. gorchym-
myn, arch, cymmyniad, gosodiad;
gwaharddeb.
Injure, un'-jur, v. a. niweidio, drygu,
colledu ; briwio, anafu ; dolurio,
poeni ; sarhau ; tori ; troseddu ;
gwaethygu.
Injurious, un-ju>'-ri-yz, a. niweidiol, ar-
gyweddus, camweddus, anghyfiawn,
traws ; sarhaus, enllibus ; dryglawn.
Injury, un'-jyx-i, s. niwed, camwri,
colled, erniwed ; anghyfiawnder ;
sarhM ; blinder ; drwg.
Injustice, un-jys'-tus, «. anghyfiawnder,
camwedd, annuwioldeb ; anghyfraith.
Ink, ingc, s. du, du ysgrifenu, ingc, ys-
grif wy, ysgriflyn i—v. a. duo ; ingcio.
Inkhorn, ingc' -horn, s. com du, com du
ysgrifenu, ingcgom, com ingc.
Inkling, ingc'-lmg, «. lledhysbysrwydd,
arwydd, awgrym, amnaid, lledfynag,
crybwyll, eddrin, gorybydd, ingcling ;
tuedd.
Inkstand, ingc'-stynd, s. ysgrifensaf,
ysgriflestr, Uestr ingc, ingcsaf .
Inky, ingc'-i, a. du, duog, ingcaidd.
Inlace, un-les', v. a. ynsideru.
Inlaid, un-led', p. p. amryddam, amry-
■waith; brithosodedig; halgoediog, ar-
ddalenog.
Inland, un'-land, a. canoldirog, diarfor,
ynnhiriog, anarfor, perfeddwladol ;
cymmherf edd ; mewnol; cartref ol : —
s. canoldir, perfedd-dir, perfeddwlad,
anarfordir, angorwlad.
Inlaw, un-lo', v. a. dadanaddwyno.
Inlay, un-le', v. a. arwj'nebu, arddalenu,
hulgoedio ; brithosod, ynsodi ; brith-
weithio, amryfalu.
Inlay, un'-le, s. yr ynsawd.
Inlet, un'-let, s. geneu, ceg, geneuffordd,
ffrj'dle, dyfrfa, goUyngfa; dyfodfa;
camlas, ciLfach, ebach.
Inlock, un-loc', v. a. cloi i mewn ; cloi
un peth gyda'r llall.
Inmate, un'-met, s. cytty, cytt^wr,
llett^wr, gwestai, hydafog ; trigian-
nydd :— a. cyttyol, cytty, cyttyddol,
bydafog; trigiannydd.
Inmost, un'-most, a. cymherfeddaf ;
dirgel ; dirgelaf ; dyfnaf .
Inn, un, s. gwestty, gwestfa, lletty,
llettyfa, taf am, gwest, ostl, ostri. In :
—V. llettya, tuo ; cymmeryd lletty.
Innate, un'-net, a. cynhenid, cynnwyn-
ol, greddfol, naturiol, anianol, mewn-
ol ; ardyf ol.
Innavigable, un-naf-i-gybl, a. anfor-
dwyol, anfordwyadwy, anforiadwy.
Inner, un'-nyr, a. tufewnol. mewnol;
nes i mewn ; oddi fewn ; dirgelach.
Innermost, un'-nyr-most, a. nesaf i
mewn; cymherfeddaf; dirgelaf;
dyfnaf.
Innerve, \in-nyrf , v. a. cryfhau, grym-
uso, neriihu, gwrygio, arialu.
Innholder, un-hol'-dyr, s. tafarnwr,
gwestty wr, ostriwr.
Innocence, un'-6-sens, s. diniweidrwydd,
gwiriondeb, purdeb, glendid, dea-
der.
Innocent, un'-o-sent, a. diniwed, gwir-
ion, diddrwg, dieuog, dinam, gl&n ;
pur ; cyfreithlawn : — s. gwirion,
gwirioniad.
Innocuous, un-noc'-iw-yz, a. diniwed,
diddrwg, diberygl, anniweidiol.
Innovate, un'-6-fet, v. newydda, ^
newyddiannu, newyddlunio; newid
defod; cyfnewid.
Innovation, un-no-fe'-shyn, s. newydd-
iant, newyddiad; arfer newydd,
newyddbeth.
Innoxious, \ui-noc'-shyz, a. diniwed,
diddrwg, diadwyth ; anheintus.
Innuendo, im-iw-en'-do, s. awgrym, am-
naid, lledhysbysiad, byrson, crybwylL
Innumerable, un-niw'-myr-ybl, a. anei-
rif, afrifed, annifeiriol, dirif .
Inobservable, un-ob-zyy-fybl, a. anwel-
adwy; annodadwy, anhynod.
Inobtrusive, un-ob-trj</-suf, a. anym-
wthgar.
Inoculate, un-oc'-iw-lct, v. impio, byw-
ullu, llygadimpio; heintimpio.
Inodorous, un-6'-do-ryz, a. disawr, an-
sawrus, diarogl.
InoSensive, un-off-en'-suf, a. didram-
gwydd ; diniwed, diddrwg ; anwith-
wynebus.
Inofficial, un-offish'-yl, a. answyddol.
Inofficious, un-off-ish'-yz, a. anghym-
mwynasgar; anfoesgar ; angharedig;
anymyrgar; anofalus.
Inopportune, un-op'-p6r-tiwn, a. anghyf-
leus ; anamserol, ammhrydlawn ;
angbyf addas ; diegwyl, diadeg.
a, fel a yn tad; a, cam ; 4[|ben ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
INSC
431
INSI
Inoppressive, tin-op-pres'-suf, a. anor-
mesol, anorthrymus, anormeilus.
Inordinate, un-or'-di-net, a. afreolus,
aflywodraethus ; anghymmedrol, tra-
chwantus, gormodol, diraith ; tra-,
rhy-.
Inorganic, im-or-gan'-ic, a. anghyflun-
iol, ammherriannol, anennigol, digyf-
ansawdd, anofiferynol, anghrethol.
Inquest, ing'-cwest, s. ymofyniad, ym-
chwiliad, holedigaeth, ymgais ; rheith-
ymchwil ; rheithwyr ; rheuth, prof-
raith, trengholiad.
Inquire, un-cwei'-yr, v. ymofyn, holi,
ceisio, chwilio, ymorol, ymgeisio, ym-
gynghori.
Inqiiiry, un-cwei'-ri, s. ymof3miad, ym-
chwUiad, ymorol, gofyniad.
Inquisition, un-cwi-zish'-yn, s. ymofyn-
iad, archwiliad, holedigaeth, trychwil-
iad ; rheithfam, dedfryd, profraith ;
chwil-lys, chwilys, chwiliadlys, hol-
iadlys.
Inquisitive, un-cwuz'-i-tuf, a. ymofyn-
gar, ymchwilgar, chwOfrydig : — s. ym-
ofynwr, chwilgarwr.
Inquisitor, un-cwuz'-i-tyr, s. ymofynwr,
holiedydd; chwUyswr.
Inquisitorial, un-cwuz-i-to'-ri-yl, a.
ymofynol; ch wily sol; trawsfamol.
Inrail, un-rel', v. a. amgledru, am-
reUio.
Inroad, un'-rod, s. ymgyrch, rhuthr,
ymosodiad ; rhyfelgyrch ; gormes,
trais.
Insalubrious, un-sa-Uw'-bri-yz, a. afiach.
Insalutary, un-sal'-iw-tyr-i, a. afiach ;
anniogel.
Insane, un-sen', a. gorphwyllog, gwaU-
gof , ammhwyUog, Uedfrydig ; pen-
wan, syfrdan.
Insanity, un-san'-i-ti, s. gwaUgofrwydd,
gorphwyll, ynfydrwydd, ammhwyU.
Insatiable, un-se'-shybl, ) a. anniwaU,
Insatiate, un-se'-shi-et, j annigonol,
diwala, anniwaUadwy ; gwangcus,
awyddus.
Insatiety, un-sa-tei'-e-ti, s. anniwall-
i-wydd, aiuiigonolrwydd, gwangc.
Insaturable, lui-sat'-shw-rybl, a. anni-
waUadwy, annigonol, diwala.
Inscribe, un-screilV, v. a. arysgrifenu,
arysgrifo, ysgythru ar, creifi'tjo ; ys-
grifenu, argraifu, nodi ; cyflwyno.
Inscription, un-scrip'-shyn, s. arysgrifen,
craifft, argraff, cerfysgrif ; yspifen ;
testyn, senw, enweb; argytiwyniad ;
anrhegiad.
Inscrutable, un-scruZ-tybl, a. anchwil-
iadwy, anolrheiniadwy ; anhydraidd-
Insect, un'-sect, s. trychfil, trychfilyn,
trychbryfyn, rhilyn, trychednogyn : —
a. trychfilaidd ; bychan, dlrmygedig.
Insection, un-sec'-shyn, s. trychiad, tor-
iad, gorthoriad, trwch, tor.
Insecure, un-si-ciic'-yr, a. anniogel, an-
sicr, annUys.
Insecurity, un-si-ciz^-ri-ti, s. anniogel-
wch, ansicrwydd ; perygl.
Insensibility, un-sen-su-bul'-i-ti, s. an-
nheimladrwydd, ansynioldeb ; anhy-
weledd; hurtrwydd.
Insensible, un-sen'-su-bl, a. dideimlad,
annlieimladwy, diymglywed ; anhy-
wel, annimadwy ; disynwyr ; graddoL
Inseparable, un-sep'-yr-ybl, a. anwahan-
adwy, anysgaradwy, anesgarol; anhy-
ran.
Insert, \in-syrt', v. a. rhoddi i mewn;
dodi yn ; impio ; seidio, ynddodi, jn-
sodi ; gosod, dodi.
Insertion, un-syr'-shyn, s. rhoddiad i
mewn; seidiad, ynddodiad; impiad;
gorymddwyn ; said.
Inset, un-set', v. a. ynddodi, ynsodi,
gosod, sodi, planu : — s. ynddodiad ;
nod mewn nod.
Inshaded, un-she'-ded, a. cysgodog.
Inshelter, un-shel'-tyr, v. a. cysgodi.
Inshrine, un-shrein', v. a. creirio ; creir-
geUu, tlysgeUu, ysgrinio, cofifri.
Inside, un'-seid, «. tu mewn, y rhan
fewnol ; ceudod ; gwely.
Insidious, un-sud'-i-yz, a. dicheUgar,
twyllodrus, bradwrus, cyfrwys, bach-
eUgar.
Insight, un'-seit, s. edrychiad i mewn ;
cyfarwyddyd, medrusedd, tryolygiad.
Insignia, un-sug'-ni-y, s. pi. arwydd-
nodau, rhagornodau ; arwyddion an-
rhydedd.
Insignificance, un-sug-niff-i-cyns, 8. an-
ystyr, anarwyddoc&d, annefnydd, ys-
gafnder ; gwagsawrwydd ; oferedd,
anf uddiolder ; gwaelder.
Insignificant, un-sug-nilF-i-cynt, a. di-
ystyr, dibwyU ; dibwys ; ansylweddol,
diddefnydd; ofer, anolo, gwagsaw;
diles; dirmygedig.
Insincere, un-sun-st'yr, a. anghywir,
rhagrithiol, ffugiol, aiiffyddlawn,
fials.
Insincerity, un-sun-ser'-i-ti, s. anghy-
wirdeb, ffuantrwydd, fi"ug, twyll ; an-
nhegwch.
Insinuant, un-sun'-iw-ant, a. hudfodd-
o, Ho ; u, dull; w, swn; w, pwu; y, yr; f, fel tsh; ', John; sh, fe! a yneisieu; z, ?el.
INSO
432
INST
llB
iol; gwenieithus; lledfynegol ; cyf-
rwys; ensyniol.
Insinuate, un-sun'-iw-et, v. lledaw-
grymu, lledarwyddo, lledfynegi, go-
grybwyll, gogyieirio, awgrymu, lled-
gynnyg, ensynio; ymlithro, ymlusgo;
ennill yn raddol ; gwenieithio, truth-
io, sidanu, hudfoddio; dyhidlo i
mewn ; ynferu.
Insinuation, un-sun-iw-e'-shyn, s. ym-
litliriad i mewn ; Uedawgryiniad, Ued-
hysbysiad, gogrybwylliad ; awgrym,
lledfynag, amnaid ; Uedsen, Uedogan;
trawsdrem ; truthwenieithiad.
Insipid, un-sup'-ud, a. diflas, merf, an-
flasus, merfaidd, ofaidd; marwaidd,
f9adr ; mall.
Insipidity, un-su-pud'-i-ti, s. diflas-
rwydd, merfedd, adflas, ofeiddrwydd,
maUder.
Insist, un-susf , v. n. sefyll, gorphwys,
pwyso ; arsefyU, ymddibynu : — To
insist on=a,Tos ar ; cadw at ; pwyso
ar; haeru, honi, mynu; dirgymhell;
symbylu.
Insnare, un-sne'yr, v. a. maglu, rliwydo,
bachellu.
Insobriety, un-s6-brei'-e-ti, s. ansobr-
wydd, ansyberi, anghymmedroldeb,
meddwdod.
Insociable, un-s6'-shybl, a. anghyfeiU-
.. gar, digyf eillach, anghymmrodol ; an-
V ■:hynaws.
-lasolate, un' -so-let, v. a. heulo, heuliadu;
heulsychu, heulganu.
Insolence, un'-sii-lens, s. traha, trahaus-
der, trawsfalchder, gorhydri, rhjrfyg,
rhydres ; haerUugrwydd, herder ; an-
foes.
Insolent, un-so'-lent, a. traliaTis, taiog,
balch, digywilydd, ffrom.
Insolidity, un-so-lud'-i-ti, s. annirfing-
^der, anJBferder, ansadrwydd ; gwen-
did.
Insoluble, un-sol'-iwbl, a. annhoddad-
wy ; anhylif ; annattodadwy ; djoy s ;
anegluradwy.
Insolvable, un-sol'-fybl, a. annattodad-
wy ; anegluradwy ; annhaladwy, an-
hydal.
Insolvency, un-sol'-fen-si, «. talfeth,
methdaliad, toredigaeth.
Insolvent, un-sol'-fent, a. methdalus,
talfefchol ; toredig : — s. methdalwr,
talfethwr, toredigwr.
Insomuch, un-so-myg, ad. yn gym-
maint ; gan, can ; hyd oni ; f el, mal,
fal, nes, fel ag ; i'r fath raddau.
Inspect, un-speot', v. a. edrych i mewn;
chwilio, bwrw golwg ar ; arolyga,
goruchwylio ; edrych dros.
Inspection, un-spec'-shyn, s. edrychiad
i mewn ; chwUiad, arolygiaeth, llyw-
odraeth ; gwyliadwriaeth ; darswydd-
iad.
Inspector, un-spec'-tyr, s. arolygwr,
goruchwyliwr, golygiedydd, chwilied-
ydd ; ymwelwr ; darswyddwr ; peith-
iedydd.
Inspersion, un-spyr'-shyn, s. taenelliad.
Inspiration, un-spu-re'-shyn, s. anadl-
iad, anadliad i mewn ; ysbrydoliaeth.
Inspire, un-spei'yr, v. a. anadlu ; tynu
JT anadlimewn; ysbrydoli; awdiu,
cynhyrfu.
Inspirit, un-spur'-ut, v. a. bjrvriogi,
by wiocau, eidiogi, arialu ; ysbrydoB ;
yn'io, gwrygio.
Inspisation, un-spu-se'-shyn, s. tewych-
iad, tewhM.
Instability, un-sty-bul'-i-ti, «. ansefydl-
ogrwydd, anwadalwch ; cyfnewidiol-
deb.
Instable, un-ste'-bl, a. ansefydlog,
gwamal, ansad, syfal; cyfnewidiol.
Install, un-stol', v. a. ysteho, gorseddu ;
urddo, graddio, sefydlu.
Installation, un-stol-l<?'-shyn, s. gorseidd-
iad ; urddiad, graddiad ; sefydHad.
Installment, un-stol' -ment, s. gorsedd-
iad, ystelfa ; rhandal, cjrfrandal ;
rhandaUad ; dogn, rhan, cyfran.
Instance, un'-styns, s. anghraiffb,
enghraifft, engraff, cynUun, siampl,
esiampl; cais, gofyn, eiriolaeth, taer-
ineb, deisyfiad, dymuniad, amser,
pryd, achlysur, achos ; crybwyU : — v.
rhoddi engraifft ; rhoi cynllun ; son
am, crybwyll, enwi; profi trwy
engraifft.
Instant, un'-stynt, a. presennol, digyf-
rwng, diattreg, diannod, disymmwth,
ebrwydd ; cyfagos, gerllaw ; taer, dy-
fal, difrifol; rhe, cyfisol i—s. munyd,
meityn, eiliad, cythrym, cyttrym,
chwipyn, haiach ; amrentyn ; pryd,
amser ; y mis hwn.
Instantaneous, un-styn-tc'-ni-yz, a. di-
symmwth, diattreg, disyfyd, cyth-
rymol, chwap.
Instantaneously, un-styn-te'-ni-yz-li, ad.
yn ddisymmwth; mewn munyd;
mewn eiliad ; ar darawiad amrant ;
ar unwaith ; chwap ; yn ebrwydd ;
haiach.
Instantly, im'-stynt-li, ad, yn ddisym-
«, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, llid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Uon;
ITSN
43^
INSU
mwth ; yn y man ; toc=Insta'ntane-
ously.
Instate, un-stet', v. a. gosod, sefydlu;
urddosod, graddosod.
Instead, un-sted', ad. prp. yn lie ; tros,
dros.
Instep, un'-step, s. mwnwgl troed, ar-
sang.
Instigate, tm'-sti-get, v. a. cynhyrfu,
annog, cyffroi, cymliell, annos, hysio.
Instigation, un-sti-ge'-shyn, s. cynhyrf-
iad, annogaeth, ystuniad, ysmudiad,
ergyriad, diriad.
InstiU, un-stul', v. a. defnyau i mewn ;
ynf eru ; athrawiaethu, addysgu,
egwyddori.
Instillation, un-stul-le'-shyn, s. tywaUt-
iad i mewn bob yn ddefnyn ; ynf er-
iad, deigryniad; athrawiaeth, hy-
fforddiad.
InstiUment, un-stul'-ment, s, defnyn-
iad. -^
Instinct, un'-stingo^ s. greddf, cy-
ngreddf, anian, cynneddf, anian'wyn,
cyflfrawd, cynhyrfiad ; ysbrydoliaeth :
— a. cynhyrfedlg, cyffroedig ; bywiog,
hawntus.
Instinctive, un-stingc'-tnf, a. greddfol,
anianol.
Institute, un'-sti-tiwt, v. a. gosod, sef-
ydlu; deddfu, rheithio, ordeinio, ap-
pwyntio ; egwyddori, dysgu ; gwneuth-
ur ; sylfaenu, selio ; dechreu, cych-
•wya:—s. deddf, cynraith, rhaith;
gosodiad, deddfawd ; defod ; egwydd-
OT, arwireb, Uyfr egwyddorion ; sef-
ydUad; cymdeithas.
Institution, un-sti-tii</-shyn, s. sefydl-
iad, gosodiad, trefniad ; addysgiad,
hjrfforddiad, dysgeidiaeth ; deddfiad,
rheithiad ; deddf ; cymmeradwyad.
Instop, un-stop', v. a. attal ; cau ; sicr-
hau. [0dig.
Instratified, un-straf -i-flfeid, a. yiJiaen-
Instruct, un-stryct', v. a. addysgu, hy-
fforddi, egwyddori, athrawiaethu ;
trawiadu; cyfarwyddo, hysbysu, gor-
chymmyn.
Instruction, un-stryc'-shyn, s. addysg,
dysgeidiaeth, athrawiaeth ; hyfiordd-
iad, egwyddoriad; gorchymmyn.
Instructive, un-stryc'-tuf, a. addysgiad-
ol, atlirawus, hydraw.
Instructor, un-stryc'-tyr, s. addysgwr,
dysgawdwr, athraw ; cyf arwyddwr,
trawiadur.
Instructress, un-stryc'-tres, s. dysgodr-
es, athrawes, dysgawdures.
Instrument, un'-strw-ment, s. ofTeryn,
peiriant, ermig, teclyn, tacl, ceryn,
arf , diler, celfyn ; dodrefnyn ; gweith-
red, ysgrifen, Uythyx.
Instrumental, un-strw-men'-tyl, a. offer-
ynol, peiriannol, ermigol; defnydd-
iol; gwasanaethgar, buddiol.
Insubjection, un-syb-jec'-shyn, s. an-
narostjmgiad.
Insubordination, un-syb-or-di-ne'-shyn,
s. afreolaeth, terfysg; anymostyng-
iad. [sylweddol.
Insubstantial, un-syb-stan'-shyl, a. an-
Insufferable, un-sylT-yr-ybl, a. anodd-
efadwy, annioddefol ; atgas.
InsuflBciency, un-sy-flBsh'-en-si, s. an-
nigonoldeb ; anallu ; diffyg.
Insufficient, un-sy-ffish'-ent, a. annig-
onol ; anaUuog ; anghyfraid, anghyf-
addas. [yswr.
Insular, un'-siw-lyr, a. ynysol : — s. yn-
Insulate, un'-siw-let, v. a. neiUduo,
gwahanddodi, unigo, manadu ; ynysu :
— a. ar ei ben ei hun ; neillduedig,
unigedig.
Insulator, un'-siw-le-tyr, s. monadur;
anarweinydd ; annhrydar.
Insult, un'-sylt', s. sarh^d, dirmyg, tra-
ha, dirdra, ^rgywedd, cawdd, codd-
iant, sar ; rhyfyg ; rhuthr, ymgyrch.
Insult, un'-sylt, v. sarhau, ammharchu,
dirmygu, tremygu, dif ri'o ; diystyru ;
gwawdio, gwatwar : ymruthro ar.
Insuperability, un-siw pyr-a-bul'-i-ti, s.
anorfodedd, anorchfygolrwydd.
Insuperable, un-siw'-pyr-ybl, a. anorfod,
anorchfygol, anoresgynol; anesgorol.
Insupportable, un-syp-por'-tybl, a. an-
oddefol, annioddefol, anoddefadwy ;
gorthrwm.
Insuppressible, un-syp-pres'-su-bl, a.
anattaladwy, afluddiadwy; anghudd-
iadwy.
Insurance, un-shwZ-ryns, s. diogeliad,
digoUediad, yswiriant ; yswirdal, Uog
digoUedu.
Insure, un-shw'-yr, v. diogelu, digoUedu,
yswirio, gwarantu.
Insurgent, un-syr'-jent, o. terfysgol,
terfysglyd,gwrthryfelgar :—s. terfysg-
wr, gwrthryf elwr ; ymgodwr, gwrth-
odwr.
Insurmountable, un-syr-mown'-tybl, a.
anorfod, anorchfygadwy, annlirech-
adwy.
Insurrection, un-syr-rec'-shyn, s. terfysg,
gwrthryfel, cyffi-o, gwrthiyn, trawen-
iad.
8, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yt; $, fel t»h ; j, John ; ah, fel a yn eisieu ; >, seU
2 S
INTE
431
INTE
Insusceptible, un-sys-sep'-tu-bl, a. an-
nerbyniadwy ; aneffeithiol, anysgogol.
Intangible, un-tan'-ji-bl, a. annheimlad-
wy, anhydeiml, anghyffyrddadwy.
Intastable, un-t«'-stybl, a. anchwaeth-
wy, anflasadwy, ammhrofadwy.
Integer, un'-ti-jyr, «. cyfanrif, sym; y
cyfan : — pi. cyfanion, symion, cyfan-
nfau.
Integral, un'-ti-gral, a. cyfan, cyfa,
cyfoU, didwn, symiol ; cyflawn, llwyr,
perffaith : — s. y cyfan, y cyfoU, cyfan-
beth, cydol.
Integrate, un'-ti-grct, v. a. cyfjuiu; ad-
feru, adnewyddu ; perflfeithio.
Integrity, vin-teg'-ri-ti, s. C3rfander ;
uniondeb, cywirdeb, gonestrwydd,
purdeb, cleuder, addwynder, cyfiawn-
der, symledd.
Integument, un-teg'-iw-ment, s. gwisg,
gorchudd, tudded, twyg, croenen, pU-
ionen.
Intellect, un'-tel-ect, «. deall, deallt,
deaJltwriaeth, dyall, dallt, synwyr;
llafanad, menwyd, menw, elf^d.
Intellection, un-tel-lec'-shyn, a. dealliad,
dyaUtiad, Uaf aniad, menwad ; gwyb-
odaeth.
Intellective, un-td-lec'-tqf, a. deallol,
deallus; llafanol, memyydus; gwyb-
yddol.
Intellectual, un-tel-lec'-^iw-yl, a. deall-
ol, dyallus, dealltol ; synwyrol, medd-
yliol :— s. deall, synwyr.
Intelligence, un-tel'-i-jens, s. deall,
deaUtwriaeth ; menwyd; gwybodaeth ;
pwyll ; hysbysrwydd, copinod, hanes,
addysg; cystlynedd; elaeth, bod
deallog, el, ener, elen, elfod, angel,
ysbrydiad, gwybedydd.
Intelligencer, uii-tel'-i-jen-syr, s. new-
yddwr, hanesydd, hysbyswr, copinod-
ydd ; newyddiadur ; ysbiwr.
Intelligent, un-tel'-i-jent, a. deallus,
deaUtwrus, synwyrol, gwybodus,
cywraint.
Intelligible, un-tel'-i-ji-bl, a. dealladwy,
hyddallt, hyddeaU ; eglur.
Intemperament, un-tem-pyr-y-ment, s.
anghymmer, annhymmyr, anardym-
mer.
Intemperance, ■ un-tem'-pyr-yns, s.
anghymmedroldeb ; ansobrwydd ;
annhymmer.
Intemperate, un-tem'-pyr-et, a. anghym-
medrol, anghymmesur ; annhymmer-
us ; meddw, glwth ; nwydwyllt ; an-
nhirion ; garw.
Intemperature, un-tem'-pyr-e-^r, ■%
annhymerusrwydd ; annhymmer f
anghymedroldeb ; dryganiaeth.
Intenable, un-ten'-ybl, a. annifiynadwy,
annaliadwy.
Intend, un-tend', v. a.bwriadu, amcanu,
arfaethu ; arofyn ; meddwl ; arfedd,
gorfyddu ; ewyllysio ; estyn ; golygu,
angerddu, grymuso ; Uedhyntio.
Intendency, un-ten' -den-si, «. arolyg-
iaeth, golygiad, goruchwyliaeth, tjJ-
aeth.
Intendant, un-tend'-dynt, a. arolygwr,
golygydd, goruchwyliwr.
Intendment, un-tend' -ment, s. bwriad,
amcan, arfedydd, cyngyd; meddwl,
ystyr, tuedd, gofeg, pwyU.
Intense, un-tens', a. angerddol, terwyn,
tanbaid ; dwys, mawr, tost ; tyn,
graid, awchus, gwrdd, egniol; eitbaf;
tra-, dir-.
Intensity, un-ten'-si-ti, s. angerddoldeb,
terwynder ; diifewredd ; athostedd ;
hawnid; aingc; tynder; yngder.
Intensive, un-ten'-suf, a. tynadwy,
estynadwy ; tynhaol ; cryfhaol ; dyfal,
ystig, dwys.
Intent, un-tent', a. dyfal, diwyd, astud,
prysur, llwyrfrydig :— s. bwriad, am-
can, bryd, arfaeth, arofyn, lletynt;
tuedd, gogwydd, ystyr, arwyddocftd.
Intention, un-ten'-shyn, s. bwriad,
meddwl, bryd, dyben, arfaeth, cyng-
yd, goddeu; tuedd, gofeg; amcaniad;
difrifoldeb; dwysder; ystyr.
Intentional, un-ten'-shyn-yl, a. bwriad-
ol, amcanol, arfaethol; amcanedig;
cyngydus.
Intentive, un-ten' -tuf, a. dyfal, astad,
gofalus, dichlyn ; prydlawn ; dwys.
Intentness, un-tent'-nes, s. dyfalwch,
astudrwydd, eorthedd, brydlonedd.
Int*, un'-tyr, prf. rhwng, rhyng-, cyf-
rwng; ym mysg, plith; cyd-, cy-,
cym.
Inter, un-tyr', v. a. claddu, daiaru.
Intercede, un-tyr-std', v. n. cyfryngu;
eiriol, erfyn; rhyngu; jrmyryd; eir-
iach.
Intercedent, un-tyr-si*-dent, a. cyfryng-
edigol, rhyngol; eiriolus, erfyniol.
Intercept, \m-tyr-sepf , v. a. rhagflaenu,
rhwystro, lluddio, attal, diebrydu.
Interception, un-tyr-sep'-shyn, s. rhag-
od, rhagddaliad, rhagflaeniad, attaliad.
Intercession, un-tyr-sesh'-yn, s. cyfryng-
iad, cyfryngdod, eiriolaeth, ymbil,
deisyfiad.
B, fel a yn tad; 8,^mi e, hen; e, pen; i,llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
INTE
435
INTE
Intercessor, un-tyr-ses'-yr, s. cyfryng-
wr; eiriolwr; canolydd.
Interchain, Tin-tyT-9en', v. a. cydgad-
wyno.
Interchange, un-tyr-9enj', v. a. cyfnew-
id, cyd^rfnewid.
Interchange, un'-tyr-^enj, s. cyfnewid,
ymnewid, cylchgyf newid ; cyfnewid-
iad.
Interchangeable, un-tyr-^en'-jybl, a.
cydgyfnewidiol, cylchgyfnewidiol.
Intercommunicate, un-tyr-com-miw'-ni-
oct, V. n. ymgyfeillachu, cydgymdeith-
asu, ym^franogi, cydgymmuno.
Intercommunity, un-tyr-cym-miw'-ni-ti,
s. cydgyfundod, cydgymmundeb ;
cydgyfranogiad ; cydfeddiant.
Intercourse, un'-tyr-cors, s. cyweithas,
ymgystlwn, trafodiaeth, ym^eillach,
cyfathrach, cymdeithas, cyfeillach,
cysmeriaeth, masnach, trafnidiaeth,
maeleriaeth, ymdrin ; rhyngrediad.
Interest, un'-tyr-est, s. budd, Ues, elw,
oed, cyfles, mael, buddred, lles4d;
llog; rhan, cyfran; hawl, braint;
awdnrdod, cj^mmeriad ; dylanwad ;
dyddordeb, ymdawr.
Interesting, un-tyr-es'-ting, a. dyddorol,
dyddorus, dorus ; pwysfawr ; ennill-
gar; boddhaol; buddiol.
Interfere, un-tyr-ffi'yr, v. n. cyfryngu;
ymyryd, ymhel ; gwrthdaro ; gwrth-
wynebu; anghytuno, croesi; ymwthio.
Interference, un-tyr-ffi'-rens, 5. ymyr-
aeth, ymheliad ; cyfryngiad ; anghyt-
tmdeb.
Interfused, ttn-t3rr-flBrozd', a. rhyng-
doddedig, rhyngdywalltog, rhyng-
daenedig.
Interim, un'-tyr-um, s. cyfamser, cyf-
rwng.
Interior, un-ti'-ri-yr, a. mewnol, oddi
mewn, tuf ewnol ; ynnhirog ; cartref -
ol :— «. tu mewn ; canoldir, perf edd-
wlad, canolbarth.
Interjacent, un-tyr-je'-sent, a. rhyngor-
weddol ; cyfryngol, rhyngol.
Interject, un-tyr-ject', v. taflodi, rhyng-
daflu; cyfryngu, rhyngu.
Interjection, un-tyr-jec'-shyn, «. taflod-
iad, rhyngdafliad, cyfryngdafl, cyf-
ryngiad ; ebychiad, ebychair, cyfryng-
air ; tafledigaeth.
Interjoin, un-tyr-join', v. a. cydgyssyU-
tu, qpsylltu ; cydymbriodi ; cydym-
gloi.
Interjunction, un-tyr-jyngc'-shyn, s.
cydgyssyUtiad, cyfymigload.
Interknit, un-tyr-nut', v. a, cydwau,
cydglymu, cydgyssylltu.
Interlace, im-tyr-les, v. a. cydgym-
mysgu, cymMitho ; cyfrestru, cyd-
blethu, cymhlethu, cydweu ; rhyng-*-'
sideru ; rhwyllo, cyfryngu.
Interleave, un-tyr-Kf, v. a. rh3alg-
ddalenu.
Interline, un-tyr-lein', v. a. rhynglin-
ellu, rhyngysgrifo, ysgrifenu rhwng
y UiiieUau.
Interlinear, un-tyr-lun'-i-yr, a. rhyng-
linellog: — s. llyfr rhyngUnellog,
rhyngUnell-lyfr.
Interlineation, un-tyr-lun-i-e'-shyn, s.
rhynglineUiad, rhyngysgrifiad.
Interlink, un-tyr-lingc, v. a. cydgad-
wyno, cydrwyo, cyd-ddalenu, cyd-
fachu ; cyssyUtu.
Interlocution, un-tyr-lo-ciw'-shyn, s.
ymddyddan, cydymddyddan, cym-
ddyddan, cydsiarad, ymgom, cynnadl-
edd, cyfymbwyU, chwedleuaeth, cy-
lafaredd, parliant, bam gychwedl,
rhagbenderfjmiad.
Interlocutory, un-tyr-loc'-iw-tyr-i, a.
cydjrmddyddanol, arddysmegol, cy-
lafareddus, ymatebol ; cy&yngol ;
rhagderfynol.
Interlope, un-tyr-l6p', v. n. rhyngym-
yryd ; rhagbiynu, rhagachub ; rhag-
afaelu ; rhagachub marchnad ; rhed-
f asnachu, rhedfaeliera, treisf asnachu ;
gormesu, hyruthro, ymyru.
Interlude, un'-tyr-Uwd, s. chware C3?f-
rwng, rhyngchwareu, rhyngware ; ys-
maldodeg, ysmalawd ; coegchware,
coegware ; hud a Uedrith.
Interlunar, un-tyr-liMZ-nyr, a. rhyng-
leuadol, rhyngloerol.
Intermarriage, un-tyr-mar'-rij, s. cyd-
briodas, cydymbriodas.
Intermeddle, un-tyr-med'-dl, v. n. ym-
yryd, ymyraeth, ymhel; ymgym-
mysgu, trafodi.
Intermeddler, un-tyr-med'-lyr, s. ym-
yrwr, rhodreswr, prysurwas.
Intermedial, un-tyr-mi-di-yl, ) a. cyf-
Intermediate, un-tyr-mi'-di-et, ) ryng-
ol, cyfrjmgaidd, canolig, cyfryng-
edig.
Intermedium, un-tyr-mi'-di-ym, s. cyf-
rwng ; cyfwng, rhwng ; cyfryngydd.
Interment, un-tyr'-ment, s. claddiad,
claddedigaetb; daiariad.
Interminable, un-tyr'-mA-nybl, a. an-
nherfynadwy, diderfyn, didran.
Intermingle, un-tyr-ming'-gl, v. cyd-
o,llo; u, dull; «c, swn; w.pwn; y,yr; f.feltshj j,John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
INTE
436
INTE
gymmysga, cydfysgu; plitho, bloflS;
ymgymmysgu.
Intermission, un-tyr-mish'-yn, s. dys-
baid, ysbeidiad, hamdden, seibiant,
tawl, gorphwysiad ; anarf eriad.
Intermissive, un-tyr-mus'-suf, a. dys-
beidiol.
Intermit, xm-tyr-mut', v. dysbeidio,
peidio ; oedi, gohirio ; rhwystro, attal.
Intermittent, un-tyr-mut'-tent, a. dys-
beidiol, ysbeidiol: — s. cryd dysbeid-
iol, cryd a mwyth.
Intermix, un-tyr-mics', v. cydgym-
mysgu ; cymmysgu; plitho, blofiB ;
ymgymmysgu.
Intermixture, un-tyT-mics'-9yT, s. cym-
mysgedd, cydfysgedd, mysgedd, cym-
mysgiad, plethiant, bloffiad ; amiyw-
Intermural, un-tyr-miw'-ryl, a. rhyng-
furiol.
Internal, un-tyr'-nyl, a. mewnol, tu-
f ewnol, oddi mewn ; cartref ol ; canol-
barthol, gwir.
International, un-tyr-nash'-yn-yl, a.
rhwng cenedloedd ; rhyngwladwr-
iaethol.
Internuncio, un-tyr-nyn'-shi-o, s. rhyng-
negesydd ; cenad rhwng pleidiau ;
cenad gyfrwng ; rhyng-genadydd.
Interpellation, un-tyr-pel-le'-shyn, s.
gw^s, dyfyn, llythyr dyfyn, gwysiad,
galwad; rhwystr, attal; eiriolaeth,
ymbil.
Interplead, un-tyr-plid', v. n. rhyng-
ddadleu, rhyngbleidio.
Interpolate, un-tyr'-po-lct, v. a. ffug-
ddodi, geuddodi, ffugleuwi, geufysgu;
llygru.
Interpolation, un-tyr-po-le'-shyn, s. fiPug-
ddodiad, geuchwanegiad, geuddawd;
Uygriad.
Interpose, un-tyr-p6z', v. cyfryngu ;
rhyngu, dygyfrangc ; rhyngosod,
rhyngddodi ; ymyryd ; gwahansangu ;
cynnyg ; ymwthio i mewn.
Interposition, un-tyr-p6-zish'-yn, s. cyf-
ryngiad, rhyngosodiad, dygyfrangc;
ymsaiig, gwahansang, cyfrwng.
Interpret, un-tyr'-pret, v. a. deongU,
dehoDgli, deongl, esbonio ; egluro ;
lladmeru ; cyfieithu ; dirnad.
Interpretation, un-tyr-pri-te'-shyn, s.
deongliad, dehongliad, esboniad,
egluriad; cyfieithiad; dirnadaeth.
Interpreter, un-tyr'-pri-tyr, s. deongl-
WT, Uadmerydd; cyfieithwr; esbon-
iwr; golwst.
Interregnum, un-tyr-reg'-nym, ) «. .
Interreign, un-tyr-ren', ) rhyng-
deyrnasiad, rhyngdeyrnedd ; cyfrwng
dau deyrn.
Interrogate, un-tyr'-ro-get, v. holijgofyn,
ymholi k ; posio.
Interrogation, un-tyr-ro-ge'-shyn, s. hol-
iad, holedigaeth, hawl, gofyniad ;
hoUaith ; holnod, gofynod, gofyneb
Interrogative, un-tyr-rog'-y-tuf, a. hol-
iadol, ymofynol :— «. holiedydd, hol-
iadair, holiadeb ; rhagenw hoUadoL
Interrogatory, un-tyr-rog'-y-tyr-i, 't.
hoUad, arholiad, gofyniad : — a. hol-
iadol, gofyniadol.
Interrupt, un-tyr-rupt', v. a. rhwystro,
lluddias, llestair, attal, rhanu, anghyf-
uno ; symmythu ; aflonydd ; traws-
attal ; godori :— a. toredig, godoredig,
rhwystredig.
Interruption, -tin-tyT-ryp'-shyn, s.
rhwystr, lluddias, llestair, attaliad,
rhwystredigaeth, godoriad ; tor, go-
dor, breg, attal; symmythiad; paid,
dysbeidmd ; cyfryngiad; afionyddiad,
toriad ; bwlch, adwy, hollt.
Interscribe, un-tyr-screib', v. a. rhjmg-
ysgrifenu; rhyngUneUu. ^
Intersect, un-syr-sect', v. cynghroesi,
cydymgroesi, cydymdori, cydym-
drychu.
Intersection, un-tjrr-sec'-shyn, «. cy-
nghroesiad, cyd3rmdrychiad, croes-
doriad; canoldor; cyfwng ; cynghroes-
bwngc. [osod.
Intersert, un-tyr-syrt', v. a. rhyng-
Interspace, un'-tyr-spes, s. rhyngofod,
rhyngystod, rhyngysbaid, cyfrwng.
Intersperse, un-tyr-spyrs', v. a. rhyng-
wasgaru; cyngwasgaru ; gwasgar yma
ac acw ; britho.
Interstice, un-tyr'-stus, s, cyfwng, cyf-
rwng; rhil, rhwyll.
Intertwine, un-tyr-twein', v. a. cyfrod-
eddu, cydblethu, cordeddu, cadffilio.
Interval, un'-tyr-fyl, s. cyfwng, cyf-
rwng, ennyd, encyd, ystod, ysbaid ;
hamdden, gorsaf , saib ; talm, gwagle ;
rhwng; gorphwysfa (mewn cerdd).
Intervene, un-tyr-ftn', v. n. cyfryngu;
rhyngu; damweinio, dywanu; gwa-
hanu; ymyryd.
Intervenient, un-tyr-fi'-ni-ent, a. cyf-
ryngol; dygwyddol; cyfamserol.
Intervention, un-tyr-fen'-shyn, s. cyf-
ryngiad, rhyngiad; rhyngddyf odiad ;
ymyraeth ; cyfwng.
«, fel a yn tad ; a, cam ; t, hen ; e, pen ; », Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon ;
INTO
437
INTR
Interview, un'-tyr-fiw, s. ymgyfarfod,
cyfrwch, ymwel ; cynnadl, ymddyddan.
Interweave, un-tyr-wif , v. a. cydweu,
cyfrestru, cymhlethu ; cymmysgu,
cydosod.
Intestacy, un-tes'-ty-si, s. anghymmyn,
anghymmyniaeth, diewyllysiaeth.
Intestate, un-tes'-tet, a. diewyllys, di-
gymmyn, heb eiwyllys, heb lythyr
cymmyn :—s. anghymmynydd, dyn
diewyllys.
Intestinal, un-tes'-tu-nyl, a. perfeddol.
Intestine, un-tes'-tun, a. mewnol, dir-
gel; cartrefol; gwladol :— s. coluddyn,
perfeddyn, paneg, monochen.
Intbrone, un-tliron', v. a. gorseddu;
penseddu, gorfeingcio ; uchafu.
Intimacy, un'-tu-my-si, s. cyfeUlgarwch,
cydnabyddiaeth ; cudeb; carwriaeth.
Intimate, un'-tu-met, a. cyfeillaidd, ad-
nabyddus ; cyfrinachol ; cyfnesaf ;
mewnol ; anwyl ; agos :— «. cyf aill,
anwylyn, cymdeithaswr, cydnabod : —
V. a. awgrymu, arwyddo, yngan, yn-
genyd, gofynegi, crybwyll.
Intimation, un-tu-me'-shyn, s. awgrym,
amnaid, lledhysbysiad, ynganiad, lled-
gxgoel, arWyddiad.
Intimidate, un-tum'-i-det, v. to. braw-
ychu, dychrynu, arswydo, ofni, tarfu.
Intimidation, un-tum-i-dc'-shyn, «.
brawychiad, hylldrawiad, aryneigiad,
darswydiad, orn; bygylia«th, dyeh-
ryndod.
Intituled, un'-tu-tiwld, a. a elwir, a enw-
ir ; o'r enw, dan yr enw.
Into, im'-tw, prp. i, i mewn i, idd, i
mewn ; yn, mewn.
Intolerable, un-tol'-yr-ybl, a. anoddef-
adwy, annioddef ol ; anrheithoddef ;
anguriol, engjrr, enddrwg.
Intolerance, un-tol'-yr-ans, s. anoddef-
garwch, annioddefgarwch, anghyd-
ddygiad.
Intolerant, un-tol'-yr-ant, a. anoddef-
gar, annioddefgar, anoddefus : — s.
anghydoddefwr.
Intomb, un-tttW, v. a. claddu, beddu.
Intonation, im-to-ne'-shyn, s. seiniad,
seiniadaeth, cydganiad ; taraniad.
Intone, un-ton', v. n. cyttoni, hirseinio.
Intort, iin-tort', v. a. nyddu, torchi,
troi, ffillio, dyrwyn, ystresu, cordeddu.
Intoxicate, un-too -si-cet, v. a. meddwi,
brwysgo.
Intoxication, un-toc-si-ce'-shyn, s.
meddwdod, brwysgedd, abrwysgiad,
lledfrydedd.
Intra, un'-tra, prf. o f ewn, oddi mewn ;
yn, mewn.
Intractable, un-trac'-tybl, a. anhydrin,
anhywaith, anhydyn, afreolus ; an-
hyddysg.
Intranquillity, un-tran-cwul'-i-ti, ». af-
lonyddwch, anesmwythder ; cyflfro.
Intransient, un-tran'-shent, a. anniflan-
ol, parhaol.
Intransitive, un-tran'-su-tuf, a. annhrof-
iadol, anerchwynedig, anweithredol,
didrosiad.
Intransitive verb, tm.-tran'-su-tuf fyrb,
s. perwyddiad rhydd, berf annhrof-
iadol, peryfiad annhrofianol; perwydd-
iad canolig, berf ddiwrthddrych.
Intransmissible, un-trans-mus'-su-bl, o.
annbrosglwyddadwy,
Intransmutable, un-trans-miio'-tybl, a.
annewidiadwy= Untransmiitable.
Intrench, un-trensh', un-tren?", v. a.
amgloddio ; gwarchgloddio ; gormesa,
gormeiLio.
Intrenchment, un-trensh' -ment, s. am-
glawdd, amddifiyn, bwrch ; dJarglodd-
ion ; amgaer, diogelfa, bardel ; gor-
mesiad.
Intrepid, un-trep'-ud, a. diofn, diar-
swyd, gwrol, h3rf, dewr, pybjrr.
Intrepidity, un-tri-pud'-i-ti, s. anofnog-
rwydd, eonder, glewder, gwroldeb.
Intricacy, un'-tri-cy-si, s. dyryswch, as-
trusi, nidredd, methledd, cymhleth-
rwydd, penbleth.
Intricate, un'-tri-cet, a. dyrys, astros,
afrwydd, rhwystrus, cynghafog, nidr-
og, cjrmhleth, hyf agl ; anhawdd, caled :
— V. a. dyrysu, nidro ; tywyllu.
Intrigue, un-trig', s. cuddamcan, cudd-
neges, dichellwaith, cyfrinwaith, cel-
fasnach, celfwriad, cuddymgystlwn ;
nwyfneges ; cyttwng, ystryw ; cyn-
Uwyn i—v. TO. cuddnegesa, cuddyui-
drin, celfwriadu; cyfrinachu; txs^
flfeithio ; cydfradu.
Intrinsic, un-trun'-sic, a. tufewnol,
mewnol, oddi mewn ; hanfodol, pri-
odol, anianol, cynnwynoi, cynhenid ;
gwirioneddol.
Intro, un'-tro, prf. i mewn, tu mewn ;
yn, i.
Introduce, un-tro-diws', v. a. dwyn i
mewn ; rhagarwain, cyfarwain, try-
ddwyn ; cynnyrchu, peri ; dechreu ;
dwyn ger bron ; cydnabyddu ; dwyn ;
cyflwyno.
Introduction, un-trii-dyc'-shyn, s. rhag-
arweiniad, arweiniad i mewn, tywys-
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn ; y, yr; f, fel Uh ; J, John; sh, fel a yn eiiieu; z, zel.
INVA
438
INVE
ia4 i mewn; arweiniad; rhaglith,
rhagymadrodd, rhagdraeth, thag-
dreithawd, rhagaraeth.
Introductory, un-tro-dyc'-tyr-i, a. rhag-
arweiniol, arweiniol, rhagymadroddol,
rhaglwybrol ; cychwynol : — «. rhagar-
weinydd, cyf arweiniwr ; cyflwyiiwr ;
flforddoliad.
Intromission, un-tro-mish'-yn, s. anfon-
iad 1 mewn ; derbyniad, caniatd.d ;
ymyraeth.
Introspection, un-tro-spec'-shyn, s.
edrychiad 1 mewn.
Introvenient, un-tro-fi'-ni-ent, a. yn
dyf od i mewn ; ya dyf od rhwng ; try-
ddedol.
Introvert, un-tro-fyrf , v. a. troi i mewn,
mewndxoi.
Intrude, un-trwd', v. ymwthio ; rhuthro
i mewn ; gormesu, gwasgu, gwthio ;
ymyryd ; camoresgyn, treisruthro.
Intrusion, un-trw'-zhyn, s. ymwthiad i
mewn ; trawsymwthiad, gormeiliad,
gormes ; camoresgyniad ; treisfedd-
iant; ymyraeth.
Intrusive, un-tric'-suf, a. ymwthiol, gor-
mesol ; treisruthrol ; trawsfeddiannol;
ymyrgar.
Intrust, un-tryst', v. a. ymddiried.
Intuition, un-tiw-ish'-yn, s. athrylith,
cyngreddf ; brydwel, darwel ; gwy-
byddiaeth, ymwybodaeth, crybwyil-
iad, golygiad.
Intuitive, un-tiw'-i-tuf, a. cyngreddfol,
arddif ryd, golygiadol, ymwybodol ;
egwyddorol, amgyffredol, axgynnwys-
ol.
Intwine, un-twein', v. a. cyfrodeddu,
cordeddu ; amnyddu, flSllio ; cy-
mhlethu.
Inumbrate, un-ym'-brct, v. a. cysgodi,
huddo, godywyllu.
Inunction, un-yngc'-shyn, s. eneiniad.
Inundation, un-yn-de'-shyn, s. llif, gor-
Uif, dylii, Uifeiriant; gorlenwad;
boddiad.
Inurbanity, un-yr-ban'-i-ti, a. anfoes-
garwch, anfoneddigrwydd, anghyf-
leusdod, anfynogaeth, ansyberwyd,
annhiriondeb.
Inure, un-iz</yr, v. arfer, cynnefino;
ymarfer; cymmeryd Ue, dygwydd.
Inutility, un-iw-tul'-i-ti, s. annefnydd-
ioldeb, anfuddioldeb, afles.
Inutterable,un-yt'-tyr-ybl,a.annhraetli-
adwy, anhydraith.
Invade, un-fed', v. a. rhuthro ar, ymos-
od ar, cyrchu ; cadrwysgo i ; goresgyn.
treisgyrchu i, treisfeddiannu ; tros-
eddu ; syrthio ar ; dyfod i, ymdaenu
ar hyd.
Invalescence, un-fal-es'-sens, s. cryf der,
grym, gwr^g; iechyd.
Invaletudinary, un-f al-i-tiw'-du-nyr-i, a.
afiach, clefyca, ammhwyntus.
Invalid, un-fy-Kd', a. gwan, Uesg, metb-
edig, dirym ; seithug, anolo, gwag ; i
analluog : — s. claf, brydd ; methfilwr.
Invalidate, un-fal'-i-det, v. a. dirymu,
diddymu, gwanhau ; dymchwelyd.
Invalidity, uii-fy-lud'-i-ti, s. gwendid,
egwander, seithugrwydd.
Invaluable, un-fal'-iw-ybl, a. anmhris-
iadwy, anhybris, anhywerth ; tra
gwerthfawr.
Invariable, un-fe'-ri-ybl, a. digyfnewid,
angliyfnewidiol ; gwastad, dianwadal.
Invasion, un-fe'-zhjrn, s. cyxch, rhuthr,
ymosodiad, ymred ; goresgyniad,
rhuthrgyrch, cadrwysg, cadgyrch,
rhyfelgyrch ; gormes, goreilid.
Invasive, un-fe'-suf , a. ymgyrchol, treis-
ruthrol, ymosodol, goresgynol.
Invective, un-fec'-tuf, s. duchan, gogan,
• enUib ; sen, ymserth ; cablair ; sar-
hkA; testyn :— a. duchanus, gogan-
Uyd, senllyd ; sarhaus ; cableddus ;
difriol.
Inveigh, un-fe*, v. n. goganu, duchauu.
Inveigle, un-fi'-gl, v. a. Uithio, denu,
hudo, twyllo, Uathludo, maglu.
Inveiled, un-feld', a. gorchuddiedig.
Invent, \m-vent', v. a. dyfeisio, dychym-
mygu, Uyfelu, Uunio, ffurio, dyfalu,
tref nu, gwneuthur ; ffugio ; cael ; ys-
trywio.
Invention, un-fen'-shyn, s. dyfais, dy-
chymmyg ; dyf eisiad, Uyfeliad, meis-
iad ; crebwyll, athrylith, asbri ; dar-
felyddiad ; fPugiant ; caffaeUad.
Inventive, un-£en'-tuf, a. dyfeisgar ;
celfyddgaU ; crebwyllus, amcanus ;
dicheUgar.
Inventor, un-fen'-tyr, s. dyfeisiwr, dy-
chymmygydd, lljrfelwr ; crebwyUydd ;
dflrfelyddwr ; awdwr, gwneuthurwr,
lluniwr, cyrfinydd.
Inventory, un'-fen-tyr-i, s. nwyddres,
Uechres dodrefn ; cofrestr, cofres ;
rhestr o enwau da a dodrefn : — v. a.
nwyddresu, cofrestru, llechresu.
Inverse, un'-fyrs, a. gwrthdriiedig, yva.-
droedig ; trawsddodol ; anghyf eiriol.
Inversion, im-fyr'-shyn, s. gwrthdroad,
dro, gwrthddull, trawsddodiad, traws-
symmud.
a, fel a yn tad ; a, cam; e, hen ; e, pen; t, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei »ain yn hwy; o, Hon;
INVI
439
IRAS
Invert, \in-fyrt', v. a. gwithdroi; troi
yn y gwrthwyneb ; traws-symmud,
trawsddodi, gwrthddullio ; arallu.
Invertebrate, un-fyi-'-ti-bret, s. annhum-
onog ; creadur heb asgwm cefn : — a.
annhumonaidd, annhumonog.
Invertent, un-fyr'-tent, a. gwrthgyfiyr.
Invest, un-fest', v. a. gwisgo, amwisgo,
dilladu, trwsio, hatru ; rhoi ain ;
urddo ; rhoddi, gosod ; amgylchu, ar-
gau, gwarchau ; estyn, goresgyn ;
addiimo.
Investigate, un-fes'-ti-get, v. a. olrhain,
chwilio allan ; holi, dadenhuddo, posio.
Investigation, un-fes-ti-gc'-shyn, s. ol-
lieiniad, ymchwil, dyholiad, posiad.
Investiture, un-fes'-ti-9yT, s. rhoddiad,
goresgyn ; estyn ; gosodiad mewn
swydd.
Investment, un-fest'-ment, s. gwisgiad;
dillad ; rhoddiad, meddiant ; urddiad,
urddwisgiad ; gwarchaead ; buddosod-
iad, ariansawd.
Inveteracy, un-fet'-yr-y-si, s. hirbarhad,
bender ; greddf oldeb peth ; hen arf er ;
casineb, cildynrwydd, gwrthnaws ;
dirgasedd.
Inveterate, un-fet'-yr-et, a. hen ; greddf-
ol, gwreiddiedig ; dwfn, dwys ; cyn-
dyn, ystyfnig, henlidiog ; angerddol :
— V. a. greddfu ; gwreiddio.
Invidious, un-fud'-i-yz, a. cenfigenus,
cynghorfynus ; cas ; maleisus.
Invidiousneas, un-fud'-i-yz-nes, s, cen-
figenusrwydd; cenfigen.
Invigorate, un-fug'-o-ret, v. a. cryfhau,
cadarnhau, grymuso, bywiogi,nerocau,
arialu, eidiogi ; fifrwytho ; cefnogi.
Invigoration, un-fug-o-re'-shyn, s. cryf-
h&d, grymusiad, gwxygiad.
Invincible, un-fun'-su-bl, a. anorfod, an-
orchfygol, anoresgynol.
Inviolate, un-fei'-6-let, a. anhalogedig;
dihalog, anUygredig, dUwgr, purlan,
annhoredig ; cdasgen, diadwyth.
Invisibility, un-fuz-i-bul'-i-ti, s. anhy-
weledd ; anweledigrwydd.
Invisible, un-fuz'-i-bl, a. anweladwy ;
anghanfyddadwy, anseladwy; anwel-
edig.
Invitation, un-fu-te'-shyn,s.gwahoddiad,
gwahawdd ; galwad, gw^s ; dymuniad,
cais; deniad.
Invitatory, un-fei'-ty-tyr-i, a. gwahodd-
edigol: — s. gwahoddeg, gwahoddegan.
Invite, un-feit', v. gwahodd; galw,
gwysio; denu, llithio; annog, cym-
hell.
Invocate, un'-fo'-cct, v. a. gweddio, gor-
alw, galw ar ; yinbU ar ; gorchymmyn.
Invocation, un-fo-ce'-shyn, s. goralwant,
ymoralwad, galwad ; gweddi, ymbil,
deisyfiad, erfyniad, ymgyfarch.
Invoice, un'-fois, s. nwyddres, nwydd-
lechres, cofres amrywion, llechres
nwyddau ; Uwythres, cofrestr llwyth
llong; rhegres, blaenrestr; rhestr;
dyleb :—v. nwyddresu.
Invoke, un-foc', v. a. galw ar^Invo-
cate.
Involuntary, un-fol'-yn-tyr-i, a. anewyll-
ysgar, anwirfoddol, anfoddus, anne-
wis ; dir, rhaid, angenrheidiol.
Involute, un'-fo-Uwt, s. damblyccrom,
pantUnell: — a. damblygedig, plyged-
ig; cymhlyg, cymhleth.
Involution, un-f6-liz(/-shyn, s. damblyg-
iad, cjTnhlygiad, cymhleth; dyrys-
wch; cyfodiad; ymluosiad.
Involve, un-folf, v. a. amblygu, cy-
mlilethu ; amlenu, gorchuddio ; dy-
rysu, nidro, methlu, cymmysgu ; cyn-
nwys ; cyssylltu ; cyfodi ; Uuosogi.
Invulnerable, un-fyl'-nyr-ybl, a. anar-
cholladwy, anghlwyf adwy, anghyfriw.
Inward, un'-wyrd, a. mewnol, tufewnol,
0 fewn ; cartrefol; dirgel, cyfrinachol,
teuluaidd i—ad. o fewn, oddi mewn;
i mewn ; yn fewnol; yn y dirgel.
Inwards, uu'-wyrdz, s. pi. y rhanau
mewnol, coluddion, ymysgaroedd.
Inweave, un'-wtf, v. a. cydweu, cyd-
blethu, cymhlethu, cymmysgwau ;
dyrysu.
Inwrap, un-rap', v. a. amblygu, am-
lenu, amwisgo, enhuddo ; dyhuddo,
rhwystro.
Inwreathe, un-ridd', v. a, cymhlethu,
gwryddu, amdorchi, godrwyo ; rhwym-
blethu.
Inwrought,un-rot', a. aweithiwydmewn
ereill ; addurnedig k Uuniau.
Iodine, ei'-o-dun, s. Uyrgris, gwahalawd.
loduret, ei-od'-iw-ret, s. millured, gwa-
halid, Uyrgrisid.
Ionic, ei-on'-ic, a. lonig, lonaidd ; perth-
ynol i'r dull lonig o adeUadu.
Iota, ei-o'-ty, s. Iota=enw 'r llythyren
1 Roeg ; iod, iot ; mymryn, tipyn,
dim.
Ipse dixit, up'-si dic'-sut, «. haeriad
noeth ; haeriad dyn ei hun ; ei haer-
Ir, pr/.=/n. [iad ef ei hun.
Irascible, i-ras'-su-bl, a. hyddig, hy-
gawdd, hylid, drygnwydus, |^m ;
cyffroadwy; digofus.
6, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn elaieu; z, zel.
^
IRRE
440
IRRE
Ire, eiyr, s. dig, llid, digofaint, Mr, cas-
nar, gwg, soriant.
Ireful, ei'yr-flfwl, a. digllawn, llidiog,
gwythog, irllawn, ffiroDi.
Iris, ei'-rus, 5. enfys, enfysg, bwa jr
arch, bwa 'r Drindod, bwa 'r gwlaw ;
enfyswedd, enfysgliw, enfysgylch ;
Uugenfys; cammined.
Irish, ei'-rish, a. Gwyddelig, Gwyddel-
aeg, Gwerddonig :— s. Gwyddel (pi.
Gwyddelod, Gwyddyl); Gwyddelaeg.
Irishism, ei'-rish-uzm, s. Gwyddeliaeth,
Uafarwedd Wyddelig ; Gweddoniaeth.
Irishman, ei'-rish-myn, s. Gwyddel.
Irk, yrc, v. a. blino, poeni, dygnu.
Irksome, yrc'-sym, a. blin, dygn, gofid-
us, gorthrwm, traUodus, cas.
Iron, ei'-ym, ei'-ryn, s. haiam, harn,
mael:— a. haiamaidd, heiernin, hai-
amol ; haiarnliw ; cochddu ; caled,
gerwin ; cadarn ; trwm ; pwl '.—v. a.
haiamu ; caboH, gorUyfnu ; gefynu,
hualu, Uyffetheirio.
Iron-bound, ei'-ym-bownd, a. haiam-
rwym ; ysgsrryd, clogyrnog, creigiog.
Ironic, ei-ron'-ic, ) a. gwawdieithol.
Ironical, ei-ron'-i-cyl, J gwatwariaeth-
ol, gwawdus, gwatwarol, greffiol.
Ironing, ei'-ym-ing, s. harnlyfniad ; cab-
oliad, UyfnhM, gorllyfniad.
Ironist, ei'-ryn-ust, s. gwawdieithwr,
gwatwarydd, duchanwr.
Ironmonger, ei-yrn-myng'-gyT, s. hai-
amwr, haiamydd, haiam-werthwr,
/ masnachwr haiam.
/Ironstone, ei'-ym-ston, s. haiamfaen.
Ironwood, ei'-ym-wd, s. haiamwydd.
Irony, ei'-jTn-i, a. haiamaidd, heiernin,
harnol; caled.
Irony, ei'-yrn-i, s. gwawdiaith, gwat-
wariaith, gwatwareg, gwawd, gwawd-
eb.
Irradiate, ur-rc'-di-et, v. pelydru, dys-
gleirio, tywynu, Uewyrchu, rheiddio;
pleinio, paladu, ffloi; gleuo, gloywi,
ysblenyddu : — a. gloyw, dysglaer ;
addumwych.
Irradiation, ur-rc-di-c'-shyn, s. pelydr-
iad, Uewychiad, dysgleiriad, goleu-
awa ; dysgleirdeb, Uugeinder, llethrid.
Irrational, ur-rash'-yn-yl, a. afresymol,
direswm, diymsyniad, ammhwyllog,
ansynwyrol ; gwrthun.
Irreclaimable, ur-re-cle'-mybl, a. anni-
wygiadwy, anadferol ; anoddef adwy.
Irreconcilable, ur-rec-on-sei'-lybl, a.
anghymmodadwy ; anghymmodlisi,wn,
diymdangc.
Irrecordable, ur-ri-cor'-dybl, a. anghoff-
adwy, anghofnodadwy.
Irrecoverable, ur-ri-cj-f -yr-ybl, a. anad-
feradwy, diadfer ; cyfrgoll ; anesgor-
ol; anfeddyginiaethol, anweUadwy.
Irredeemable, ur-ri-di'-mybl, a. am-
mhrynadwy, anhybryn,anollyngadwy.
Irreducible, ur-ri-dli</-su-bl, a. anadfer-
adwy ; anennilladwy ; annarostyng-
adwy ; anghjrf newidiadwy.
Irreflective, ur-ri-fflec'-tuf, a. anad-
fyfyriol ; anadlewyrchol.
Irrefragable, ur-refiT-ry-gybl, a. anhy-
dor, annhoradwy; anwrthwynebadwy,
anwadwy, diymwad ; annadleuadwy.
Irrefutable, ur-ri-flSie'-tybl, a. annis-
brofadwy, anwrthbrof adwy ; anwad-
adwy, dllys.
Irregular, ur-reg'-iw-lyr, a. afreolaidd,
direol ; annhrefnus, aflywodraethus ;
dyrys ; anweddaidd ; anunion : — s.
milwr afreolaidd ; afreoliad.
Irregularity, ur-reg-iw-lar'-i-ti, s. af-
reolaeth, afreol, afreoleiddrwydd, an-
nhrefn, anllywodraeth ; gwyd, bai.
Irrelative, ur-rel'-y-tuf, a. ammherthyn-
asol, diberthynas, anneiryd, di-
gyssylltiad.
Irrelevant^ ur-rel'-i-fynt, a. ammherth-
ynol ; anghynnorthwyol ; anghyf-
addas. [adwy, anysgafnsidwy.
Irrelievable, ur-ri-li'-fybl, a. anesmwyth-
Irreligion, ur-ri-lij'-yn, s. anghrefydd;
annuwioldeb, anfadrwydd.
Irreligious, ur-ri-lij'-yz, a. anghrefydd-
ol, digrefydd ; anfucheddol ; annuw-
iol, anfad, drygionus.
Irremediable, ur-ri-mi'-di-ybl, a. diym-
wared, anfeddyginiaethol ; anaele.
Irremissible, ur-ri-mus'-su-bl, a. anfadd-
euadwy, anfaddeuol.
Irremovable, ur-ri-mi</-fybl, , a. ansym-
mudadwy, ansyfladwy.
Irreparable, ur-rep'-y-rybl, a. anniwyg-
iadwy, angh3rweiriadwy, anweUadwy,
annebryd; anesgorol; anadgyweir-
iol; anadferadwy.
Irreprehensible, ur-rep-ri-hen'-su-bl, a.
diargyhoedd, dif ai, digerydd ; addwjrn.
Irrepressible, ur-ri-pres'-su-bl, a. an-
attaladwy, diachor.
Irreproachable, ur-ri-pro'-9ybl, o. di-
warth, difefl, diwaradwydd; diargy-
hoedd, dif ai ; • cywir.
Irreprovable, ur-ri-prw'-fybl, a. angher-
yddadwy, diargyhoedd, difai, anhvg-
wl. [ol.
Irreptitious, ur-rep-tish'-yz, a. gormes-
a, fel a jn tad; a, cam ; «, hen ; e, pen; t, llid ; i, dim; 0, tor, ond ei sain yn htry; o, lion ;
IRRI
441
ITAL
Irresistibility, ur-ri-zus-tu-bul'-i-ti, s.
anwrthwynebolrwydd, anorfodedd.
Irresistible, ur-ri-zus'-tu-bl, a. anwrth-
wynebadwy, anwrthrjmadwy, diwrth-
ladd ; anorchfygol, anorfod, diludd.
IiTesoluble, ur-res'-6-liwbl, a. annhodd-
adwy, annattodol.
Irresolute, ur-res'-6-liwt, a. ammhen-
derfynol ; ansefydlog ; Uwfr, digalon.
Irresolution, ur-res-o-liw'-shyn, s. am-
mhenderfyniad ; anwadalwch ; anym-
road.
Irresolvable, ur-ri-sol'-fybl, a. anosran-
adwy, annattodadwy, ansoddadwy ;
anegluradwy ; annherfynadwy.
Irrespective, ur-ri-spec'-tuf, a. am-
mherthynol, anwabanredol; an-
nibynol.
Irresponsible,'ur-ri-spon'-su-bl,a.aiiateb-
ol, anatebadwy.
Irretraceable, ur-ri-tre'-sybl, a. anol-
rheinadwy.
Irretrievable, ur-ri-tr**-fybl, a. anadfer-
adwy, cyfrgoU; anhyweU; anadgy-
weiriadwy.
Irretumable, ur-ri-tyr'-nybl, a. annych-
weladwy.
Irrevealable, ur-ri-fi'-lybl, a. anadgudd-
iadwy.
Irreverence, ur^ref -yr-ens, s. ammharch,
anfri, anfoes, anghymmeriad, dian-
rhydedd, anurddas, anedmygedd.
Irreverent, ur-ref'-yr-ent, a. ammharch-
us, angheinmyg, dibarch.
Irreversible, ur-ri-fyr'-su-bl, a. anni-
ddymadwy ; annychweladwy, anwrth-
darawadwy ; diadlam ; anghyf newid-
iol.
Irrevocable, ur-ri-fo'-cybl, a. anwrth-
alwadwy ; anniddymadwy ; annyfyn ;
diadlam.
Irrigate, ur'-i-get, v. a. dyfrhau;
gwlychu, mwydo.
Irriguous, ur-rug'-iw-yz, a. dyfredig,
amddyf rwys, dyf rUyd ; llaitb ; gwlith-
og.
Irritable, ur'-ru-tybl, a, hyddig, hylid;
drygnwydus, anynad, anioddog.
Irritant, ur'-i-tynt, a. cyffroawl, cyn-
hyrfus ; hergar, cyfirous, ystunol,
ennynol :— s. cynhyrfydd, cyffrodydd,
ystunydd.
Irritate, ur'-i-tet, v. a. cyffroi, cyth-
ruddo, annog, digio, llidio; anfodd-
ogi; herio.
Irritation, ur-ri-te'-shyn, s. cyffi-oad,
cynhyrfiad ; ystuniad, Uidiad, ffrom-
iad, heriant.
Irruption, ur-ryp'-shyn, s. rhuthr,
cyrch, rhysgur, rhuthrgyrch; fifryd-
iad.
Is, uz, V. n. yw, ydyw, mae, y mae, sy,
sydd, y sydd, oes, ydoes ; ys, jrtyw,
ydi, yssydd, yssy.
Isinglass, ei'-zing-glas, s. pysglud, glud
pysgod. [pysgludfaen.
Isinglass stone, ei'-zing-glas ston, s.
Isis, ei'-sus, s. gwylargon, cwrelgom, Isis
=un o brif dduwiesau yr hen AiflFb-
iaid, neu chwaer-wraig Osiris.
Islamism, us'-ly-muzm, s. Islamiaeth ;
Mahometiaeth.
Island, ei'-lynd, ) „ ,„„.
isie,eii, ^ '}«-ynys.
Islander, ei'-lyn-dyr, s. ynyswr, ynys-
ydd.
Islet, ei'-let, s. ynysan, ynysig.
Isocheimal, ei-s6-ci'-myl, a. cyfauaf,
cyfauafol.
Isography, ei-sog'-ry-fl5, s. cyfysgrif-
iaeth ; efelychiad o lawysgrif en.
Isolate, ei'-s6-let, v. a. neUlduo, gwa-
hanoli, madu, unigoli ; ynysu.
Isolation, ei-so-le'-shyn, s. neiUduad,
monedigaeth ; anghysbeUrwydd.
Isometrical, ei-so-mef -ri-cyl, a. cyfesur-
ol, penfesurol.
Isothermal, ei-so-thyr'-myl, a. cyttym-
merol, cj'fnaws, cydwresog.
Israelite, \iz'-rel-eit, «. Israeliad ; ludd-
ew.
Issue, ish'-w, s. diangfa, mynedfa;
mynediad aUan ; dyben, diwedd, can-
lyniad, daill, dygwyddiad, amgylch-
iad, casgliad ; tarddiad ; fiynnon,
ffynnoneU, tarddeU, tardden, daig;
Uynor, dyferlif, gdr ; hiliogaeth, eppil,
hil, had, addon, essiU, plant, ach-
waed; cyhoeddiad; goUyngaid; dadl;
cynnyrch, elw, eimill, cyDid: — v.
tarddu, deiUio, llifo, hanu, rhedeg,
tori, ffrydio, gwanegu; cyhoeddi;
diweddu, terfynu.
Issuing, ish'-w-ing, s. tarddiad, deill-
iad, ffrydiad.
Isthmus, ust'-mys, s. culdir, cyfyngdir.
It, ut, pr. efe, ef, e, fe, efo, fo, mo, o ;
hi, yd, id.
Italian, i-taJ'-i-jm, a. Italaidd, Eidal-
aidd:— s. Italeg, Italaeg, Eidaleg,
iaith yr Ital'; Italiad, Eidaliad, gwr
o'r Ital.
Italic, i-tal'-ic, a. Italig, Eidalig; Ital-
aidd.
Italics, i-tal'-ics, s. pi. Italigion, Eidal-
igion ; Ilythyrenau Italaidd.
6, Ho ; u, dull ; w, swn ; vr, p'«rn ; y, yr; y, fel tsh ; j, John ; sh, fel 8 yn eisieu ; z, sel.
JACK
442
JACO
Itch, i^, s. crafu, ymgrafu, cosi, ymgosi,
claf r, dylafwch, clefri ; ysf a ; blys,
mawrchwant, argyllaeth : — v. n. ysu,
cosi ; merwino ; blysio.
Itching, i?'-ing, s. cosi, crafu, ysfa, ym-
grafu.
Item, ei'-tem, ad. hefyd : — s. peth, pen,
pwngc ; banyn ; cymmal mewn cyf -
rif ; awgrym, amnaid, rhybydd : — v.
a. cofnodi, nodi.
Iterate, ut'-yr-et, v. a. aUadrodd, adfyn-
egi; adwneuthur; mynychu.
Itinerant, ei-tun'-yr-ynt, a. teithiol,
ymdeithiol, crwydrol, arflFddolor,
cylchdeithioi:— s. ymdeithiwr, am-
deithydd, teithiwr, cylchdeithiwr,
gwr treigl, cnvydrai.
Itinerary, ei-tun'-yr-yr-i, s. teithlyfr,
teitliiadur, cofiyfr taith : — a. teitliiol.
Its, uts, pr. ei ; ei eiddo, eiddo ef , eino ;
eiddi, eiddi hi.
Itself, ut-self , pr. ei hun, ei hunan.
Ivied, ei'-fud, a. eiddewog.
Ivory ei'-fyr-i, s. ifori, ifor, olifFant,
daint yr elyffant, daint y cawrfil :
— a. ifym, iforaidd, o ifori.
Ivy, ei'-fi, s. eiddew, eiddiorwg, iorwg,
aedorw.
J.
J, dzhe, s. dzhe=enw 'r ddegfed lythyr-
en (y seithf ed gydsain) o'r egwyddor.
Sain gyfansawdd (dzh) estronol i'r
Oymraeg bur, sydd i'r lythyren hon,
ond y mae ei sain yn eithaf adnabydd-
us i'r Cymru yn awr, gan y dechreu
gynnifer o enwau estronol arferedig
ganddynt ; megys, John = dzhon ;
James=dzhemz ; Jane=dzhen ; a'r
cyflFelyb : gwel yr eglurh^d ar odre y
tu dalen de.
Jabber, jab'-yr, v. baldorddi, bragaldian,
clebran, Uolian, clolian, pepru, bry-
gawthian, dwndro, cyboli, ofersiarad :
— s. baldordd, flfregod, debar, llol.
Jacent, je'-sent, a. gorweddol; estyned-
ig, ystyniog. [hyacinthus.
Jacinth, je'-sunth, s. iacint, hyacinth.
Jack, jac, s. laco, lac, Sionyn (Uysenw
neu enw bychanig ar loaji= John) ;
peiriant, oflferyn, teclyn ; trowas,
troddiler, trogelfyn ; gwas ; botaswas ;
botasyr=attalbren botasau ; berwas,
gwasber, berdroiadur; march Uifio,
trestl Uifio ; cunnog ledr ; Uuman,
baner ; penhwyad, y pysg penhwyad ;
cnap, nod, bwlyn, bwl meistr, y nod ;
gwalch ; morwr, taco longwr, Sionyn
y pyg; llurig, cadbais, cynddyl.
Jackadandy, jac-y-dan'-di, s. corgoegyn,
haerUugyn, rhodresyn.
Jackal, jac'-ol, s. gwas y Uew, laccal,
Siacc^.
Jack-a-lantem, jac-y-lan'-tym, «. ellyU-
dan, hudlewym, hudlewyn, maUdan,
t&n ellyll, tdn llwynog.
Jackanapes, jac'-y-neps, s. gwrab, epa,
ftb, simach ; ysgoegyn, fErityn.
Jackarch, jac'-ar?, s. culfwd, meinfwd,
iacarch=bwa o drwch un priddfaen.
Jackass, jac' -as, s. marchasyn, asyn.
Jackboots, jac'-birts, s. pi. coesarnau.
Jackdaw, jac'-do, s. cogfran, coegfran,
cawci, p>alores.
Jacket, jac'-et, s. corbais, hugyn, siaced,
corhugan, byrgob.
Jackflag, jac'-fflag, s. blaenfaniar ; baner
ar y frighwyl flaen.
Jack-in-office, jac-in-ofiT-us, s. laco 'n ei
swydd, Sionyn mewnswydd; bolchyn
o'i goegswydd.
Jack-in-the-box, jac-un-ddc-bocs', s.
laco 'r gist, Siencyn y gist, Siac yn y
blwch ; troeUfar, arsidrych, gorsid-
rych ; sidrychlys=math ar blanigyn.
Jack -ketch, jac-ce?', s, dienyddwr, crog-
ydd, dienyddwr cyffredin.
Jack-of-all-trades, jac-of-ol'-tredz, s.
laco bob crefft, Sion bob celfyddyd ;
Sionyn bob swydd ; gwesyn pob
gwaith; oUymbrofwr, gwr ollym-
brawf.
Jackplane, jac'-plen, s. brasganwyr,
braswastatyr, braslyf niedydd, canwyr
garw, siacplaen.
Jackpudding, jac-pwd'-ing, s. ysgentyn,
digrifwas, croesan, ffwl j ffair, ys-
tumiwr.
Jackrafter, iac'-raff-tyr, s. corgeibren.
Jackrib, jac -rub, s. coreisen.
Jacks, jacs, ». pi. coedletteman (mewn
pyllau glo).
Jacktimbers, jac'-tum-byrz, «. pi. cordy-
lathau, coradeUwydd, corgeibr.
Jackwheel, jac'-hwtl, s. berdroell.
Jacobin, jac'-o-bun, s. lacobinian,
a, fala ja la.i ; a, cam; e, hen ; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yahwy; o.
Hon;
JAPA
443
JEER
chwyldroadwr, gfwrtluyf elwr ; dad-
ymchwelwT.
Jacobite, jac'-6-beit, s. Iagobiad=pleid-
iwr lago II.
Jacob's ladder, je'-cobz lad'-jrr, «. Uaw-
ethan, ysgol lacob^enw planigyn.
Jackonet, jac-o-net', s. siaconet, bras-
fwyslin.
Jaciilation, ja<:-iw-le'-shyn, s. tafliad,
saethiad, Uuchiad, ergydiad, piciad,
bwriad.
Jade, jed, ». saJfarch, culfarch; dyhir-
en, budrog ; maeden ; arenfaen, eliyll-
faen, arenem :—v. bliuo, difiygio ; di-
galoni, Uyfrhau; ystrangcio; march-
ogaeth ; gorthrymu.
Jadish, je'-di^, a. drwg, gwydus, dy-
hirog ; castiog ; anniwair ; dioglyd.
J^S) jag, «. llwythyn, baich; dant llif;
rhmt, rliwgn, rhig, gwlf, bwlch, Uerp-
yn, sitrechyn ; hollt, hac : — v. a. sit-
rachu, rhintio ; rhygnu, gylfu ; criiio,
dragio ; ciniachu ; sideru ; siagio.
Jaggy, jag*-!, a. sitrachog, bylchiog, sid-
erog, siagiog ; carpiog ; deintiog ; hac-
iog ; dragiog ; anwastad.
Jah, ja, s. la, lehofa; Arglwydd, lor.
Jail, jel, s. oarchar, geol, carchardy.
Jailbird, jel'-byrd, s. carcharor, crogyn
o ddyn.
Jailer, je'-lyr, s. ceidwad carchar, geol-
WT.
Jakes, jecs, s. geudy, ysgothfa, coddyn.
Jam, jam, s. chwegaeronwy, sugraeron,
aerongyffaeth ; twyg plant, arwisg ;
mwyslinwisg Indiaidd ; mwnattal-
faen=gwely tew o f aen a ettyl y mwn-
wyr i ddilyn y -wythen fwn-.—v. a.
gwasgu, llettemio, cynio; sathru,
damsang; briwio.
Jamb, jam, s. gorsin, gorsing, ystlys-
bost, gorsin drws ; amhiniog ; cilbost :
— V. a tynwasgu (yn iaith mwnwyr).
Jamsorade, jam'-s6-rcd, s. rhosafal.
Jane, jen, s. SiAn=bathon o Genoa;
math ar got3nmwe o'r enw; enw
merch.
Jangle, jang'-gl, v. cecru, jrmryson, jrm-
daeru, ymgiprys, ymraf aelio ; anghyd-
seinio:— s. baldordd, chwedleuaeth,
ffregod ; cecraeth ; anghydsain.
Janitor, jan'-i-tyr, s. drysor, porthor.
Janty, jan'-ti, a. hoenus, hynwyf, hoyw;
coegwych ; esgeiddig, gweisgi ; ys-
goywan.
January, jan'-iw-yr-i, s. lonor, lonawr,
mis Ionor=y mis cyntaf.
Japan, ja-pan', s. arliw, barnais, Siapan :
— V. a. barneisio, arUwio, Siapann ;
claerdduo, duloywi, claerliwio.
Jar, jar, v. ysgortio, chwyrnellu, sern-
ial, anghydseinio ; anghytuno, gwrth-
daro, anghordio, cnecian ; siglo, ym-
ryson : — s. ysgort, ysgordsain ;
anghordiad ; cynhen, anghydfod ;
targiad, chwyrnelliad ; cnec, tic ; cos-
trel, ysten, crothellan bridd, siar ;
costrelaid.
Jargon, jai^-gon, s. fErec, flfregod, £fug-
iaith, Uediaith ; debar, flSloreg; Sar-
gon, Sargwn=math ar ddeUdfaen.
Jargonelle, jar-go-nel', «. gelligen=matli
ar beren.
Jasey, je'-zi, s. ffugwallt, penguwch.
Jasmine, jas'-mun, a. siasmin, iasmin=
math ar flodau peraroglus.
Jashawk, jas'-hoc, s. hebogyn, gwelch-
y°- . .
Jasper, jas'-pyr, s, laspis, maen laspis.
Jaundice, jan'-dus, s. y clefyd meljii,
y clwyf melyn, y cryd melyn, melyni,
rhiffwnt, au melyn.
Jaunt, jant, v. a. gwibrodio, gwibdeith-
io, crwydro, treiglo, rhodiana, tramp-
io :— «. gwibdaith, tramp, gwibrawd,
ymdaith, hytynt.
Jaunty, jan'-ti, a. hoenna— Janty. _
Javeliii, jaf'-lun, s. gwaew. Host, picell,
ffonwaew, gwaewffon, paled, Uuch-
waew, aseth, rheinen, rheidden,
gwrddyn ; gaflach.
Jaw, jo, s. asgwrn, gSn, car yr 6n, clic-
ied g6n, gen, mant, aelgerth, genogi,
awen ; s^n, genau ; boch, bochgem ;
ymserth, clewt, cecr :—v. difrio, ym-
daeru, clewtio, ymgecru, dwndro,
herlu, cegu, drelio.
JawfaU, jo'-ffol, s. cwymp gSn ; iselder
ysbryd, dybryder, dybyrdod, prudd-
ineb.
Jaw-teeth, jo'-tith, s.pl. cilddannedd,
cilddaint, dannedd malu: — sing, cil-
ddant.
Jay, je, s. ysgrech y coed, ysgrechog,
piogen y goed, pioden y coed.
Jealous, jel'-yz, a. eiddigus, eiddigedd-
eddus, eiddig, addig; drygdybus,
amheus.
Jealousy, jel'-yz-i, s. eiddigedd, llettyb,
drygdyb ; gwyliadwriaeth.
Jean, jen, s. sia,n, tsen=nwydd cotwm
a gwlan=t7'an«.
Jeer, iiyr, v. gwawdio, gwatwor, greflBo ;
dirmygu, goganu, senu, difrio : — «.
gwawd, gwatwar, greflf; dirmyg, an-
fri, moc, gogan.
ii, llo; u, dull; le, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
JET
444
JOCK
Jehovah, ji-ho'-fy, s. lehofa, Arglwydd,
lor.
Jejune, ji-jwn', a. gwag; newynog;
sychlyd, sych ; diflas ; diffrwyth ;
tlawd, 11 wm.
Jejuneness, ji-jwZ-nes, s. tlodi, angen ;
gwagder; sychder; diffrwyfchder; di-
flasder.
Jelly, jel'-i, s. gludgeuled, gludrw3rth,
ceuledrwyth, ceuled ; sew ; ceuHwyd.
Jemmy, jim'-mi, a. dillyn, pert, tlws,
pingc, clws, del, syw.
Jennet, jen'-net, s. crynfarch, corfarch ;
merlyn ; ceffylyn.
Jenny, jen'-ni, s. nyddiadur.
Jeopard, jep'-yrd, )v. a. peryglu,
Jeopardize, jep'-yr-deiz, ) anturio, en-
bydu, pydio ; arberyglu.
Jeopardy, jep'-yr-di, s. perygl, enbyd-
rwydd, pyd ; ingder.
Jerk, jyrc, v. ysbongcio, ystercio,
chwyrnellu, herciaii, tosio ; pangcio ;
tindaflu; siglo; Uamu :— s. ysbongc,
11am, naid, here, ysterc, pangc, ergyd,
tafliad.
Jerkin, jyr'-cin, s. sircyn, corbais, siac-
ed ; hebogyn.
Jersey, jyr'-si, s. ceinedafedd, edafedd
teg ; ter-wlan, gwlan lersi.
Jerusalem Artichoke, ji-rw'-sy-lem-ar-
ti-^oc, s. marchysgallen Caersalem.
Jessamine, jes'-sy-mun, s. siasmin=J'cM-
mine.
Jessant, jes'-synt, a. tarddol, egniol.
Jest, jest, s. ceUwair, cammwedd, ceU-
weirair, digrifair, ysmaldod, digrif-
wch, arabedd ; gwatwargyff, cyfFcler ;
mwgwd : — v. a. ceUwair, cammwedd,
ysmalio, arabeddu, dyfalu ; gwatwor,
gwawdio.
Jesting, jes'-ting, s. ceUweiriad ; arab-
edd, cydgain, ysmaldod.
Jesuit, jez'-iw-ut, s. lesuad, lesiiwr,
lesuitiad := un o gymdeithas lesu ;
pregethwr crwydrad ym mysg y Pab-
yddion.
Jesuitical, jez-iw-ut'-i-cyl, a. lesuadol,
lesuadaidd, lesuitaidd; mwyseiriog,
dichellgar, twyllodrus, cyfrwysgall,
fifalst.
Jesuitism, jez'-iw-ut-uzm, s. lesuad-
aeth, lesuitiaeth; cyfrwysder, dich-
eU, twyll, ystryw.
Jesus, ji'-syz, s. lesu ; Gwared'^, lach-
awdwT.
Jet, jet, s. muchudd, maen muchudd,
much, muchfaen ; tafl ; pistyU;
buarth, ffald : — v. n. corbelu, corbedu.
tyddfu, ysgythru, prwysgo, ysgwyddo,
taro i maes ; rhedegfain ; rhygynygu,
ysbongcio, Uamu.
Jet d' eau, zhe-do', ) s. bryched, ffynnon
Jetteau, jet'-to, ) bistyUiog, fifynnon
bistyll, fiynnon ffrau, tarddel.
Jettee, )jet'-ti, «. corbed, corbal, twddf ,
Jetty, I gorysgwydd, ysgwrn, ysgwydd-
iad ; adeilwddf ; mordwdd, morfur.
Jew, jw, s. Iddew, luddew.
Jewel, jw'-el, s. gem, em, glain, creir-
wy, crair, creiries ; tlws, dillyn ;
maen gwerthfawr ; tegan : — v. a,
gemu, emu, gleinio, tlysu ; ceinioni.
Jeweller, jio'-el-yr, s. gemydd, ceinion-
ydd, tlysydd.
Jewelry, jw'-el-ri, s. gemau, ceinion,
dUlynion, creirwyon ; ceinionaeth,
gemyddiaeth.
Jewess, jV-es, s. Iddewes, luddewes.
Jewish, ji//-ish, a. Iddewig, luddewaidd.
Jewry, jto'-ri, s. lehwda, Iwdaia, ludea,
Iuda=gwlad yr Iddewon.
Jews-harp, jwz'-harp, s. ystyrmant,
telyn Iddew.
Jib, jib, s. cynhwyl, yrhwyl flaenaf : —
V. a. symmud y gynhwyl o'r naill
ochr i'r llall.
Jib-boom,- jib-bwm', s. cynhwylbawl.
Jiffy, jiff'-i, s. cythrym, cyttrym, mom-
ent, munydyn, cyttryn.
Jig, jig, s. Uamddawns, chweiddains ;
chwimalaw, chweiddygan ; croesaren :
— V. n. Uamddawnsio, crychlamu,
chweiddawnsio.
JiU, jil, s. nwyfes, nwyfoges, flBlog,
anllades, hoeden, mwyglen, cymmon-
es, cyffoden, gwilff, Uangces ; chwath-
ain=OilL
Jilt, jilt, s. croesen, mursen, chwidren,
twyllodres, f&loges^JUl : — v. coegena,
mursenu, rhithgaru.
Jimp, jimp, a. dillyn, tlws, del, hardd,
destlus, pert, gwymp, '
Jingle, jing'-gl, v. tingcian :— s. tingc=
Gingle.
Job, job, s. gorchwylyn, gorchwyl, tasg ;
dam o waith ; swydd ; si&s ; hap-
waith ; bur -.—v. gorchwylio ; hap-
weithio ; tasgu ; hurio, llogi ; gweith-
io ar dasg ; brathu, gwanu ; edwica,
maeliera ; rhyngfaelio.
Jockey, joc'-i, s. marchogwr, marchawr,
gyrwr, marchwr, sioci, siaci, laco,
porthmon meirch ; marchddofwr,
torwr ceflfylau; twyllwr:— «. a.
marchogaeth ; coegio, somi ; castio ;
gwthio.
«, fel a yn taa ; a, cam; e, ben ; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei tain yn hwy; o, Hon ;
JOLT
445
JUDG
) a, cellweirgar,
r, j lion, Uawen, dig-
Jocose, jo-cos',
Jocular, joc'-iw-lyr,
rif , ysmaJa, arab, gwrhewcrus, hoen-
us.
Jocoseness, j6-c6s'-nes, ) s. cellweir-
Jocularity, jo-ciw-lar'-i-ti, j garweh, ys-
maldod ; Uonder, digrifwcli.
Jocund, joc'-ynd, a. Uonwych, digiif ;
nwyfus, bywiog, gorawenu.
Jog> jog, v. Uedwthio, ysgytio; cil-
gwthio ; goduthio, haldian, hongcian ;
siglo:— s. gwth, ysgwd, hergwd, ys-
gytfa; sigliad; rhwbiad, rhathiad;
goludd, lledrwystr.
Joggle, jog'-gl, V. a. lledysgwyd, gosiglo,
ysgytio, crynu.
Join, join, v. cyssylltu, cydio, uno, cyf-
uno, cyplysu, asio, cymmalu; paru;
cydrwymo, ymgyssyUtu, ymuno ; ym-
lynu, cydieuo.
Joinder, join'-dyr, s. cyssylltiad, cydiad,
asiad, cysswUt, cwplws.
Joiner, join'-yr, s. cyssyUtwr, asiwr,
asiedydd ; coedasiwr ; saer, saer dod-
refn, saer coed, asweithiwr, assaer.
Joint, joint, s. cysswllt, cydiad, cym-
mal, rhedd, pencaw, cwgn ; clwm ;
migwrn ; aelod:— a. cyd, cyd-, cy-,
cys-, cym-, cyf-; cyssylltedig, unedig,
cyfunol -.—v. a. cymmalu, rheddu ;
cydio, cyssylltu ; chwarthorio, dad-
gymmalu; aelodi.
Jointer, join'-tyr, s. asganwyr, cyssyUt-
ganwyr, canwyr cysswUt ; cyssylltor.
Jointress, join'-tres, s. gwaddoles,
gwraig waddolog. ■,
Jointure, join'-9yr, s. traian, agweddi,
egweddi ; gwaddol gwraig weddw.
Joist, joist, «. dist, fceibren, cebr, rhes-
wydden, ysburlath, trawst : — v. a.
distio, ceibrio, trawstio.
Joke, joe, s. cellwair, cammwedd, di-
grifair, cydgam, ysmaldod, arabedd :
— V. cellwair, saethyta, ysmalio ; dy-
falu, gwawdio.
Jole, jol, s. cem, boch, lledben; pen
pysgodyn=J'OTO^.
Jollity, jol'-i-ti, s. llawenydd, sarllach,
Uonder, hoenusrwydd, hoywder ; cyf-
eddach ; tewder gwedd.
^, Jolly, jol'-i, a. llonwych, Uawen, hoen-
us, digriflon; hoyw, gwych ; tew;
tirf, siriol; siongc, heiruf, brysg;
pwyntus; boliog.
JoUy-boat, jol'-i-bot, s. iolfad, ysgwydd-
fad.
Jolt, jolt, s. hald, terc, Uam, sigl, ys-
gydwad, ysgytfa, hongc, hergwd :—v.
haldian, hongcio, adlamu, ystercio;
ysgytio, ysgwyd, siglo, tolcio.
Jorum, jo'-iym, s. Uestr yfed.
Jostle, jos-sl, V. gwthio, hergydio,
hyrddio, ysgytio ; ymhyrddu, ym-
wthio.
Jot, jot, s. iod, iot; mymryn, tipyn,
ticyn, dim, chwythryn, ffyloryn ;
pyngcyn -.—v. a. cofnodi, coflyfru.
Journal, jyr'-nyl, s. dyddiadur, dydd-
lyfr; cyfnodur, cyfnodiadur; new-
yddiadur.
JournaUst, jy^-nyl-ust, s. dyddiadurwr,
dyddnodydd, cyfnodur ; newydd-
iadurydd.
Journey, jyr'-ni, s. taith, ymdaith ;
hjTit, helynt, trawd, hwyl, treigl,
ffordd ; siwrnai : — v. n. teithio, gor-
ymdaith, ymdeithio, hyntio; myned,
symmud; trodi.
Journeyman, jyr'-ni-myn, s. hurweith-
iwr, dyddweithydd, diwrnodwr.
Jove, jof, jyf, s. lo, Ia,VL=Jupit€r.
Jovial, jo'-ii-yl, a. Uonwych, digriflon,
Uawen, difyr, hoenus, nwyflon, hoyw.
Joviality, j6-fi-al'-i-ti, s. Uawenydd,
sarUach, Uonder, hoywder ; digrifwch.
Jowler, jow'-lyr, s. helgi, udgi.
Joy, joi, s. Uawenydd, Uonder, dywen-
ydd, gorfoledd, hyfiydwch, elwch,
digrifwch, hoen : —v. Uawenhau, Uoni,
sirioU ; ymlawenu ; mwynhau, medd-
iannu.
Joyful, joi'-fifwl, a. Uawen, Uon, gor-
foleddus, gorllawen; hyfryd, difyr,
hoenus.
Joyfulness, joi'-ffwl-nes, s. Uawenydd,
gorlawenydd=Jb2/.
Joyless, joi -les, a. annyddan, ansiriol,
anhylon ; prudd, athrist.
Joyous, joi'-yz, a. Uawen^Joyful.
Jubilant, jto'-bi-lynt, a. gorfoleddus, or-
oianus.
Jubilee, jio'-bi-U, s. IwbUi, IwbU, lub-
iU ; blwyddyn y goUyngdod, bloddest-
wyl, ebargofwyl.
Judaical, ju;-de'-i-cyl, a. luddewig;
luddewaidd. [ach.
Juddock, jyd'-yc, s. ysnid, ysniten, gi-
Judge, jyj, s. bamwr, brawdwr, beim-
iad, ynad, joignad, bamodydd :—v.
barnu; tybied, meddwl, cyfrif ; pen-
derfynu ; dirnad ; gwahaniaethu, dos-
barthu ; bwrw.
Judgment, jyj'-ment, s. bam, bamedig-
aeth, brawd, dedfryd, dedryd, bam-
awd; tyb, meddwl, bryd; penderfyu-
iad ; cyfraith.
o, Ho; u, dull; w, iwn; ir, pwn; y, yr; ;, fel tsh; j, John ; sh, fel syneisieu; z, zel.
JUMP
446
JURO
Judgment haill, ijrj'-ment hoi, s. dadleu-
dy, llys baxn, Uys brawd, llys.
Judgment seat, jyj'-ment sit, s. brawd-
le, gorsedd bam, holfaingc, brawd-
faingc, gorsedd.
Judicatory, jv/-di-ce-tjT-i, a. bamol,
bamedigol, gorseddfaol, brawdog : — s.
brawdle, llys bam, gorseddfaingc
bam, hawlfaingc, rheithlys.
Judicature, iMZ-di-ce-QyT, s. yngneid-
iaeth, ynadaeth, brawdwriaeth ;
brawd, bamedigaeth; brawdle, brawd-
fa, holfaingc.
Judicial, jw-dish'-yl, a. yngneidiol, yn-
adol; bamol, brawdwraidd, cyfreith-
iol.
Judiciajy, jw-dish'-yr-i, a. yngneidiol,
bamol; cyfreithiol, brawdlysol, rheith-
faol :— «. yngneidiaeth.
Judicious, jic-dish'-yz, a. synwyigall,
doeth, ffel, call ; cywrain ; rhesymol.
Judiciousness, jw-dish'-yz-nes, s. syn-
wyroldeb, callineb, medrusrwydd.
Jug, jyg, s. cunnach, crothogen, costrel
bridd ; piser ; siwg :—v. flSiUio ; cun-
nachu.
Juggle, jyg'-gl, V. chwido, lledrithio,
castio; hocedu, twyllo, somi : — «. hud,
lledrith, chwidogaeth; cast, som,
dichell.
Juggler, jyg'-lyr, s. chwidog, chwidw,
hudol, hndgasfciwr; twyUwr, hoced-
ydd, hudofydd.
Jugular, jw'-giw-lyr, a. gyddfol, cegol ;
goslefol : — g. cegwythen, gwythen y
gwddf.
Juice, jws, s. sudd, nodd, sug, rhwyth,
irder, Ujm : — v. a. gwlychu, Ueithio.
Juiceless, jics'-les, a. disudd, disugn;
sych.
Juiciness, jw/-si-nes, s. irder, ireidd-
iant, noddlydrwydd, sugoldeb.
Juicy, jw'-si, a. iraidd, noddlyd, sugol,
suddlawn. Pyn.
Julep, ji//-lep, s. AFrwythgyfEer, melys-
JuUan epoch, jw/'H-yn ep'-oc, s. y prif-
nod Iwlaidd, yr amsemod Iwlaidd, yr
amsergyff Iwlaidd.
Julian perio^ j«c'-li-yn pi'-ri-yd, », y
cyfnod Iwlaidd, yr amsergylch Iwl-
aidd. [y seithfed mis.
July, jto-lei', s. Gorphenaf; mis Iwl=
Jumble, jym'-bl, v. cymmysgu, dyfysgu,
tryfysgu, mwchlo, mwchno, didrefnu ;
tryblithio :— s. cymmysg, mwchwl,
dyfysgi, mysgedd.
Jump, jymp, v. neidio, llamu, ysbongc-
io, tasgu, rhipio ; cytuno:— s. naid.
crychnaid, ciychlam, ysbongc, llwflf
gwasgod laes ; siwmp, sipog.
Juncate, jyng'-cct, s. ammeuthyn, al'
mcF, moeth, melusfwyd, ancwyn;]
peraeisen.
Juncous, jyng'-cyz, a. llafrwynog.
Junction, jyngc'-shyn, s. cyssylltiad,
cydiad, uniad; cysswllt; cymmal
toddiad ; cyd ; undeb ; cydle.
Juncture, jyng'-93T, s. cydiad, cyssyll'
iad, cynghyd ; cymmal ; gwrym ; cyf •
wng, cyftiod, cyfamser, dwthwn, adeg,
tymmor, achlysur ; aifod, cyfle, tro ;
cyfuniad ; agwedd. [chweched mis.
June, ]wn, s. Mehefin, Myhefin=y
Jungle, jyng'-gl, s. coedwal, prysgoed,
gwyddeli, tewgoed, fiyllon, pryseldir,
cl^, brycini, siuach; coedwig; an-
ialdir.
Junior, jio'-ni-yr, a. iau, ieuengach ;
ieuaf, ieuen^; bychan :— «. iewyd-
yn ; ieuafiad ; un iau.
Juniper, jio'-ni-pyr, a. meryw, beryw,
merywen, pren meiyw, eithinen bfir,
eithin y cwrw.
Junk, jyngc, s. breisgion, carthion ;
talp, llaprwth ; Uong Sina, Ilong 6at-
eiaidd, Siwngc.
Juno, i«/-n6, s. Gweno, Iwno ; Cyfoeth-
es ; Nwyfones ; Brenines y nef=nn
o brif dduwiesau y Groegiaid a'r
Ehufeiniaid; gwraig Iau ; Iwno=
planed fechfm o'r enw.
Junto, jjm'-to, 8. cydgyfrinach, colgyf-
rinach, cabidwl; celfwriadwyr ; cyd-
bleidwyr.
Jupiter, jic'-pu-tyr, s. Iau, lou, lo, lof,
Iwpiter=prif dduw y Gro^aid a'r
Rhufeiniaid, a gwr ei chwaer Gweno ;
Seus ; Iau=un o'r prif blanedan.
Juratory, jw'-ry-i^-i, a. tyngedigoL
Juridical, jw-rud -i-cyl, a. cjrfreithiol ;
brawdfaol, rheithlysol, brawdleol,
llysol.
Jurisdiction, jw-rus-dic'-shyn, s. awd-
urdod, Uywodraeth, arglwyddiaeth,
rhaglawiaeth, swyddogaeth, yngneid-
iaeth, brawdwriaeth, bam, swydd ;
rheolfraint ; ardal, talaeth, tiriog-
aeth ; cylch awdurdod.
Jurisprudence, jw-rus-prw'-dens, s.
rheithofyddiaeth, rheithwyddiaeth,
jmgneidiaeth, ynadaeth.
Jurist, jic'-rust, s. rheithofydd, byd-
reithiwr, cyfreithiwr gwladol, gwbi4-
reithiwr.
Juror, jw'-ryr, ) s. rheithiwr ;
Juryman, jw'-ri-myn, f gwr twng.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; t, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon ;
KAMP
447
:fcEEL
Jury, JM/-ri, *. rheithwyii, gwyr twng ;
rhaith.
Just, jysfc, a. cyfiawn, iawn, uniawn,
cywir, gwir, gonest, cyfartal, cy-
inhwys, teg, cymmedrol, priodol ;
fiyddlawn, clau ; 11a wn ; teilwng : —
ad. yn agos, ger llaw, ym mron, ar fin,
o f ewn ychydig, bron ; yng nghylch ;
prin, braidd, yn brin ; dim ond ; yn
gywir, yn union ; newydd : — s. rhith-
yniLladd= Joust.
Justice, jys'-tus, s. cyfiawnder, union-
deb, iawn, gwir ; baxn, cyfraith ; yn-
ad, yngnad, bamwr, brawdwr : — v. a.
yngneidio, ynadu. [wy.
Justiciable, jys-tish'-ybl, a. yngneidiad-
Justiciary, jys-tish'-yr-i, s. ynad, yng-
nad, bamwr ; prifynad, penynad.
Justifiable, jys'-ti-fiei-ybl, a. cyfiawn-
adwy, diheuradwy, cyf reithlawn, am-
ddiffynadwy.
Justification, jys-ti-ffi-ce'-shyn, s. cyf-
iawnhad ; amddif[yniad ; rhyddh&d,
gollyngdod.
Justificator, jys'-ti-flS-ce-tyr, g. cjrfiawn-
hawr, cyfiawnydd, diheurwr.
Justify, jys'-ti-flfei, v. a. cyfiawnhau,
diheuTO, dieuogi ; gorchwirio ; cytuno,
gweddu, unioni.
Justle, jys'-sl, v. gvfthio= Jostle.
Justness, jyst'-nes, s. cyfiawnder, un-
iondeb ; cymhwysder, rhesymoldeb.
Jut, jyt, V. n. corbelu, corbedu, tyddfu,
ysgytiiu, crogi drosodd, gorysgwyddo:
— s. corbed, corbal, prwysog ; ymes-
tyniad aUan.
Jutty, jyt'-ti, s. coTbed=Jeftee.
Juvenile, JM^-fi-nul, a. ieuangc, ifangc,
ieuengaidd, mebin, mabinog, mebin-
aidd, bachgenaidd.
Juvenility, jw-fi-nul'-i-ti, s. ieuenctyd,
ieuangeiddrwydd, ifangcrwydd, meb-
aint, mebinoldeb, mabinogi; nwyf-
iant, yni.
Juvenilities, jw-fi-nul'-i-tiz, s. pi. mab-
inogion, mabinolion; Mabinogion=
enw hen ffugebau Cjrmreig tra noded-
ig a chjrwrain.
Juxtaposition, jycs-ty-po-zish'-yn, s.
gorosodiad, gorgyflead, cydosodiad,
cydgyflead, cyf agosrwydd ; cyferbyn-
iad.
K.
K, ce, s. ce=enw yr unfed llythyren ar
ddeg (yrwythfedgydsain)o'regwydd-
or : fel rhifnod, safai K gynt am 250;
fel talf yriad Seisnig, saif K am Knight
(marchog) ; K. B. = Knight of the
Bath==Maxchog y Baddon ; K. G.=
Knight of the Garter=*M.axch.og y Gar-
das; K. C. 'B.=Knight Commcmder
of the Bath=Maxch. Lywydd y Badd-
on; K. T.=Knight of the Thistle=
Marchog yrYsgallen ; K. R.=Knight
of Hanover=MaxchQg Hanof er.
Eale, eel, s. ysgedd, bresych, cawl.
Kaleidoscope, ca-lei'-dys-c6p, s. teleid-
welyr, ceinwelyr, biithiadyr.
Kalendar, cal'-en-dyr, s. Calaniadur=:
Calendar.
Kalenders, cal'-en-dyrz, s. pi. Calender-
iaid=math ar fynachod Persiaidd a
Thyrcaidd.
Kali, ce'-li, s. llyrlys, gwymon, morwyg,
dylusg y m6r, gwygnur.
Kamsin, cam'-zun, s. Camsin=deheu-
wynt poeth dwyreiniol.
Kamptolite, camp'-to-lut, s. twjrthsam.
, ^ can, s. 1
1, \ tywys<
1, ) teym.
llywodraethwr, penaeth,
sog (yn Persia) ; penadirr
brenin (yn T^iaria);
Kan,
Kaun,
Khan,
c&n.
Kangaroo, cang-gy-rit'', s. Cangarw^=
math ar dethogion bolgodog o Aws-
tisiia.
Kantism, can'-tuzm, s. Cantyddiaeth ;
^ athrawiaeth Kant, damcaniaeth Cant.
Kaw, CO, V. n. crawcian, crawcio, creu,
cogor :— s. ere, cogor, crawc.
Kawn, con, s. gwestty, tafam, Hetty
cyffredin.
Kayle, eel, s. ceilysyn ; chware ceilys.
Keck, cec, v. n. hachio, comdagu, sych-
gyfogi ; chwydu, hochi ; cecian : — s.
corndag, cyfog.
Keckle, cec'-cl, v. a. rhaff-fancawio,
rhaflfgortynu ; amrwymo rhaff angor 4
hen gordyn rhag ei threuJio.
Kedge, cej, s. llusgangor, angor llusg,
angoryn : — v. a. llusgo :— a. byw-
iog.
Keel, cil, s. cUbren, trumbren Uong,
trumwydd llong, cUllong; cilyn, dl:
0, Ho; u, dull; w, swni w, pwn ; y, yr; s, fel tsh ; j, John; sh, fel 8 yn eisleu; z, zel.
ker:!^
448
KILL
— V. a. morio, mordwyo; dangos y
trumbren.
Keeler, cH'-jr, s. ysgraffwr, badwr;
ciler, cerwyn, twba, basdwba.
Keeling, ctT-ing, s. cilbysg.
Keen, cin, a. llym, awchus, crafif, min-
iog, tost, pigog ; awyddus, angerddol ;
gwangcus ; llymsur, egr ; treiddiol,
trywanol ; teneulym ; gerwin ; syn-
wyrlym, cyfrwys, ystrywgar:— t;. a.
awclm.
Keenness, cin'-nes, s. llymder, afwch ;
craffder ; llymdoster ; gerwindeb ;
surni ; gorawydd.
Keep, cip, v. cadw ; achadw, dal, cyn-
nal, gwarchod, gwarchad; ymgadw;
areilio, gwylio; porthi, magu; aros,
parhau ; trigo : — s. cadwraeth, ceid-
wadaeth, cadw ; cyflwr, ansawdd,
pwynt ; gwarchad, gwarchodaeth ;
diogelfa, cadamfa.
Keeper, ci'-pyr, s. ceidwad, gwarcheid-
wad, golygwr, gwyliwr; difiynwr.
Keeping, ci'-ping, s. cadwraeth, gwarch-
odaeth ; cadw ; ebran, gogor ; cysson-
deb, cydweddiad, cydymffurfiad.
Keepsake, cip'-sec, s. cyfrodd; crair;
arwydd cyfeillach.
Keeve, ctf , s. cerwyn, twba, cafn breci ;
twba darllaw; twba golchi:— v. a.
twbau ; ilio mewn cafn breci ; troi
trol.
Keg, ceg, s. barilan, barilyn, baril.
Kelp, kelp, s. gwymon, gwyg y m6r;
Uudwymon, gwygludw.
Ken, cen, v. canfod, gweled, cenio,
ceinio, sUu ; gwybod, dimad : — s.
golwg, trem, arswl.
Kennel, cen'-nel, s. cyndy, tycwn, cyn-
llwst, cynhordy, Uwst, cwb ci, gw^l y
own, crowyn, cynel; helgor, erchwys,,
cnud o fytheuaid, y cor hely ; cyrch-
fa, ymgyrchfa, ceudwll, ffan; gwe-
hynffos, canolffos, lleidffos, rhewyn,
canawl, sybwU :—v. Uettya, gorwedd,
trigo, bod; cadw mewn cynllwst;
cynllystu.
Kenning, cen'-ning, s. golwg, tremiad.
Kept, cept, p. t. (Keep) cadwedig.
Kerb-plate, cjrrb'-plet, s. crymlafn.
Kerb-roof, cyrb'-rwflf, s. crymglwyd.
Kerchief, cjT-9tff, s. penwisg, penllian;
moled, meisiad, cadach, cedaflen.
Kerf, cyrflF, «. trwch llif, trwch.
Kem, cym, s. breuan, llawf elin ; ped-
filwT Gwyddelig, milwrtraedGwydd-
elig ; crwydryn, gwibiad i—v. a. ca-
ledu, gronynu, graianu, chwarena.
Kern-baby, c^si'-be-bi, s. baban medel;,
caseg fedi.
Kernel, cyr'-nel, s. cnewyllyn, cerien ;j
bywyn ; chwaren, mesen ; gronyn : —
V. n. cnewnUu,
Kersey, cyr'-si, a. carsi, cersi, brethyn
caerog.
Kerseymere, cyr-si-mt'jrr, s. Carsimlr
=math ar ddef nydd teneu a wneiro'r
gwlan tecaf .
Keslop, ces'-lop, s. caul, cywer.
Ketch, ce?, s. badlong, llongan ddau
hwylbren.
Ketchup, ce5'-yp, s. fiEyngwy=sibr a
wneir o gaws llyffant ; catsiob.
Kettle, cet'-tl, s. caUor, tegeU, calloryn ;
crochan, peiryn ; magnelf a ; cydrawd
teulu.
Kettle-drum, cef-tl-drym, s. tabwrdd
pres (ar lun callor).
Kettlepins, ket'-tl-punz, s. pi. ceUys,
nawpin chware.
Kex, cecs, s. cecys^= Kecksy.
Key, ci, s. allwedd, aUwydd, agoriad,
cywair, allwedd cerdd ; ebUl ; cerdd,
cyweirgorn, cyweimod ; iselgraid,
clofaen ; Uettem ; porthf a, Uwythf a,
glanfa, \ionghorth.=Quay.
Key-board, ci'-bord, s. cyweirgym,
ebUlfwrdd.
Key-keeper, ci'-ci-pyr, s. allweddor,
agoriawdr. »
Keystone, ci'-ston, s. maen clo, clofaen.
Khan, can, s. llywodraethwr=^a».
Kibble, cib'-bl, s. celwrn haiam ; cibl.
Kibe, ceib, s. cibwst, cibi, malerth, ma-
laith, malldorch, llosg eira, penddig-
ed gosi.
Back, cic, s. troediad, cic ; gwing :— r.
troedio, cicio ; gwingo, taflu, tin-
daflu.
Kid, cid, s. myn, myn gafr ; gitea,
gafren, Uillen, cidysen, ffagoden : —
V. llydnu, cidysu, gafrio.
Kidder, cid'-yr, a. edwicwr.
Kiddle, cid'-dl, s. cored, cored bysgota.
Kiddow, cid'-6, s. gwilym, moriar.
Kidnap, cid'-nap, v. a. Uadrata plant ;
dynladrata, Uadrata dynion.
Kidney, cid'-ni, s. aren, elwlen ; math,
rhjrw ; gweinydd, gwesyn. [ig.
Kidney-bean, cid'-ni-bin, s. fiaen Ffrein-
Kidney-vetch, cid'-ni-fe9, s. plucen,
meillionen felen.
Kilderkin, cil'-dyr-cin, s. banner baril,
barilan, cintyT=18 galwyn.
Kill, cil, V. lladd, dieneidio ; llofrudd-
io, dyfetha, dienyddio.
I
•,fel a ja tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn h^; o, lion;
KING
449
KNAP
Kiln, oiln, s. odyn, cyl, oylyn.
Kilogramme, cU'-ii-gram, «. milgram,
cilogram=pwysi Ffrengig o'r enw.
Kilolitre, cU'-o-lei-tyr, s. mUitr, cUolitr
=gwlybfesur Ffrengig.
Kilometre, ci-lom'-i-tyr, s. milfydr, cil-
ometr=bydfesur Ffrengig.
KUt, cilt, s. peisdwyg, berbais, clunbais,
brigattwyg.
Kin, cin, s. perthynas, carenydd, tras,
c&r, cyfathracli, cystwn, cenedl:— a.
cydwaed, cyttras, cydgar, cystlynol,
cydryw, cyfanian.
Kind, ceind, s. rhyw, rhywogaeth, math,
bath, sut ; ystlen ; cenedl, natur, an-
ian : — a. mwyn, caredig, rhywiog, by-
naws, cymmwynasgaf , cyweitlias, tir-
ion, rhadla wn, da, mad, cariadus ; diolch-
gar; croesawgar, cu, cymmaws, cun.
Kindle, cin'-dl, v. a. cynneu, ennyn,
tanio ; poethi, cythmddo.
Kindliness, ceind -li-nes, s. rhywiog-
rwydd,mwynder; serch; anian,naws.
Kindly, ceind'-li, a. cydryw, cyfanian,
cydnaws, cystlynaidd, undras, rhyw-
iog, mwyn, caruaidd, hynaws, tirion,
tyner, teg, iawnryw:— ad. yn fwyn,
yn rhywiog.
Kindness, ceind'-nes, s. mwynder, rhyw-
iogrwydd, cyweithasrwydd, daioni,
rhadlonedd, hawddgarwch, mynog-
rwydd, ewyllys da ; cymmwynas, ced.
Kindred, cin -dred, s. perthynas, caren-
nydd, cystlynedd, ystle, tras, ach-
waed, edryd, edryf, cenedl, cynrain,
gwelygordd, gwehelyth ; ceraint ; cys-
sylltiad:— a. cydryw, cyfanianol, cyf-
naws, cydwaed; perthynol.
Kine, cein, s. pi. gwartheg, buchod.
King, cing, s. brenin, teym ; unben,
penadur ; gwledig, rhi, rhwyf , per-
ydd -.— v. a. teymogi, brenineiddio.
Kmg-cup, cing'-cup, a. egyUt, crafangc
y fran.
Kingdom, cing'-dym, s. teyrnas, brenin-
iaeth, gwledwch, Uywodraeth.
Kingfisher, cing'-ffish-yr, s. glas y dor-
ian, tinsigl y dwr, pioden y dwr.
Kingly, cing'-U, a. breninol, teyrnaidd ;
rhiol, rhial, penadurol, unbenol, urdd-
asol, m.wreddog, tywysogaidd, ar-
dderchog :- ad. yn freninol ; fel bren-
in.
Kingpost, cing'-post, s. breninbost,
teyrnbost, canolbost, teymbiler.
King's-evil, cingz-t'-fi, s. clwy 'r brenin,
clefyd y brenin, manwynau, manwyn,
porchell iddwf .
Kingship, cing'-ship, s. brenindod, bren-
inoliaeth, teymedd, breninfraint.
Kingstone, cing'-ston, «. breninfaen,
maelgi=math ar bysgodyn.
Kink, cingc, s. ymglwm, cynglilwm,
jTDibleth; ffiU, dolen, tro, nydd,
rhwyn : — v. n. ymglymu, ymgordeddu,
ymddolenu ; ymddyrysu.
Kinsfolk, cinz^-ffoc, s. ceraint, perthyn-
asau, trasau, cydgenedl, tylwyth;
c^nesafiaid ; cyf athrachwyr.
Kinsman, cinz'-man, s. c^, cyfnesaf,
perthynas, tras, cyfathrachwr.
Kinswoman, cinz'-wym-yn, s. cares.
Kip, cip, s. croen dyniawed.
Kipper, cip'-jrr, s. cipr=eog anaddas i'w
ddefnyddio ; clor, cylor, cnau'r ddaiar.
Kirk, cyrc, s. Eglwys (yr Alban); eglwys,
Uan, cyrch.
Kiss, cis, s. cusan, cus, impog, poc, poc-
an : — v. a. cusanu, minialu, cuso.
Kit, cit, s. potel fawr ; cunnog, paool,
ystwc, twba ; baril ; crythyn ; y cyf-
an ; baich cefn.
Kit-cat, cit'-cat, «. Citcat=enw a roddid
i gyflesfa gynt yn Llundain; Hedar-
deb=enw ardeb Uai na banner hyd y
gwrthddrych.
Kitchen, ci^'-in, s. cegin.
Kitchen- stufif, ci^'-in-styflF, «. saim, ir-
aid, toddion cegin.
Kite, ceit, s. barcud, barcutan, bod,
boda, bery, beiri, beri, cud; barcutan
papur.
Kitten, cit'-tn, s. cathan, cath f ach, cen-
aw cath :— v. n. bwrw cathod. [an.
Kittling, cit'-Hng, s. cenau, cyw, poth-
Kittlish, cit'-Ush, a. gogleisiog. *
Kive, ceif, s. cerwyn, twba, cafn breci.
Klick, clic, V. n. clecian, clician, clep-
ian, clegru, tingcian.
Knab, nab, v. a. cnoi, cnithio.
Knack, nac, s. tegan; teganwaith;
medr, dawn, athrylith ; ystrangc -.—v.
n. crasdroi, crecio, crineUu, clecian,
grillian.
Knacker, nac'-yr, s. teganydd; prynwr
hen geflfylau.
Knag, nag, s. cwgn; cnap; oddfyn;
cwlwm, osg, caingc, bach; blaen.
Knaggy, nag*-!, a. cygnog; oddfog,
clymog ; osglog ; cnapiog ; garw.
Knapp, nap, s. cnap, crug, twmpath,
taren, bryncyn, cnol, crugfryn : — dim.
cnepyn -.—v. cnoi, cipgnoi ; cnapio,
byrdori, crineUu, clecian.
Knapple, nap'-pl, v. n. tori gnap, tori
gnec ; clecian, tori.
o, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j. fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
2 F
KNOB
450
KRO W
Knapsack, nap'-sac, s. ysgrepan milwr,
cod milwr, cnapsach, ysgrepan.
Knapweed, nap'-wid, s. pengaJed, cram-
enog, madfelen.
Knave, nef, s. dyhiryn, diffaethwr, an-
fadyn, crogyn, rhempyn, twyllwr,
drel, drelgi, cnaf, cenaw; gwas, llangc.
B^navery, ne'-fyr-i, s. dyhirwch, anfad-
rwydd, diffaethder, cn^eidd-dra; cast,
ystryw.
Knavish, ne'-fish, a. dyhir, anonest, an-
fad, cnafaidd, cenawaidd, ystrywgar,
flfals.
Kjiead, nid, v. a. tylino, moldio ; pobi.
Kneading-trough, ni'-ding-troff, s. cafn
tylino, cafn pobi, toesog, noe.
Knee, nt, s. gUn,' penlin, pen glin : — v.
a. penlinio ; erfyii ar liniau.
Kneed, nt'd, a. gUniog, cymnialog.
Kneel, nil, v. n. penlinio, ghnio.
Kneepan, ni'-pan, «. padeU penlin, pad-
eUeg, afal gar, padell y glm.
Kneestrings, ni'-stringz, s. pi. gardasau,
gardysau, gardyson, Uinynau penlin.
Knee-timber, ni'-tum-b)T, s. ais Uong.
Knell, nel, s. cnul, clul, cnull.
Knew, niw, p. t. {Enow) gwyddai ;
gwybodedig.
Kjiick-nack, nic'-nac, s. tegan.
Knife, neiff, s. cyUell; twca.
Knight, neit, s. marchog ; rheidyr ;
rhyswr ; macwy -.—v. a. nrddo yn
farchog.
Knighthood, neit'-hwd, «. gradd march-
og ; marchogiaeth, rheidyriaeth.
Knit, nut, v. gwau, gweu; clymu;
rhwymo ; uno, cyssyUtu, asio ; ym-
rithio, ymflfurfio, ymgyfnerthu, en-
nynu : — s. gwead, gweuad, gwau.
Knitch, ni?, s. ffagod, ffagoden, cidysen.
Knitter, nut'-tyr, s. gweadur, gweydd,
clymwr:— /. gweadures, gweuyddes,
gwe-wraig.
Knitting-needle, nut'-ting-ni-dl, gwaell,
gwachell : —pi. gweill.
Knob, nob, s. cnap, cnwc, cwgn, odd-
fyn, cnwb, clob, clopa, cnwpa, hwr-
wg, cnycyn, pwmpl, pothon, ysgwl,
boglyn, cwm, chwydd, talp ; twflf,
deUglwm, blodeuglwm :—v. n. cnap-
io, oddfi, cnycio, boglymu ; ymsypio.
Knobbed, nob'-bd, ) a. cnapiog, cygnog.
Knobby, nob'-i, j oddfog, boglynog,
taJpiog; caled.
Knock, noc, v. cnocio, taro, euro, pwyojl
dulio, ffustio, cobio, baeddu : — s. cnoo
ergyd, dyrnod, llab, pafF, chwap, ffa1^|
clul, cob.
Knocker, noc'-yr, s. cnociwr, tarawydd,!
curwr ; ystwffwl, cnocell.
BJioU, nol, s. cnol, crugfryn, bryncyn, '
twlch, cryndwyn, crugyn, taren,
cnwc, cnap : — v. canu cnul, canu clul,
cnuHo ; canu cloch, tongcio.
Knop, nop, s. cnap, cnwc, siobyn, t'Wff,
soba, cobyn, boglyn, cna, botwn.
Knot, not, s. cwlwm ; cymmal ; glin,
ysglinen; cnap, magi, byddag;
rhwym ; crug, haid, haib, bagad, cnud,
ysgwyddam ; gwely ; anhawsder : —
V. clymu; byddaglu; dyrysu, ym-
glymu ; cnapio ; tyru, cyttyru.
Knotgrass, not'-gras, s. clymog, clymlys,
canclwm, gwaedlys, berw 'r ieir.
Knotted, not'-ed, ) a. clymog ; cygnog,
Knotty, not'-i, ) cymmalog, gliniog,
dyrys, astrus, caled ; clogyrnog.
Knout, nowt, s. ffrewylliad=math ar
ffrewyUu creulawn arferedig yn Rws-
sia; flfrewyll=yr oflFeryn arferedig;
cnowt.
Know, no, v. gwybod ; ymwybod ; ad-
nabodj adwaen, nabod ; deaJl, dyaU,
dirnad.
Knowing, no'-ing, a. gwybodus, deaUus,
medrus, cyfarwydd, hyfedr ; adna-
byddus ; honaid ; cyfrwys, flfel, ffes-
awg •.—s. gwybodaeth, gwyddawd.
EJiowledge, nol'-ej, s. gwybodaeth, ad-
nabyddiaeth, adnabod, nabod ; deall ;
deaUtwriaeth ; cyf arwyddyd, medr,
tryw ; dysg, gwyddawd, gwyddiant,
copinod, ffesawd.
Known, non, p. p. (Know) gwybodedig;
hysbys, nabodedig; honaid, diargel,
cyhoedd.
Knuckle, nyc'-cl, s. cymmal bys, cwgn,
cygnyn ; migwrn, cogwm ; pencnaw
asgwin ; glin llysieuyn :—v.n. cygnu,
migymu ; ymostwng, plygu; ymroddi.
Koh, CO, s. tprw, tprwe, tprwi, tprwia
:=gair arferedig wrth alw gwartheg.
Koran, co'-ryn,s. Coran, Alcoran=Beibl
y Maliometiajd.
Kraal, cre'-yl, 8. pentref ; pentref Hot-
tentotaidd.
Krowt, crowt, s. surgawl ; ilfresych
cawl.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen; e, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn liwy ; o, lion ;
451
L.
LACK
LADY
L, el, s. el=enw 'r ddeuddegfed Dythyr-
en (y nawfed gydsain) o'r egwyddor ;
fel rhifnod, sa3 L am ddeg a deugain
=60 ; fel talfyriad, inae L=ii6ra (y
gair Lladin am bunt o arian); L=it-
her (Llad. am lyfr): LL. D.^Legum
Doctor='DoethoT o'r Gyfraith.
La, lo, in. wele ! wela ! nycha ! wel !
och fi ! ow ! O ! A !
Label, le'-bel, s. llabed, llabedyn, llab,
dibynydd; lleineb; carai ddibyn: —
V. a. llabedu, lleinebu.
Labent, Ic'-bent, a. llithrol, eddeiniol.
Labial, le'-bi-yl, a. gwefusol : — s. gwef-
useliad :— 2>^. gwefusolion.
Laboratory, lab'-o-ry-tyr-i, s. fiferyUfa,
fferylldy ; gweithf a, Uafurf a.
Laborious, la-bo'-ri-yz, a. llafurus,
gweithgar, poenf awr,traflFertlius, caled,
blin, dygn, cystog; ystig, diwyd;
gorchestol.
Labour, le'-bjT, s. Uafur, gwaith, trafod,
trafael, trafferth, Uudded, trin, cys-
teg '.—v. Uafurio, poeni, gweithio, ym-
drafferthu ; dygnu, ymegnio, ym-
drechu; diwylUo; baeddu.
Labourer, le'-byr-yr, s. Uafurwr, gweitli-
iwr ; goruchwyliwr, cloddiwr : — /.
Uafur-wraig, Uafures, gweith-wraig.
Laburnum, la-byr'-nym, s. euron, pys-
wydden.
Labyrinth, lab'-i-rutith, s. bachdrofa,
dyrysfa ; nidras ; dyryslwyn; astrusi ;
anialwch.
Lac, lac, s. llaethlud, Uaethystor, fRgys-
tor, lliwlud, fifyrlud, trylud, trothlud,
glud.
Lace, Ics, s. rhwydronell, eirionwe, eir-
ionen, ysnoden, addumwe, siderwe,
ymylwe, addumbleth ; sider, amaer-
wy, Uinynwe ; llinjm, carai, ffunen,
pwyntl ; magi, telm; las :—pl. lasiau:
— V. a. ysnodenu, sideru; addurno,
eirioni, ffunenu, euro, dygaboli;
lasio.
Lacerate, las'-yr-et, v. a. rhwygo, llarp-
io, dryUio :— a. rhwygedig, Uarpiog.
Laclirymal, lac'-ru-myl, a. dagreuol,
deigrol, degrynol.
Lachrymatory, lac'-ru-my-tyr-i, s. deigr-
ynog, deigrlestr.
Lacing, le'-sing, s. ysnodraff.
Lack, lac, v. bod mewn eisieu ; dwyn
eisieu ; eisiwo :— s. eisieu, angen, di-
ffyg) gwall, eisiwed; 100,000 rhiwpi
=10,000^. [A ! ha
Lackaday, lac'-y-de, in. och ! ow ! O
Lacky, lac'-i, s. gwastrodyn, gwas traed.
trotwas, troediog, pedwesyn : — v.
gwastrodi.
Lacking, lac'-ing, p. Sg eisieu arno
rheidus, angenog.
Laconic, la-con'-ic, a. byreiriog, talfyr,
cryno, d>vyseiriog ; cynnwysfawr.
Laconics and Didactics, la-con'-ics and
dei-dac'-tics=byregion ac addysgion.
Laquer, lac'-yr, s. eurolch, Uebolch,
melynolch, eurgaen ; barnais, eurUiw :
— V. a. eurolchi, barneisio, eurUwio.
Lactary, lac'-tyr-i, a. Uaethog : — s.
Uaethdy.
Lactate, lac'-tet, s. Uaethludiant.
Lactation, lac-te'-shyn, s. Uaethiad;
rhoddiad sugn.
Lacteal, lac'-ti-yl, a. llaethol, Uaethlyd :
— s. llaethlestr, Uaethbib, llaethwyth-
en.
Lactescence, lac-tes'-sens, s. Uaethlyd-
rwydd, Uaetheiddrwydd, blithog-
rwydd.
Lactine, lac'-tun, s. llaethsugr.
Lacunar, la-ci«/-nyr, s. pannylfwd, pyU-
fwd.
Lad, lad, s. Uangc, herlod, Uengcyn, hog-
yn, bachgen, glaslangc, hoglangc, crwt,
rhocyn.
Ladder, lad'-yr, s. ysgol, llettring, ystol ;
diingfa, esgynfa.
Lade, led, v. a. Uwytho ; pynio, pynor-
io ; tywallt, gwallofi, gwehynu ; oer-
iain.
Laded, Ic'-ded, \ p. p. llwythedig;
Laden, le'-dn, j llwythog, pynoriog.
lAdies, V-diz, s. pi. rhianod=llechi 15
wrth 8 modfedd.
Ladle, le'-dl, s. lledwad, lledfed; mod-
bren, mwndill.
Lady, le'-di, s. arglwyddes, arlwyddes ;
<i,llo; u, dull; ur.awn; w, p>¥ii ; j,yi; $,feltsh; j, John; sh, fel • yn eisieu; a, zel.
LAMB
452
LAND
pendefiges ;barynes, barones, breyres ;
boneddiges, boneddes, rhian, rhies,
penes, merch f oneddig ; ineist . es ; Had-
es, maden.
Lady-bird, le'-di-byrd, 8. y fuwch goch
gota, y fuwch goch=«=math ar diych-
til bycliaii.
Lady-day, le'-di-de, s. Gwyl Fair y Cy-
hydedd ; cyfarchiad Mair=2dain o
Fawrth.
Lady-like, Ic'-di-leic, a. rhianaidd, bon-
eddesaidd ; boneddigaidd, moesog;
tyner, tirion, masw, mwyn, llednais.
Lady's-bawer, le'-diz-bow-yr, 8. cudd y
coed, dringiedydd, barf y gwr ben.
Lady's-cushion, le'-diz-cwsh-yn, s. tor-
maen mosoglaidd, clustog Fair.
Lady's-finger, le'-diz-ffing-yr, a. plucen,
plucan, meiUionen felen.
Ladyship, le'-di- ship, s. urddas arglwy dd-
es, arglwyddesiaith, rhianaeth.
Lady's-mantle, le'-diz-man-tl, a. mantell
Fair.
Lady's-thistle, le'-diz-thus-sl, s. ysgallen
Fair, ysgallen wen, ysgallen &-adtb,
criban Mair.
Lady's-tresses, le'-diz-tres-uz, ». teircaiU,
ceineiriannydd-droedig.
Lag, lag, a. olaf, diweddaf ; dyhair, Uag,
Uercynol, diog, musgreU :—■!;. aros ar
ol, Uercio, gohirio, dyheirio, oedi, ys-
telcian, llegu.
Laggard, lag'-gyrd, a. arafaidd, diog,
hwyrfiydig, Uegus, llag, Uercynol.
Laic, le'-ic, a. lleyg, Ueygol :—s. Ueyg-
WT, gwr Ueyg.
Laid, led, p. p. (Lay) gosodedig.
Lair, leyr, s gwal, Uoches, gorweddle,
Uechf a ; porfa ; y Uawr.
Laird, leyid, s. uchelwr, gwrda, ar-
glwydd, maenor.
Laity, le'-i-ti, s. gwyr 116yg, lleygion,
lleygwyr.
Lake, lee, s. llyn, Uwch ; allogrudd,
coch, cochliw, porfforUw.
Lamb, lam, s. oen ; cigoen i—v. a.bwrw
oen ; oena, wyna.
Lambative, lam'-by-tuf, a. hylaib, Uyfol,
lleibiol, Uepiol:— ». Ueibgyffer, Uyf-
gyffyr; cyflaeth.
Lambent, lam'-bent, a. lleibiol, Uyfol.
Lambkin, lam'-cin, s. oenyn, oenan : —
/. oenig, oenesan.
Lamblike, lam'-leic, a. oenaidd ; gw&r,
Uariaidd, hynaws, tirion, addfwjai.
Lamb's-wool, lamz'-wl, s. mein-wlan,
sidan-wlan, gwlanwyn; rhostafalwy,
died bereiddflas.
Lame, lem, a. cloff, ^rydd; anafosM
ammherffaith, gwaUns, Uyth, gwan^'l
—V. a. cloffi, efryddu; diffrwytho,|
gwanychu.
Lameness, lem'-nes, s. clofiiii ; anaf.
Lament, la-ment', v. galaru, alaethuy^
cwynfan, cwyno, cwynofain, galar-'
1 alu, wylofain, arwylo, dychio; ym-
olidio : - «. galar, alaeth, galarnad, gal-
argwyn, cwyn, cwynofaint, wylofain,
doloch, oernad.
Lamentable, la-men'-tybl, a, galarus, al-
aethus, gresynol, athrist, aUwynig.
Lamentation, la-men-tc'-shyn, «. galar-
nad ; argyllaeth=i/amem<, «. ; Llyfr y
Galarnad.
Lamina, lam'-u-ny, s. llafn, Uefnyn;
haen, gwanaf , taen ; cresten, cen ; to ;
dalen ; deUten ; llabed.
Laminated, lam'-u-ne-ted, a. llafnog,
haenog, dalenog, deiliar ; yn Uafnau.
Laminiferous, lam-u-nuff-yr-yz, a. Uafn-
ddwyn, haenddwyn.
Lammas, lam'-mys, ) ». dydd
Lammas-day, lam'-mys-de, J Awst, y
cyntaf o Awst, gwyl Awst, calan
Awst.
Lamp, lamp, s. Uygom, erUen, Uugem,
lamp, Uusem ; ffagl ; goleuni.
Lampas, lam'-pas, «. mintag, mindag.
Lamp-black, lam'-blac, s. du yr efail,
du 'r Uamp.
Lampoon, lam-pwn', s. casgerdd, gogan-
gerdd, duchan-gerdd ; gogen, duchan,
enUib, sarhS,d, sen :—v. a. duchanu,
goganu, difrio; enUibia, sarhau.
LMice, lans, s. gwaew, ysb^r, ysb&r,
rheinen, gwaewifoii, ffonwaen, cad-
Uost, rlion, rhaidd, rhethr, saffwy, pal-
ed, par, piceU, ystang : — v. a. ffleimio,
ysgraflfinio ; treiddio ; rheinio, piceUu.
Lancer, lan'-syr, s. rheinydd, ysberydd,
saffwyor, rheiddior ; ffieimiwr,
Lancet, lan'-set, «. fflaim.
Lance-wood, lans'-wd, s. rheinwydd.
Lanch, lansh, v. ergydio, hwyUo=
Launch.
Land, land, s. tir, tud; daiar, llawr,
gwlad, rhandir, maenor : — v. tirio,
glanio ; dadlongi, dadlwytho. [tir.
Landed, lan'-ded, a. tiriog; o berchen
Landfall, land'-ffol, s. tirgwydd, tir-
gwymp, tirogwydd.
Landflood, land'-fflyd, s. dylif, dUyw,
Uifeiriant, gweUgi, daiarM, rhyf erth-
wy.
Landforce, land'-flfors, s. mUwyr tir,
tirgadlu, tirfyddin, tudfilwyr.
•, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen; e, peB{ », Uid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion ;
LANG
453
LARD
Landgrave, land'-gnef, s. tudiarll, tir-
iarll=urddenw yn yr Almaen.
Landguai-d, land'-gard, s. tirddififyn, tir-
glawdd, tirward.
Landholder, land'-hol-dyr, s. daliwr tir,
tirddaliwr.
Landing, Ian' -ding, s. tiriad, ^aniad;
tirfa, glanfa, porthfa, arllwysfa, dis-
gynf a ; pen grisiau, penris, eangris ;
gorsaf, gorphwysle.
Lsmdlady, land'-le-di, s. arglwyddes tir,
meisires tir, tafarnwraig, gwesttyes.
Landlord, land'-lord, s. arglwydd tir,
meistr tir ; tafamwr, llettywr, gwest-
tywr.
Landman, land'-man, s. tirfilwr, tud-
filwr.
Landmark, land'-marc, s. ffin, terfyn
tir, maen terfyn tir, maen terfyn,
careg derfyn ; cyffinfaen, timod, cy-
ffin ; cyfarwyddnod y morwyr.
Landmate, land'-met, s. cydfedelwr,
cydfedwr.
Landmeasurer, land-mezh'-yr-yr, s. tir-
fesurydd, mesurwx tir.
Landowner, land-o'-nyr, s. perchen tir,
gwr tiriog, perchenog tir.
Landrail, land'-rd, s. rhegen yryd, rheg-
en y rhych, creciar.
Landscape, land'-scep, s. tirolwg, gwer-
ydrol, tirwedd, arbeiaeth, tudolygfa,
gwaent, llawntre, tirbaith ; tirddar- '
lun.
Landsman, landz'-man, s. gwr tir.
Landsteward, land'-sti-wyrd, s. maer y
biswal, tirddystain, goruchwyliwr
tir.
Landsurveying, land'-syr-fe-ing, s. tir-
fesuriaeth, tirfesuriad, tudfesuriaeth.
Landsurveyor, land'-syr-fe-yr, s. tirfes-
urydd, tudfesurwr, mesiirwr tir.
Land-tax, land'-tacs, s. y dreth fawr,
treth y brenin, treth y tir.
Lane, Icn, «. heolan, wtre, meidr, hwyl-
fa, ystr^d, culffordd, tramwyfa.
Language, lang'-gwej, lang'-gwij, s.
iaith, tafodiaith, aeg, ymadrodd.
Languid, lang'-gwud, a. Uesg, methedig,
egwaii, diffygiol, cwla, llyth ; hwyr-
drwm, digalon, llwfr ; diflas.
Languish, lang'-gwish, v. nychu, di-
hoeni, llesghau, curio, edwino, llaesu :
— s. nj'ch, gwendid ; llesghad, dihoen-
iad ; maswedd, tynerwch.
Languor, lang'-gwyi-, s. Uesgedd, dihoen-
edd, gwendid, methiant; nychdod;
llesmair, gwywdra; trymder, diflas-
dod ; tynerwch.
Laniate, lan'-i-ct, v. a. llarpio, rhwygo,
dryllio, cigyddio.
Lank, laiigc, a. lliba, llibin, llac ; main ;
cul, teneu, llymrig ; llaes, Uathraidd,
pabwyrog, gwagsaw, yslebog.
Lantern, lan'-tyrn, s. Uugom, llugem,
llusem, erllen, tanllestr, goleuddal,
lanter.
Lanuginous, lan-itc'-ji-nyz, a. goflewog,
manflewog, panog, gwlanog, plucan-
aidd.
Lap, lap, s. arfiFed, ffedel, barlen, ffedog,
goj^e gwisg ; gliniau, tipyn, llabed : —
V. plygu, amblygu, amlenu, amwisgo,
gorthoi, amguddio ; ffedelu ; lapio ;
Ueibio, lleipio, Uymeidio, lleiblyfu.
Lapdog, lap'-dog, s. arffedgi, fFedelgi.
Lapel, lap -el, s. Uapell, flfedel hugan,
rhagfalog, rhaglabed hugan, amblyg.
Lapidary, lap'-i-dyr-i, s. maenydd, gem-
ydd, llattremydd, gemgerfiwr ; cabol-
emydd ; maenwerthydd ; maenofydd :
— a. maenyddol, gemgerfiol ; maen-
ofyddol. [iad.
Lapidation, lap-i-de'-shyn, s. llabydd-
Lapidification, la-pud-i-ffi-cc'-shyn, s.
maeneiddiad, caregiad.
Lapis, le'-pus, s. maen, careg.
Lapis lastuli, le'-pus laz'-iw-li, s. asur-
faen, llasarfaen, glasaifaen, maen
llagar, maen asur.
Lapling, lap'-ling, s. mwythwas.
Lapper, lap'-yr, s. amblygwr, amlenwr,
lapiwT ; Ueibiwr, llepiwr, lleibydd.
Lappet, lap'-et, s. llipran, Uipryn, llab-
edyn, llerpyn, llaesglust.
Lapse, laps, s. llithriad ; cwymp, syrth-
iad, tramgwydd, treigliad ; gwall ;
rhediad, codwm : — v. n. Uithro,
cwympo, dygwydd ; tramgwyddo,
cyfeiliorni.
Lapstone, lap'-ston, «. careg arffed, ar-
ffedf aen, ffedelfaen, careg laliio.
Lapwing, lap'-wing, s. coniicyll,, com-
chwigl, cornchwiglen, chwilgom y
gwynt, chwilgom y waen, cornor y
gwaenydd.
Lm-, lar, s. duw teulu, tylwythior.
Larboard, lar'-bord, s. tu aswy llong :—
a. aswy, chwith.
Larceny, lar'-se-ni, s. lladrad, lledrad.
Larch, lar?, s. llarwydd, ffeinwydd, con-
wydd.
Lard, lard, s. bloneg tawdd; bloneg,
mehin ; cig moch -.—v. blonegu, me-
hino ; tewhau, brasau.
Larder, lai^-dyr, s. ciggeU, cell gig, cig-
dy, merydd ; bwytty, bwydgdl.
o, Uo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; s, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, stel.
LATE
454
LAUN
Large, larj, a. mawr, helaeth, eang,
praff, braisg, Eydan, maith ; rhwth,
rhongca ; amrosgo ; cyflawn ; fflwch :
— s. hirnod (y nod hwyaf mewn
cerddoriaeth).
Largeness, larj'-nes, g. mawredd, hel-
aethder, eangder; breisrwydd; meith-
der, maint, Uydanrwydd.
Larges, lar'-jes, s. anrheg, rhodd, ced.
Lark, larc, s. hedydd, ehedydd, uched-
ydd.
Larklike, larc'-leic, a. hedyddaidd.
Larkspur, larc'-spyr, s. ysbardyn y
marchog, llysiau yr hedydd, tafod yr
hedydd.
Larum, lay-ym, s. alarm, llarwm ; wb-
wb.
Larva, lar'-fa, s. macai, maceiad ; rhith.
Larvae, lar'-fi, s. pi. maceiod, magiod.
Larjmx, lar'-ingcs, *. breuant, brefant,
beudag ; j geg.
Lascivious, las-suf -i-yz, a. anllad, tryth-
yll, anniwair, nwyfog; gwamal,
gwantan ; serf i, llawd, rhwys.
Lasciviousness, las-suf'-i-yz-nes, s. an-
lladrwydd, nwjrfusrwydd, dyre, serth-
edd.
Lash, lash, s. Uach, gwialenod ; ffrewyU-
awd, fflangeUawd, ysleifiad ; ffrewyU,
ysleifen, plethen :—v. a. ffrewyllu,
ysleifio ; rhwymo, clymu, careio.
Lashing, lash'-ing, s. rhwymiad, gwas-
traf, afrad.
Lass, las, s. llangces, geneth, llodes,
herlodes, bachgenes, hogen, morwyn-
ig, merch.
Lassitude, las'-si-tiwd, s. lludded, blin-
der, Uesgedd, gwendid, llyf ertbrwydd.
Last, last, a. diweddaf, olaf; eithaf,
pellaf: — ad. yn ddiweddaf, y waith
olaf -.—v. n. parhau, aros, dal :— s.
Uwyth, llast ; penp-wys, penmeidr ;
mwys ; gweddyg, troedbren, pren
troed, eUundroeid.
Lasting, las'-ting, a. parhaol, parhaus,
safadwy : — s. parh&d, hirfod.
Lastingness, las'-ting-nes, s. parhaus-
der.
Latch, la?, s. dicied:— ». a. eUcieda;
rhwymo, clymu; sicrhau, sadio.
Latchet, la9'-et, s. carai, pwyntl, pwynt,
Uinyn.
Late, let, a. diweddar ; hwyr ; newydd ;
diweddaf -.—ad. ya hwyr, ynddiwedd-
ar.
Latency, Ic'-ten-si, s. caledigrwydd ;
tywyllni.
Lateness, lef -nes, s. diweddarwch.
Latent, le'-tent, a. dirgd, cuddiedig, an<;|
amlwg, aneglur; anweledig.
Later, le'-tyr, a. diweddarach, hwyrach- 1
Lateral, lat'-yr-yl, a. ystlysol, cjffarys-
tlys, cyfochrol, cyfystlysol.
Lath, lath, s. aseth, eisen, deUten,
clawd, ysgyren, astyUenig ; cantres :
— V. a. asethu, eisio, deUtu.
Lathe, Icdd, s. cantref, cwmmwd=
Lath.
Lather, ladd'-yr, v. molwyno, ewynu,
seboni, wablingo ; trwytho, laddro :
^s. sebondrwyth, wablmg, trochion ;
ladder.
Lathy, lath'-i, a. hirfain ; llyth, lleddy,
llibin.
Ijatin, lat'-un, s. liadin, Llading, Llad-
inaeg, yr iaith T.ladin ; — a. Lladin-
aidd, Liadin.
Latinize, lat'-un-eiz, t>. Lladineiddio.
Latish, le'-tdsh, a. hwyraidd.
Latitude, lat'-i-tiwd, s. Uedred; lied,
Uydander, eangder, meithder ; rhydd-
id ; maiat, lie.
Latitudinarian, lat-i-tiw-di-ne'-ri-yn, a,
rhydd; rhyddymofynol; rhyddfedd-
yliol ; cymmedrol ; penrhydd : — «.
rhyddymofynydd, rhyddfeddyliwr,
rhyddfrydwr ; penrhydd, rhydd-dyb-
iwr.
Latter, lat'-tyr, a. diweddarach, hwyr-
ach ; diweddaf, hwyraf .
Lattermath, lat'-tyr-math, a. adladd, at-
twf.
Lattice, laf-tus, s. deUtwaith, rhwyH-
waith, cledrwy, masg :— a. deUtog,
rhwyllog : — v. a. delltu, eisio, cledru.
Laud, lod, s. mawl, moliant, clod, clod-
foredd, canmoliaeth ; elodeb : — v. a.
moli ; mawrhau, dathlu.
Laudable, lo'-dybl, a. canmoladwy, hy-
glod, moladwy ; iachus ; addf ed.
Laudableness, lo'-dyhl-nes, a. hy&ledd,
clodforusrwydd.
Laudaniun, lod'-y-nym, s. cysgwy, pahi-
drwyth, sudd y pabi ; lodom.
Laudatory, lo'-dy-tyr-i, a. canmoliaeth-
ol, clodforus : — s. molawd, canmol-
iaeth.
Laugh, lafF, v. n, chwerthin, chwarddn,
chwerthinial, dirwenu:— ». chwerth-
in, chwardd, dirwen ; crechwen.
Laughable, laifiT-ybl, a. chwerthinus,
chward.dus, digrif.
Laughing, lafT-ing, s. chwerthiniad.
Laughter, laflP-tyr, s. chwerthin,
chwarddiad, chwardd, chwerthiniad.
Launch, lansh, v. ergydio, taflu, llueh-
a, fel a y n tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, UJd ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Uon ;
LAWN
455
LEAD
io, saethu ; neidio ; hyffio, llonghyflPi
io ; cynnofio, morelu ; ymoUwng,
cychwyn, ymf wrw, hwylio : — s. hwff,
hyffiad, Uonghyffiad, Uonglitliriad,
llongwthiad ; morel ; cyimawf ; mor-
elfad, gwtMad=bad mwyaf cadlong.
Launder, lan'-dyr, s. golchuries, golch-
yddes, golch-wraig ; golchydd ; caf n
llwcli mwn ; cafn golchi ; dyf ergafn,
lander -.—v. a. golchi, gwlychu.
Laundress, lan'-dres, s. golchyddes ; lli-
einwraig ; cabolyddes : — v. n. golchi.
Laundry, lan'-dri, s. llieindy, Uieinfa ;
golchdy ; caboldy ; golchiad.
Laureate, lo'-ri-et, a. llawryfog, llor-
wyddog ; llawrwydd-goronog : — s.
bardd llawryfog; teyrnfardd, y bardd
llys=Foet laureate :—v. a. coroni &
Uawryf; Uawiyfio, llawrwyddo, Uor-
wyddo; Uawryf raddio.
Laurel, lor'-el, s. Uawryf, Uawrwydd,
Uorwydd, diodwydd, pren y cwrw,
dail y cwrw, Uawraint.
Lava, le'-fa, s. Uosgwy, ufelwy, Uosg-
falwy, chwydion mynydd tanllyd.
Lavatory, laf -y-tyx-i, s. golclifa, golch-
dy; yinolchfa, ymdroclile, baddon;
trwyth, meddygolch.
Lave, lef, v golchi; ymolchi, ymdrochi;
dyfrhau.
Lavender, laf -en-dyr, s. Uafant, laf ant
=Uwyth o blanigion peraroglus.
Laver, le'-fyr, s. noe, golchnoe, golch-
lestr, osged, osgyd, pilig ; Uafan, ys-
lafan ; Uysiau 'r m6r.
Lavish, laf'-ish, a. afradlawn, gwastraff-
us, treulgar, cedfawr, dif rodus, hael ;
anUywodraethus ; anghymmedrol ; af-
reidiol ; brae ; gwyUt : ~-v. a. gwas-
traffu, afradu, truthreuUo, dywaUt-
rain, dyietha, difrodi.
Lavishness, laf'-ish-nes, s. afradlondeb,
gwastraflf, rhysedd, anghynnildeb.
Law, Io, s. cyfraith ; deddf ; rhaith ;
rheol, trefn, gosod.
Lawful, lo'-fifwl, a. cyfreithlawn ; deddf-
ol, cyf reithiol ; addwyn, iawn.
Lawfulness, lo'-ffwl-nes, s. cyfreithlon-
deb ; addwynder ; deddfoddlondeb.
Lawgiver, lo'-gif-yr, s. deddfroddwr,
gosodwT cyfraith, rheithroddwr.
Lawless, lo'-les, a. digyfraith, diddeddf,
anghyf raith, anneddfol ; afreolus,
penrhydd, anghyfreithlawn.
Law-lore, lo'-loyr, s. rheithlenoriaeth.
Lawmaker, lo'-me-cyr, s. deddfroddwr
—Latvgiver.
Lawn, Ion, s. Uawnt, Uanerch, gwastad-
faes, gweling; bliant, sindal, llian
main, meinwe : — a, bliantain, sin-
dalig.
Lawny, lo'-ni, a. gwastad, Uawntaidd.
Law-pleadings, lo'-pK-dingz, s. cy-
nghawsaeth ; dadleuon cyfreithiol.
Law-proceedings, lo-pro-si'-dingz, s. er-
lyniadau cyfraith ; trefniad hawl.
Lawsuit, lo'-siwt, s. cwyn cyfraith, cy-
nghaws, hawl, dadl, cyfraith, cwyn.
Lawyer, lo'-iyr, s. cyfreithiwr, gwr y
gyf raith.
Lax, lacs, a. rhydd, Uac, Uaes, yslac,
Uibin, Uipa ; anghaeth ; anghryno,
anghywraint ; chwal ; darymredol,
pibreawl, bolrydd, piblyd : - s. rhydd-
ni, rhyddglwyf, y bib, pibre, darym-
red, dolur rhydd.
Laxation, lac-se'-shyn, s. rhyddhS.d, Uac-
&d, Uaesiad ; rhydd-der, Uacrwydd.
Laxative, lac'-sy-tuf , a. rhyddhaol, llac-
aol, bolegor, Uaesedigol: — s. rhydd-
gyffer; carthai.
Laxity, lac'-si-ti, ) s. ]lacrwydd, yslac-
Laxness, lacs'-nes, f rwydd, Uaesder ;
rhyddni, bolryddiii, pibre, darymred,
Uibjmdod ; anghrynodeb ; Uesgedd.
Lay, le, v. gosod, dodi, rhoddi, Ueu, cyf-
leu ; sefydlu ; bwrw, talu ; gostegu,
Uaesu, gostwng ; dal ; cyngwystlo ;
dyfeisio ; dodwy : — s. haen, gwanaf,
rhestr, rhes, taen, to, gwely, tedd ;
cyngwystl ; gwyndwn, Uaethdwn,
tondir, tyndir, ton, gwyndon, tir
gw^dd ; gwaen, gweirglodd, gwyr-
lawd, dol ; cAn, caniad, cathl, cy-
wydd, canu :— a. Ueyg, Ueygol.
Layer, le'-yr, s. haen, gwanaf =-Z/ay, «.;
claddbUl, planbUl, claddgyff; iar
ddodwyog.
Laying, Ic'-ing, s. haeniad, gwanafiad,
caeniad; gosodiad, dodiad.
Layman, le'-myn, s. gwr Ueyg, Ueygwr,
Ueyg.
Laziness, le'-zi-nes, s. diogi, musgrellni,
mewyd ; segurdod ; Uesgedd ; anny-
bendod.
Lazy, le'-zi, a. diog, musgreU ; swrth,
Uegach, inewydol, Uyfrethin, Uesg,
merydd, Uwi'r, hwyrdj-wm, anfywiog,
Uibin. [plymib.
Lead, led, «. plwm ; plymen -.—v. a.
Lead, ltd, (p. t. di,p. p. Led) v. ai-wain,
tywys, arweddu, cyfarwyddo, tueddu ;
tynu; blaenori :— s. blaen, blaenor-
iaeth, arweirdad, traw ; cyniant.
Leaden, led'-dn, a. plymaidd, plymlyd,
trymaidd, dwl, hurt, swrth.
o, Ho ; u, dull ; to, swu ; w, pwn ; J,yi; $, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
LEAS
456
LEDG
Leader, h'-djrr, s. arweinydd, tywysydd,
blaenor, hyfforddwr, comor, gwaladr,
dragon, llyw ; erthygl arweiniol, prif
erthygl.
Leading, K'-ding, a. arweiniol, cyfar-
wyddol, prif, penaf ; blaenorol :— s.
arweiniad, liyfforddiad ; dygiad.
Leading-note, li'-ding-not, s. nod ar-
weiniol (mewn cerddoriaeth), arwein-
nod.
Leady, led'-i, a. plymliw ; plymaidd.
Leaf, Itff, s. dalen, deUen, dAl -.—v. n.
deilio.
liOafage, KflT-ej, s. deiliadaeth, deUiant.
Leafless, liff'-les, a. anneiliog, diddail.
Leaflet, Kflf-let, s. deUen, dalenan.
Leafy, K'-ffi, a. deUiog, deUiar, dalenog.
League, Kg, s. cynghrair ; cyfammod,
cytundeb, dygymmod ; cyf addawd ;
miUdir Ffrengig ; gwennod=3 mUl-
dir : — v. n. yingynghreirio, cynghreir-
io ; cyfuno, ynigyfammodi.
Leaguer, li'-gyr, s. cynghreiriwr ; cyf-
ammodydd; gwarchae, gwarchaedig-
aeth.
Leak, lie, s. agen, hoUt, djrferfa, dyfr-
agen :— v. n. dyf eru, ymagenu, dyf er-
oUwng.
Leaky, li'-ci, a. anniddos, dyfragenog.
Lean, Itn, v. gogwyddo, pwyso, gor-
phwys, tueddu, ocliri ; pwyso ar,
plygu:— a. cul, teneu, truan; an-
flxwythlawn ; tlawd ; irad : — s. cy-
hyrgig, cyhyryn, cig coch, teneugig.
Leanness, h'-nes, s. culni, teneuder.
Leap, lip, v. neidio, Uamu, hobelu ;
marchogaeth, rhidio ; euro, ysbongc-
io : — s. naid, darlam, ysbongc, Uwff.
Leapfrog, lip'-ffrog, s. Uamchware.
Leap year, Hp'-tyr, s. blwyddyn naid.
Learboard, le'yr-boyrd, s. haenfwrdd=
Leyrboard.
Learn, lyrn, v. dysgu, deall; cafi"ael;
gwybod.
Learned, lyy-ned, a. dysgedig; Uenog,
lljiihyrenog ; gwybodus, cyfarwydd,
medrus; athrylithiog.
Learning, lyr'-ning, s. dysg, dysgeid-
iaeth, ysgoleigdod, 116n, Uenoriaetli,
llenyddiaeth.
Lease, Irs, s. edring, dalysgrif, ammod-
rwym, gafaelebj goresgyn, dring, am-
modysgi'if, prydles ; Ues, les -.—v. a.
gafaekwymo, prydlesu, ammod-
rwymo, gosod, edringo ; gosod ar
edring ; rhentu dan ammodrwym j
gosod dros amser penodol.
Lease, liz, v. n. Uoffa. '
Leasehold, hs'-hold, s: rhwymafael,!
rhwymddaliad, gafaelysgrif :— a. arj
ammodrwym; edringol, prydlesol.
Leaseholder, Ks'-hol-dyr, s. dalysgrifiad, \
rhwymddeiliad, edringai.
Leash, lish, s. cynllyfan, Uinyn arwain,
carai dywyso ; rhwymyn, hoenyn,
trawUnyn; tri:— v. a. cynllyfanu;
rhwymo, hoenynu.
Leasing, li'-zrng, s. celwydd, geudeb.
Least, Kst, a. Ueiaf ; anamlaf.
Leat, lit, s. pynfarch, flfos, dyfrUe.
Leather, ledd'-yr, s. Uedr ; croen, cen :
— a. lledrin ; o groen : — v. a. lledru,
Uachio, dygyboli, golchi, euro,; ffryst-
io, dyfrysio.
Leathern, Uedd'-ym, a. Uedrin ; o groen.
Leatheiy, ledd'-yr-i, a. Uedraidd;
gwydn.
Leave, lif, s. cenad, caniatSd, trwydded,
rhyddid, cynnwys, goddefiad ; ymad-
eb : — V. gadael ; gado ; ymadaw ;
peidio ; goddef, gweddillio, esgeuluso,
maddeu.
Leaved, Kfd, a. deiliog, deiliar, dalen-
og.
Leaven, lef -fn, s. sugdoes, eples, hep-
les, Uefain, lefain : —v. a. surdoesi,
eplesu, llefeinio, lefeinio; trwytho;
codi.
Leaves, Kfz, s. pi. dail, dalenau, deilion.
Leavings, K'-fings, s. pi. gweddiUion,
gwargedion, olion ; adborthion ; sarid,
rhelyw.
Leacher, le9'-yT, s. anUadwr, trythyU-
fab, merchetwr, gordderchwr ; putein-
iwT, godinebwr.
Lectern, lec'-tyrn, s. daiUenfa, darllen-
saf, dai'Uenfwrdd, daJfwrdd.
Lection, lec'-shyn, s. darUen, darUen-
iad, llith.
Lector, lec'-tyr, s. darUenydd, darllewr.
Lecture, lec'-^yr, s. darlith, Uith ; dar-
Ueniad, darlleawd ; gwers, pregeth ;
adroddiad, sen, cerydd i—v. darUthio,
Uithio, gwersu, darUen, Ueu ; preg-
ethu, dwrdio, ceryddu.
Lecturer, lec'-?yr-yr, s. darlithiwr, dar-
Uenydd, gwersiwr; pregethwr.
Lectureship, lec'-^yr-ship, s. llithwr-
iaeth, darlithiaeth, lleaduriaeth.
Led, led, p. t. a p. p. (Lead) arweinied-
ig.
Ledge, lej, s. haen, gwanaf, taen, rhestr,
tedd, to ; trum, cefnen, esgair, tap,
cripeU ; ysgafell, ymyl, ciMed, ael ;
ystangc; deUten, peithynen; cleddyf ;
creigres.
a.felayntad; s, cam; 2, lieu; e.pen; t, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain jrn hvty ; o, Hon;
LEGA
457
LEGI
Ledgement, lej'-ment, s. taeniad, haen-
iad ; ysgafeU, ym.y]£a=Ledge.
Ledger, lej'-yr, s. gorsaflyfr, gorl3rfr,
argyfriflyfr ; gorsaflech ; gorsafydd ;
cledden, ystangc.
Ledger-line, lej'-yr-lein, s. atlin, chwan-
eglin, gorliiiell, atlinell :—pl. gorlin-
ellau (mewn cerddoriaeth).
Lee, K, s. gwaddod, gwaelodion, llwrwg,
rhwtws, ffles ; tu 'r gwynt, y tu cyf-
eiryd k'l gwynt ; yr ochr gyf erbyn a,'r
gwynt.
Lee-board, k^-bord, a. gwyntfwrdd.
Leech, Hq, «. gele, gel, gelen, geloden ;
ymyl, hwyl, godre hwyl : v. a. gel-
odi, gosod gelod wrth ; iacliau, medd-
yginiaethu.
Leek, lie, s. ceninen :~pl. cenin.
Lee-side, It'-seid, s. cyferwyntle, cyfer-
wyntochr; y tu pellaf oddi wrth y
gwynt.
Lee-tide, li'-teid, s. cyf erwyntlif ; mor-
llif yn rhedeg yr un ffordd a'r gwynt;
cydred Uif a gwynt; cydred dwr a
gwynt.
Leer, li'yr, v. cildremio, ciledrych, cil-
wenu, aeldremio, gogernu :— s. cU-
drem, cilolwg, cilwen, ciledrychiad,
aeldrem, gogem, nwyfdrem, trythyU-
dreni, nwyfus gilolwg.
Leeringly, H'yr-ing-li, ad. yn gilwenus,
dan gilwenu ; yn flysdremiog ; dan
edrych & chil ei lygad.
Lees, liz, s. pi. gwaddod, gwaelodion,
rhytion, rhwtws, Uwrwy, ffles, sorod.
Leet, Kt, s. cynnullfa, cymmanfa, dy-
gyimull, pentreflys, cantreflys, llys,
llysddydd, dydd hawl.
Leeward, K'-wyrd, a. cyferwyntol ; cyf-
erbyn a'r gwynt, cyfery gwynt :—ad.
tua'r gwynt ; gyf erbyn ^'r gwynt ;
yng nghyfer y gwynt.
Leeway, li'-we, s. cyferwynt ; cyfeiriad
ochrol Uong o flaen y gwynt ; ffordd y
gwynt.
Left, lefft, a. aswy, chwith : — p. p.
(Leave) gadawedig; yng ngweddill,
ar ol.
Left-handed, lefft'-han-ded, a. llaw-
chwith, dyrnchwith, cleddlawiog ;
chwithig, anneheu, aswy, chwith.
Leg, leg, s. coes, esgair, llorp, gomach,
ber, hegl, ffod, clun, troed.
Legacy, leg'-y-si, s. cyuimjm, cymmyn-
rodd, gwyUysged, gwyllysrodd, cym-
myneg.
Legal, H'-gyl, a. cyfreithiol, deddfol,
cyfreithlawn, cyfreithua.
Legality, li-gal'-i-ti, «. cyfreithlondeb,
cyfreithioldeb, deddfoldeb.
Legalize, K'-gyl-eiz, v. a. cyfreithloni,
deddfoli ; addwyno, awdurdodi.
Legally, li'-gyl-i, ad. yn gyfreithiol ; yn
ol y gyfraith ; yn ol y ddeddf .
Legate, leg'-yt, s. cenadwr y Pab ; cen-
ad, arnegesydd, llysgenadwr.
Legatee, leg-y-ti', s. cymmynai, gwyll-
ysgedai, derbyniwr cymmynrodd.
Legateship, leg'-jrt-ship, s. cenadwr-
iaeth, amegesiaeth ; swydd cenad y
Pab.
Legation, li-ge'-shyn, s. cenadwriaeth,
cenadaeth, amegesiaeth, cenadog-
aeth.
Legator, leg-y-tor', U-ge'-tyr, a. cym-
mynydd, gwyllysgedydd.
Legend, lej'-end, K'-jend, «. Uithlyfr,
ffuglith, ffuglyfr ; chwedl, hen chwedl,
ffugchwedl, coegchwedl, dychymmyg,
ffugdraith, ffughanes ; seintlyfr, buch-
eddlith, eurlith ; ilyfr bucheddau 'r
saint Rhufeinig ; darlleniad, arysgrif-
en, argraff, cylchysgrif (ar arianbath):
— V. a. chwedlu, ffuglithio, ffug-
draethu.
Legendary, lej'-en-dyr-i, a. ffugiol, ffug-
fithiol, celwyddog, chwedlaidd, dych-
ymmygol, disaU, ffughanesiol; di-
eithr, hynod :— s. Ilyfr ffuglithiau,
ffuglyfr ; chwedlydd, ffughanesydd.
Leger, lej'-jrr, s. gorsafydd=Xee/f/er.
Legerdemain, lej-yr-di-men', s. hudgast-
iau, castiau llaw ysgafn ; hud, Hed-
rith, chwidogaeth, hoced, rhodres-
waith.
Legged, legd, a. coesog, esgeiriog, berog,
heglog, florpog, ffodog.
Legging, leg'-ing, 8. amgoes, coesam,
sacas. [eglurdeb.
Legibility, lej-i-bul'-i-ti, s. darllenoldeb.
Legible, lej'-i-bl, a. darllenadwy, llen-
adwy; deaUadwy; eglur; darllenoL
Legion, l«'-jyn, s. lleng ; catyif a, torf,
Uuawr, myntai, lleion=byddin o dair
i bum mil.
Legionary, li'-jyn-yr-i, a. llengol :— «.
Ueion, un o leng.
Legislate, lej'-us-let, v. n. deddfroddi,.
deddfu, rheithadu, rheithio; dar-
ddeddfu.
Legislation, lej-us-lc'-shyn, s. deddfwr-
iaeth, deddfyddiaeth, deddfroddiad,
darddeddfiad ; llywodraeth gwlad ;
llywodraethiad.
Legislative, lej'-us-le-tuf, a. deddfrodd-
ol; rheithroddol; deddfwriaethol.
o, Uo; u, dull; w, swii ; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John ; sh, fel s yn eUieu; z, zel.
LENS
458
LETT
Legislator, lej-us-le'-tyr, s. deddfrodd-
WT, deddfwr, rheitlu-oddwr, gosodwr
cyfraith.
Legislature, lej'-us-le-?yr, «. llywodraeth,
deddfwriaeth; deddfroddwyr ; rheid-
iadaeth ; yngi'eidiaeth.
Legist, H'-just, s. cyfreithiwr.
Legitimacy,li-jut -i-my-si, s. cyfreithlon-
deb, cyfreithiolder ; genedigaeth gyf-
reithlawn ; cywirdeb, cyfiawnedd.
Legitimate, li-jut'-i-met, a. cyfreith-
lawn ; deddf ol ; genedig o briod, pri-
odanedig ; o'r iawn ryw, gwirionedd-
ol, pur:— t'. a. cyfreithloni, deddf oli,
addwyno, breinioli.
Leguminous, U-giio'-mu-nyz, a. pysaidd,
ffaonaidd, pUsgrawnol ; ydra^FUol.
Leisurable, U'-zhyr-ybl, a. hamddenol,
seibiol.
Leisure, K'-zhyr, s. hamdden, seibiant,
oedfa, odfa, ennyd, arfod; ysgafal-
hawch, amser, seguryd.
Leisurly, It'-zhyr-li, a. hamddenol, seib-
iannol : — ad. yn hamddenol, gan
bwyU, yn bwyUog.
Lemon, lem'-yn, s. afal melynhir, euraf-
al, Uemwn ; llebafaJ.
Lemonade, lem'-yn-ed, s. eurafalwy,
Uebafalwy, diod etirafalau; llemyn-
wy.
Lend, lend, v. a. benthycio, ech'wyiia,
benthyca ; rhoddi, caniatau.
Lending, len'-ding, s. benthyciad ; ben-
thyg, echwyn.
Length, length, s. hyd ; birder, hydedd ;
meithder, pellder ; helaethrwydd.
Lengthen, leng'-thn, v. hwyhau, estyn,
ystyn, hirhau, ymestyn.
Lengthening, leng'-thn-ing, s. estyniad,
hwyh^d ; ymestyniad ; parhid.
Lengthwise, length'-weiz, ad. gyda'r
hyd, ar hyd, ar hydfed, hyd.
Lengthy, leng'-thi, a. hir, maith.
Lenient, li'-ni-ent, a. tyner, llinarol,
esmwythaol, esm'wyth :—s. tynerydd,
Uinarydd, mwythgyffer, mwythor,
mwyilor.
Lenify, len'-u-flfei, v. a. tyneru, Uiniaru,
esmwythau, llareiddio, dofl, dylofi,
meddalhau, meddfu.
Lenitive, len'-u-tuf , a. tynerol, Uinarol,
esmwythol, meddfol,blyddol, Uonydd-
ol, mwyU : — s. tynerydd, esmwythai,
llinargyflFer, mwythgyffer, dylofydd.
Lenity, len'-u-ti, s. tynerwch, tiriondeb,
gwarder, hynawsedd.
Lens, lenz, s. ffawydryn, Uugwydryn,
llugell, crymlain, crymwydr, ffoc.
Lent, lesnt, p. p. (Lend) benthyciedig :
— 8. grawys, garawys.
Lenten, len -tn, a. grawysol, garawysol ;
ymarbedol, dirwestol.
Lentil, len'-tul, s. corbysen, pysen y
Uygod, fFagbysen, gwygbysen, ffacbys-
en.
Lentor, len'-tyr, s. gwydnedd, glud-
rwydd; tewder; arSfedd, hwynryd-
igrwydd.
Lentous, len'-tyz, a. gwydn, gludiog.
Lenvoy, len-foi', s. clo cywj'dd, clo c&n.
Leo, h'-6, s. y Uew, arwydd y Uew=
pummed arwydd y sidydd=Q.
Leonine, li'-6-nein, a. Uewaidd, Uewig.
Leopard, lep'-yrd, s. Uewpart, Uewpard.
Leper, lep -yr, s. gwahanglaf, clafryn,
claf gwahanol. j
Leporine, lep'-o-run, a. ysgyfarnogiddd,
ceinachaidd, ysgyfarnogol.
Leprosy, lep'-ro-si, s. gwahanglwyf,
clefri, clafr, brech yr luddewon.
Leprous, lep'-ryz, a. gwahanglwyfus,
clafrUyd ; cenog, brychlyd.
Less, les, a. llai ; Ueiaf ; bychan ; ychyd-
ig : —s. llai, Ueiaf; ychydig :—ad. llai,
ynllai.
Lessee, les* -si, s. dalysgrifiad, edringai,
prydlesai ; yr un y rhodder edring
iddo.
Lessen, les'-sn, v. Ueihau, bychanu, tala,
treio, crebachu.
Lesser, les'-syr, a. Uai, Ueiaf ; bychan.
Lesson, les'-sn, s. gwers, Uith, darUe-
awd -.—v. a. gwersu, addysgu.
Lest, lest, c. rhag, rhag i, rhag ofn ; fel
na ; ac na ; rhag y.
Let, let, V. a. gadael, caniatau, goUwng,
goddef, dioddef ; gosod, rhoddi ;
rhentu, hurio, Uogi ; attal, rhwystro,
Uuddio : — s. rhwystr, Uudd, llestair.
Lethargic, li-thar'-jic, a. hunglaf, hun-
heintus, hunglwyfus ; cysglyd, swrth.
Lethargy, leth'-yr-ji, s. hunglwyf , marw-
gwsg, gorchwsg, cysgwst ; cysgad-
rwydd, syrthni.
Letter, let'-yr, «. gadawr, rhwystrwr,
attaliwT, gosodwr; Uythyren; Uyth-
yr, Uythyr anfon ; teb, coel : — v. a.
Uythyrenu, llythyru.
Letterbag, let'-yr-bag, s. Uythyrgod.
Letterbox, let'-yr-bocs, s. Uythyrgell,
Uythyrgist, Uythyrgloer.
Lettercase, let'-yr-ces, s. Uythyrgloer,
Uythyrgaes; Uythyrgod, UogeUgod.
Lettered, let'-yrd, a. Uythyrog, Uythyr-
enog, U6n, dysgedig, Uenorol, deifniog.
Letter-founder, let'-yr-ffown-dyr, «.
a, £el a ja tad ; a, cam; e, hen ; e, pen; i, llid ; i, dim; o, tor, end ei sain yn hvij; o, Hon ;
LEVY
459
LIBI
lljiihyrenydd, Uythyrenor, toddwr
llythyxenau, tebluniwr.
Letterless, let'-yr-les, a. anllythyrenog,
diddysg.
Letterpress, let'-yr-pres, s. argraff, print,
argraffwaith, tebwaith, darlleniad.
Letters, let'-yrz, s. dysgeidiaeth ; llenor-
iaetli, llenyddiaeth.
Letters-patent, let'-yrz-pe-tent, a. pi.
breintlythyrau, breintlythyr, insail
agored, breintysgrif .
Lettuce, let'-us, s. gwylaeth, llaethygen,
golaeth, cw, lletysen : — pi. lletys.
Levant, li'-fynt, a. dwyreinioL
Levant, li-fant', s. DwyTain=arfordir-
oedd Dwyreiniol Mor y Canoldir ; Le-
fant.
Levator, li-fe'-tyr, s. cyfodydd, cyfodyr,
ucheddyr, cyfodgyhyr.
Levee, lef-i, s. cynnwyre, boreugylch,
brigyfarch ; gosgordd gynnwyre ; am-
ser codi.
Level, lef-el, a. gwastad, cydwastad,
unuchedd, llaned ; didolc ; cywir ;
cyfartal ; cyfladdol ; cydradd ; Uor-
wedd ; Uyfelus ; Uyfn -.—v. gwastat-
au, gwastatu, Uyfnliau; cystadlu,
cyfraddio; llyfelu, didolcio; annelu,
cyfeirio ; amcanu, cynnyg ; cyfladd,
cyttaro, cytuno : — s. gwastadfa, gwas-
tattir ; gwastadlin, lied, safon, mesur,
cyfartaledd, cyfradd ; gwastedydd,
cyfleddyr, gwastatyr, Uyf eliadur, Ujrf-
elydd ; cywirLlwm, ysgw&,r blwm ;
annelfa, cyfeirfa; cyfeirffos; rheol,
cynllun.
Leveller, lef'-yl-yr, s. gwastatawr, gwas-
tatwr, llyfelwr.
Levelling, lef -yl-ing, s. gwastatu, lly-
feliad, llyfelu, llyfeliaeth.
Lever, K'-fyr, s. gwif, trosol.
Leviable, lef'-i-ybl, a. codadwy, treth-
adwy.
Leviathan, U-fei'-y-thyn, s. Lefiathan;
morfilmawr.
Levigate, lef-i-get, v. a. pylori, flfylori,
malurio ; llyfnhau, caboK : — a. cabol,
Uyfn.
Levite, K'-feit, s. Lefiad, un o Iwyth
Lefi. [iticaidd.
LeviticaJ, li-fut'-i-cyl, a. Lefiadol; Lef-
Levity, lef'-i-ti, s. ysgafnder, ysgawn-
der ; annifrifwch, ysmalwch, maldod,
gwagedd, ammhrudd-der, gwamal-
rwydd, anwadalwch.
Levy, lef'-i, v., 'a. codi, cyfodi, trethu,
casglu :— s. treth, tasg, ardreth cyllid,
teyrnged, cynnuU.
Lewd, liwd, a. anllad, trythyll, anniw-
air, llawd, brwnt, anfad, ysgeler.
Lex, lees, s. cyfraith, rhaith.
Lexicographer, lec-si-cog'-ry-ffyr, s. geir-
lyfrwr, geiiiadurwr.
Lexicographic, lec-si-co-graflf-ic, a. geir-
lyfryddol, geirlj'frol ; geiriadurol.
Lexicography, lec-si-cog'-ry-ffi, s. geir-
lyfraeth, geiriaduriaeth.
Lexicology, lec-si-col'-6-ji, s. geirofydd-
iaeth. [lyfr-
Lexicon, lec'-si-con, s. geiriadur, geir-
Liable, lei'-ybl, a. rhwym, darostyng-
edig ; agored ; ym mherygl ; anesgus-
odol.
Liability, lei-y-bul'-i-ti, s. ateboldeb;
darostyngedigrwydd ; dyled.
Liar, lei'-yr, s. celwyddwr, geuwr.
Lias, lei'-ys, s. gwaelodres, sylres.
•Libation, lei-be'-shyn, s. diodoffrwm, y
gwinoffrwm, cynaherth, rhagar-
chwaethiad.
Libel, lei'-bel, s. athrod, enllib, cabl-
draith, cabledd, enUibiaeth ; duchan,
gogan : -v. athrodi, enllibio, difenwi,
hortio, cablu, duchanu, goganu.
Libellous, lei-bel'-yz, a. athrodus, enllib-
iol, goganus, cablaidd.
Liber, lei'-byr, s. rhisgyn isaf, haen isaf
y rhisg ; llyfr.
Liberal, lub'-yr-yl, a. hael, haelionus,
liyged, rhoddgar, hyddawn ; rhydd,
rhwydd ; haelfrydig, boneddig, rhyw-
iogaidd, syberlan, diragfarn, cleuf ryd ;
breiniol; cedol; syber; penrhydd: —
s. rhyddgarwr, hael, haelwr.
Liberality, lub-yr-al'-i-ti, s. haelioni,
hygedrwydd, buddged; haelfrydedd;
tegwch, syberwyd, haelrodd, cirwn.
Liberalize, lub'-yr-yl-eiz, v. a. rhydd-
liau, helaethu ; rhyddf rydigo.
Liberate, lub'-yr-et, v. a. rhyddhau,
gollwng, digarcharu, maddeu, gwar-
edu.
Liberation, lub-yr-e'-shyn, s. rhyddh&d,
goUyngdod, gwared.
Libertine, lub'-yr-tun, s. gwr rhydd;
. penrhyddyn, rhyddfucheddwr, un an-
foesol, oferddyn :— a. penrhydd, an-
fucheddol ; anUad.
Liberty, lub'-yr-ti, s. rhyddid, rhydd-
did, rhyddineb, rhyddyd, trwydded,
cenad, cynnwys, braint; hyfder;
eangder, esmwytMra ; cyfryddid,
terfeiyn, cyffin. aft,
Libidinous, h-bud'-i-nyz, a. anlla4, -^^^
trythyll, anniwair, nwyfus, serth, *^
penrhydd.
o, Ho ; u, dull ; iv, swn ; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh ; j, John ; ih, fel a yn eisieu ; i, «el.
LIEU
460
LIGA
Librarian, lei-brc'-ri-yn, s. llyfrgellydd,
llyfrydd, ceidwad Uyfrgell, ll;^rfawT.
Library, lei'-bry-ri, s. Uyfrgell, llyfrfa,
llyfrdy, llyfrgrawn, llyfrengell.
Librate, lei'-brct, v. mantoli, clorianu,
cyfantoli, cydbwyso, pwyso.
Libration, lei-bre'-shyn, s. mantoliad,
cydfantoliaeth, cydbwysiad, cyttafol-
iad.
Lice, leis, s. pi. (Lovse) llau.
Licence, 1 lei'-sens, s. trwj'dded, cenad,
License, f cjmnwys, rhyddid, caniatad,
braint, goddefeb, breinteb, breintys-
grif , llythyr trwydded ; penrhyddid.
License, lei'-sens, v. trwyddedu, trwydd-
edogi, cenadu, caniatau ; cynnwys ;
cenadu trwy f reintysgrif ; awdurdodi.
Licensed, lei'-sensd, p. p. trwyddeded-
ig; trwyddedog, cenadog, rhyddedog.
Licentiate, lei-sen'-shi-et, s. trwydded-
og:— V. a. trwyddedu, trwyddedogi,
caniatau.
Licentious, lei-sen'-shyz, a. penrhydd,
afreolus, afradlawn, ofer, anfoesol,
nwyfus, aflywodraethus.
Lich-owl, lic'-owl, s. aderyn y corff.
Lick, lie, V. llyfu; lleibio, llepian;
Uachio, euro, dulio : — «. Uyf , Uyfiad ;
llaib ; dwbiad, Uyfle ; llach, ergyd,
ffonod.
Lickspittle, lic'-sput-tl, s. poerlyfwr,
poerlyfyn, truthgi.
Licorice, lic'-yr-us, s. gwylys, chweg-
wraidd, per-wraidd, melus-wraidd,
gwreiddber. [cbyr.
Lid, lud, s. clawT, cauad, hulier, gwer-
Lie, lei, s. celwydd ; anwiredd ; gau,
geuair : — v. n. celwyddu, dywedyd
celwydd ; ffugio, twyUo ; gorwedd ;
bod, sefyU, aros, gorphwys ; go-
gwyddo.
Lief, Ijff, ad. yn ewyllysgar, yn fodd-
lawn, o wirfodd, yn lion.
Liege, itj, a. fiyddlawn, cywir, ufudd,
gostyngedig, rhwymedig, gwarogaeth-
ol ; goruchel, pensidurol : — s. deUiad,
dyn gosgordd; penarglwydd, penad-
ur, unben, teym.
Lieger, K'-jyr, s. cenadwr trigiannol.
Lien, lei' -en, s. hawlrwym, hawl gyf-
reithiol ; dueg, y ddueg.
Lier, lei'-yr, s. gorweddwr; gorphwys-
wr.
Lieu, liw, s. Ue.^
Lieutenancy, luflPten'-yn-si, lef-ten'-yn-
si, s. rhaglawiaeth, cadraglawiaeth,
cadweinyddiaeth ; darprwyaeth ; rhag-
lawiaid. m
Lieutenant, luflr-teii;-ynt, s. rhaglaw,
cadweinydd, cadraglaw, isgadben ; is-
lywydd ; eilben ; liStenant ; dirprwy^
wr.
Lieutenant general, luff-ten' -yntjen'-yr^'
yl, s. isgadfridog, adgadfridog, rhag-
gadfridog.
Life, leiff, ."i. bywyd, einioes, hoedl, oes;
buchedd, ymarweddiad ; bywoliaeth,
bywiolaoth; bywiogrwydd, nwyf, ar-
ial, yni ; buch, ysbryd ; ffun, chwyth,
anadl ; bydiaeth, byd ; cofiant, hanes
bywyd.
Life-annuites, leifF-an-niw'-i-tiz, s. pi.
blwydd-daUadau bywyd, blwyddoseb-
ion bywyd. bywydladau.
Lifeboat, leiflf-bot, «. bywydfad, diogel-
fad.
Life-buoy, leiff -bwoi, s. nofnod bjrwyd,
bywydiiawf.
Life-guard, leiff-gard, s. nawsosgordd,
corffosgordd, difiyn-gor, dififynwys,
gosgorddlu, llysfilwyr, teyrnosgordd.
Life-insurance, leifF-un-shw'-ryns, s.
oesyswiriant, digollediad bywyd, ys-
wiriant bywyd.
Lifeless, leiff -les, a. difywyd, marw-
aidd, marw, diysbryd, swrth, diog,
oerllydi
Lifelike, leiff -leic, a. bywydaidd.
Life-long, leiff -long, s. oes, ystod byw.
yd, cydol oes, cydol bywyd.
Lifestring, leiff -string, s. iUnyn bywyd,
edaf bywyd.
Lifetime, leiff -teim, s. oes, bywyd, ya
tod bjrwyd, amser bywyd, einioes,
hoedl.
Lift, lufft, V. codi, cyfodi, dyrchafu,
cwnu, arddwyre, arddyrcharu : — s.
codiad, dyrcliafiad, derchiad, ymgod-
iad ; hwb, hwbiad, ymwr, egni ; tafl-
iad (ar geffyl neu i gerbyd), chwyl o
farchogaetli, lifffc; cymhorth, cyn-
northwy, help.
Lifting, luff -ting, s. codiad, dyrchafiad,
cymhorth, cannerth.
Ligament, lug'-a-ment, a. rhwymyn,
cyfrwym, gewyn cysswUt, gewyn
cymmal, gewyn, gaw ; cadwyn.
Ligamental, lug-y-men'-tyl, a. cyfrwym-
ol ; rhwjonynol ; gewynol.
Ligation, U-ge-shyn, s. rhwymiad, cyf-
rwymiad, tidiad, ffasgiad.
Ligature, lig'-y-9yr, «. rhwymyn, cyf-
rwym, ffas, amrwym, achrwym, rhef-
og, llegr ; rhwymiad,^wymedigaeth;
creffyn.
Ligatures, lig'-y-Qrrz, s. pi. llythyrenau
<
a, tela, yti tad ; a, cam ; «, hen ; e, p«n ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond-4>i sain yn hwy ; o, lion ;
LIGH
461
LIMB
dyblyg, cyfrwymiaid, Uythyrenau
cyfrwym, rheflythyTenau=^, fl,, ffi,
ffi,kc.
Light, leit, s. goleuni, goleu, gwawl,
Uewyrch, llewych, Ueufer, llug, ty-
wyn ; goleuad, llugas, llugorn ; can-
wyll, ffenestr, goleurwydd, Ueurwydd,
dydd : — a. goleu, dysglaer, canaid,
claer, eirian, cain, glain, lleuferog,
lledwyn, gwynaidd ; ysgafn, ysgawn ;
dibwys, disylwedd, gwagsaw, masw ;
dibris, diwerth ; ysinal ; isel, gwael ;
hawdd, rhwydd, esmwyth ; gweisgi,
gwisgi, siongc, esgeiddig, by wiog, cyf-
lym, llawen, difyr ; hoenus, nwyfus,
anniwair ; anwadal, gwamal ; chwidr,
ysgoywan ; bychan ; coeg ; of er ;
chwal ; arwynebol, diwreiddyn ; di-
Iwyth ; arf ysgafn, ysgafndrec : — v.
eimyn, cynneu ; goleuo, lleuf em ;
disgyn, dygwydd, damweinio ; llorio;
gorphwys ; eistedd i lawr.
Lighten, lei'-tn, v. goleuo, Uewyrchu,
melltenu, lluchedu, fiBachio, goleuo
meUt, cynneu dreigiau; gwibio; ys-
gafnhau, ysgawnu, ysgafnu, ysgoni;
Uoni, sirioli.
Lighter, lei'-tyr, s. goleuwr, cynneuwr ;
bad dilwytho, ysgonfad, ysgafnfad;
bad, cwch.
Lighterman, lei'-tyr-man, ». badwr,
cychwr.
Lightfingered, leit'-fiBng-gyrd, a. llaw-
ysgafn ; Uadronaidd, Uadronig.
Lightfoot, leit'-ffwt, a. ysgafndroed,
cyflymdroed; gwisgi.
Lightheaded, leit'-hed-ed, a. penysgafn,
penchwiban, gwibwrn, penwan.
Lighthearted, leit'-har-ted, a. calonys-
gaf u ; llawen, hoenus, siriol, hylon.
Lighthorse, leit'-hors, s. marchoglu arf-
ysgafn, marcnlu ysgafndrec, march-
wys ysgafndrefn.
Lightliouse, leit'-hows, s. goleudy, go-
leudwr, lleuferdy.
Light-infantry, leit-un'-fl^-tri, s. pedd-
yd arfysgafn, peddytos ysgafn, gwyr
traed ysgafndrec.
Lightly, leit'-li, ad. yn ysgafn ; yn ddi-
ofal, yn esgeulus.
Lightminded, leit'-mein-ded, a. ysgafn
ei feddwl; ysgafnfryd; ansefydlog,
gwamal.
Lightness, leit'-nes, s. ysgafnder, ys-
gawnder, ysgonrwydd ; anwadal wch ;
siongcrwydd ; maswedd ; anllad-
rwydd ; hoenusrwydd.
Lightning, leif -ning, s. meUten, lluch-
eden, tS,n meUt ; ysgafnhftd, lleihid,
esmwythid, esmwythyd—Lightening,
leit'-ning.
Liglits, leits, s. ysgyfaint.
Lightsome, leit'-sym, a. goleulawn,
Uuglawn, lleuerog, goleudeg, goleu,
dysglaer ; lion, siriol, hylon, bywiog,
hoenus ; ysgafn.
Ligneous, lug'-ni-yz, a. prenaidd, coed-
aidd, gwyddin ; o goed.
Ligulate, lug'-iw-let, a. careiaidd,
rhwymaidd, Ueinaidd.
Like, leic, a. tebyg, tebig, cyffelyb, ail,
eilfydd, haf al, hefelydd, cynhafal, eis-
or, cyf al, cyf eisor ; bath, math ; cyf-
ry w ; unwedd, unffurf , cyflun, cyfun-
yd, cyf unsawdd ; cjrfagweddus ; tebyg
i ; -aidd : - s. peth cyffelyb ; cjrfeisor,
cydradd, cyf eilydd, hefelydd ; cyfiad ;
y fath :- ad. fel, fal, mal, megys,
megis, yn debyg, yn gyffelyb ; yn yr
un modd; yr un fath:— v. caru,
serchu ; cymmeradwyo ; gweled yn
dda ; mynu ; dewis.
Likelihood, leic'-U-hwd, ) s. tebygol-
Likeliness, loic'-H-nes, ) iaeth, tebyg-
olrwyddj, cynhebygrwydd, cyffelyb-
rwydd.
Likely, leic'-li, a. tebygol, cyffelyb ;
prydweddol, lluniaidd, telediw, hardd:
~ad. yn debyg, yr un fath, yr un
modd.
Like-minded, leic'-mein-ded, a. un-
frj'd.
Liken, lei'-cn, v. a. cyffelybu, cymharu,
tebygoli ; cyf alhau, arfelu.
Likeness, leic'-nes, s. tebygrwydd, teb-
ygolder, cyffelybiaeth, cyffelybrwydd,
tebygiant, cymhariaeth, cyfelwch,
tebed, llun, ffurf, darlun, ardeb, ad-
lun, delw, bath.
Likewise, leic'-weiz, ad. felly, efelly ;
yr un modd, yr un fath ; hefyd ; a,
ac ; ym mhellach.
Likeing, lei'-cing, s. diwyg, gwedd, sut,
pwynt, tewedd, golygusrwydd, cnyd-
usrwydd, efras; bodd, chwaeth, tu-
edd, gogwydd, hyfrydwch, hoffder,
Ci.riad, serch ; cymmeradwyaeth.
Lilac, lei' -lye, s. pibwydd, ysgaw Ts-
paen.
Lillied, lul'-ud, a. alawog, elestrog.
Lily, lul'-i, s. alaw, elestr, liU.
Limb, lum, s. aelod ; pyw ; esgair ;
darn, cetyn, cat ; ymyl, godre, min;
cangen -.— v. a. aelodi, diaelodi, dryll-
io, damio.
Limbed, lumd, a.<aelodog.
6, Uo; u, dull; w, swn; w, pwn ; y, yr; ;, fel tsh ; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
LINC
462
LINI
Limber, lum'-byr, s. ystwyth, hyblyg,
Ilibin, masw, blydd, plydd.
Limbers, lum'-byrz, s. pi. cadfen, car
cyfreidiauj Uorpiau.
Limbo, lum'-bo, s. carchar, dalfa ; pur-
dan ; uflern ; gwynfa yi- jmfydion,
gwenf ro 'r gwirion=canolf an dychym-
mygol rhwng nef ac uffem.
Lime, leim, s. caloh ; glud, adarlud,
gwaglwyfen, gwaglwyf, pisgwydden,
plisgwm, pisgen, eurwemen, pala-
Iwyf , palwyf = Limetree ; llebron-
wydd, chwigronwydd, egrafalwydd ;
ohwigrawn ; egrafal : — v. a. calchu,
calchio; gludio, ysgrolingo; cym-
mrydu ; maglu, rhwydo, dyrj'su.
Limehound, leim'-hownd, s. helgi baedd
gwyllt ; gwaedgi.
Limekiln, leim'-cUn, s. odyn galch, cyl-
yn calch.
Limestone, leim'-ston, s. careg galch,
calclifaen,- calchen.
Limetree, leim'-tri, s. gwaglwyfen=
Lime.
Limewater, leim'-wo-tyr, s. calchwy,
dwT calch.
Limit, lura'-ut, s. terfyn, cyffin, flBn,
terfynfa, cwr, ymyl, or, ochr, goror,
rhimp, meidr ; rhwystr, attaJfa ; pen-
od, penawd : — v. a. terfynu, cyffinio ;
penodi ; cyfyngu, caethiwo, attal ;
cyrio, meidroli.
Limitation, lum-u-te'-shyr, s. terfyniad,
cyffiniad, ffiniad ; cyfyngiad, Ueih^d ;
rhagod, attalfa ; terfyn, meidr.
Limited, lum'-ut-ed, a. terfynedig ; cyf-
yng, cul ; penodol, meidrol.
Limner, lum'-nyr, s. paentiwr, ardeb-
wr, lluniedydd ; celf adur ; addurnwr,
eirionydd.
Limning, lum'-ning, s. paentio; arlun-
iad, tyniad ; axluniaeth, darluniodr-
aeth ; ardebiaeth.
Limous, lei'-myz, a. Ueidiog; gludiog;
tew.
Limp, lump, v. n. clofB, hecian : — s.
cloffni, heg, heciad: — a. ystwyth,
llipa, Uibin, hyblyg, masw, llim,
lliprynaidd.
Limpid, lum'-pud, a. gloyw, claer, ter,
pur.
Limpidness, lum'-pud-nes, s. gloywder,
claerder, dysgleirdeb, purder.
Limping, lum'-ping, s. cloffiad, clunhec-
iad, cloflB : — p. asgloff, clunllaes, gar-
llaes.
Linchpin, lunsh'-pun, s. gwarbin, gwar-
llost, echelbin, pin yr echel, llimpin.
Line, lein, s. Uinell, llin ; Uinyn, cort-
yn, corden ; llain ; rhes, rhengc, rhiU ;
amlinell, cynllun ; braich, ban, gwers,
gwedd, gweddnod, llinwedd ; llinach,
Uinys, achlin ; nodyn ; ymyl, fBn ;
cadres ; araglawdd ; olyniant, dilyn-
iad ; cyhydlin ; Uinon, lliniodr ; gor-
chwyl, galwedigaeth ; hwyl, ystod,
trefn, dull, cylch ; dosbarth ; caugen :
— V. a. llineUu, Uinio, Uinynu, lleing-
io, ishulio, gwrthleinio, gwynebu;
dyblygu ; amseru, rhesu ; cuddio, hul-
io ; cadarnhau ; torogi, cyf ebru, ym-
gyplu&.
Lineage, lun'-i-ej, s. llinach, ach, llin,
achlin, achen ; hil, eppil, tylwyth,
gwehelyih, gwelygordd, essill, essiU-
ydd, addon, bonedd, disgyniad.
Lineal, lun'-i-yl, a. llinellol, llinol'; un-
ionlin, llinfin, Uinachol, olynol, un-
iongyrch; etifeddol, treffcadol.
Lineament, lun'-i-y-ment, s. pryd,
gwedd, prydwedd, llunwedd, gwyneb-
wedd, gweddnod, agwedd, fifurf, flfriw,
llun, dull, arddull, gosgedd, gwneuth-
uriad.
Linear, lun'-i-yr, ) a. llinellol, llinell-
Lineate, lun'-i-et, ) aidd, Uinellog, llin-
iog.
Lined, leind, p. p. lliniedig, lleiniedig,'
dybledig.
Linen, lun'-en, s. lliain, Uian; llin;
dillad Uian, llieinwisg ; crysau, is-
wisg : — a. o lian, llieinaidd, Uinyn ;
gwyn, gwelw.
Linen-draper, lun'-en-dre-pyr, s. lliein-
iwr, llieinydd, Uianwerthwr, mas-
nachwr Uieiniau.
Ling, ling, s. breninbysg, lling, hones ;
grug, myncog, eiddiar.
Linger, ling'-gyr, v. gohirio, oedi, arcs,
llercian, ystelcio, sefyUian, addoedi,
ymdroi, godechial, techu ; nychu,
curio; petniso.
Lingering, ling'-gyr-ing, a. afrys, an-
hyfrys, hwyrfrydig, araf; gohiriog,
gohoetiol, llercynol, cyngydiol ; nych-
1yd ; llesg ; arosol ; hir, maith : —s.
gohiriad, oediad, llercian, hwyrder,
dyheiriad, hwyrfrydigrwydd, afrys-
edd, gwaradrig ; musgreUni ; nych-
dod.
Lingual, ling'-gwyl, a. tafodol.
Linguist, ling'-gwust, s. ieithydd, ieith-
wr, ieithofydd, ieithegydd, ieithydd-
WT.
Liniment, lun'-u-ment, s. enaint, eli.
Lining, lei'-ning, s. gwrthlain, gwrth-
fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
LIQU
463
LITE
laing, gwrthwe, tenlli, tenllif, d^l,
islaiiig, lleinyn, leinyn ; caen, caenen.
Link, lingc, s. torch, dolen, silltaeren,
cyden, tresddolen, rhwy, tidrwy,
modrwy, torchi-wy ; cadwyn, tid, syg,
silltaer, rhan, rhae ; cyfres ; canwyll
byg, ffaglen, goleuraff, tewyn:— v.
rh-w^'o, cydrwyo, dolgydio, dolenu,
cydenu, cydfachu, cydgadwyno, cyd-
rwymo, cydio, cyssylltu; cymhlethu.
Linnean, lun-nt'-yn, a. Linneaidd;
perthynol i Linneus.
Linnet, lun'-et, s. llinos, aderyn y llin.
Linseed, lun'-sid, s. llinhad, had llin.
Linsey, lim'-zi, s. lUan, lliain; ystvvflf.
Linsey-woolsey, lun-zi-wl'-zi, s. tenlli,
llinwlanen, cymmysgwe, ystvvff.
Lint, lunt, s. llieinrwd, naddllian, nadd-
ion, nadd, Uirtt, lint; llin.
Lintel, luu'-tel, s. gwarddrws, capan
drws, capan ffenestr, gwarddam, gor-
hiniog, hiniog uchaf; gwarddarn
flfenestr; llintan.
Lion, lei'-yn, s. llew.
Lioness, lei'-yn-es, «. llewes.
Lionhearted, lei-yn-har'-ted, a. llew-
galon ; dewrs^ch, gwrolwych.
Lionlike, lei'-yn -leic, a. llewaidd; eofn,
cadani, dewr.
Lip, lup, s. gwefus, gweus, min, bus,
gwefl; yniyl.
Lipless, lup'-les, a. diwefus, diwefl; di-
yinyl.
Liquation, lei-cwe'-shyn, s. toddiad,
dadmeriad, llyneiddiad : tawdd.
Liquefaction, lic-wi-fac'-shyn, s, todd-
edigaeth, dadmeriad. •
Liquescency, lei-cwes'-sen-si, s. hydodd-
rwydd.
Liquescent, lei-cwes'-sent, a. toddaid,
toddol, toddiannol.
Liqueur, li-cyr*, s. gwirodwy, gwirod-
lyn ; sii-wy, ffaethlyn.
Liquid, lic'-wud, a. gwlyb, hyhf, Uynol,
gwyol, hyred, Uiiiannol, toddedig,
Uaith ; ter, pur, gloyw ; meddal, es-
mwyth, mwyn, tyner, Uyfn, rhugl,
Ueddy ; hysain : — s. Uyn, gwlyb,
gwlybwr, hylif, gwy, aw, yf, Uiant,
nofant, gwlybaniaeth ; Uythyren
dawdd, tawddlythyren.
Liquidate, lic'-wi-det, v. a. toddi, llyn-
eiddio ; glanhau ; egluro ; talu, cy-
wiro, cynnogni ; meddalu.
Liquidation, lic-wi-dc'-shyn, s. toddiad,
toddedigaeth ; taliad, taliad dyled.
Liquidity, li-cwud'-i-ti, s. llynolrwydd,
gwyoldeb, hylifedd, teneuder.
Liquifyable, lic-wi-ffei'-ybl, a. toddad-
wy, hydawdd ; hyUf .
Liquify, lic'-wi-ffei, v. toddi; ymdoddi,
dattod, dadmer, dadlaith, meirioli.
Liquor, Uc'-yr, s. llyn, gwlyb, gwlybor,
gwy, aw, yf, hylif, diod, gwirod, cw-
rw, medd, gwin; lleithder:— v. a.
gwlychu, lleitho.
Liquorice, lic'-yr-us, s. gwylus, chweg-
wraidd, per-wraidd, mel-wraidd,
gwreiddber.
Lisp, lusp, V. bloesgi, bloesgsiarad : — s.
bloesgni, bloesgi.
Lisping, lus'-ping, p. bloesg ; yn dywed-
yd yn floesg : — «. bloesgedd, bloesgi.
List, lust, s. cofrestr, cofres, llechres,
rhes, rhestr, rhol, rheng; ymyl, tir-
ionyn, haech, hem, ael, gwald, or, cwr,
min, llain, ysleinged; terfyn, ffin,
cyffin ; ifunen ; midlan, ymorchesfa,
cadfa ; cemmaes ; argae, chwareueU ;
gogwydd ; ysnoden, ffunen, colofrwy,
pillrwy -.—v. cofrestru, colofru, rhes-
tru, llythyru ; ymrestru, ymgofresu,
ymrwymo, listio ; ymylu, ffinio, hem-
io, gwaldu, eirionynu, gwaltysu ; gwr-
andaw, gwrando, clustfeinio; mynu,
ewyllysio, chwennych ; gogwyddo, tu-
eddu.
Listen, lu'-sn, v. gwrandaw, gwrando
ar, andaw, clustfeinio, ewi, oianu.
Listless, lust'-les, a. anwrandawgar, di-
ofaJ, esgeulus, difater ; hafarch.
Lit, lut, p. p. (Light) disgynedig, goleu-
edig.
Litani, lut'-y-ni, s. Litani ; fiFurfweddi,
deisyfeg, erfyneg; ymbiliau cyffred-
inol.
Literal, lut'-yr-yl, a. llythyrenol ; Uyth-
yren am lythyren ; gair am air.
LiteraUst, lut'-yr-yl-ust, s. Uythyrenol-
wr.
Literally, lut'-yr-al-i, ad. yn llythyren-
ol ; mewn ystyr Uythyrenol ; air yng
ngair.
Literary, lut'-yr-yr-i, a. llenorol, llen-
yddol, lien, llythyiog, Uythyrol, llyth-
yrenog, dysgedig, athrylithiog.
Literary man, lut'-yr-yr-i man, s. lienor,
llenydd, gwr Uen, gwr dysgedig.
Literate, lut'-yr-et, a. llenorol, llenog,
dysgedig, llytliyrog, deifniog.
Literati, lut-yr-c'-tei, s.pl. dysgedigion,
llenorion, Uenyddion, llenogion, llen-
wyr, gwyr lien, gwyr dysgedig; ysgol-
eigion, dysgawdwyr.
Litei'ator, lut'-yr-e-tyr, s. coegathraw,
ysgoKeistryn, dysgedigyn.
0, llo ; u, dull ; ic, swn ; w, pwn ; J, ft; f, fel t»h ; j, John ; sh, Te\ s yn eisieu ; z, eel.
LITU
464
LOAD
Literature, lut'-yr-y-^yr, s. llenoriaeth,
llenyddiaeth, Mn, dysgeidiaeth, dysg,
llenogaeth, llythyriant, lleoriaeth, lly-
thyr, addysg.
Litharge, luth'-arj, s. gorferw plwm,
ewyn plwm, ewyn ariaii.
Lithate, luth'-et, s. inaenhalan.
Lithe, leidd, ) a. ystwyth, hy-
Lithesome, leidd'^sym, ) blyg, llyth,
plydd ; gwisgi, siongc, esgyd.
Lithic, luth'-ic, a. ai-enfeinig; perth-
thynol i'r maen tostedd.
Lithograph, luth'-6-graflF, v. a. maenar-
graffu, maengerfio : — «. maenargrafif.
Lithographer, li-thog'-ry-ffyr, s. maen-
argraffydd, maengerfio.
Lithographic, luth-6-graff-ic, a. maen-
argrafifoL
Lithograffy, li-thog'-ry-flS, s. maenar-
graffiaeth, maenargraffiad ; maen-
gerfiadaeth. [iaeth.
Lithology, luth-ol'-o-ji, s. maenofydd-
Lithotomy, li-thot'-o-mi, s. maendiych-
iad, maendrwch, maenddeota.
Litigant, lut'-i-gynt, a. cyfreithgar, ym-
g^eithiol, cynghawsol :— s. ymgyf-
reithiwr ; cecryn, cynhenwr.
Litigate, lut'-i-get, v. ymgyfreithio, cyf-
reithio, cecru ; profi dadl trwy gyf-
fraith.
Litigation, lut-i-ge'-shyn, s. 3nngyfreith-
iad, cyfreithiad ; ymgyfraith ; ym-
ddadl ; hawl, dadl, cynghaws.
Litigious, li-tij'-yz, a. ymgyfreithgar;
cecrus, cynhenus, cwerylas.
Litigiousness, li-tij'-yz-nes, s. cyfreith-
garwch, ymgyfreithgarwch ; trin-
garwch, oecri.
Litter, lut'-yr, s. polfen, elorglud, clud-
wely, cludwal ; llaesodr, Uaesod, sam,
gwaesam ; annhrefn ; torllwyth, al,
gwalin : — v. a. gwasamu, samu, lloc-
sodri, Uanastru, annhrefnu, anghym-
moni, distamu ; alu, bwrw ; djrfod &
chvm.
Little, lut'-tl, a. bach, bychan ; m&n ;
main, eiddil ; go-, cor-; yn-, an-, en-,
-ig:— «• ychydig, ychydigyn, tipyn,
ticyn, bychodedd, rhynawd, gronyn ;
peth ; rhan; syrnyn ; ennyd:— ad.
ychydig, yn ychydig; tran, cryn;
lied-, go- ; nid Uawer ; i ryw raddau.
Littleness, lut'-tl-nes, «. bychander;
ychydigrwydd ; eiddUder ; bychod-
edd, salwedd.
Liturgy, lut'-yr-ji, s. ffurfwasanaeth, go-
lucheg, ffurfweddi, gweddiau cyflfred-
Live, luf, V. byw ; bod yn fyw ; bnch-
eddu; oesi; bydio; bod; arcs, trigo,
preswylio.
Live, leif, a. byw; bywiol, bywiog;
tanllyd; gwyrenig.
Livelihood, leif'-li-liwd, s. bywoliaeth,
bywiolaeth,bywioliaeth; cynnaliaeth;
ymborth.
Liveliness, leif'-li-nes, s. bywiogrwydd,
hawnt, eidiogrwydd, brywusder, hoeu-
nwyf, arial, awch, rhwysdod.
Livelong, luf -long, a. maith, hirfaith :
— s. canewin, bywydog lydanddail,
llysiau Taliesin.
Lively, leif' -li, o. bywiog, bywiol, eid-
iog, heini, hawntus, hojrw, .gwisgi,
gweisgi, nwyfus, arialus, lion, llawen;
egiiiol-.—ad. yn fywiog.
Liver, luf -yr, *. bucheddwr, oeswr; afu,
au, iau.
Liverwort, luf -yr-wyrt, s. cen, cip ; afu-
ad^Idvergreen.
Livery, luf -yr-i, g. goresgyn, meddiant,
estyn; rhoddiad; rhyddhM; gores-
gyneb ; gosgorddwisg, swyddwisg,
nodwisg, Uifrai, dUlad, amnireint-
wisg, diUad gwasanaeth; gwisg;
breiniolion, Uifreiwyr; gogorfa :— ■»,
a. gwisgo, dilladu, nodwisgo, Uifreio.
Liveryman, luf-yr-i-man, s. nodwas,
Uifreiwr, Uifreiwas, gwr Uifrai, gwas
lifrai, trymwas; dinesydd nod, gwr
breiniol.
Lives, leifz, 's. pi. bj^wydau ; buche(id-
au; cofiant, cofiannau. [iad.
Livestock, leif'-stoc, s. da byw ; anifeil-
Livid, luf-ud, a. dulas, llur, glasddu,
cleisiog, plymliw, echlur, canwelw.
Lividity, luf-ud'-i-ti, s. duJesni, dulas-
der.
Living, luf -ing, a. byw, bywiol ; yn fjrw,
yn byw ; eneidiol, bywhaol : - s. byw,
y byw ; rhai byw ; bywoliaeth, byd-
iant; bywyd; cynnaliaeth; eglwys-
fudd, glwysfudd, bywoliaeth eglwys-
ig-
Lizard, lue'-yrd, s. madfall, madgall,
gwedresi, geneugoeg, gelenben wirion,
madrwy, madiil, Uostrwy, modrwyfil,
ethrychwil, brydychwil, llysard.
Lo, lij, in. wele ! wela ! nycha ! enycha !
wel ! ycha !
Load, lod, s. llwyth, baich, pwn, hwys,
sawch; pwys:— v. a. llwytho, beich-
io, pynio; cargu ; llenwi; hwyso,
cmgio.
Loading, lo'-ding, s. llwyth, baich, catg;
llwyth llong.
a, fel a yn tad ; a, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon ;
LOCK
465
LOGA
Loadstone, lod'-ston, «. ehedfaen, tyn-
faen, maen tynu, llithfaen, tryfaen,
attynfaen.
Loaf, lofF, s. torth : — dim. torthig, torth-
an.
Loam, lorn, s. tywodglai, priddglai,
marldir, cleibridd, gludbridd ; clai,
marl : — v. a. cleip, tj'wodgleio, pridd-
gleio.
Loan, Ion, s. benthyg, echwyn :— v. a.
echwyna, benthycio.
Loath, loth, a. anfoddlawn, anewyllys-
gar ; anhydyn, annhueddol.
Loathe, lodd, v. a. ffieiddio, casan ;
diflasu ar ; gwrthneu, llysu ; ffinioni ;
alani ar.
Loathful, lodd'-ffwl, a. ffielddlawn,
gwrthneugar, casaol, cas; alarllyd,
ffinionllyd.
Loathness, liith'-nes, s. anewyllysgar-
wch, anfoddlonrwydd ; anhawddineb.
Loathsome, lodd'-sym, a. flBaidd, atgas ;
alarllyd.
Loaves, lofz, s. pi. torthau, tyrth.
Lob, lob, s. llob, hurtyn, lleban, llabi,
llelo, penbwl, drel, hult, brebwl : —
V. a. difateru ; gadael i beth gwympo
yn llanastr.
Lobby, lob'-i, s. cyntedd, cynteddfa,
Uobi.
Lobe, lob, s. dalen ; tipyn, Uipryn ;
llabed ; demyn ; hadgib, hadgoden,
cib, llest ; rhaniad.
Loblets, lob'-lets, s. pi. llabedenau, 11a-
bedynau.
Lobster, lob'-styr, s. ceimwch, llegest,
gafr y mAr.
Local, lo'-cyl, a. lleol ; cyfleol ; llefodol ;
sefydlog, diymod ; cartrefol.
Locality, lii-cal'-i-ti, s. lleoldeb, lleol-
rwydd ; llefod, argyfle ; sefyllfa ; lie.
Locate, Ici-cct', v. a. gosod, cyfleu ; lle-
oli.
Location, 16-ce'-shyn, s. llead, cyflead,
lleoliad ; gosodiad, sefydliad ; sefyllfa;
llogiad.
Loch, loo, s. llwch, llyn ; ebach, mor-
ebach, mornant ; cyflaeth, lleibgyifer.
Lock, loc, s. clo ; cloig ; lloc, argae,
dyfrgae, lleifddor ; cydyn, llofn, llo-
fyn, amgud, lljrweth, dylofyn, tweg,
casnodyn ; gafael, coflaid:— v. clai,
cau ; diogelu ; cofleidio.
Locker, loc'-yr, s. cloer, llogawd, llog-
ell, nester, cilgell ; twU colomen.
Locket, loc'-et, s. cae, argae, addurnglo,
lloced, cloigyn, dalfach, cipen.
Locksmith, loc'-smuth, s. gof cloion.
Locky, loc'-i, a. cud3aiog, llofeiog, top-
ynog.
Locomotion, 16-c6-m6'-sh3m, s. ymsym-
mudiad, symmudiad, hunansymmud-
iad ; ymsymmudiad o le i le.
Locomotive, 16-co-m6'-tuf, a. ymsym-
mudol, symmudedig ; hunansymmud-
ol:— s. peiriant jrcQsymmudol, ager-
beiriant symmudoL
Locust, lo'-cyst, s. llindys jrr yd, pryf y
gwelit, llocust, locust, llosbryf, llin-
dys ; Uindyswydd.
LocutioBi 16-ciw'-shyn, s. llafariaeth,
ymadtodd, llafarddtill.
Locutory, lo-ciw'-tyr-i, s. siaradfa, ym-
ddyddanfa.
Lode, lod, s. gwythen fwn, gwythien.
Lodestone, lod'-ston, s. alcanfaen.
Lodge, loj, ?'. llettya; aros, trigo;
gwestu, dofri ; gosod, rhoi, dodi, cyf-
leu ; sefydlu ; planu ; derbyn, cyn-
nwys; achlesu, cuddio, ymlechu;
gorwedd ; gwersyllu, Uuesta, pabellu ;
eistedd, glynu, gorphwys ; llorio ;
nythu : — s. lletty, lluest, lluestty,
bwth, hafotty, maesdy ; fforestty,
prysordy ; gorweddle, gwkl, ffau,
lloches ; godref ; cyfrinfa.
Lodger, loj'-yr, s. llett^^^T, gwestai, dof-
reithiwr.
Lodging, loj'-ing, s. lletty, gwestfa,
gwelyfan, rhandy, dofraeth ; arosiad ;
nawdd, to.
Lodging-house, loj'-ing-hows, s. lletty,
gwestty.
Lodging-place, loj'-ing-ples, s. llettyfa,
lletty.
Lodgement, loj'-ment, s. llettyad, lletty-
aeth ; cronfa, gwaddod ; casgl, sefydl-
iad ; gwersyll, lluarth, bidwal, llys-
tyn ; sefyllfa, gorsaf.
Loft, loflft, s. Uofft, taflod, hurtr, hurtyr,
llwyf; ystafell, arystaU, goruwch-
ystafell, uchelfa.
Loftiness, lofi'-ti-nes, s. uchder, uchel-
der, ucheldra, goruchedd, arucheledd;
taldra; balchder, trahausder; ar-
dduniant.
Lofty, lofT-ti, a. uchel, goruchel, ban,
dyrchafedig ; taJ ; uchelwych, mawr-
eddog; balch, chwyddedig, ffroen-
ucliel, syberw, trahaus ; arddunol.
Log, log, s. cyff, boncyff, cippyll, pill ;
morbiU, rhifrill, cyfrifbill, pill y mor-
wr ; log=gwlybf esur Hebraeg yn cyn-
nwys tua J o beint.
Logarithm, log'-y-ruthm, s. dirprwyn,
prwyrif, rhif dirprwyol.
6, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; «h, fel 8 yn eiiieu; z, x«l.
2 0
LONG
466
LOOP
Logarithms, log'-y-ruthmz, s. pi. dir-
prwynion, prwyrifau ; dirprwyn-
iaeth, prwyrifyddeg, prwyrifyddiaeth.
Log-book, log'-bwc, s. llyfr y morbill,
Uong-lyfr.
Loggerhead, log'-yr-hed, s. hurthgen,
penbwl, penllorcan, hurtyn, catffwl ;
cyfrgrjmaxn^math ar haiam pendew,
iSrgaes, a ddefnyddii- i boethi pygwy ;
cyiighrwban=math o bysgodyn o ryw
y crwban :— a. penbylaidd, pendew.
Logic, loj'-ic, s. rhesymeg, arbwylleg,
arbwylleb, amxesymeg ; rhesymeg-
yddiaeth, dadlyddiaeth.
Logical, loj'-i-cyl, a. rhesymegol, ax-
bwyllegaidd, arbwyllig.
Logician, 16-jish'-yn, s. rhesymegydd,
arbwyllegwr, arbwyllydd ; rhesymwr,
ymresymydd.
Logline, log'-lein, g. cyfriflin, llinyn y
morbill.
Logography, lo-gog'-ry-flB, s. geirdeb-
iaeth, geirargraffiaeth, cyffdebiaeth.
Logomachy, lo-gom'-y-ci, s. geirddadl,
geirymrysoii.
Logwood, log'-wd, s. gwaedwydd, creu-
■wydd, Uiwgoed ; loggwd, Uiw du.
Loin, loin, s. llwyn, llyfen, archlen,
aren.
Loiter, loi'-tyr, v. n. gohirio, oedi, ym-
aros, llercian, ystelcian, sefyUian,
cyngydio, ymdroi, addoedi, techialu.
Loiterer, loi'-tyr-yr, s. gohiriwr, llercyn,
sefylliwT, ystelciwr, dyheiryn, diog-
wr.
Loll, lol, V. tordaen, ymdordaen, ym-
rolio, ymddiogi; llyferthu, Uuddedu.
Lollard, lol'-yrd, lii'-lyrd, s. Llolardiad
=llysenwargaulynydd'Wicliff; Wic-
liffiad.
Lone, Ion, a. unig, unigol, neiUduol ;
didrain, didryf ; ysgafalu ; anweddog.
LoneUness, Ion -li-nes, ) s. unig-
Lonesomeness, lon'-sym'-nes, j rwydd,
unigolrwydd, neiliduedd.
Lonely, I6n'-li, ( a. unigol, heilldu-
Lonesome, lon'-sym, ) ol ; didrain ; di-
sathr ; anhyfryd ; diymgeledd.
Long, long, a. hir ; maith ; hwyedig ;
llaes, dyhair ; hirfaith ; parhaus ;
helaeth ; hiraethus, chwannog ; hwyr ;
gohiriog : — ad. yn hir, hir ; dros hir
amser ; yn llawer ; Uawer ; ym mhell :
— 8. hirnod (mewn cerddoriaeth) : — v.
It. hiraetliu, awyddu, dymuno, blysio,
chwennych, chwantu, djrfrydu.
Longboat, Ions' -hot, *• hirfad, hirgwch,
cwch mawr.
Longer, long'-gyr, a. hwy, hirach ;
meithach : — ad. yn hwy ; yn feith- ]
ach ; mwyach, ym mhellach ; eto.
Longest, long'-est, a. hwyaf, hii-af ;
meithaf -.— ad. yn hwyaf, yn feithaf.
Longevity, lon-jef-i-ti, s. lurhoedledd,
oesogrwydd ; hiroes ; henaint.
Longing, long'-ing, s. hiraeth, argyll-
aeth, afar, chwant, blys, neuad, dy-
fryd, puchiant:— a. hiraethus; blys-
gar, dyfrydog.
Longitude, lon'-ji-tiwd, s. hydred ; hyd,
hydedd, hydbellder.
Longitudinal, lon-ji-tiw'-du-nyl, a. hyd-
redol, hydol, hydf esurol ; ar ei hyd ;
hydfed.
Long-lived, long'-lufd, a. hirhoedlog,
hiroesog, oesbraflf, oesfyw.
Long-primer, long-prum'-yx, a. prifen
hir, hirbrifen, Uythyren hir y cyn-
llyfr=math o argraiflythyren.
Long-sighted, long'-sei-ted, a. hirwel,
hirdrem, pellwelog.
Longsuffering, long'-syff-yr-ing, «. hir-
jrtnaros, hiramynedd, goddefgarwch,
tynerwch:— a. hiiymarhous, amyn-
eddus, hwyrddig.
Longwise, long'-weiz, ad. ar ei hyd, yn
ei hyd, ar hydfed, gyda'r hyd.
Loo, ho, s. chware ar gardiau.
Looby, W-hi, s. lleban, llabwst, hurth-
gen, hurtyn, delff, brebwl.
Loof, IwS, s. uchedd llong, parth ol
fflureg.
Look, Iwc, V. edrych, syllu, tremio,
selu, dysgwyl ; chwilio ; ymddangos
gweled, gwynebu : — in. gwel ! edrych
wele ! nycha ! sylla ! — s. golwg, ed-
rychiad, trem, gwedd, gwyneppryd.
wyneb, ffriw, pryd, ymddaugosiad,
drych; gwyliadwriaeth.
Looking, Iwc'-ing, s. edrychiad, dys
gwyliad, golygiad, tremiad.
Looking-glass, Iwc'-ing-glas, s. drych.
Look-out, Iwc'-owt, s. gwyUadwxiaeth
gwylfa, dysgwylfa, eryl, golwg.
Loom, Iwva, s. gw5^dd ; peithyn ; Uwn
=aderyn tua chymmaint a gwydd :—
V. n. ymddangos, edrych, ymrithio
dysgwyl ; codi, ymddyrchafu.
Looming, Iwm'-ing, s. ymddangosiad, ed
rychiad ; hudwy, hudwel, twyllolwg
Loop, lu'p, s. dolen, arwestr, olp, terch
tytmwy, meilyn, pwylldid; modrwy
olpai, ffenestrig gul.
Looped, l?rpd, a. dolenog, arwestrog
terchog.
Loop-hole, Itpp'-hol, s. olp, olpen, cloei
•> fel a jn tad; a, cam; «, hen ; e, pen; t, Uid; i, dim; o, tor, ond ei gain yn hwy; o, Uon
LOTI
467
LOW
dwU ; ffenestrig ; diangdwll ; bwlch ;
esgus.
Loose, Itos, V. dattod, rhyddhau, llaesu,
llacio, llacau, yslacio, dadrwymo ;
daennylu, dadfachu ; hwylio, ymad-
aw ; engu, maddeu : — a. rhydd, llaes,
yslac, digyssylltiad, llac, dattodol;
chwai ; rhwth ; penrhydd, afreolus ;
anniwair ; gwibiog, anghryno : — «.
rhyddid.
Looseu, W-sn, v. dattod=Loose.
Looseness, Iws'-nes, s. rhydd-der, Uac-
rwydd, llaesdei-, chwaJrwydd ; pen-
rhyddid, afradlonrwydd ; dirywiaeth ;
anlladrwydd ; pibre, darymred, y bib,
dolur rhydd, rhyddni, rhyddglwyf .
Lop, lop, V. a. ysgythru, tocio, digeingc-
io, dadosgli ; llipau:— «. ysgwthr;
tociad, torgaingc.
Lopping, lop'-ing, s. ysgythriad, di-
geingciad ; ysgwthr, toe.
Loquacious, lo-cwe'-shyz, a. siaradus,
dywedgar, baldorddus, clebarddus ;
ffladr.
Loquacity, l6-cwas'-i-ti, «. siaradgarwch,
dadwrdd, Uafarder ; siaradach.
Lord, lord, s. arglwydd, arlwydd, ner,
naf, ion, ior, por, rhi, rhiawdr, miner,
modur, gwanar, udd, hen, gwaladr,
peryf, perydd, peron, addon, adon,
adwn, rhwyf , meistr ; perchen ; bar-
on, breyr, pendefig ; gwledig ; brenin,
teym, unben ; eiddigor :— -y. arglwydd-
iaethu, arglwyddo, rhwysgo ; breintio
yn arglwydd.
Lording, lor' -ding, ) s. arglwyddyn, ar-
Lordling, lord'-ling, j Iwyddyn.
Lordly, lord'-li, a. arglwyddaidd ; mawr-
wych, ardderchog; ffroenuchel, tra-
haus : — ad. yn arglwyddaidd.
Lordship, lord'-ship, s. arglwyddiaeth,
arlwyddiaeth ; maenor ; baroniaeth.
Lore, Iciyr, s. U6n, Uenoriaeth ; dysgeid-
iaeth ; athrawiaeth, addysg ; gwers,
Uith ; piglain.
Lose, Iwz, V. coUi ; methu ; cael colled.
Loser, lic'-zyr, s. coUedwr.
Loss, los, s. colled, coll, coUiant; afles,
niwed, sarhad ; difrod ; meth.
Lost, lost, p. p. (Lose) colledig, ar gyfr-
goll, colledus ; of er, difudd ; dyrysedig.
Lot, lot, s. coelbren, cwtws, damwain,
tynged, dygwyddiad; rhan, dogn;
rhandir, swmp, swp :—■?;. a, dogni,
rhanu, dosbarthu, penodi, cjnnmathu,
oofrestru; trosi.
Lotion, lo'-shyn, s. golchiad; agolch;
trwyth ; meddygolch.
Lottery, lot'-yr-i, «. damweiniaeth ;
coelbren aeth ; coelbrenfa, cytysfa ;
chware damwain ; damwain, chwaen,
cytysi.
Loud, lewd, a. uchel, croch, ban, aedd,
seinf awr, eichiog, trystf a-vjr ; mawr ;
dyrchafedig : — ad. yn uchel ; yn ddi-
da^ yn iwin.
LoudiTCss, lowd'-nes, s. uchder, croch-
der, soniarusrwydd ; dadwrdd, dolef.
Lounge, lownj, v. n. ofera, segui-a, sef-
yUian, Uercian, oedi, gohirio, ystelc-
ian, ymdroi : — s. ystelc, ci-wydr, gwib,
Uech, oferfa, segurfa, mewydle.
Louse, lows, s. lleuen, lleuan : -pi. Uau.
Lousiness, low'-zi-nes, s. lleuogrwydd.
Lousy, loV-zi, a. Ueuog ; bawaidd, budr,
tlawd, gwael, brwnt, disas.
Lout, lowt, .s. Ueban, Habi, llabwst,
delff, trysglyn, buach.
Loutish, low'-tish, a. llibanaidd, trws- "
tan, taiog, gwladaidd, delffaidd, llwfr.
Love, lyf, v. a. cam, hoffi, serchu, gor-
hoffi ; anwylo : — «. cariad, hoflfder,
sercli, cudeb, anwylwch; anwylyd,
cariadf ab, cariadf erch, carwr ; carwr-
• iaeth.
Love-lass, lyf'-las, s. cariad, cariades.
Love-letter, lyf' -let'-yr, *. Ilythyr caru,
Uythyr cyfymserch, serchlythyr.
Loveliness, lyf -U-nes, s. hawddgarwch,
cariadusrwydd, anwylwch, tirionwch,
harddwch.
Love-lock, lyf '-loc, s. cudyn serch, serch-
lyweth.
Lovely, lyf'-li, a. hawddgar, hygar, car-
iadus, anwylaidd, hoflf, hoflfus, cu,
addfwyn, tirion, lion.
Lover, lyf'-yr, s. cariad, carwr, hoflFwr,
cariadfab, carodyn, cariador, serch-
ddyn ; cyfaUl, cftr.
Lovesick, lyf'-sic, a. cariadglaf, clai o
gariad.
Lovesong, lyf'-song, «. cSlii cariad, c&n
serch, carol, serchgan, serchgerdd,
rhiein-gerdd, rhian-gerdd.
Lovesuit, lyf -siwt, s. carwriaeth, caru.
Loving, lyf'-ing, a. serchus, cariadus,
cu, hoflf, caredig, hynaws, mwyn.
Loving-kindness, lyf'-ing-ceind-nes, ».
trugaredd, caredigrwydd, rhadlonedd,
flfafr.
Low, 16, a. isel ; gostyngedig ; gwael,^
salw, gwreng, tlawd, truan ; bas ; ia*: ,
elbris ; byr ; diweddar ; dystaw ; Uaes',
Uwfr, llesg ; cymmedrol ; syml : — ad.
yn isel :— * n. brefu, bugunad, beich-
•, llo; B, dull; w, ayrn; w, pwn; y, yr; ;, f«l ttli; j, John; «h, fel • yn eiiieu; t, sel.
• LUCI
468
LUMB
Low-bom, 16' -bom, a. iselanedig ; lled-
rywiog, adlawaidd, iselradd.
Low-bred, 16' -bred, a. iselfag; gwerin-
aidd, adlawaidd, lledrywiog, difoes.
Lower, lo'-yr, v. iselu, iseUiau, gostwng,
darostwng ; goUwng, disgyn ; Ueihau,
bychanu ; syrthio, cwympos, soddi : —
a. is, iselach, gwaelach ; isaf.
Lower, loV-yr, v. n. cuchio, cymmylu,
caddugo, tywyllu, blyngu:— s. mwr-
Ilwch, caddug, gwyll, mucbiaut,
cuweh, gogusrwydd, blong.
Lowering, 16'-yr-ing, s. iseliad, iseUiS.d,
gostyngiad, Ueih^d, gwaethygiad.
Lowering, low'-yr-ing, a. cuchiog, gyg-
us, cymmylog, pruddaidd.
Lowing, lo'-ing, s. brefiad, bugunad,
beichiad, bref.
Lowland, lo'-land, s. iseldir, doldir, dy-
ffryndir, gwastadedd, gwastattir, bro,
gwalas.
Lowliness, l6'-li-nes, a. gostyngeidd-
rwydd ; iseldir ; iselfrydedd ; gwael-
ineb, salwedd.
Lowly, l6'-li, a. gostynedig, isel; llax-
iaidd ; - ad. yn ostyngedig, yu iseL
Lowness, lii'-nes, s. iselder, isder, isel-
dra ; gwaelder. •
Low-spirited, lo-spur'-ut-ed, a. prudd-
glwyfus, hudgyllid, athrist; isel ei
ysbryd.
Low-water, l6'-wo-tyr, s. trai, dystyU.
Loj-al, loi'-yl, a. teymgar, fiyddlawn ;
cywir, ufydd : difrad. [iriad.
Lc yalist, loi'-yl-ust. s. teymgarwr, cyw-
Loyalty, loi'-yl-ti, s. teymgarwch, fiydd-
londeb, cywirdeb, ymlyniad.
Lozenge, loz'-enj, s. Ueddfbetryal, Ueddf-
bedror, pedryleddf, disoleddf, agwyr-
ddis, gwyibeti-yal ; sugen, afrlladen,
chwiogen feddygol.
Lubber, lyb'-yr, s. llabi, Uabwst, llud-
lath, buach, cabrotai ; diogyn.
Lubricate, liic'-bri-cet, v. a. llithrigo;
llyfnhau.
Lubrication, liw-bri-ce'-sliyn, ) s.
Lubriiication?- li«-bri-ifi-ce-shyn, j llith-
rigiad, llj-fnliM.
Luce, liws, s. penhwyad tyflawn, rhwy-
ad cyf andwf .
Lucent, liip'-sent, o. dysglaer=i«CMZ.
Lucerne, Ivu/sym, s. myglys rhudd-
las.
Lucid, liso'-sud, a. dysglaer, gloyw,
claer, Uathraid, dysgleiriol, ysblenydd,
Uachar, ffloyw, trybelid, serrian, can-
aid, eirian, efflan ; gol^, eglur, am-
Iwg, trywel, hyddallt.
Lucidity, liw-sud'-i-ti, I *. dysgleir-
Lucidness, li?c'-sud-nes, j deb, gloyw-
der, claerder, ysblander, tryloywder:
eglurdeb, goleurwydd.
Lucifer, Uw'-su-ffyr, s. Gwawlddwyn,
Goleuddwyn, Lleuferddwyn, y seren
ddydd, seren y bore, llugan, Uugas,
golean; Luciffer.
Luck, lye, s. flfawn, damwain, hap,
chwaen, dygwydd, llwydd, ffymant ;
Iwc.
Lucky, lyc'-i, a. ffodus, hylwydd,llwydd-
iannus, tyciannus, hyffawd ; Iwcus.
Lucrative, UitZ-cry-tuf, a. enniUfawr,
ynniUfawr, buddfawr, Uesol.
Lucre, lii</-cyr, s. elw, ennill, ynnill,
elwant, budd, mael.
Luctation, lye- te'-shyn, s. ymdrech, ym-
drechiad, ymorchest, ymryson, egni.
Lucubrate, UM^-ciw-bret, v. n. nosefiydu,
nosfyf yrio, nosastudio ; gweithio wrth
ganwyU ; gwylio wrth waith.
Lucubration, liic-ciw-bre'-shyn, A. nos-
efryd, myfyrdod nos, gwaith nos.
Luculent, lii»'-ciw-lent, a. dysglaer=
iMcid.
Ludicrous, liic'-di-cryz, a. digrif, digrif-
ol ■ ysmala ; chwareuol ; gwatworgar,
araf, ysgafn ; difyrlon, cellweirig,
hoenus, Uawen, chwertliinus.
Luif, lyif, s. Uawf, cledr y llaw, paJf y
Uaw ; gwyntfantais ; y parth nesaf i'r
gwynt :—v. n. cadw llong aty gwynt ;
troi pen y llong at y gwynt.
Lug, lyg, V. Dusgo, tynu, ymlusgo :— ».
Uusg, dirdyniad ; Uycan, tyiiby8g=
math ar bysgndyn bychan.
Luggage, lyg'-fj, 8. clud, cludlwyth,
cludgelfi ; beichlwyth.
Lugger, lyg^-yr, s. Uusghwylen^math ar
long dri hwyliar.
Lukewann, Uwc'-worm, a. clauar, llug-
oer ; mwgl, mwU, Uettwym.
Lukewarmness, liwc'-worm-nes, s. clau-
arwch, clauarineb, Uugoeredd ; an-
wresogrwydd.
Lull, lyl, V. suo, sio, suganu, hysuo,
Uwlian ; Uonyddu, lloddi, ymdawelu ;
peidio:— s. Uawdd, su, si; susgan,
UwL
Lullaby, lyl'-a-bi, «. susgan, hun-gan,
cysgan, hiiw, cS,n Iiunddwyn, sigan;
suad, siad.
Lumbago, lym-be'-go, s. Ilwynwst, Uy-
fenwst.
Lumber, lym'-byr, s. hen gelfiach, llan-
astrau, Uanastr, hen lestriach : — v.
Uanastru; ymlusgo.
I
fel a yn tad'; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei tain yn bwy ; o, Hon ;
LURC
469
LUXU
Lumbric, lym'-bric, $. pryfya, llyngyryn,
abwydyii.
Luminary, lijc'-rau-nyr-i, «. goleuad,
goleugorff, arwawl, llugorn, llugas,
lleuerydd, lleuferog.
Luminous, liw'-mu-nyz, a. goleu, goleu-
fawr, goleulawn, dysglaer, gloyw, try-
belid, Ueuferol, ysblenol ; eglur.
Lump, lymp, s. talp, clamp, clap, svrp,
swmp, crynswth, cnwff, palff, clobyn,
mwl, cnap, hergod, hwrwg, torp, twr-
llach, twlff, llwmp; y cyfan:— v. a.
taJpio, clampio, sypio, torpellu, lym-
pio.
Lumping, lym'-ping, ) a. trwm, mawr,
Lumpish, lym'-pish, f tew, trymhyrdd-
ig ; hwyrdrwm ; prafiF, corffol ; clam-
paidd, clobynaidd; dwl, hurt; mus-
grell.
Lumpishness, lym'-pish-nes, s. trym-
der, trymhyrddigrwydd, clobyrneidd
rwydd, musgrellni ; hurtrwydd, dyl-
ni ; penbylni.
Lumpy, lym'-pi, o. talpiog, clapiog,
telpynog, cnapiog, torpellog ; trwm.
Luna, liic'-ny, s. lleuad, lloer, Uun, llun-
ed ; arian.
Lunacy, li«/-ny-si, s. lloerigrwydd ; gor-
phwyll, gorphwylIedd,gwallgof rwydd.
Lunar, liw'-nyr, ) a. lleuadol, lloer-
Lunary, li?i/-nyr-i, j awl ; lloerawg ;
rhodog, crwn.
Luna-tic, liw'-ny-tic, a. lloerig, lleuad-
glaf, lloerglaf ; gorphwyllog, gwallgof,
ynfyd, iwin :— s. lloerigyn, lleuadglaf .
Lunch, lynsh, lyn?, s. byrbryd, gobi-yd,
rhagbryd, cynnwysfwyd, bwyd am-
bor: — V. n. byrbryddo, gorbrydio,
cnyffio.
Luncheon,lyn'-shyn,^. byrbryd=J>?t«c^.
Lunet, liip'-net, g. Uoeran, lleuad f echan.
Lung, lyng, s. ysgyfalnt.
Lungwort, lyng'-wyrt, «. llysiau yr ys-
g^aint.
Luniforin, li«/-ni-fform, a, lleuadaidd,
Uoeraidd, lloerwedd ; ar lun y Ueuad.
Lunular, liw'-niw-lyr, a. lloerenol ;
crymasol.
Lupine, li^tZ-pun, s. bleiddlys, flfa 'r
blaidd, bleiddbys.
Lupus, litt-'-pys, s. y blaidd ; math o
grange ; cydser deheuol.
Lurch, lyr9, s. dalf a, magi, dyryswcli :
— V. cynllwyn, dala, trawsfaglu,
twyllo, somi; Uadrata, chwilota.
Lurcher, lyr'-^yr, s. cynllwynwr ; llech-
wr; herwr; techgi, ci^llech ; bol-
rythwr, glwth, gloddestwr.
Lure, liwyr, s. hud, llith ; abwyd ; llith-
iad, deniad, hudoliaeth; som; llith-
le : —V. llithio, hudo, denu ; twyllo,
maglu, rhwydo.
Lurid, liw'-md, a. twyll, cethin, gwrm,
dulwyd ; hyll, erch, irad.
Lurk, lyre, v. n. llechu, techial, go-
dechu, golechu, ymguddio, yingelu,
llercian, ystelcian ; cynllwyn ; bachu ;
segura.
Lui-kuig-place, lyi^-cing-ples, «. llechfa,
techfa, llechfod, cynllwynfa, dirgelfa,
lloches, ffau, llech.
Luscious, lysh'-yz, a. gorfelus, mych-
weg ; melus, maws ; - hyfryd ; gwen-
ieithus ; anUad.
Lust, lyst, s. chwant, blys, gw^n,
awydd, aingc, meluschwant, dyre,
serthedd : — v. n. chwantu, tra-
chwantu, chwennych, blysio ; hir-
aethu.
Lustful, lyst'-fFwl, a. chwantus, nwyf-
us, anllad, pybyr, cryf, yniol.
Lustfulness,lyst'-ffwl-nes, «. chwantach-
rwydd, nwyfusrwydd, anniweirdeb.
Lustiness, lys'-ti-nes, s. pybyrwch, ci-yf-
der, glewdid, dihafarchedd, cadam-
wch.
Lustrate, lys'-tret, v. a. pureiddio, glan-
hau ; golygu, cyfarchwylio.
Lustration, lys-tre'-shyn, s. puredigaeth;
glanU^d, puriad; defodau puredig-
aeth.
Lustre, lys'-tyr, s.gloywder, dysgleir-
deb, claerder, llewyi'ch, ysblandra,
dysgleinder, eirianwch, gleindid ; en-
wogrwydd ; canwj-llbren adlewyrchol,
canwyllyr gwydr; pummlwyddrawd,
ysbaid pum mlynedd ; purdyd.
Lustring, lys'-tring, s. Uy string = math,
ar sidan dysglaer ; claerbali.
Lustrous, lys'-tryz, a. dysglaer, gloyw,
llewychol, ffloyw, claer, goleu.
Lusty, lys'-ti, a. pybyr, cryf, grymus,
heinif, cydne.rth, corflPol, cyhyrog,
cadr, agwrdd, gwrol; iach, hawntus,
arialus; mawr, braisg, llysti; hel-
aeth, Uawn ; beichiog, trwm.
Lute, liwt, s. dwsmel=math ar ofiferyn
cerdd dannau ; clai, llaid; caen '.--v.
a.'Cleio, lleidio ; caenu. [liw.
Luteous, liw'-ti-yz, a. Uwydf elyn ; lleid-
Lutheran, liaZ-thyr-yn, s. Lutheriad,
dysgyblJLuther ; nenffestr=iMi/tern.
LutheraniSn, liw'-thyr-yn-uzm, s. Lu-
theriaeth; atlirawiaeth Luther.
Luxuriance, lyg-ziic'-ri-yns, ) s. gor-
Luxuriancy, lyg-zii</-ri-yn-si, j thwf.
S,Uo ; u, dull; te, swn; w, pwn; y, yr; s> fe' tsh; J' John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
MACE
470
MA DA
gordyfiant, brasd-wf, brwysedd, gor-
modedd, ffaethder, ireiddiant.
Luxuriant, lyg-ziw'-ri-yTit, a. gordyfol,
brasdyfol, bras, rhongca, tirf, fifrwyth-
lawn, hydwf ; helaeth, llawn.
Luxuriate, lyg-zit(/-ri-et, v. n. gordyfu,
hydyfu, brwyso.
Luxurious, lyg-zii</-ri-yz, a. wttresgar,
gloddestgar ; moethus, mwyth, glwth ;
rhydyfol, gormodol ; anllad. .
Luxury, lyc'-siw-ri, s. wttres, gloddest,
cymrysedd ; moethusrwydd ; am-
meuthyn ; arddigonedd, goriawndid.
Lyceum, lei-si'-ym, s. llugeion, llenorfa,
addysgfa, arysgoL
Lydian, lud'-i-yn, a. mwys, maswedd-
gar; Lydiaidd.
Lye, lei, s. trwyth, lleisw, llytrodwy;
trwngc, golch, troeth ; celwydd=iie.
Lying, lei'-iag, p. (Lie) yn gorwedd, gan
orwedd ; gorweddol ; celwyddog, geu-
og, anwir.
Lymph, lumflF, s. dyfrllyn, dyfrnaws.
Lymphated, lum'-ify-t^, a. gorphwyll-
og, cynddeiriog.
Lymphatic, lum-ffat'-ie, a. dyfrllynol,
corfHynol : -s. Uesti- y dyfrllyn.
Lynch, lunsh, v. a. cospi & chyfruith y
pastwn ; arfer cjrfraith y pastwn.
Lynch-law, lunsh'-lo, s. cyfraith y pas-
twn ; cyifraith y dwm ; trechaf treis-
ied.
Lynx, lunges, s. lyngcs, danasflaidd=
bwystfil brith, llygadgiaff, o Iwyth y
cathod.
Lyre, leiyr, s. telyn, telan.
Lyric, lur'-ic, a. telynol, teiynaidd : — s.
telyneg, ckn delynol; cywydd gan
dant.
Lyricism, lur'-i-suzm, s. cyfansoddiad
telynol; telynegiaeth.
Lyrist, lei'-rust, s. telynior, telyniwT,
telynor, telynai :— /. telynores, telyn-
M.
M, em, g. em=enw ^rdrydeddUythyren
ar ddeg (y ddegfed gydsain) o'r eg-
wyddor; fel rhifnod saif M am fil=3
1,000 ; saif M hefyd am y gair Ffreng-
ig Jlfomsiewr=Mei3tr.; M. A. neu A.
M. am artium imgigter (master of
arts)=Athraw yn y Celfyddydau;
M. D. am medicince doctor (doctor of
medicine)=Doethor 3Ieddyginiaetli ;
M.P. am member of parliament =
tL. Aelod o'r Senedd, seneddwr; MS.
am mMmiscript=\la,wysgnien, ysgrif-
lyfr; MSS. am manuscripts^==li.a,vrys-
grifau, ysgriflyfrau. [=^Madam.
Maam, mam, s. maden, meistres, mam
Mac, mac, s. mab, ab, ap.
Mac Adam, ) mac ad'-ym, s. ab Adda,
M'Adam, ) ap Addaf. '
Macadamize, mac-ad' -ym-eiz, V. a. vn&xi-
gerygo ; Macadameiddio.
Macaroni, mac-y-ro'-ni, s. brithfwyd,
cordfwydj brithyn, coegyn, ffiityn.
Macaroon, mac-y-rwn', s. perfwyd ; per-
deisen ; teisen almon.
Mace, mes, s. berllysg, byrUysg, brys-
gyll ; pergib, chwegrisg, ^[jis.
Mace-bearer, mes'-beyr-yr, s. berllysg-
wr, brysgyUwr, arweddawdr y brys-
gyll; un yn dwyn berllysg o flaen
uchelswyddwr.
Macerate, ntas'-yr-et, v. a. tetoeuo, cul-
hau, teneuhau ; m"wydo ; dyfrhau.
Maceration, mas-yr-e'-shyn, a. culhM,
teneuad ; siciad, mwydiad.
Machinal, ma-sht'-nyl, a. peiriannol, er-
migol.
Machinate, mac'-i-net, v. a. dyfeisio,
dychymmygu ; cjrtillunio ; dicheUu.
Machination, mac-i-ne'-shyn, s. dyfeis-
iad, lluniad, ystrywiant.
Machine, ma-shtn', s. peiriant, ermig;.
oflferyn:— 1'. a. ermigo, argraflfii &g
argraffbeiriant.
Machinery, ma-shi'-nyr-i, s. imirian-
waith, peiriannaeth, peiriannau.
Machinist, ma-sht'-nust, s. peiriannydd,
peiriannwT, ermigydd.
Mackerel, mac'-rel, s. macrell; llatai,
llotai, bryntwas.
Macula, mac'-iw-ly, s. brycheuyn,brych-
yn, man, ysmotyn, magi.
Maculate, mac'-iw-lct, v. a. biychn,
manu, ysmotio; diwyno, Uychwinos
— a. brych, manog, ysmotiog.
Mad, mad, a. yi5yd, gwaUgof, gor-
phwyllog, cynddeiriog, iwin, gor-
wyllt, chwibwm, fifol, Symig, abwyd-
yn :— v. ynfydu, cynddeiriogi, gwall-
gofi, gorphwyllo.
Madam, mad'-ym, s. meistres, arglwydd-
a, iel a yn taJ; a, cam; e, hen; r, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, end ei aain yn hwy ; o, lion;
M A Gi
471
MAHO
68, arlwyddes, madon, maden, rhies,
nnbenes.
Madcap, mad'-cap, s. chwidryn, flfwl-
cyn, catffwl, ynfydwas.
Madden, mad'-dii, v. ynfydu, gwallgofi,
gorpliwyllo, cynddeiriogi, gwylltio.
Madder, mad'-yr, s. gwreiddnidd, coch-
wraifM; madam.
Made, mcd, p. t. a,p. p. {Make) gwneuth-
uredig.
Mademoiselle, mad-m-wo-zel', s. meis-
tresan, meistresig, penesan, penesig.
Madhouse, mad' -hows, s. ynfytty, gwall-
gofdy, gorphwyUdy, gorphwyllfa.
Madman, mad' -man, s. ynfyd, ynfydyn,
gorphwyUyn.
Madness, mad'-nes, s. ynfydrwydd, gor-
phwyll, gwallgofrwydd, cynddaredd,
cynddeiriogrwydd, ammhwyU ; llerth-
edd, fiPymigrwydd.
Madona, ma-do'-ny, ) a. Rhianon ; ar-
Madonna, ma-don' -y, J glwyddes, mad-
on ; darlnn Mair Forwyn.
Madrigal, mad'-ri-gyl, s. bugeUgerdd,
bugeilgan, meigerdd; hoenalaw.
Madwort, mad'-wyrt, s. cynghaf an mwy-
af.
Maestoso, ma-es-to'-zo, a. mygredd,
mawreddig, grymus (mewn cerddor-
iaeth).
Magazine, mag-y-ztn', s. ystorfa, ystor-
dy, ystorgell^ trysorfa, cronfa, percell,
cludlan ; greal, cylchgrawn, eurgrawn.
Maggot, mag'-yt, s. cynrhonjm, cynron-
yn, macai, mag'ien, chwilioryn, bwcai y*
mympwy, asbri, chwidredd.
Maggoty, mag'-yt-i, a. cynrhonllyd ; an-
wadal, oriog, gwamal, nwythig.
Magi, me'-jei, s. j)^- Doethion y Dwyr-
ain ; Magiaid, Dwyrathronwyr,
Doethofyddion.
Magic, maj'-ic, v. swyn, dewiniaeth,
hudoliaeth, swyn-gyfaredd, swynof-
yddiaeth, rhin, Uygattyn, gorchein-
iaeth :— a. swj-nol, hudol, cyiareddus,
rhiniol, Uedrithiog, hudlawn; rheib-
iol; denol, hyfrydlawn; gorcheiniol;
hyfryd.
Magician, ma-jish'-yn, s. swynwr, dew-
in, cyfareddwr, swyn-gyfareddwr,
hudol, gorcheiniad, rhiniwr, llygat-
tynwr, swynofydd.
Magisterial, maj-us-tt'-ri-yl, a. meistrol-
aidd, awdurdodaidd, meistrolgar, ar-
glwyddaidd ; ffroenuchel, trahiius ;
doethoraidd ; rheolgar.
Magistracy, maj'-us-tiy-si, s. swyddog-
aeth, uohelswydd, penswyddogaeth ;
rheolaeth, Uywyddiaeth, awdurdod;
heddynadaeth ; yr heddyngnaid.
Magistrate, maj'-us-tret, s. penswyddog,
heddynad, ynad heddwch, ustus hedd-
wch, ynad, barnwr, gorseddog, llyw-
iawdwr; maer; ai'dwyad.
Magna-charta, mag-ny-car'-ta, s. y
Freintlen Fawr, y Ddeflen Fawr, Gor-
freintlen.
Magnanimity, mag-na-num'-i-ti, a.
mawrfrydigrwydd, gorfrydedd, gwr-
olfryd, mawTwriaeth, hirfrydigrwydd,
dewrder, gwroldeb.
Magnanimous, mag-nan' -i-myz, a. mawr-
frydig, hirfrydig,glewfrj'd,uchelfryd,
ehydr ; dewrwych ; ardderchog, go-
didog; mawreddog.
Magnesia, mag-nt'-shy, s. tudbaUl, cri-
lysnur, Magnesia=math ar sylwedd
daiaraidd, gwyn, diflas, a gwrthsur.
Magnet, mag -net, s. ehedfaen, tynfaen,
maen tynu, tryfaen, attynfaen, llith-
faen, tywysfaen.
Magnetic, mag-net'-ic, a. tynfeinin, tyn-
feinig, hedfeinig, tryfeinig, tryawch-
ol, tryfaenol, attynol, dymgyrchol.
Magnetics, mag-net'-ics, s. tynfeineg,
tynwyrtheg, hedfeiniaeth.
Magnetism, mag'-net-uzm, s. tyuwyrth,
tryawch ; attyniaeth.
Magnetize, magf-net-eiz, v, tryawchu,
tryfaenu, tynfaenu ; attynu.
Magnificence, mag-nuiT-i-sens, s. mawr-
wychder, mawreddogrwydd, gor-
wyclider, mawrhydi, gwychder. ,
Magnificent, mag-nufT-i-sent, a. mawr-
eddus, gorwych, ardderchog, hardd-
wych, ysblenydd.
Magnify, mag'-ni-ffei, v. a. mawxhau,
moli, clodfori, mwyhau.
Magnifying glass, mag'-ni-ffei-ing glas,
s. chwyddwydr, chwyddeU, chwydd-
wydryn, mwyadur, syllwydr mwyha-
ol.
Magnitude, mag'-ni-tiwd, s. maint,
meintioli, meintiolaeth ; mawrder,
helaethder ; swm.
Magpie, mag-pei, s. pioden, piogen, pi,
pia.
Mahogany, ma-hog* -y-ni, s. Mahogani=
math ar goed gwerfclifawr.
Mahometan, ma-hom'-i-tyn, a. Mahom-
etaidd, Mahometan aidd, Mohammed-
aidd ; perthynol i Llahomet.
Mahometanism, ma-hom'-i-ty-nuzm, a.
Mahometiaeth, Mahometaniaeth, Ma-
hommediaeth ; athrawiaeth Mahom-
et.
1,6, Ho ; u, dull ; w, swn ; w, pwii ; y, yr; f, fel tsb ; j, John; «h, fel ■ yn eisieu ;. z, zel.
MAIN
472
MALE
Maid, mcd, s. morwyn, gwyryf, geneth,
eigr, bun; rhaien, rhwchus, mor-
gath.
Maiden, me'-dn, s. m.orwjn=Maid ;
torben=:math ar offeryn torfynyglu :
— a. morwynol, gwyryfol, gwyrydd;
gwyryf, ter, per, diwair ; newydd ;
ieuangc : —v. n. morwyno.
Maidenhead, ms'-dn-hed, ) s. morwyn-
Maidenhood, me'-dn-hwd, ) dod, gwyr-
yf dod; gwyryf edd, eigraeth.
Maidenly, me'-dn-li, a. morwynaidd,
gwyryf aidd ; gwyl, yswU, gweddaidd,
diwair; gw^: — ad. yn forwynaidd,
fel morwyn.
Maidservant, mcd'-syr-fynt, s. morwyn
weini, gweinyddes, gweinidoges,
gwasanaethferch, morwyn.
Mail, mel, s. rhjrfelwisg, cadwisg, cad-
fael, aerwisg, crudr; llurig, cadbais,
curas; arfau, arfogaeth; Uythyrgod,
cod lljrthyrau, bolgan, bwlan : — v. a.
llurigo; ymarfogio ft; llyth5Tdyo.
Mail-coach, md'-ci)?, s. Uythyrglud, cer-
byd llythyrau.
Mailed, meld, a. Uurigog, cadfaelog, diir-
gaen ; manog, ysmotiog.
Maim, mem, s. anaf, nam, enaele, niw-
ed ; cloffni ; efryddiad ; briw :— f . a.
anafu ; briwo ; niweidio, efryddu,
cloffi.
Main, men, a. penaf, prif, mwyaf ; pwy-
sig ; mawr : — s. y rhan f wyaf ; y corff ;
y cyfan, y crynswth, y sum, y swm ;
y prif beth, y prif bwynt ; grym ; cy-
fanfor, cefnfor, y m6r mawr ; cyfan-
dir ; caweU ; rhedfa ; pibellfawr, gor-
bibell ; llaw ar gardiau ; ymladd ceil-
iogod.
Mainland, men'-land, s. cyfandir.
Mainmast, mcn'-mast, s. yr hwylbren
mawr, y penhwyUar, y wernen ben.
Mainpiize, men'-preiz, s. mechni gorfod-
ol;mechwys,machysgrif ;mechniaeth,
mach -.—v. a. machrhyddhau ; gadael
un yn rhydd ar feichiau.
Mainsail, men'-scl, s. yr hwyl fawr, y
brifhwyl. [prifdwyth.
Mainspring, men'-spring, s. tynlafn,
Maintain, men-ten', v. cynnal, dal, cadw,
dala, amddiffyn, diffynu, amwjTi,
muneru, myntumio ; porthi ; arail,
haeru, honi, sicrhau ; cyfiawnhau ;
profl.
Maintenance, men-ten'-yns, s. cynnal-
iaeth, cadwraeth, munerawd, myn-
tumiaeth, myntimiiad ; amddiffyn ;
porthawd.
«, fel a yn tad ; a, cam ; «, hen ; e, ^-en ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
Maintop, men'-top, s. pen yr hwylbren
mawr, prifdop ; briglwyf en.
Mainyard, men'-iard, s. yr hwyl-lath
fawr, Uath yr hwyl fawr ; priflath.
Maiz, mez, s. yd yr India, grawn yd,
gwenith yr India.
Majestic, ma-jes'-tic, a. mawreddog,
mawr, mawrwych ; ardderchog, god-
idog, myg, gwymp; tywysogaidd,
breninol ; dyrchafedig.
Majesty, maj'-es-ti, s. mawrhydi, mawr-
edd ; aidderchogrwydd, mygredd,
gwychedd ; bri, urddas ; uchelfraint.
Major, me'-jyr, a. mwy, mwyaf ; h^n ;
hynaf : — 6". oedog, oedogiad, un mewn
oed {pi. oedogion); uchgadben, argad-
ben ; maer ; crasalaw (mewn cerddor-
iaeth); y prifosodiad, y gosodiad cyn-
taf, y prifddodiad, y rhan fiaenaf
(mewn cyfreswm).
Major-general, me-jyr-jen'-yi--yl, s. mei-
gadfridog, catrodfridog, israglaw cad-
fridog.
Majority, ma-jor'-i-ti, s. mwyafiaeth, )
mwyafiant, mwyrif, mwyafrif, gor-
fodrif, trechaf o rif, y nif er mwyaf, y i
rhan fwyaf ; pedran gwr, llawn oed- J
ran ; uchgadbeniaeth, argadbeniaeth. i
Make, mep, v. gwneuthur, gwneyd,
gwneuthyd, gwnelyd, gwneddyd, gor-
ugo ; peri, peru, achosi, effeithio ;
creu ; Uunio, ffurfio ; tueddu, cyf-
eirio; myned, codi:— s. gwneuthur-
iad, cyf ansoddiad ; llun, ffurf , gwedd,
dull.
Maker, me'-cyr, s. gwneuthurwr, cread-
wr ; peryf ; perydd ; lluniwr.
Mai, ) raal, prf. drwg, dryg-, mall-,
Male, I cam-, an-, af-.
Maladministration, mal-ad-mun-us-tre'-
shyn, s. camweinyddiaeth, camlyw-
odraeth, camrwysg.
Malady, nial'-a-di, s. clefyd, afiechyd,
dolur, haint, gwst, anhwyldeb, seini ;
mail.
Malcontent, mal'-con-tent, a. anfoddog,
anfoddlawn, annheymgar.
Male, mcl, a. gwryw, gwrywaidd, gwr-
ywol: — s. gwryw, gwr, mab.
Malediction, mal'-i-dic-shyn, s. melldith,
rheg; gogan, enllib.
Malefaction, mal-i-ffac'-shyn, s. dryg-
weitlired, trosedd, camwedd.
Malefactor, mal'-i-fiac-tyr, s. dryg-
ddyn.
Malevolence, ma-lef-6-lens, s. dryg-
ewyUys, drj"ganiaeth, cas, gelyniaeth.
Malevolent, ma-lef-6-lent, a. drwg ei
i
MAMM
473
MAND
ewyllys, dryganianol ; cenfigenus, an-
hylwydd.
Malice, mal'-us, s. dryganian, drygfwr-
iad, malais, casineb, cenfigen, gelyn-
iaeth, cawdd, digofaint, drygioni;
gwenwyn.
Malicious, ma-lish'-yz, a. drwg ei fwr-
iad ; maleisus, dryganianol, drygfryd-
ig, ceafigeims, atgas.
MaJiciousness, ma-lisli'-yz-nes, s. dryg-
aniaeth, drygionusi-wydd, llid=i^a-
lice.
Malign, ma-lein', a. dryganianol, dryg-
fiydig, athrj'far, tryfarus, maleisus,
niweidiol, gwenwynig, adwythig, ma-
leisddrwg, dinystriol, drwg ; cenligen-
us : — V. diygu, enllibio, niweidio,
maleisio wrtli.
Malignancy, ma-lug'-nyn-si, ) s. drygan-
Malignity, ma-lug' -nu-ti, f ian, dryg-
wyllys, drygnaws, maJais, cynddryg-
edd, drygf ryd, gelyniaeth, adwyth ;
llidiogrwydd.
Malignant, ma-lug'-nynt, a. dryganian-
ol=Malign.
MaUcin, mo'-cin, s. mop, moppren, map-
wl, ysgubeU ifwrn ; bwbach, b-wgan
brain; budrog, swgan.
Mali, mal, s. gordd, gordd bren, gor-
ddwyn ; rhodfa gyhoeddus, gwastad-
rawd, troedrodfa : — v. a. gorddi, euro
& gordd ; taro, dulio, pwyo, maeddu ;
briwo.
Mallard, mal'-yrd, s. adiad, geryn hwy-
ad, garan hwyad, ceiliog hwyad
gwyUt, corshwyad.
Malleability, mal-i-y-bul'-i-ti, s. morth-
wyledd ; hydyredd.
Malleable, mal'-i-ybl, a. morthwyliad-
wy.
MaJleate, mal'-i-eb, v, a. morthwylio,
mwrthwylio.
Mallet, mal'-et, s. gordd bren, gordd,
gorddwyn.
MaUow, mal'-o, ) s. hocys, meddalai,
Mallows, mal'-oz, f melotai, gl3ff.
Malt, molt, s. brag; heiddfrag :— v.
bragu, jrmfragu.
Malthouse, molt'-hows, a. bragdy,
Maltman, molt'-man, ) .
Maltster, mol'-styr, T* "^a^^^-
Maltreet, mal-trtt', v. a. camdrin ; drel-
io, dyfeUiomi.
Malt worm, molt'-wyrm, s. llymeitiwr,
diotwr, ymyfwr, meddwyn.
Malversation, mal-fyr-se'-shyn, s. cam-
ymddygiad, dicbelldro, dicheU.
Mamma, mam-ma', s. mam, mami,
mamen, mamws ; bron, teth, diden ;
y bronau.
Mammal, mam'-yl, s. anifail tethog,
tethfil, didfil, tethogyn, tetbfilyn.
Mammalia, mam-me'-H-a, ) s. tetliogion,
Mammals, mam'-ylz, ) tethogod,
tethfilod, didfaetholion, bronfaethol-
iou.
Mammering, mam'-yr-ing, s. petrusiad,
petrusdod ; dyfysgi.
Mammilary, mam'-ul-yr-i, a. bronol,
tethol, didenaidd. ^
Mammon, mam'-yn, s. duw 'r cyfoeth,
duw 'r golud ; cyfoethior, duw 'r cyb-
ydd; Mamnion.
Mammoth, mam'-yth, s. Mammwth,
Mammoth, cawrfil y cynfyd.
Man, man, s. dyn ; gwr ; gwryw ; un,
neb; gwas : — v. a. diwaUu k gwyr ;
amddiffyn & gw^r ; cadarnhau, cryf-
hau, cyfnerthu ; cyfeivio.
Manacle, man'-ycl, s. llawhual, llawgyff,
llawefyn, gefyn, hnal, Uawethar, llaw-
ethyr : — v. a. llawetheirio, llaw-
rwymo, Uawhualu, Uawgyffio; Uyff-
etheirio, clofifrwymo, caethiwo.
Manage, man'-cj, v. trefnu, rheoli, trin,
llywodraethu, Uywio, trefnidio, ar-
dwyo, twyogi, gweinyddu ; arwain,
tywys, hyfforddi : — s. triniaeth, rhe-
olaeth, trefniad, trefnidiaeth, llyw-
odraeth ; marchwriaeth.
Manageable, man'-cj-ybl, a. rheoladwy, "
hydrin, trinadwy, rhioladwy, hydyn,
ystywell, darweddadwy.
Management, man'-ej-ment, s. triniaeth,
rheolaeth, triniad, trefnidiaeth, rhiol-
edd, Uywodraeth, llywiadaeth. ardwy,
triniedigaeth, twyogaeth ; twysiad,
arweiniad, hwyliad ; cyfrwysder, ym-
driniaeth, trafod ; amrywiad.
Manager, man'-e-jyr, s. trinwr, trinydd,
rheolwr, trefnidwr, trefniedydd, gor-
uchwyliwr, arweinydd.
Mancipate, man'-su-pet, v. a. caethiwo,
rhwymo, darostwng i.
Mancipation, man-su-pe'-shyn, s. caeth-
iwed, argaethiad.
Manciple, man'-su-pl, s. dystain, arlwy-
wr, darmerthydd.
Mandamus, man-de'-mys, s. archwys,
teyrnwys, archysgrifen.
Mandarin, man-dy-rm', s. rheolwr,
Mandarin ; pendefigyn Catai= CAiwa.
Mandate, man'-det, s. gorchymmyn,
arch, periad, swyddogaeth, arch-
ysgrifen.
Mandatory, man'-dy-tyr-i, a. gorchym-
o. Ho; u, dull ; w, swn j w, pwn j y, yr ; 5, fel tsh ; j, John ; sh, fel » yn eisieu ; z, zel.
MANI
474
MANT
mynol, archedigol, cyfarwyddol, hy-
fforddiadol, cyfarwyddiadol, pured-
igol.
Mandible, man'-dubl, s. mant, genogl,
aelgerth, gen, asgwm yren, caryren,
isfant, gen isaf ; pig.
Mandrel, man'-drel, s. tyUbiU, trobill.
Mandrill, man'-drul, s. mandiil=math
ar epa.
Manducation, man-diw-ce'-shyn, s. cno-
ad, dygnoad, bwyt9,d.
^ Mane, men, s. mwng, myngen.
Manes, me'-niz, s. pi. ysbrydion y
meirw; gwyUion; y cysgodion isod;
y duwiau ufFernol.
Manful, man'-fiFwl, a. gwxol, dewrwych,
glow, dihafarch, hyf , gwych ; hyder-
us; ardderchog.
Manfulness, man'-fifwl-nes, s. gwroldeb,
pybyrwch, eofnder.
Manganese, mang'-gy-ntz, s. Mangenys
=math ar ddeUd llwydwyn ; math ar
ddelidfaen tywyll.
Mange, menj, s. clafr, clefri, clefryd ;
brech y own.
Manger, men'-jj^, s. preseb, cafn ebran ;
rhesel.
Mangle, mang'-gl, v. a, llirrgunio, cig-
yddio, sinachu, burgunio ; difynio ;
merthyru ; dryUio, anafu, ysdragio ;
llyfnhau Uian, rholwasgu, cabolwasgu,
llyfnwasgu :— s. rholwasg, cabolwasg,
* llyfniadur, llyfnjT Uian, llyfniedydd.
Mangy, men'-ji, a. clafrllyd.
Manhood, man'-hwd, s. oedran gwr,
maintioli gwr, addfedrwydd oedran;
dyndod, dynoliaeth, dyndid; gwrol-
deb, dewrder.
Mania, me'-ni-y, s. gorphwyU, gwallgof-
i-wydd, cynddaredd, ammhwyll, gw^ ;
bar.
Maniac, me'-ni-yc, a. gorphwyllog,
gwaJlgof, ynfyd, Uerth, cynddeiriog :
— s. yrifyd, ynfydun, dyn gorphwyll-
og.
Manifest, man'-i-ffest, a. eglur, amlwg,
goleu, hysbys, cyhoedd, hyTvel :— v. a.
egluro, arddangos ; diargelu, honi.
Manifestation, man-i-ffes-te'-shyn, s.
amlygiad, eglurh&d, hysbysiad, dad-
guddiad, damlygiad, honiad.
Manifesto, man-i-ffes'-to, s. llythyr gos-
teg, cyhoeddiad, eghiTyn^Manifest.
Manifold, man'-i-fiold, a. amryw, am-
ryfal, Uuosog, Uawer, ami, amry-.
Maniple, man'-i-pl, s. dymaid, munaid ;
byddin fechan ; breichaddurn offeren-
wr.
Manipulation, ma-nup-iw-le'-shyn, s,
gwaith llaw, Uofwaith, Uawober;
gwaitli ; gweithrediad.
Mankind, man-ceind', s. dynolryw, djrn-
ol ryw, y rhyw ddynol, yr hil ddynol ;
dynion, dyniadon, dynoUon :— a. gwr-
ywaidd; gwryw.
Manlike, man'-leic, ) a. gwraidd, gwrol,
Manly, man'-li, f dewr, gwych, cal-
onog, gwrdd.
Manliness, man'-li-nes, s. gwroldeb, |dyn-
did, dyndeb ; dewrder.
Man-midwife, man-mud'-weiR', s. col-
wynwr, hydwi=^ Accovcheur.
JItlanna, man'-y, s. manna, awyrfel,
melwlith.
Manner, man'-yr, s. dull, modd, gwedd,
ffordd, math, rhyw, sut, swd, ffunud,
ffurf, pryd, gosgedd, duUwedd, ar-
ddull; moes, aiifer, defod ; trefn,
rheol ; delw : — v. a. moesddysgu,
addysgu mewn moesau.
Mamierism, man'-jrr-uzm, s.unffurfiaeth,
unweddiad, unolwedd.
Mannerly, man'-yr-li, a. moesog, moes-
gar, hyfoes, moddus, moesol, dygiad-
us, gweddaidd, boneddigaidd, cyweith-
asol, hynaws, parchus : — ad. yn foes-
og.
Manners, man'-yrz, s. pi. moesau ; ar-
ferion, defodau ; moddau ; ymddyg-
iadau; ymarweddiad; moesau da;
moesgarwch.
Manoeuvre, ma-niw'-fyr, s. triniaeth;
dyfais, dyfeisdro ; calldro, cyfi-wysdro,
ystryw; flfeldriniaeth : — v. ffeldrln;
cyfrwysdrin ; dyfeisio.
! Manor, man'-yr, s. maenor, maenol,
maenan.
Manse, mans, s. persondy, periglordy ;
anneddfa ; tyddyn, esyddyn.
Mansion, man'-shyn, s. trigfan, trigias,
trigle, preswylfod, ajinedd ; cartref,
pryseddfod, ty, trigfod; maenordy;
plas, neuadd; arosfa: — v. n. trigo,
preswylio, anneddu.
Manslaughter, man'-slo-tjrr, s. llofrudd-
iaeth, cyflaf an ; djmladdiad, llofrudd-
iaeth ddygwyddol.
Manslayer, man'-sle-yx, s. Uofrudd, dyn-
leiddiad, llawrudd, lleiddiad dyn.
Mantel, man'-tl, s. manteU simnai=
ManlU-piece.
Mantelet, ) man'-tlet, s. manteUan, man-
Mantlet, ) tellig, cochlan.
Mantle, man'-tl, s. manteU, cochl, ffal-
ing, toron, segan, gwalling, arwisg,
coban ; gorchudd ; mantellwaith -.—v.
a, fielayntad; a, cam ; e, ben ; e, pen; i, Hid; i, dim;: o, tor, oud ei sain yn hwy; o, Hon;
MANY
4Ta-
MARI
mantellu, cochli ; gorchuddio, huddo,
celu ; ffugio, dieitliro ; ymdaenu ;
llawenhau, wttresa ; hufio, ewynu ;
hufenu.
Maiitlepiece, man-'tl-pis, s. cladde, man-
tell simnai.
Mantua, man'-tiw-y, inan'-tiw, s. ysgin,
gwn benyw, gwn, ysgwn.
Mantuamaker, man'-tiw-me-cyr, a. ys-
ginyddes, ysgin-wraig, gwnyddes,
dilledyddes, ysgiiiores, gwisgiades : —
m. ysginydd, ysginwr.
Manual, man'-iw-yl, a. llawiol, munol ;
perthynol i'r llaw :— s. llawlyfr ; Uyf-
ran, llyfryn ; llyf r manwel ; llyfr
. gwasanaeth yr Eglwys Babaidd.
Manualist, man'-iw-yl-ust, s. llawgrefft-
wr, llawgelfyddydwr, llaw-weithiwr.
Manufactory, man-iw-ffac'-tyr-i, s.
gweitlifa, gweithdy, llaw-weithfa, go-
berdy ; gwaith:— a. gweitlifaol.
Manufacture, man-iw-fiac'-^yr, s. gweith-
fa.=' Manufactory ; gwaith llaw, llof-
waith, gober, llawober, llawofydd-
iant; nwydwaith ; gwneuthuriad : — v.
gweithio, gwneuthur, goberu, mani-
ffactro.
Manufacturer, man-iw-flFac'-tyr-yr, s.
gwneuthurwr, Uawofydd, llawoberwr,
llaw-weithydd, nwyddweithiwr, Uof-
weithydd ; meistr llaw-weithyddion,
perchen gweithfa, meistr gwaith.
Manumission, man-iw-mish'-yn, s.
rhyddhad y caeth ; gollyngdod, rhydd-
freinjad, gwaredred.
Manumit, man-iw-mut', v. a. rhyddhau
caeth; rhyddfreinio, digaethio.
Manure, ma-niw'yr, v. a. gwrteithio;
diwyllio, gwerydu ; teilo ; cyffeithio
tir; trwsio, brasau, ffrwythloni: — s.
gwrtaeth, achles, tail, tom, aul, car-
dail ; gweryd ; gweMd.
Manuscript=MS., man'-iw-scrupt, s.
llawysgrif,llawysgrifen, ysgriflyfr, ys-
griflaw, ysgrifen, ysgrif=LLi'.; ys-
grifwaith, ysgriflen :— a. ysgrifened-
ig ; llawysgrifol, ysgriflyf rol ; anar-
graffedig.
Manuscripts=MSS., s. pi. Ilawysgrifau
=LLFU.
Manx, manges, s. Manaweg, iaith Man-
aw ; Uafariaith ynys Manaw ; Manaw-
ys, trigolion Manaw.
Many, men'-i, a. llawer, ami, lluosog,
lliosog, lluaws, nifeiriol, amryw, am-
ry- : — s. llawer, lluaws, amledc^ Ui-
aws. [ryliw, ainliw.
Many-coloured, men'-i-cyl-yrd, a. 'am-
Many-times, men'-i-teimz, ad. lla*ei'
gwaith, llawer tro, mynych, yn ami.
Map, ma]), s. tudlen, daiarlen, daiarlun,
darlunen, parthlen, argrafflen, map :
— V. a. tudlenu, partldenu, darlunio,
mapio.
Maple, me'-pl, s. masam, masarnwydd,
pren masarn.
Mapping, map'-ing, s. tudleniaeth, dar-
lunleniaeth, nlapofyddiaeth.
Mar, mar, v. a. anafu, difwjnio, niweid-
io, Uygru, drygu, anffurlio, allunio,
hacru, anferthu, diwyno.
Maranatha, mar-yn-ath'-a, s. Marana-
tha ; mae yr Arglwydd yn dyf od ;
melldith.
Maraud, ma-rod', v. n. gwibio am ys-
bail, ysbeil, ysbeilio, preiddio, an-
rheithio, ysgljnfrodio.
Marauder, ma-ro'-dyr, a. ysbeiliwr, an-
rheithiwr, ysglyfiwr, ysbeilfilwr.
Marble, mar'-bl, s. mynor, marmor,
maen mynor, maen clais, mynorfaen :
— a. mynorol, mynoraidd, marmor-
aidd ; caled :—v. a. mynori, marmori,
mynorliwio.
March, marq, s. Mawrth, mis Mawrth=
y trydydd mis ; mynediad, cerdded-
ied, trawd, trodiad ; cadrwysg, rhyfel-
gyrch, aerdrodwaith, cadfiledd, ym-
daith, hynt ; cychwyniad, rhodiad ;
cynnydd, trawaeth : — v. myned,
cerdded, trodi, troddi, tv<iithio; aer-
drodi ; rhodio, cychwyn ; dyf od, ar-
wain, tywys ; cyrchu.
Marcher, mar'-^yr, s. cyffindirwr, cyffin-
iwr, bargodwr, ardalwr; arglwydd
gyffinydd, arglwydd y bargodion, cy-
ffinior.
Marches, mar'-^iz, s. pi. cyffiniau, fBn-
iau, terfynau, gororau, ymylau, blaen-
au, godreon, ardaloedd, cyffindiroedd ;
cyffindir, ffindir, marsdrr, mars, mers.
Marchioness, mar'-shyn-es, s. ardalydd-
es, ardalores, gwraig ardalydd.
Mare, meyr, s. caseg ; gwilog, gwilff.
Margin, mor'-jin, s. ymyl, cwr, min, or,
goror, ymylen, fl&n ; ymyl dalen, min-
ddalen : -v. a. ymylu, cyriogi ; ffinio,
ymylnodi.
Marginal, mar'-ji-nyl, a. ymylol, yn yr
ymyl; ffiniol; ymylnodol, minddal-
enol.
Marigold, mar'-i-gold, s. gold Mair, gold-
wyr, rhuddos, swyn esgras, senseg.
Marilock, mar -i-loc, s. cudyn dedwydd,
ysnoden.
Marine, ma-rtn', a, morawl, morol, llyng-
0, lio, u, dull; to, swn; w, pwn; y, yi; {, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; Z|^l.
MARS
476
MASK
esol : — s. morsawdiwr, morfilwr,
morlueddwr, milwr mor, aerforiwr ;
flynges, morllu, morfyddin ; monieg-
esau, gorchwylion morawl, morogion ;
mordwy ; llyiigesolion.
Mariner, mar'-u-nyr, s. morwr, llongwx,
mordwywr, merinwr.
Mariner's compass, mar'-u-nyrz cym'-
pys, 8. compawd, cwmpas, cwmpas
morwyr.
Maritime, mar'-i-teim. a. arfor, morawl,
arforol ; perthynol i'r m6r ; llyngesol.
Mark, marc, s. nod, marc, arwydd, ar-
wyddnod, amlygyn, amod, man ; ol,
brisg, brysg, arllwybr, criglyn ; argoel;
dangoseg ; dangosiad ; argraff ; prawf ;
parsel, g4l ; cyffin ; more, morch=
13s. 4d. — V. nodi, marcio, m^nu, print-
io, gwasgnodi ; gwahanodi ; sylwi,
craffu, ystyried, edrych, gweled, synio;
gwilled.
Market, mar'-cet, s. marchnad, maelor,
maelog, maelerfa j marchnadfa : — v.
n. marclmata ; maeliera, maelori ;
prynu a gwerthu.
Marketable, mar'-cet-ybl, a. gwerthad-
wy, hywerth, hybryn; marchnadol.
Market-house, mar'-cet-hows, s. march-
natty, [nadfa.
Market-place, mar'-cet-ples, 8. march-
Marksman, marcs'-myn, s. annelydd,
ergydiwT, saethwr ; marciwr ; med-
redydd.
Marl, marl, s. marl ; cleibridd, brasbridd:
— V. a. marlu, cleibriddo.
Marly, mar'-li, a. marlaidd, marlog,
cleibriddog.
Marque, marc, s. attrais, adgip, adgym-
meriad, gwrthysgafael ; adgiplong.
Marquee, mar-ci', s. pabeU, maesbabeU.
Marquess, ) mar'-cwus, s. ai-dalydd, ar-
Marquis, ) dalor, arglwydd gyffinydd.
Marriage, mar'-rej, s. priodas, neithior.
Marriageable, max'-rej-ybl, a. priodad-
wy, dyweddi'adwy, mewn oedran pri-
odi.
Married, mar'-rud, a. priod, priodol,
gweddog, cydweddog ; gwreigiog ; gwr-
iog ; priodedig.
Marrow, niar'-ro, s. m6r, madruddyn,
madrudd -.—v. a. madruddo, glythu.
Marrowfat, mar'-ro-ffat, s. merbysen.
Marry, mar'-ri, v. priodi ; ymbriodi ;
gwreica ; gwra ; gweddogi, dyweddio.
Mars, marz, s. Mawrth ; Bdi ; duw
rhyfel, rhyf elior ; haiam ; rhuf on,
coch ; enw un o'r planedau.
Marsh, marsh, s. morfa, merfa; cors,
siglen, mignen, gwem, corsdir, gwaen-
Ue.
Marshall, mar'-shyl, s. penciwdod, cad-|
lywydd, cadfiUad, cadlyw; maeslyw-j
ydd, byddinwr, gwaladr; pengwas-
trawd, penswyddog ; cyfeistyddiwr
Uys, llysgyfrestrydd, cyfrestrwr,
rhestrydd, dy stain, rhagflaenor:— y.
a. iawndrefnu, gwaladru, trefnu ;
rhestru, arfofyddu.
Marsh-mallows, morsh-mal'-oz, s. hocys
y gors, hocys y morfa, meddalai 'r
gors, malw 'r liel.
Marshy, mar'-shi, a. corsog, morfaog,
siglenog, mignenog, corslyd.
Mart, mart, s. marchnad, maelor, mael-
og, maelierfa, marchnadfa.
Marten, ) mar'-tyn, s. bele ; carlwm=
Martin, ) math ar wenci.
Martial, mar'-shyl, a. mUwraidd, mU-
wrol, rhyfelaidd, llueddog, rhyfel-
gar, gwrol, dewrwych, cadarn, eofn ;
Mawrthig, perthynol i Mawrth ; hai-
amaidd.
Martial law, mar'-shyl lo, s. cyfraith
rh3rfel, rhyfeLraith, cyfraith filwraidd.
Martin, mar'-tun, s. gwennol ; mucwen-
nol, gwennol y tai ; gwennol y maes ;
Marthin.
Martingale, mar'-ting-gel, s. cengl-
flfrwyn ; genfa.
Mai-tyr, mar'-tyr, s. merthyr ; tyst :—v. .
a. merthyru.
Martyrdom, mar'-tyr-dym, s. merthyr-
dod, merthyrolaeth ; merthyriad.
Martyrology, mar-tyr-ol'-o-ji, s. raerth-
yrdraith, hanes merthyron, merthyr-
eg, cofrestr merthyron, Uyfr y merth-
yron.
Marvel, mar'-fel, s. rhyfeddod, syndod,
eresi : — v. n. rhyfeddu, synu, aruthro.
Marvellous, mar'-fel-yz, a. rhyfedd,
rhyfeddol, uthr, aruthr, aruthrol, er-
es, engyr, engyrth, enrhyfedd ; anhy-
goel.
Masculine, mas'-ciw-lun, a. gwryw,
gwrywaidd, gwrol, agwrdd, grjTnus,
cadr, nerthol ; dewr ; garw.
Mash, mash, s. cymmysgedd ; eisinfysg,
breci, cnwyf; masg, masgl:— i;. a.
cymmysgu, tryfysgu, swtrysu; sigo,
yssigo, tori, pwyo, bragfysgu ; cnwyfo.
Mask, masc, s. mwgwd, miswm, Uen
gudd, wyneb gosod, ai-wep, geuwep,
ffad, ysgod ; mygydeg, ffadwest,
chware mwgwd ; esgus, Uiw, ffug ;
h;yi a lledritli ; ffadlun :—v. mygrdu,
misymu ; ffadu, arwepio ; ciiddio.
I
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; <, Uid; i, dim; o, tor* ond ei sain yn hvry; o, lion;
MAST
477
MA^E
ymddieithro, ffuantu; wttresu, ffad-
westu.
Maslin, maz'-lun, «. brithyd, amyd, cjin-
mysgyd ; cymmysg.
Mason, me'-sn, s. saer maen, maensaer,
saer ceiyg ; rhinsaer.
Masonic, ma-son'-ic, a. rhinsaerol ; per-
thynol i'r saeri rhyddion.
Masonry, me'-sn-ri, i. maensaerniaeth,
gwaith maensaer, maenwaith, saerui-
aetli meini, gwaith maen ; rliinsaerni-
aeth.
Masquerade, mas-cyr-ed', s. mygydwest,
fifadwest, mysjTnawd, flfattyrfa, meis-
yrnwest, misyrnddawns, mygyttorf ;
rhith, Aug : — v. ffadwesta ; myned i'r
fygydwest ; ymddieithro, lledrithio,
ffugio.
Mass, mas, s. clump, talp, clap, twr,
crug, mwl, swdd, cruglwyth, cryn-
swth, twysg, torp, hergod, maint,
swmp, swm, sym ; y cyfifredin ; corff ;
corfl" y bobl ; offeren ; gwasanaeth yr
offeren ; gwasanaeth Eglwys Ehufain :
—V. offerenu ; llenwi ; pentyru, cryf-
hau.
Massacre, mas'-sy-cyr, s. galaiiastra, ga-
lanas, cyflafan, lladdfa, cigyddiaeth ;
llofruddiaeth, mum : — v. cyflafanu,
llofruddio, lladd.
Massiness, mas'-si-nes, ) 8. pwysig-
Massiveness, mas'-suf-nes, j rwydd,
trymder, dwysder ; durfingder ; prafF-
der ; gorfaint ; corifogrwydd, bwlg,
clamp, fflaced.
Massive, mas'-suf, ) a. trwm, pwysig ;
Massy, mas'-si, ) corffog, praff, ffyrf ;
mawr, braisg ; durfing, dwys, cyfan ;
yn grynswth.
Mast, mast, s. hwylbren, hwyliar,gwem-
en, hwylbren llong ; mes ; cnau.
Master, mas'-tyr, s. meistr, arglwydd,
arlwydd, pen, penog, penaeth, penor,
Uyw, lly wydd ; atliraw, entraw, dysg-
awdwr ; perchen, ceidwad, mastr : —
V. a. meistroli, trechu, gorchfygu;
rheoli, Uywodraethu.
Master-builder, mas'-tjrr-bul-dyr, «. pen-
saer, penadeiladydd, prifadeiladwr,
archadeiladydd, pensaer ceKydd.
Masterhand, mas'-tyr-hand, s. pencamp-
wr, meistr.
Masterly, mas'-tyr-li, a. meistrolaidd,
penigamp, saerniaidd, ceKydd, rhag-
orwych, medrus, awduraidd, meistr-
olgar, arglwyddaidd:— ad. yn feistrol-
aidd.
Master of arts, mas'-tyr of arts, s.
Athraw y Celfau ; Athraw y CeHydd-
yddydau ; Athra.w yn y Celfyddyd-
au.
Masterpiece, mas'-tyr-piv, s. gorchest-
waith, campwaith, prifwaith, camp-
wii.
Mastership, mas'-tyr-ship, s. meistrol-
aeth, rheolaeth, Uywodraeth, penog-
aeth, blaenoriaeth, uchafiaeth; medr,
cywreinder.
Masterstroke, mas'-tyr-stroc, J s. rhagor-
Mastertouch, mas'-tyr-ty?, > waith,
Masterwork, mas'-tyr-wyrc, j camp-
waith, gorchestwaith, campwri.
Mastery, mas'-tyr-i, s. meistrolaeth,
goruchafiaeth, gorfodaeth, buddugol-
iaeth, Uywodraeth, blaenoriaeth ;
camp.
Mastic, ) mas'-tic, s. mastig, mas-
Mastich, ) tich.
Masticate, mas'-ti-cet, v. a. cnoi, dy-
gnoi, mesigo.
Mastication, mas-ti-ce'-shyn, s. cnoad,
argnoad, mestigiad, dygno.
Masticatoiy, mas-ti-ce'-tyr-i, a. cnoawl,
mesigol : -«. raestyg, cnogyffer.
Mastiff, mas'-tufF, s. gwaedgi, cadgi, gaf-
aelgi, cystawci.
Mat, mat, s. matras, mat, bannas, rhes-
tog, ystraill, hul :—v. a. matrasu, mat-
io, rhestogi, penblethu, dyrysu, cyd-
wasgu.
Match, ma?, s. dylwyfyn, dylwyf, mag-
dan, fflachel, pabwyren ; cymhar, cyf-
eisor, cyfalle, cystadlydd, cyfurddor,
cyftad, cyfeiljdd, cyfaill ; cyifelyb,
rhychor, cydwedd, par, cydieuad, pri-
odas ; cytundeb ; ymdrech, camp,
cystadleuaeth, cydgais, cyfarfr>d :—v.
a. cymhani, cyf artalu, cystadlu ; cyd-
osod ; paru ; addasu, cyfweddu, cym-
weddu, cymmesuro, cyinmedroli, oyt-
taro, cyf ateb, cymmathu, cydieuo ;
priodi, cytuno ; dylwyfo.
Matchable,' mai^-ybl, a. cyniharadwy;
ieuadwy; cyfaddas, cyfartal, gogys-
tal.
Matchless, ma^-les, a. digymhar, digy-
ffelyb, anghyfeisor, anynigyhydr ;
heb ei aU.
Matchlock, maQ'-loc, s. clo dylwyf.
Matchmaker, ma^'-me-cyr, s. ieuedydd,
dylwjfwr.
Mate, met, s. cydymaith, cyfaiU, islof-
iad, adlyw, ail lywydd llong ; argae :
— V. a. cymhani; priodi; ieuo; cyf-
raddu, cymmathu, sutio ; gwanychu,
eiddilo ; darostwng, Uethu.
6, llo; u, dull; to, swfa; w, pwn; j, yr; $, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
MtTR
478
MAXI
Mateless, met'-les, o. digymhar, digyf-
aill ; amddifad.
Materia-medica, ma-ti'-ri-y-med'-i-cy, s.
cyfferiaetli, cyfferieg, cyffyryddiaeth.
Material, ma-ti'-ri-yl, a. defnyddiol ;
sylweddol ; elfyddol, nwyddol ; cor-
fforol ; p-wysfawr ; hanf odol : — s. def-
nydd, deunydd, cyfFyr, elfydd.
Materialism, ma-tt'-ri-j;l-uzm, s. def-
nyddiodraeth, defnyddiolaeth.
Materialist, ma-ti'-ri-yl-ust, s. defnydd-
iawdr, defnyddiolwr.
Materiality, ma-ti-ri-al'-i-ti, s. defnydd-
ioldeb, sylweddolrwydd ; corffoldeb ;
pwysigrwydd.
Materialize, ma-ti'-ri-yl-eiz, v. a. def-
nyddioli.
Materially, ma-ti'-ri-yl-li, ad. o lawer,
o gryn bwys ; yn fawr, nid ychydig ;
yn hanfodol ; o ddef nyddiau ; yn syl-
weddol.
Maternal, ma-tyy-nyl, a. mamol, mam-
aidd ; mamog.
Maternity, ma-tyr'-ni-ti, s. mamedd,
mameiddrwyda, mamwys, mamog-
ogaeth.
Math, math, s. lladdiad gwair ; gwair,
glaswellt.
Mathematical, math-i-mat'-i-cyl, a.
gwyddonol, mesuronol, meidronol,
rhif ofyddol ; arddangosol ; diamheu-
♦ol.
Mathematician, math-i-my-tish'-yn, s.
gwyddonydd, mesuronydd, meidron-
wr, rhifofydd, gwyddon.
Mathematics, math-i-mat'-ics, s. gwydd-
oniaeth, gwyddoneg, mesuroniaeth,
meidroniaeth, rhifofyddiaeth, rhifon-
iaeth, celfyddyd rhif a mesur.
Matins, mat'-unz, s. plygain, gwasanaeth
boreuol, gweddiau plygeiniol.
Matrass, mat'-rys, s. dystyllgib, merin-
lestr, dystyliyr.
Matrice, ma'-trus, ) s. croth, bru, mam.
Matrix, me' -tries, f mamog, mamwys ;
mold, drycliiaden ; mold lythyrenau,
Uythyrfold.
Matriculate, ma-tric'-iw-let, v. a. urdd-
aelodi ; aelodi ; aelodrestru ; mam-
ysgoli ; coflyfru, rhestriadu : — s. urdd-
aelodol ; aelod.
Matriculation, ma-tric-iw-le'-shyn, s.
urddaelodiad ; lljrfriad ; cofrestriad
ar lyfrau col eg.
Matrimonial, mat-ri-mo'-ni-yl, a. priod-
asol ; meithiorol.
Matrimony, mat'-ri-myn-i, «. priodas ;
eithior.
Matron, mc'-tron, s. hynafwraig ; mam-
wraig, gwreigdda ; gwraig ; modryb ;
maeth-wraig ; meiriones ; meistres.
Matter, mat'-yr, «. defnydd, deunydd }
eylwedd ; mater ; nwydd ; peth ;
pwngc, pwynt ; aohos, cjTighaws ;
ham ; helynt, gorchwyl, neges ; tes-
tyn, ystyx ; pwys ; gwaith ; corff ;
crawn, gdr : — v. n. bod o bwys ; dori,
dyddori, dawr, dyddawr ; bod yn f a-
ter.
Matterless, mat'-yr-les, a. diddefnjrdd ;
digrawn.
Mattery, mat'-yr-i, a. crawnllyd, gor-
11yd, maddreddog.
Mattock, mat'-yc, s. oaib, matog, batog.
Mattress, mat'-res, a. matras, matwely ;
gwely gwellt ; gwely casnach.
Mature, ma-^iw/yr, a. addfed; cynnar,
prydlawn, tymmig ; ffaeth ; mewn
oed ; cyflawn ; iawn, dyladwy, gwiw ;
maith, dirif ; pwyllus ; ystyriol, par-
od : — V. addfedu ; cynnaru ; perffeith-
io.
Maturely, ma-^iw'yr-li, ad. 3^1 addfed ;
yn gynjiar ; madws ; yn bwyllig ; ax
frys, yn ebrwydd.
Maturity, ma-9iw'-ri-ti, s. addfedrwydd,
cyflawnder oedran f tyflawnder ; per^
ffeitlirwydd ; med. *
Maudlin, mod'-lun, a. lledfeddw, gof-
rwysg, brwysg ; malfeddw ; diodglaf :
— s. dittain Ueiaf, mintys bawm.
Maugi-e, mo'-gyr, ad. er gwaethaf , heb
waethaf, heb yn waethaf, o anfodd,
heb yn ddiolch i ; pathawr.
Maul, mol, «. gordd : — v. a. maeddu,
baeddu ; euro, pwyo ; ystywalu ; cig-
yddio, Uabyddio.
Maund, mond, s. maned, basged law,
basged gestog.
Mavinder, mon'-dyr, s. cardotyn, clip-
an: -V. cardota ; grwgnach.
Mausoleam, mo-s6'-lz-ym, s. gwyddfa,
beddgor, beddadail, cofadail, gwydd-
faeh.
Mavis, me'-fus, «. bronfraith, tresglen.
Maw, mo, s. cylla ; caul, crombil, cropa,
ceudod.
Mawky, mo'-ci, a. cynrhonllyd, cyn-
rhonog.
Mawmish, mo'-mish, o. flPbl, ynfyd,
anghall; ffiaidd ffinionllyd.
Maxillar, mac'-sul-yr, a. aelgerthaidd,
elgethol, cemol, bochgernol.
Maxim, mac'-sum, s. gwireb, arwireb,
arwiredd, direb, gosodiant, gosodedig-
aeth, testyn dilys, rhesymair ; diareb,
a, f«l a jTA tad ; a, cam ) «, hen ; e, pen ; -i, Uid; i, dim ; •, tor, ond ei tain yn hwy ; o, Uon ;
MEAU
479
M E-A S
diheureb ; gorhimod (mewn cerddor- I
iaeth). ,,
Maximum, mac'-si-mym, s. mwyafiant,
y mwyaf, y dogii mwyaf .
May, me, s. Mai, mis Mai=y pummed
mis ; (iraenen wen, ysbyddaden, eg-
faenwydden :— V. (berf gynnorthwyol
yn y modd galluedigol Seisnig) gallu,
dichon; bod yn ddichonadwy ; medru,
bod yn rhydd i ; bod yn ganiataol : —
I may do this=mae yn rhydd i mi
wneuthur hyn, gallaf wneuthur hyn ;
God may do it = dichon Duw ei
wneuthur •.—{May yn arwyddo dym-
uniad a gyfieithir yn gy&edin a'r
modd gorchymmynol) may God bless
you=bendithied Duw chwi, Duw a'ch
bendithio ; may it please you=rhyng-
ed bodd i chwi, bid gwiw genych.
May-apple, me'-ap-pl, s. afal Mai.
May-be, me'-bi, ad. fe aUai, efallai,
gallai, fe aUai fod ; ysgatfydd, agat-
fydd, osyd, ond odid, nid hwyrach, o
ddamwain, mae yn bosibl.
Mayday, me' -de, s. calanmai, calan Mai,
cyntefin, y dydd cyntaf o Fai.
May-flower, me'-fflow-yr, s. blodeuyn
Mai, meiwuU,
Mayor, meyr, s. maer.
Mayoralty, me'yr-yl-ti, t. maeron-
iaetli.
Mayoress, me'yr-es, s. maerones, maer-
es.
May-pole, me'-pol, s. bedwen Fai, mei-
bawl, trostan Mai.
Maze, mez, s. dyrysfa, bachdrofa ; dy-
rysni, dyryswch, astrusi, nidredd,
syndod ; niwl :—v. a. dyrysu, nidro,
methlu, synu.
Mazy, me'-zi, a. dyrys, astrus; troed-
Me, mi, pr. mi, myfi, fi, i.
Me also, mi ol'-so, pr. minnau, myfin-
nau, finnau, minnau hefyd.
Mead, mid, s. medd, gwaen, gweir-
glodd, gweirlawd, gwyrlawd, dol, por-
feldir, ffwynog, gwerddon ; rhos.
Meadow, med'-6, s. gwa^n=Mead.
Meadow-grass, med'-o-gras, s. gweun-
weUt.
Meadow-safifron, med'-6-saflf-ryn, «. saff-
rwm y gweunydd.
Meadow-sage, med'-o-sej, s. gwerddon-
ell y waen.
Meadow-saxifrage, med'-o-sac-si-ffrcj, s.
tormaen y gweunydd.
Meadow-wort, med'-6-wyrt, s. gweun-
Uys.
Meager, mt'-gyr, a. cxd, truan, teneu,
Uwm, tlawd, newynog, diffrwyth.
Meagemess, mi'-gyr-nes, s. cubii, ten-
euder, truander, tlodi, prinder.
Meak, mic, «. cryman pys, cryman hir-
goes.
Meal, volU, s. pryd, cyfluniaeth, saig,
mest, pryd o fwyd ; rhan, darn ;
blawd:— V. a. blodio, goflodi.
Mealtime, mil'-teim, s. pryd bwyd, am-
ser bwyd.
Mealy, mi'-li, p,. blodiog, blawdog, blod-
wy ; Uyfn, tyner.
Mealy-mouthed, mi'-U-mowdd'd, a. safn-
dyner, minfeddal, minfwyn ; yswil,
gwenieithus.
Mean, vain, a. gwael, anenwog, distadl,
anurddasol, anwych, tlawd, salw,
brwnt, bawaidd, iselradd, Uedjywiog;
anhael, crintach; dirmygus; adlaw-
aidd:— a. canol, canolig ; cyfryngol ;
canolog ; cyffredin : — s. canol, cyf-
rwng, rhwng ; cyfamser; canolrwydd,
cymmedroldeb; modd, offeryn;mesur,
rheol : — v. meddwl, tybio, tybied ;
arwyddo, arwyddociiu, golygu ; bwr-
iadu, amcanu; ystyried.
Meander, mian'-dyr, s. ystum, am-
Iwybr, buchdro, doleniad, nyddiatl
afon; clymwaith, rhwyllwaith; dy-
rysfa : — V. dolenu, dolystumio, am-
ddyrwyn, ymdroi, ymnyddu, ymweu,
amwibio.
Meandering, mi-an'-dyr-ing, a. dolenog,
ystumiog, bachog, ystumiol, trofaol,
cam, troellog.
Meaning, mi'-ning, s. ystyr, meddwl,
arwyddocM, deall, pwyU, gofeg, bryd,
grym.
Meanly, min'-li, ad. yn ganolig, yn
gymmesur; yn isel, yn wael.
Meanness, min'-nes, s. gwaelder, dis-
tadledd, baweiddrwydd, iselder, tlodi,
crintachrwydd, anurddasrwydd.
Means, minz, s. moddion, cyfryngau,
offerynau, peiriannau ; modd ; cyf-
rwng ; achos ; fibrdd ; gwaith ; medd-
iannau, cyfoeth.
Meant, ment, p.. p. (Mean) a feddyl-
iwyd, a fwriadwyd ; tneddyliedig.
Meantime, min'-teim, ) ad. yn y oyf-
Meanwhile, min'-hweil, ) amser ; yn y '
cyfencyd; yng nghyfrwng hyny;
yng nghanol hyn.
Mease, miz, s. mwys ; mwys o benweig
^5 cant.
Measles, mizlz, s. y frech goch ; rhudd-
ell ; brech y moch, y pys.
o, llo; U, dull ; IV, i^n; w, pwn; j, jrr; ;, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
MEDD
460
MEDL
Measurable, mezh'-yr-ybl, a. mesur-
adwy; mcidrol, mesxirol; cymmes-
urol. -,
Measure, mezh'-yr, s. mesur, meior ;
meidraeth ; dogn, cyfran ; gradd ;
mesuriad ; llestriad, ffiolaid ; maint,
meintioli ; cyrhaedd ; mydr, deifr ;
ffordd, trefn :—v. mesur, mesuro ;
cymmedroli, cyfranu ; tymmeru ;
cynnwys ; bod yn mesur ; bod o'r cyf-
ryw fesur.
Measureless, mezh'-yr-les, a. difesur,an-
fesuradwy, annherfynol, anfeidrol.
Measurement, mezh'-yr-ment, s. mesur-
iad; mesuryddiaeth, meidraeth.
Meat, mit, s. bwyd, ymborth, lluniaeth;
cig, cigfwyd ; bara ac enllyn.
Mechanic, mi-can' -ic, s. gaUofydd, creflft-
wr, celfyddydwr, llawgelfyddydwr,
dybanon, llawofydd, Uofweithiwr:--
a. ga,\loijddo]=Mechanical.
Mechanical, mi-can'-i-cyl, a. UawgeH-
yddydol ; perthynol i'r mudalluoedd ;
Uofweithiol ; crefftwrol ; mudgel-
fyddol ; goberol, ofyddol ; iselradd,
(fistadl, cyffredin.
Mechanician, mec-y-nish'-yn, s. gaU-
ofiaeth-wT, gallofydd, llawgelfyddwr.
Mechanics, mi-can'-ics, s. gallofydd-
iaeth, gallofiaeth, llawgelfyddiaeth,
llofwaith, llawofyddiaeth ; y llawgel-
fyddydau, y mudalluoedd.
Mechanism, mec'-y-nuzm, s. peirian-
naeth, peirianwaith, llawgelfydd-
waith.
Mechanist, mec'-y-nust, s. peiriannydd,
ermigwr ; gallofydd.
Medal, med'-yl, s. bathodyn, bathain,
batharn, bathon, bathod, coflun, cof-
/ argraff, tlws ; dryll (aur, arian, neu
efydd).
Medalist, med'-yl-ust, s. bathofydd,
batheinydd; casglwr cofddrylliau
^ bathedig.
Medallic, me-dal'-ic, a. bathodol, bath-
einiol.
Medallion, mi-dal'-i-yn, s. gorfathodyn,
arfathodyn ; cofluii o'r fath fwyaf .
Medallurgy, mi-dal'-yr-ji, s. bathod-
waith, coflmiwaith.
Meddle, med'-dl, v. n. ymyryd, ymyr-
aeth, ymhel ; trin, trafod.
Meddler, med'-lyr, s. ymyrwr ; trafod-
wr prysur heb ddioloh ; un 3,'r fys ym
mrywes pawb ; prysurwas.
Meddlesome, med'-dl-sym, ) a. ymyrgar,
Meddling, med'-ling, j ymhelgar,
negesgar, swyddgar.
Mediaeval, mi-di'-fyl, a. canoloesawl ;
^ perthynol i'r canoloesoedd.
Mediate, mi'-di-et, a. cyfryngol, cyf-
rwng, rhyngol ; canolig, canolaidd ; —
V. cyfryngu ; eiriol.
Mediation, mi-di-e'-shyn, s. cyfryngiad,
cyfryngaeth ; cyfryngdod ; eiriolaeth.
Mediator, mi-di-e'-tyr, s. cyfryngwr,
canolydd ; eiriolwr.
Mediatorial, mi-di-y-to'-ri-yl, > a. cyi-
Mediatory, mi'-di-y-tyr-i, ) ryng-
yddol, cyfiyngedigol ; cyfryngol.
Mediatorship, mi-di-e'-tyr-ship, s. cyf-
ryngwriaeth, eiriolyddiaeth ; swydd
cyfryngwr.
Mediatress, m*-di-e'-tres, )s. cyfryng-
Mediatrix, mt-di-e'-trics, ) yddes, cyi-
ryng-wraig, cyfrynges ; eiriolyddes.
Medical, med'-i-cyl, a. meddygol, medd-
yginiaethol ; iachaol.
Medicament, med'-i-cy-ment, s. medd-
yginiaeth ; meddygyn, eli ; cyfaredd,
jrm wared.
Medicate, med'-i-cet, v. a. meddygu,
meddyginiaethu, iachau, gweUa ; cy-
ffeithio, cyfferio.
Medicinal, mi-dus'-i-nyl, a. meddygol,
meddyginiaethol ; iachaol ; cyffer-
iol.
Medicine, med'-i-sun, s. meddyginiaeth,
meddygiaeth; cyfaredd; cyffer;
meddyglyn ; eli ; swyn ; physygwr-
iaeth.
Mediocre, mt'-di-6-cyr, a. canolig ; cy-
ffredin ; cjrmmedrol ; Uedweddol ;
cryn.
Mediocrity, mi-di-oc'-ri-ti, s. canoUg-
rwydd; cymmedredd, cymmes, can-
olradd ; cymmedroldeb ; cryn ddigon.
Meditate, med'-i-tet, v. myfyrio, medd-
wl ; bwriadu, arfaethu ; efrydu, as-
tudio ; ystyried; llunio, dyfeisio; ar-
synied.
Meditation, med-i-te'-shyn, s. myfyr-
dod, myfyr ; ystyriaeth ; efryd ; am-
can ; eorthedd ; pryder ; dyheuwyd.
Meditative, med'-i-te-tuf, a. myfyrgar,
meddylgar, myfyriol, ystyrgar.
Mediterranean Sea, med-i-tyr-re'-ni-yn
si, s. M6r y Canoldir, y M6r Canoldir,
y Canolfor.
Medium, mi'-di-ym, «. cyfrwng, canol ;
cyf wng ; elfen gyfrwng ; elfen ; modd,
ffordd ; offeryn ; rhyngddawd, rhyng-
ddodiad=yr enw canol mewn rhes-
ymeg.
Medley, med'-li, s. cymmysgedd, cym-
mysg, cybolfa, dychymmysg : — a.
«, fel a yn tad ; a, cam; e, hen ; e, pen; i. Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain jn hwy; o, Hon;
MELL
481
MEMO
cymmysg, cymmysgedig, didrefn ; am-
ryfysg.
Medulla, mi-dyl'-y, s. m6r, madryd^un ;
bywyn, byTvedyn, mwydionyn.
Meed, mtd, s. gwobr, gwobrwy, t&l ;
rhodd, anrheg.
Meek, mic, a. Uariaidd, addfwyn, lled-
nais, tirion, nais, gw&r, hynaws, di-
faJch, gostyngedig, ufydd; dystaw,
dioddefgar, amyneddgar.
Meeken, in'j'-cn, v. a. llarieiddio, gwar-
hau, tirioni.
Meekness, im'c'-nes, s. llarieidd-dra,
lledneisrwydd. addfwynder, tiriondeb,
tynerwch, gwareddogrwydd, arafwch.
Meet, mit, a. addas, cymhwys, gwedd-
U8, cymmesirr, addwyn, gwiw, priod-
ol : — V. cyf arfod, ymgyf arfod, cyff-
wrdd, cwrdd, cyhydreg ; taro ■wxth ;
dygwyddo ; dygyf eirio ; gwrthwynebu ;
cael, caffael ; cydio.
Meeting, mi-'ting, s. cyfarfod, ymgyfar-
fod, cwrdd, cjr&wch ; cj^mmanfa ; cyn-
nuUeidfa ; eisteddfod ; cynnulliad.
Meetness, mtt'-nes, s. addasrwydd, cy-
mhwysder, gweddusi-wydd, priodol-
deb; tyciant.
Melancholic, mel-an-col'-ic, a. trist,
pendrist, prudd, anhylon, trymfrydig,
pruddglwyfus, dybyriol, tryifallyd;
claf o'r ddueg ; hudgyllig ; isel ei ys-
bryd; galarus, alaethus:— s. prudd-
glaf, pruddglwyfog; un a'r ddueg arno.
Melancholy, mel'-an-col-i, s. prudd-
glwyf , pruddwst, dueg, duegwst, hud-
gyllaeth, wst, iselder ysbryd, prudd-
naws ; tristwch, athristedd, trymfiyd-
igrwydd : — a. pruddgl-wyfus=Me?rtW-
cholic. [cymmysgfa, cybolfa.
Melange, mc-longzh', s. cymmysgedd.
Meliorate, mel'-io-ret, v. gwellau,
p^eUa, "diwygio ; gwrteithio, diwyU-
io, trwsio, tacluso.
Melioration, mi-lio-rc'-shyn, s. gwell&d,
gwelliant, diwygiad ; diwylliad.
Melliferous, mel-ufP-yr-yz, a. mel-
ddwyn, melfag, melog, melain.
MeUiiiuence, mel-luff'-liw-ens, s. melred,
melusred, meluslif, melfrydiad.
Mellifluent, mel-lufT-liw-ent, ) a.' melred,
Mellifluous, mel-luflf'-liw-yz, j mel-
dardd, melredol ; melddwyn, melog ;
melup, peraidd; parablber, meleneu.
MeUow, mel'-6, a. addfed, ffaeth, medd-
al, blodwy ; tyner, meddf, blydd, es-
mwyth, chwM ; mwyn, per, hyfryd ;
Uedfeddw, gofrwysg ; Uawen : — v.
addfedu, ffaethu, meddalu, tyneru,
blodwy o, plyddu, meddf u ; pereiddio;
chwalu.
Mellowness, mel'-6-nes, s. addfedrwydd,
ffaethder, meddalwch ; blawdogrwydd.
Melodious, mi-lii'-di-yz, a. perseiniol,
persain, hyfrydlais, hyfrydsain, per-
eiddsain, perorawl, peroriaethol, sein-
ber, cynghaneddol, perleisiol, erddy-
ganol, per, peraidd, nielus, hyfryd,
melodus, melodaidd, maws, cerddber,
Ilafar.
Melodize, mel'-6-deiz, v. a. perseinio,
peroriaethu, cynghanu, perori, melodi.
Melody, mel'-o-di, s. peroriaeth, persain,
melusgerdd, melwawd, erddygan,
melodeg, peroslef , eilon, pereiddgerdd,
pergan, melawd, cynghanedd, hyfryd-
sain, cetbledd; maws, ceiniedi; an-
awel.
Melon, mel'-yn, s. melon, melwn, mwl-
on, pompiwn, pompion.
Melt, melt, v. toddi ; ymdoddi ; dad-
laith, dadmer, meiriol ; ymoUwng.
Member, mem'-byr, s. aelod; pyw ; ad-
ran.
Membership, mem'-byr-ship, «. aelod-
iaeth ; cyfundeb, undeb, cymdeithaa.
Membrane, mem'-bren, s. pilen, pilion-
en, croenyn, mangor, glasgroen.
Membraneous, mem-brc'-ni-yz, a. pilen-
aidd, croenenaidd; pilenog.
Memento, mi-nien'-to, s. cofen, cofeb,
cofarwydd ; Uedrybydd, awgrym.
Memoir, mem'-oir, mem'-wor, s. cofiant,
argofiant, dargofiad; coflyfr, nodlyfr,
brud, brut.
Memorable, mem'-6-rybl, a. hygof, cof- .
iadwy, gwiwgof; hynod, nodedig,
clodfawr, enwog.
Memorandum, mem-o-ran'-dym, s. cof-
nod, nod sylw ; cofnodeb.
Memorandtim-book, mem-6-ran'-dym-
bwc, s. nodlyfr, cofnodlj^fr, llyfr cof-
nodau.
Memorial, mi-mo' -ri-yl, a. cofiol, coflEaoI,
cofiannol, cyfargofiol, coffadwriaethol;
ar gof :-^. cofen, cofeb, cofarwydd,
cofiedigaeth, coffadwriaeth ; cofnod ;
coflythjrr ; deiseb ; arwydd.
Memorialist, mi-mo'-ri-yl-ust, s. cofeb-
ydd, cofebwr, cofebiad, dargofiwr;
deisebydd.
Memorialize, mi-mo'-ri-yl-eiz, v. a. cof-
ebu, cofenu; erchi, deisyf.
Memorize, mem'-6-reiz, v. a. cofnodi,
dargoflFa, coftau.
Memory, mem'-5-ri, s. cof; coffadwr-
iaeth, coffa, cofiedigaeth.
b, Do; u, dull; «•, swn ; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh ; j, John; »h, fel i yn eisieu; 2, "»el.
2 H
MENT
482
MERE
Men, men, «. pi. dynion ; gwfr.
Menace, men'-es, v. a. bwgwth, bygyth-
io, bygylu, mynasu ; dondio, dwrdio;
omi : — s. bwgwth, bwgwl, bygythiad,
bygyliaeth, mynas.
Menacing, men'-c-sing, a. bygythiol, by-
gylgar, mynasol : — s. bygythiad,, by-
gyliaeth, mynasiad, orniad ; bwgwth.
Menage, mi-nczh', i, milgronfa, mil-
grawn, mih-ewys ; casgl o wylltfilod.
Menagerie, mi-nezh'-yr-i, s. milodfa,
milfa, gwylltfildy; milgrawn, mil-
gasgl.
Mend, mend, v. gwelliiu, diwygio, cy-
•weirio ; trwsio, taclu ; ymendio,
mendio.
Mendable, men'-djrbl, a. gwelladwy, di-
wygiadwy ; tr\^iadwy.
Mendacious, men-de'-shyz, a. celwydd-
og, gau, ffals, anwireddus.
Mendacity, men-das'-i-ti, s. celwydd,
ffalsedd, anwiredd.
Mendicant, men'-di-cynt, a. cardoteiol,
cardotlyd, rheidusaidd : — s. cardotai,
cardotyn, rheidusyn.
Mendicity, men-dus'-i-ti, s. cardoteiaeth.
Menial, mt'-ni-yl, a. gwasaidd, teulu-
aidd ; isel, distadl :- s. ty-was, teulu-
■ was, iswas, isweinydd, gweinidog.
Mensal, men'-syl, a. byrddol, byrddaidd.
Menses, men'-siz, s. pi. misglwyf, mis-
lifiant, mislif, mistrych, haint y rhian-
edd.
Menstrual, men'-strw-yl, a. miaol ; mis-
glwyf us, mislif ol; edrwythol.
Menstruous, men'-strw-yz, a. misglwyf-
us, mislifol.
Menstruum, men'-strw-jrm, s. trwyth,
edrwyth ; dadleithydd, toddydd.
Mensurability, men-shw-ry-bid'-i-ti, s.
mesuroldeb, meidioldeb, hyfesuredd.
Mensuiable, men'-shw-rybl, a. mesurad-
wy, mesurol, meidrol.
Mensuration, men-shw-re'-shyn, s. mes-
uriaeth ; mesuriad ; mesurwaith ;
mesureg, mesuryddiaeth.
Mental, men'-tyl, a. meddyUol ; deaUol,
synwyrol, menwydus, Uafanol.
Mental philosophy, men'-tyl ffil-os'-o-flS,
s. meddyleg, athroniaeth y meddwl,
athroniaeth f eddyUol.
Mention, men'-shyn, s. crybwyU, son,
coffa, corbwyU, crybwyUiad :— v. a.
crybwyU, son am, coffilu, enwi ; ham-
bwyUo. [iedig, soniedig; dywededig.
Mentioned, men'-shynd, p.p. crybwyU-
Mentorial, men-to'-ri-yl, a. cynghorol,
rhybuddiol.
Mephitic, mi-ffit'-ic, a. drygsawrus,
trymsawrus, drewUyd, drewchwaol,
njws.
Mercantile, myr'-cyn-teil, a. masnachol,
trafnidiol ; marchnadol, maeUerol.
Mercenariness, myr'-si-nyr-i-nes, s.
maelgarwch, arian-garwch ; hunander,
hunanfudd.
Mercenary, myr'-si-nyr-i, a. maelgar;
cyflogol, cyflogedig ; hunanol ; gwael,
brwnt:— s. cyflogwas, cyflogddyfi,
gwas cyflog ; Uyg d y geiniog ; milwr
cyflog.
Mercer, m3rr'-syr, s. sidanydd, sidan-
werthydd, gwerthwr sidanau.
Mercery, my?-syr-i, s. sidanion, sidan-
weoedd ; sidaniaith ; masnach sidan-
ydd.
Merchandise, myr'-gyn-deiz, s. mas-
nach, trafnid, tiafnidiaeth, masnach-
aeth, marchnadyddiaeth, maeUeraeth,
marsiandi'aeth ; marchnad, porthmon-
aeth : - v. n. masnachu, trafnidio,
maeliera, marchnata, maelota.
Merchant, myr'-?ynt, s. masnach wx,
marchnatawr, maeler, maeliwr, mael-
ierwr, trafnidiwr, trafnidydd, mar-
siandwT.
Merchantable, myr'-^yn-tybl, a. march-
nadol ; hybryn ; gwCTthadwy.
Merchantman, myr'-Qynt-myn, s. traf-
nidlong, nwyddlong, llong marsian-
dwT.
Merciful, myr'-si-ffwl, a. trugarog, tos-
turiol, creiflSol, craifft ; tyner.
Mercifulness, myr'-si-flfwl-nes, s. trugar-
ogrwydd, tosturioldeb ; trugaredd.
Merciless, myr'-si-les, a. annhrugarog,
didrugaredd ; creulawn ; diarbed.
Mercurial, myr-ciio'-ri-yl, a. merchyr-
iol, gwyf wnol ; perthynol i arian byw ;
bywiog, gweisgi, yn'iol, hoyw ; copin-
odol : s. bywiogyn.
Mercurial ointment, myr-ciMZ-ri-yl oint'-
ment, s. eU arian byw; eli merchyriol.
Mercury, myr'-ciw-ri, s. Merchur, y
duw Merchur; Mercher, y blaned
Mercher ; arian byw, merchyr, gwy-
fwn ; ysbryd, yni, bywiogrwydd ; neg-
esydd, negesur ; copinodydd, copinod-
ur, cenad ; newj'ddiadur ; clais yr
hydd -.—v. a. merchyrio ; golchi k chy-
faredd o arian byw.
Mercy, myi'-si, «. trugaredd; tosturi,
creiffiant, cu-wn, gwaws ; hynawsedd.
^'lercy-seat, myr'-si-sit, «. trugaredd-
fa.
Mere, miyr, a. gwir ; unig, yn unig ;
/I, Mayntad; a, cmm; «, hen; e, pen; i, Hid; 1, dim; o, tor, ond «i sain yn hvrj;. o^ lion ;
MESS
483
METH
syml ; hollol, llwyr ; iawn, pur, gl&n,
digymmysg ; noeth, mael :— 5. llyn,
ilwch ; terfyn, Ifin, cyffin.
Merely, 'mt'yr-li, fibd. yn unig ; i ddim
ond ; heb achos yn y byd ond ; i'r un-
ig ddyben ; i hyn ac nid i ddim arall ;
heb na mwy na llai.
Mereticious, myr-i-tish'-yz, a. putein-
11yd, puteinig ; anUad, anniwaLr.
Merge, myrj, v. trochi, soddi, cleigio,
plyngu, grawthu ; coUi.
Meridian, myr-ud'-i-yn, s. canolddydd,
nawn, hanner ddydd, craidd ddydd ;
cylch canol dydd ; canolgylch ; cyhyd-
edd:— a. deheuol; nawnol; cyhyd-
eddol ; ar bwngc canol dydd.
Meridional, myr-ud'-io-nyl, a. dehenol ;
deheubarthig ; nawnol ; cyhudeddol.
Merino, myr-i'-no, s> Merino ; mein-
wlan ; defnydd o wlan defaid Yspaen.
Merit, mer'-ut, s. haeddiant, haeddedig-
aeth, teilyngdod, rhyglyddiant, efr-
llid ; gobryn, arobryn, dybryn : — v. a.
haeddu, rhyglyddu, teilyngu, dirper,
gwobrynu.
Meritorious, mer-u-to'-ri-ys, a. haedd-
iannol, riiyglyddol, teilwng, dybrynol,
rhinweddol.
Mei-maid, myr'-med, s. morforwyn, siw-
en.
Merriment, mer'-i-ment, ) ». Dawenydd,
Merriness, mer'-i-nes, J difyrwch,
digrifwch, elwch, sarllach, hoenus-
rwydd ; chwai-euaeth ; arabedd.
Merry, mer'-i, a. llawen, lion, difyr, di-
grif, hylon ; hoenus, gorawenus ; en-
waisg ; arabeddus, afiaethus ; hyfryd,
dyddan.
Mersion, myr'-sh3rn, s. trochiad, sodd-
iad, suddiad, plyngiad.
Mesentery, mes -en-tyr-i, s. cefndedyn,
cyndedyn, Uengig, Uieingig, percini,
perfeddlen, cydlen yr ymysgaroedd.
Mesh, mesh, s. masg, masgl; bragfysg,
soeg, golchion darllaw : — v. a. masglu,
maglu, rhwydo.
Meshy, mesh'-i, a. masglog, maglog,
masgol, rhwyllog.
Meslin, mez'-lun, s. amyd, brithyd, cym-
mysgyd; cymmysgedd.
Mesmerism, mez'-rayr-uzm, s. mesmer-
iaeth (oddi wi-th Fr. Anton Mesmer,
meddyg o'r Almaen), mildynwyrth ;
mUdrydaniaeth, trydaniaeth anifeil-
aidd.
Mesmerize, mes'-myr-eiz, v. a. mesmer-
eiddio.
Mess, mes, ». saig, arlwy ; cyssaig, cyd-
fwyd ; dogn o f wyd ; dogn ; fferm ;
cymmysgedd, trybola, cybolfa : — v.
bwyta, ymborthi. ^
Message, mes'-ej, s. neges, Wnadwri ;
gair.
Messenger, mes'-en-jyr, s. cenad, cenad-
wr, negesog, negesydd ; rhagflaenor.
Messiah, mes'-sei-y, s. Messia, Messias;
Eneiniog; Crist.
Messieurs, mes'-iyrz, s. pi. meistri,
meistriaid ; boneddigion.
Messmate, mes'-met, «. cydfwytawr,
cysseigiwr.
Messuage, mes'-ej, s. ty a thyddyn ;
tyddyn, syddjTi, esyddyn ; gafael.
Met, met, p. p. {meet) wedi cyfarfod.
Meta, met'-y, prf. tros, tu hwnt, gwedi,
gyda, rhwiig.
Metal, met'-yl, «. mettel, delid, adwyn.
Metallic, mi-tal'-ic, a. mettelaidd, delid-
aidd, adwynaidd, mettelog ;, o fetel ;
delidig.
Metalline, met'-y-lun, a. mettelaidd,
delidaidd, adwynaidd ; mettelog,
Metallist, met'-yl-ust, ) ». mettel-
MetaUurgist, met'-al-yr-jist, j ydd, del-
idwr ; fferyUt, fferyUtiad.
Metallurgy, met'-al-yr-ji, s. mettelydd-
iaeth, mettelwriaeth, delidwaith ; flfer-
yUtaeth.'
Metamorphose, met-y-mor'-ffiis, v. a.
gweddnewid, dullnewid, ffurfnewidio;
trawsffurfio ; cyfnewid, troi.
Metaphor, met'-y-ffor, s. trawsddwyn,
trawsymddwyn, trawssymmudiad ;
cyfFelybiaeth ; aUeg ; troeU, trofeg,
troeUymadrodd.
Metaphysician, met-y-ffi-zish'-yn, s. ar-
ddansoddwr, uchanianydd ; bodofydd.
Mataphysics, met-y-ffuz'-ics, s. arddan-
soddiaeth, arddansawdd, arddansodd-
au, athrawn, athronau, uchanianaeth,
goranianaeth ; bydofyddiaeth, bodeg.
Mete, TD.it, v. a. mesur, meidro : — a.
mesur, terfyn, cyffin, ffin.
Meteor, mi'-ti-yr, s. goruchionen, awyr-
dan, Uewym, erlewyn.
Meteoric, mi-ti-or'-ic, a. goruchionol,
llewyrnig.
Meteorite, mi'-ti-or-ut, s. awymwydd,
goruchionith.
Meteorology, mi-ti-o-rol'-o-ji, s. goruch-
ioneg, goruchionaeth ; Uewyrnofydd-
iaeth.
Meter, mt'-tyr, s. mesurydd, meidrad-
ur ; mesur, meidr, meidjT, mydrai.
Method, meth'-od, s. trefn ; modd, dull,
flfordd.
o, yo; u dull; ui, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; «, zel.
M I D D
484
MILD
Methodical, mi-tiiod'-i-cyl, a. trefnus,
rheolaidd, llwybraidd, hyfForddus.
Methodism, metli'-od-uzm, s. trefnydd-
iaeth j6<athi-awiaeth ac addoliad y
Trefnyddion ; Methodistiaeth.
Methodist, meth'-od-ust, s. trefnydd,
trefniedydd ; Methodist.
Methodistical, meth-6-dus'-ti-cyl, a.
trefiiyddol ; perthynol i'r Trefnydd-
ion ; trefnol ; tebyg i'r Methodist-
iaid.
Metre, mi'-tyr, s. mydr, mesur, meidr,
mesur cerdd, mesur cerdd dafod, ban,
deifr ; cynghaiiedd, awdl, odl ; co-
wydd, cywydd, pryddest, c4n.
Metrical, met'-ri-cyl, a. mydro], mesur-
ol ; cynghaneddol, odlog ; pryddestol,
cowyddol.
Metrician, mi-trish'-yn, s. mydrydd ;
prydydd, bardd, awenydd.
Metropolis, mi-trop'-o-lus, s. mamddin-
as, prifddinas, pendinas, mamgaer. '
Metropolitan, mi-tro-pol'-i-tyu, a. mam-
ddinasol, prifddinasol ; archesgobol :
— s. esgob mameglwys ; archesgob,
penesgob, prifddiuasog, pendinasog.
Mettle, met'-tl, s. mettel, ysbryd, anian,
calon, bywyd, axial, yni, tdn, awch,
bywiogrwydd.
Mew, miw, s. gwylan; mud, muding;
hebogdy ; adardy ; marchdy, aman ;
ffrongc, cut, cauadle : — v. cau ar, ar-
gau, g^archau ; ffrongcio, cutio, Uoc-
io; caethiwo ; mewian,.miwio; bwrw
'r plu : bwrw 'r cym ; newid, ym-
newyddu.
Mewing, miw'-ing, s. mew, mewiad.
Mice, s. pi. llygod i—sing. llygoden.
Michaelmas, mic'-cl-mys, «. Gwyl Mi-
hangel, Gwyl Fiiiangel=y 29 o Fedi.
Microscope, mei'-cro-scop, s. mwyadur,
chwyddwydr, gwj'dr bychaiiwel, syll-
wydr mwyhaol, syllyr mwyhau.
Microscopical, mei-cro-scop'-i-cyl, a.
mwyadurol, mwyaduraidd, chwydd-
wydrol ; bychanig, gorfychan.
Mid, mud, a. canol, canolaidd, perfedd ;
cyfrwng, cyfryngol; banner.
Mid-day, mud'-de, s. canol dydd, ban-
ner dydd ; nawn.
Middle, mud'-dl, a. canol, perfedd, can-
olig ; cyfryngol, rhwng y ddau :— «.
canol, canolbarth ; yr banner ; y per-
fedd ; cefnaint ; craidd, med ; cne-
waUyn; canol: eigion; ywasg; mysg.
Middle-aged, mud'-dl-ejd, a. canoloed-
iog ; rhwng hen ac ieuangc.
Middlemost, mud'-dl-most, a. canol..
Middling, mud'-ling, a. canolig, cym-
medrol, gweddol.
Midland, mud'-lynd, a. canoldirol, jm-
nhirog, diarfor, anarforol, peifedd-
wladol.
Midnight, mud'-neit, s. canol nos, ban-
ner nos, dewaint: — a. canolnos; try-
nosol, ar banner nos.
Midsea, mud'-si, s. M6r y Canoldir=
Mediterranean sea.
Midship, mud'-ship, a. medlongawl;
perthynol i ganol Uong.
Midshipman, mud'-ship-myn, ». med-
lougwr, morgadlangc.
Midst, mudst, s. canol, mysg, plith : —
ad. yn y canol, jng ngbanol, ym
mysg, ym mlilith, plith, mysg.
Midsummer, mud'-sym-yr, s. canol haf ;
alban befin ; heulorsaf yr baf ; hir-
ddydd haf.
Midway, mud' -we, s.canol y flfordd, ban-
ner y ifordd : — ad. ar ganol y ffordd ;
yn y canol.
Midwife, mud'-weiff, s. byd-wraig, col-
wyn-wraig, colwynyddes, colwynes :
—V. colwyno ; esgoryd.
Midwifery, mud'-wuff-ri, s. colwynydd-
iaeth, bydwreigiaeth.
Mien, mtii, s. golwg, gwedd, flEiriw, pryd,
trem, edrychawd, arwedd ; wynep-
pryd, wyneb.
Might, meit, s. gallu, grym, nerth, cad-
emid, cryfder, egni, cadredd, bogMm:
— V. n. (o May) gallwn, gallai.
Mightiness, mei'-ti-nes, s. gaUuogrwydd,
nerthogrwydd, grymusder, cryfder,
cadernid.
.Mighty, mei'-ti, a. galluog, cadam, cryf,
nerthol, giymus, gwrdd, cadr, bogyn-
og ; mawr : — ad. iawn, tros ben, tra.
Jlignionette, mun-io-net', s. melen-gu
bersawr, melen-gu berarogl, perfelen-
Migrate, mei'-gret, v. n. mudo, ajm-
mud, preidio.
Migration, mei-gre'-shyn, s. mudiad,
symmudiad, trawsfudiad, pred.
Migratory, mei'-gry-tyr-i, a. mudol,
synimudol, crwydi'ol, treigledigol.
Milch, mul?, mulsh, a. blith, llaethog.
Mild, meild, a. tirion, mwyn, tyner,
hynaws, addfwyn, gw&r, Uariaidd,
rhadlawn, blydd ; chweg ; gwylaidd ;
tawel ; cymmedrol.
Mildew, mid'-diw, s. melgawod, njel-
gafod, melwlith ; y g^od ; malldw,
darball, brychni: — v. a. maQu;
brychu.
I
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, beii;; e, pen ; i, lUd; i, dim; o, tor, ond ei tain y,n hwy ; o, Don;
MILL
485
MINI)
Mildness, meild'-nes, s. tiriondeb,>P!y-
nerwch, mwynder ; arafvrch.
Mile, meil, s. milldir.
Milestone, meil'-ston, s. careg fiUdir,
Militant, mul'-i-tant, a. milwrus, mil-
■wraidd, milwriaethus ; rhyfelus.
Military, mul'-i-tyr-i, a. milwraidd,
milwrol, rhyfelgax, llueddog : — s. mil-
wyr, sawdwyr, cadwyr ; mUwriaeth ;
meiawd, byddin. [egnio.
MUitate, mul'-i-tct, v. n. milwrio ; ym-
Militia, mi-Ush'-y, «. mei'wyr, cylchfil-
■wyr, cartreflu, mUwyr cartrefol, arf-
ogion ; meiawd, Uuyddawd, byddin,
cylchfyddin. [ro.
Milk, mule, s. Uaeth ; blith ; — v. a, god-
Milkiness, mul'-ci-nes, s. Uaetheidd-
rwydd, Uaethlydrwydd ; meddalwch,
tynerwch.
MUkmaid, mulc'-m«d, s. llaeth-wraig,
llaethferch, maerones, meirionos.
Milkpail, mulc'-pel, s. cunnog odro,
paeol godro ; celwrn,
Milkpan, mulc'-pan, «. padeU laeth.
Milkporridge, mulc'-por-ij, ) s. cawl
MUkpottage mulc'-pat-ej, ) Uaeth,
grual Uaeth, potes Uaeth, gwynawd.
MUkroom, mulc'-rwm, s. Uaethdy,
UaethgeU, Uaethfa, blithfa. [es.
MUkwoman, mulc'-wm-yn, s. Uaethydd-
MUky, mul'-ci, a. Uaethaidd, Uaethog ;
blithog ; Uaethrodd ; gwyn, tyner,
meddal, mwyth, ofnus, Uwfr.
MUkyway , mul'-ci-we, s. y Uwybr Uaeth*
og, y flbrdd Ifteth, galaeth, eirianrod,
^ crygeidwen, caer G-wydion, heol y
gwynt, Uwybr y mab afradlawn.
MQI, mul, s. melin ; breuan ; miU=
hatling America, y lUfed ran o ddoler :
— ». a. malu, melino, breuanu ; panu;
ymylrigoli, minrigoli, ymylfathu, ar-
fathu. [maes y felin.
MiUbank, mnl'-bangc, s. eisingrug;
MUldam, mul' -dam, «. pynfai-ch meUn,
pwnt melin, argae meUn.
MiUdust, mul'-dyst, s. goflawd ; ysgub-
ion melin. [rigolog ; meUnedig.
MiUed, muld, a. maledig, panedig ; min-
MUlenarian, mul-i-ne'-ri-yn, s. mil-
flynyddwr, milflwyddwr, mUflwydd-
iad : — a. niilflwyddol, mUflwyddian-
noL [ol, mUflwydd.
Millennial, mul-en'-ni-yl, a. mUflwydd-
MiUenium, mul-en'-ni-ym, s. nulflwydd-
iant, y mil blynyddoedd.
MiUepede, mul'-i-pid, «. milred, mU-
droed, milcerdd, milped, gwrach y
lludw, gwrach y twca.
Miller, mul'-yr, s. melinydd ; malwr.
MiUesimal, mul-les'-i-myl, a. mUfedol,
mUfed, milranol.
MiUet, mul'-et, s. mUed, mUet.
MiUhorse, mul'-hors, s. ceffyl melin,
meUDfarch.
MiUiard, raul'-iyrd, s. miUard ; milfil-
iwn o ffrangciau=4-0,000,00t)p.
Milliner, mid'-i-nyr, s. penwisgyddes,
ysginyddes, ysgines.
MiUineiy, mul'-i-nyr-i, s. penwisgoedd.
MUling, mul'-ing, s. maUad ; meUna ;
paniad ; minrigoliad.
MUUon, mul'-iyn, «. milfil, mUiwn,
buna, myjita, mU o iiloedd, deg can-
mil, canmyrdd, deg rhiallu, deng
mwnt=l,000,000.
MiUionaire, m^l'-iyn-eyr, s. miliynwr,
myrddiynwr, bunawr ; un yn werth
miUwn ; trachyfoethwr.
^liU-pond, mul'-pond, s. Uyn melin.
MiU-race, mul'-res, «. gwyth melin,
f&wd melin, ysgwd meUn, cafn gwyUt
melin ; dyfrifos melin ; pynfarch
melin.
MiU-stone, mul'-ston, s. maen meUn
MUl-work, mul'-wyrc, s. gwaith nielin-
au, meUnwaith.
MUlwright, mul'-reit, s. saer melinau,
saer melin, mebnsaer.
Mimic, mum'-ic, a. dynwaredol, mun-
udiol, mydumiol, efelychiadol, hefel-
ychol, ysgentynaidd, mociol : — s. dyn-
waredv/r, amredydd, ysgentyn, digrif-
yn, croesan, mab yr epa, fiVl y ffair ;
efelychydd:— v. a. dynwared, munud-
io, mydumio, amredu ; efelychu ;
mocio.
Mimicry, mum'-i-cri, s. chwydawiaeth,
amredyddiaeth, dynwarediaeth, mun-
udiaeth. •
Mince, muns, v. manfriwio, briwsioni;
coeglef aru, godraethu ; Uedguddio ;
mursenu ; coegymlynio ; rhygyngu.
Mince-pie, muns'-pei, s. pastaufan friw,
briwfoeth, rhisfoeth, pastai ris.
Mincingly, mun'-sing-li, ad. dan fur--
senu; yn rhygyngog; yn anghyf-
lawn.
Mind, meind, s. raeddwl, bryd, medd-
ylfryd ; tyb, barn ; gof eg, bwriad,
goddeu ; pwyU ; deall ; cof ; myn ;
syniad ; tuedd, gogwydd ; serch : — v.
meddwl, meddylio, synied ; ystyried;
gofalu ; synio am, edrych at ; cofio ;
arail ; bwriadu, amcanu ; malio ; eni.
Minded, mein'-ded, a. k'i fryd ar; yn
tueddu at ; brydig ; tueddol.
6, Uo; u, dull ; tc, swn ; v. , pv n ; y, yr ; j, fel tsh ; j, John ; sh, ftl 8 yn eisieu ; z, zel.
MINI
486
MIRA
Mindedness, mein'-ded-nes, «. tuedd,
gogwydd, ewyllys ; bryd.
Mindful, meind'-ffwl, a. gofalus ; medd-
ylgar ; cofus ; ystyriol ; prydems ;
diesgeulus.
Mindfulness, meind'-fifwl-nes, s. gdfal ;
cofiisrwydd ; sylw ; meddylgarwch.
Mindless, meind'-les, a. difeddwl ;
anghofus ; ansyniol, anfeddylgar.
Mine, mein, pr. fy, my, mau, eiddof,
. yr eiddof, fy eiddo, einof, ym, mau fi ;
y mau :— «. mwnglawdd, mwynglawdd,
cloddfa, clawdd, cleddiwig, mwn-
gloddfa, mwnbwU ; mwn, mwyn, cel-
glawdd, cuddglawdd, chwythglawdd :
— f mwngloddio; bradgloddio; disodli.
Miner, mei'-nyr, s. mwngloddiwr, mwn-
wr, mwynwr ; cloddiwr ; cuddglodd-
iwr.
Mineral, mun'-.jrr-yl, s. delidfaen, del-
f aen ; mwn, mwyn:— a. delidfeinin,
delidfeinig, delfeinig; mwnol; met-
telaidd ; delidc idd.
Mineralist, mun'-yr-yl-ust, s. delfeinwT ;
mwiiydd ; mwnofydd.
Mineralogy, mun-yr-al'-o-ji, a. mwnof-
yddiaethj mwynyddiaeth.
Mingle, ming'-gl, v. cymmysgu, dyfys-
gu, mysgu, bloffi, tryfysgn, cj'mhlitho ;
britho ; uno ; ymgymmysgu.
Miniature, mun'-i-y-gyr, s. corddarlun,
bacharlun, corardeb, m^-ddarlun ;
rliuddell, llythyren goch.
Minikin, mun'-i-cin, a. bychanig, bach,
pitiw, eiddil, disum, disut.: — s. bych-
anigyn, bacliigyn; anwylyd, hoffynj
y pin lleiaf .
Minim, mun'-imi, s. dynyn, coraciv, cor,
coryn, pegoryn, llogwm, gwrechyn ;
mymrjnQ, bychanigyn, y dim lleiaf;
pilcodyn ; pycliotyn ; adf anig.
Minimum, mun'-i-mym ) «. y lleiaf; Ilei-
Minimus, mun'-i-mys, j aiiant, lleiaf-
iaeth ; y radd leiaf ; y dogn Ueiaf ; y
pris Ueiaf.
Million, mun'-iyn, s. anwylyd, anwylyn,
hoffddyn, dewisddyn, anwesog, ffafr-
yn; gwenieithiwr; meinon, meines=
math o argrafflythyren ; mwn coch,
rhuddfwn.
Minister, mun'-us-tyr, s. gweinidog,
gweinydd, gweiniad, gweiniedydd,
gwasanaethydd, swyddog : — v. gwein-
idogaethu, gweini, gweinyddu, gwas-
anaethu ; rhoddi ; cyflawni ; cynnys-
gaeddu ; ministrio.
Ministerial, mun-us-ti'-ri-yl, a. gweinid-
ogol, gweinyddol, gwasanaethol.
Ministration, mun-ua-trc'-shyn,«.gwein-
yddiad, darweiniad, gweinidogaeth-
iad ; gweinidogaeth, gwasanaeth,
gweini.
Ministry, mun'-us-tri, s. gweinidogaeth,
gwasanaeth, diaconiaeth ; swyddog-
aeth ; goruehwyliaeth ; gorchwyl ;
offerynoGaeth; gweinidogion, gwlad-
weinyddion, gweinLdogion y goron ; y
gwledychiaid.
Minnow, mun'-o, s. pilcodyn ^J/imwi,
Minor, mei'-nyr, a. lleiaf ; Uai ; ieuangaf ;
ieuangach, iau; is, gwaelach ; bychan :
— g. tanoeodog, isoedog, anoedog, un
dan oedran, rhyfab ; eilfraich (cyfres-
swm), adfraich ; Ueiog, lleifrawd ;
Minor, lleiodr=aderyn Indiaidd pryd-
ferth.
Minority, mun-or'-i-ti, s. anoed, maboed,
mebyd, mabdliaeth, ieuengctyd ; Uei-
afrif, lleirif, lleiafiaetli, lleiafiant.
Minster, mun'-styr, s. mynachlog, mon-
achdy, mynaohlys ; eglwys gaideiriol,
mameglwys ; bangor.
Minstrel, mun'-strel, s. clerwr, cerddor,
amgeiniad, teleiddiwr, eilewydd ;
ffilor ; pryddestwr.
Minstrelsy, mun'-strel-si, s. clerwriaeth;
cerdd-dannau ; cerddoriaeth, caniad-
aetli, alaw, alawiaeth ; cler, cerddor-
ion.
Mint, munt, s. bathdy, bathfa ; mintys ;
— V. a. bathu, arfathu ; dyfeisio, lly-
felu, dychymmygu, ffugio ; gwn-
euthur.
Mintage, mun'-tcj, s. bathawd, bathiad j
bath, darn bath; bathion, bathau;
bathdoU.
Minus, mei'-nys, s. erthyneb= — ; llei-
h&d : — a. Uai ; diffygiol, byr.
Minute, mi-niit.'t', a. bychan, bach,
eiddil, m^, main ; bychydig,. manwL
Minute, mun'-ut, *.' munyd, meityn ; y
dim lleiaf o amser ; cythrym ; cofnod :
— I), a. cofnodi, ysgrifenu mewn Uyfr
cofnodau. Pyfr>
Minute-book, mun'-ut-bwc, a. cofnod-
Minutely, mi-niiH'-li, ad. yn fanwl, yn
fanol ; yn amgylchiadol.
Minutely, mun'-iwt-li, a. munydol: —
ad. bob munyd, bob meityn.
Minuteless, mi-nii/;t'-les, s. bychander,
raanyldeb, manybwydd.
Minutes, mun'-uts, s. pi. cofnodau,
cofion byrion ; cyiiUuniau.
Miracle, mur'-ycl, s. gwyrth; rhyfeddod,
enrhyfeddod, aruthied.
Miracidous, mi-rac'-iw-lyz, a. gwyrth-
a, fel a yn tad; a,^cam; e, hen ;,e, pen ; », Uid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, U«n ;
MISC
487
MISE
iol ; rhyf eddol, aruthrol ; goruwch-
naturiol.
Mirage, mi-rezh', s. hudwy, hudwel,
twyll-vrel, twyllwelediad, hyd-ddwfr.
Mire, mei'jrr, s. llaid, llaca, torn, baw,
trybola, inign ; morgrugyn, my^ionyn,
morionen : — v. lleidio, tryboli, bud-
reddu.
M irksome, myrc'-sym, ) a. tywyll,
Mirky, myr'-ci, ) gwyll, cadd-
ugol, aiioleu, gwrm ; du.
Mirror, mur'-yT, s. drych, drychwyneb:
— V. a. adlewyrchu, attywynu ; diychu.
Mirth, myrth, s. Uawenydd, llonder,
digrifwch, elwch, menwyd, morach,
difyrwch, afiaeth, dyddanwch, siriol-
edd ; sarllach ; chwerthin.
Mirthful, myrth'-fifwl, a. llawen, lion,
hoenus, hylon, siriol, dyddan, gwych.
Mis, mus, prp. cam-, cam, an-, af-,
dryg-, drwg, gwall-, meth- ; ar gam,
yn wallus.
Misadventure, mus-ad-f>^n'-9yr, s. an-
. ffawd, anhap, annhyngedfen, drwg
ddamwain, dryglam ; damwain, an-
oddeu.
Misapplication, mus-ap-pli-ce'-shyn, s.
camgymhwysiad, camaddasiad; cam-
ddefnyddiad.
Misapply, mus-ap-plei', v. a. camgy-
mhwyso, camgyfaddasu ; camarferu ;
camgyfeirio.
Misapprehend, mus-ap-pri-hend', v. a.
camddeall, camddirnad, camsyniad,
. camgymmeiyd.
■MiEapprehension, mus-ap-pri-hen'-
. shyn, s. camddeall, camddirnad, cam-
syniad, camgymmeriad, camddimad-
aeth,. camdyb ; amryfusedd.
Misbehaviour, mus-bi-hef-iyr,*. camym-
ddygiad, camymarwedd, camym-
ddwyii ; anfoes, drygfoes.
Miscalculate, mus-cal'-ciw-let, v. a.
camgj'frif, camfwrw ; camrifo.
Miscarriage, mus-car'-rej, s. meth,
methiant, aflwyddiant, pall, aball,
ffael, coUiant, palldod, anffodi"wydd ;
camymddygiad, camymwared ; erthyl-
iad; erthyl.
Miscarry, mustcar'-i, v. n. aflwyddo,
annhycio. aaffynnu, methu, ffaelu,
pallu ; erthylu.
Miscellaneous, mus-sel-le'-ni-yz, a. am-
ryfath, amiywiog, amryw ; cymmysg.
Miscellany, mus'-sel-y-ni, s. amryw-
iaeth, amrywiolaeth, amrywdeb ; am-
rj-gasgl ; amrygasgliad ; brithnodach,
greal, amrylyfr, cylchgrawn.
Mischance, mus-9ans', s. anffawd,
aflwydd, anhap, annhyngedfen, dryg-
lam, trychineb, damwain.
Mischief;, mus'-^iff, s. drwg, drygioni ;
niwed, adwyth ; ysgelerder, trychineb,
anffawd; llafan:— «. a. drygu, niw-
eidio ; andwyo.
Mischief-maker, mus'-yiff-me-cjT, s.
terfysgwr, aflonyddwr, dirieidwr,
corn y gynlien.
Mischievous, mus'-^i-fyz, a. drygionus,
i drwg, diriaid, diried, ysgeler, adwyth-
i ig, anfad, barus ; niweidiol.
Mischna, mish'-ny, s. M isna=casgliad
o draddodiadau ac esboniadau lu-
ddewig.
Misconcieve, mus-con-sif, v. a. cam-
ddeall, camddirnad, camsynied, cam-
farnu.
Misconception, mus-con-sep'-shyn, a.
camddeall, camddirnadreth, camdyb-
iaetli, camgymmeriad ; camfeddwl.
Misconduct, mus-con'-dyct, «. camym-
ddygiad ; drygfoes, Liiioes.
Misconduct, mus-con-dyct', v. camdrin,
camdrefuu, camymarwedd; camym-
ddwyn.
Misconstruction, mus-con-stryc'-shyn, a.
camddeongliad, camgystrawiad ; cam-
ddefnyddiad, camgyfansoddiad ; cam-
ddosbarth ; camgymmeriad.
Misconstrue, mus-con'-strw, v. a, cam-
ddeongli, camesbonio, camystyru.
Miscorrect, mus-cor-rect', v. a. camgy-
weirio, camwella, camddiwygio.
Miscreant, mus'-cri-ant, «. anffyddiwr,
anghredadyn, annuwiad ; adyn, dy-
hiryn.
Misdate, mus-det', «. camddyddiad,
camamseriad : — v. n. camddyddio.
JMisdeed, mus-dtd', s. camweithred,
di-ygweithred, camwedd, trosedd.
Misdemeanour, mus-di-mi'-nyr, s. cam-
jTnddygiad, camymarwedd, camdwy-
aeth ; bai, trosedd.
Misdirect, mus-di-rect', v. a. camgyf-
eirio.
Misemploy, mus-em-ploi', v. a. camar-
fer, camddefnyddio ; camorchwylio.
Miser, mei'-zyr, s. cybydd, carl, cerlyn,
crinwas, crintachwr, bydolddyu, cod-
og, cotyn, bawai.
Miserable, muz'-yr-ybl, a. truan, truen-
us, gresynol, adfydus, gotidus ; blin,
helbulus, annedwydd, anhapus ;
tlawd ; crintach.
Miserly, mei'-zyr-li, a. cybyddlyd, cyr-
rith, crin, aidiael.
0,110; u,dull; u), swn; w,pwn; y, yr; 5, fel tshj.j, John; «h, fel s yn eisieu; z, tel.
MISR
488
MIST
Misery, muz'-jrr-i, s. trueni, gresyni,
adfyd, gofid, trailed, cystudd ; gwael-
edd ; tlodi, eisieu ; cysteg, lielbul ;
trychineb.
Misfortune, mus-ffor'-^yn, s. anffawd,
anhap, dryglam, aflwydd, anffyn-
niant.
Misgive, mus-gif', v. a. drygdybio, llet-
tybio, ofni, gwangredu.
Misgovern, mus-gyf'-3TTi, v. a. camlyw-
io, camlywodraethu, camreoli.
Misguide, inus-geid', v. a. camarwain,
camgyfarwyddo.
Mishap, mus'-hap, s. anhap, anffawd,
aflwydd, trychineb.
Mishna, mush'-ny, s. M.isna,^= Mischna.
Misinterpret, mus-un-tyr'-pret, v. a.
camddeongli, camddeongl.
Misinterpretation, mus-un- tyr-pri-te'-
shyn, s. camddecngliad, gau-ddeongl-
iad.
Mislay, mus-le', v. a. camosod, camgyf-
leu, camddodi, colli.
Mislead, mus-lwi', v. a. camarwaia,
camdywys ; camhyfforddi.
Misletoe, muz'-zl-to, «. uchelfar, uchel-
wydd, uchelawg, uchellawn, uchelfal,
uchelawr, pren awyr, gwysglys, he-
onllys, gwysgonlys, holliach.
Misluck, mus-lyc', s. anfiawd, anhap,
aflwydd, drygchwaen, anffynniant.
Mismanage, mus-man'-€j, v. camdrin,
camdrefnu ; camlywio ; afly wodr-
aethu ; camymddwyn.
Mismanagement, mus-man'-ej-ment, s.
camdriniaeth, camlywodraeth ; cym-
ddygiad.
Mismark, mus-marc', s. anffawd, an-
hap, drwg ddamwain, aflwydd.
Misname, mus-nem', v. camenwi ; llys-
enwi.
Misnomer, mus-no'-myr, «. camenw,
metheiiwad, camenwad.
Misorder, mus-or'-dyr, g. annhrefn,
camreol.
Misplace, mus-plcs', *. a. camgyfleu,
camosod.
Misplead, mus-phd', v. n. camddadleu.
Misprint, mus-prunt', v. a. camargraffu,
cambrintio :— s. camargraff, cambrint,
aj-graffwaU.
Mispronounce, mus-pro-nowSs', v. cam-
seinio, camgyuanu, cambarablu, cam-
acenu.
Misrate, mus-ret', v. a. cambrisio ; cam-
draethu.
Misreckon, mus-rec'-cn, v. a. camgyf-
rif.
Misreport, mus-ri-port', v. a. camad-
rodd, camfynegi, camgyhoeddi : — s.
camadroddiad ; camhanes.
Misrepresent, mus-rep-ri-senf, r. a.
camddarlunio ; camddangos.
Misrule, mus-rwl', s. afreolaeth, aflyw-
odraeth, anllywodraeth, camreol, ter-
Miss, mns, s. meistresan, meistresig,
rhiesan, penesig; gordderch, cym-
mones, cariades, gordderch-wraig,
meiriones, cyffoden ; meth, ffael ;
colled ; eisiau, diffyg ; absen ; bai ;
camsyniad -.—v. methu, ffaelu ; colli,
pallu, aflwyddo; esgeuluso.
Missal, mils' -yl, s. Uithlyfr, llyfr yr
offeren.
Missay, mus-se', v. camddywedyd ; go-
ganu.
Misshape, mus-shep', v, a. camfforfio,
aflunio, anffurfio.
Missile, raus'-ul, a. ergydiol, tsifladwy :
— s. erfyii tafl, tafled.
Missing, mus'-ing, a. ar goll, yngnghoU ;
colledig.
Mission, mish'-yn, s. anfoniad ; cenad-
aeth, cenadwri, anf onogaeth ; danfon-
edigaeth ; hebryngiad.
Missionary, mish'-yn -yr-i, s. cenadwr,
cenad, anfonog, anfonedig :—a. cen-
adol, danfonol, negesol.
Missive<mus'-uf, a. anfonol, danfoned-
igol ; ergydiol, hydafl :— «. Uythyr an-
fon, UythjT; cenad, anfonog.
Misspell, mus-spel', v. a. camsillebu,
camlythyrenu, camlythyru, camsill-
iadu.
Misstate, mus-stet', v. a. camddarlun-
io ; camadrodd ; camh5'sbysa.
Mist, must, s. niwl, nifwl, tarth, tawch,
nudd, caddug, baddug, ysmwcan,
ffrwyl : — v. a. cymmylu, caddugo,
tywyUu.
Mistake, mus-tcc', v. camgymmeryd,
camsynied, amryfyseddu, cyfeUiorni :
— s. carngj-mmeriad, camsyniad, cam-
ddeall, camddimad.
Mistaken, mns-te'-cn, a. camsyniol, am-
ryfus, cyfeiliornus.
Misteach, mus'-ti9', w'jf. camddysgu,
camathrawu, camgyiBPwyddo.
Mister, mus'-tyr, s. meistr.
Misterm, mus-tyrm', v. a. camenwi.
Mistiness, mus'-ti-nes, s. niwlogiwydd.
Mistletoe, muz'-zl-to, s. uchelfar^il/i«Zc-
toe.
Mistranslation, mns-trans-lc'-shyn, a.
camgyfleithiad.
I a yn tad; a, cara; e, hen; e, pea; <, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, llon;>
MOBB
489
MODI
Mistress, mus'-tres, s. meistres ; gwraig
y ty ; caiiadf erch, cariades, cariad ;
gordderch, cymmones, cyffoden, cy-
welyes; athrawes : — y. a. cam.
Mistress-ship, mus'-tres-ship, s. meis-
tresaeth.
Mistune, mus-tiwn', v. a. camgyweirio,
camdoni.
Misty, mus-ti, a. niwliog, tawchlyd;
flfrwyliog ; cadduglyd ; cyinmylog.
Misunderstanding, mus-yn-dyr-stan'-
ding, s. camddealltwriaeth, camsyn-
iad, camgymmeriad ; anghytundeb ;
croesdyb.
Misuse, mus-iW, s. camarfer, camdrin,
camddefnyddio, ammliarcliu, difrio,
sarhau.
Misuse, mus-iW, s. camarfer ; camgy-
mhwysiad ; anfri, sarli^d.
Miswrite, mus-reit', v. a. camysgrifenu.
Mite, meit, s. hatling, llodwedd ; gwyf-
Sti, euddonyn, gwiddonyn, meisgyn,
wyg; mymryn.
Mitigate, mut'-i-get, v. a. lliniaru, es-
mwytho, esmwythau ; dofi, llarieidd-
io ; tyneru ; tymmeru ; ysgafnhau.
Mitigation, mut-i-ge'-shyn, «. llinariad,
Uonariad, esmwyth&d; dofiad; llei-
h&d, llaesiad ; trai.
Mitre, mei'-tyr, s. corgap, capan cor,
meitr ; penguwch esgob : - v. a,
meitro.
Mitred, mei'-tyrd, a. meitrog; coronog,
corgapiog. ;
Mix, mics, v. cymmysgu; ymgym-
mysgu ; bloffi, cyngresu, tryfysgu.
Mixed, micst, a. cymmysg, cymmysg-
edig, dygymmysg ; brithiedig ; brych.
Mixen, mic'-sn, s. tomen ; tomen dail.
Mixture, mics'-^yr, s. cymmysg, cym-
mysgedd, trybola, cybolfa, dychym-
mysg.
Moan, niiin, v, cwyno, cwynfan, grudd-
fan, ochain, gybain ; galaru ; ymofid-
io :— s. cwyn, cwynfan, cwynofaint,
alaeth, ocliain, wylofain.
Moanful, mon'-ffwl, a. cwynfanus, go-
fidus, atluist, gresynol.
Moat, mot, s. ffos, clawdd : — v. a, ffosi,
amgloddio.
Mob, mob, s. gwerinos, gwreng, gwerin,
terfysglu, mileindorf, terf ysgwyr ;
gwehiUon y bobl ; y dorf , maon, ciw-
ed ; cap hirglust :—v. a. cytterfysgu,
terfysgu, brythu ; difrio, sarhau.
Mobbish, mob'-ish, a. terfysglyd ; gwer-
inaidd, isel, gorwael.
Mobby, mob'-i, s. diod gloron.
Mobility, mo-bul'-i-ti, s. symmudoldeb,
ansefydlogrwydd ; hoenusrwydd ; y
werinos.
Mock, moc, V. gwatwar, gwawdio, moc-
io ; dynwared ; cellwair ; miugama,
gwepio ; somi, twyllo ; ffoli ; dir-
mygu:--s. gwatwar, gwatwor, moc,
greB ; rhith, twyll ; gwatwargerdd :
—a. rhith-, ffug-, ffugiol, gau, ffals,
lledrithiog.
Mockery, moc'-yr-i, «. gwatwar, gwawd-
iad, mociad; dynwared, gwatwar-
gerdd ; difyrwch ; ffug, cyfrith.
Modal, mo'-dyl, a. ffurtiol, cynlluniol,
moddus ; arferol ; rhith-.
Mode, mod, s. modd, dull, ffurf, ffordd,
arfer, trefn ; defod, dullwedd, dull-
wisg; moddedigaeth ; cyflwr, an-
sawdd.
Model, mod'-el, s. cjmllun, cynddelw,
cynnelw, rhagddelw, llun, darlun;
egluryn ; mold ; pedrwgl : — v. a. cyn-
Uunio, cynnelwi, darlunio, cyflTinio ;
ffuriio, moldio, arddullio.
Modeller, mod'-el-yr, s. cynUuniwr, cyf-
luniodydd, dyfeisiwr.
Moderate, mod'-yr-ct, a. cymmedrol,
cymmesur ; tymmerus, rheolus ; can-
olig, cyffredin, symol ; gweddol, sfraf-
aidd ; mesurol, meidrol ; tirion, rhyw-
iog, "mwyn ; hyfodd:— v. cymmed-
roU; ardymmeru; gweddoli; Uywio;
ffrwyno ; tawelu.
Moderation, mod-yr-e'-shyn, s. cym-
medroldeb, cymmesurwydd ; canol-
iaeth ; ai-dymmer ; pwyll, amynedd ;
gweddoldeb ; hynawsedd ; boddgar-
wch ; cyimildeb ; gwastadf ryd ; dy-
falwch; ymaros.
Moderator, mod'-yr-e-tyr, «. cymmedr-
olwx", canolydd, cyfi-yngwr ; cyf reol-
ydd; arafwr.
Modern, mod'-yrn, a. diweddar, new-
ydd:— s. un diweddar; diweddariad;
newyddian ; un o w^r yr oea hon ;
ysgrifenydd diwedddar.
Modernize, mod'-yr-neiz, v. a. diwedd-
aru, newyddu.
Modest, mod'-est, a. gwylaidd, gwyl,.
llednais, yswil ; gwSir ; pwyllog ; di-
wair, gwyryfaidd; cymmedrol, cym-
mesur.
Modesty, mod'-es-ti, s. gwylder, lled-
neisrwydd ; diweirdeb ; cymmedrol-
deb; gostyngeiddrwydd ; pwyU.
Modiiiable, mod'-i-ffei-ybl, a. agwedd-
adwy.
Modification, mod-i-ffi-ce'-shyn, s.
6, llo; u, dull; to, iviu; w, pwn; y, yi|; $, fal Uh; j, John; ih, fel 8 yn eisieu; z, zel.
MOLE
490
MONE
agweddiad, dulliad, gosgeddiad, dull-
weddiad, llunweddiad, dullraJiiad ;
cymmesuriad ; trefniad ; cymhwys-
iad ; terfyniad ; agwedd, gosgedd.
Modify, mod'-i-flfei, v. agweddu, dullio,
gosgeddu, dullweddu, llunweddu ;
trefnu; cyfluiiio; cymmedroli ; ter-
.fynu; tjonmeru, tyneru ; ysgafn-
hau.
Modish, mod'-ish, a. moddus, arfergar,
defodgar, gwiwlun, dullweddus ; yn
ol yr arfer ; defodol, manolwych, ffas-
iynol.
Modishness, mod'-ish-nes, s. moddus-
rwydd, defodgai-wch, duUweddus-
rwydd ; mursendod.
Modulate, mod'-iw-let, v. a. cynghan-
eddu, perori, cyweirio; anuywio;
trawsgyweirio ; cymmesuro.
Modulation, mod-iw-le'-shyn, s. cy-
nghaneddiad ; cyweiriad ; trawsgy-
weiriant ; cynghanedd, peroriaeth,
persain; cymmedriad.
Modulator, mod'-iw-lc-tyr, s. cynghan-
edd wr ; cyweiriwr cerdd ; peroriaeth-
ydd.
Modus, mo'-dys, s. dogn ; iawn.
Mohair, mo'-heyr, s. blew gafr Twrci ;
blewedaf, gafredaf ; brethyn blew ;
moher.
Mohawk, mo'-hoc, s. Mohoc, Mohociad ;
ysbeiliwr heolydd.
Moiety, moi'-i-ti, s. banner.
Moist, moist, o. Uaith ynwst, wst,
gwst, ul, merydd, gwlyb; iraidd,
suddlyd.
Moisten, moi'-sn, v. a. lleitho, mwydo,
gystau, gwlybeiddio.
Moistness, moist'-nes, ) s. lleithder, yn-
Moisture, niois'-9yr, j wst ; irder ;
mwydedd ; sudd, nodd ; gwtybwr,
gwlybaniaeth ; sug ; yf .
Molar, mo'-lyr, a. maluriol :— ». dant
malu, cilddant.
Molasses, mo-las'-uz, s. triagl, ulsugr.
Mole, mol, s. man geni, man cynhenid,
samp, siamp; gwadd, twrch daiar,
gorddodyn, yllyr, ylltyr, gwadden;
• pel y famog, Ilo Ueuad ; morgob, mor-
glawdd, argae m6r, pwnt, gob ;
porthladd, Uongborth ; beddgor : —
V. a. chwalu pridd y wadd.
Molecatcher, mol'-ca^-yr, s. gwaddotwr,
tyrchwr.
Molecule, mol'-ciwl, s. mymryn, gronyn,
tipyn, as, temig, ticyn.
Molehill, mol'-hiil, s. pridd y wadd=
Molecast.
Molest, rtto-lest', v. blino, aflonyddu,
poeni, trallodi, cythruddo, cyffroi,
di-ygu.
Molestation, mol-es-te'-shyn, «. blinder,
aflonyddwch, anesmwythdra, gofid,
goniies, coddiant, cnif.
MoUient, mol'-ient, a. meddalhaol, llin-
iarol.
Mollification, mol-i-ffi-ce'-shyn, s. medd-
alha,d, tyneriad, esmwytha,d ; lleihSd.
Mollify, mol'-i-ffei, v. a. meddalhau,
Uiniaru, esmwytho; ystwytho, Uon-
yddu, dylofi ; tymmeru ; Uaesu.
MoUusca, mol-lys'-cy, «. pi. meddalog-
ion, Uibogion.
Molten, mol'-tn, a. toddedig, tawdd.
Mome, mom, s. hurthgen, penbwl,
hurtjm, delff; delbren.
Moment, mo'-ment, s. munydyn, meit-
yn, cythrym, eiliad, meidyn, mo-
ment ; chwipyn, haiach, amrentyn,
amrantiad ; grym, ysgogrym ; pwys,
dirbwys, canlyniad.
Momentary, mo-men'-tyr-i, a. dibara,
anarosol, munydol, cyttrymol ; diflan-
edig.
Momentous, mo-men'-tys, a. pwysig;
dirfawr, ystyrfawr.
Momentum, mo-men' -tym, s. ysgogrym,
ysgognerth ; egni ; hyrddwynt.
Monad, mon'-yd, s. unigyn ; temigyn,
tilionyn, y mymryn Ueiaf, peth an-
hyran, mon, monas, uned; corffilion-
yn, milynigjTi.
Monarch, mon'-yrc, s. unben, brenin,
teym, archdeyrn, penadur, mydeym;
ymben : — a. goruchaf, penaf, arbenig,
llywodraethol; unbenol, teymol;
arch-, ar-.
Monarchal, mo-nar'-cyl, a. unbenol,
teyrnaidd, breninol, ymherodrol, rhi-
ol.
Monarchical, mo-nar'-ci-cyl, a. unben-
aidd, arehdeyrnol, penadurol, unben-
aethol.
Monarchy, mon'-yr-ci, s. unbenaeth,
archdeyrnogaeth, breniniaeth ; teym-
as, amherodraeth, Uywodraeth.
Monastery, mon'-ys-tyr-i, s. mynachlog,
monachdy, mynachlys ; abatty.
Monastic, mon'-ys-tic, a. mynachol,
monachaidd ; unig»l : — s. mynach,
monach.
Monday, myn'-de, s. dydd Lion, dyw
Llun.
Monetary, myn'-i-tyr-i, a. arianol;
mwneiol.
Money, myn'-i -.—pi. Moneys, Monies,
1
•, fel a yn tad ; a, cam; «, hen ; e, pen; i, Uid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
MONO
491
MOON
myn'-iz, s. arian, ariant, arian bath,
mwnai ; bath, bathoii.
Money-changer, myn'-i-^en-jyr, s.arian-
ydd ; newidiwr arian.
Moneyd, ) myn'-ud, a. arianog; arian-
Monied, J ol ; goludog ; codog.
Moneyless, myn'-i-les, a. diarian ;
tlawd.
Monger, myng'-gyr, a. masuachwr, traf-
nidiwr, maeliwr, gwerthwr.
Mongrel, myng'-grel, a. cymmysgryw,
cymmysg, Uedryw :— s. un cymmysg-
ryw, cymmysgyn ; brithgi.
Monition, ni6-nish'-yn, s. rhybudd ; cy-
nghor ; annogaeth ; hysbysiad ;
addysg; cynddyledd.
Monitive, mon'-i-tuf, a. rhybuddiol, cy-
nghorus, annogol.
Monitor, mon'-i-tyr, myn'-i-tyr, «. rhy-
buddiwr; cynghorydd, annogwr ; is-
athraw, isfeistr, isdraw, cynddylan.
Monitorial, mon-u-to'-ri-yl, a. arolygol,
isathrawol ; rhybuddiaethol.
Monitory, mon'-i-tyr-i, a. rhybuddiol,
cynghorol, annogaethol : — s. rhybudd,
cynghor.
Monk, mongc, s. mynach, monach.
Monkery, myngc'-yr-i, s. monachaeth,
mynachdod.
Monkey, myngc'-i, s. epa, Sib, simach,
gwrab ; llostab, epa cynffonog.
Monkish, myngc'-ish, a. mynachaidd,
monachol.
Monogram, mon'-o-gram, s. llythyr-
glwm, llythyrdas, Uythyrbleth, llyth-
yrenau cynghlwm.
Monograph, mon'-6-graflF, *. coiian ; ban-
es un dosbarth o bethau.
Monography, mo-nog'-ry-flB, «. unarlun-
iaeth ; darluniad mewn llinellau heb
Uwiau.
Monolibh, mon'-6-luth, s. unmeiniaeth,
gwaith unmaen.
Monopolist, mo-nop'-6-lust, 8. unig-
werthwr, gorfaeliwr, gorfaelotyn,
rhagfaeliwr, rhagbrynwr, edwicwr ;
cribddeiliwr.
Monopolize, mo-nop'-6-leiz, v. a. gor-
faelio, rhagfaeljera, edwica ; crib-
ddeiUo ; unigwerthu.
Monopolizer, mo-nop'-o-lei-zyr, s. gor-
iaeliwr^Monopolist.
Monopoly, mo-nop'-ii-li, s. gorfael, gor-
faehant, gorfaelieraeth, rhagbryniad,
edwicaeth, marchnad unllaw ; hun-
anfarchnad.
Monosyllabic, mon-o-8ul-lab'-ic, a. un-
sill, unsilliog, unsiUafog.
Monosyllable, mon-6-sul'-ybl, ». unsill,
gair uusill, unsiUair, gair unsillafog,
unsillt. '
Monotheism, mon'-6-thi-uzm, s. midhw-
iaeth, vmdduwiaeth.
Monotone, mon'-o-ton, s. cyfacen, un-
don, unsain.
Monotony, mii-not'-o-ni, s. undonydd-
iaeth ; cyfacen ; darlleniad undon ;
unrhywdeb.
Monsieur, mongs'-iyTj mos'-siw, *.
meistr, Syr, Mr.
Monsoon, mon-swn', *, trafnidwynt,
cylchwynt.
Monster, mon'-styr, «. anghenfil, cynfil,
anghyhgel ; creadur anferth :— a. an-
fei-thol, anferth, amrosgo, angheniil-
aidd.
Monstrance, mon'-stryns, «. arlladfa.
Monstrous, mon'-stryz, a. angheniil-
aidd, cynfilaidd ; annaturiol ; anferth,
afluniaidd, gwrthun, anfad, erchyll,
aruthr, echrydus, arswydus i—ad.jn
angheniilaiji|; ynddirfawr.
Month, mynSifs. mis.
Monthly, mynth'-li, a. misol ; bob mis ;
ad. yn fisol, bob mis ; unwaith yn y
mis : — s. misolyn, cyhoeddiad misol,
cylchgrawn misol, greal misol, mis-
grawn.
Montross, mon-tros', s. gynwas, mUwr
y cadoffer.
Monument, mon'-iw-ment, s. cofadail,
cofarwydd, gwyddfa ; coffadwriaeth ;
argof , arddangosiad ; amlygyn ; bedd-
adaU, beddgor ; tomawd ; monwent.
Monumental, mon-iw-men'-tyl, a. coff-
aol, cofFadwriaethol, gwyddfaol, cof-
adeiliol ; beddgorawl ; monwentol ;
beddrodawl.
Mood, mwd, s. modd, tymmer ; tuedd,
hwyl, anian ; mympwy.
Moodiness, mW-di-nes, s, anfoddog-
rwydd, anniddigrwydd ; tristwch.
Moody, m?</-di, a. anfoddog, anhyfodd,
dig, blwng, gwanafog, fixom ; prudd ;
ffyrnig.
Moon, mwn, s. lleuad, Uoer, llun, llun-
ed.
Moonbeam, m.wn!-him, s. lloergan ; pal-
adr y Uoer.
Moonlight, mi#n'-leit, s. goleu lleuad,
lloergan, Eoerwen.
Moonling, mwn'-ling, s. Uoerigyn, pen-
llorcen.
Moonshine, mwn'-shein, s. lloergan,
lloerwen, goleu'r lleuad:— a, lloer-
• ganaid.
6,110, u, dull; tc, 8wn; yr, pwn; y, yr; s> fel tsh; j, John; ih, |il s yn eisieu; z, sel.
MORB
492
MORT
Moony, mw'-ni, a, Ueuadog, lloerog, ar
lun banner Ueuad.
Moor, m2«yr, «. rhosdir, rhos ; morfa,
corswaen ; cors, mignen ; Mwr, Mwr-
iad, Blowmon, dyn du : — v. angori.
Moorage, m«i'yr-ej, s. angorfa.
Moorgi'ass, m«/yr-gras, s. corswellt.
Mooring, mw/yr-in, p. p. angoredig : — s.
angoriad ; taclau angori ; angorle.
Moorish, mtf/yr-ish, a. rhoslyd, cors-
aidd, morfaog; dyfrllyd; Mwraidd,
Mwyaraidd.
Moot, m4di, V. dadlu, dadleu ; holi,
chwilio, trin ; coegddadleu ; cy-
mhwyllo; — «. dadl, arddadl, ym-
ddadleu.
Mooted, raw'-ted, p. p. dadleuedig ; di-
■vrreiddiedig (mewn herodraeth).
Mooter, mit^-tyr, s. dadleu wr, arddadl-
wr, ffugddadleuwr.
Mop, mop, s. mop, mopa, moppren,
ysgubell eddi : — v. a. mopio, ysgubo &
mopa.
Mope, mop, v. pendrymi|^^8. hurthgen,
hurtyn, delff; diogynj^f^regegyr.
Moping, mo'-ping, ) a.pendrwm, trym-
Mopish, mo' -pish, J 11yd, diysbryd,
marwaidd, prudd, digalon.
Moral, mor'-yl, a. moesol, moesaidd ;
bucheddol ; gwirfoddol ; deddfol : — s.
addysg ; moeswers, moeaeb ; moesol-
deb.
Moralist, mor'-yl-nst, s. moesolwr, moes-
athraw.
Morality, mo-ral'-i-ti, ». moesoldeb,
moesolaeth, bucheddoldeb ; moesog-
aeth.
Moralize, mor'-yl-eiz, v. inoesoli, moes-
ddysgu, moesddeongli, moesresymu.
Morally, mor'-yl-i, ad. yn foesol ; yn ol
rheolau a chyfreithiau moesoldeb ;
hyd y gwel dyn; hyd y gall dyn
famu ; yn ol rhoswm.
Morals, mor'-ylz, s. pi. moesau ; ymar-
weddiad, ymddygiad, buchedd ;
moesofyddiaeth, moesogaeth, moes-
addysg.
Morass, mo-ras', s. cors, siglen, pyd-
wem, mign, morfa.
Morbid, mor'-bud, a. afiach, claf , heint-
. us, clefydog, clefychog.
Morbifical, mor-buff*-i-cyl, a. heint-
ddwyn, heintbar, heintiol, afiachus-
ol; afiach.
Morbose, mor-bos', a. heintiog, clefyd-
og, aiiacbas.
Morbosity, mor-bos'-i-ti, ». heintiog-
rwydd, clefydogrwydd, afiechyd.
Morceau, mor'-so, e. tamaid, difyn, 3rflF-
lyn.
Mordacity, mor-das'-i-ti, s. brath^rwch,
ffiraethlymedd, llymeii-iogrwydd.
Mordant, mor'-dant, «. lliwsawd, saf-
Uw.
More, moyr, a. mwy ; chwaneg, ych-
■waneg, anghwaneg, rhagor ; gweU ;
amlach : -acZ. mwy, yn fwy, mwy-
ach ; yn ychwaneg, yii rhagor ; dra-
chefn, eUwaith:— s. mwy, rhagor,
chwaneg.
Moreen, mo-rin', s. lledenlli ; defnydd
crogleni ; morln.
Moreover, moyr-6'-fyr, ad. j'm mheU-
ach, heb law hyn, heb law hyny, gyda
hjm, gyda hyny, hefyd, mwyach.
Moribund, mo'-ri-bynd, a. ar farw, ar
drangc : — s. un arfarw, dynardrengi.
Mom, mom, ) s. bore, boreu ;
Morning, mor'-ning, j boreuddj'dd, bo-
regwaith; plygain: — a. bore, boreu,
boreuol.
Morning-gown, mor'-ning-gown, g. bo-
reudwyg.
Morning-star, mor'-ning- star, s. gwen-
ddydd, seren fore, seren Wener, ser-
en ddydd ; Gwener, Gwawlddwyn.
Morocco, mo-roc'-ii, s. Morocco, Uedr
Morocco ; deinledr, cordwal.
Morose, mo-ros', a. sarug, sarig, afryw-
iog, anniddig, croes, blwng, sur,
dreng.
Moroseness, mo-ros' -nes, s. sarugrwydd,
anfwynder, drygnaws, anynadrwydd.
Morrow, mor'-o, s. tranoeth, y fory,
efory, mory; y dydd nesaf, y bore
nesaf; bore.
Morse, mors, «. llynfarch, morfaroh,
morgawrfll.
Morsel, mor'-sel, s. tamaid, safnaid, tip-
yn, difyn, tamig ; breubysyn.
Mort, mort, s. marddygan; can hely;
eog teirblwydd.
Mortal, mor'-tal, a. marwol, angeuol ;
trangcedig ; anghymmodadwy : — s.
dyn marwol; dyn.
Mortality, mor-tal'-i-ti, s. marwoldeb,
angeuolrwydd ; marwolaeth, marw ;
dynoliaeth.
Mortalize, mor'-tyl-eiz, v. a. marwoli,
marwoUiau.
Mortar, mor'-tyr, «. cymmriwel, croch-
an malurio, breuan, morter ; Uosbel-
wn, morter ; cymmrwd.
Mortgage, mor'-gej, s. marwystl, tir-
wystl, attafaeld5r, tir prid ; margais;
attafaeliaeth, arwystloriaeth, gwystl-
«, M ajrn tad; a, canij- «, henj e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn liwy; o, Hon;
MOTH
4l9&
MOUN
awd, gwystl :—■!;. a. marwystlo, tir- I
wystlo, arwystlo tir ; inargeisio ; |
gwystlo ; attaf^ela. \
Mortgagee, mor-gy-ji', s. marwystlai,
tirwystlai, attaJaelai, arwystlai j ach- \
retor. |
Mortgagor, mor'-ge-jor, s. marwystlwr,
tirwystlwr ; benthyciwr, echwynwr.
Moitifi cation, mor-ti-ffi-ce'-shyn, s.
marweiddiad, marwhdd, marwolaeth-
iad ; madredd, malledd ; braenedd,
braeniad ; darostyngiad, somedigaeth ;
brath.
Mortify, mor'-ti-fifei, v. marweiddio,
marwhau, marwolaethu ; mallu,
madru, braenu, pydru ; darostwng,
iselliau, anghefnogi, gofidio, dygnu.
Mortise, mor'-tus, s. mortais, rhwyll,
gan -.—v. a. morteisio, rhwyllo.
Mortmain, mort'-men, s. mardir, tir
llaw farw ; anaralldir ; meddiant an-
aralladwy ; marwddaliad, clasdir, tir
Mosaic, mo-ze'-ic, a. brith, amrywedd,
amryTviog : - s. brithwaith.
Mosaical, mo-ze'-i-cyl, a. Moesenaidd,
perthynol i Moesen; yn perthyn i
Moses.
M(ffls,»mos, s. mwsogl, mwswn, mwswgl,
mwsog, mwswg ; migwyn, mign ;
gweryd; mawnog, mawndir, cors,
mignwem:— iJ. a. mysogli, mysgy-
glu, mysgygnu.
Mossland, mos'-land, s. mysyndir, tir
mysypllyd, panwaen.
Mossy, mos'-i, a. mysyglog, mysynog,
mwsoglyd.
Most, most, a. mwyaf, amlaf -.—ad. joi
fwyaf , yn benaf ; gan mwyaf ; af-, iaf :
—s. mwyaf; y rhan fwyaf; y nifer
amlaf.
Mostly, most'-li, ad. gan mwyaf, fyn-
ychaf, yn amlaf, yn fjmychaf .
Mot, mot, s. arwyddair, arwyddwers,
cyfeirair, cyfeirwers; gair.
Mote, mot, s. brycheuyn, ysmotyn.
Moth, moth, s. gwjrfyn, pryf , p:^ diU-
ad, misgyn, mochdyn.
Mother, mydd'-yr, s. mam ; mamwys,
mamog; blodau, diodgen; ffles,
gwaddod, cai :— a. mam-, mamol ;
cynhenid, cynnwynol; natiiriol, gen-
edigol : - v. mamu, mamogi ; blodeuo
cenu, ceulo, ceio, gwaddodi, fflesu.
Motherhood, mydd'-yr-hwd, s. mam-
aeth, mamogaeth, mameiddrwydd.
Mother-in-law, mydd'-yr-un-lo, s.
chwegr, mam yng nghjdcraith.
Motherland, mydd'-yr-land, «. mam-
wlad.
Motherless, mydd'-yr-les, a. difam ; am-
ddifad.
Motherly, mydd'-yr-li, a. mamol, m^m-
aidd.
Mother-of-pearl, mydd-jrr-of-pyrl', s.
cregynem, pysgem.
Motherwort, mydd'-yr-wyrt, s. mamog-
lyg, Uysiau 'r fam, Uysiau 'r gaJon.
Mothwyrt, moth'-wyrt, s. gwyflys.
Mothy, moth'-i, a. gwyfynog, pryfedog.
Motion, mo'-shyn, s. ysgogiad, symmud-
iad, chwyf, cynhyrfiad, cyffroad, cy-
ffrawd, ysgydfa, mud, mod, ymmod,
chwimiad, chwiml, cud, efan, ysgog ;
cynnyg ; gosodiad ; adroddiad ; gwr-
ingell ; ymarUwys, darymred ; taith :
— V. cynnyg, cynghori.
Motionless, mo'-shyn-les, a. digyfEro,
anysgog, llonydd.
Motive, mo'-tuf, a. cynhyrfiol, ysgogol,
chwimiol, symmudbair : — s. cyffrad,
cynhyrfiad, cymheUiad ; ysgogydd,
annogydd, ymmodydd ; egwyddor ;
achos, achlysur, pwyllawr.
Motely, mot'-li, a. amryliw, amliwiog,
cymmysgliw, brith, S3rmmudliw, ys-
motiog.
Motto, mot' -6, 8. arwyddair, arwydd-
wers, testynair, cs^feirwers, arwydd-
eb, gair cyssw3rn.
Mould, miild, s. pridd ; defnydd ;
llwydni, mold, cynllun, drychiaden,
jBfurf , llun, toddlun ; ceueddiad ;
gwneuthuriad ; math ; cysswUtiad :
—V. a. Uimio, fifurfio, dylunio, tylino,
moldio.
Moulder, mol'-dyr, s. lluniwr, ffurfiwr,
cynlluniwr, tylinydd, gwrthluniwr:
— V. malurio, treiilio, paliu, ofi.
Moulding, mol'-ding, s. moldiad, ffurf-
iad ; molden, moldaddurn, taladdum,
rhintaddum ; talaith.
ouldy, mol'-di, a. llwyd, brithlwyd.
Moult, molt, V. n. miwio; bwrw pluf;
moeli.
Moiuid, mownd, s. clawdd, moelglawdd,
gwarglawdd, gorglawdd, mwnt,
bwrch, gob, crug, beiU ; caer, diffyn-
glawdd :~-v. a. amgau, gwargloddio,
brynio.
Mount, mownt, s. mynydd ; bryn, bre,
moel ; gorglawdd ; esgjmfa ; dys-
gwylfa : - V. esgyn ; diingo, codi,
cwuu, dyrohafu; tyfu, cynnyddu;
dyfod ; cyrhaedd ; oario, dwyn.
Moiuitain, mown'-ten, s. mynydd;
a, Ho ; u, dull ; w, swn ; w, pwn; y, yj; (, fel tsh; j, John ; sh, tel i yn eisieu ; i, s»l.
MOVE
494
MUFF
mwnt ; moel :— a. mynyddig, myn-
yddol.
Mountaineer, mown-ten-i'yr, s. myn-
yddwT, dyn mynyddig ; brigantiad ;
anwariad.
Mountebank, mown'-ti-bangc, s. crach-
feddyg, coegfeddyg, meddyg crwydr-
iad, gwibfeddyg, cwac ; ymhonwr,
gwagfostiwr ; Uamidydd, digrifwr,
ysgentyn, fiVl y ffair :—v. a. twyllo,
somi.
Mounting, mown' -ting, s. esgyniad,
cwniad, ymgodiad, dyrchafiad ; es-
gynfa ; addurn.
Mourn, m'iyrn, v. galaru, alaethu ;
cwyno ; wylofain ; gofidio, tristiiu ;
arlwyo ; galarwisgo.
Mourner, mS'yr-njrr, s. galarydd, alaeth-
wr, arwylwr, cwynfanwr.
Mournful, mom'-ffwl, a. galarus, alaeth-
us, trist, aUwynig, trwm, prudd,
brwyn.
Mourning, mom'-ing, s. galariad ; alaeth,
afar, tristwch, allwyn, galamad, ga-
larwisg.
Mouse, mows, s. llygoden, llyg.
Mouse, mowz, v. llygota, dal llygod.
Mouse-trap, mows'-trap, s. telm llygod,
cist lygod, carfagl lygod, trap llygod.
Mouth, mowth, s. geneu, safn; ceg,
mant, min ; pen ; aber ; wyneb.
Mouth, mowdd, v. safnu, safneidio,
cegu ; cnoi, malu ; crochleisio, ffug-
lefaru, garmio, bloeddio, dadyrddu ;
gwarthruddo, sarhau.
Mouthful, mowth'-ffwl, a. tamaid, safn-
aid, cegaid ; tipyn.
Mouthpiece, mowth'-pis, \s. mantarn,
Mouthseal, mowth'-stl, j nunddam ;
mwssel; geneu.
Movable, mirf'-ybl, a. symmudadwy,
mudadwy, hyf ud, ymmodadwy ; sym-
mudol.
Movables, mwf -yblz, s. pi. da cyffro, da
symmudol, mudolion, da mudol.
Move, mwf, v. symmud, mudo, ysgogi,
syflyd, chwyfio, chwyfan, ymmod ;
cychwyf an ; cyffroi ; ysgwyd, siglo ;
syniglo : annog, cymheU, ysmudo ;
aflonyddu ; darbwyllo ; cyfodi ; cyn-
nyg ; chwimio, eddain, ebrydu ; myn-
ed, cerdded ; crynu ; peri ; terfysgu :
—a. symmud, ymmod, ysgogiad, mod,
mudfa.
Movement, mwf-ment, s. symmudiad,
ysgogiad, chwyfiad ; cyffroad, annog-
lad ; cyffrawd, troeUwaith ; mud-
waith, ymmodwaith.
Mover, m/uf-fyr, s. symmudwr, ysgog-
ydd, chwyfydd, symmudai; ymsym-
mudydd ; cyffroi, cynhjrrfydd ;
cynnygydd, cynnygiwr.
Moving, mM^-fing, a. cyffiroawl, deffra
us, cynliyrfiol ; nerthol ; ysgogol :— «.
ysgogiad ; ysgogydd ; cymheUiad ;
cynhyrfydd, ymmodydd.
Mow, mow, s. ysgafn, meisgawn ; mw-
dwl, das, daswrn, ystwc ; sopyn : —
V. dasymu, ysgafanu, mydylu, beis-
gawnu.
Mow, mo, V. lladd; lladd gwair; tori,
pladuro, medi.
Mower, mo'-yr, s. deisiwr, mydylwr.
Mower, mo'-yr, s. pladurwr, lladdwr.
Mowing, m(>'-rng, s. pladuriad, Uaddiad,
pladuriaeth. [is.
Mown, mon, p. p. pladnredig, lladded-
Much, my§, a. llawer, ami, mawr ; hir,
maith; Uuosog, Uuaws -.—ad. Uawer,
o lawer, yn f awr ; tra, iawn ; agos,
yn agos ; yn hir ; yn fynych ; pur,
cryn : — s. llawer ; llaweroedd ; twys-
ged.
Mucilage, miw'-si-lej, s. llyslyn, Uysog-
lyn ; Uysnafedd, llwtrach ; Uithrig'
lyn ; llyn, sudd.
Mucilaginous, miw-si-V-jin-yz, d. llyS'
lynaidd ;, Uysnaf eddog ; Uithrig.
Muck, myc, s. tail, gwrtaeth, torn : —
V. a. teilo. [rachog,
Mucous, miyZ-cyz, a. Uysnafeddog, Uwt-
Muculent, miw'-ciw-lent, fi. Uyslyd,
llysog; Ueidiog; gludiog.
Mucus, miit/-cjs, s. llws, Uysnafedd.
Mud, myd, s. llaid, llaca, plwca, tiy^
bola; gwaelodion :— i). a. lleidio, try-
boli. [afloywder.
Muddiness, myd'-i-nes, s. Ueidiogrwydd,
Muddle, myd'-dl, v. Ueidio, plycau ; di-
wyno, bryntau ; hurtio ; syfrdanu ;
cymmylu :—s. Ueidiogrwydd, trybola.
Muddy, myd'-i, a. Ueidiog, Uaceilyd ;
plwca ; afloyw ; Uwyd ; tew ; baw-
1yd ; tywyU ; pendew : — v. a. lleidio ;
diwyno; cjrthiyblu.
Muff, myff, s. clyttorch, clydwain, dym-
wain, dymdorch.
Muffin, myfif-un, s. mwythdeisen, blyth-
deisen, teisen bonar, torth beUlied : —
pi. bara peiUied.
3Iufflle, myffl, v. mygydu, misymu, bw-
bachu, moledu, dallu ; gorchuddio,
enhuddo, celu ; amrwymo ; mwngial :
— s. mydlestr, myddlestr.
Muffler, myff'-lyr, s. miswm, moled,
gwynebwisg.
a, fel a yn tad ; a, cam ; «, hen: e, pen ; t, Uid; i, dims <>• tor, ond ei gain yii hwy ; o, Itnn ;
MULT
495
MUNG
Mug, myg, s. cwpan, gwn, diodlestr;
sain.
Muggisli, myg'-ish, ) a. llaith, tawchlyd,
Muggy, inyg'-i, j wst, mwygl, niwll,
gwygl.
Mulatto, miw-lat'-o, s. melynddyn, me-
lynog, dyn melynddu=un y bo ei dad
ne'i fam yn ddu.
Mulberiy, myl'-ber-i, s. merwydd, mor-
wydd; Mwyaren Ffreinig, mwyaren
Mair.
Mule, miwl, s. nml : — dim. mulyn ;
nyddiadur.
Muleteer, miw-lyt-i'yr, s. mulotwr, gyr-
wr mulod.
Muliebrity, miw-li-eb'-ri-ti, s. gwreig-
dra, gwreigeiddrwydd, mercheidd-
rwydd ; mursendod, anwrolaeth.
Mulish, iniw/-lish, a. mulaidd, asynaidd,
ystyfnig, cyndyn, anhylon.
Mull, myl, V. a. Ueddfu, meddalu ;
brydio, poetlii ; digaloni, llyf rhau :
s. pentir, peiirhyn.
Mullen, myl -en, s. panog=enw Uysieu-
yn.
Muller, myl'-yr, s. malurfaen.
MuUet, myl'-et, a. mingrwn, mingryn-
i3A^=Mugii. '
Mulligrubs, myl'-i-grybz, s. pryfigedd,
ymgno 'r coluddion ; diygnwyd ; an-
foddogrwydd.
Mullion, inyl'-iyn, s. post ffenestr, gor-
sin ffenestr, ffenestrail ; sythbUl, syth-
reilen :—v. a. parthffenestiu, rhanu
ffenestr yn gymharthau; sythbillio.
Mullock, myl'-yc, g. ysbwrial, malurion.
Multangular, myl-tang'-giw-lyr, a. aml-
gonglog, amrygongl, amlonglog.
Multifarious, myl-ti-ffe'-ri-yz, a. amry-
fath, amryw, amryfodd, amryddull,
amrywiol.
Multiform, myl'-ti-fform, a. amryddull,
amrylun, amrywedd, lluosddull.
Multiparous, myl-tup'-y-rys, a. Uuoshil,
lluosddwyn, amUiUiog.
Multipede, myl'-ti-pid, s. amrybed, Uu-
osdraed, amldraed : — a. amldroediog,
amrybed, cantroed.
Multiple, myl'-tu-pl, a. amryw, ami,
llawer ; amrj'fal : -s. lluosrif, amrif.
Multipliable, myl'-ti-plei-ybl, a. lluos-
adwy, dyf wyadwy.
Multiplicand, myl-ti-pli-cand', s. lluos-
awdd, Uuosogai=y nifer i'w luosogi.
Multiplicate, myl'-ti-pli-cet, a. Uuosog,
Uuaws, amryw.
Multiplication, myl-ti-pli-ce'-shyn, s.
lluosogiad, Uuosiad, lluosogaeth, Uu-
osyddiaeth ; rheol Uuosogi ; mwyed-
igaeth, amlliM, dyfwyad.
Multiplication table, myl-ti-pli-ce'shyn
te'-bl, s. taflen Uuosogaeth, lluosogres,
llechres Uuosogi.
Multiplicative, myl'-ti-pli-ce-tuf, a. llu-
osogol, Uuosyddol, Uuosol.
Multiplicator, myl'-ti-pli-ce-tyr, s. llu-
osogydd, Uuosydd.
Multiplier, myl-ti-plei'-yr, s. Uuosogwr,
Uuosogydd.
Multiplicity, myl-ti-plus'-i-ti, s. Uuosog-
rwydd, Uuosogedd, Uuaws, amlder.
Multiply, myl'-ti-plei, v. a. Uuosogi,
Uiosogi, Uuosi, amlhau, mwyhau ;
cynnyddu.
Multitude, myl'-ti-tiiod, s. Uuaws, lli-
aws ; Uuosogrwydd ; tyrfa, Uu, Ua-
weroedd, myntai, bagad, twr, arolder,
nifer ; gwerin, ciwed.
Multitudinous, myl-ti-tiw'-di-nyz, a.
Uuosog, ami, torfog; amryfodd; am-
rywiol.
Mum, mym, a. dystaw, tawedog : — in.
ust ! taw! dyt!:— s. dystawrwydd,
gosteg ; meddaxt, gwenithlyn.
Mumble, mym'-bl, r. myngial, mwng-
ial, manson, gryngian, grymial ; man-
tachu.
Mummer, mym'-yr, s. ysgodog, hud-
chwareuwr, chwidrwr, chwarareuwr
mwgwd.
Mummery, mym'-yr-i, s. chwareu mwg-
wd, hud a Uedrith, mudchware, coeg-
chware, ysgodogaeth ; croesanaeth,
mudumiaeth; difyrwch; rhithwaith,
eiliw, ffug.
Mummy, mym'-i, s. corffoethyn, corff
wedi ei berarogU; impgwyr, coedgwjT.
Mump, mymp, v. tamigo, chwylgnoi;
dygnoi ; mantachu ; selgyngian, car-
dota.
Mumpish, mym'-jJish, a. trwm, sanig,
sorig, cuchiog, anfoddog.
Mumps, mymps, s. pi. pensach, esgor-
yn, dug, dywedwst, ysmigwst, taw-
edwst ; mudsarugrwydd, anfoddog-
rwydd.
Munch, mynsh, v. cnoi, dargnoi.
Mund, mynd, s. amddiffyn, nawdd,
heddwch.
Mxmdane, myn'-den, a. bydol.
Mundatory, myn'-da-tyr-i, a. glanhaol,
puredigaethol.
Munerary, mun'-yr-ar-i, a. anrhegol,
gosebol.
Mungrel, myng'-grel, s. cymmysgyn=
Mon,grel.
l\o ; u, dull; IV, swn; w, pwii ; y, yr; f, fel t"'^; j, John; sh, fcl « yn ei'ieu; s, r.el.
MUSC
496
MUST
Municipal, miw-nus'-i-pyl, a. breiniol,
dinasol ; dinasfreiniol ; bwrdeisiol,
bwrdeisdrefol.
Municipality, miw-nus-i-pal'-i-ti, s.
bwrdeisiaeth ; dinesyddiaeth.
Munificence, miw-nufif'-i-sens, a. hael-
ioni, ciriolaeth, haelder.
Munificent, mi-w-nuff-i-sent, a. hael,
haelionus, hyged, rhoddgar, hyles.
Muniment, miii-'-ni-ment, s. caer, caer-
waith, amddiflTynfa ; nawdd, cynnal-
iaeth ; cofysgrif , ysgrif en amnawdd.
Munition, miw-nish'-yn, s. cadamierth,
cadarpar, defnyddiau rhyfel, moddion
rhyfel, cadarlwy; diflfynwaith.
Munion, myn'-iyn, «. ffenestrail=ilfM^
lion.
Murage, miw'-rej, «. murdal, murdreth.
Mural, mi?y-ryl, a. muriol, caerol.
Murder, myr'-dyr, s. llofruddiaeth,
mum, lladdfa ; cyflafan, galanas,
lladdiad, mwxdraeth -.—v. a. llofrudd-
io, llawruddio, lladd dyn ; mumio ;
cyflafanu ; dinystrio, mwrdro.
Murderer, myr'-dyr-yr, s. Uofrudd, Uof-
ruddiwr, mumiwr, lleiddiad, mwrdr-
WT.
Murderous, myr'-dyr-yz, a. llofruddiol,
murniol, galanasol ; gwaedlyd.
Mure, mi*[/yr, v. murio, gwalio, caeru.
Muriated, mi?<;'-ri-e-ted, a. Uasnuredig;
haliedig, halwynog, halasog.
Muriatic, miw-ri-at^-ic, a. halig, hal-
wynig, heliaidd. [anoleu.
Murk, myrc, s. tywyllwch, caddugawl,
Murmur, myr'-myr, s. grwgnach, man-
son, tuchan, grem, grwnach, grydwst,
grwnan, grymial ; godwrdd, sibrwd;
si, busting ; murmur, trwst -.—v.
grwgnach, tuchan, gi-wytho, grydwst ;
busting; godyrddu, dadyrddain, si-
fErwd ; murmur.
Murmuring, myr'-mjrr-ing, s. grwgnach,
godwrdd ; grwgnachiad.
Murrain, myp-un, s. bwystnon, cbwar-
en, cowyn, comwyd ; haiat llyn ar
anifeiliaid.
Mun'ay, myr'-i, a. dugoch, cochddu,
gwineuddu, arddufrych ; gwineulwyd.
Murrion, myr'-iyn, s. penial, penor, pen-
ffestin, helm.
Muscle, mys'-sl, «. cyhyr, cyhyryn, Uy-
weth ; gewyn, gaw ; cragen las, mis-
glen, misgl.
Muscosity, mys-cos'-i-ti, s. mysynog-
rwydd, mysoglydrwydd, mysynedd.
Muscular, mys'-ciw-lyr, a. cyhjrrol, ge-
wynog ; cryf , nerthog, braisg.
Muscularity, mys-ciw-lar'-i-ti, s. cyhyr-
edd, cyhyrolrwydd, llawethogrwydd.
Muse, miwz, «. awen ; awenes ; cerdd,
cftn ; myfyr ; awenydd ; barddawr :
— V. myfyrio, cyngydio, dyfrydu ;
pwyso, ystyried.
Museum, miw-zz'-ym, «. cywreinfa, am-
gueddf a, creirfa, amgueddgell ; cronfa,
cywreinion.
Mushroom, mysh'-r?cm, *. fiFwng, bwyd
y barcud, bwyd ellyllon, caws llyff-
ant, maesrin : — a. fiyngaidd; diflanol;
sothachlyd.
Music, miw'-zic, s. cerddoriaeth, peror-
iaeth, alaw, cowyddoliaeth, cerddof-
yddiaeth, cynghanedd, caniadaeth,
eilon, eilyw, alon, eUywiant, cethl-
yddiaeth.
Musical, mi'M/-zi-cyl, a. cerddorql, per-
orol, cynghaneddol, perseiniol, melus-
ber ; cysseiniol ; awenyddol ; eUw.
Musician, miw-zish'-yn, «. cerddor, per-
orydd, alawydd, eilewydd ; cerddof-
ydd.
Musing, mi^iiZ-zing, s. myfyrdod, efryd.
Musk, mysc, s. grablas y Uwyri, ceniny
brain, grablaidd, mwsg:— r. a. mysg-
eiddio ; perarogli k mwsg.
Musket, tnys'-cet, s. mwsged, aerddryll,
dywyifwn, gwn rhyfel, dryll ; cudyll.
Musketeer, mys-ci-tt'-yr, «. mwsgedwr,
cadynwT.
Muskiness, mys'-ci-nes, «. mwsgeidd-
rwydd.
Musky, mys'-ci, a. mwsgaidd ; perar- '
oglus.
Muslin, myz'-lun, «. mwsUn, mwysUn.
Mussel, mys'-sl, s. cragenlas=Jlfw«cfe.
Mussulman, mys'-sl-man, s. Myslman,
Mahometiad, Ffyddloniad (Mahomet-
aidd).
Must, myst, v. rhaid jWt diryw, angen-
rhaid yw, mae yn rhaid, y mae 'n
rheidiol, maeynangenrheidiol; rheid-
io ; Uwydo ; drewi :— s. gwin newydd,
I gwin aneplesig, gwin difrwch.
! Mustaches, mys-te'-zhys, mys-tazh'-ys,
j s. pi. trawswch, trawsych, min-gudyn;
barf hir ar y wefus uchaf.
! Mustachio, mys-ta'-zho, «. trawswch,
cudyn min.
j Mustard, mys'-tyrd, s. cedw, cethw;
' ceddw, mwstardd, ysniab.
1 Muster, mys'-tyr, v. cynnull, casglu;
j rhif o, cyf rif ; rhestru, byddino ; cad-
rifo, cadrestru ; ymgynnull, ymgyfar-
f od : — s. cadbrawf , prof weUad byddin,
I prawf-olygiad milwyr ; cadrifiad ;
a, fel ayn tad: a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei lain jrn hiry ; o, lion;
MUTU
497
MYTH
byddiniad ; cas^l, cynnull ; casgliad ;
byddiiires; tort, Uu. [fyddin.
Musterbook, mys'-tyr-bwc, s. coflyfr y
Musfciness, mys'-ti-nes, s. llwydzii,
lleithlwydni, mysni ; merolaeth.
Musty, mys'-ti, a. llwyd, llwydlyd;
mws ; drewUyd ; sur ; merf, marw-
aidd.
Mutability, miw-ta-bul'-i-ti, s. cyfnew-
idioldeb; ansefydlogrwydd, anwadal-
wch, gwamalrwydd, trafnusder.
Mutable, miM/-tybl, a. cyfnewidiol, ne-
widiog, ansefydlog, aiisafadwy, ys-
goywan, syfal.
Mutation, miw-tc'-shyn, s. cyfnewidiad,
newidiad, cyfiiewid, araUiad.
Mute, miirt., a. mud, tawedog, dilafar,
dystaw, aflafar; mudsain :— s. mud-
an, mudalarwT ; mudsain, mudsein-
iad, Uythyren fud ; tom adar, tail
adar, ystlom adar: — ■;;. n. ystlomi,
tomi, ysgothi, ystiiBo ; bwrw tail.
Muteness, miwt'-nes, s. mudandod, taw-
edogTAvydd, dystawrwydd.
Mutes, miitiis, s. pi. (mewngram.)mud-
seiniaid, Uythyrenau mudion, Uyth-'
yrenau mudsain, cydseiniad mudion ;
mudion :— p, t, c, b, d, g.
Mutilate, niii(/-tu-let, v. a. anafu; hacru,
anffurfio, llurgunio.
Mutilation, miw-tu-le'-shyn, s. anafiad,
anffurfiad, Uurguniad.
Mutineer, miw-tu-m'-yr, s. terfysgwr,
gwrthryfelwr, gwrthgodwr.
Mutinous, miw'-tu-nyz, a. terfysglyd;
gwrthiyfelgar.
Mutiny, miw'-tu-ni, s. terfysg, gwrtligod-
iad, gwrthryf el; gwrthbleidiad :— f. ».
terfysgu, gwrthgodi, gwrthryfela.
Mutter, myt'-yr, v. manson, grwgnach,
myngial, busting, grymial, selgyngu,
gryngian, grydwst, gythu: — «. man-
son, grwgnach, conach, grwyth, sy-
gan, sibrwd ; baldordd.
Muttering, myt'-yr-ing, s. grwgnach,
grymial ; hustingiad, gosgwyniad.
Mutton, myt'-tn, s. cig mollt, mollwyn,
moUt, raanUwyn, cig manUwyn, cig
dafad, cig myharan, cig Uwdn dafad.
Mutual, miit'-cw-yl,. a. eu gilydd; y
naiU gan y llall ; y naiU i'r llall ; y
naill oddi wrth y llall ; y naill y llall ;
o'r ddwy ochr; pei-thynol i'r ddwy
blaid ; y naiU ar ol y llall; pob un yn
ei dro ; bob yn ail : olynol, cydgyf-
ranol ; cydgyfnewidiol ; adgyrchol,
attychwelog; cyd-, cyf-, cym-, cys-,
cy-; deudiog.
Mutuality, miw-^w-al'-i-ti, a. cydgyf-
newidioldeb, cydgjrfnewidiad.
Mutually, miw'-9w-yl-i, ad. argyfnewid,
ar gylch ; ar gylch cyfnewid ; yn gyd-
g3^newi(liol ; bob yn eilwers; o bob
tu ; eu gilydd.
Mux, mycs, s. baw, tom.
Muzzle, myz'-zl, s. safn, geneu ; penf ar,
penor, safnrwym, mwssel: — ■;;. cau
safn, penffrwyno, penrwymo, safn-
rwymo, mwsselu ; trwyno. [eiddof.
My, mei, jyr. my, fy, ym, mau, fym;
Mynheer, mun-hi'yr, s. IsaUman, Isal-
maenwr, Isdiriad. [10,000.
Myriad, mur'-iyd, s. myrdd, deng mil=
Myriarch, mur'-i-arc, s. myrwriad.
Myrmidon, myr'-mi-dyn, s. grafil, dy-
hiryn, aiofadwas.
M3rrrh, myr, s. myr.
Mjrrtle, myr'-tl, s. myrtwydd, myrt : —
sing, myrtwydden.
Myself, mei-selff', pr. fy hun, fy hunan,
my hun, ym hunan.
Mysterial, mus-ti'-ri-yl, a. cyfrinol, dir-
gelus, dammegol.
Mysterious, mus-ti'-ri-yz, a. dirgel, dir-
gelaidd, cuddiedig, aneglur, cyfriniol,
rhiniol, cyfrin, tywyll ; mwys ; dam-
megol ; cyfrinachol.
Mysterize, mus'-tyr-eiz, v. a. cyfrinio,
mwyso.
Mystery, mus'-tyr-i, «. dirgelwch, cyf-
riniaeth ; rhin, mwysder ; celfyddyd,
crefft.
Mystical, mus'-ti-cyl, a. cyfriniol, rhin-
iol, cyfrin, dirgel, dirgelaidd, cudd,
aneglur ; arwyddol, aUegol, ffugrol,
arwyddluniol.
Mysticism, mus'-ti-suzm, s. cyfriniaeth,
cjrf riniolaeth ; athrawiaeth y cyfrin-
wyr. [riniaid, cyfrinoliaid.
Mystics, mus'-tics, s. pi. cyfiinwyr, cyf-
Mystify, mus'-ti-ffei, v. a. cyfrinoli, cyf-
rinio, dirgeledigaethu ; tywyllu.
Myth, muth, s. chwedl, ffugwers, ffug-
lith, dychymmyg, dammeg, fiPug-
chwedl.
Mythic, muth'-ic, a. chwedlofyddol,
chwedlonig, ghwedleuawl; fFuglawn,
chwedlaidd, amiilys.
Mythologist, mu-thol'-o-jist, s. chwedl-
ofydd, chwedlonydd.
Mythologize, mu-thol'-o-jeiz, v. n.
chwedlofyddu, chwedloni ; deongli
dammegion.
Mythology. mu-thor-6-ji,s. chwedlofydd-
iaeth. chwedl oniaeth, chwedloneg,
ffugchwedlaeth, cyfriniaeth.
d,llo; u, dull ; ti>, swn; w,i)wn; y, u; $, fel Uh; j, John; sh, I'el » yn eisieu; z, ze>.
2 I ^ '
498
f
N.
NARR
NATU
N, en, s. en=enw 'r bedwaxedd lythyr-
en ar ddeg (yr unfed gydsain ar ddeg)
o'r egwyddor ; fel rhifnod, saif N am
naw cant=900.
Nab, nab, v. a. cipddal, dal yn ddisym-
mwtb :—s. pen mynydd.
Nag, nag, s. crynf arch, corfarch, merch-
yn, ceffylyn, nag; gordderchwr.
Nail, nel, s. hoel, hoelen, cethr, cethr-
en ; ewin ; ewinfedd=2^ modfedd :
— V. a. hoelio ; cethru.
Nailer, ne'-lyr, s. hoeliwr, gof holion.
Naked, ne'-ced, a. noeth, llwm, Uym-
rig; croenllwm ; noeth; diargel;
dinawdd ; agored ; syml ; diaddum ;
unig.
Nakedness, ne'-ced-nes, s. noethni,
noethder; llymder, croenllymdra.
Name, nem, s. enw, henw ; enwad, en-
wawd:— V. a. enwi, henwi; galw;
crybwyll.
Nameless, nem'-les, a. dienw.
Namely, nem'-li, ad. dan'ei enw, wrth
ei enw ; yn enwedigol ; sef , hyny yw,
nid amgen, sef yw hyny.
Namesake, nem'-sec, s. cyfenwydd, cyd-
enw ; un o'r un enw ag arall.
Nap, nap, s. hun, hunell, amrentyn,
cyntun ; dargwsg, darhun ; ceden,
casnach, flfris, pS.n ; goflew, plucan ;
cnap, oddf, cnwpa, trum : — v.n. huno,
gogysgu, dargysgu, cytimo.
Nape, nep, s. gwar ; gwegil ; pillgom y
gwegil ; cymmal y war.
Naphta, nap' -thy, s. gwybyg, gwylosg,
hedlosbyg, naphtha.
Napkin, nap'-cin, s. llawlian,' cedaflen,
tywel, napcyn ; cewyn.
Nappy, nap'-i, a. cedenog, casnasachog ;
ewynog, molwynog ; cryf , pengryf .
Narcotic, nar-cot'-ic, a. cysgbair, cys-
bair, cysgiadol ; cysorol, merwinol : —
s. cysor, cysbair, cysgfaredd.
Nard, nard, s. nard, nardus, ysbionard.
Narrate, nar-ret', v. a. adrodd, traethu,
hanesu, mynegi.
Narration, nar-re'-shyn, s. adroddiad,
hanesiad, traethiad ; hanes, mynag,
traith; chwedl; ystori.
Narrative, nar'-ry-tuf, a. hanesol; ad-
roddgar; chwedleugar:— s. hanesiad,
traethiad ; chwedl, ystori.
Narrator, nar-re'-tor, s. adroddwr, ban-
eswr, mynegydd, traethadur.
Narrow, nan'-TO, a. cul, achul ; cyfjmg ;
cynnwys ; caeth ; tyn ; manwl ; main ;
cyrrith, cybyddlyd ; agos ; prin :—s.
culf an ; cyf yngder ; culf or, basf or :
— V. ciUhau, cyfyngu.
Narrowness, nar-ro-nes, .9. culni, cul-
der ; cyfyngdra ; anhaelder.
Nasal, ne'-syl, a. trwynol ; flfroenol : — t.
llythyren drwynol; tisgy Syr :— pi.
trwynolion. [ti, ffieidd-dra, mefl.
Nastiness, nas-ti-nes, s. budredd, bryn-
Nasty, nas'-ti, a. budr, brwnt, bawlyd,
swga ; aflan, ffiaidd ; serth.
Natal, ne'-tyl, a. genedigol, anianol.
Nation, ne'-shyn, a. cenedl, cenel,
ciwdod, cenedlaeth, cystlynaeth, ach-
en, nasiwn.
National, nash'-yn-yl, a. cenedlaethol,
ciwdodawl, cenedlig ; gwladwriaeth-
ol, gwladol; cyffredinol, cyhoeddus;
cenedlgarol ; ciwdodgar, gwladgar ;
arferol.
Nationality, nash-yn-al'-i-ti, s. cenedl-
garwch, gwladgarwch ; cenedligrwydd,
nodwedd cenedl.
Native, ne'-tuf, a. genedigol, anianol,
naturiol ; cynhenid, cynnwynol";
greddfol ; brodorol ; dechreuol ; han-
fodol ; genidol ; cyn-:— 8. brodor,
priodor, ciwdodwr.
Nativity, na-tuf-i-ti, s. genedigaeth;
dydd genedigaeth ; cychwyniad.
Natural, na^'-y-ryl, a. naturiol, anian-
ol; cynhenid, cynnwynol, genedigol;
gred(&ol ; hanfodol ; gnawd, rhy w ;
gordderch, basdarddaidd ; anghyf-
reithlawn; tyner:— s. symlyn, ffwl
geni, gwirioniad, ynfydyn, fifwlcyn;
iolyn ; brodor.
Naturalist, na^'-w-ry-lust, s. anianydd,
athronydd anianol.
Naturalization, na9-w-ral-i-zfi'-shyn, 8.
rhyddfreiniad ; trwyddedogaeth ;
breiniolaeth.
», fel • jn tad ; a, cam ; «, hen ; e, pen ; t Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei lain yn hvij ; o, Hon;
NEAR
499
NEED
Naturalize, na^-w-ry-kiz, v. a. rhydd-
freinio ; trwyddedogi, breinioli ; na-
turiolL
Nature, nc'-^yr, g. natur, anian, natur-
iaeth, nawd, natur ; greddf , cynneddf ,
naws, nwyd, teitlii ; rhyw, math,
bath, sut ; y byd, y greadigaeth.
Naught, not, s. dim, diddym : — ad. dim:
— a, di'wg, anfad, diriad ; -diwerth.
Naughty, no'-ti, a. drygionus, mall, an-
fad, diried, diras ; ysgeler ; niweid-
iol ; brwnt.
Nausea, no'-shi-y, g. gwrbhwyneb,
gwrthneu, gwrthwynebrwydd, gloesi,
gloesygfa, alar, ffieiddrwydd ; diflas-
rwydd.
Nauseate, no'-shi-et, v. ffieiddio, casau,
gwrthneu, alaru, Uysu ; ffinioni, di-
flasu ; cyfogi.
NausecHis, no'-shi-yz, a. gwrthwyneb-
1yd, alarllyd, gwrfchneugar, atgas,
ffiaidd, cyfoglyd.
Nautic, no'-ti c, ) a. mordwyol, mor-
Nautical, no'-ti-cyl, ) yddol, llongwriol ;
morol.
Naval, ne'-fyl, a. llongawl, llongiadol;
llyngesol; morol.
Nave, nef , s. both, bogail, bogel ; corff
eglwys.
Navel, ne'-fl, s. bogail ; y canoL
Navigablfl, naf' -i-gybl,a. mordwyol, mor-
iadwy, mordwyadwy ; llongwriol.
Navigate, naf -i-get, v. morio, mordyo,
hwylio, Uojigwrio.
Navigation, naf-i-ge'-shyn, s. mordwy-
aeth, moryddiaeth ; morwriaeth,
llongwriaeth ; mordwyad, hwyliad,
llongwriad.
Navigator, naf-i-ge-tyr, g. mordwywr,
morofyddwr ; moriwr ; ll3rwydd Hong.
Navies, naf -iz, s. pi. cloddw^, arllwys-
wjrr, cloddjyyr flyrdd haiarn, arllwys-
wyr fiyrdd.
Navy, ne'-fl, s. llynges, morfyddin,
llyngwyn ; llongau.
Nay, ne, ad. nag e, nag e ddim ; na
ddo ; na, nac ; nid feUy ; yn hytrach;
echre.
Nazarite, naz'-y-reit, «. Nasaread ; ym-
ddeolwr.
Neal, ntl, v. tymmeru.
Neap, nip, s. iselfor, treilif: — a. isel;
treiol.
Near, niyr, a. agos, cyfagos; cyfyl,
wng, ymwng; prin; aswy; cynnil,
cyrrith:— p»7>. ger, ger Haw, yn agos
i, yn ymyl, ai" ^^fyl, agos at, arbwys :
■ — ad. yn agos ; braidd, o f ewn ychyd-
ig, bron, ymron :— «. agosau, dynesu
nesau, tynu at, nasu at ; dyfod yn ag
OS. [ad
Nearly, ni'-yr-H, ad. yn agos=Near,
Nearness, ni'-yr-nes, s. agosrwydd, cyf-
agosrwydd ; nesder ; carenydd
crintachrwydd, cynnildeb.
Neat, nit, s. eidionau, da duon, gwarth
eg, biw ; eidion, buwch : - a. glS,n
^nwaith ; pur, disorod ; tlws, dill
yn, del, hardd, telaid, nardd, gwedd-
aidd, cain, twtnais, trefnus.
Neatness, ntt'-nes, s. tlysni, dillynedd,
destlusrwydd, taclusder, perdedd, dal-
der; glendid; purdeb.
Nebula, neb'-iw-ly, s. nifwkn, niwlen,
sernifwl.
Nebulous, neb'-iw-lyz, a. niwliog, ni-
fwlog, cymmylog ; tarthiog.
Necessaries, nes'-es-yr-iz, s. pi. rheid-
iau, angenrheidiau, cyfreidiauj an-
hebgorau.
Necessary, nes'-es-yr-i, a. rhaid, rheid-
iol, angenrhaid, angenrheidiol ; an-
hebgorol, anhebgor ; dir, dUys ; gor-
fodol; hanfodol; anocheladA^ :— ».
rhaid, peth anhebgorol ; rheitty, geu-
dy, ty bach, coddyn.
Necessitate, ne-ses'-si-tet, v. a. rheid-
ioli, angenrheidio, gorddenu; dirio,
cymhell, gorfod, peri.
Necessitous, ni-ses'-i-tyz, a. angenus,
rheidus, tlawd ; cyfyng.
Necessity, ni-ses'-si-ti, s. rheidrwydd,
angenrhaid, eisieu, cyfraid ; angenoc-
tyd.
Neck, nee, s. gwddf, gwddwg, gwddw,
mwnwgl, mwn, mwnwg.
Neckcloth, nec'-cloth, g. Uian gwddf,
pilyn gwddf, toryn gwddf, gyddygen.
Neckerchief, nec'-yr-^iff, s. gyddygen,
neisiad gwddf, moled gwddf, neisiad,
ffedawnen, ffunen.
Necklace, nec'-les, «. mwndlws, mwn-
dorch, torch mwnwgl, mwndel, myn-
del.
Necromancy, nec'-ro-man-si, s, gorchein-
iaeth ; dewiniaeth, swynyddiaeth,
gwarchan, y gelfyddyd ddu.
Nectar, nec'-tyr, s. neithdar, diod y duw-
iau ; meluswin.
Need, nid, s. angen, eisieu, angenoctyd,
rhaid, eisiwed, rheidrwydd ; achos ;
dififyg :— v. bod yn eisieu ; rheidio,
angenu.
Needful, nid'-ffwl, a. angenrheidiol,
angenrhaid, rheidiol, cyfraid; dir;
gofynol.
B, llo : a, dull ; to, swn ; w, pwn ; y, jrr ; (, fel tsh ; j, John ; sh, fel t yn eisieu ; z, zel.
NEIG
600
NEUT
Neediness, ntd'-i-nes, ». rheidusrwydd,
angeaogrwydd, tlodi ; prinder, diflfyg.
Needle, ni'-dl, s. nydwydd, iiodwydd,
nydwydd ddur, nydell ; gwaell, gwa-
chell : — V. nydwyddo, nydellu.
Needlework, nt'-dl-wyrc, s. gwniad-
waith; nydell waith; gwniedyddiaeth ;
brodwaith, brwydwaith, brodiad,
gwaith edeu a nydwydd.
Needless, nid'-les, a. afreidiol, afraid,
diangeiirhaid.
Needs, ntd2, ad. o raid, o angenrhaid,
rhaid, wrth raid, yn anhebgorol.
Needy, n»'-di, a. angenus, rheidus,
tlawd.
Nefarious, ni-flfe'-ri-yz, a. ysgymmun,
ysgeler, anfad, ecliryslawn, melldiged-
ig, atgas, annuwiol.
Negation, ni-gc'-shyn, «. nag, nacid,
gwad, negyddiad, negyddiaeth, go-
meddiad, pall.
Negative, neg'-y-tnf, a. nacaol, negydd-
ol, gomeddol, gwadol : - s. negydd,
nag, nagiedydd, negair :- pi. negydd-
ion :—•?>. a. nacau, nagu, gomedd :
disbrofi, gwrthbrofi ; gwrthod, llysu.
Neglect, neg-lect', v. a. esgeuluso, gwaU-
ocau,paUu : — s.esgenlusder, diof alwch ;
anwall, gwallymgais ; dibrisdod, diys-
tyrwch ; coll.
Negligence, neg'-li-jens, s. esgeulusder,
diofalwch ; dibrisdod ; anghrynoldeb,
annillynedd, aflerwch ; gwall.
Negligent, neg'-li-jent, a. esgeulus, di-
of al, gwallus, diddarbod; annestlus,
anghryno, aflerw, afler; ysmala, am-
mhryderus.
Negotiable, ni-go'-sbi-ybl, a. newidad-
wy ; marchnadol ; negesadwy.
Negotiate, ni-go'-shi-et, v. gorchwylio,
negeseua, marclmata ; trafnidio, mas-
nachu, maeUera, ffeirio, gwerthu ;
cylafareddu, cyflafareddu, cynnadlu;
trin ; porthmona ; cytuno.
Negotiation, ni-go-shi-e'-shyn, s. neges-
wriaeth, gorchwyliaeth ; cylafaredd,
cynnadledd ; trafniaeth, masnach.
Negotiator, ni-go-shi-e'-tjrr, s. negeseu-
WT, gorcliwyliwr ; cyflafareddwr, cjti-
nadlydd ; masnacbydd, traf nidiwr,
porthmon.
Negro, ni'-gro, «. dyn du, duan, mwyar-
iad, duantwysyn, muchwysiad, Blow-
mon, Negro.
Negus, ni'-gys, s. chwegwin.
Neigh, ne, v. n. gweryru; peufeiti : — s.
gweryriad, peuferiad.
Neighbour, ne'-byr, s. eymmydog, cym-
modog, afaith, eiddwng, nesefin :— «.
cyfagos, agos; agosaf, nesaf:— ». cy-
ffinio, cydio, cyfuno, cynghydio.
N eighboui-hood, ne'-byr-hwd, s. cym-
mydogaeth ; cyfnesafedd, cyfagos -
rwydd.
Neighbourly, ne'-byr-li, a. cymmydog-
aidd, cyfeiUgar, cariadus : — ad. yn
gymmydogaidd, fel cymmydog.
Neither, ni'-ddyr, pr. na'r naill na'r
UaQ ; nid yr un o honynt ; nid hyn na
hyny : -c. na, nac; chwaith, ychwaith.
Neology, ni-ol'-o-ji, s. newyddeiriaeth ;
newyddoniaeth, newyddeg, newydd-
iaeth.
Nephew, nef-iw, s. nai.
Nerve, nyrf, s. gieuyn, gi, gien ; gewyn ;
grym, nerth, cademid : -pi. gi'au : —
V. a. cryfhau, grymuso, cadarnhau.
Nervous, nyZ-fyz, a. gieuol, gieulyd ;
gewynog ; cryf ; pruddglwyfus, hud-
gyUig, prudd, duegol.
Nervousness, nyr'-fyz-nes, s. gi'euog-
rwydd ; gewynogrwydd ; cryf der,
nerth, yni.
Nest, nest, s. nyth, nythaid : — v. n.
nythu ; llechu, ymlechu.
Nest-egg, lies' -teg, s. wy addawd, nyth-
wy; wy cadw 'r nyth.
Nestle, nes'-sl, v. nythu ; yrasefydlu ;
adeinio ; cynhesu, coledd, maethu ;
rhagnythu.
Nestling, nes'-ling, s. nythgyw, nythai :
— a. diblu, newydd ei ddeor.
Net, net, s. rhwyd ; rhwydyn ; magi : —
V. rhwydo ; clymu, masgu, rhwyd-
wau ; gl&n enniU^ enniU yn rhydd ;
dwyn elw :— a. glAn, pur, disothach,
coeth ; dinam ; rhydd, digoll, cyfan.
Nether, nedd'-yr, a. is, iselach ; isaf ;
isod; uffernol.
Nettle, net'-tl, s. danadl, danad:— ». a.
pigo, colynu, tymmigo, brathu, cyfch-
ruddo.
Neurology, niw-rol'-6-ji, s. giofyddiaeth,
giddarluniaeth.
Neurotomy, niw-rof -6-mi, $. giddifyn-
iaeth, giddifyniad.
Neuter, nii»'-tyr, a. ammldeidiog, am-
mhleidgar ; diduedd ; canolig : — s.
ammhleidydd, canolydd, medsafwr;
canolryw, neodr.
Neuter gender, niw'-tyr jen-dyr, ». can-
ohyw, y ganobyw, y neodr, ystlen
rydd, rhjrw ammhlaid.
Neutral, niit'-tryl, s. ammhleidiwr; can-
olydd : — a. eLmmh\eidiol=:Neuter.
Neutrality, niw-tral'-i-ti, «. ammhleid-
a,/el a yn tad; a, cam; «, lieu; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ai sain yn bny; o, Hon;
NICH
aoi
NINT
ioldeb, ammhleidiaeth, ammhl&id ;
didueddrwydd ; canolsafiad ; caoolig-
rwj'dd; ammhleidwyr.
Neutralize, ni<c'-tiyl-eiz, v. a. di-
ffrwytho, aneffeithioli, gwrthweith-
redu; ammhleidioli.
Never, nef'-yr, ad. byth ni, byth nid,
byth nis ; erioed ni ; m...byth; nid...
«rioed ; ni...un amser; m(i...yn dra-
gywydd; erioed; bytli; ni ; na, nad,
nas.
Nevertheless, nef-yr-ddy-les, ad, erhyn
i gyd, er hyny i gyd, er hyn oil, er
hyny, er, anllai, etc, eisoes, eisys.
New, niw, «. newydd; diweddar; crai,
oroyw, cri, ffres.
Newfangled, ni««'-fiFang'-gld, v. a. new-
yddu : — a. newyddffuriog ; newydd-
goeg ; coegwycli ; newyddus.
Newly, nittj'-H, a. yn newydd, o'r new-
ydd.
Newness, aiic'-nes, s. newydd-der, new-
yddrwydd ; croywder, irder, gwyr-
fedd ; diweddarwch.
News, ni(c«, s. newyddion, newydd ;
chwedlau, chwedl; newyddiadur.
Newspaper, ni«;2i'-j)e-pyT, #. newyddiad-
ur, papur newydd, newyddor, new-
yddur, ncwyddlen, newyddgrawn.
New-year's-day, mw-iyrz-d^, s. dydd
calan. [ig.
New-year's-gift, nijc-tyrz-giflft', -s. calen-
Next, necst, a. nesaf, agosaf, cyfnesaf :
~ad. yn agosaf; yn y lie nesaf.
Nib, nub, «. pig, gyflin, gj'lf ; trwyn ;
blaen, pwynt ; geneu.
Nibble, nub'-bl, «■. deintio, dargnoi, mal-
gnoi, tamigo ; cnithio ; cnofain ; Ued-
feio :—«. goddeintiad, darguoad, tam-
igiad.
Nice, neis, a, moethus, danteithiol,
ammeuthyn ; llednais, destlus, nais,
diUyn, pefr, cain, deiniol, teg, tlws ;
manwl, cywrain, cynnil, diclilyn, cy-
wir ; dicra ; tyner, blydd, esmwyth ;
main ; peryglus, anturus ; dibwys ;
coeth ; gWan, £fol.
Nioeness, neis'-nes, -s. moethusder,
mwythusrwydd ; lledneisrwydd ; man-
yldeb, cywieinrwydd ; goifanyledd ;
•dicrawch.
Nicety, nei'-si-ti, ». manylder, cywxein-
deb, lledneisrwydd, dillynedd, neis-
rwydd; cywreinwaith.
Niche, neif , «. cloer ; eilunf a.
Niche, nic, .«. yr iawn amser ; amser
penodol ; ergyd ennillgar, ergyd hap-
us ; rhwng, bwlch :— r. a. taxaw,
taro with, cyffwrdd ft ; taro 'r ho«l
ar ei phen, taro 'r nod ; iawn amsera ;
somi ; cyttaro ; rhygnu, rhioio, rhiu-
tio, hacio.
Nickname, nic'-ncm, «. llysenw.
Nictation, nic-te'-shyn, »•. ysmiciad,
amraiitiad, amneidiad k Uygad.
Nidge, nij, v. a. morthwylio ceryg.
Nidour, nei'-dyr, «. arogl, sawr.
Nidulation, nud-iw-le'-shyn, s. nyth-
drygiad, nythdrig.
Niece, nis, «. nith.
Niggard, nug'-yrd, 8. cybydd, cerlyn,
aiihael :— a. cybyddlyd, crintach, cyr-
rith:— V. a. cynnilo, crintachu, tolio;
gwasgu.
Nigh, nei, a. agos, eyfagos ; cj^yl, wng :
— ad. yn agos : nid neppeU ; braidd,
bron, o fewn ychydig.
Nigbt, iieit, s. nos, noswaith, noson,
nosig. [fysgwr.
N ightbrawler, neit'-bro-lyr, s. nosder-
Nightcap, neii'-cap, s. cap nos.
Nightfall, neit'-tfbl, s. cyfnos, chwin-
saf n, noswyl, yr hwyr, ucher.
Nighttire, neit'-ffeiyr, «. ellylldan, hud-
lewym, hudlewyn, maUdan, tin ell-
yll, tan nos.
Nightingale, neit'-ing-gel, s. eos.
Nightmare, neit'-meyr, s. hunllef, gr^U
^^Niyhinag.
Nightshade, neit'-shcd, s. cysgiadur,
mochlys, llysiau 'r moch.
Nightwatch, neit'-wo?, s. gwyliadwriaeth
nos, noswylfa.
Nigrescent, ni-gres'-sent, a. yn duo, yn
tywyUu ; duaidd, caddugol, gwyllog.
Nill, nul, V. anewyllysio ; gwrthod: — s.
preswreichion, gwreichion pres with
ei goethi.
Nimble, num'-bl, a. gweisgi, gwisgi,
siongc, heini, bywiog, cyflym, buan,
chwimmwth, chwai.
Nimbleness, num'-bl-nes, s. buandfj-,
cyflymder, bywiogrwydd.
Nine, nein, o. naw : - s. naw.
Ninefold, nein'-fiold, a. nawplyg, naw-
gwaith.
Nineteen, nein-tin', a. pedwar ar bym-
theg ; deg a naw= 1 9.
Nineteenth, nein-ttnth', a. pedwerydd
ar bymtheg.
Ninetieth, nein'-ti-eth, a. degfed a
phedwar ugain.
Ninety, nein'-ti, a. deg a phedwar
ugain, pedwar ugain a deg, nawdeg:=
90. [fed.
Ninth, neinth, a. nawfed:— 3. y naw-
«,Uo; u,dull; «;, twn; w, {iwu ; y, yr; {, it;! Uh ; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
NOBL
502
NOMI
Nip, nup, 8. cno, cnoad, brathiad;
crimp ; craff, gwasgf a ; tamigiad ;
trychyn; deifiad; gwawdair, cell-
weirgno ; traflwngc : — v. a. cnoi,
brathu ; trychu; tocio; deifio, gwywo;
gwasgu.
Nippers, nup'-yrz, s. pi. gefeilaji, craf,
gefail ; rhwymgyrd.
Nipple, nup'-pl, s. diden, diten, tetiian,
didi, penig bron, penig ; teth.
Nipplewort, nup'-pl-wyi-fc, s. caiiJieig.
Nisi prius, nei'-si prei'-ys, s. penaglys,
cynnyfodlys, llys yr achosion gwled-
ig ; penagwys, cyiinyfodwys ; gw^s,
gwarant.
Nit, nut, s. nedden, wy lleuen.
Nitrate, nei'-tret, s. blorhalan, blorgris.
Nitre, nei'-tyr, s. blawr, creighalen,
nitr. [halig.
Nitric, nei'-tric, a. blorig, blorin, creig-
Nitric acid, nei'-tric as'-ud, s. sur blor-
ig, blorsur.
Nitrify, nei'-tei-ffei, v. a. bloreiddio,
creighaJu.
Nitrogen, nei'-trd-jen, *. blorai=un o
ranau cyfansawdd yr awyr.
Nitrogen gas, nei'-tro-jen gas, ». Mor-
nwy, nwy blorig ; blorai.
No, no, ad. ni, nid, nis, na, Jtsta, nad,
nas ; dim, o ddim, nid dim ; nag e,
nac e, nad e, nid e ; na ddo :— a. neb;
nid. ..neb, nad. ..neb; nid...im, nad..,
un; neb...un, nebawd ; dim; nid...
dim; nebrhyw; nid...nebrhyw; ni,
nid, nis, na, nac, nad, nas.
Nobility, no-bul'-i-ti, s. dyledogrwydd,
pendefigrwydd, pendefigaetb, uchel-
. fonedd, boneddigrwydd, boneddig-
eiddrwydd, bonedd ; uchelrywogaeth ;
uchelwaedoliaeth; uchelurddas ; cyf-
urddoriaeth ; mawredd, gwychder ;
pendefigion, dyledogion, ai-glwyddi.
Noble, no'-bl, a. pendefigol, dyledog,
nrddasol, rhieddog, rhiol, rhial, bon-
eddigaidd, boneddig; ucheLryw ; ar-
dderchog, enwog, godidog, anrhydedd-
ns, dyrchafedig ; mawrwych ; arwr-
aidd ; rhy^viog, diledryw ; clenfryd,
haelionus; syberw; dinam:— *. pen-
defig, dyledog; arglwydd, arlwydd,
por, cyfurddor, boneddig; nobl, nobl-
en=darn aur gwerth ds. 8c.
Nobleman, no'-bl-man, s. pendefig^
Noble, s.
Nobleness, no'-bl-nes, s. pendefigrwydd
=NobUit'!f.
Nobless, no-bles', s. pendefigion, dyled-
ogion; bonedd.
Nobody, no'-bod-i, #. neb, nebtm ; neb
rhyw ddyn ; nid neb ; nebawd, dim
un.
Nocent, uo'-sent, a. niweidiol, drwg^
asgenol.
Nocturnal, noc'-t3rr-nyi, a. nosol, nos-
weitMol ; peunosol, beunoeth, beunos^
bob nos :— s. nosfynag, deial nos.
Nod, nod, v. amneidio, awgrymu, pen-
oblygu, penogwyddo; bepian, pen-
drymu : — s. amnaid pen ; xwgrym,
munud ; hepian ; gorchymmynv
Nodation, no-de'-shyn, s. clymiad.
Noddle, nod'-dl, a. penglog, copfl, pen^
sicdyn ; gwegil.
Noddy, nod'-i, s. symlyn, ffwlcyn, cafe-
flfwl, cadafael, hurtyn ; morwennol.
Node, nod, s. cwlwm,- cwlm ; oddf ;
cwgn ; croesglwm, trawsglwm. ,
Nodous, no'-dyz, a. clymog; oddfog;
darglymol.
Nogin, nog'-un, s. picyn, picynen ; cw~
pan.
Noise, noiz, *. swn ; twrf , dadwrdd,
twrw, trwst, dwndwr, aedd; sain;
llais ; si ; nad, cri :—v. seinio, tryst-
io, diasped; Ueisio, dadwrdd, tyrfu;
nadu; bloeddio, darstain; dwndrov
Noisiness, noi'-zi-nes,*. dadyrddgarwch,,
tyrddgarwch.
Noisome, noi'-sym, «. niweidiol, adwyth-
ig, gwenAvynig^, erchyslawn ; ffiaidd,
atgas, ffinion ; afiach ; drewllyd j
gwrthun.
Noisy, noi'-zi, a. trystfa^wr, dadyrddol,
seinjfawr, gwaeddfan, didaw, siaradus„
broehus.
Nomadic, no-mad'-ic, a. crwydrol, gwib-
iog ; bugeilaidd ; anwar, gwyUt.
Nome, nom, s. rhandir, talaeth, partk;
crangc, ysgrangc, cangcar.
Nomenclature, no-men-cle'-9yr, s. enw-
adur; geirlyfryn; celfenwau; deseb-
iaeth.
Nominal, nom'-i-nyl, a. eawol ; galwed-
igol :— s. Enwoliad, Enwolwr=dy8g-
ybl Occam yn y 1 4eg canrif .
Nominate, nom'-i-net, v. a. enwi, henwi;
cyf enwi ; galw ; penodi.
Nomination, nom-L-ne'-shyn, s. enwad,
enwedigaeth ; penodiad, appwyntiad;
galwad.
Nominaftive, nom-i-ne'-tuf, a. enwedig-
ol, enwadol: — ». enwai, enwadydd,
enwedigaethydd, enwedigydd ; cjrflwr
enwadol ; y cwympawd enwadol ; go-
sail sylfon, testyn = Nominative
o , fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; f, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hw y ; o, Hon;
NONS
508
NOT A
Nominee, nom-i-nt', s. enwai, henwai ;
un a enwir.
Non, non, prf. an-, di-, af-; nid, nis,
ni.
Nonage, nyn'-ej, s. anoed; maboed,
mebyd, ieuerictyd ; tanoedogrwydd.
Non-appearance, non-ap-pi'jT-yns, s.
absennoldeb, ammhresenoldeb ; pall
ymddangosiad ; tormach, toriad mech-
ni.
Nonattendance, non-at-ten'-dans, s. an-
weinyddiad, anymroddiad ; anwydd-
fod :.ldeb.
Nonchalance, nong-shal-ongs', s. anys-
tyriaeth, diofalwch, annyddordeb.
Nonconductor, non-con-dyc'-tyr, s. an-
arweinydd, annhywysydd, anarwein-
ior.
Nonconformist, non-con-ffor'-must, s.
anghydffurfiwr, anghydymffurfiwr,
ymneUldiiwr.
Nonconformity, non-con-ffor'-mi-ti, a.
anghydffurfiaeth ; yrnneiUduaeth ;
anghydsyniad.
Nondescript, non'-di-scrupt, a. annar-
luniedig, annysgriiiedig ; af reolaidd,
dilun: — s. pethannarluniedig; annys-
grif.
None, nyn, a. neb, nebun, nebawd;
nid...neb, nid...yr un ; dim, dimun:
— s. neb, nebawd, dim un.
Nonentity, non-en' -ti-ti, s. anendid, an-
fodoldeb, dihanfodedd, diddym.
Nones, nonz, s. Nonau, y Nawiau=y
7fed dydd o Fawrth, Mai, Gorphenaf ,
a Hydi'ef, a'r 5med o'r misoedd ereill
yn hen galendar y Rhufeiniaid.
Nonsuch, non-syg', s. un digymhar, peth
digyffelyb.
Non-existence, non-eg-zus'-tens, s. men-
6.id=If^onentity.
Nonpareil, non-py-rel', s. peth digym-
har ; yr afal digymhar ; anghymharen,
aneisoren=argrafflythyren fechan : —
a. digymhar, digyffelyb, digyfeisor.
Nonplus, non'-plys, s. dyryswch, dyrys-
ni, pendod, attal : — v. a. dyrysu, nid-
ro ; tai'o un yn fud.
Nonresidence, non-res'-i-dens, s. an-
nhrigiant, ammhreswyliaeth.
Nonresident, non-res'-i-dent, a. an-
nhrigianol, amihrefig, anghyfarosol.
Nonresistence, non-ri-sus'-tens, s. an-
wrtliryn, diwrthyniad, anwrthwyneb-
edd.
Nonsense, non'-sens, s. afreswm, ansyn-
wyi-, ffoledd, ynfydrwydd, ffladredd,
ffregod, coegiaith, ffiloreg, gwegi.
Nonsensical, Aon-sen'-si-cyl, a. disyn-
■wyr, direswm, ffol, ynfyd, anghaU.
Nonsuit, non'-sitpt, s. anhawl, coU cwyn;
— V. a. anholi, dihawlio.
Nook, nwc, s. congl, cornel, ongl, ebach,
cilfacli, cilan, cinmel, gwig.
Noon, nwn, s. canol dydd, banner dydd,
nawn:— a. nawnol.
Noonday, nwn'-de, s. canol dydd^
Ifoon.
Noose, nwz, s. byddag, tagfagl, cwlwm
rhedeg; magi: — v. a. byddaglu,
maglu, rhwydo, baoheUu, dyrysu.
Nor, nor, c. na, nac.
Normal, nor'-mal, a. rheolaidd ; egwydd-
orol, cynwyddorol, eKenol, trawaidd :
— s. sythlin, cromsyth.
North, north, s. gogledd, cledd : — a, go-
gleddol, gogleddig.
Northeast, north'-ist, s. gogledd-ddwyr-
ain, cledd ddwyrain : — a. gogledd-
ddwyreiniol.
Northerly, nor'-ddyr-li, a. gogleddol :—
ad. yn ogleddol, tua '.• g gledd.
Northern, nor'-ddyrn, a. gogleddol; yn
y gogledd, tua 'r gogledd.
North pole, north pol, s. pegwn y go-
gledd, y pegwn gogleddol.
North star, north sbar, s. seren y go-
gledd, y seren ogleddol, seren pegwn y
gogledd.
Northward, north'- ward, a. tua 'r go-
gledd ; i'r gogledd.
Northwest, north'-west, s. gogledd-or-
llewin, cleddorllewin :— a. gogledd-
orllewinol, cleddlewinol.
Northwind, north'-wund, a. gogledd-
wynt.
Nose, noz, «. trwyn ; rh^, firoen : — v.
a. trwyno, ffroeni, arogli ; wynebu.
Nosegay, noz'-ge, s. blodeuglwm, twff,
gwullglwm, clwm o flodau.
Nosle, noz'-zl, s. trwynig, blaen, pig;
trwyn megin. '
Nosology, no-zol'-o-ji, s. clefydeg, clwyf-
ofyddiaeth.
Nostril, nos'-trul, s. ffroen.
Nostrum, nos'-trym, s. cyfaredd, coeg-
feddyginiaethi celgyffer, cuddgyflfyr.
Not, not, ad. ni, nid, nis ; na, nac, nad,
nas; di-, an-, af-; nid. ..dim oil; nag
e ddim.
Notable, no'-tybl, a. hynod, nodol, nod-
edig, enwog, honaid, hysbys ; gweith-
gary diwyd:— s. pendefig, dyledog,
boneddig.
Notary, nii'-tyr-i, s. nodiadur, nodied-
ydd, dylnodydd; ysgrifenedydd.
0, Uo ; u, dull ; V), swn ; w, pwn j y, yr; 5, fel tsh ; j, John ; »h, fel s yn eisieu; z, xel.
NOVE
504
NUMB
Notation, no-te'-shyn, $. nodiant, nod-
iad ; nod ; meddwl, ystyr.
Notch, no?, s. bwlch, rhwgn, rhic, rhint,
crif, gwljf, hac :—v. a. bylchu, rhicio,
rhintachu.
Note, not, s. nod; arwydd; sylw, ar-
nod, eglurnod ; nodyn ; llythyryn,
ysgrifnod ; coel ; marc ; cof nod ; ys-
grif en ; enw, cymmeriad, enwog-
rwydd; gradd ; ton, acen; goslef,
llais, c4n, ercfdygan ; seinnod, tonnod :
— V. a. nodi ; sylwi ; cof nodi ; llyfru;
amodi ; marcio, dynodi ; hysbysu ;
ysgrifenu ; acenu, pyngcio.
Note-book, not'-bwc, s. nodlyfr.
Noted, no' -ted, a. nodedig, hynod, clod-
fa wr; earn, cyfaddef; addefadwy.
Nothing, nyth'-ing, s. dim, diddym ;
defnydd : - ad. dim ; dim oil.
Notice, no'-tus, s. sylw ; hysbysrwydd ;
hysbysiad ; rhybydd, gw^s ; gwybod-
aeth, copinod ; hysbyseb ; awgrym ;
nod; syniad ; ystyriaeth; crybwy Il-
iad i — v. a. sylwi ; gweled, canf od ;
ystyried.
Notification, no-ti-ffi-ce'-shyn, s. hysbys-
iad, rhybydd ; hysbyseb ; mynegiad.
Notify, nb'-ti-ffei, v. a. hysbysu; cy-
hoeddi, mynegi.
Notion, no'-shyn, «. tyb, dychymmyg,
meddwl, syniad, amcan, bryd, barn,
cyffred, dirnadaeth ; delf ryd, meddyl-
rith, meddylrych ; ystyr, arwyddoc-
M, deaU ; rhith, cyffebrwydd ; tuedd,
credd.
Notional, no'-shyn-yl, a. tybiol, dych-
ymmygol, amgyffredol, delfrydol ;
mympwyol, amcanol.
Notoriety, no-to-rei'-i-ti, s. hynodrwydd,
cyhoeddusrwydd,rhempusrwyddi hys-
bysrwydd.
Notorious, no-to'-ri-yz, a. hynod, hon-
aid, cyhoeddus ; hysbys, cam ; rhemp;
amlwg, goleu ; erchj'll ; gwarthus,
nodedig.
Notwithstanding, not-wuth-stan'-ding,
c.~p. er, er hjmy, er hyn oil, er hyu
i gyd; eto, hagen, anllai; heb na
Uudd na rhwystr.
Nought, not, s. dim, diddym.
Noun, nown, s. enw, henw ; gair.
Nom-ish, nyr'-ish, v. magu, maethn,
meithrin, ymgeleddu, cynnal ; porthi.
Nourishment, nyr'-ish-ment, «. maeth,
magwriaeth ; Uuniaeth, bwyd, , ym-
borth. [newydmant.
Novation, no-fe'-shyn, s. newyddiad,
Novel, nof'-el, «. newyddeb, ffugeb.
chwedl, ffughanes, ffugdraith, fifuglith,
flfugchwedl, ystori ddychynimyg, coeg-
chwedl, nofel; newyddarch, rheith-
attodiad.
Novelist, nof-el-ust, s. newyddebydd,
ffugchwedlwr, newyddwr ; nofelydd ;
newyddiedydd.
Novelty, nof-el-ti, s. newyddrwydd,
newydd-deb ; newyddbeth.
November, no-fem'-byr, s. Tachwedd,
mis Tachwedd=yr 1 Ifed mis.
Novice, nof'-us, s. newyddian ; dechreu-
wt; dysgybl ysba.s; creiddyn, gwr
prawf.
Noviciate, ) no-fish'-et, s. newyddian-
Novitiate, ) aeth; creiddyniaeth ; cyf-
Iwr ysb&s.
Now, now, ad. yn awr, yr awr hon, yr
awron, yr awran ; y pryd hwn ; ar y
pryd hyn ; yn bresennol ; ar hyn o
bryd ; nan ; bellach, weithian, weith-
ion, ac, a'r:-s. yr awr hon, y pryd
hon, yr amser presennol.
Nowhere, no'-hweyr, ad. nidyn unman,
nid yn unlle.
Nowise, no'-weiz, ad. nid mewn on
modd; dim mewn un modd.
Noxious, noc'-shyz, a.niweidio],adwyth-
ig, erwinol, dryglawn, drwg; afiach ;
euog ; anafol, gwrthun.
Noxiousness, noc'-shyz-nes, s. niweidiol-
rwydd, dryglonedd; afiachusrwydd.
Nubilous, niic-bu-lyz, a. cymmylog;
tywyU.
Nucleus, nitc'-cli-ys, s. cnewuUyn; byw-
yn; creiddyn, canolgorff; canolfa,
canol. [anolo.
Nude, niwd, a, noeth, llwm; dirym.
Nudity, nii</-di-ti, s. noethni, noethder ;
noethlyman, noethlun, llyman noeth.
Nugatory, niw-ge'-tyr-i, a. ofer, gwag,
coeg, dibwys ; di^rm, aneffeithiol.
Nuisance, niw'-syns, s. casbeth, blin-
beth ; niwed, cawdd.
Null, nyl, V. a. dirymu, diddymu, dil-
eu. [ymu.
Nullify, nyl'-i-ffei, v. a. diddymu, dir-
Nullity, nyl'-i-ti, s. diddym, diddym-
dra, dirymedd.
Nymb, nym, a. merwinllyd, marwaidd,
marw, diffrwyth ; cyffiedig, flfferllyd ;
hurt i—v. a. merwino, cyflSo, mar-
weiddio, diflfrwytho, fferu.
Number, nym'-lyr, s. rhif, nifer,
rhifedi, cyfrif ; rhifyn ; rhifran ; Uu,
Uuaws, Ulwer; mydr, piydyddiaeth,
barddoneg, cS,n, pennill i—v. a. rhifo,
cyfrif, rhifnodi, dyrifo.
a , fel a y n tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
OAR
506
OATH
Numberless, nym'-byr-les, o. aneirif,
afrifed, dirif, annifeiriol, afrifol.
Numbers, nym'-byrz, «. pi. rhifau ;
mydr ; cynghaneddion, mesiu'au, ban-
au.
Numbness, nym'-nes, s, merwindod,
cyffiogrwydd, marwder ; diiFrwyth-
AxSk-, cysgfa; ewiiirhew ; ffeidod; di-
deimladrwydd.
Numerable, niw'-myr-ybl, a. rhifadwy,
hjrrif, cyf :ifadwy.
Numeral, ni«c'-myr-yl, a. rhifol, niferol,
nifeiriol, dyi-ifol :— «. rhifnod, rhifeb.
Numerary, nijo'-myr-yr-i, a. rhiiiannol,
nifeiriannol, cyfrifedigol.
Numeration, niw-myr-e'-shyn, s. rhif-
iant, rhifiad, rhifedigaeth, dyrifiad;
rhifnodiant, rhiflead.
Numerator, nii</-myT-e-tyr, s. rhifydd,
rhifiedydd, rhifnodydd, niferai.
Numerical, niw-mer'-i-cyl, a. rhifol,
niferol, rhifnodol, rliif nodiadol ; cyf-
rifedigol.
Numerous, xaw'-rayx-yz, a. Uuosog,
Uiosog, niferog; cynghaneddol, sein-
iol.
Numskull, nym'-scyl, s. penbwl, clwpa,
hurthijen, penrhyddyn, catwrdd,
delff, Uelo.
Nun, nyn, s. lleian, monaches ; Uygod-
en y derw, cap y lleian.
Nuncnion, nj'^n'-shyn, s. cynnwysfwyd;
byrbryd, prydnawnfwyd, rhyngfwyd.
Nuncio, nyn'-shi-6, s. cenad y Pab ;
cenad, cenadwr, negesydd.
Nunnery, nyn'-yr-i, «. Ueiandy, gwyryf-
dy._ [iorol.
Nuptial, nyp'-shyl, a. priodasol ; neith-
Nuptials, nyp'-shylz, s. pi. priodasau ;
ueithior; awys.
Nurse, nyrs, s. mammaeth, maeth-wraig,
magi, meithrines, maethfam, magwi^
es:— V. a. magu, maethu, meitmin,
mammaethu ; porthi, cynnal.
Nursery, nyr'-syr-i, «. meitbrinfa,
maethfa, magfa, maethle ; cymhlanfa,
planigfa, planfa.
Nursling, nyrs' -ling, s. plentyn maeth ;
megyn, maethfab; maban, plentyn;
maethferch.
Nurture, nyr'-9yr, «. maeth, magwriaeth,
meithriniaeth ; Uuniaeth, ymborth ;
addysg:— V. a. maethu, meithrin;
magu, amgeleddu ; cynnal ; porthi ;
addysgu.
Nutation, niw-te'-shyn, $. hepiad ; hep-
ynod, crynysgog, siglymmod.
Nutcracker, nyt'-crac-yr, «. gefail gnau ;
aderyn y cnau.
NutgaU, nyt'-gol, s. afal y derw, dar-
afal, dargneuen,
Nutmeg, nyt'-meg, s. mosgneuen, per-
gneuen, cneuen ber yr India, pergair.
Nutrimeiit, niu'-tru-ment, s. maeth ;
Uuniaeth, ymborth ; magwriaeth,
meitliriniacth.
Nutrimental, ni w-tru-men'-tyl. a. maeth-
ol, maetldawn, maethgar, maethrinal.
Nutrition, niw-trish'-yn, s. maethiad,
maeth, magwriaeth, meithrinaeth.
Nutritious, niw-trish'-yz, ) a. maethol.
Nutritive, niw'-tru-tuf, ) maethus,
maethiaimol, meithinaidd.
Nutshell, nyt'-shel, s. plisgj'n cneuen.
Nut-tree, nyt'-tri, s. collen, collwydden ;
pren cnau, cneuwydden.
Nymph, numph, s. duwies y mynydd-
oedd; angyles, duwies, dwyfan, elen;
chwibleian ; tlosferch, mireinferch,
tlosgwyryf, meinir, gwenfun, gwen;
cangen; sidanen; bun, geneth, rhian;
chwiler, chwileryn, elindys, llindys.
0.
O, 6, s. o=enw 'r bymtbegfed lythyren
(y bedwaredd lafariad) o'r egwyddor :
— in.Ol A ! ow ! oio ! och ! ha ! wi !
Oak, oc, s. derwen, d^r, masbren.
Oakapple, 6c'-ap-j)l, a. afal y derw, dar-
afal. [aidd.
Oaken, o'-cn, a. derwin, derwol, derw-
Oak -galls, oc'-golz, s. pi. afalau 'r derw.
Oakum, o'-cym, s. earth, breisgion.
Oar, oyr, s. rbwyf, rhwjfiath, rhodol,
rhodl :— •». rhwyfo, rhodli.
Oasis, o'-y-sus, s. tirynys; ffaethfan;
glesygen, gwerddon.
Oat, tit, «. ceirchen:— p/. ceirch.
Oatcake, iit-ccc, «. teisen geirch.
Oaten, o'-tn, a. <!eirchaidd.
Oaten-bread, o'-tn-brcd, s. bara ceirch.
Oat-grass, ot'-gras, s. ceirchweUt.
Oath, 6th, «. Uw, Uwf ; twng ; llawg&ir;
rbaith ; cyngrair; achred.
Oathbieaking, oth'-brc-cing, s. tor Uw,
anudon, auudoniaeth.
d< Uo; u, dull; », 8wn; w, pwn; y, jx; {, I'el tsh; j, John; sh, t'el s yn eisieu; z, uL
OBJE
506
OBSE
Oatmeal, ot'-mil, s. blawd ceirch.
Oats, ots, s. pi. ceirch.
Ob, ob, prf. am ; o flaen, yng ngwydd,
yng nghylch ; gwrth-, gor-; yn ar.
Obduracy, ob-diw'-ry-si, s. caledrwydd,
caledwch ; pen-galedrwydd, gwar-
galedwch, calongaledwch ; cyndyn-
rwydd, ystyfnigrwj'^dd.
Obdurate, ob'-diw-ret, a. caled ; pen-
galed; cyndyn, anhyblyg; blwng,
garw.
Obdure, ob-dizt/yr, v. a. caledu; calon-
galedu.
Obedience, 6-bi'-di-ens, s. ufydd-dod,
ufyddh^d, ufylldod; gostyngeidd-
rwydd; gwarogaeth.
ObecUent, o-bi'-di-ent, a. ufydd, irfydd-
gar, Tifyll, uddyf , gostyngedig ; daros-
tyngedig; tanlwydd.
Obeisance, (3-be'-syns, s. ymgrymiad,
ymostyngiad, moesblygiad; plygiad
pen, bow, moes.
Obelisk, ob'-i-lusk, s. ffeinadail, pig-
adail, pedrygwm, pedryffain, con-
adaU ; cof golof n, colof n ; bidog, ber-
nod, nod y ber, b6r==*t" 4-.
Obesity, 6-bes'-i-ti, s. tewder, cnodig-
rwydd, cigogrwydd ; brasder.
Obey, o-be', v. irfyddhau, ymostwng i,
gwrando ar.
Obituary, 6-bi9'-i'w-yr-i, a. trengres,
trengrestr, margofres, cofrestr y
meirw, margofiant; cofiant; marwol-
aethau; cofres cofarwyliau : — a. treng-
resol, margofresol.
Object, ob'-ject, s. gwrthrych, gjwrth-
ddrych ; peiawd ; peth ; ainlygyn ;
tremyd, tremynawd; adlwg; tuedd-
nod ; bwriad.
Object, ob-ject', v. llysu, gwrthod,
gwrthneu, eithro, gwrthwynebu ;
gwrthateb, gwrthebu, gwrthddadleu ;
achwyn ; dannod, edUw.
Objection, ob-jec'-shyn, s. gwrthddadl,
gwrtheb, gwrthair, gwrthreswm,
gwrthosod, gwrthddadleu ; gwrth-
wynebiad, gwrtheuad, beiad; am-
meu ; nam, rhwystr.
Objectionable, ob-jec'-shyn-ybl, a.
gwrthodadwy, eithradwy, llysadwy;
beiadwy, hygwl.
Objective, ob-jec'-tuf, a. gwrthddrych-
ol; peiol, adlygol.
Objective case, ob-jec'-tuf ces, s. cyflwr
gwrthddrychol, achos gwrthddrychol J
y gwrthddrych, y gwrthddrychai.
Objector, ob-jec'-tyr, s. gwrthebwr,
gwrthddadlydd, gwrthddadleuwr.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i. Hid ; j, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
Oblate, ob-lct', a. Ilethgrwn, llethbeg-
ynol, golethgrwn.
Oblation, ob-le'-shyn, s. offrwm ; rhodd,
cyflwyn ; aberth.
Obligation, ob-li-gc'-shyn, s. rhwymed-
igaeth, rhwym, ymrwym ; rhwymiad ;
rhwymeb, ysgnfrwym; ammod; dy-
led, dyledswydd, daffar; cymmwyn-
as ; gorfod, gorfodaeth.
Obligatory, ob'-ii-ge-tyr-i, a. rhwymed-
igol ; dyledus, arddyledog ; ammodol;
gorfodol.
Oblige, 6-bleij', v. a. rhwymo, gorfod,
dirgymhell, darffar, arddyledogi ;
boddhau.
Obliged, 6-bleijd', p. p. rhwymedig, dy-
ledus ; diolchgar.
Obligee, ob-U-ji', s. rhwymedydd, der-
byniwT ysgrifrwym ; y gofynydd ;
gorfodaj.
Obliging, o-blei'-jing, a. cymmwynas-
gar; cyweithas, caruaidd, hynaws;
dygiadus, munudol, moesgar.
Obligor, ob-li-gor', s. ymrwymydd, y
rhwymedig; ysgrif ymrwymydd, dy-
ledwr.
Oblique, ob-ltc', a. gwyr, gwyrgam,
gwyrog, addwyr, Uettraws, ystlysol,
Ueddf, gosgoawl, traws.
Obliterate, ob-lut'-yr-et, v. a. dileu;
dadlythjmi, dadnodi, dadgraffu ; dy-
fetha, difodi.
Obliteration, ob-lut-yr-e'-shyn, s. dilead;
dadlythyriad ; dioUad, dadnodiad ;
dystiywiad ; difodiad.
Oblivion, ob-luf -iyn, s. anghof, anghof-
iant, ebargofiad, tellwedd ; anghof-
raith, ebargofraith.
Oblivious, ob-luf'-iyz, a. anghofus, ebar-
gofus, ebargofiol, anghofiol.
Oblong, ob'-long, a. hirgul ; hirgrwn;
Obloquy, ob'-lo-cwi, s. gogan, enllib,
athrod, anair, cabl, absen ; difriaeth;
cabledigaeth ; gwarth, gwaradwydd.
Obnoxious, ob-noc'-shyz, a. darostyng-
edig, rhwymedig ; agored, atebol ;
hygosp, euog ; cas, flSaidd, atgas ;
blin ; anghymmeradwy ; drwg, niw-
eidiol.
Obnoxiousness, ob-noc'-shyz-nes, a. dar-
ostyngedigaeth ; hygospedd ; euog-
rwydd; atgasrwydd; drwg.
Obsene, ob-sin', a. budr. brwnt, aflan,
serth, ammhur, croesanaidd; anUad;
flSaidd, cas; gwi'thun; cywilyddus;
ysgeler; anhylwydd.
Obsenity, ob-sen'-i-ti, s. budredd,brynti,
aflendid, serthedd ; anniweirdeb.
I
OBST
607
OCCA
trythyllwch ; anlladiaith, croesan-
aeth ; atgasrwydd.
Obscuration, ob-sciw-re'-shyn, s. tywyll-
iad ; tywyllwch, caddug.
Obscure, ob-scitf/yr, a. tywyll, aneglur,
anoleu, cudd ; dinod, anhynod,
anhysbys ; isel ; dyrys, astrus ; anhy-
ddallt, diarfFordd ; ammherffaith : —
V. a. tywyllu, cyimaylu; cuddio;
celu, llychwino.
Obscurity, ob-sciu/-ri-ti, s. tywyllwch,
caddug, anghlaerder, gwyll, aneglur-
deb ; dinodedd, anenwogrwydd, isel-
radd. •
Obsequies, ob'-si-cwuz, s. pi. arwyl, de-
fodau angladd, arwylddefodau.
Obsequious, ob-si'-cwi-yz, a. ufyddgar,
ufydd, moesgar, gwasanaethgar ;
gwasaidd ; ymroddol.
Obsequiousness, ob-si'-cwi-yz-nes, s.
ufyddgarwch, hyblygedd ; gwasan-
aethgarwcli.
Observable, ob-zyr'-fybl, a. nodadwy,
gwiwnod, sylwadwy, gweladwy, can-
fyddadwy; nodedig; eglur.
Observance, ob-zyr'-fyns, s. cadwraeth,
cyflawniad, gwneuthuriad, cadwedig-
aeth ; cyfarchwyliad ; parch ; ystyr-
iaeth, trefniad, rheol, defod.
Observant, ob-zyr'-fynt, a. gwyliadwr-
us, gofalus, ystyriol, syniadol ; dyfal,
diwyd ; ujfydd; cywir; cofus :— s.
sylwedydd, sylwedydd manwl.
Observation, ob-zyr-fe'-shyn, s. sylw,
sylwad, nodiad ; cyfarchwyliad ; trem-
iad, darsyJUad, seliad ; syniad ; ar-
nod, gwyliadwriaeth ; edlwg; rheol;
cadwraeth.
Observator, ob-zyr'-fy-tyr, ». sylwedydd,
nodiedydd ; cyfarchwylydd ; golygwr,
arsyllydd, tremiedydd, syniedydd ;
gwyUwr; ystyriwr.
Observatory, ob-zyr'-fy-tyr-i, s. tremyn-
fa, arsyllfa, cyfarchwylfa, tremidle,
tremyndwr, golygdy ; dysgwylf a.
Observe, ob-zyrf, v. sylwi ; nodi; syn-
ied ; gwylio ; cadw ; tremio, darsyUu;
parchu ; marcio ; dathlu ; arf em.
Obsolete, ob'-so-Kt, a. anghynnefodig,
hen, diarfer, aUanoarfer, anghynnef-
in, anarferedig ; anamlwg.
Obstacle, ob'-stac-cl, s. rhwystr, attalfa,
llestair, Uudd, rhagod, prwyst.
Obstetrics, ob-stet'-rics, s. colwyiiydd-
iaeth.
Obstinacy, ob'-sti-ny-si, s. cyndyn-
rwydd, cildynrwydd, anhydynder, ys-
tyfnigrwydd, mileindra, gwrthnaws.
Obstinate, ob'-sti-net, a. cyndyn, anhy-
dyn, gwrthnysig, anliywaith, tyn,
gwargaled ; trof aus, anhyblyg ; sarug.
Obstipation, ob-stu-pe'-shyn, s. attaliad,
rhwystriad, gwrthlenwad ; rhwystr,
bob-wymedd.
Obstreparous, ob-strep'-5rr-yz, a. gwrth-
nadus, dadyrddus^ trystfawr, gwrth-
floeddiog, seinfawr, gwaeddfan.
Obstriction, ob-stric'-shyn, s. rhwym-
edigaeth, rhwymiad, ymrwym.
Obstruct, ob-stryct', v. a. rhwystro,
lluddias, llesteirio, attal, rhagod, nad-
ael, achiuddo, afrwydda, anhwyluso,
argau, gwrthgau; tagu; yrthio.
Obstruction, ob-stryc'-shyn, s. rhwystr,
lludd, llestair, attal, nidr; rhwystriad,
argae.
Obstructive, ob-stryc'-tuf, a. rhwystrol,
cyfluddiol, attaliadol, diebrydol;
gwrthgauedigol: — 8. rhwystr, llestair,
attal.
Obtain, ob-tcn', v. cael, caffael, cy-
rhaedd, cyrhaeddyd, goddiweddyd j
ennill ; mynu; ffynnu, Uwyddo ; cya-
nyddu ; arfer ; cadw ; effeithio.
Obtainable, ob-tcn'-ybl, a. hygael, cy-
rhaeddadwy.
Obtend, ob-tend', v. a. gwrthsefyll,
gwrthwynebu, gwrthryn.
Obtest, ob-test', v. attolygu, erfyn, deis-
jrf, ymbil, eiriol, jraihwedd; gwrth-
dystio.
Obtrude, ob-tr?»d', v. gwthio, cymhell,
ymwthio; gormesu.
Obtrusion, ob-trW-zhyn, s. ymwthiad,
cymhelliad, dirwthiad, trawsgymhell-
iad.
Obtrusive, ob-trw'-suf, a. ymwthirf,
trawsymwthgar.
Obtuse, ob-tiW, a. difin, aflym, di-
awch ; dwl, hurt ; swrth ; aneglur.
Obtusion, ob-tiM/-zhyn, s. pyliad; hurt-
rwydd.
Obverse, ob-fyrs', a. bonfain :—s. gwyn-
eb (arian bath), y gwyneb.
Obvert, ob-fyrt', v. a. gwynebu ar ; troi
tuag at.
Obviate, ob'-fi-et, v. a. rhagflaenu;
rhwystro, attal, rhagod.
Obvious, ob'-fi-yz, a. eglur, amlwg, hys-
bys ; hygael ; agored.
Occasion, oc-ce'-zhyn, «. achlysur; achos,
perwyl ; odfa, oedfa, cyfle, cyfieusdra,
arfod, amser, ehw^l, hamdden ; dy-
gwyddiad ; angen ; neges : — v. a.
peri, peru, achlysuro, achosi ; dy-
gwydd, tueddu.
b, llo; u,dull; ic, twn; w, pwn; ]r, yr; {, fel tsh; j, John; eh, fel s yneitieu; 2, zd.
OCTO
508
OFFE
Occasional, oc-ce'-zhyn-yl, a. achlysur-
ol, achosol, dygwyddol, damweiniol,
arfodol.
Occipital, oc-sup'-i-tal, a. olgreuanol,
uchgreuanol, gwegileiddiol.
Occipit, oc'-su-put, s. gwegil, olgreuaa,
uchgreuan, gwar.
Occult, oc-cylt', a. cudd, dirgel, celedig,
cuddiedig ; anadiiabyddus ; cyfrin,
cyfriniol ; anhysbys.
Occoltation, oc-cyl-te'-shyn, s. argudd-
iad, argeliad, cuddiedjgaeth ; mach-
ludiant, celedigaeth.
Occupancy, oc'-ciw-pan-si, «. meddian-
niad, gor«sgyniad ; meddiant, mwyn-
iant.
Occupant, oc'-ciw-pant, a. meddian-
nydd, goresgynwr; deiliad, dalied-
ydd.
Occupation, oc-ciw-pe'-shyn, s. medd-
ianniad=(5ccM^awcy ; meddiant, gaf-
ael ; galwedigaeth, swydd, gorchwyl,
gwaith, creffit, celfyddyd ; anghen-
ddyl.
Occupier, oc'-ciw-pei-yr, g. meddiannwr,
goresgynydd; mwynhawr; crefftwr.
Occupy, oc'-ciw-pei, v. meddiannu, dal,
meddu, perchenogi, arfer, defnyddio;
cadw ; cymmeryd ; gorchwylio ; trin;
dilyn, canlyn; marchnata ; cyflenwi;
gwneuthur.
Occur, oc-cyr', v. n. dygwydd, damwein-
io ; ymddangos ; cyfarfod ; ymgyn-
nyg i un.
Occurrence, oc-cyr'-ens, s. dygwyddiad,
dygwydd, damwain; tro; damo new-
ydd ; anfod.
Ocean, o'-shyn, «. cefnfor, cyfanfor,
dj^nfor, cenfor, yr eigion, yweilgi : —
a. eigionol.
Ochre, o'-cyr, s. lliwbridd, tudliw.
Ochreons, o'-cri-yz, a. lliwbriddog, tud-
liwiog.
Octagon, oc'-ta-gyn, s. 'wythongl, wyth-
or.
Octangular, oc-tang'-giw-lyr, a. wyth-
onglQg.
Octave, oc'-trf, a. wythol ; wytMed : —
8, wythawd, wython, wythradd;
wythradd t6n ; wythnydd ; wythnos-
wyl.
Octavo, oc-te'-fo, «. Uyfr wytiiblyg, cyf-
rol wythblyg, wythblyg : — a. wyth-
blyg, bblyg.
Octennial, oo-ten'-i-yl, a. wythmlyn-
yddol, wythnilwyddol, •wythflynj'ddol.
Odiober, oc-t<)'-byr, s. Hydref , Hyddref,
mis Hydref, mis Hydrew=:y iCfedmis.
Occular, oc'-iw-lyr, a. golygol, llygadol.
Oculist, oc'-iw-lust, ». meddyg Uygaid.
Odd, od, a. amnifer, aiighynnifer,
anghydrif ; anghymhax, digjrmhar ;
anghyfifredan, od, rhyfedd, aruthr, di-
eithr ; neillduol ; anwadal ; dibris ;
chwaneg, angliwaneg ; ysmala, digrif.
Odd-fellows, od'-flFel-oz, s. pi. Odyddion.
Oddity, od'-i-ti, «. hynodrwydd, od-
rwydd, anghymmathrwydd ; nwyth;
peth hyuod.
Odds, odz, s. gwahaniaeth, rhagor ; am-
ry wiaeth ; anghyfartalwch ; ymrafael,
dadl.
Ode, od, 8. awdl, odl ; cywydd, c&n ;
cywydd gan dant.
Odious, o'-di-yz, a. cas, atgas, casaol;
ffiaidd, brwnt, cywUyddus.
Odium, o'-di-ym, «. atgasrwydd, casin-
eb ; gwarth ; bai.
Odoriferous, o-dci-ruflT-yr-yz, ) a. perar-
Odorous, o'-dyr-yz, ) oglus, ar-
oglber, persawrus.
Odour, o'-dyr, s. arogl, arwynt, sawr,
rhogl, safwyr ; perarogl, persawr.
CEconomical, i-c6-nom'-i-cyl, a. trefn-
iaAol= Economical.
CEcumeiiical, i-ciw-men'-i-cyl, a. cyff-
Te6xa6i=^Ecumenical.
Oi, of, prp. o; gan; odd, oc; i ; ar ;
am ; yng nghylch ; oddi ar ; er yn ;
yn ol ; eiddo, o'r eiddo ; allan o, oddi
wrth.
OflF, off, ad. ymaith, ffwrdd, i ffwrdd;
oddi yma, draw heibio ; ar godiad : —
prp. oddi ar, oddi wrth, oddi, o, aJl-
an o; ar gyfer, cyf eroyn, gyf erbyn &,
yng nghyfer : — a. peUaf:— i». ym-
aith ! ffwrdd ! hwnt ! heng ! wb !
dyt!
Offal, off'-yl, s. syrth, briwgig, briwion;
ymysgar, perfedd; gweddillion, ys-
borion ; ffilcas, ysbwrial, ysbr^d.
Offence, off-ens', s. tramgwydd; rhwystr;
trosedd, bai, camwedd ; sarhM, an-
f oddlonrwydd ; niwed ; rhuthr ;
ymosod.
Offend, off-end', r. tramgwyddo, tros-
eddu ; camweitlu^edu ; pechu ; anf odd-
loni, digio, sar^u ; niweidio, clwyfo.
Offender, off-en'-dyr, g. troseddwr,
camweiddwr.
Offensive, off-en'-suf , a. anhyfryd, blin ;
cas, flBaidd ; gwi"thwynebus ; serth,
ammhur ; rhwystrol ; niweidiol ; ym-
osodol:— s. yr ochr ymosodol, yr ym-
osodol; atgasrwydd; ffieiddrwydd;
niwed.
I
m, Maya Ud; s,caaii e, hea; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain ynhwy ; o, lion ;
OILY
509
OMNI
OflFer, oflP'-yr, v. cynnyg; oflFrymu ; cyf-
Iwyno ; anrhegu ; ymgynnyg, beidd-
io, mynu; aberthu:— a. cynnygiad,
cynnyg ; cais ; cymhell ; argais.
Offering, ofF-yr-ing, s. offrwm; aberth;
offrymiad : Cj flwyniad ; cynnygiad.
Offei-toiy, ofif-yr-tyr-i, >•. offrwm ; off-
ryinfa, offryiugell ; elusenfa.
OiEce, US' -us, s. swydd, swyddogaeth,
gorchwyl ; gwasanaeth ; dyledswydd,
swyddfa, gorchwyldy ; gwaith ; tro ;
ffurf.
Officer, off'-i-syr, s. swyddog, swyddwr:
— V. a. swyddogi.
OflScial, off-ish'-yl, a. swyddol, swydd-
ogol : - s. isswyddog, rhaglaw, dir-
pi-wywr.
Officially, off-ish'-yl-i, ad. yn olei swydd;
yn swyddogol ; o ddyledswydd :— s.
isswyddogaeth.
Officiate, off-ish'-i-et, v. gwasanaethu,
gweinidogaethu ; darllen gwasanaeth ;
ymswyddogi ; dirprwyo.
Officious, off-ish'-yz, a. swyddgar, neg-
esgar, rhodresgar ; cymmwynasgar ;
ymyrgar.
Officiousness, off-ish'-yz-nes, 8. swydd-
garwch, rhydresgarwch ; cymmwyn-
asgarwch ; rhodres.
Offing, off'-ing, s. min y cefnfor.
Offset, off'-set, s. ysgewyllyn, mab-
gaingc, ysbrigyn, blaguryn ; impun :
— V. a. gosod y naill swm gyferbyn
a'r llall ; cymmeryd ymaith ; tynu
yn ol.
Offspring, off'-spring, ». hiliogaeth, hil,
eppil, plant, addon, essiU, sil ; cened-
edliad.
Oft, offt, ad. yn fynych, lawer gwaith,
mynych.
Often, off'-ffn, ad. jnfynych=()fft:— a.
mynych.
Oh, 6, in. O ! ow ! A ! och ! oio ! ha !
wi !
Oil, oil, s. clew ; blawn ; oel : — v, a.
olewi, oelio ; iro ftg clew.
Oilcloth, oil'-cloth, s. llian ole'^edig,
llian clew, Uian oel.
Oilcolour, oil'-cyl-yr, s. lliw olew, ol-
ewliw.
Oiliness, oi'-li-nes, «. oleweiddrwydd,
oelder ; seimeiddrwydd, bloneidd-
rwydd ; Uyfndra.
Oilman, oil'-myn, s. olewydd, oeliwr,
oelwerthwr.
Oily, oi'-U, a. olewaidd ; olewog, oeliog ;
olewain, olewin; seimlyd, ireidlyd;
Uyfn.
Ointment, oinV-ment, 8. enaint; eH;
iraid, wylment ; olew ; eneiniad.
Old, old, a. hen, oedranus, oediog; hyn-
afol; henadurol.
Olden, (il'-dn, a. hen, hynafol.
Oldfashioned, old-ffash'-ynd, a. aUan o
arfer, wedi tyfu allan o arfer ; mewn
anghymeriad ; hen, hendduUiog ;
diarfer ; annhoriadus ; hen ffasiwn.
Oldness, old'-nes, «. hender, heneidd-
dra, hynafiaeth.
Oleaginous, (5-li-aj'-i-nyz, a. olewaidd,
olewain.
Olfactory, ol-ffac'-tyr-i, a. arogliadol,
rhoglus, sawyriannol ; ymsawrus.
Oligarchical, ol-i-gar'-ci-cyl, a. cydben-
dodol, ambeUdodol.
Oligarchy, ol'-i-gar-ci, s. cydbendodaeth,
anamlwriaeth, ambeUdodaeth ; Uyw-
odraeth, anamlwyr.
Olive, ol'-luf, s. olewydden, pren olew.
Olympiad, ci-lum'-pi-yd, s. 01ympiad=
ysbaid pedair blynedd.
Olympics, 6-lum'-pics, ) ».
Olympic Games, o-lum'-pic gemz, ) y
Campau Olympig, Campau Olympia,
Campau Olympus.
Omen, o'-men, s. ai-wydd, argoel, rham-
ant, rhagarwydd, coel, armes, darog-
an.
Ominys, om'-i-nyz, a. argoeliog, darog-
anol, rhamantus, coeUng ; drygargoel-
us.
Omission, o-mish'-yn, «. gadawiad hei-
bio ; gwaUusder, paUiant, diffyg, es-
geulusiad ; anweitlirediad ; hebgoriad ;
gomeddiad; byrdra.
Omit, o-mut', v. a. gadael allan ; heb-
gor ; arbed ; maddeu ; esgeuluso,
paUu, gadaw.
Omnibus, om'-ni-bys, s. hirglud, hirger-
byd.
Omnifarious, om-ni-ffe'-ri-yz, a. holl-
f ath ; hoUry wiol ; amryvf ; amry-
fath.
Omnipotence, om-nup'-d-tens, s. hoU-
alluogrwydd, hoUaUuogaeth, hoUgyf-
oethogrwydd.
Omnipotent, om-nup'-o-tent, a. hollall-'^
uog, hollnerthog, hollgyfoethog.
Omnipresence, om-ni-prez'-ens, s. hoU-
bresennoldeb, hollwyddoldeb.
Omnipresent, om-ni-prez'-ent, a. hoU-
bresennol, hoUwyddfodol.
Omniscience, om-nish'-ens, s. hollwyb-
I odaeth, hoUwyddiant.
j Oiunicient, om-nish'-ent, a. hoUwybod-
! ol.
•, Icl a yn tsJ ; a, earn ; *, hen ; c, pen ; i, llld ; !, dim ; o, Mr, ond ei sain jn hwy ; o, Hon ;
OPEN
510
OPPO
1
On, on, prp. ar ; ar warthaf , ax uchaf ;
ar ammod ; ad. ym mlaen ; rhagddo.
Once, wyiis, a. un ; naill : —s. un ; dyn ;
undyn, rhywun.
One-eyed, wyn'-eid, a. unllygeidiog, un-
llygad ; cam. [okwydd.
Oneness, wyn'-es, s. undod, unedd; un-
Onerate, on'-yr-ct, v. a. llwytho, pynor-
io, pjTiio, beichio.
Oneself, wyTi-selff, s. un ei hun, un ei
huuan ; ei hun.
Onerous, on'-yr-yz, a. llwythfawr,
llwythog, beicliiol ; trwm, gormeilus ;
llafurus.
Onion, yn'-iyn, s. wynwyn, winwyn : —
sing, wynionyn.
Only, 6n'-li, a. unig :— ad. yn unig ;
dun ond ; ond, onid.
Onset, on'-set, s. ymgyrch, ymosod,
rhuthr, rhysgyr ; ffwyr, hwrdd.
Ontology, on-tol'-o-ji, s. bodofyddiaeth,
bodeg ; arddansoddiaeth, athrawn.
Onward, on'-wyrd, ad. ym mlaen, rhag
blaen, rhagddo, yn ei flaen ; tuag ym
mlaen : —a. ym mlaen ; blaen Haw ;
arweiniol, cynnyddol ; llwybraidd ;
trawol, traw.
Ooze, wz, V. nawsio, tarddain, godarddu,
goffiydio, suddo, beru, liidlo. goferu,
sio :— s. llws, llaidd, llwtra ; tardd,
goffrun, tarddell ; nawsiad, siad ; rhis-
gwy, trwyth rhisg.
Opacity, o-pc'-si-ti, s. cymmylogrwydd,
tywyllwch ; aflojrwder ; aneglurier.
Opal, o'-pyl, s. fflamfaen.
Opaque, 6-pec', a. tywyIl=Opacozts.
Open, o'-pn, a. agored, anghau,
anghauedig. anghlo ; amlwg, eglur,
noeth, annirgel, diargel ; rhydd, di-
gaeth ; rhwydd ; diffuant, clau ; claer ;
dirwystr : anghaerog ; anghadwedig :
amnoeth ; rhywiog ; lleithfwyn ; eang;
llydaui; ial, gal, gores; earn: -v.
agor, egor, agoryd ; ymagor ; ymledu,
ymrythu ; dadgloi ; egluro, esbonio ;
dattod; dechreu; cyfarth.
Openeyed, o'-pn-eid, a. llygadegor ;
gwiliadwrus, effro.
Openhanded, o-pn-han'-ded, a. llawegor;
haelhyrodd, hyged, rhoddgar.
Openhearted, ci-pn-har'-ted, a. caloneg-
or ; haelfrydig, rhwyddgalon; clau,
didwyll, teg.
Opening, o'-pn-ing, s. agoriad, agor;
ymagoriad; toriad, rhwyg, adwy,
breg, drws, ag, trych.
Openmouthed, ii-pn-mowdd'-d, a. ceg-
rwth, safnrwth, safnegor ; geneurwth.
Openness, o'-pn-es, s. agoredigrwydd,
angheuedd ; amiygrwydd ; dihoced-
rwydd ; symledd ; rhywiogrwydd ;
eangrwydd ; lleitlifwnde.
Opera, op'-yr-a, s. chwareugan, fiedaJ-
aw, chwedalaw, canchwai-eu, chwar-
eu c&n ; chwai-eu cerdd gymmysg.
Operate, op'-yr-et, v. gweithio, gweith-
redu ; effeithio ; gobem, gorchwylio ;
trychfeddygu, llawfeddygu. [euol.
Operatical, op-yr-at'-i-cyl, a. canchwax-
Operation, op-jT-e'-shyn, s. gweithred-
iad ; gweithred, gwaith ; gober ; go-
beriad, flfeithiad, etheithiad, peiriad-
aeth, prwyaeth, natiad ; grym ; medd-
ygwaith, trychwaith ; ysgogiadau.
Operative, op'-yr-c-tuf, a. gweithredol,
effeithiol, goberol, ymarferol ; gweith-
gar : — «. gweithredydd ; crefftwr.
i Operator, op'-yr-e-tyr, s. gweithredai,
I goberydd; llawfeddyg, trychfeddyg.
j Ophthalmic, oflF-thal'-mic, a. llygeidiol.
1 Ophthalmy, oflT-thal-mi, ». fflameg y
llygad ; llygadwst.
Opiate, o'-pi-et, s. cysiadur, cysgbar,
hunbair; cwsg-gyffyr, cysor, cjsgyS-
y*) cysgor, cysgyffer : — a. cysgbair,
cysgbar, hunddwyn, cysgeidiol.
Opine, 6-pein', v. n. tybied, meddwl.
Opinion, o-pun'-iyn, ». tyb, bam, tyb-
iaeth, meddwl ; daliad ; tybygiad ;
mympwy ; cred, coel ; dychymyg.
Opinionist, 6-pim'-iyn-ust, s. tybgarwr;
tyntybiwr, yTngUdynwr.
Opium, o'-pi-ym, *. sudd y pabi, nill,
cysgfwl, cysgwm, opiwn ; cysgwy,
cysglyn; cysglys.
Opponency, op-p6'-nen-si, s. gwrtheb-
iaeth; gwrthwynebiad ; praith am
radd.
Opponent, op-p6'-nent, a. gwrthwyneb-
ol, croes, gwrthwyneb :— s. gwrth-
wynebwr, g\frthsafydd, gwrthblaid,
cyferbyniad ; gelyn.
Opportune, op-por-tiwn', a. prydlawn,
amserol ; cyfleus, cyf addas ; tymmor-
ol.
Opportunity, op-por-tiw'-ni-ti, s. amser
cjrfaddas, cyfamser, cyfle, cyfleusdra,
arfod, ennyd, odfa, egwyl, hamdden.
Oppose, op-poz', V. a. gwrthwynebu,
gwrthsefyll, erbynio, gwrthryn ; cyf-
erbynu ; rhwystro, attal, rhagod.
Opposite, op'-6-zut, a. cyferbyniol, cyf-
arwyneb, cyferbyn ; ar gyfer, cyfar-
an ; gwrthwyneb, croes, gwrthryned-
ig ; gwrth : — «. cj"ferbyniad, gwrth-
wynebydd ; gwrthbeth.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; t, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon ;
ORAC
511
ORDE
Opposition, op-po-zish'-jm, s. gwrth-
wynebiad, gwrthladdiad, gwrthsafiad,
gwrthosod, gwrthryniad, gwrthgais;
cyferbyniad, gwrtligyflead, gwrthos-
odiad; rhwystr, attalfa; dadl; cyfer-
byniaeth ; gwrthblaid.
Oppress, op-pres', v. a. gorthrymu,
gormesu, gormeilio, gwasgu; treisio,
cystuddio ; trechu ; cyfarsangu.
Oppression, op-presh'-yn, s. gorthrym-
iad, gorddwyad ; gormes, gormail,
goribhrymder, goreilid, gwasgfa ; trais,
diadra, arsang ; camwri ; trueni.
Oppressive, op-pres'-uf, a. gorthrymus,
blin, treisiol, gorthrwm, trwm,
lletliol; creulawn.
Oppressor, op-pres'-yr, «. gorthrymwr,
gormesydd, gormesiad, treisiwr ; y
traws.
Opprobrious, op-pro' -bri-yz, a. gwarad-
wyddus, gwarthus; diystyrllyd, sar-
haus, enllibaidd, ammharchus ; atgas,
dirmygedig.
Opprobrium, op-pro' -bri-ym, s. gwarad-
wydd, gwarth, dirmyg, ammharch,
sarhM, anghlod, edliwiant.
Oppugn, op-piwn', v. a. gwrthwynebu,
gwrthsefylJ, gwrthrynu; rhwystro.
Optative, op'-te-tuf, a. eiddunedigol,
dymunedigol, dymiuiiadol.
Optative mood, op'-te-tuf mwd, s. modd
eiddunedigol, modd dymunadwy ; yr
eiddunydd.
Optic, op -tic, a. tremofyddol, tremydd-
ol, golygol, tremiol :— s. ternon, peir-
iantgolwg; Uygad.
Optician, op tish'-yn, s. tremofydd,
tremonydd, tremiadur; trembeirian-
nydd, syllbeiriannydd, gwneuthurwr
tremiaduron, syllwydrwr.
Optics, op'-tics, 3. tremyddiaeth, trem-
ofyddiaeth, tremeg, tremoneg, syll-
beirianaeth.
Option, op'-shyn, s. dewisiad, dewis ;
eidduned, dymuniad ; blaedoriaeth.
Optional, op'-shyn-yl, a. dewisiadol ;
eiddunedol, a fo ar ddewisiad un.
Opiilence, op'-iw-lens, cyfoethogrwydd,
goludogrwydd ; cyfoeth, golud, llawn-
der.
Opident, op'-iw-lent, a. cyfoethog, gol-
udog ; dianidlawd, arianog, berthog.
Or, or, c. neu ; ai ; ynte ; ai ynte ; on-
id e, onite ; naill ai, un ai :— s. aur ;
eurlliw, melynlliw, melyn.
Oracle, or'-ycl, s. dewinfa, atebfa, ateb-
lan, llefarfa, cyngliorf a, llan ; ateb
geudduw ; dwyfateb, arma, dwyf eb ;
flfugateb ; ateb Duw ; oracl ; dewin-
deb ; dewin, proffwyd, gwyddon ; at-
ebdduw, Uafardduw ; jnnadrodd.
Oracular, o-rac'-iw-lyr, ) a. dwyfabeb-
Oraculous, 6-rac'-iw-lyz. J ol, dwyfebil-
us, amaol, aroclaidd, dewinol ; a rydd
ateb megys o eneu duvf ; niegys gair
Duw; difrifol, hybarcli; pendant,
awdurdodol, meistrolaidd ; tywyll,
amwys, cudd.
Oral, o'-ryl, a. geneuol ; geiriol ; o eneu
i eneu ; o ben i ben ; anysgrifedig.
Orange, or'-enj, s. eurafal, afal euraid,
eurafal, oratis, afaloratis, oreins :— a.
euraf alaidd, eurfalaidd ; melyn goch,
melyn dwfn, oreinsaidd.
Oration, o-re'-shyn, s. araeth, araith,
arwawd, ymadrodd ; flfraethineb.
j Orator, or'-y-tyr, s. areithiwr, arawdwr,
arodydd, arodor, aronan ; fifraethon-
ydd ; ymadroddwr ; parablwr ; deis-
yfydd.
Oratorical, or-y-tor'-i-cyl, a. areithydd-
ol ; arodrydd ; arodrydd, fifraetlionol.
Oratorio, (ir-y-tci'-rio, s. treithalaw,
traethalaw, mygralaw, mygalawiaeth,
addolfa.
Oratory, or'-y-tyr-i, s. areithyddiaeth,
arawn, cadeiriaeth, arawd; cafell
weddi, gweddifa, areithfa; addolfa,
capel, iaJfa.
Orb, orb, s. pel, pellen, cronen, oron-
eli, clobyn, crynbeth ; cylch, rhod,
troell, sidyil ; cant ; trogylch, cyf nod ;
y llygad, mont : — v. a. llunio yn gylch ;
ciynhau. [grwn, pellenog.
Orbicular, or-bic'-iw-lyr, a. crwn, cyfr-
Orbit, or-'but, s. cylchdro, trogylch,
cylchlwybr, cylchred, chwylfa, cylch -
rawd ; ceuedd ; amgroen ; crynyn.
Orchard, or'-^yrd, s. perUan, afaJlach
af aleule. [fa, alofa ; y perorion.
Orchestra, or'-ces-tra, s. perorfa, cerdd-
Ordain, or-den', v. a. gosod, penodi,
trefnu ; sefydlu, urddo ; ordeinio ;
arfaethu ; darparu ; gwneuthur.
Ordeal, or'-di-yl, s. diheurbrawf, prawf-
ynag, gordal ; prawf , holbrawf .
Order, or'-djT. s. tref n ; gradd; urdd;
rheol ; modd, dull, ifurf, sut, hwyle,
cyfle ; cywair, cyweirdeb ; trefniad,
gosodiad; arch, gorchymmyn; arch-
eb ; dosbarth ; llwyth ; rliestr ; pwynt,
iecliyd:— V. trefnu; hwylio ; trin ;
gorchymmyn, erchi, peri ; arwain, ty-
wys, cyfarwyddo ; sefydlu ; rheoli,
Uywodraethu. [reol.
Orderless, or'-dyr-les, a. didrefn, di-
8, Uo; u, dull; w, swn; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh; j, John ; th, fel s yn eisieu; x, te\.
ORIG
512
ORTH
Orderly, or'-dyr-li, a. tref nus, rheolaidd,
dosbarthus ; gweddaidd ; hydrin ;
ufydd ; syber ; deddfol '.—ad. mewn
trefn ; yn rheolus ; yn Uwybraidd ;
yn. ol rheol a tliref u : — s. cydiiegesydd,
railwr negesau.
Ordinal, or'-di-nyl, a. rhestrol, trefnol :
—s. rhif trefnol ; urddiadur, urddodlith ;
defoilyf r, trefniadur.
Ordinance, or'-di-nans, s. gosodedigaeth,
gosodiad, gosodiaeth, trefniad, ordin-
had, ordeiniad, deddf, cyfraith, ystat-
yn, rheol ; gorchymmyn ; defod ; ar-
faeth, penodiad.
Ordinary, or'-di-nyr-i, a. cyffredin; ar-
feredig ; canolig; lledwael; anhardd,
annhelediw ; trefnus, rheolaidd,
— s. glwysynad, ynad eglwysig, glwys-
raglaw ; esgob ; rhtiglaw esgob ; off-
eiriad ; caplan ; gweinidog sefydlog ;
pryd rheolaidd, gwadalbryd ; bwydfa,
Dwytty cyffredin ; sefydliad cadlong-
au ; lluniau cyffredin.
Ordinate, or'-di-net, a. rheolaidd; trefn-
us:— s. penodlin.
Ordination, or-di-ne'-shyn, s. urddiad,
urddoliad, ordeiniad ; trefniad, gosod-
iad.
Ordnance, ord'-nans, s. cyflegrau, gyn-
au rhyfel, cadoffer.
Ordonnance, or-don'-yns, s. cymmedr-
iad, iawn drefniad; gorchymyn,
deddf.
Ordure, oi'-jyr, s. torn, tail, haw, aul.
Ore, oyr, s. mwn, mwyn, mettel.
Organ, or'-gyn, s. peiriant, ermig, offer-
yn, gweinydd; geneu; cyfrwng ; or-
gan, gorgan, gorloes.
Organic, or-gan'-ic, a. peiriannol, peir-
iannog, offerynol, ermigol ; cyflnniol,
ardumiog, crethol, cymheiriannol,
corfinol.
Organist, or'-gyn-ust, s. organydd.
Organization, or-gy-ni-ze'-shyn, s. cyf-
Itiniad, ardumiant, Uuniodraeth, peir-
iannoliaeth, cyfansoddiad, ffurj&ad,
gosodiad; cofadail, adeilwaith.
Organize, or'-gy-neiz, v. a. cyflunio, cy-
mheiriannu ; cyf eilio, trefnu ; cydganu
tonleisiau ; orgeinio. [cilgeU.
Oriel, o'-ri-el, s. cromffenestr; oriel;
Oriental, 6-ri-en'-tyl, a. dwyreiniol,
dwyrain:— s. dwyreiniwr, dwyrein-
iad.
Orifice, or'-i-ffus, s. genen, safn, ceg,
twU, agoriad, ag, bwng ; briwdwll ;
archoll ; agorfa.
Origin, oi^-i-jin, s. dechreu, dechreoad ;
cychwyniad, cyfodiad ; ffynnon ;
tarddiad ; gwreiddyn, bonedd, edryd>
edryf , cyff, henydd ; achos ; cyssefin-
iad.
Original, 6-rij'-i-nyl, a. dechreuol ; gwr-
eiddiol ; cyntefig, cyssefin, cynnwyn-
ol, cynhenid ; cyntaf, cyn-:— s. dech-
reu ; cynddelw, cynllun, cynnelw ;
cynysgrifen, cynysgrif ; gwreiddyn,
edryf, edryd, bonedd; tarddiad, han-
iad.
Originality, 6-rij-i-nal'-i-ti, s. gwreidd-
ioldeb, cysefindod, cyntefigrwydd,
dechreuoldeb.
Originate, o-rij'-i-net, v. dechreu;
tarddu, hanu, codi ; deillio ; cyssefino.
Origination, o-rij-i-ne'-shyn, s. dechreu-
ad, cychwyniad ; tarddiad, hauiad,
deiUiad, cyntefigiad.
Orion, o-rei'-yn, s. Orion=cydser yn
agos i arwydd y tarw yn cynnwys yng
nghylch 80 o ser ; oerfel.
Orlop, or'-lyp, s. llonglofft, plangres.
Ornament, or'-ny-ment, s. addum ; add-
urniad, eirianad ; harddwch ; cein-
wisg ; dillyn ; gwisg:— v. a. addur-
no ; harddu, tlysu, eirioni, hudd-
wisgo, teleidio, prydferthu, twtneis-
io, pingcio, gwychu.
Ornamental, or-ny-men'-tyl, a. addnm-
ol; trwsiadol, eirionol.
Ornate, or'-nd;, a. addumog ; hardd-
wych, hardd, twtnais, taclus.
Ornithology, or-ni-thol'-6-ji, s. adarydd-
iaeth, ednofyddiaeth, adareg.
Orphan, or'-ffyn, *. plentyn ymddifad,
amddif ad : — a. amddifadol, amddifad,
heb rieni :—%•. a. amddifadu.
Orpine, or'-pun, s. canewin, bywlys,
Uydanddail, Uysiau Taliesin.
Orrery, or'-yr-i, s. serfynag, cyssodell,
planedyr, Orreri.
Orthodox, or'-tlio-docs, a. imiongred,
iawngred, iawn ffyddiog, iawnfam,
iawndyb, cywirgred, cywirfarn, cy-
wirffydd.
Orthodoxy, or'-tho-doc-si, s. uniongred,
iawngred, iawnfiydd, iawnffyddiaeth.
Orthoepy, or'-tho-i-pi, s. llefareg, llafar-
iaeth, cynaniaeth, cynaniad, cynan-
iadaeth, aceniad.
Orthographer, or-thog'-ry-fiyr, s. ar-
ddygraffydd, iawnysgrifenydd, llyth-
yregwr, orgraffwr, iawns>llydd.
Orthographic, or-tho-graff'-ic, V a.
Orthographical, or-tho-graff'-i-cyl, J ar-
ddygraffol, orgraffyddol, orgraffol,
iawnysgrifol ; llythyregol.
«, fel a yn tad; a, cam; e, beo ; e, pen; t, Hid; i. dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
OTHE
513
ou-^
Orthography, or-thog'-ry-ffi, s. axddy-
graff, Uythyraefch, llythyreg, orgraff,-
iawnysgrifen, iawnysgriliad, iawnsill-
ebiaeth, IlythjTeiiiaeth, sillafiaeth; ar-
graiF.
: Orthology, or-thol'-o-ji, s. iawnenwad,
iawnenwadaeth ; iawii ddarluniad o
bethau. [gweddillion, ysborion.
Orts, orts, s. pi. darnan, catiau;
Oscillate, os'-ul-e?, v. n. hongcian, liwnt-
ian, ymsiglo, hongcio, gwegian ; dring-
lynu.
Oscillation, os-ul-le'-shyn, s. hongiad,
ymsigliad, gwegian, ymdafliad ; dring-
lyniad.
Oscillatory, os'-ul-e-tyr-i, a. hongciol,
gwegiog, dringlynaidd, simsan.
Oscitant, os'-i-tant, a. ymystwyrol ;
cysglyd, marwaidd, hwyrdrwin.
Osculation, os-ciw-le'-shyn, s. cusauiad,
ymgusaniad, minialedd, impog,
Ospray, os'-pre, s. moreryr, pysgeryr,
gwaJch y weilgi, morwennol.
Osseous, os'-i-yz, a. esgyrnaidd, asgym-
og ; caled.
Ossicle, os'-i-cl, «. asgyrnyn, asgyrnig.
Ossific, os-sifif'-ic, a. esgymeiddiol, es-
gjTnol.
Ossiffication, os-i-flS-ce'-shyn, s. asgym-
eiddiad, esgymiad, ymesgyrniad.
Ossify, os'-i-ffei, v. asgyrnu, esgyrn-
eiddio, ymesgyrnu.
Ostensible, os-ten'-su-bl, a. dangos-
adwy, ymddangosol; tebygol, addef-
edig, proflfesedig.
Ostensive, os-ten'-suf, a. dangosol,
• dangosiadol, arddangosol; ymddang-
osol.
Ostentation, os-ten-te'-shyn, s. ym-
ddangosiad, coegymddangosiad; gwag-
folach, gwagogoniant ; rhodres, ffrost.
Ostentatious, os-ten-tc'-shy z, a ymddang-
osgar ; ymddangosiadol; gwagfolachus;
ceinfalch; rhodresgar, bostfawr.
Osteology, os-ti-ol'-6-ji, s. esgymydd-
iaeth. [ostler, gwastrawd.
Ostler, os'-lyr, s. marchwas, amanwas,
Ostracism, os'-tra-suzm, s. cragenaU-
dudiaeth, (=hen ddull Athen o all-
dudio trwy bleidlais ysgrifenedig ar
gregyn) ; alldudiaeth, deoliad, alldrod-
iaeth, allwladiad.
Ostrich, os'-tri^, s. estrys.
Other, ydd-'yr, s. a pr. arall, all, llall ;
un arall; gilydd; aill, aiUt.
Others, ydd'-yrz, 8. fl. ereill, eraill, y
UeiU.
Otherwise, ydd'-yr-weiz, ad. amgen,
amgenach, os amgen, ped amgen, onid
e, onit^ ; os ; yn amgen ; fel arall ;
mewn ystyr ai-all ; hefyd ; neu ; ai ;
ynte.
Otter, ot'-yr, a. dyfrgi, dwrgi.
Ottoman, ot'-6-man, s. ottoman=math
ar hesor (clustog) ; math ar yst61 es-
mwyth.
Ought, ot, s. ^Ta^=Augh;t:—v. dylu,
dyly; gweddu, perthynu:— p.p. dyl-
edus.
Ounce, owns, s. unas, wns, owns ; math
ar wylltfil o'r enw.
Our, ovryr, pr. ein ; ein...ni. [hun.
Ourself, owyr-self' , pr. ein hunan, ein
Ourselves, owyr-selfz', pr. pi. ein hun-
ain, ein hun, ni ein hunain.
Oust, owst, V. a. symmud ; troi aUan o ;
difeddu, gwacau ; cymmeryd ymaith.
Out. owt, ad. aUan, i maes, maes, oddi
allan ; yn groch, yn uchel ; croch-,
ban-; trwodd, trwyddo; gor-, tra-,
rhag-, uwch- ; tu hwnt i:—v. a. bwrw
aUan;aUanu; fifwyro; dlfeddiannu o.
Outbid, owt-bud', v. a. gorchynnyg,
cynnyg dros ben ; gwrthbrynu.
Outbreak, owf -brie, s. tarddiad, Uyfr-
ithiad.
Outcast, owt'-cast, a. gwrthodedig;
tru : — s. crwydriad, crwydrai, gwibiad,
alldud, esgymmyddyn.
Outcry, owt'-crei, s. gwaedd, bloedd,
dolef, banllef, crochwaedd; dadwrdd;
arwerthiant, arwerth.
Outdo, owt-dV, V. a. trechu ; rhagori ar.
Outer, OAvt'-yr, a. aUanol, allan, nesaf
allan; ormaes; eithaf: — s. gwthiwr
allan.
Outfall, owt'-fifol, s, gaf er ; camlas ; pistyll.
Outfit, owt'-fifut, s. dUladiad, trwsiad;
alldrec, trwsiad allan ; taclau, tree.
Outgoing, owt-go'-ing, s. allfynediad;
traul, cost, t§,l; terfyn, cwr pellaf,
eithaf edd.
Outgrow, owt-gro', v. a. trathyfu; tyfu
tu hwnt i.
Outhouse, owf -hows, s. ty allan, gody,
rhagdy.
Outlandish, owt-lan'-dish, a. tramor,
dieithr, estronol, allfroawl, allduol,
allwlad ; diarflfordd, pell^jg ; gwerin-
aidd, difoes. ^
Outlaw, owt'-lo, s. herwr, aeth-wlad;
fflemor : — v. a. dinoddi, aethwladu.
Outlawry, owt'-lo-ri, s. herwriaeth, bam
herwriaeth, flflemoriaeth, diiioddiad;
ysgrifen herwriaeth, ysgrif ddinodd-
iad.
ii, llo; tt, dull; lo, iwn ; ir, pwn; y, yr; y, t'el tsh; j, John; «h, fel t yn tisieu ; x, eel.
2k
||UTS
514
OVER
Outlay, owt'-lc, «. traul, cost; gwariad.
Outleap, owt'-Kp', s. naid aUan, naid
ym mhellach, trawsnaid ; cyrch,
rhuthr; ffiiedigaeth.
Outlet, owt'-let, s. mynedfa aUan, goU-
yngfa, bala, adwy, aber.
Outline, owt'-lein, s. amlinell, amlin,
cylclilinell ; braslun ; braslineUiad,
cynlluniad i—v. a. aaalineUu ; bras-
lunio ; cyiillunio.
Outlive, pwt-luf, V. a. gorfucheddu,
goroesi.
Outlying, owt'-lei-ing, a. yn gorwedd
aUan ; ar yr yinyl ; allffiniol ; pellenig.
Outmeasure, owt-mezh'-yr, v. a. tra-
mesur, gorfesuro.
Outmost, owt'-most, a. nesaf allan ;
eithaf, peUaf.
Outnumber, owt-nym'-byr, v. a. gor-
niferu ; bod yn amlach na.
Outpost, owt'-post, s. rhagorsaf ; rhagor-
saflu. •
Outpour, owt-po-yr', v. a. tywallt allan ;
gwaUofi.
Outrage, owt'-rej, «. dirdra, trais, sar-
h9,d, ymosodiad, rhutlir; terfysg, cy-
nhwrf ; ffyrnigrwydd, fl'roch;— v. dir-
dreisio ; sarhau, argoddi, rhuthro ar ;
terfysgu, cynhyrfu. %
Outrageous, owt-re'-jyz, a. fiymig, creu-
lawu, ysgeler, aixfad, cynddeiriog,
fifromwyllt, Uidiog ; afi-esymol ;
anghyminesur ; terfysglyd.
Outreach, owt-rz?', v. a. myned ym
mbeUach na ; gorgyrhaeddyd.
Outride, owt-reid', v. marchogaeth
heibio i ; gadael ar ol ; gordeithio.
Outright, owt-reit', ad. yn ddiattreg, yn
uniongyrchol, yn ddiannod, 3m ddioed,
yn ddiaros ; yn gwbl, yn Uwyr, achl&n.
Outroot, owt-rii't', v. a. dlwreiddio,
dadwieiddio.
Outshine, owt-shein', v, a. gorddys-
gleirio, gordywynu, gorlewyrchu ;
rhagori ar.
Outside, owt'-seid, s. tu allan, y tu
maes ; wyneb, arwynebedd, aruchedd;
tawr, tab, clawr ; to ; cwr, cwi- eithaf.
Outskip, owt-scip', v. a. ffoi, diangc.
Outskirt, owt'-scyrt, s. gorddibed, gor-
jrmyl, d^l ; Uawes ; rhagorsaf ; rhag-
dref. ^
Outspread, owt-spred', v. a. Uedu aUan ;
taenu, Uedu, gwasgaru.
Outstretch, owt-stre?', v. a. estyn allan ;
Uedaenu, helaethu, eangu.
Outstrip, owt-strup, v. a. blaenu ar ;
trechu, blaenu.
Outvote, owt-fot', V. a. gorbleidleisio ;
trathuebu, gorduebu.
Outwall, owt'-wol, s. mur aUanol ; hin-
fur, allanfur, eUfur.
Outward, owt'-waid, a. oddi allan,
allanol, allan, ermaes, arwynebol, ell,^
fifed ; amlwg : — s. y tu allan ; ellweddj:
— a f. tuag aRa,a=^Ou,'icards.
Outwards, owt'-wyrdz, ad. tua pharthaa
tramor ; tuag allan ; tuag allfro.
Outwear, owt-weyr', v. a. parhau yn
hwy na ; gorbara.
Outweigh, owt-we', v. a. gorbwyso,
gorfantoli.
Oatwork, owt'-wyrc, s. allanwaith,
rhrtgddiflynwaith ; rhaccaer; amddiff-
ynwaith.
Oval, o'-fal, a. hirgrwn, hirgylchaidd,
wyfal, wyaidd, fel wy ; hlrgul ; wyol :
— s. hirgyrcheU, wyfal.
Ovarioas, 6-fe'-ri-yz, a. wyaidd.
Ovary, o'-fyr-i, s. rhithfa, wyfa, wygell,
hedfa, hedrith, wyrith.
Ovate, o'-f et, a. wygrwu, wyaidd, ar lun
wy :— s. ofyd. [foledd.
Ovation, o-fe'-shyn, s. isorfoledd, rhagor-
Oven, yf-fn, s. ffwrn, poban, pobdy,
popty.
Over, o'-fyr, prp. ar; tros, dros; uchi
uwch, uwch ben, goruwch ; uwchlaw;
trwy, drwy ; am ; mwy na, rhagor na;
o'r pen bwy giJydd: — ad. trosodd,
di-osodd ; trwodd ; trosto ; o ben bwy-
gilydd; o'r dechreu i'r diwedd; tros
ben ; rhy-, gor-, tra- ; gormod ; uchod;
rhagor; yng ngweddiU :— a. a aeth
heibio ; neithiedig ; uchaf ; uch-, ar-, 1
tros-.
Overaw, o-fyr-ii', v. a. dygn ofni, dy-
chrynu.
Overbalance, o-fyr-bal'-ans, v. a. tra-
phwyso, gorbwyso, gorfantoli :— a.
traphwys, gorbwys ; gorfantais ; gor-
thal.
Overbear, 6-fyr-be'yr, v.a. tra-arglwydd-
iaethu ar, gortlirymu, darostwng;
gorclifygu, trechu ; dymchwelyd ;
bygyiu.
Overbei.d, 6-fyr-bend', v. a. trachynnyg,
gorchynnyg.
Overblow, 6-fyr-bl6', v. trachwythu;
chwythu ymaith.
Overboard, o-fyr-bo'yrd, ad. tros y
bwrdd, i'r mor.
Overboil, 6-fyr-boil', v. a. gorferwi.
Overburden, o-fyr-layr'-dn, v. a. gor-
Iwytho, trallwytho, Uethu; gorfeichio.
Overcast, 6-fyr-cast', v. cymmylu, ty-
m, fel a y n tad ; a, cam ; e, ben ; e, pen ;.i, llid ; J,_dim ; o, tor, ond el sain yn hwy ; 0, Hon ;
OVER
515
OYER
wyllu ; gorchuddio ; gorfwrw, trachyf-
rif ; ciymbwytho, trawsbwytho.
Overcharge, o-fyr-?arj', v. a. gorlwytho,
gorllwytho ; gorlenwi, rhylenwi ; gor-
dyru; pwyso ar ; gorbrisio : — s. gor-
llwyth, t^aIl^yytll ; ^orllonaid ; tra-
phris, gorbris ; trathai ; gorergyd.
Overcloud, o-fyx-cLowd', v. a. cymmylu,
caddugo, gorlenu.
Overcome, o-fyr-cym', v. a. gorchfygu,
gorfod, trechu, meistroli, darostwng;
gormeilio.
Overcredulous,o-fyT-cred'-iw-lyz, a. rhy-
goelus7 gorhygoel, gorgoelus.
Overcurious, 6-fyr-ciw'-ri-yz, a. rhy-
chwilfiydjg, gorddillyn, gorfanwl.
Overdate, o-fyr-det', v. a. tradyddio,
rliy-amseni, gorddyddio. :■
Overdo, 6-fyr-dio', v. tragweithio, gor-
weithio, tragwneuthur; blino, diffygio.
Overdose, o'-fyr-dils, s. gorddogn.
Overdress, ij-fyr-dres', v. a. rhywisgo,
gorwisgo, rhybingcio.
Overdrive, o-fyr-dreif, v. a. tragyru.
Overdry, 6-fyr-drei', v. a. rhysychu, tra-
sychii. [rhydaer.
Overeager, 6-fyr-i'-gyr, a. gorawyddus,
Overeye, 6-fyr-ei', v. a. axolygu ; gor-
lygadu.
Overfall, o'-fyr-ffol, s. rhaiadr, eirw,
eirwy, dyfrgwymp, disgyniad dwfr.
Overfloat,, o-fyr-fiSot, v. a. gorlifo, gor-
llifo.
Overflow, o-fyr-iHo, v. gorlifo, gorlif-
eirio\ llifo dros ; llifo ; gorlenwi.
Overflow, o'-fyr-fflo, s. gorllif , Uif eiriant,
dylif , gorlifiad ; gormodedd.
Overflowing, ii-fyr-filo'-ing, a. llifeiriol ;
gorlawn, toreithiog : - s. llif eiriad ;
cyflawuder, arddigonedd, helaethder.
Overgrow, 6-fyr-gro', v. gorthyfu, gor-
dyfu ; gorchuddio.
Overhang, o-fyx-hang', v. crogi dros ;'
gorddibynu, trosgrogi.
Overhaul, 6-fyr-hol', v. a. trawslusgo ;
ardaenu ; gorddiwes ; gorthynu, tra-
thynu.
Overhead, o-fyr-hed', ad. uwch ben ; fry
uchod.
Overhear, (i-fyr-hi'yr, v. a. goglywed,
cipgly\.ed.
Overjoy, 6-fyr-joi', v. a. gorllawenu,
gorlawenhau, gorloni : — s. gorUawen-
ydd, gorelwch.
Overlay, o-fyr-le', v. a. Uethu ; gwisgo ;
arlochi ; gorchuddio ; cymmylu.
Overleap, o-fyr-ltp', v. a. gorneidio, tra-
neidio.
Overload, 6-fyr-lod', v. a. gorUwytho;
Uethu.
Oveilong, o-fyr-long', a. gorhir, rhyhir.
Overlook, 6-fyr-lwc', v. a. edrych di-os ;
arolygu, gorchwylied; gorddiychu, ar-
edrych; esgeiduso; adclygu ; esgus-
odi ; bychanu.
Overlove, 6-fya|yf, v. a. rhygaru, gor-
serchu : — s. H^serch, traserch.
Overmuch, o-fyr-my?', a. gormod, gor-
modol. »
Overnight, 6-fyi--neif, s. ynoso'rblaen:
tros nos.
Overpay, o-fyr-pe', v. a. talu gormod,
rhydalu, goithalu ; talu mwy nag y
sy ddyledus.
Overplus, o'-fyr-plys, «. gweddill, rhe-
lyw, gwaiged ; ychwaneg, gorddigon ;
olbris.
Overpoise, o-fyr-poiz', s. traphwys, gor-
faiitol.
Overpower, o-fyr-pow'-yr, v. a. gorth-
rechu, meistroli, gorchfygu.
Overpress, o-fyr-pres', v. a. Uethu, gor-
wasgu, tragwrysio ; trechu.
Overrate, 6-fyr-rct', v. a. gordrethu,
trathrffchu, gordasgu ; traphrisio.
Overreach, o-fyr-n'?', v. rhygyThaeddjd;
twyUo, hudoy^pmi; carnymorddiwes ;
gorcliamu. [addfedu.
Overripen, o-fyr-reip-pn', v. a. gor-
Overrule, o-fyr-ru^l, v. a. arglwydd-
iaethu ar ; goruwchreoH, meistroli,
trechu ; gwiihod ; dargoddi.
Overrun, o-fyr-ryn', v. a. rhedeg dros,
gorchuddio ; gorlenwi ; aurheithio ;
arymred ; gorllifo.
Oversee, 6-fyr-st', v. a. arolygu, cyfar-
chwilio, gwarchodi, golygu; Uywodr-
aethu.
Overseer, o-f^r-si'yr, s. arolygj'dd, gor-
chwyliwr, gwarcheidwad, blaenor ;
cynwas.
Overshoot, o-fjr-shwV, v. a. gorergyrdio,
rhysaethu; hedeg dros y nod; rhy-
feiddio. -
Oversight, o-fyr'-seit, s. amrjiiisedd,
camgymmeriad ; gwail ; camolygiaeth;
bai , arolygiaefch, goruchwyUaeth,
cyfarchwyl.
Oversleep, o-fyr-sKp', v. al gorgysgu,
trachysgu. ^
Overspread, o-fyr-spred', v. gorchuddio,
taenu, gorthoi, huUo, toi, gordaenu ;
ymledu ; gwasgaru ; huddiannu ;
taJlu.
Overstock, 6-fyr-stoc, s. arddigonedd,
gorUawiider.
o, Uo; u, dull; tv, swn; w, pwn; y, jrr; 5, fel tsl^; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, «1.
PAOH
516
PACK
Overt, o'-fyrt, a. cyboeddus, aralTrg,
eglur; diargel; agored ; hoedd.
Overtake, 6-fyr-t«c', v. a. goddi'vres,
goddiweddyd. dal; cyrhaedd, cy-
rhaeddyd.
Overtask, 6-fyr-tasc', v. a. rhydasga,
gordasgu.
Overthrow, o-fyr-thro'i#. a. dymchwel-
yd, dadjTnchwel; din^trio ; diddymu.
Overthrow, o'-fyr-thro, s. dymchwel-
iad, goftihfygiad, andwyad; dysttyw;
darostyngiad.
Overture, o'-fyr-^yr, s. cynnyg ; cais ;
dadguddiad, darganfyddiad;cynbrawf .
Overturn, 6-fyr tym', v. a. dyiuchwel-
yd ; dinystrio, andwyo ; ti'echu.
Overvalue, o-fyr-fal'-iw, v. a. gorbrisio,
rhybrisio.
Overweigh, o-fyr-we', v. a. traphwyso,
gorbwyso.
Overweight, 6-fyr-wct, s. traphwys, dar-
bwys, gorbwyfi.
Overwhelm, o-fyr-hwelm', v. a. gor-
chuddio, enlraddo ; gorwasgu, llethu;
gorchfygu ; arddyinchwel : - s. gor-
chuddiad ; gormail ; arddymchweliad.
Overwise, o-fyr-weiz', a. iSyddoeth,
rhygall.
Overwork, o-fyr-wyrc', v. a. gorweithio;
blino ; rheciain.
Overworn, o-fyr-wom', p. a. rhydraul;
gorwisgedig.
Overzealous, o-fyr-zel'-yz, a. rhy frwd-
frydig, goreiddgar. [ddulliog.
Oviform, 6-fi'-£form, a. wyaidd, wy-
Oviparousy o-fup'-yr-yz, a. wyengol,
wyfag.
Owe, 6, ?f. a. dylu, dyly, dyleu, bod
mewn dyled i un.
Owing, o'-ing, p. dyledus, dyledig, dyl-
adwy ; iawn ; yn dilliaw.
Owl, owl, s. dylluan, tylluan, cuan,
Iiwan, blodeuwedd.
Owlet, ow'-let, ». coegddyUuan ; dylluan
Own^ on, a. bun, hunan ; priod, priod-
ol :— «. eiddo :—v. a. meddu, perchen-
ogi ; piau, helwi, arddelwi ; bawlio ;
cyfaddef.
Owner, o'-nyr, s. perchen, perchenog,
meddiannwr; priodwr; arglwydd.
Ox, ocs, s. ych, eidion.
Oxalic, oc-sal'ic, a. snraig.
Oxalis, oc-sc'-lus, s. suran, y surain.
Ox-eye, ocs'-ei, s. gold, golt, aban; llygad
yi- ych.
Oxide, oc'-sud, s. egsid ; rhwd, rhydni.
Oxlip, ocs'-lup, s. briaUu Mair disawr.
Oxtongue, ocs'-tyng, s. tafod y Hew.
Oxygen, oc'-si-jen, s. ufelai, sui-bair.
Oxygen-gas, oc'-si-jen-gas', s. ufelnwy,
nwy ufelai ; ufelai.
Oyer, o'iyr, s. clywed, clyw.
Oyes, ii-iys', in. cl3rwch ! gwrandewch !
Oyster, oi'-styf, s. llymarch, llymarchen,
wystrysen, oestrysen, oester.
Oyster-woman, oi'-styr-wym-yn, g.
llymeirch-wraig, wystrys-wraig; budr-
ogen, yslebren.
P, pi, s. pi=*«»w yr unfed lythyren ar
bymtbeg (y ddeuddegfed gydsain) o'r
egwyddor : f el talfyriad, saif P. M. am
post meridiem=nsiyfn, prydnawn ;
P. S. postscripf=o\-y sgriien=0. Y.
Pabulum, pab'-iw-lym, s. ymborth,
bwyd, porthiant ; maeth ; cynnud,
tanwydd.
Pace, pes, s. cam, camre, troedlam ;
cerdded, trodiad, mjTiediad ; s».ng ;
gi'is ; tutb; rhygyng ; uchlawr:— «.
camu ; camru ; sangu ; myned, cerdd-
ed ; rhygj'ngu.
Pacha, pa-sha', parthlywydd, parthlyw,
PasiR=rhaglaw Tyrcaidd.
Pachalic, pa-sha'-lic, a. parlj'wiol, rhag-
lawiol, Pasialig.
Pacific, pa siff-ic, a. Beddychol, tang-
nefeddus ; dyhuddol ; digynhen ; llon-
ydd, tawe] ; tyner : —s. y Tawelfor, y
M6r Tawel, y M6r Tawelog.
Pacification, pas-iff-i-ce'-shyn, s. hedd-
ychiad, tangnefeddiad ; dyhuddiant ;
cymmrodedd ; Uonyddiad, taweliad ;
arwar.
Pacificator, pa-sifif-i-ce-tyr, s. heddych-
wr ; dyhuddwr ; llonyddwr.
Pacify, pas'-i-ifei, v. a. heddychu, tang-
nefeddu ; dyhuddo ; cymmodi ; tawelu,
dylofi.
Pack, pac, g. sypyu, swp, bwrn, bwmel,
beichyn, pyner, pwn, baich, trwl,
trwsa, sybwrn, sopen ; cnud, haid,
tocyn, twr, crug;—- y. sypynu, sypio.
a, fel a yn tad ; a, cam; «, hen; e, pen; i, Uid' i, dim; e, tor, oad ei sain yn fawy; o, lion ;
PAGE
517
PALA
bymio, bwmelu, sybymio, pynorio,
pjmio ; cyfiio ; beichglymu.
Package, pac'-€j, s. sypyii=PaicA; pyn-
ordal.
Pack-cloth, pac'-cloth, s. sachliMU, Uiain
pynio.
Packer, pac'-yr, s. sypynydd, bymiwr,
bwrnelwr, pynoriwr, pyniwr, trws-
eydd.
Packet, pac'-et, s, sypyn, sybymyn,
pynoryn, sopen, trwlyn ; llythyrgod ;
llytiiyrf ad, llythyrlong;— v. a. sypynu,
=Pack.
Packet-boat, pac'-et-bot, s. Uythyrfad,
llythyrlong.
Packet-ship, pac'-et-ship, s. Uythyrlong,
pynorlong.
Packsaddle, pac'-sad-dl, aiSptam, pyn-
oreg, ystrodyr, sadell l^nau, panel
pwn, panel.
Packthread, pac'-thred, s. edeu bynorio,
edaf sypynu, edeu ystarnu, pacryd.
Pad, pad, «. ceffyl, lleidr traed, lleidr
pen ffordd, penlei-dr ; clustog, gob,
sachell ; gobell, sadell ; panel benyw :
O — V. n. arafdeithio; byrganiu ; ys-
beilio ar fifordd fawr.
■^'J*addle, pad'-dl, v. rhodli, rhwyfo ;
yslotian; teimlo ; bodio:— «. rhodl,
rhodol, rhwyf ; pattal ; oarthbren ;
rhawffon ; rhail ; llwyar ; yslod.
Paddock, pad'-oc. s. llyflant ; goiiyffant
argae ; parcyn ; polgae, midfaes.
Paddy, pad'-i, s. rhisyd yn y cibau,
cibrisyd ; gwyddelyn, Paddy =Ilysenw
ar y Gwyddelod.
, Padlock, pad'-loc, s. clo egwyd, clo
dibyn, clo march, clo clwt, clo clap :
^v. a. clytgloi ; attal, caethiwo, argau.
Psean, pt'-yn, s. oroian, mawlgan, budd-
ugawd ; c&n orfoleddus.
Paedobaptism, pi-dti-bap'-tuzm, s. bed-
ydd pi&u.t=Pcdobapiimi.
Pagan, pe'-gyn, s. pagan, pygan, cenedl-
yn, cenedlddyn, gwr anghred, angh-
redadyn, dyn didduw ; eilunaddolwr ;
anfoesyn:— a. paganaidd, anghred,
ethnigaidd ; eilunaddolgar ; anwar,
■difoes.
Paganism, pe'-gyn-uzm, s. paganiaeth,
anghred, ethnigaeth ; eilunaddoliaeth;
gau grefydd ; anwaredd.
Page, pq, s. gwesyn, macwy, gwastrod-
yn, pwrffilwas, ymlyniad, gwas ; tu-
dalen, Uedwyneb, dalwynebi-r-iJ. a.
tudalenu, nodi tudalenau llyfr j gweini
ar un.
Pageant, pe'-jynt, s. coeglun ; coegrodres.
gwagwychedd :— «. coegwych; rhofi
resol, coegfalch ; eiliwaidd
coegddangos.
Pageantry, pe'-jyn-tri, s. coegwychder,
gwagrodres, rhwysg, conedd, gor-
hydri.
Paid, ped, p.p. {Pay) taledig; weditalu.
Paigle, pe'-gl, *. briallu Mair sawyrus,
dagrau Mair, IJysiau'r parlys.
Pail, pel, s. ystwc, crwc, paeol, oelwrn,
cunnog.
Pain, pen, s. poen , gw^n ; aeth ; gwaew,
gwewyr ; dolur ; gwst ; cur ; gloes, gni;
nych ; brwyn ; penyd, poenedigaeth ;
cosp, cospedigaeth ; gofid, Dafur ;
poenyd:— 17. a. poeni, poenydio;
dolurio ; gofidio, cystuddio ; anes-
mwytlio ; nychu ; gloesi ; gwynio.
Painful, pen'-ffwl, a. poenus, dolurus ;
blinderog, blin ; aethus, anaele ; gof-
idus ; dygn ; nychlyd; Uafurus ; caled ;
anhawdd ; brwyn.
Painfuluess, pen'-flfwl-nes, s. poenus-
rwydd ; blinder ; cystudd, dolur, poen.
Pains, penz, s. pi. llafur, gofal, poen.
Painstaker, penz'-te-cyr, a. un poen-gai- ;
goroffwr.
Paifit, pent, v. paentio ; Uiwio, arliwio ;
arddangos:— «. paent, lliw, arliw,
dwbliw. >
Painter, pen'-tyr, s. paentiwr, arliw-
iedydd, darluniwr, cylurwr; badraff,
rhaif cwch.
Painting, pen'-ting, s. paentwaith ;
paentiad, paentwriaeth ; paentio, ar-
lunio, darlunio ; celfyddyd paentio ;
darlun, Hun.
Pair, peyr, s. par ; cwpl, dau:— v. paru ;
cymhani, cyplu ; cydio, cyssylltu ;
ymgyplysu ; gweddu, sutio ; gwaeth-
ygu, niweidio.
Palace, pa'.-las, plas, palas; llys; neuadd.
Palace-court, pal'-as-coyrt, s. llys y
brenindy. [cliwaethus.
Palatable, pal'-e-tybl, a. blasus ; ar-
Palatal, ]:al'-e-tyl, «. gorclifaiitol, gor-
charfanol : — s. llythyren orchfantol :
- pi. gorchfantolion, gorchfannolion.
Palate, pal'-et, s. taflod y geneu, gorch-
fant, gorchyfan, gorchfan, gorchaifan,
gorchf aimedd ; y bias, yr archwaeth,
blys.
Palatial, pa-le'-shyl, a. gorclifantol,
gorchfanneddol ; palasol, plasol, palas-
aidd, llysol, neuaddol ; arddei'chog,
gorwych.
Palatinate, pal-at'-i-nct, s.breiniarUaeth,
teymiarUaeth, breinf a.
m
o. Ho; u, dull; w, swn; w, pwn ; y, yr; s, fel tsli; j, John: sh, fel s yn eisieu; a, :iSl.
PALL
518
'alatine, pal'-a-tun, a. breiniarllaidd,
brednf aol ; palasaidd ; Uysfreiniol ;
breintiog : - s. breiniarll, teyruiarll.
Palaver, pa-la'-fyr, «. siaradach, debar,
llol; truth, glafor, gweniaith ; — v. a.
gwagsiarad, braga.dian ; truthio, glaf-
ru, plafrio.
Pale, pel, a. gwelw, glaswyn, gwelwlas,
dyddon ; glasaidd ; Uwyd, llwydwyn ;
gwanaidd, pwl; diisylw:— t*. gwelwi ;
gwneuthur yn welwlas ; amgledru,
paliso, polgau ; amgylehu, argau :— g.
gwelwedd, glesni, llwydedd ;^ pawl,
cledren ; polgae, cledrgae, coedle,
cauadle ; palis, argae ; rhandir ; rhag-
lawiaeth ; caerau.
Palefaced, pel'-fffst, a. gwyneblas,
gwyneblwyd, piglwyd, gweblwyd,
llwyd.
Paleness, pcl'-nes, s. srwelwedd, glas'vrelw-
der; gwynlesni; llwydedd, gwanliw.
Palfrey, pal'-Sri, s. palflfrai, palffre ;
crynfarch ; gr rwydd, gwasgwyn,
gwilwst. [ddariad.
Palification, pal-i-ffi-ce'-shyn, s. seil-
Pailing, pe'-ling, s. amgledri|d, pal-
isiad ; polion, cledrau ; coed^S.
Palisade, pal-i-scd', s. palis, achwre,
rlieilgae, cledrgae, polgae ; gwalc ;
cledrwaith -.—v. a. paliso, amgledru,
polgau, amgau.
Palish, pe'-lish, a. gowelw ; Uwydaidd.
Pall, pol, s. pall, brein-goclil, ysgin,
cwnsaUt, simwr, urddwisg ; brethyn
elor, elorlen :—v. diilasu, merfu,
«iarw ; egru ; Uyfrhau, digaloni ;
gwaethygu ; gorlenwi.
Palladium, pal-lc'-di-ym, s. Palad, delw
Palas;diogelwch, tarian; Palad=delid
o'r enw.
Pallet, pal'-et, s. lliwfwrdd paentiwr ;
cledrenig ; rhodgipen ; cipeU ; Palet=
mesiir yn cynnwys 3 unas ; glwtli,
gwely bach ; gwely balasarn Uong.
Palliate, pal'-i-ct, v. a. esgusodi ; Ued-
guddio; lleihau, bychanu; esmwythau,
Uiniaru.
Palliation, pal-i-e'-shyn, s. esgusodiad ;
goguddiad ; lleihad, ysgafnh^d ; es-
mwyth^d, dylofiad.
Palliative, pal'-i-e-tuf, a. esgusodol ; Uei-
haol; Uaesiedigol, esmwythaol: — ». es-
gHsodai;esrawythai.Iliniarai.dylofydd.
Pallid, pal'-ud, a. gwelw, glaswyn,
gwelwlas, canwelw, dyddon ; glas ;
Uwydaidd.
Pallidity, pal-u'd'-i-ti, ». gwelwedd,
glaswelwedd, gwynlesni ; llwydwedd.
P A N A ■
ael, 8. pelordd, chwarea I
Pallmall, pel'-mel, s. pelordd,
pelordd, chwarea pel a gordd ; gordd.
Pallor, pal'-yr, gwelwedd, glaswyni.
Palm, pam, s. cledr Uaw, tor y Haw,
ceuedd y llaw, palf, pawen ; dymfedd,
lied llaw ; llawf, angedd •.~v. a. palfu,
Uochi ; twyllo, hoceda j trin, Hofio ;
tadu, tadogi.
Palmer, pa'-mjr, g. pererin, ceimlad ;
crwA'sgadwr; Uawgrafell, yslapell.
Palmiferous, pal-miff'-yr-yz, a. palm-
wyddog.
ftilmiped, pal'-mi-ped, a. cyfandroed,
troedgyf an ; troed balfod : - s. aderjm
cyfandroed :~pl. troedWfogion, y
troedgyfan.
Palmistiy,jjjtmus-tri,''*. Ilawddewin-
iaeth, rnPrmea, palfarmes, paUT-
ddewinialtn.
Palm-Sunday, pam'-Syn-de, s. Sul y
Blodau, dydd Sul y Blodau.
Palm-tree, pam'-tri, s. palrawydden,
palmidwydder:, balwyfen, balalwyfen,
y pren gwrthbwys.
Palmy, p«'-rai, a. balmwyddog, bal-
wyddog ; buddugol ; blodeuog ; haf-
aidd. [edd, eglurdeb, amiygrwydd.
Palpability,- pal-py-bnl'-i-ti, s. hydsiml-
Palpable.pal'-pybl.a teimladwy. amiwg,
eglur, hysbys ; gwrthun ; mawr, djgn.
Palpitate, pel'-pi-tet, v. n. dychlamu,
ysbongcio, neidio; yinwringelln; ym-
chwyfan.
Palpitation, pal-pi-te'-shyn, s. dychlam-
iad, dysmwyad, curiad ; neuedd.
Palsied, pol'-sud, a. claf o'r parlys ; par-
lysaidd.
Palsy, por-zi, s. parlys, haint y g'iau,
cyhyrwst, cyhyrhaint ; —v. a. parlysu;
diffrwyiho, marweiddio, merwino.
Palter, pol'-tyr, v. n. ysgoi, gochelyd,
ymochel, ca^tio ; twyllo ; pallu, ffaelii.
Paltry, pol'-tri, a. distadl, gwael, salw,
brwnt ; dinnygus ; diwerth, cai"piog.
Paly, pe'-li, a. gowelw, gwelwaidd.
Pam, pam, «. carden y milwr, carden y
marcliog, cerdyn y milwr.
Pamper, pam'-pyr, v. a. pesgi, mwyth-
uso ; porthiannu ; glythu, gorlwytho.
Pamphlet, pam'-fHet, s. llyfiyn, Dyfran,
ll3'fr bychan, )ljfr diglawr:— ■». a.
Uyfiynu ysgrifenu, Ilj'frjTiach.
Pamphleteer, pam-fflet-i'yr, s. llyfrynwT,
llyfrenydd. ysgi'ifenj'Jd Uyfrynau,
ysgiffwr llyf racli ^rachawdwr.
Pan, pan, s. padeU,^an ; eoryn, ceryn :
— V. a. cyssylltu, uno ; cau j'ng nghyd.
Panacea, pan-a-si-y, s. holiiach, oUiach,
i
a, fel a yn tad; a, cam; «, hen; e, pen; i. Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy;o, Hon;
PANT
619
PARA
cyf aredd holliachaol ; olliachydd , holl-
iach, llysiau'r holliach.
Pancake, pang'-cec, s. cremog, cremogen,
crempog, crammwytben.
Pandemonium, pan-di-mo'-ni-ym, s.
mallgyrch, cynghethernan, cythreulfa,
priflys y cythreuliaid.
Pander, pan'-dyr, s. llatai, nwyfwein-
ydd:- D. nwyfweini, lloteio; gweini.
Pane, pen, «. penniil, pedrolyn, pedr-
oryn ; cwarel, cwar.
Pane<'7ric, pan-i-jyr'-ic, s. arwyrain,
moiawd, canmoliaeth, ceinfolawd,
moliant, clod, gwawd, darfawl, dftr-
foledigaeth ; cywydd moliant, cerdd
foliant :-^a. arwyxeiniol, moliannol,
gwawdus, darfoledig.
Panegyrical, pan-i-jyr'-i-oyl, a. canmol-
iaethol=Panegyric.
Panel, pan'-el, s. penniil, pedroglyn,
pedroryn; cwarel; rheithi'estr, rheith-
len ; rheithwyr ; estyUwaith : — v. a.
penniUio ; pedrogli, pedrynu.
Pang, pang, s. gloes, gwasgfa, pang,
gwaow, lloes , poen, artaith :- v. a.
gloesi, dirboeni ; arteithio.
Panic, pan'-ic, s. arswyd, dychryn,
braw, echrys, echryndod, oerfraw^ ;
cibog: — a. disymmwth, diachos ; dir-
fawr a disymmwth. [ieuyn.
Panicle, pan'-i-cl, s. panigl=enw llys-
Pannage, pan'-ej, s, ffrwythau'r goed-
wig ; messobr; mesfraint.
Pannel, pan'-el, s. panel, ystrodyr, pyn-
oreg, sadeU, ystarn.
Paimier, pan'-iyr, s. ysborthell, bancjrr,
crowyn, cawell cefn ; cawell, cest ;
corbal, corbed, gobenyddiad.
Panoply, pan'-o-pli, s. hoUarfogaeth,
Uwyrarfogaeth, Uwyr grudr.
Panorama, pan-o-re'-ma, «. cyfanwel,
oUwel, hoUwelfa, cylcharlunfa, cyleh-
olygfa.
Pansy, pan'-zi, a. trilliw, deuwynebog,
gwiolydd deuwynebog, Uysiau'r Drin-
dod.
Pant, pant, v. n. dyheu ; dychlamu,
neno, peuo ; hiraethu -.—s.- dycheuad ;
dycliiam, penawd.
Pantaloon, pan-ta-lwn', ,«. llawdr, hosan-
lawdr; digrifwas, ysgentyn. [iaeth.
Pantheism, pan-tht'-uzm, s. holldduw-
Pantheon, pan-thi'-yn, s. holMduwfa,
geudduwfa, teml yr hoU dduwiau ;
arddangosfa. [f wystfil nianog ffymig.
Panther, pan'-thyr, s. panther=math ar
Panting, pan'-ting, s. dyheuad: Uudd-
ediad, dychlamiad ; hiraethiad.
Pantler, pant'-lyr, 8. cellydd, ceidwad^,
bara ; pobydd.
Pantomime, pan'-to-meim, s. hollys-
tumiwr, ollfunudiwr, mudystumiwr,
dynwaredydd, mydumiwr, digiifwas ;
hoUfydumeg, oUystumeg, oUtynudeg,
mudchware :— a. hoUfydumiol ; ys-
umiol, dynwaredol ; mudchvvareuol.
Pantry, pan'-tri, s. bwydgell, bwytty,
talgeil, cell bwyd, pantri.
Pap, pap, s. d|ien, diten, bronig, pen
^ron, tethan, didi ; teth ; uwd peillied,
« uwd; bywyn -. — v. a. porthi ^g uwd.
Papa, pa-pa', tada, tata, tadi ; dadi ; tad.
Papacy, pe'-py-si, s. pabaeth, pabogaeth,
pebydd, pebyddiog ; swydd y Pab.
Papal, pc'-pal, a. pabaidd, pabol; pab-
yddol.
Paper, pe'-pyr, s. papur, papyr; pap-
uryn:— a. papurol ; papuraidd; o
bajmr ; disut, disylwedd, teneu,
eiddil:— v. a. papuro.
Paper-folder, pc'-py -ffol-dyr, s. cyUell
bapur, plygydd papav. [bapur.
Paper-kite, pc'-pyr-ceit, s. barcutan
Paper-maker, pe'-pyr-me-cyr, s. papyr-
WT, gwneuthurwT papur.
Paper-mill, pe'-pjrr-mul, s. melin bapur.
Paper-money, pe'-pyr-myn-i, s. arian
papur ; dyl cyfnewid, papur train.
Paper-reeds, pe^-p3rr-ridz, s. pi. papur-
fi-wyn.
PapUlary, pa-pul'-yr-i, a. didenol, bron-
igaidd, tethol.
Papist, pe'-pust, s. Pabydd.
Papistical, pa-pus' -ti-cyl, a. pabyddol,
pabaidd.
Papistry, pe'-pus-tri, s. Pabyddiaeth.
Pappy, pap'-i, a. uwdaidd ; suddlyd ;
meddai.
Papyrus, pa-pei'^rys, s. papurfrwyn.
Par, par, s. cyfartaledd, cydwerth, cyd-
bwys.
Parable, par'-ybl, s. dammeg, adammeg,
ammeg ; cyffelybiaeth : — v. a. dam-
megu.
Parabolic, par-a-boi'-ic, a. dammegol,
cyffelybiaethol ; damgyifol,.
Paraclete, par'-a-cl/t, s. dadleuwr; eir-
iolydd ; dyddanwr ; y Dyddanydd.
Parade, pa-rcd', s. comas, rhodfa ; ymar-
ferfa, rhesfa milwyr, cammonfa;
rhodres, rhwysg, balchedd ; cattrefn,
trefn tilwraidd ; parodrwydd : — v. ar-
ddaugos ; coegrodresu ; cattrefnu,
gwaladru ; rhestru ; ymarferu.
Paradise, par'-y-deis, s. gwynfa, gwen-
ydfa, paradwys, ryrenho.
o,Uo ; n, dull; to, swn; w, pwnj y, yr; j, fel tsli; j, John ; sh, lei s yn I'.aicu; z, te\.
PARE
520
PARK
Paradise Lost, par'-y-deis-lost', s. Coll
Gwynfa.
Paradisiacal, par-y-di-sei'-y-cyl,s. parad-
wysol, gwynfaol, gwenfroawl, parad-
wysaidd ; nefolaidd.
Paradox, par'-a-docs, s. amryfdyb, sin-
ghyfdyb, anghyfdybiol, anghyttyb.
Paragon, paar'-a-gon, s. cynllun; cynllun
perflfaith; llywy, creiries, creirwy;
manon=argrafflythyren fawr :— r'.
cymharu, cystadlu, <j|^addu ; ymgys-
tadlu.
Paragraph, par'-y-graff, s. gwahanran,
dosbartliran, gwahanbwngc ; dos-
barthnod, gwadiannod, gwahanran-
nod, nod gwahan=;Tl :~v. a. gwahan-
ranu.
Parallel, par'-yl-el, a. cyfochr, cyfochr-
ol, cyfystlys ; cydbell, gogysbell, go-
gyfartal, cysbell, gogyhyd; amhafal,
cyfatebol, tebyg, cyffelyb; cyfred: —
s. cyflinell, cyfredlin, cyflin, llinell
gyfochrog ; cyf rediad, cyfochraeth ;
cymhariaeth ; cynhebygiad : — ». a.
cyfochri, cyf ystlysu ; cyfateboH ; cyf-
artalu, cymharu ; cyfredu.
Parallelism, par'-yl-el-uzm, s. cyfochr-
edd, gogyfartaledd ; cyfatebiaeth;
Paralysis, pa-ral'-i-sus, «. parlys, haint
y gi'au, cyhyrwst.
Paralytic, par-y-lut'-ic, a. parlysol, par-
ly saidd ; claf o'r parlys.
Paralyze, par'-yl-eiz, v. n. geuddadleu,
gau resymu.
Paramount, par'-a-mownt, a. goruchaf,
goruchel ; uchaf, penaf ; penbaladr ;
pem-heithiog ; ardderchog : —s. pen-
arglwydd, penrhaith, arglwydd pen-
baladr.
Paramour, par'-y-mTi-yr, s. gordderch ;
cariadf ab, gordderchwas ; cariadf erch,
gordderchwraig, cymmones; cariad.
Parapet, par'-a-pet, s. bronwaith, bron-
wal, bronfur, murganUaw, gwalc ;
rhagfur.
Paraphernalia, par-a-fiyr-ne'-li-y, s. ar-
gyffrau, argyfreu gwraig=ei gwisg-
oedd a'i haddurniadau.
Paraphrase, pay-y-fifrez, s. aUair, ara-
genair, arallair; alleiriad:— p. a. ^U-
eirio ; rhydd ddeongli .
Parasite, par'-y-seit, s. tmthan, gwen-
ieithydd ; bolerwr, bolgarwr ; ymlyn-
an, bolerlys ; lleuan.
Parasol, par'-y-sol, g. heulrod, cysgod-
eU, cysgodlen, heulgudd.
Parboil, par'-boU, v. a. goferwi, lled-
ferwi.
Parcel, par'-sel, s. rhan, cyfran, twys-
gen, ychydig; sypyn, bwrnel, sybwm,
sopeu ; nlfer -.—v. a. rhauu ; dyranu ;
sypynu, bwrnelu.
Parch, par?, v. crasu, crasboethi ; deifio,
golosgi, rhostio ; trasychu.
Parchedness, par'-§ed-nes, s. crasder ;
crinedd.
Parchment, parg-ment, s. memrwn,
plagawd, crasgroen, ysgrifgroen, pilen.
Pard, pard, s. llewpard, llewpart.
Pardon, pay-dn, s. maddeuant, maddeu,
cyreifiant, crefiant, pardwn -.—v. a.
maddeu, cyreifio, pardynu.
Pardonable, pay-dn-ybl, a. maddeu-
adwy, dileadwy; esgusodol; pai-dynol.
Pare, pcyr, v. a. didoni, digroeni, pilio ;
batringo, batio ; ys^rthm, trychu ;
tocio ; lleihau ; ysgio.
Paregoric, par-i-gor'-ic, a. esmwythaol,
lliniarol, llonyddol, tynerol : — s. llin-
iarai, esmwj'thai, torboen ; paregorig.
Parent, pc'-rent, s. rhiant ; tad neufam;
rhi ; achos, gwreiddyn, edryf :- -^l.
rhieni.
Parentage, par'-en-tcj, «. gwelygordd,
gwehelyth, bonedd, tylwyth, ach,
gwaedoliaeth, tadogaeth, Uinach, cyff,
ystlynedd ; rhieni. [og, tyner.
Parental, pa-ren'-tyl, a. rhieniol; serch-
Parenthesis, pa-reu'-thi-sus, s. ymsang,
gwahansang; cromfach, crymfach :
— }>Z. ymsangau, crynifachau^( ).
Parer, pe'-ryr, s. didon^v'r, piliwr; pil-
iadur.
Parietal, pa-rei'-i-tal, a. paredol, murioL
Paiietaiy, pa-rei'-i-tyr-i, s. paredlys,
pelydi', berthlys, murlwyn, cantafod,
canhanol, llysiau'r m6r, llysiau'r par-
ed, pelydr y gwelydd.
Paring, pe'-ring, «. didoniad, digrof-
eniad, piliad; tonen, pilionen, crawen,
cinyn, pil, nadd.
Parish, par'-ish, s. plwyf ; plwy, plwyf-
ogaetli ;— a. plwyfol ; plwyfog.
Parishioner, pa-rish'-yn-yr, s. plwyfog,
plwyfol, plwyf wr : —fl. plwyf oUon.
ParisyUabic, par-i-si-lab'-ic, a. cyssilliog,
cyssiHfadol, gogydsillafog.
Parity, pay-i-ti, s. cyfartaledd, cyfar-
talwch, cydraddoldeb, cystadledd,
cymmaintioli.
Park, pare, s. pare, ceufaes ; hyddgae ;
pal; cae : — v. a. parcio.
Parkleaves, parc'-lt'fz, s. pi. creulys,
creflys, daU y benddiged, dail pen-
ddiged, dail y twrch, llysiau perfigedd,
gwaed y gwjr.
a, fel a 711 tad; a, cam; e, hen; e, pen; i. Hid; i, dim; 0, tor, ond ei sain yn hwy; 0, Hon;
PART
521
PART
Parlance, par'-lans, s. siarad, ymddydd-
an, ymadrodd, ymgctm, parllant, pari.
Parley, par'-li, v. n. cydymddyddan,
cynnadlu, oymddyddau, ymddyddan,
siarad, ymgomio, ymbarlio :— «. cyf-
lafaredd, cylafaredd, cyniiadledd,
ymddyddaii, ymgom, siarad, parliad.
Parliament, par'-li-meiit, .1. senedd,
seneddi", parlament, llwyrwys.
Parliamentai-y, par-li-men'-tyri, a. sen-
eddol.
Parlour, par'-lyr, s. parlawr, ymddydd-
anfa, ystafell ymddyddan, parlwi-.
Parlous, par'-lyz, a. craff, Uym ; cyf-
rwysgall, ffel ; bywiog ; ysmala.
Parochial, pa-rti'- ci-yl, a. plwyfol.
Parody, par'-6-di, s. trawsgyfalair, tros-
gyfalgan, trosj^an, gwawilgan, gwat-
wargerdd ; cyfadgan, diareb :~-v. a.
trawsgyfaleirio, trosglwyddeirio,
gwawdeirio.
Parole, pa-rol', s. gair; llawgair; addew-
id ; tafodlef eiydd ; dadlau ; arwyddair,
cyfrinair; gwystleiriaeth : — a. geiiiol;
geneuol.
Paroxism, par'-oc-suzm, «.cyrcli ctefyd,
cylchias, cyrch, chwiw ; gloesgyrch.
Parricidal, par-i-sei'-dyl, a. tadladdol,
mamladdol ; tadleiddiadol.
Parricide, par'-i-seid, s. tadleiddiad,
mamleiddiad, tadladdwr ; lladdiad
* rhiaut.
Parrot, par'-ot, s. parot, paret, y siar-
edydd.
Parry, par'-i, v. cadw draw ; gochelyd,
ysgoi, gwrthdroi, tnisio.
Parse, parz, v. a. dwnedu, gramadegu ;
parthredu geiriau, partlu-anu, parth-
dreiglo, geirdreiglo.
Parsimonious, par-si-mo'-ni-yz, a. cyn-
nil, arbedus, crintach, anhael, cyb-
yddlyd.
Parsimony, par'-su-myn-i, s. cynnildeb,
cyrrithrwydd, cybydd-dod, toliad.
Parsing, pay-sing, s. parthrediad geiriau,
dwnediad.
Parsley, par'-sli, «. perllys, persyll,
persli.
Parsnep, \ pars' -nup, g. pannas, llysiau
Parsnip, f Gwyddelig, movon gwynion,
llysau.
Parson, par'-sn, s. periglor, person;
offeiriad, gwr Mn.
Parsoriage, par'-sn-fj, s. perigloriaeth,
personiaeth, personoliaetli ; persondy,
periglordy.
Psurt, part, s. rlian, darn, dryll, parth,
cyfran, ysg&r, dogn ; peth ; parthed.
_ ^
parthred , tu, plaid ; dyledswydd ;
gweithred : - v. rhanu ; gwahanu,
parthu, hollti ; dosbarthu ; ymadael ;
yniwahanu ; tori ; deoli.
Pao^ake, par-tec', v. cyfranu, cyfranogi,
ymgyfranogi, cydranu , ysgario.
Pairtial, par'-shyl, a. tueddol, pleidgar ;
ochrog, anuniawn, anghyfartal ; rhan-
ol, hannerog ; anghyflawn ; israddol.
Partiality, par-shaZ-i-ti, s. pleidgarwch;
tueddoldeb , anofondeb ; anghyfar-
talwch.
Partible, par'-tu-bl, a. rhanadwy, parth-
adwy, hyran, gwalianadwy.
Participant, par-tus'-i-pant, a. cyfranog,
cyfran ol: — s. cyfranog, cyfranogydd,
rhanog, cyfranogwr.
Participate, par-tus'-i-pet, v. cyfranogi,
ymgyfranu ; ysgario.
Participation, prtr-tu-su-pe'-shyn, s. cyf-
ranogiad, ymgyfraniad, dosbarthiad.
Participial, par-tu-sup'-i-yl, a. cyfran-
iadol, rhangymmeriadol.
Participle, par'-tu-su-pl, s. cyfraniad,
cyfranai, rhangymmeriad, parthgym-
meriad.
Particle, par'-ti-cl, s. rhenyn, dernyn,
mymryn, gronyn, temig, yfflyn, as,
tipyn, ith, eflyn, til, telchyn, cym-
melyn ; defnyn, meryn; banyn, geiryn,
corair, arsUl.
Particular, par-tic'-iw-lyr, a. neiUduol,
penodol, hysbysol, enwedigol, gosben-
ol ; priodol, pried ; gwahanedig ; unig-
ol ; arbenig ; odiaethol ; manwl ;
hynod : — s. peth neiUduol, rhan ben-
odol ; pwngc, peth, cymmal, aelod ;
pen ; unigolyn, gwahanfod ; gosbarth,
dosben, rhal.
Particularity, par-tic-iw-lar'-i-li, ». neill-
duolrwydd, arbenigrwydd ; manyldeb;
unigolrwydd.
Particularize, par-tic'-iw-ly-reiz, v. neiU-
duoli, penodi ; gosbarthu, dosben u.
Parting, par'-ting, s. rhaniad, parthiad,
cyfraniad, deoUad ; ymadawiad ; ysgar;
toriad.
Partisan, par'-ti-zan, s. pleidiwr, cefn-
ogwr ; cadbleidydd ; cadblaidd ; ifon-
fwyell, rheinfwyeU, isarn, rhethren,
gwaewffon.
Partition, par-tish'-yn, «. rhaniad,
parthiad, dosbarthiad, gwahaniad,
ysgariad, parthrediant ; parth, esran ;
palis, parwyd, pared : — v. a. parthu,
rhanu ; parwydo, paUso.
Partitive, par'-ti-tuf, a. cyfranedigol,
dosbarthol, cyfranol.
6, Ho J u, dull J «;, swn ; w, pwn ; y, yr ; j, fel tsh ; j, John ; sh, M s yn eisieu ; z, zel.
PASS
522
PAST
Partly, part'-li, ad. mewn rhan ; o ran ;
weithiau ; llug, sym ; go-, lied- ; glas;
brith.
Partner, parf -nyr, s. cyfranog, cydran-
og, c\-f ranogydd ; cyfaill, cydymaith ;
cymbar, cydwedd.
Partnership, part'-nyr-ship, s. cyfran-
ogaeth, cyttriniaeth ; cymdeifchas ;
cydfasnach, cydfaeloriaeth.
Partook, pai-tvx', j^ p. ( partake) cyf-
ranogedig; cyindKagdl.
Partridge, par'-trij, s. petrusen, coriar,
clugiar.
Parts, parts, s. pi. doniau, gaUuoedd,
cynneddfau, teithi, atlirylith; parthau,
ardaloedd ; rhanau, aelodau.
Parturition, par-tiw-rish'-yn, s. esgor-
iad.
Party, par'-ti, s. plaid, tu, parthred, tm,
rhj'wnn, ansawd, dynsawd; cydrawd,
cadwriaetli , torf, cymdeithas ; cym-
deitliion ; parti ; partion :- -p. p. rhan-
edig, partliedig.
Partyman, par'-ti-man, s. pleidiwr, gwr
untuog, pleidgarwT.
Pai-ty-wail, par'-ti-wol, s. gwahanfur,
canolftir.
Pass, pas, ?'. myned, pasio, cerdded,
neitiiio, gadu, eban ; treiddio; gwario,
trenlio ; bwrw ; rhagori ; traethu ;
brathu ; gwtliio , anfon ; symmud ;
hidio ; diflanu ; bod ; dygwydd ; tros-
glwyddo ; gwneuthiir :— «. bwlch,
adwy, tramwyfa, mynedfa, fifordd,
drws, trawdd, gwanar, pas ; teitli-
gynnwj'S, llythyr ymdaith, teitheb,
trvrj-dded, cj-nnwysiad; gwfch, her-
gwd ; cyflwr, sefyllfa.
Passable, pas'-j'bl, a. hyffordd, tramwy-
adwy^hydraidd ; cymmeradwy ; can-
olig, symol ; goddefadwy.
Passage, pas'-ej, s. tramwj'fa^Paas, «. ;
rliodfa. agorfa, trosglwyddiad : rhyd ;
ceubalfa ; mordaith; I'e ; ymadrodd,
gwers, rhaneb; dyg^\yd liad, amgylch-
iad, port))log ; ag, ebri ; triniaeth.
Passenger, pas'-en-jyr, s. ymdeithydd,
fforddol, tramwywr, tryddedwr.
Passibility, p;is-i-bul'-i-ti, s. ansawdd
dioddefol; dioddefolrwydd ; hyboen-
edd ; goddefedd. [boen.
Passible, pas'-i-bl, a. dioddefadwy; hy-
Passing, pas'-ing, p. yn myned ; ysbfis,
pasol: — a. rhagorol, godidog :=oci.
tra, di-os ben, iawn, gor- i—s. myned-
iad, pasiad, neithiad, trarawyad.
Passing-bell, pas'-ing-bel, s. cnul, clul,
cnull.
Passing-note, pas'-ing-nbt, «. gymod,
pasnod.
Passion, pash'-yn, «. goddefaint, diodd-
efaint, goddefiad, goddefawd, dioddef ;
nwyd, gw^n, nwyf ; drygnwyd ; aidd ;
awydd, hewj'd, blys, aingc ; cyffro ;
dig, Uid; traserch, cariad, hoffder,
serch ; poen.
Passion-flower, pash'-yn-flow-yr, s.
blodau 'r goddefaint, goddeflys.
Passion-week, pash'-yn-wic, s. wythnos
y grog ; wythnos y dioddefaint ; yr
wythnos cyn y Pasc.
Passionate, pifeh'-yn-et, a. hyddig,
nwyd wy lit, poethlyd; angerddol,
tanbaid ; anwydus.
Passive, pa-s'-suf, a. goddefol, dioddefus,
goddefgar.
Passiveness, pas'-suf-nes, s. gbddefol-
rwydd, dioddefoldeb ; goddefgarwch.
Passover, pas'-o-fyr, s. Pasc, y Pasc.
Passport, pas'-piiyrt, s. t^ithgynnwys,
llythyr ymdaith, teitheb, trwydded,
cynnwysiad.
Past, past, a. passiedig, neithiedig ; dar-
fodedig; cynnherfynol :- s. amser a,
aeth heibio ; cynnherfyn ; buad ; neith-
iant : — prp. gwedi, wedi, ar ol, tu hwiit
i ; heibio i ; uwch law.
Paste, pest, s. toes ; peillnd, glyfysg,
gluttoes ; glud ; crofem pastai, gludeni,
gwydi-em : — v. a. peilludio, gludio,
glyfysgu.
Pasteboard, pest'-boyrd, s. gladfwrdd,
glyford, gludlen, papurfwrdd.
Pastern, pas'-tyrn, s. egwyd, deilw.
Pastime, pas'-teim, «. «iifyrwch, digrif-
wch, chwareu :— r. n. ymddifyru ;
chwareu.
Pastor, pas'-tyr, s. bugail; gweinidog.
Pastoral, pas'-tor-yl, a. bugeilaidd, bug-
eiliol; gwladaidd:- s. bugeUgan, bug-
eilgerdd, bugeileg; gwladeiddgerdd,
gwladeiddgan.
Pastorship, pas'-tyr-ship, s. bugeilydd-
iaeth ; gweinidogaeth.
Pastry, pes'-tri, s. pasteiaeth, cyffeith-
fwyd ; pasteifa.
Pasturable, pas'-^yr-ybl, a. hybawr,
poradwy.
Pasturage, pas'-^yr-cj, s. porfelaeth, por-
iant, poriad; porJEeldir, tir porfa,
Uaethdwn ; porfa.
Pasture, pas'-?yr, s. porfa, porfil ; tir
porfa, porfeldJT -.—v. porfau, pori,
poiiannu.
Pasty, pes'-ti, a. toeslyd; peUludaidd,
glyfysgaidd i—s. crawsaig, pastai.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Uid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yu hw; ; o, U«n>
PATR
523
PAVE
Pat, pat, a. cymhwys, cyfaddas ; cyf'
leus •.—ad. yn gymllwys:- s. ffat, cis,
cnith, llab, chwap :— ?'. a. ffatio,
cnithio, chwatio, pratio ; llochi.
Patch, pa9, s. clwt, clj-tyn ; llain ; dem-
yn ; ysmotyn, barthfan; rhandir ;
monyn : v. a. clytio ; cy weiiio ;
trwsio, taclu; lleinio, ysmotio.
Patchwork, pa9'-wyrc, s. clytwaith,
bonglerwch.
P, te, pet, s. copa, pen, siol, clol, coryn.
Paten, pat'-yn, «. clawr y caregl; ax-
lladgib ; dysglan.
Patent, pat'-ent, a. agored ; amlwg, cy-
hoeddus ; breintlythyrol : - «. breint-
lythyr, iusail agored, breintysgrif,
breinteb : — v. a. breintlythyru,
breintebu.
Patentee, pat-en-ti', s. breintlythyrog,
meddiannydd breintlythyr, breint-
ebog.
Paternal, pa-tyr'-nyl, a. tadol, tadaidd.
Paternity, pa-tyy-ni-ti, s. tadoliaeth,
tiidogaeth, tadwys.
Paternoster, pat-yr-nos'-tyr, s. pader,
gweddi yr Arglwydd, paderau.
Path, path, s. llwybr ; ffordd; camus,
rhodle ; ol, sathi- ; llwybr troed.
Pathetic, pa-thet'-ic, ) a.perwresog,
Pathetical, pa-thet'-i-cyl, f pergyffrous,
cynhyrfiol, defl'rous, traserchus, per-
nwydus, serchog; teimladol, teiml-
adwy; effeithiol: — s. pemwydiaith ;
duU pergyfiriius.
Pathless, path'-les, a. dilwybr; an-
sathredig.
Pathological, path-6-loj'-i-cyl, s. clefyd-
egol, clwyfofyddol, heintofyddol.
Pathologj', pa-thol'-6-ji, s. heintofydd-
iaeth, clefydyddiaeth, clefydeg.
Pathos, pc'-thos, s. nwyd, hewyd; gwres,
angetddoldeb, aidd, yni ; teimlad.
Pathway, path'-we, s. llwybr, troed-
ffordd, llwybr trbed; ffordd, camas,
gwalabr.
Patience, pc'-shens, s. amynedd; yni-
aros, dioddefgarwch, ymoddef, hiram-
ynedd.
Patient, pe'-shent, a. amyneddgar,
dioddefgar, goddefus, ymarhous:— «.
ciaf, dioddefydd ; nn tan law meddyg.
Patriarch, pe'-tri-arc, s. pendad, uchel-
dad, archdad, prifdad, cyndad, patri-
arch.
Patriarchal, pe'-tri-ar-cyl, a. pendadol,
patriarchol.
Patrimony, pat'-tri-myn-i, s. treftad-
aeth, treftad, tattref ; etifeddiaeth.
Patriot, pe'-tri-ot, s. gwladgarwr.
Patriotic, pe-tri-ot'-ic, a. gwladgar,
gwladgarol.
Patriotism, pe'-tri-o-tuzm, «. gwlad-
garwch.
Patrol, pa-trol', ». cylchwylfa, nosam-
wylf a ; cylchwyliad ; cylchwylwyr ;
noswylwyr :—•!;. n. cylcnwylio, nos-
wylio ; cylolchygu gwyfeydd y nos.
Patron, pc'-tron, s. tadog ; noddwr, cyn-
neiliad, achlesydd; canllaw, tafodiog;
cefn ; mabsant.
Patronage, pat'-ro-nej, s. tadogaeth;
nawdd, amddiffyn, noddogaeth; cefn-
octyd.
Patroness, pe'-tron-es, s. noddes, nodd-
wraig, amddiffynes; tadoges; santes
nawdd.
Patronise, pat'-ro-neiz, v. a. noddi, am-
ddiffyn, achlesu; cynnal; pleidio.
Patronomic, pat-ro-nom'-ic, s. tadenw,
enw tadol : — a. tadenwol, tadogol.
Patten, pat'-en, s. ffollach, paten ; sail
colofn, sail piler.
Patter, pat'-yr, v. n. man-guro, aml-
guro, dyguro.
Pattern, pat'-ym, s. cynllun, llun, cyn-
nelw, engraifft, anghraifft, rhaglun,
cynddrych, egluryn, cynffurf, patrwm,
golygwel ; dangoseb ; sampl, esampl :
— V. a. efelychu, dynwared, adlunio;
cyimelwi, patryniu.
Patty, pat'-i, s. pasteiau, pastai.
Pattypan, pat'-i-pan, «. padell bastai,
moethban.
Paucity, po'-si-ti, s. j'chydigrwydd, an-
amlder, bychander, ychydig.
Paunch, p«nsh, s. bol, ceudod, rhumen,
rhemwth, poten, crul, cest, cod, cro-
wyn; cylla; rhaffrestog :— v. a. diber-
feddu, dadberfeddu ; cestio, poteuu,
bolgnifio.
Pauper, po'-pyr, s. tlawd, tlotyn, dyn
tlawd, rheidusyn.
Pauperism, po'-pyr-uzm, s. tlodi.
Pause, poz, s. seibiant, gorphwysfa,
saib, hamdden, arosfa; gosteg, taw;
paid, ymbaid, ysbald; attaliad ; peid-
iant ; gosodiad ; gorsaf ; safiad, axos-
iad ; cyfrwng ; gorphwj'snod, gor-
phwyseb :—■?;. n. gorphwys, gor-
phwyso; sefyU ; gostegu; attal; aros;
dysbeidio ; hamddenu ; ystyried.
Pave, pcf, V. a. palmantu, llorio, llas-
arnu, Ueclilorio; rhwyddhau, parotoi.
Pavement, pcf'-ment, s. palmant, llawr
ceryg, llechlawr, llasarn:— v. a. pal-
mantu.
ij, Ho ; u, dul); w, svpn; w, pwn; y, yr; f, fel t?)i ; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
PEAR
524
PEDA
Pavilion, pa-fiil'-i-yn, s. pabell, tent;
pabelldy; cromadail: — T. a. pabellu.
Paving, pe'-fing, s. palmantiad, palmant
=Pavem€nt.
Paw, po, s. pawen, palf, crafangc : — v.
pawenu, palfa, crafangu; crafu, ys-
grabinio ; palfalu ; llochi.
Pawl, pol, s. polyn, dalfar=PaM?.
Pawn, pon, s. gwystl, arwystl, adneu:
— V. a. gwystlo, prisio.
Pawn-broker, pon'-bro-cyr, s. llogwystl-
wr, llogfasnachwr.
Pay, p6, V. talu ; gwobrwyo; gobri ; cyf-
lawni:-s. tS,l ; taliad, taledigaeth ;
cyflog ; gwobrwy.
Payable, pe'-jhl, a. taliadwy ; dyledus.
Pay-bill, pe'-bul, s. talysgiif.
Paymaster, pe'-mas-tyr, s. pentalwr.
Payment, pc'-ment, «. taUad, taledig-
aeth, talment.
Pay-office, pe'-off-us, s. taldy, t^-
swyddfa.
Pea, pi, s. pysen •.—pi. pys.
Peace, pis, s. heddwcb, tangnefedd,
hedd, tangnef, tangc; taw; saib;
cymmod.
Peaceable, pis'-ybl, a. heddj'cbol, tang-
nefeddus ; Uonydd, tawel, digyte-o.
Peaceableness, pts'-ybl-nes, s. heddych-
londeb, tangefolrwydd ; llonyddwch.
Peaceful, pis'-ffwl, a. heddychlawn.
Peacemaker, pt's'-m<r-cyr, s. tangefedd-
wr, lieddjxhwr, cymmod wr, athryw-
ynwT.
Peace-officer, pjs-off'-i-syr, s. hedd-
swyddog.
Peach, pic, s. eirin gwlanog, afalau
peatus: peatus.
Peacock, pi'-coc, s. paun, pawyn, pawan,
ceiliog pawan.
Peahen, pt'-hen, s. peunes, iar bawan.
Peak, pic, s. pig, blaen ; ban, crib, copa,
pen, pigyn ; col, coif a ; siobyn ; clog-
wyn :—v. dihoeni, nychu ; codi pig
hwyl.
Peal, pjl, s. cj-dolsain, darstain, arsain,
chwylsain ; sias, chwyl : — v. cydol-
seinio, darstain, chwylseinio, darys-
teinio ; canu ; dathlu ; disasbedain.
Pear, peyr, s. gelligen, peren, peranen,
rhwnynen, elleigen.
Pearl, pyrl, s. myrieriden, gem, em,
perl, pysgem, cragenfaen, gleinem ;
rhuchen, pysen ar lygad ; y berer-
in=math o argrafflythyren feohan
fach.
Pearly, pyi'-li, a. myrieridog, gemog,
perlaidd; gloyw, trybelid, pur.
Pedagogue, ped'-y-gog, s. athraw, ysgol-
feistr ; coegathraw, ysgoleigyn : — v. a.
coegathrawu.
Pedal, pad' yl, a. troedfeddol; troedawl;
troedlenog:— V. troedbib, troedlen,
pedbibell.
Pedals, ped'-ylz, s. pi. troedbibau; all-
wyddau chwyrnbibau organ.
Pedant, ped'-ynt, s. crachathraw, coeg-
ysgolor, coeglenor, crachysgolaig, ys-
golfeistryn.
Peartree, peyr'-tri, s. perwydden, pren
geUyg, perbren,«gellygbren.
Pea-sant, pez'-ynt, s. gwr gwladaidd,
gwladeiddiwr, taiog, taiogyn, gwreng,
iangwr, adlaw, gwerinwr -. — a. gwlad-
aidd, gwerinol, gwledig.
Peasantry, pez'-yn-tri, s. gwyr gwledig,
pobl wladaidd, gwledigion, gwreng,
taiogiaidd, taiogion, adlawiad, gwlad-
eiddwyr, y bobl gyffredin, y cyfiFredin.
Peas, ptz, «. pL pys, ydbys.
Peat, pit, ». mawn ; mawnen, cleiaden.
Peat-bog, pit' -bog, s. cors fawn.
Peatmoss, pit'-mos, s. mawn, tywarch ;
mawnog, mawneg.
Pebble, peb'-bl, s. caregan; crynfaen,
grofaen ; groyn.
Pebblestone, peb'-bl-ston, s. caregan=:
Pebble.
Pebbly, peb'-li, a. crynfaenog; groaidd.
Peccability, pec-y-bul'-i-ti. s. hybechedd.
Peccancy, pec'-yn-si, s. drwg ansawdd,
drygnaws. drygedd ; trosedd ; pechad-
urusrwydd.
Peccant, pec'-ynt, a. pechol, pechad-
urus ; drwg, niweidiol, llygi-edig.
Peck, pec, s. ffiolaid, wyth chwart :—v.
pigo, tammigo, cnocellu.
Pecker, pec'-yi', s. pigwr ; coblwr, cnic-
ell, cnocell, cnocell y coed, delor.
Pectoral, pec' -tor-yl, a. dwyfronol :— «.
dwyfroneg, broneg, brondor ; cyffyr i
weUa'r ddwyfron.
Peculate, pec'-iw-lct, v. n. twyllo'rwlad,
ysbeilio 'r cyffredin ; lladrata, celcio.
Peculation, pec-iw-le'-sliyn, s. ysbeiliad
y cyffredin ; Uadrad, methliad.
P^uUar, pi-ci?p'-li-jT, a. priodol,
priod: neillduol, hysbysol, arbenig;
nodedig ; unig :— s. peth priodol ;
priodoriaeth ; odid ; gwahanfrauit,
gwahanlys.
Peculiarity, pi-ci?r-li-ar'-i-ti, s. priodol-
rwydd ; neiUduolrwydd ; odid.
Pecuniary, pi-cit«'-ni-yr-i, a. arianol.
Ped, ped, «. ystarnyn, sadeUan, panelyn;
a, f«l s yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; t, Hid ; i, dim ; «, tor, ond ei lain jrn hwy ; o, lion;
PEG
525
PENE
Pedantic, pe-dan'-tic, a. coegddysgedig,
crachlenorol ; ymadroddfawr ; hunan-
dybus.
Pedantry, ped'-an-tri, s. coegddysg,
cracliysgoleigdod ; dysgeidf ost ; hun-
andyb.
Peddle, ped'-dl, v. ffrilian, simera, ofera;
edwica, coegwerthu, manwerthu.
Peddling, ped'-ling, a. dibwys, oferwag.
Pedestal, ped'-es-tyl, s. bonsang, ysbdr,
troed, gwadu ; troedfaingc.
Pedestrial, pi-des'-tri-yl, a. pedestnol;
troedol, pedawl.
Pedestrian , pi-des'-tri-yn, a. pedestraidd.
pedestrog, ])eddestrol : — s. pedestr,
peddesti-ydd, gwr traed, cerddedwr.
Pedigree, ped'-i-gri, s. ach, achwedd,
bonedd, gwelygordd, llinach, gwehel-
ytli, achen, Uechres, achrestr ; achau.
Pediment, ped'-i-ment, s. talfa, talpg.
Pedler, ped'-lyr, s. m9,n-nwyddwr, coeg-
nwyddwr, crachfasnachwr, maelierwr,
treigl, gwicwr, cylchwertliwr.
Pedleiy, ped'-lyr-i, s. m^n-nwyddau,
coegnwyddau, crachwerthwriaeth,
masnach dreigl.
Pedobaptism, pi-do-bap' -tuzm, s. bedydd
plant, bedydd babanod.
Peel, pil, V. pilio, digroeni, dirisgUo,
plicio, deor, dadgroeni; dynoethi, di-
hatru; anrheithio : — s. pil, caen,
croen, rhisg, crawen, ])lig ; pal ffVm,
rhawlech; pil argraffjdd.
Peep, pip, V. n. cipedrych, llededrych ;
ysbio, ysbienna, ciledrych; Uedym-
ddangos, pipian : — s. cipedrychiad,
cipolwg, goseliad, ysbienniad; can-
yinddangosiad.
Peer, pi'yx', s. pendefig, dyledog, ar-
glwydd, cyfurddor, por ; cydymaith,
cyfeisor : v. n. ymddangos ; cip-
edrych, ysbeinna.
Peerage, pi'yr-cj, s. pendefigaeth, dyled-
ogaeth, cyfurddoriaeth ; cyfuroUon,
pendeftgion.
Peeress, pt'yr-es, s. pendefiges, cyfurdd-
ores, dyledoges, arglwyddes.
Peerless, pi'yr-les, a. digymhar, digyff-
elyb, anghyfath, diail.
Peevish, pi -fish, a. anniddig, anfoddog,
gwenwynllyd, anynad, iygnwydus,
dreng, traws ; ach'W'yngar.
Peevisliness, pi'-fish-nes, «. anniddig-
rwydd, croesder, anfwynder, ffromder.
P^g, peg, s. hoel bren, pin pren, pig,
pen, peg, hoelbren ; pillyn ; cloigjTi ;
ebillen :-v. a. coedhoelio, pinhoelio,
pinio, pegio; pillio.
Pelagian, pi-le'-jyn, a. morol, eigionol,
cefnforol. ' -
Pelf, pelflF, s. mwnws, sorod, sothach ;
arian, mwnai ; golud.
Pelican, pel'-i-can, s. pelican, pelig.
Pellisse, pe-h's', s. pilys, pilysyn, am-
drws, ysgin. '♦
Pellet, pel'-et, s. p^len, pellen, pel ;
talp, telpyn -.—v. a. pelenu.
Pellicle, pel'-i-cl, s. pUen, croenen, pili-
..onen, huchen.
Pellmell, pel-mel', ad. blith draplilith,
ben draphen ; ymderfysgiyd, yn gym-
mysglyd.
Pellucid, pel-liM/-sud, a. tryloyw, gloyw,
trybelid, ffoyw.
Pelt, pelt, «. irgroen, gin, croen gin-
iedig, croen blewog :— v. a. Uuchio,
taflu, bwrw.
Pelting, pel'-ting, llucliad, hyrddiad.
Pelvis, pel'-fus, s. isgeudod, iswaelod y
bol, palfais.
Pen, pea, s. pin, pin ysgrifenu, ysgrif-
ell, grafibl, craffol, ysgrifbin ; Hoc,
cail, ffrongc, ffald, cut, cwb ; corlan,
cacor, corf a; iardy:— v. a. ysgrifenu;
cyfansoddi ; llocio, ffrongcio, cutio;
corlanu ; carcharu, gwarcliu.
Penal, pen'-al, a. cospol, penydiol, dial-
eddol, poenydiol ; dirwyol.
Penalty, pen'-al-ti, s. cosp, poen, cosp-
edigaeth; penyd; dirwy, camgwl.
Penance, pen'-ans, s. penyd, penyd-
iaeth ; cj. farchwel ; edafeirwch.
Pence, pens, s. pi. ceiniogau.
Pencil, pen'-sul, s. pwyntel, puntr, pun-
tyr, pensel.
Pendant, pen'-dant, s. dibynydd, dib-
lyn, bagedyn, dibyndlws, crogaddum,
greinyn, clustlws ; penon, penwn,
banerig ; crograff.
Pendent, pen'-dent, a. dibynol, crog,
yng nghrog, yn hongian, dibynaidd.
Pending, pen'-ding, a. ammhenderfyn-
ol ; yn dibynu ; anfarnedig.
Pendulous, pen'-diw-lyz, a. dibynaidd,
crogedig, yn hongian.
Pendulum, pen'-diw-lym, s. dringlyn,
dibynai.
Penetrability, pen-i-try-bul'-i-ti, s. hy-
dreiddedd, hywanedd ; diinadwyedd.
Penetrable, pen'-i-trybl, a. hydraidd,
treiddiadwy ; trywanadwy ; dimad-
wy.
Penetrate, pen'-i-trct, v. treiddio ; menu ;
tiywanu ; trwyddaw, creiddio ; am-
gyifred, dimad.
Penetration, pen-i-tre'-shyn, *, treidd-
d, Ho; u, dull; ur, swn; w, pirn ; 7, yr; f, fel tsh; j, John; th, fel s yu eUieu; x, zel.
PENS
S26
PERC
iad, trwydiad : meniad ; craffder, dkr-
nadaetb ; treiddgarmdi*
Penetrative, pen'-i-tre^f, a. treiddied-
igol ; craff, dirnadus ; llym, awchus.
Peninsula, pe-nun'-siw-ly, s. gorjmys,
goyriys, meisynys, myniwle. [ol.
Peninsular, pi-nunteiw-lyr, a. gorynys-
Penitence, pen'-i-tens, s. edifeirwcli,
edifarliad ; perfyd, penydiaeth.
Penitent, pen'-i-tent, a. edifeiriol, edif-
arus, edifar :— s. edifarydd, jinbeiir
ydiwr.
Penitential, pen-i-ten'-shyl, a. edifeir-
iol ; pciiydiol : -s. penydlyfr.
Penitentiary, pen-i-ten'-shyr-i, a. pen-
ydiol:-s. penydiwr; ymbenydiwr;
penydfa, edifeirdy, penytty.
Penknife, pen'-neiff, s. cyllell binau,
cylleU ysgrifenydd, cyUellan, piii-
gylleU, pencnaiff.
Penman, pen'-man, s. ysgrifenydd, ys-
grif wr, llawysgrifydd ; awdwr, cyfan-
soddwr.
Penmanship, pen'-man- ship, s. ysgrifen-
yddiaeth, ys^rifeniaeth ; llawysgrifen.
Pennant, pen'-ant, s. penwn, penon,
banerig, lluman ; llongddyrwynraff.
Pennated, pen'-ne-tsd, a. adeiniog, as-
gellog.
Penniless, pen'-i-les, a, digeiniog; di-
arian ; tlawd.
Penny, pen'-i, s. ceiniog.
Penny-royal, pea'-i-roi-yl, s. breflys,
brymlys, Uysiau'r coludd, Uysiau'r
gwaed, llyrcadwys, Uysiau'r pwding.
Pennyweight, pen'-i-wet, «. ceiniogbwys,
pwys ceiniog=24 gronyn.
Pennywise, pen'-i-weaz, a. cynnil ar
geiniog, caU am y (jeiniog.
Pennywort, pen'-i-wyrt, s. ceinioglys.
Pennyworth, pen'-i-wyrth, «. ceiniog-
werth.
Pension, pen'-shyn, a. cyfarwys, tal-
obrwy, talwobr; segurdal ; jrwobr: —
v. a. cyfarwyso ; talwobrwyo.
Pensionary, pen'-shyn-yr-i, a. cyfar-
wysog ; talwobrwyog : — «. cyfai'wysog;
un yn derbyn tM blynyddol.
Pensioner, pen'-shyn-yi-, s. cyfarwysog,
talwas ; gwobrwas, cyflogddyn ; dib- j
ynwr.
Pensive, pen'-suf, a. prudd, athrist,
pensyn, aUwynijj, galanis ; myfyr,
meddylgar; pryderus; brwyn, trym-
frydig.
Pensiveness, pen'-suf-nes, s. prudd-der,
pruddineb, tristwch ; myfyrgarwch ;
trymfryd.
Pent, pent, p. P- (pen) llociedig, argan-
edig.
Pentangular, pen-tang' -giw-lyr, a. pum-
onglog, pumconielog.
Pentateuch, pen'-ty-tiMic, s. pumllyfr,
pum llyfr Moses.
Pentecost, pen'-ti-cost, s. Pentecost;
Sulgwyn, gwyl y Sulgwyn.
Pentecostal, pen-ti-cos'-tyl, a. Pente-
costaidd; perthynol i'r Sulgwyn. •
Penthouse, pent'-hows, 8. penty, rhajg-
do, olier.
Penultima, pi-nyl'-ti-my, s. y sill olaf
end un, goben, siU obenol.
Penultimate, pi-nyl'-ti-met, a. olaf ond
un; gobenol.
Penurious, pe-nit</-ri-yz, a. cybyddlyd,
anhael, crintach, cyrrith, cynnil, an-
hylad ; prin ; bawaidd.
Penury, pen'-iw-ri, s. tlodi, angenoctyd,
eisieu, rheidusrwydd, prinder.
People, pi'-pl, s. pobl ; pobloedd : maon ;
cenedl, ciwdod ; trigolion, gwladogion,
gw^s : -r. a. pobli ; poblogi.
Pepper, pep'-yr, s. pupyr, pupr, poeth-
lys, poethrawn : - v. a. pupuro, pupro;
euro, pwyo ; Uuchio k haels.
Pepper-box, pep'-yr-bocs, s. peprel,
blwch pupyr.
Pepper-corn, pep'-yr-corn, s. pupren,
poethroiiyn.
Peppermint, pep'-yr-munt, «. pupyx-fin-
tys, mintys poethion.
Per, per, pr. trwy, try-, trwodd ; yn
gyflwyr, achldn ; gor-, tra-, ar-; gan,
gyda, with.
Peradventure, pyT-ad-fen'-§yr, ad. ys-
gatfydd, ef allai, efaUai, fe aUai, odid,
ond odid, osyd, hwyrach, nid hwyr-
ach, agatfydd, dichon.
Perambulate, pyr-am'-biw-ld;, v. a, am-
deithio, amwibio, trampio.
Perambulation, pyr-am-biw-le'-shyn, s.
amdeithiad, cylchrodiad.
Perceivable, pyr-st'-fybl, a. dimadwy,
canf odadwy, gweladwy ; amgyflfred-
adwy.
Perceive, pyr-sif , v. a. canfod, gweled,
synio, deaU, craffu, ystyried, sylwi ;
cael.
Percentage, pyT-sen'-tej,«. cantoll, cant-
tal ; hyn a hyn y cant.
Perceptibility, per-sep-tu-btil'-i-ti, s.
canfodrwydd, synioldeb ; amlyg-
rwydd ; hydeimledd ; dirnadwyaeth ;
canfyddiad, SJ^liad. *
Perceptible, pyr-sep'-tu-bl, a. dealladwy
= Perceivable.
», fel a y n tad ; a, cam ; «, hen ; e, pen ; i. Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain hwy ; o, lion ;
PERF
527
PERI
Perception, pyr-sep'-shyn, s. syniad,
canfyddiad, canfodiad, dimadaeth,
arseliad, darweliad, amgyffrediad, cyfF-
rediad, cynrith, darwel ; tyb, yuiofeg.
Perceptive, ])yr-sep'-tuf, a. syniedigol,
cyffredol, llafnedigol, adnabyddol.
Perch, pyr9, s. erwydden, tudlath, perc,
Uathdir, gwialen, dilerbreri, ystan ;
erwyJdiad; esgynbren, clwy d; trostan,
. gwedging, trawsbren :—v. clugio ;
myuL'd i'r glwyd.
Perchance, pyr-9ans', ad. ysgatfydd=
Pera< (venture.
Percipient, pyr-sup'-i-ent, a. dirnadol,
syniedigol, sylweddus, cynghraffol : —
s. canfyddwr, dirjiadydd.
Percolate, pyr'-co-let, v. hidlo; pure.
Percolation, pyr-co-le'-shyn, a. hidliad,
glAn buriad, llwyr hidliad.
Percussion, pyr-cysh'-yn, s. gwrthdar-
awiad, tarawiad, ergydiad ; ergj'd ;
dyrnodjtawl. [ergydiol.
Percussive, jiyr-cys'-suf, a. tarawol.
Perdition, pyr-dish'-yn, s. colledigaeth,
cyfrgoU ; dystry w.
Peregrinate, pyi-'-i-gri-net, v. n. pererin-
dota, pererino ; dargrwydro.
Peregrination, pyr-i-gri-ne'-shyn, s.
pererindod, pereriniaid ; ymdaith ;
crwydriad.
Peregiinator, pyr'-i-gri-ne-tyr, s. per-
erin, adfant ; ymdeithydd.
Peremptorily, pyr'-em-tor-i-li, ad. yn
bendant ; yn ddinag ; yn benffetus ;
yn arbenig.
Peremptoiy, pyi-'-em-tyr-i, a. pendant;
penodol ; arbenig ; meistrolgar ; aw-
dui-dodol ; penffetur '; penderfynol ;
haer.
Perennial, pyr-en'-i-yl, a. tryflwyddol,
• a barha trwy'r flwyddyn ; gwastadol :
—s. tryflwyddlys, tryfiwyddog ; plan-
igyn tryflwyddol.
Perfect, pyr'-ffect, a. perffaith ; cyfan,
cyflawn, llwyr ; gorjihenol ; pur ;
dlfai ; dibech ; pyw ; uniawn ; medrus ;
hyfedr : — ■?'. a. perffeithio, cyflawni,
cwblhau, gornhen ; cywiro.
Perfection, pyr-fFec'-shyn, s. perffeith-
rwydd ; cywirdeb, manyldeb, cyflawn-
der.
Perfective, pyr-ffec'-tuf, a. perfifeithred-
igol, perffeithiadol.
Perfidious, pyr-ifud'-i-yz, a. bradwrus,
twyllgar, anffyddlawn, ffals, anghy-
wir.
Perfidy, pyi'-ffi-di, s. bradwriaeth, an-
fifyddlondeb, twyll, anymddiried.
Perforate, pyr-fifo-ret, v. a. trydyllu,
Perforation, pjBBo-rc'-shyn, s. trj'dyll-
iad, trywaniad, hydreiddiad ; trydwll,
brath. »
Perforator, pyr'-ff<5-re-tyr, «. trydylljrr,
tylliedydd ; trwyddew.
Perforin, pyr-fibrm', v. cyflawni, cwbl-
hau, gwneuthur, gWneyd; chwareu;
flfeithio, preithio.
Performance, pyr-fi'or'-myns, s. cyflawn-
iad, cwblli&d, gweithredisd ; gwaith,
gorchwyl ; fieithiant, praith.
Performer, pyr-ffor'-myr, s. cyflawn wr;
chwareydd, campwr ; gweithredydd.
Perfume, pyr-fi'iwm', s. perarogl, per-
wynt, arogl; arogldarth ; perfwg : —
V. a. peraro^li : perfygu ; arogI«ii|rthu.
Pei'fumery, pyr-ffiw'-myi"-i, s. perarogl-
au, peraiogledd, peroglaeth.
Perhaps, pyr-haps', ad. ysgatfydd, ef
allaJL=Pcradventure.
Perigee, pei'-i-ji, «. daiarnesiant=y fan
agosaf at y ddaiar yng nghylchlwybr
y lleuad neu'r haul.
Perihelion, per-i-ht'-li-yn, s. heulnesiant
=y fan agosaf at yr haul yng nghylch-
lwybr planed.
Peril, pei-'-ul, «. perygl, enbydrwydd,
niwed; ingder; — v. peryglu.
Perilous, per-'-ul-yz, a. peryglus, enbyd.
Peiiod, pi'-ri-yd, «. cyf nod, ystod, ysbaid,
cylch, chwyl ; cyfamser, pryd ; amser-
gylch, diwedd, terfyn, dyben ; diwedd-
nod, diweddeb, cyfannod ; parh&d ;
oes ; cyfanwers, cyfaneb, gwers ; syn-
wyreb gyflawn ; rhan : cylchnod.
Periodical, pj-ri-od'-i-cyl, a. cyfnodol,
cylchynol; cyfannodol :— s. cyfnod-
olyn, cyhoeddiad cyfnodol, cyhoedd-
iad cylchynol. [olion.
Periodicals, pi-n pd'-i-cylz, s. pi. cyfnod-
Peripatetic, per-i-py-tet'-ic, a. am-
grwydrol, amrodiol, cylchrediannol ;
Aristotelaidd :— s. amgrwydiwr;
Aristoteliad, Peripateticiad=dilynwr
athroniaeth Ai'istot 1.
Periphrastical, pi-ri-fi'ras'-ti-cyl, a. am-
gylchieithog, cylchymadroddol, cylch-
eiriog.
Perish, per'-ish, v. n. marw, trengi,
darfod ; pallu ; diflanu ; mallu ; braenu,
cwympo
Perishable, per'-ish-ybl, a. trengadwy,
palladwy ; hydrangc, hj'feth ; brau,
methiaiinus ; darfodedig ; marwol.
Periwig, per'-i-wig, s. fiugwallt, pen-
guwch, gwalltwe, perwig.
i), Ho ; u, dull; w, swa; w, pwn ; y, yr; $, fel tsh ; j, John ; sb, fel s yn eisieu; z, zel.
PERP
528
PERS
Periwinkle, per'-i-wing-cl, «. g^cbiad,
gwichiedyn ; erll y sgHgyrf agl, llawrig,
gwanwd.aii=planig^R»'r enw.
Perjure, pyr'-jyr, v. a. tyiigu anudon,
anudoni ; camdyngu.
Perjury, pyr'-jyr-i,aiiudoii, anudoniaeth;
camdwng.
Perniaiieiice, pyr'-my-nens, s. parh&d,
sefydlogrwydd, sadrwydd.
Permanent, pyr'-my-nent, a. parhaus,
parhaol, scfydlog, sad ; diball.
Permeable, pyr'-mi-ybl, a. bydraidd,
treiddiadwy, trwj'adwy; bydreiddiol.
Permeate, pyr'-mi-et, v. a. treiddio,
trwydo, trwyddaw.
Permeation, pj r-mi-e'-shyn, s. treidd-
ia<L dargreiddiad; gwanedigaetli.
Penflfecible, pyr-mus'-i-bl, a. cyirimysg-
ad^vy, trj-fysgadwy, bygymmysg.
Permissible, pyr-mus'-su-bl, a. goddef-
adwy, oaiiiataol, cenadadwy.
Permission, pyr-misb'-yn, s. caniatd.d;
eenad; goddefiad ; gadawiad; trwy-
dded ; rbyddid.
Permissive, pyr-mus'-suf, a. caniataol,
cynnwysedigol, cenadedigol.
Permit, pyr-mut', v. a. caniatau, cen-
adu, goddef, cynnwys, ceniadu.
Permit, pyy-mut, s. trwydded, godd-
eddef, trwyddeb, llythyr cynnwys;
caniatS,d, cenad, gwarant.
Permulation, pyr-miw-le'-sbyn, s. try-
newidiaeth, cyfnewidiad, cysitb-
eriaetb.
Pernicious, pyr-nisb'-yz, a. dinystriol,
adwytbig, dystrywiol, niweidiol, an-
dwyol, drwg, ecbryslawn.
Peroration, pyr-6-re'-sbyn, s. adlefariad;
diweddglo araetb ; cyngliload, diwedd-
glo.
Perpendicular, pyr-pen-dic'-iw-lyr, a.
sytb, unionsytb, darbenol : — s. sytb-
liii, UineU unionsytb ; sytbder.
Perpetrate, pyy-pi-trft, v. a. cyflawni,
gwneutbiu-, gwneyd, cyflafanu.
Perpetration, pyr-pi-tre'-shyn, s. cyf-
lawniad, gweitbriad ; cyflafan.
Perpetual, pyr-pet -iw-yl, a. parhaus,
gwastadol, dibaid ; bytbol, tragwydd-
ol ; sefydlog.
Perpetuate, pyr-pet'-iw-ct, v. a. bytboli,
tragwyddoli; iortby.
Perpetuity, pyr-pi-tiw'-i-ti, s. bytbol-
rwvdd; parbAd; bytholbeth; bytb-
oseb.
Perplex, pjT-plecs', v. a. dyrysu, nidro,
metldu, afrwyddo, rbwystro ; cytb-
ruddo, trail odi ; petruso ; blino.
Perplexity, pyr-plec'-si-ti, s. dyryswch,
astrusi, nidredd, penbletb, cyngbaf-
ogrwydd ; petrusdod ; belbul, cyfyng-
der.
Perquisite, pyr'-cwuz-ut, s. adfael, dam-
weinfael, swyddfael; anrbeg.
Persecute, pjV-si-ciwt, v. a. erMd, erlyn,
ymlid ; blino, gortbrymu ; amios.
Persecution, pyr-si-cii(/-shyn, s. erlid,
erlidigaeth, erlidiad, erlynedigaeth,
ymlid, erlyn.
Persecutor, pyy-si-ciw-tyr, s. erlidiwr,
erlyniwr, erlynydd. ymlidiwr, casnor.
Perseverance, pyr-si-ft'-ryns, s. parbS,d,
dyfal barhdd, bir burbM, dybarwcb ;
ystJgiwydd, dyfalwcb; ymroad; pwyll.
Persevere, pyr-si-ff'yr, v. n. parbau,
dyfal barbau, dybara ; astigo ; ymroi.
Persevering, pyr-si-fi'rying, a. ystig,
dyfali parbiius, jTnroddgar, diysgog.
Pei"sist, pyr-susf , v. n. para, parbau,
dyfal bai'a ; sefyll, pwyso ; baeru, boni.
Persistence, pyr-sus'-tens, s. parb&d;
ystigrwydd ; baer ; cyndynrwydd.
Person, pyr'-sn, s. djii, un ; ansawd,
dynsawd, person,, dynweddiad ; corflf,
corflfblaetb; pryd, golwg, dull, gwedd,
gwyneb.
Personable, pyy-sn-ybl, a. golygus,
prydweddo! ; bardd ; ansodadwy.
Personal, pyr'-sn-yl, a. dynsodol, dyn-
weddiadol, anfsodol, personol; corflforol;
priodol, mynwol.
Personality, pyr-sn-al'-i-ti, s. ansod-
oliaetb, dynsodoiiaetb, personobaetb ;
ansodwedd, personoldeb; corffolaeth;
difriaetb.
Personate, pyi-'-sn-ct, v. a. cynddrych-
ioU, cynnrycbioli, eilfyddu; ymritb-
io fcl un arall; dirprwyo; dyfalu,
dynwared.
Personification, pyr-son-i-ffi-ce'-shyn, «.
dynsodwedd, dynsodiant, ansodiant,
personedigaetb, personiad, dynsod-
lun.
Personify, pjT-son'-i-flFei, v. a. dynsodi,
ansodi, personoli ; corffoliaetbu.
Perspective, pyr-spec'-tuf, a. golygol,
tremiol, tremofyddol, golygiadol, ar-
beitbiol:— s. tremddrycb, tremwydr-
yn, trywelyr, peitbwydyr, ysbe'in-
ddiych, drycb ysb'io ; arbaith, try-
Iwg : golygf a, cyfarwel ; deddf au ar-
baitb.
Perspicacity, pyr-spi-cas'-i-ti, «. llygad-
Kraffiier, craffder golwg; craffder;
dimadaetb; aelusdra.
Perspicuity, pyr-spi-cia/-i-ti, s. egbai-
a, fel a yn tad ; a, cam ) «, hen ; f , ped ; t, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon ;
PERV
629
PETK
der, amlygrwydd ; tryloywder, try-
weledd ; claerder ; gaith.
Perspicuous, pjrr-j^ic'-iw-yz, a. eglur,
amlwg, goleu; trywel, tiybelid, ar-
beithig.
Perspiration, pyr-spi-re'-shyn, s. chwys-
iad, chwys ; trychwysiad.
Perspire, pyr-spei'yr, v. chwysu; try-
chwysu.
Persuade, pyr-swed', v. a. darbwj'llo ;
cynghori, annog ; ennill ; ymlewydd,
cynddylu ; eirioi ; perswadio.
Persuasibte, pyr-swe'-su-bl, a. darbwyll-
adwy; cynghoradwy.
Persuasion, pyr-swe'-zhyn, s. darbwyll-
iad; cynghoriad, annogaeth, ymlew-
yddiad ; barn, tyb, coeledd, cred ;
plaid, enwad ; perswadiad.
Persuasive, pyr-sW-suf, a. darbwyllus ;
cynghorol, annogaethol ; deniadol ;
eiriolus:-s. darbwylliaeth ; annog-
aeth; darbwyllydd.
Pert, pyrt, a. pert, bjrveiog, gweisgi,
siongc, heini, pefr, tlws, cjrmhen ;
ffraeth, tafodrydd, arain, craseiriog,
coegynaidd ; hyf :— «. pertyn, gwelch-
yn, hewcryn^
Pertain, pyr-ten', v. n. perthyn, deiryd.
Pertinacious, pyr-tu-ne'-shyz, a. cyndyn,
cUdynus, gwrthnysig, ystyfnig; an-
hyblyg; penderfynol; der, caled;
syth.
Pertinacity, pyr-tu-nas'-i-ti, s. cyndyn-
rwydd; anhyndynrwydd ; anhyblyg-
edd ; diysgogrwydd ; penderfyniad,
ymrcad.
Pertinence, pyr'-tu-nens, s. addasrwydd,
cymhwysder; perthynas.
Pertinent, pyr'-tu-nent, a. perthynol;
cyfaddas, cjrmhwys.
Pertness, pyrtZ-nes, s. pertrwydd, byw-
iogrwydd ; cymhendod, ffraethder,
crasder, min-goeth, doethder.
Pertuxbate, pyr-tyr'-bet, v. a. aflonyddu,
cynhyrfu, cyffroi, terfysgu.
Perturbation, pyr-tyr-be'-shyn, s. aflon-
yddwch, cynhwrf, terfysg; helbul,
cythruddiad.
Peruke, pyr'-iwc, s. ffugwallt=Penmfif.
Perusal, pyr-ii//-zyl, s. darlleniad, dar-
Uen, tryddarUeniad ; trychwiliad.
Peruse, pyr-iwz', v. a. darUen, tryddar-
llen, darUen, darlleaw, darUain.
Pervade, pyr-fed', v. a. treiddio,
creiddio, heinio, trwyo, gwofrwyo ;
myned trwy ; nawsio ; rhinio.
Pervasion, pyr-fe'-zhyn, a. treiddiad,
trwyddiad ; nawsiad.
Pervasive, pyr-ffl'-suf, a. treiddiol, try-
fynedol, dlr^ol ; rhwythol, tryd.
Perverse, pyr-fyrs', a. troftius, gwrth-
nysig, cyndyn, ystyfnig; traws, croes,
cam, agwyr, gwyrog ; anynad, sarug ;
cyfeiliornus ; gwyrdoedig.
Perverseness, pyr-fyrs'-nes, s. gwrth-
ysigrwydd, cyndynrwydd, gwrth-
gasedd; anynadrwydd ; trawsedd.
Perversion, pyr-fyr'-shyn, s. gwyrdoad,
dattroad; camdroedd; gwyrdro, llygr-
iad ; cyf eiliornad ; camwri ; camarfer-
iad.
Pervert, pjrr-fyrt', v. a. gwyrdroi, cam-
drosi, gwyro, dattroi, trawswyro;
Uygru.
Pervertible, pyr-fyr'-tu-bl, a. gwyrdro-
awl, trofaol, trawswyrol.
Pest, pest, s. pla, haint, mallhaint.
Pester, pes'-tyr, v. a. blino, poeni,
aflonyddu, plaeo, dygnu, gormesu.
Pestiferous, pes-tufiT-yr-yz, a. heint-
ddwyn, plaog ; heintiol ; adwythol ;
blin.
Pestilence, pes'-ti-lens, s. haint, pla,
heintnod, cowyn, cornwyd, y chwaren.
Pestilent, pes'-ti-lent, ) a. heint-
Pestilential, pes-ti-len'-shyl, ) us, cor-
nwydlyd, plaog, heintnodol; Uynol;
adwythig. j^
Pestle, pes'-sl, s. pwyodr, pestl :^^.
pwyodri; malurio.
Pet, pet. s. anfoddogrwydd, anniddig-
rwydd, sor, dig, drygnaVs ; oen llaw-
faeth, oen swci ; anwylyn, anwesyn,
maldodyn, darlotyn ; gorhoffedd ; teg-
an; colwyn:— v. a. anwesu, anwylo,
cocri, pratio, Uochi :— a. anwesog,
anwyl, hofif.
Petal, pet -fi, s. blodeuddalen, fflurddeil-
en, dalen blodeuyn, gwullddeilen.
Petalous, pet'-al-yz, a. blodeuddeiliog,
fflurddeiliog. [pitw.
Petit, pet'-i, pyt-it', a. bychan, eiddil,
Petition, pi-tish'-yn, s. erfyniad,( deis-
yfiiad, arcMad, cais, deiseb, archeb,
erfyneb, gofyniad, gofuned, dais, yax-
hH ; rheithgas : — v. a. erfyn, deisyf,
deisyfu, erchi, gofyn, ymbil.
Petitioner, pi-tish'-yn-yr, s. erfyniwr,
eirchiad, gofynydd, deisebwr.
Petrel, pet'-ryl, s. brochellog, aderyn y
ddryghin, aderyn y frochell, petrel.
Petrifaction, pet-ri-ffac'-shyn, s. maen-
eiddiad, caregiad, crofen„ crawen;
caledwch.
Petrify, pet'-ri-fFei, v. maeneiddio, car-
egu; caledu; ymgaledu; fferu.
o, Uoj u, dull; tt, swn; v, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel a yn eisiea; z, zel.
'f:
2l
PHaS
530
PHIZ
Petticoat, pet'-i-c6t, a. pais, pais benyw ;
crysbais. ^
Pettifogger, pet'-i-ffog-yr, s. ceciyn y
gyfraith, cecjyn y cjrtiau, crachgyf-
reithiwr.
Pettifogging, pef-i-ffog-ing, a. gwael,
isel; cynhenus. [gwaeledd.
Pettiness, pet'-i-i^es, s. bychander,
Pettish, pet'-ish, (i. anfoddog, anniddig,
croes, ffrom, dreng, anynad.
Petty, pet'-i, a. bychan, eiddil, bach,
pitw.
Petulance, pet'-iw-lyns, s. anniddig-
rwydd, anfoddogrwydd, surugrwydd ;
drygnaws.
Pettdant, pet'-iw-lynt, a. anniddig,
ffrom, eras, coeglyd, liaerllug ; nwyf-
us, ^wantan.
Pew, pi?i', s. c6r ; cadaireglwys; eistedd-
le, set; seddgell, eisteddgell.
Pe-wter, piitZ-tyr, s. ffrantr, ffeutur,
piwter ; ystaen ; llestri fifrantr, llestri
piwter.
Phaeton, ffe'-i-tn, s. cerbydan pedrol-
wyn, gogerbyd, rhyiihglyd ; cerbydan ;
phetn. [trawd.'
Piialanx, ffal'-angcs, s. cunell; lleng
anhydor, llu trefnwych; lleng, ca-
Pliallus, ffal'-ys, s. cingroen, Uysiau'r
f^^ingroen.
Phantasm, ffan'-tazm, s. drychiolaeth,
lledrith, genrith, tremyniad, coegrith,
bygwydd, hudwy, hugwd, gwag ym-
ddangosiad, anysbryd ; dychymmyg ;
syniad, delfryd, meddylrith.
Phantom, ffan'-tym, s. drychiolaeth^
Phantasm.
Pharisaical, ffar-i-se-i-cyl, s. Phariseaidd;
rhagi-ithiol ; def odgar.
Pharisee, ffar'-i-si, s. Phar^l^d; rhag-
rithiwr, lledrithiwr.
Pharmaceutic, ffar-my-ciw/'tic, a. cy-
fferiol, cyffyriol ; cyfferofyddol.
Pharmaceutics, ffrar-my-ciw'-tics, s. cy-
ffyiofyddiaeth, cytferiaeth, cyffyr-
ddysg.
Pharmacopoeia, ffar-my-co-pi'-y, s. cy-y
fferiaeth ; darpariaeth cyfferi ; cjSei-
lyfr, cyfferiadur, meddygiadur.
Pharmacy, ffar'-my-si, s. cyfferiaeth,
cyfferyddiaeth, darpariaeth cyfferi.
Pharynx, ffar'-ingcs, s. argeg, arsefnig,
ceg, Uyngcfa, Uwngc ; cyhyrgod y
brefant, breuengod.
I'hase, ffez, \pl. Phases, Sef-siz, s.
l'hasis,ffe'-sus, J ymddangosiad;gwedd,
golwg:— pi. amrithion ; tremith=
math ar faen callestr tryloyw.
Pheasant, ffeZ-ynt, n. coediar, gwyddiar,
iar goed:— m. ceUiog coed.
Phenomena, ffi-nom'ri-ny, s. pi. ym-
ddangosiadau, ymddangosion, gor-
ddangosion, argoelion ; arweUon, od-
rithion, tremddylion.
Phenomenon, ffi-nom'-i-nyn, s. ym-
ddangosiad, argoel, arddangosiad, gor-
ddangosiad ; arwel, odrith, tremddwl ;
ymddangosiad rhyf eddol, syn olygfa,
rhyfeddod.
Phial, ffei'-yl; ». costrelan, costrelig,
potelan, ffiolan, ffiol, crythan, crwth,
costrel, potel ; cibno:— r. a. costrelu,
crythu, potelu. [garol; tirion.
Philanthi-opic, fful-an-throp'-ic, a. dyn-
PhUanthropist, fful-an'-thro-pust, s.
dyngarwr, carwr dynoliaeth.
Philanthropy, fful-an'-thro-pi, s. dyn-
gai'wch ; cariad at ddynokyw.
Philharmonic, fful-har-mon'-ic, a. cy-
nghaneddgar, perorgar, alawgar.
Philippic, fful-up'-ic, s. duchan, sen,
gogan.
Philologer, ffi-lol'-o-jyT, ) a. ieithydd.
Philologist, ffi-lol'-o-jist, ) ieithofydd,
ieithwr, ieithegwr, ieithgaxwr; cys-
trawenwr.
Philological, fful-o-loj'-i-nyl, a. ieitbydd-
ol, ieithofyddol, ieithegol, ieithgar.
Philology, ffi-lol'-6-ji, s. ieithyddiaeth,
ieitheg, ieithofyddiaeth, ieithadaeth.
Philosopher, fful-os'-o-ffyr, s. athronydd,
ofydd, gwyddon, doeth, philosophydd,
doethgarwr.
Philosopher's stone, fful-os'-6-ffyrz ston,
g. maen yr athronydd, yr eurfaen ;
cyfrinfaen.
PhUosophic, fful-o-soff'-ic, ) a.
Philosophical, fful-o-soff'-i-cyl, f athron-
yddol, ofyddol, gwyddorol, athrolith-
iog, Philosophyddol; rhemymol, cym-
medrol.
PhUosophist, fful-os'-o-ffiist, «. twyll-
ddadleuwr, twyUebgarwr, twyllebydd,
somofydd.
Philosophize, fful-os'-6-ffeiz, v. n. athro-
lithio, ofyddu, gwyonddi, philo-
sophyddu.
Philosophy, fful-os'-o-ffi, s. athroniaeth,
athrolith, athronddysg, ofyddiaeth,
gwyddoniaeth, philosophy ddiaeth,
philosophi ; doethgarwch ; jrmresym-
iad, dadl, amcandyb, athrondyb.
Philter, fful'-tyr, s. swyn serch ; serch-
rin -.—v. a. serchrinio; syrchu.
Phiz, ffuz, 8. gwep, gweb, ffriw, wyneb-
pryd.
a, fel a y n tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; t, Hid ; i, dim ; o, toi, ond ei sain jm hvy ; o, Hon ;
PHTH
631
PICA
Phlegm, fflem, s. llysnafedd, cortiljfcr ;
dwfr; musgrellni, difaterwch.
Phlegmatic, ffleg-mat'-ic, a. llysiiafedd-
og, comboerol; dyfrllyd; marwaidd.
Phleme, fflim, s. Iflaim, cyllell waedu.
Phlogistic, fflo-jis'-tic, a. fflamegol,
fflamychol, Uosgol, ennynol; cryf-
haol.
Phonetic, flfo-net'-ic, a. seinebol, sein-
igol, Uafar, seinyddol.
Phonography, ffo-nog'-ry-flB, s. seinys-
grifiaeth ; Uafarseiniaeth ; seinofydd-
iaeth. [iaeth, seinyddiiieth.
Phonology, ff"d-nol'-6-ji, s. seinofydd-
Phosphate, ffos'-ffet, «. ffoddhalan, fFodd-
awd, llosnurhal, ffoddgris; ffoddod-
faen.
Phosphor, ffos'-flfyr, } s. Gwawl-
Phosphorus, ffos'-fiyr-ys, $ ddwyn, Gol-
euddwyn, Lleuferddwyn, y seren
ddydd, y seren fore ; Uosnur, ffoddaint,
ffoddiaint, goleuddwyn. •
Phosphoric, fifos-ffor'-ic, ai llosnurig,
flfoddiain, ffoddig.
Phosphorous, ffos'-ffyr-yz,a. llosmiraidd.
Photograph, fifot'-6-graff, s. goldeb, Ueu-
ferdeb, heuldeb, darlun heuldebaidd :
V. a. goldebu, lletiferdebu, heiddebu ;
goldyim.
Photography, flfli-tog'-ry-fiS, s. goldeb-
iaeth, Ueuferdebiaeth, heuldebiaeth.
Phrase, ffrez, s. ymadrodd ; ehiaeth,
brawddeg, broddeg ; dywediad, geir-
iad ; ieithwedd, dullwedd, Uafarwedd :
— V. geirio, ymadroddi, geirioli ; enwi,
galw.
Phraseology, fFre-zi-ol'-6-ji, s. geirwedd-
iad, geiriolaeth, Uafarwedd, llafar-
ddull ; geiriad, ymadroddiad, ieit'iiad;
dullwedd, ieithwedd ; geirweddiadur.
Phrenetic, ffri-net'-ic, a. ynfydwyUt,
gorphwyUog, gwallgof , amrahwyllog ;
flyrnig : —s. gorphwylljm, Uerthyn.
Phrenological, £fren-o-loj'-i-cyl, a. pen-
ofyddol, menofyddol, menyddegol.
Phrenology, £Fri-nol'-6-ji, s. penofydd-
iaeth, menofyddiaeth, menyddeg,
ymenyddeg, penwyddeg, penddysg,
ymenyddiaeth ; pwyUwyddoneg ;
pwyllwyddeg, pwyllwyddoreg ; pen-
glogyddiaeth, penglogaeth ; pengnyc-
yddiaeth, penermigaeth.
Phrensy, ffiren'-zi, s. gorphwyll, gwall-
gof, aninhwyU, cynddaredd, gwyn-
ofaint.
Phthisic, tuz'-ic, ) s. darfodedigaeth.
Phthisis, tei'-sus, f darfodiant, ysgyf-
einiol, nychdod, erthwst, llifiant.
Phthisical, tuz'-i-cyl, a. darfodedigol,
nychlyd, Uifiannol, claf o'r darfoded-
igaeth.
Phylactery, ffi-lac'-tyr-i, s. cadwadog ;
swynogl :—pl. cadwadogion ; phyl-
acterau.
Physic, ffuz'-ic, s. meddyginiaeth ;
Physigwriaeth ; cyfferi ; carthai, ys-
gothai : — V. a. meddyginiaethu ;
iachau, gweUa, gwellau ; ysgathrii ;
physygwrio.
Physical, ffuz'-i-cyl, a. anianyddol;
anianol, naturiol ; allanol ; meddygol ;
iachaol.
Physical science, flfuz'-i-oyl' sei-ens, s.
anianyddiaeth, anianeg, anianaeth.
Physician, ffi-sish'-yn, s. meddyg,
physygwT, iechydwr.
Physico-theology, ffuz'-i-co-thi-ol'-o-ji,
s. aniandduwiaeth, anianddwyfydd-
iaeth.
Physics, ffuz'-ics, s. anianyddiaeth, an- ■
ianeg, anianaeth, dansoddiaeg, natur-
„eg-
Physiognomist,, ffuz-i-og'-no-must, ».
gweddofydd, ffriwofydd, gwepofydd,
darUenydd gwyneb ; tremddewin.
Physiognomy, £Fuz-i-og'-no-mi, s. gwedd-
ofyddiaeth, ffriwofyddiaeth, gwep-
ofyddiaeth, gwepeg, drychofyddiael^,
wynebddysg; wynebgoel, tremddew-
iniaeth.
Physiological, ffuz-i-o-loj'-i-cyl, a. an-
ianyddol, anianodawl, bywofyddol,
eidofyddol.
Physiologist, flFuz-i-ol'-o-jist, «. hywof-
ydd, enofydd, eidofydd, anianydd.
Physiology, ffuz-i-ol'-o-ji, s. anianddysg,
aniandraw, anianeidiaeth, bywofydd-
iaeth, eidofyddiaeth ; anianawd, an-
ianeg, anianofyddiaeth.
Piacular, pei-ac'-iw-lyr, ) a. dyhuddol,
Piaculous, pei-ac'-iw-lyz, ) dadolychol,
iawnol, cymmodol ; ysgeler, anfad.
Pia-mater, pei-a-me'-tyr, s. isgrefadur,
isbilen yr ymenydd.
Pianissimo, pi-a-nus'-i-mo, a. tyneraf,
tra thyner.
Pianist, pi-a'-nust, s. perdonydd, per-
donwr :— /. perdones.
Piano, pi-a'-no, a. esmwyth, tyner, isel,
gwan : —s. perdoneU.
Piano-forte, pi-a-no-ffor'-ti, s. perdonell,
perdoneg, eilioneg, plana.
Piazza, pi-az'-y, *. pendist, colofrawd,
piUrawd, piUrodf a.
Pica, pei'-cy, «. pioden=Pianet ; pi-
lythyr=enwargrafBythyren; cofnod-
6, llo; u, dull; w, gwn; w, pwn; y, yr; j, feltsh; j,John; lb, fel syneisiau; z, lel.
PIER
532
PILG
res, rholeb ; brithlyfr ; cyf arwyddeb,
cyfarwyddor.
Pick, pic, V. pigo ; dewis, dethol ; hel,
hela, casglu ; UoSa ; glanhau ; dyheu-
ddyd ; gof wyfe ; chmlena, chwUota,
chwiwlatrata -.—v. pigdrecyn, pig ;
deintbig ; man, magi ; dewisiad.
Pickaxe, pic'-acs, s. cyfegydd, bwyell-
gaib, pig, piccaib.
Picked, pict, a. pigog, pigfain, blaen-
llym, pica, llymbigog.
Picket, pic'-et, s. Uymbawl, pigbawl;
pigastell; rhagwylfa, cadwylwyr;
rhagorsafiad; cardchwareu :—■!;. a.
pigastellu ; cadwylio.
Pickle, pic'-cl, s. heli ; cyffaith ; cyfFaith
bwyd; cyiiwr, ansawdd: — v. a. cy-
flfeithio; helio.
Picklock, pic'-loc, s. dadgloadur, gau
agoriad, picclo ; dadglowr, pigydd
cloion.
Pickpocket, pic'-poc-et, s. pigwr coden-
au, codbigwr, pocedbigwr, pigwr
llogellau.
Picnic, ) pic'-nic, s. cjcfroddwes ; cyd-
Picknick, ) gyfranwest, ymgyfranwest;
allanwest, gwledd dan yr awyr agored.
Pict, pict, s. Britlivrr, ¥&ch.tiaA=pl.
Brithwyr, Ffichtiaid, Peithi ; brithwr.
Pictorial, pic-to'-ri-yl, a. darluniadol, ar-
luniol, ardebol, paentiol.
Picture, pic'-9yT, s. Uun, darlun, eilun,
delw, ardeb ; darlimiad; paentwriaeth;
gwrthddrych : — v. a. daiiunio, del-
weddu, arlunio, ardebu, eiluiiio;
paentio; arddangos.
Picturesque, pic-gyr-esc', o. ardebaidd,
ardebwedd; darluniaidd, arluniol :— «.
ardebwedd ; pethau darluniol.
Piddle, pud'-dl, v. n. ofera, simera; go-
chwareu & pheth ; gofwyta.
Pie, pei, s. pastai, crawsaig ; pioden,
piogen, pi, pia; britlilyfr ; cyf arwydd-
eb, cyfarwyddor. [amliw.
Piebald, pei -bold, a. brith, amryliw.
Piece, ■pis, s. dam, dryU, rlian, cat; talp ;
clwt ; llain ; difyn ; tamaid ; clem ;
ticyn, tipyn; darlun; gwn; cyflegr;
am :— v. clytio ; lletnio ; clemio ; uno.
Piecemeal, pis'-mil, ad. yn ddamau, yn
ddrylliau, bob yn ddam, yn dameid-
iau : — a. damiol.
Pied, peid, a. brith, amryliw.
Pier, pt'yr, s. canbost, piler ; pilerpont ;
mydbill ; morgob, morfur, morglawdd,
porthdwyn, porthfa, glasan, gob.
Pier-glass, pt'yr-glas, s. gorddrych;
drych mawr rhwng ffenestri.
p>'yrs, V. trywanu, gwanu,
brathu, treiddio ; ebillio ; iorni.
Piercing, pi'yr-sing, a. treiddiol; try-
wauol; llym, cethrti| ; cynhyrfus : —
6. ti-ywaniad, treiddiad, bratliiad.
Piety, pei'-e-ti, s. duwioldeb, duwiol-
fryd, duwioKrydedd, duwgarwch.
Pig, pig, s. mochyn ; llwdn hwch ;
hwch ; banw, twi-ch, hob ; porch : —
V. mocha, porchelra.
Pigeon, pij'-yn, s. colomen -.—v. a. pluf-
io, pluo, hifio, ginio, pl'ucio.
Pigeoiuy, iiij'-Jn-ri, s. colomendy.
Piggin, pig'-in, s. picyn, cunnogyn.
Pigment, pug'-ment,^ s. lliw, eiliw,
paent.
Pigmy, pug'-mi, s. cor, coryn, corch,
pegor, Hogwrn, corig, gwrachyn :— a.
(gprachaidd, naraidd, bychan, eiddil,
pitio.
Pigsty, pug'-stei, «. twlch mocli, cwt
moch, craw, twlc, cwt, cut.
Pigtail, pug'-ttl, s. mochroneU ; cynffon ;
flfwgws rholyn, tobacco main.
Pike, peic, «. penhwyad, rhwyad, ffon
big, pig, rhon, rhethren, gwaewffon,
fibnwaew, ysbSr, bfir, saflfwy, rheiuen,
picfifon. Host, rhaidd, paled, cadwaew,
rheidden, rhethr; pigfforch, picwarch.
Piked, peict, a. blaenfain, blaenllym,
pigog.
Pikeman, peic'-man, s. rlieiniwr, ysber-
ydd, gwaewor, saffwyor, rheidifiwr.
Pikestaff, peic'-staff, s. ffon gwaew,
troed gwaew, troed pig, croes pig, ffon
linon, picffon.
Pilaster, pi-las'-tyr, s. colofnyn, pileryn,
colofnig, adbUer, gogolofn, pedJybUer.
Pixhard, pulsli'-yrd, s. penwag Mair,
penwegyn:=math ar bysg tebyg i'r
penwag.
Pile, peil, s. cluder, cludair, pentwr,
crug, cruglwyth, twr, cam, camedd,
cwrt, curt, swp, twlch, mwnt, swth,
sawch, das.wm, daswl, twred, twysg,
trwl ; adail ; adeUres ; seilbawl, seu-
*' ddar ; pawl, ystrangc ; cledr ; c^
(mewn arfau bonedd) ; pen saeth, ffon-
waew fechan, rhetrhen ; brigac,
gwallt; blew, manflew; p4n; gra, cai-
nach : — v. a. pentyru, crugio, clud-
eirio, tyru, dasylu; ystangcio; seil-
boUoni ; seUdderio ; digolio haidd.
Piles, pe^lz, s. pi. clwyf y marchogion,
Uedwigwst, haint y marchogion.
Pilfer, pul'-ffyr, v. chwilena, ysbeiliota,
cliwiwbigo, chwiwlatrata, chwilota.
Pilgrim, pul'-grum, s. pererin, ceimiad,
a, fel a y n tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, oud ei sain yn hwy ; o, lion ;
PINC
533
PIPP
jrmdeithydd crefyddol, adf ant ; crwydr-
yn.
Pilgrimage, pxU'-grum-cj, s. pererin-
dod.
Pill, pul, s. pelen, pelan, pelenig, pelen
feddygol, pulsen: — v. a. pelenu, ys-
beilio, anrlieithio ; eillio, cneifio, pilio;
gwisg'io ; dirisglio, ysbelwi.
PiUage, pvil'-ej, s. ysbail, anrhaith, ys-
glyfaeth, pridd, ysgfwfl; ysbeiliad ;
anrheithfa; olbiler :—v. a. anrheithio,
ysbeilio, preiddio, ysglyfio; pilio,
dysbeinio; cribddeilio.
Pillar, pul'-yr, «. colofn, pUer, colof,
llorf ; pill, atteg ; attegydd, cynnalydd.
Pillion, pul'-iyn, s. pHyn, cyfrwybenyw,
cyfrwy ysgU ; clustog, panel.
Pillory, pul'-yr-i, s. ringed, rhig, cyffion
gwddf : — V. a. rhigodi.
PiUow, pul'-6, s. gobenydd, clustog ; gob :
—V. a. gobenyddio, clustogi.
Pillow-case, pul'-o-ces, s. twyg gobenydd,
twyg clustog, hul gobenydd, tudded
clustog.
Pilot, pei'-lyt, s. llonglywiedydd, Uong-
lywiawdwr, llywiadur llong, iarcw;
llywiedj'dd, arweiniwr:— i*. a. llong-
lywio; tywys llong i'r porthladd;
llywedu, cyfarwyddo.
Pilotage, pei'-lyt-ej, s. Uonglywiadaeth ;
cyflog llonglywiedydd.
Pilot-boat, pei'-lyt-bot, s. Uywedfad,
cwch Llonglywiedydd.
Pimento, pi-men' -to, s. pupyr lamacia,
chwaethrawn, cliwegbupyr.
Pimp, pump, s. Uotai, Uatai, nwyfwas,
anlladwas, puteinai:— f. n. Uateio,
nwyfweini.
Pimple, pum'-pl, s. llynoryn, ploryn,
crugyn, penddiiyn, pigodyn, cyfodyn,
Uyfrithen, pisgwrn, goryn, crugdaxdd.
Pimpled, pum'-pld, a. llynorog, plor-
yjiog, gorynog, llyfrithog.
Pin, pun, s. pin; nodwydd, nydwydd;
dant; draen; hoel, cethr; craidd,
canol; ebill: — v. a. pinio ; hoelioj
bario ; sicrbau ; baldio, caethiwo.
Pincers, pun'-syrz, s. pi. gefail, gefeUan,
crafF, gwrtlirimyn.
Pinch, punsh, v. crimpeidio, crimpio,
crimeidio, crimpwasgu, Uethwasgu ;
ewino; gefeilio; bled.du, byseidio;
gwasgu ;tamigo; cnoi, cnowasga; cyn-
nilo ; gormesu ; caethiwo ; ingwasgu ;
twyllo ; pinsio : — s. gwasg, crimp, i
craff; bysiad ; pigiad, crafangiad; j
tymmig; crafangwasg; ingwasg; cno; I
crimpiad ; ing, cyfyngder, goi-mail. !
Pinchbeck, punsh'-bec, s. eurrith=cym-
mysg gopr a singe.
Pincher, pun'-shyr, s. gwasgwr, crimp-
iwr, crimpwasgwr, bleddwr.
Pincushion, pin'-cwsh-yn, s. clustog
binau, sacheU binau, pinob, pincaes,
pingcws.
Pine, pein, s. pinwydd, sybwydd, ffein-
idwydd, ffawydd :— v. dihoeni, ded-
wino, edwino, edwi, darfod, curio,
gwywo; teneuo; gofidio ; treulio.
Pineal, pun'-iyl, a. pinwyddol ; pyraidd.
Pinfold, pun'-ffold, a. ffaJd, gwarchae.
Pinion, pun'-iyn, s. angell, blaen aden ;
asgell, aden, ffilog; pluen, plufen,
plufyn ; troell, echelrod, adeinrod ;
breichrwym :— v. a. angellu; breich-
rwymo, adeinrwymo ; caethiwo, cad-
wyno.
Pink, pingc, s. penigan, ceian, ceilys,
euad ; Pingc, Uiw pingc; pilcodyn ;
llygedyn, olj) ; llong olfain : —a. pingc ;
rhuddgoch, cochwyn, gwyn-goch : —
V. a. olpi ; trywanu, bratliu, trydyHu.
Pinmaker, pun'-me-cyr, s. piniwr,
gwneuthurwr pinau.
Pinmoney, pun'-myn-i, s. arian pinau,
arian Uogell gwraig ; pinfwnai.
Pinnace, pun'-ys, s. corlong, ysgoren,
badlong.
Pinnacle, pun'-ycl, s. pinygl, pinagl,
pinacl, pigwm, twr, balog, cwm ;
nendy; cwnwg, crib, nen : — v. a,
pinyglu, pigymu.
Pinner, pun'-yr, s. piniwr, pinweithiwr,
pineuwr; hoeliwr; llabed penwisgj
ffaldiwr.
Pint, peint, s. peint, peintiad.
Pioneer, pei-o-nz'yr, s. cadgloddiwr,
rhag-gloddiwr :— v. a. cadgloddio ;
rhagarloesi.
Pious, pei'-yz, a. duwiol, crefyddol,
duwioLfrydig, dyhewydus.
Piousness, pei'-yz-nes, s. duwioldeb,
duwgarwch, crefyddolder.
Pip, pup, s. y big, dolur pig; ysmotyn ;
deincodyn:— V. n. pipian, gerain.
Pipe, peip, s. pibeU, pib, chwibol, awell ;
pibaid ; chwibanogl ; com ; rhol, rhol y
sylltty -.—v. pibanu, canu pibell ;
chwibanogU; pibellu; chwibanu;
crewtian.
Pipe-clay, peip'-cle, s. pibglai.
Piping, pei -ping, a. gwan, eiddil, afiach ;
cwynfanllyd ; poeth, brwd, tanllyd.
Pipkin, pup'-cin, s. crochenjTi.
Pippin, pup'-pun, s. esblydden, afal es-
blydden.
o, llo; u, dull; tv, iwn; w, pwn; y, yr; 5, fel tshj j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
PITC
534
PLAC
Piquant, pi'-cynt, a. pigog, pica, llym,
oeth.
Pique, pic, s. anfoddlonrwydd, sonant,
cilwg ; dygasedd, mic, mig ; pyngcyn,
manylbeth : — v. anfoddhau, sori, codi,
sarhau ; cythruddo, llidio.
Piracy, pei'-ry-si, s. morladrad, morher-
wriaeth, morysbail ; Uenladrad, llen-
ysbail.
Pirate, pei'-ret, s. morleidr, morherwr,
morwiUiad ; herwlong, preiddlong ;
llenleidr, llenwilliad : — v. herwa,
morbreiddio, morysbeUio ; lladrata ;
Uenysbeilio, llenladrata.
Piratical, pei-rat'-i-cyl, a. morladradol,
morherwiol ; preiddiol, ysglyfaethol,
ysbeUgar ; llenladradol.
Piscatory, pus'-cy-tyr-i, a. pysgol, pysg-
odawl.
Pisces, pus'-stB/pei'-stz, s. pysg, pysgod;
y Pysg, arwydd y Pysg=12fed arwydd
y sidydd.
Pish, pish, in. pw ! twt ! dyt ! wfft ! fPei !
wb ! — V. n. wffbio, ffeiffeio.
Pismire, pus'-meiyr, s. morgrugyn,
mywionyn, morionyn, grugionyn,
bywionjm : — /. merionen.
Piss, pus, V. piso, troethi, gwneyd dwr :
— s. troeth, trwngc, pis, piso, golch,
lleisw.
Pistil, pus'-tul, s. paledrig, paledryn,
pwyntl, gwullaig, hadgoesig.
PistiUation, pus-tul-le'-shyn, s. malur-
iad, pwyad.
Pistol, pus'-tyl, s. llawddryll, llofwn,
corwn, pistol.
Piston, pus'-tyn, s. diblath, syflath, pill-
flfon, gwasglath, ceuffon, piston.
Pit, put, ». pwll; pydew; twll; ffos;
ogof ; llawr ; pant, pannwl ; cnewullyn;
cadlas ceUiogydd :— v. a. pyllu, pan-
nylu, m&nu ; cystadlu &.
Pitch, pi?, s. pyg; gradd, mesur; maint,
meintiolaeth ; uchder ; trumiad ty,
cyflethr to, trum, trumiad, crib ;
tarawiad; eithaf; traw, tonradd, cy-
weirsain (mewn cerddoriaeth) :— v.
taflu, tawlu; gosod ; penodi ; sefydlu ;
picio; saethu; trefnu; gwaladru;
disgyn ; llaesu ; cwympo ; ymdaflu,
neidio ; gwersyllu ; tra'wiadu, cyweir-
seinio. **
Pitch-dark, pi9'-darc, a. pygddu.
Pitcher, pi9'-yr, s. taflydd, piciwr;
gwersyllwr ; piser, cunnog, yst^n.
Pitch-fork, pi^'-fforc, s. picflbrch, pic-
warch, pig; flFon ddwybig; trawflbrch
=offeryn cerddorol.
Pitching, pi5'-ing, a. llethrog, lledbai,
disgynol : —s. piciad llong ; llaesdoriad,
palmantiad. ^
Pitch-pine, pi^'-pein, s. pygbinwydd,
pygsybwydd.
Pitch-pipe, pi9'-peip, s. trawbib, toniad-
ur, graddbib.
Pitchy, pi9'-i, a. pyglyd, pygol; pygog:
du, tywyll, erch.
Pitcoal, put'-col, s. glo 'r pwll, glo pwll.
Piteous, put'-i-yz, a. truenus, gresynol,
truan, galarus, tosturus ; gwael, tlawd;
irad, anaele.
Pith, puth, s. bywyn, mwydionjm, pab-
wyryn pren ; mwydion, mer, madr-
uddyn ; mwydyn y cefn ; grym, yni ;
pwys, sylwedd i—v. a. gwahana
mwydyn y cefn.
Pithiness, puth'-i-nes, 8. cryfder, grym-
musder, egni, effeithiolrwydd ; syl-
weddoldeb.
Pithy, puth'-i, a. bywynog, mwydionog;
grymus, nerthol ; by wiog ; eneidiog ;
effeithiol ; sylweddol ; giymeiriog ;
gwlithog.
Pitiful, put'-i-ffwl, a. tosturiol, gresyn-
gar ; athrugar ; gresynol, truenus ;
gwael, distadl, dirmygedig ; dibwys ;
trist, prudd.
Pitiless, put'-i-les, a. didosturi, annrhu-
garog; dideimlad.
Pitman, put'-myn, s. pyllwr, gwr y
pwll.
Pittance, put'-ans, s. dogn, cyfran;
ychydig.
Pity, put'-i, s. tosturi, trugaredd, gres-
yn, gresi; tynerwch ; piti:— v. tos-
turio, trugarhau ; truanu, curio.
Pivot, puf' -yt, s. colyn, corddyn, pegor,
pegwn, pegwrn ; pill ; goddyn.
Pix, pics, s. arlladgist, offerenflwch ;
osgloer, cist brawf, blwch y prawf-
athau.
Pizzle, puz'zl, s. pidyn, piden, gwialen.
Placability, ple-cy-bul'-i-ti, s. dyhudd-
garwch, hyfoddrwydd, cymmodlon-
edd ; hjrnawsedd.
Placable, ple'-cybl, a. dyhuddadwy, hy-
fodd, dyhuddol, cymmodlawn.
Placard, pla-card', s. hysbyslen, hysbys-
iad, cyhoeddeb, egliuyn ; postlen ;
enlliblen, athrodlen :-~v. a. cyhoeddi,
hysbysu, cyhoeddebu ; postlenu ;
athrodlenu.
•Place, pies, s. lie, man, mangre, llefod,
men; sefyllfa, swydd : -v. a. lieu,
llehau, cyfleu; gosod, dodi, rhoddi,
sefydlu, mfiuu.
a, fel a yn tad ; a, cam; e, hen; e, pen ; t, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
PLAN
535
PLAT
Placenta, pla-sen'-ta, », olysgar, adys-
gar, brych, y gwared, y garw.
Placid, plas'-ud, a. araf, tawel, llonydd,
llariaidd, hynaws, gwa,r, tirion.
Placidness, plas'-ud-nes, s. arafwch,
tawelwch.
Plagiarism, ple'-jyr-uzm, «. Uenladrad,
Uenysbeiliad.
Plagiarist, ple'-jyr-ust, s. Uenleidr, Uen-
ysbeiUwT, lleidr llyfrau.
Plagiary, ple'-jyr-i, a. lleidadradol, Uen-
ysbeUiol :— s. Uenysbeiliad ; Ueiileidr.
Plague, plcg, «. pla ; cowyn, maUhalnt,
llymvys, haint y nodau, egwy; gor-
mes, poenedigaeth, gofid :—v. a.
plaeo, plahau ; blino, poeni, maeddu,
crugo, dygynu.
Plaguy, ple'-gi, a. blin, trallodus, gofid-
us ; adwyihig, gwenwynig ; plkaidd.
Plaid, plad, s. brithwe, brychan, brych.
Plain, plen, a. gwastad, Uyf n ; eglur,
amlwg, diai-gel, noeth, goleu, playn;
syml, dysymyl, dihoced, gonest, di-
dwyll, teg; diaddum; anghywrain,
an^elfydd ; dirodres, dirwysg, a-
ngoethedig; gwladaidd; croyw, difyng-
ys, rhydd ; digymmysg ; dirwystr ;
anllythyrenog ; bledd, blanol ; car-
trefol; hagr :— arf. yn eglur; yn
groyw; yn syml :— s. gwastadedd,
gwastattir, maes, tsmo, ceimle, ble,
g41, brodir, bro, as, Uedd, caint, cad-
faes: — v. gwastatau, gwastatu ; llyfn-
hau, llyfnu ; cwyno, alaethu.
Plain-dealing, pkn'-di-ling, a. gonest,
didwyll, dihoced, clau, diorchudd : —
g. masnach ddidwyll; gonestrwydd,
cleuder. [eglur.
Plainly, plen'-li, ad. yn wastad ; ya
Plainness, plen'-nes, s. gwastadrwydd ;
llyfnder; eglurdeb ; aymledd ; diffuant-
rwydd.
PMnt, plent, s. cwyn, galar, alaeth,
wylofain.
PlaintLflF, plen'-tuff, s. cwynwr, aehwyn-
ydd, hawlblaid, hawlydd, holydd,
canlynwr, gofynydd, erlynydd.
Plaintive, plen'-tuf, a, cw3Tifanus,
achwynol, galarus, alaethol ; tafolus,
Plainworls, plen'-wyrc, s. gwniadwaith
diaddurn ; cyffredinwaith. j
Plait, plet, «. plyg, dill, plith, crych,
dyblyg; cudyn, Uofn: — v. a. plygu,
plethu, crychu ; sideru ; cymhlethu,
dyiysu.
Plan, plan, s. cynllun ; cynfwriad, rhag-
fwriad; dyfais, darf elyddiad ; llun,
ifuif , trefn ; plan : — v. a. cynllunio ;
cynfwiiadu; dylunio ; llunio, dyfeisio ;
planio.
Plane, plen, ». gwastad, gwastadlawr,
asaf , clawr, arwynebedd ; gwastadlain ;
peithyned; canwyr, pMn, plaen,
gwastedydd, gwastadyr, llyfniedydd :
— V. a. canwyro, plaeiiio ; llyfnhau,
rhathu, dylathru ; te6au.
Planet, plan'-et, s. planed, planad, gor-
uchiad ; seren wib, seren gynffonog.
Planetary, plan'-et-yr-i, a. planedol.
Plane-tree, plen'-trt, s. planwydden,
pilcoes, Uedon, y pren pMn.
Plank, plangc, s. plangc, asteU, estyUen,
aserw, toniar i—v. a. plangcio, estyllu.
Piano-horizontal, plc-no'-hor-i-zon-tyl, a.
UeddorweUg, llerorwelaidd.
Plant, plant, s. planigyn, planwydden,
pren plan; Uysiguyn, gwadn, c6r,
celfi :— V. a. planu ; gosod, sefydlu,
cyfleu.
Plantain, plan' -ten, s. llyriad, erUyriad,
llydan y ffordd, dail llyriad.
Plantation, plan-tc'-shyn, «. planiad,
plan; planigfa, planfa, gwyddlan,
planllwyn; ffrith, ffridd, coedlan,
coedwig , plan-wlad, tref edigaeth ;
sefydlad ; tyddyn.
Planted, plan' -ted, p. p. planedig, wedi
ei blanu ; planog, plan.
Planter, plan'-tyr, «. planwr, planiedydd;
trefadog, sefydlwr ; perchen planfa.
Plash, plash, s. Eynwyn, corbwU, cor-
lyn, sybwll, merydd; plyccoed; ys- ,
geintiad :—v. yslotian, tasgu dwr, ys- „
geintio ; bidio ; plygu perth yfsgythru.
Plashing, plash'-ing, s. bidiad^ysgythr-
iad: — u. llynwynog, corbyllog, dyfr-
11yd ; gwlyb ; corslyd.
Plasm, plazm, s. mold, drychiaden.
Plaster, plas'-tyr, s. plaster, paeled, ^
cymmrwd, eli, enaint ; sugliau :— v. a.
plastro, cymmrydu, paeledu ; dwbio.
Plastic, plas-tic, a. lluniedyddol, del-
wadol, ffurfiadol.
Plat, plat, V. a. plethu ; gwau, gwsu :—
s. plethwaith ; talwm, maes, rhandir,
tyno, llain, llanerch; cynllun, dyfais:
— a. gwastad :-~ad. yn Uyfn.
Plate, plet. s. llafn, llafon, llafn o fet-
tel; dalen; alawr, plad, clawr bwyta;
dysgl ; argrafflun, argrafflen, cerflen ;
darlun, amdo, caen : — v. a. llafnu,
dalenu; gorthoi; arwisgo, caenu;
pladio.
Platau, pla-ti)', s. gwastad, gwastadlawr;
uchel wastadedd ; heilyr, lla^vfwrdd ^
bwydiar; addurnblad. ''
«, llo; u, dull ; tv, gwn ; w, j^ii; y, yr; $, fel Ish ; j, John: sh, fel g yn eisieu; z, zei.
PLEA
536
PLEU
Platen, plat'-en, s. gwasgfwrdd argraflf-
wasg.
Platform, plat'-fform, a. Uwyfan, Uwyf,
esgynlawr, esgynfwrdd, bangc, ban-
, llawT, lleithig; areithfwrdd ; seil-
ddarlun ; cynllun.
Platina, plat'-i-ny, )s. pladin=delid
Platinuin,plaf-l-nyiii, ) gwyn, trym-
ach nag aur.
Platitude, plat'-i-tiwd, s. gwastadrwydd;
diflasdod, merfedd.
Platonic, pla-ton'-ic, a. Platonig, Plat-
onaidd ; perthynol i Plato ; pur.
Platonism, ple'-to-nuzm, s. Platoniaeth ;
athroniaeth Plato.
Platter, plat'-yr, s. dysgl, bwydiar, ys-
gudell ; noe ; dwbler ; ysgS,l ; pleth-
wr, gweuwr, gweydd, plethweuwr.
Plaudit, plo'-dut, s. canmoliaeth, clod-
foredd, moliant ; bloddest ; cymmer-
adwyaeth ; cyforddyl.
Plausibility, plo'-i u-bul'-i-ti, s. golygus-
rwydd, wynebolrwydd ; tebygoldeb.
Plausible, plo'-zu-bl, a. golygus, ym-
ddangosiadus, UiwTis ; tebygol ; 'wyn-
ebdeg ; poblogaidd.
Play, pie, v. chwareu, chware, chwara,
gwareu, chwerio ; canu; prangcio,
rhonta, maswedda ; ofera : — s. chwar-
eu, chware, gwareu ; chwaryddiaeth,
chwareuaeth ; ymgyfifelybiad.
Player, ple'-yr, s. chwareuwr, chwar-
ydd, chwariwT, gwareuwr :— /. chwar-
yddes.
Playfellow, ple'-fiFel-o, s. oydchwareuwr.
Playful, j)le-fifwl, a. chwareugar, chwar-
eol, clrwerig, gwareuol. [garwch.
Playfulness, ple'-ffwl-nes, s. chwareu-
Plaything, ple'-thing, s. tegan, flfril.
Playmate, ple'-met, s. cydchwareuwr.
Plea, pli, s. dadl, arddadl ; hawl, cwyn,
cynghaws ; esgus, esgusawd ; ymbil ;
pie.
Plead, pltd, v. dadleu, arddadlu ; pleid-
io; ymddadleu; haeni, taeru.
Pleader, pK'-dyr, s. dadleuwr, arddadl-
ydd, pleidiwr ; cynghaws, cynghaws-
ydd.
Pleading, pli'-ding, s. dadl; cynghaws-
edd.
Pleasant, plez'-ynt, a. hyfryd ; teg ;
tirion, mwyn; lion, dydd^i, digrif,
difyr, arab ; araul, per, peraidd^
melus, chweg, maws ; ammoraidd ;
llawdd; berth; broaidd; boddhaol;
croesawus ; bywiog.
.Pleasantness, plez'-ynt-nes, ) s. hyfryd-
"Pleasantry, plez'-yn-tri, J wch, di-
fyrwch ; Uawenydd ; ceUwair ; tirion-
deb ; afieithusder ; arial ; ammor ;
hoywedd; glwysder.
Please, pliz, v. boddio, boddhaa, rhyngu
bodd ; difyru, dyddanu ; teilyngu ;
gweled yn dda.
Pleasing, pli'-zing, a. hyfryd, ho£F,
cjTnmeradwy, boddhaol; melus ; dydd-
anol ; hygar, tirion ; dewisol ; berth-
aidd : — s. boddhad.
Pleasurable, plezh'-j-r-ybl, a. hyfrydlon,
boddhaol, afieithus, mwyn.
Pleasure, plezh'-yr, «. hyfrydwch, dy-
wenydd, digrifwch, dyfyrwch, pleser,
mwyniant, hoflFder; Uonder, 11a wen-
_ ydd ; bodd ; boddlondeb ; ewyUys ;
' mympwy ; gwyn fyd ; melus chwant ;
ffawg, Uawdd ; meddwl : — v. a. boddio,
boddhau, cymmwynasu.
Plebean, plt'-bi-yn, a. gwerinol, gwer-
inaidd, gwrengol, adlawaidd, gwledig,
cyffredin, gwaeraidd, gwerin ; isel,
gwael : — s. un o'r werin ; gwerinwr,
gwreng, adlaw, gwr cyffredin, taibg.
Pledge, plej, s. gwystl, cyngwystl, ad-
neu ; ernes ; gwaes, arwaesaf ; gafael ;
sicrwydd ; addewid; mach ; prawf,
tystiolaeth : — v. a. gwystlo, cy-
ngwystlo, gwaesafu ; sicrhau, dilysu ;
parchu.
Pledgee, plej-i', ». gwystlai.
Pledger, plej'-yr, «. gwystlwr.
Pleads, pli'-yds, ) «. pi. y twr tewdws,
Pleiades, pli'-yd-iz, J y saith seren
siriol, saith seren Seiriol, Pleiades.
Plenary, plen'-yr-i, a. llawn, cyflawn ;
cyfan ; perffaith ; cyfrdo, llwyr.
Plenipotentiary, plen-i-p6-ten'-shyr-i,
a. IlawnaUuog, Uawnllueddog ; Uawn
awdurdodol: — «. llawnaUuogwr, Uawn-
aUuog; negesydd IlawnaUuog, cenad-
WT Uawn awdurdodol.
Plenitude, plen'-i-tiwd, s. Uawnder,
Uawndid. cj^awnder; digonedd, gwala.
Plenteous, plen'-ti-yz, ) a. helaeth.
Plentiful, plen'-ti-ffwl, j ehelaeth,Uawn,
cyflawn, diamdlawd, dibrin, haflug;
cnydiog ; mawr.
Plenty, plen'-ti, s. helaethrwydd, dig-
onedd, amledd, digonoldeb, Uawnder,
toraeth, haflug ; cyfoethogrwydd,
digon ; llawer ; ammhrinder; Uuosog-
rwydd:— a. helaeth, llawn, digon,
digonol; fflwch.
Plethora, pleth'-o-ry, ) ». gorUawnedd,
Plethory, pleth'-6-ri, ) gormealyn, gor-
meswaed, gormod gwaed.
Pleura, pliw/-ry, s. eislen, eisbUen.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, peh; i, Hid; 1, dim; o,^r, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
PLUM
#7
PLUV
Pleurisy, plii«'-ri-si, s. eisglwyf, pigyn.
Pliability, |)lei-y-bul'-i-ti, s. ystwythder.
Pliable, plei'-ybl, a. ystwyth, liyblyg,
plygadwy, hyd-wyth ; hydro, hydrin.
Pliancy, plei'-yn-si, s. ystwythder, hy-
blygedd ; liydynrwydd ; twyth.
Pliant, plei'-ynt, a. ystwyth =Piia6fc ;
plydd, darleddfol ; llibin ; llaith.
Pliers, plei'-yrz, s. pi. plygiedydd, gefail
blygu; gefeilig, gefeilan.
Plight, pleit, V. a. gwystlo, cyngwystlo,
gwaesafu ; ymrwymo i ; ymgredi 4 : —
s. cyflwr, ansawdd, agwedd, gosgedd,
sefyllfa, swd; pwynt, hwyl, helynt;
gwystl, adneu; twng; plyg.
Plinth, plunth, s. sail colofn; petryal
colofn ; sail, gwadn.
Plod, plod, V. n. ymdrafiFerthu, llafurio,
poeni, fl'wdanu ; astudio, mj'fyrio.
Plot, plot, s. talwrn, maes, rhandir,
tyno, Uain, llanerch; cynllun, darlun;
cydfrad, cydfwriad, brad ; dicheU ;
cyttwng ; celfwriad ; traffaith ; am can ;
sail ; dyf ais, dychymmyg ; cwlwm ;
penbleth: — v. cydfwriadu, cydfradu,
bradlunio; cynllunio, dyfeisio, llyfelu;
darlunio; dicheHu.
Plough, plow, s. aradr, arad, yUtyd,
gw^dd, gwyddarad ; eilliedydd ; cwys-
ell ; rhigolydd, rhychganwyr : — v. aru,
arddu, aredig, cwyso ; troi, tori ;
braenaru.
Plough-beana, plow'-bim, s. arnodd.
Plough-boy, ploV-boi, s. certhreiniwr,
cethreLnydd; cethrenwr, geilwad ych-
ain ; aradwas.
Ploughland, plow'-land, a. tir ^r, tir
llafur, yttir; gwaith aradr, gwaith
atgor. [wr, amaeth ; gwr gwledig.
Ploughman, ploV-myn, s. arddwr, arad-
Plough-monday, ploV-myn-de, s. dydd
Llun yr Ystwyll.
Plough-share, plow'-slieyr, s. sweh. ar-
adr, swch ; cwlltr, cyUtor.
Plough-staff, plow'-staff, s. earth bren.
Plover, plyf' -yr, s. cwtiad, cwtyn, rhos-
tog, bronddu 'r twynau.
Pluck, plyc, V. a. tynu ; gordynu, dir-
dyim ; plicio ; estricio j tamigo ; tori ;
casglu ; pluo : — s. tyn, tyniad, ■gor-
dynfa ; gwroldeb ; plig, syi-th, mwn-
glws, ymysgar.
Plug, plyg, s. pillgyn, ystopell, tywysel,
twysel, topell, topyn, pill, ystopgyn ;
gwrth-hoel:— V. a. pillgynio, ystopio,
topic ; plocio.
Plum, plym, 3. eirinen, per eirinen ;
rhesin ; can mil o bunnau.
Plumage, plwm'-ej, s. plu, pluf ; es^'ll.
Plumb, plym, s. plwm ; plwm a llin-
yn, llinyn plwm:— a. unionsyth,
syth, uniawn, darbenol ;—a<Z. yn un-
ionsyth ; yn ddisymwth ; ar luiwaith :
— V. a. plymio.
Plumbago, plym-be'-go, s. plwm du;
plymwydd, plymlys.
Plumber, plym'-yr, a. plymiwr, plym-
ydd.
Plume, pliwm, S. plu, pltif ; esgyll ;
pluen, plufyn ; balchder, crib :—v. a.
pluo ; diblufio ; diosg ; pilio ; balchi'o,
ffrostio. [lin.
Plummet, plym'-et, s. plymen, plym-
Plumosity, plw-mos'-i-ti, a pluf ogrwydd.
Plumous, plu/-myz, a. pluog ; plufaidd.
Plump, plymp, a. Uyfnwedd ; tew, ter-
fyll, efras, mwyth, cratog ; llawn ;
noeth, eglur, goleu:— s. cwlwm,
clamp, tewdwr:— t). tewhau, tew-
ychu; chwyddo; bochlwjtho:— ad.
yn swrth ; yn blwngc ; ar unwaith. •
Plumper, plym'-pyr, s. bochlwyth ; eel- "
wydd noeth ; dyrnod.
Plumpness, pl3rmp'-nes, s. tewdra,
cnodigrwydd ; llawnder.
Plum-pudding, plym'-pwd-ing, s. pot-
en aeron, poten eirin, pwdin resin.
Plumpy, plym' -pi, a. Uyfnwedd, tew.
Plum-tree, plym'-tri, s. pren eirin, eir-
inwydden.
Plumy, pW-mi, a. pluog, plufog.
Plunder, plyn'-dyr, v. a. ysbeilio, an-
rheithio, ysglyf aethu, difrodi : — s. ys-
bail, ysgafael, anrhaith.
Plunge, plynj, v. trochi ; suddo ; graw-
thu, plyngu, cleigio; ymdrochi;
rhuthro ; picio ; neidio :— s. trochiad;
ymsuddiad ; grawthiad ; ymdrochfa,
hwff ; cyfyngder, ing.
Plunket, plyng'-cet, s. plyiigyd=math
ar liw glas.
Pluperfect, plw'-pyr-ffect, a. tragor-
phenol, tragorphenedig.
Plural, pW-ryl, a. Uuosog, lliosog.
Pluralist, pW-ryl-ust, s. amleglwysog
=perchen mwy nag un fywiolaeth
eglwysig.
Plurality, plw'-ral-i-ti, s. lluosogrwydd,
amledd; Uuaws, llawer; amleglwys-
iaeth. [nodeb +
Plus, plys, a. mwy, chwaneg:— «. cyn-
Plush, plysh, s. mwjiihwe, plws=math
ar ddefnydd cotymog melfedaidd.
Pluvial, plu)'-fi-yl, ) a. gwlawog ;
Pluvious, pW-fi-ys, ) cawodog; gwl-
ybyrog, llaith.
6, llo; u, dull; w, »wn; w, pwn; j, yr; J, fel tsh; j, John; ih, fel i yn eisieu; z, lel.
POET
538
POLE
Plj^ plei, V. ymroddi, ymroi ; plygu ;
pwyso ; glynu ; gwneuthur ; cymhell,
ymdrechu; arddilyn ; brysio ; chwareu;
cerdded :—s. plyg, dill; tro, gogwydd,
tuedd.
Pneumatic, niw-mat'-ic, a. awyrol;
awyraidd; gwyntol, chwythol; ys-
brydus.
Pneumatics, niw-mat'-ics, ». awyxog-
aeth, awyroliaeth, awyryddiaeth, aw-
yreg ; yabiydyddiaeth, ysbrydeg.
Pneumatology, niw-my-tol'-6-ji, s. awyr-
ogaeth, awyroliaeth, awyrddysg; ys-
brydogaeth.
Pneumonia, niw-mo'-ni-a, a. ysgyfein-
wst ; fflameg yr ysgyfaint.
Pneumonic, niw-mon'-ic, a. ysgyf einiol :
— s. meddyginiaeth i'r ysgyf einwst.
Poach, po^, V. Uedf erwi ; meddalhau ;
Uadrata ; herwhela, chwiwhela ;
gwanu, brathu, tryferu ; ymleithio ;
migno ; ymf eddalu.
Poacher, po'-9yr, s. herwhelwr, chwiw-
heliwr, heliwr anghyfreithlawn.
Poachy, po'-^i, a. corsiog, mighog, llaith.
Pock, poc, s. brech; crugdardd y frech
wen.
Pocket, poc'-et, s. llogeU, coden, cod,
Uawgod, poced :—v. a. codenu, Uog-
ellu, pocedu.
Pocket-book, poc'-et-bwc, s. codlyfr,
llogellgod.
Pocket-money, poc'-et-myn-i, s. arian
llogell, arian poced, arian traul.
Pocky, poc'-i, a. brechlyd; claf o'r frech
fawr; ysglwyfog, chwantystog; ys-
geler.
Pod, pod, s. codyn, coden, plisgyn, mes-
glyn, cib, ballasg ; hadgib, hadgod :—
V. ymchwyddo, ymlenwi ; codenu.
Podge, poj, s. UeidlewU, Uynwyn, sy-
bwll, plwca, corbwU ; cymmysglyn.
Poem, po'-em, *. pryddest, cerdd, c&n,
cowydd, cywydd, barddoneg, bardd-
gan, awen-gerdd, cafchl.
Poesy, pii'-i-si, s. prydyddiaeth, bardd-
oniaeth, bai-ddoneg, awenyddiaeth,
cowyddoliaeth.
Poet, p6'-et, s. prydydd, bardd, awen-
ydd, cowyddwr; mydrwr ; gwawdydd;
cethlydd.
Poetaster, po-et-as'-tyr, s. gofardd,
crachfardd, coegfardd, oferfardd, pas-
tynfardd, bon y gler.
Poetess, p6'-i-tes, s. prydyddes, barddes,
barddones, awenyddes.
Poetical, p6-et'-i-cyl, a. prydyddol,
barddonol, awenyddol ; prydyddaidd.
Poetics, po^ef -ics, «. prydyddeg, bardd-
oneg, pry&yddwaith.
Poetize, pfi'-et-eiz, v. n. prydyddu,
barddoni, prydu, cowyddu, mydru.
Poet-laureate, p6-et-lo'-ri-et, s. bardd
Uawryfog, bardd Uorwyddog, prydydd
llawryfog ; teymf ardd, bardd y bren-
in, y bardd teulu ; arwyddfardd.
Poetry, po'-et-ri, ». prydyddiaeth, bardd-
oni, barddas=Poes3/.
Poignancy, poi'-nyn-si, s. Uymder, tost-
lymedd ; pigogrwydd ; graender ;
llosedigrwydd ; aethlymedd.
Poignant, poi'-nynt, a. Ujrm, tostlym;
pigog ; hylym, aethus ; terig, egr ;
Uosgedig.
Point, point, s. pwngc, pwynt, pen;
pig, pigyn, blaen ; nod ; pegwn ;
trwyn ; man, Ue ; manigyn ; cwr ;
min, ymyl, ael ; colyn ; col, colon ;
attained ; tipyn ; olpai ; crif , cor ; aeth,
id ; peth, acnos, mater, perwyl ; cyf-
Iwr, ansawdd ; gradd ; uchelnod ;
math ; amcan ; perthynas ; diwedd ;
tu, paxth ; darn ; gwahanran, dosran :
— V. blaenllymu, pigf einio, blaenlUfo ;
pwyntio ; cyfeirio ; annelu ; dangos,
dynodi, mynegi, hysbysu ; llafamodi ;
attalnodi, pyngcio, gwahannodi ;
aethu, hogi.
Point-blank, point'-blangc, a. yn union-
gyrch, yn gyf eiriol ; yn hoUol, yn
Uwyr.
Pointed, poin'-ted, a. blaenllym, pigfain;
pica, llym ; ffaethlym. [puntr.
Pointel, poiti'-tel, s. pwyntl ; pwyntel;
Pointer, poin'-tyr, s. cyfeirydd, pwynt-
ydd, pwyntor ; mynegfys, mynegai ;
cyfeirgi.
Poise, poiz, s. pwys, pwysi, pwysineb;
cydbwys, cjrfantol ; mantol ; tafol : —
V. a. pwyso, cyfantoli, cydbwyso,
mantoli, tafoU. [gwenwyno.
Poison, poi'-zn, s. gwenwyn : — v. a.
Poisonous, poi'-zn-yz, a. gwenwynig,
gwenwyiillyd, gwenwynol; llygrol;
cenfigenus.
Poke, poc, s. coden, cod, cwd ; codlys : —
V. a. pwtio, pwtian, procio ; brathu ;
dallgeibio; ymbalfalu. .
Poker, po'-cyr.s. pwtiedydd.prociedydd, *
procyr, tanflFon.
Poking, po'-cing, a. gwasaidd, gwael,
costogaidd, budr :~s. prociad, pwtiad.
Polar, po'-lyr, a. pegynol ; tua'r pegynan.
Polarity, po-lar'-i-ti, s. pegynedd, peg-
ynduedd.
Pole, pol, s. trostan ; pastwn ; pawl ;
«. fel a yn tad; a, cam; «, hen ;e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
POLI
589
POMP
llath ; erwyd, erwydden, gwialen,
tudlaih, llath o dir, ystang, dilerbren
=16^ troedf edd ; pegwn, colyn, col;
pegwn y byd, colyn uchel y byd :—
V. a. polioni.
Pole-axe, pol'-acs, s. flfonfwyell, isam.
Polecat, pol'-cat, «. ffwlbart, gwichyll,
gwichydd.
Polemic, p6-lem'-ic, a. dadleuol, ym-
wrthrynol, ymddadleuol:— «, dadleu-
wr, dadlydd, yinddadlwr.
Polemics, p6-lem'-ics, s. pi. dadleuon,
Ujrfi-au dadleuol ; dadlyddiaeth.
Pole-star, piil'-star, s. seren y pegwn,
seren y gogledd ; seren arweiniol.
Police, p6-lts', s. treflywiaeth, tref-
ly wodraeth, dinaslywiaeth ; dinas-
yddiaeth; gwladlywiaeth ; heddlyw-
iaeth, heddwriaeth ; arheddlu ; hedd-
weision, heddgeidwaid ; heddswydd-
ogion.
Policeman, po-Ks'-man, s. heddwas,
heddgeidwad.
Police-ofScer, po-lis'-off-i-syr, s. hedd-
swyddog.
Policy, pol'-i-si, s. gwladlywiaeth, gwlad-
lywiad ; gwladoldeb ; Uywottref n ;
trefniad ; caUineb, medrusrwydd ;
ymddygiad, ymarweddiad; yswireb;
digolledrwym, digoUedlen ; tocyn.
Polish, pol'-ish, v. caboli, llathru, llug-
einio, gloywi, yslipanu, dysgleirio ;
llyfnhau ; coethi ; moesogi:— s. ca-
boledd, llathredd ; tlysni ; coeth-
der.
Polished, pol'-isht, p. p. caboledig;
llathraid ; gloyw, gosbeithiedig ; coeth;
moesog.
Polite, po-leif, a. raoesgar, moesog,
hyfoes, boneddigaidd, moddus, cy-
weithas, cyflysol.
Politeness, po-leit'-nes, s. moesgarwch,
boneddigeiddrwydd, moeswychedd,
mynogaeth.
Politic, pol'-i-tic, a. call ; cyfrwys, ffel,
ffalst, cyfrwysgaU; amwel, amgraff;
gwladol.
Political, po-lut'-i-cyl, a. gwladwriaeth-
ol, gwladol, gwleidiadol, gwledychol,
llywedyddol ; cyhoeddus ; call, cyf-
rwys.
Politician, pol-i-tish'-yn, s. gwleidiadur,
llywodegwr, gwleidiedydd, Uywod-
ofydd; gwladwriaethwr, gwladwr.
Politics, pol'-i-tics, s, llywodeg, Uywod-
yddiaeth, gwladyddiaeth, gwladlyw-
iaeth; UyT^od-ddysg, Uywodlith; cel-
fyddyd llywodraeth ; llywodolion.
Polity, pol'-i-ti, s. llywodraeth ; gwlad-
lywiaeth.
PoU, pol, s. pen ; coflyfr penau ; pleid-
res, tures, etholres ; y pysg penci : —
V. a. tocio; talgrynu ; cneifio ; cof-
resu penau ; cofresu enwau ; pleid-
resu ; pleidebu, tuebu, ethol, dewis,
pleidleisio, etholebu.
Pollen, pol'-yn, s. paill, pain, man-
flawd blodau.
Poll-evil, pol'-i-fl, s. marclifrech:=crug-
dardd yng ngwegil ceffyl.
Pollute, pol-liwt', V. a. halogi, diwyno,
difwyno, anurddo, Uygru; gwarad-
wyddo; diforwyno:— a. halogedig;
brwnt, aflan.
Pollution, pol-liw'-shyn, s. halogiad, af-
lanhad, mefliad ; halogrwydd ; llwgr,
mefl.
Poly, pol'-i, prf. ami, amiyw, amry-;
llawer; lluaws.
Polyanthus, pol-i-an'-thus, s. briaJlu ;
yr amlflodeuog, amlflodeulys.
Polygamy, po-lug'- y-mi, s. amlweddog-
aeth, amlbriodas, amlwreiciaeth.
Polyglot, pol'-i-glot, a. amlieithog, am-
ryiaith :—s. llyfr amliaith.
Polypus, pol'-i-pys, s. amldroed, mor-
gudyn, lluosbed; llofif; gorthwf;
cangcr.
Polysyllabic, pol-i-sul-lab'-ic, a. aml-
sUliog, amrysiU, Uuossill, amlsillafog.
Polysyllable, pol-i-sul'-ybl, s. gair am-
rysUl, amlsillair, gair Uuossill.
Polytechnic, pol-i-tec'-nic, a. amrygelf,
amlgelfyddol.
Pol3i;echnics,- pol-i-tec'-nics, s. amry-
gelfeg, amlgelfyddiaeth, celofyddiaeth.
Polytheism, pol-i-thi'-uzm, s. amldduw-
iaeth, amrj^dduwiaeth.
Pomace, pym'-az, po-mes', s. gweisgion
afalau.
Pomaceous, p6-me'-shyz, a. afaleuog.
Pomade, p6-med', s. enaint per.
Pomatum, p6-me'-tym, s. gwalltenaint,
per enaint gwallt : — v. a. eneinio
gwaUt.
Pome, pom, s. afalon, peraddon, pergair.
Pomgranate, pom-gran'-et, s. grawnafal,
pomgranad, pomgranaden.
Pommel, pym'-el, s. cnap, pwmpl,
pwmp, clob, pothon, boglyn, cwm,
cwpa, pwm ; gwarglwm, penclwm : —
V. a. pwmpio, pwnio, dulio, ffustio.
Pomology, po-mol'-o-ji, s. afoniaeth.
Pomp, pomp, s. rhwysg, rhodres, gor-
hydri; gwychder, conedd, balchder;
rhwyf ; rlualtwch; pomp.
0, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; ;, fel tsh; j, John; sh, fel s yneUieu; z, zel.
POPE
540
PORT
Pomposity, pom-pos'-i-ti, s. rhwysg-
fawredd, ma-wrwychder, mawreddig-
rwydd ; ymffirostganrch.
Pompous, pom'-pj'z, a. rhwysgfawr,
maw)-eddog, ceinfalch, arsyberw, ys-
blenydd, ymddangosgar ; firostfa"WT;
coegfalch.
Pond, pond, s. llyn; llynwyn, merllyn,
'pwU'.—v. a. Uynio; croni.
Ponder, pon'-dyr, v. pwyso ; ystyried ;
myfyrio ; arhoH ; meddwl.
Ponderable, pon'-dyr-ybl, a. pwysadwy,
hybwys.
Ponderance, pon'-dyr-yns, s. pwys,
pwysi, trymder, pwysiant.
Ponderous, pon'-dyr-yz, a. pwysig,
trwm.
Pondweed, pond'-wtd, s. dj^rl^ys, 113m-
ddail.
Poniard, pon'-iyrd, a. 'bidog, corgledd,
cyllell wanu.
Pontif ex, pon'-ti-ffecs, ) 5. archoffeiriad ;
Pontiff, pon'-tuff, ) esgob ; pab.
Pontifical, pod-tuff-i-cyl, a. archoifeir-
iadol ; esgobaidd ; pabaidd ; mawredd-
og : —s. pabiadur ; Uyf r defodau a chyn-
neddfau eglwysig.
Pontificate, pon-tufT-i-cet, s. archoffeir-
iadaeth; pabaeth, pabogaeth, llyw-
odraeth Pab.
Pontoon, pon-twn', s. pontfad, pont
ysgraffau, badbont, pont gychod ;
ysgrafF.
Pony, p6'-ni, s. merlyn, corfarch, cefFyl-
yn, merl, poni.
Poodle, p^tZ-dl, s. pwdl=math argidwfr.
Pool, pwl, s. llyn, llynwyn; pwll;
derbynfa.
Poop, pwp, s. llywle llong, olganllaw ;
olbarth : — v. a. taro 'r Uywle.
Poor, pwyr, a. tlawd, angenus, rheidus ;
llwm ; truan ; gwael, sal, distadl,
cwla ; truenus, gresynus ; gwan,
egwan ; disylwedd ; teneu, cul, go-
achul; diflfrwyth; drwg.
Poorly, p«''yr-li, ad. yn dlawd : — a.
gwael, anhwylus, claf, afiach, salw.
Pop, pop, s. ffrwt ; poo, pocyn, mincoc-
aeth, pwp ; ffrwydr ; fFrythyn, oerlyn,
pop : — V. ffrytio ; picio, neidio ;
ffrwydro ; ymsaethu, pocian ; propian :
— ad. yn ddisymmwth, yn sydyn ;
ffrwt.
Pope, pop, 5. Pab; Esgob Ehufain;
crychbysg.
Popedom, pop'-dym, s. pabaeth, pab-
ogaeth, esgobaeth Rhufain.
Popery, po'-pyr-i, s. Pabyddiaeth,
Popgun, pop'-gyn, s. gwn pren, gwn
tegan, fFi'wiiwn, gwn clfktB, gwn
ysgaw.
Popish, po'-pish, a. pabaidd ; pabyddol.
Poplar, pop -lyr, s. aetlinen, aethwydd-
en, gwiwydden, poplysen, pren pop-
lys, peisgwyn, Uathwydden, gwagyllt.
Poppy, pop'-i, s. pabi, drewlys, bulwg
Ffrengig.
Populace, pop'-iw-les, s. gwerin, y wer-
in, y gwerinos, y bobl gyfEredin, y
cyffredin bobl, y bobl, y lluaws, y
dorf, y cyffredin, y gwreng, adfaon,
gwaer.
Popular, pop'-iw-lyr, a. poblogaidd;
gwerinol ; cyffredin ; poblog ; uchel-
gais ; eglur, diaddum.
Popularity, pop-iw-lar'-i-ti, s. poblog-
eiddrwydd, poblogrwydd.
Populate, pop'-iw-let, v. pobli, poblogi ;
hilio.
Population, pop-iw-le'-shyn, s. poblog-
iad, poblogaeth.
Populous, pop'-iw-lyz, a. poblog ; hy-
ddyn ; tylwythog ; hiliog ; ami.
Porcelain, p6r'-sel-yn, por'-si-len, s.
meinbriddion, llestri meLnbridd,
claerbriddion.
Porch, piir?, s. porth, cyntor, cynnor,
cyntedd, rhagdy.
Porcupine, por'-ciw-pein, s. baUasg, y
draenog mawr.
Pore, poyr, s. chwysdwU, twll chwys ;
mandwll:— V. n. syUu, craffu, trem-
io, gorselu.
Pork, poyrc, s. porch, porchgig, cig
porchyn, irgig moch, cig moch ir ;
cig moch.
Porker, por'-cyr, s. mochyn, porch,
twrth, hob.
Porosity, po-ros'-i-ti, s. chwysdyUog-
rwydd ; tyllogrwydd ; amrydylledd.
Porous, po'-ryz, a. chwysdyllog; man-
dyllog ; amrydyllog.
Porphyry, por'-ffi-ri, s. maen myldardd,
•myldardd, molafon, mwlafon.
Porpoise, por'-pys, s. llamidydd, mor-
fochyn, pysgodyn du.
Porraceous, por-re'-shyz, a, ceninlas,
ceninwyrdd ; gwyrddaidd ; lledlas.
Porridge, por'-rij, s. cawl, potes, isgell,
uwd.
Port, poyrt, S. porthladd, porthle,
porthfa, porth; aber; gyndwll; ar-
weddiad, ymddygiad, gosgedd, trem,
ffriw ; tu aswy ilong ; gwin Oporto,
gwin coch : — v. a. porthi ; dyborthi ;
arwedd, dwyn.
a, lei a yn taJj a, cam ; e, hen ; c, pen ; t, Hid; i, dim; 0, tor, ond ei eain yn hwy ; o, lion;
PORT
5U
POST
Portability, por-ty-bul'-i-ti, s. hyglud-
edd, hyboithedd.
Portable, piir'-tybl, a. cludadwy, hy-
glud, dygadwy, hyborth, argludol.
Portage, po'r-tcj, s. cludiad, dygiad;
cluttal, porthdal; gyndwll.
Portal, piir-tyl, s. porth; rhagborth,
cynddor, rliagddor; portlifwd.
Portcullis, piirt-cyl'-us, s. porthgwlas,
porthog, porthoged, eg gwlas :—v. a.
cauad, attal, rhwystro.
Porte, piiyrt, s. Porth, y Porth ; llys
amlierawdwr y Tyrciaid.
Portend, por-tend', v. a. rhagarwyddo,
rhagddangos, darogan, argoelio.
Portent, por-tent', s. drygargoel, dryg-
arwydd, ai'wydd drwg ; rliagargoel ;
rhyfeddod.
Portentous, por-ten'-tyz, a. argoelus ;
drygargoelus, argoelddrwg ; anf erth ;
rhyfeddol ; daroganus.
Porter, po'r-tyr, s. porthor, drysor,
cyiihorawr, ceidwad porth :— /. porth-
ores, drysores ; cludydd, cariwr, ar-
weddwr, cludwas; arweddlyn, clud-
lyn, diod arwedd, porter.
Porterage, p6'r-tyr-ej, s. ta,l cludyddion;
arweddwriaeth, cludyddiaeth ; porth-
wriaeth.
Portfire, pci'rt-ffeiyr, s. porthdan.
Portfolio, p6'rt-ff6'-li-6, s. papurgod,
papurgist, papurgloer, papurgeU.
Porthole, po'rt-hol, «. gyndwll, twU
Portico, po'r-ti-c6, s. pendist, cyntedd
colofnog, pillporth, rhodfa ddiddos.
Portion, po'r-shyn, s. rhan, cyfran ;
dogn ; ysg^r ; gwaddal, cynnysgaeth ;
agweddi, egweddi ; argyf reu ; anrheg,
rhodd ; rhandir ; coelbren ; twysged ;
— V. a. rhanu, C3rfranu; gwaddoli,
cynnysgaeddu, berthogi.
Portiouist, po'r-shyn-ust, s. cyfranied-
ydd=un y inae iddo ddogn athrofaol.
Portliness, pii'rt-li-nes, s. gwychder
gwedd ; golygusrwydd ; trawd uchel-
wych ; mawrwychedd, hoywedd.
Portly, po'rt-li, a. golygus ; ymddang-
osiadus, ymddygiadus ; teg ei ddiwyg;
symgar, corffog. [ladd.
Portman, po'rt-man, s. bwrdais porth-
Portmanfceau, port-man'-to, s. ysgilgist,
ysgilgod, dilladgloer, cochlgod, crys-
god, bwlgan, bolgan, bwlgaii Uedr.
Portrait, por'-tret, ) s. Uun, dar-
Portraiture, por'-tre-?yT, J lun, ardeb,
eilun, arfel ; darluniad, delwad, drych-
edd, arfelyddiad, dysgrifiad, portreiad.
Portray, piir-tre', v. a. tynu Uun, dar-
lunio, delweddu, ardebu, arfelyddu,
dylunio, dysgrifio, portreiadu.
Portress, po'rt-res, s. porthores, drys-
ores.
Pory, p6'-ri, a. chwysdyUog ; mandyllog ;
amrydwU.
Pose, poz, V. a. posio, dyrysu, dyrys-
holi, inethlu : — s. safwedd=milyn yn
sefyU k'i hoU draed ar y llawr (mewn
arwyddf arddoniaeth) .
Posited, poz'-i-ted, a. gosodedig, trefn-
edig.
Position, po-zish'-yn, s. cyflead, gosod-
iad, dodiad, sefydliad, trefniad ;
sefyllfa, cyllwr, ansawdd; ystum;
gosodedigaeth, gosodaeth ; testyn ;
rhagosodiad; tybiaeth.
Positive, poz'-i-tuf, a. pendant; gosod-
edigol; gwiriol, haeredigol, honiadol,
haerol, gwirioneddol ; gorddodol ; pen-
odol; cadanihaol; arbenig; sicr, dilys,
diammeu, dir ; hoUol, annibynol ;
awdurdodol ; penderfynol ; hyderus :
— s. gorddodiad, gorddodair; gwir-
eddoldeb.
Positiveness, poz'-i-tuf -nes, s. pendant-
rwydd ; gwiriolrwydd, gorddodol-
rwydd, sici-wydd.
Posology, po-sol'-ij-ji, s. dognofyddiaeth.
Poss, pos, V. a. tasgu dwr :—s. rhaiadr.
Posse, pos'-i, s. torf, Uu, cadlu, arfoglu ;
gwerin, mileinlu ; gaUu.
Possess, poz-zes', v. a. meddu, medd-
iannu, perchenogi ; mwynhau ; piau ;
goresgyn; etifsddu.
Possession, poz-zesh'-yn, s. meddiant,
perchenogaeth, mwyniant, medded-
igaeth; eiddo, helw, meuedd; gores-
gynaeth ; estyn ; plant, piad ; etiJFedd-
iaeth ; cyfoeth ; tir ; da, meddiannau.
Possessive, poz-zes'-suf, a. meddiannol,
meddedigol, perchenogol, p'iawl,
meddol.
Possessor, poz-zes'-syr, s, meddiannydd,
perchen, perchenog ; goresgynwr ;
cedwidydd.
Posset, pos'-et, s. posel; cymmysglaeth.
Possibility, pos-i-bul'-i-ti, s. dichonol-
deb, hyalledd, galluedigaeth, posibil-
rwydd.
Possible, pos'-su-bl, a. galluadwy, dichon-
adwy, hyall, posibl.
Possibly, pos'-su-bli, ad. fe allai, ef allai,
ysgatfydd, hwyrach, ond antur, fe
ddichon, o bosibl ; mewn un modd,
mewn modd yn y byd.
Post, post, s. post, pilar, llorf ; gorsaf,
0, llo; u, dull; w, iwn; w, pwn; y, ;r; $, fel tsh; j, John; sb, fel s yn eisieu; z, zel.
POST
542
POTT
safle, lie, arsaf ; sefyllfa ; eisteddle ;
swydd, galwedigaeth ; llythyrwas,
brysiadur, ifulliedydd, brysnesgesydd,
llythyrgludydd, postmon ; lljiihyrfa,
llythyrdy, y Post ; papur llythyrau ;
gorssufiu:— V. a. postio; sefydlu,
cyfleu ; gorsaf u ; tref uu ; llyfru ; dy-
frysio, gorflfullio ; cyhoedi ; trosi ;
llythyrgistio : — ad. ar frys, dan redeg,
ar frys gwyllt : —prf. ol, ar ol, gwedi,
wedi, tu ol.
Postage, pos'-tej, s. llythyrdoll, llythyr-
dal. [len.
Postbill, post'-bul, 8. Uythyrddyl ; post-
Postboy, post'-boi, 8. llythyrwas.
Postchaise, post'-shez, «. brysglud, brys-
gerbyd ; hurglud, hurgerbyd.
Postdate, post'-det, v. a. olamseni, ol-
ddyddio : — s. oldyddiad, olamseriad.
Postdiluvian, post-di-lizo'-fi-yn, a. ol-
ddylifol ; ar ol dylif -.—s. olddylifiad,
olddyUfwT.
Poster, pos'-tyr, s. brysnegesydd, brys-
iadur, postlen, hysbyslen fawr.
Posterior, pos-tt'-ri-yr, a. hwyrach, diw-
eddarach ; yn ol ; olaf ; is ; gwael-
ach.
Posteriority, pos-ti-ri-or'-i-ti, s. olafedd,
olafiaeth ; israddoliaeth.
Posteriors, pos-ti'-ri-jrrz, s. pi. pen ol, y
rhanau ol, rhefr, cyfeistedd, tin.
Posterity, pos-ter'-i-ti, s. olafiaid, adian,
adiannedd, addon ; y to nesaf ; y gen-
edlaeth a ddaw ; plant ac wyrion ;
hil, hiliogaeth, eppil, essill.
Posthaste, post'-hest, s. rhedegfrys,
gorflfuU ; dyfrys : — ad. ar fawrfrys,
ar redeg.
Posthouse, post'-hows, s. ll3rthyTdy,
Uythyrfa, y Post ; teithfarchdy.
Posthumous, post'-hiw-myz, a. olaned-
ig ; olargraffedig, a gyhoeddwyd ar ol
marw yr awdwr ; olgladdedig.
Postil, pos'-tul, s. ymylnod : — v. a. ym-
ylno(^; egluro, esbonio.
PostUlion, pos-tul'-iyn, s. rhagfarchog,
blaenyrwr, rhagfarchog cerbyd.
Postman, post'-myn, s.llythyrwas, llyth-
yrgludydd, postmon; ffulliadur.
Postmaster, post'-mas-tyr, s. penUythyr-
ydd, ceidwad llythyrdy, Uythymer.
Postmeridian, p6st-mi-rj'-di-yn, a.
prydnawnol, olnawnol, yn y pryd-
nawn, wedi canol dydd.
Postmortem, post'-mor-tem, a. ar ol
marw.
Postoffice, p6st'-off-us, a. llythyrdy,
llythyrfa, y Post.
Postofflce-order, post'-off-us-oi'-dyr, ».
archeb llythyrdy, archeb Uyji^-rfa.
Postpaid, post -ped, a. rhagdalfeflig.
Postpone, post-pon', v. a. oedi, gohirio,
addoedi ; ysgilio ; esgeuluso.
Postponement, post-pon'-ment, s. oed-
iad, gohiriad, addoediad.
Postscript, post-scrupt, s. olysgrifen,
olysgrif=0. Y.
Postulate, pos'-tiw-let, s. edryf eb ;
tybosawd ; gofyniad ; gosodiad diym-
wad : — V. a. edryf u; gofyn, erfyn,
deisyfu ; tybosod ; cymmeryd yn
ganiataol.
Postulation, pos-tiw-le'-shyn, s. ed-
ryfiad ; gofyniad ; honiad heb brawf .
Postulatory, pos'-tiw-le-tyr-i, a. gdfyn-
edigol, erfynedigol; dibrawf.
Posture, pos'-9yT, s. ystym, munud,
safiad, agwedd, dull, Uun ; sefyllfa,
ansawdd ; helynt : — v. a. agweddu,
ystumio, awgrymu.
Posy, p6'-zi, s. blodeuglwm ; gair cys-
swyn.
Pot, pot, s. crochan, pot; cwpan, cib,
Uestryn ; crochanaid :—v.a. crochenu,
potio.
Potash, pot'-ash, a. golchludw, trwyth-
ludw, gwj'gnur; llyshalan, gwrthsur.
Potation, po-te'-shyn, s. yfed, ymyfed;
cyf eddach, cydyfed, term ; potiad ;
traflyngciad ; traflwngc, trangceU.
Potato, pb-tc'-to, a. cloronen, bwytaten,
bytaten, taten, tatysen : —pi. cloron,
bwytatwys, bytatws, tatws, aeron y
ddaiar.
Potbelly, pot'-bel-i, a. cest tOr, cestor,
tryfol, rhythfol, rhemmwth.
Potch, po9, V. a. gwanu, trywanu,
brathu ; gwthio ; Uedferwi.
Potency, po'-ten-si, a. gaUu, galluog-
rwydd, grym, nerth; cadamedd.
Potent, po'-tent, a. galluog, nerfchol,
agwrdd, cadr, cryf, bogynog, cawr-
aidd :— a. Uun pen bagl, pen bagl,
ffon fagl.
Potentate, po'-ten-tct, a. penadur,
teym, mydeym, archdeyrn, mych-
teym, tywysog. awdurdod.
Potential, p6-ten'-shyl, a. galluogol,
gaUuedigol, gaUuadwy : — a. peth dich-
onadwy; galluog.
Potion, po'-shyn, a. traflwngc, trangcell,
llymeidlyn ; diod feddygol ; llyn.
Potsherd, pot'-shyrd, a. demyn o kstr
pridd ; cragen.
Pottage, pot'-cj, a. potes, cawl ; isgell,
gweisgion.
I
(
a, fel a yu tad; a, cam ; e, hen; e, pen^ i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn Iiwy ; o, lion ;
PO WE
543
PR
Pottery, pot'-yr-i, s. priddlestri, llestri
pridd, llestri priddion, cregenau;
gweithfa priddlestri, cregenwaith,
priddweithfa.
Potulent, pot'-iw-lent, a. yfadwy.
Pou(;li, pow9, s. coden, cod, cwd ; bol-
gwd ; ffargod, rhythfol, codfol ; pwrs :
— V. a. codenu; llogellu ; llyngcu ;
achub.
Poult, polt, s. cywenan, cywenig, cyw.
Poulterer, pol'-tyr-yr, s. adarwerthwx,
ednwerthwr, dofednogwr.
Poultice, pol'-tus, s. sugaethan, meddal-
ai, powltis :—v. a. sugaethu.
Poultry, pol'-tri, s. dofedriod, dofed-
naint, adar dofion, dofednogion.
Pounce, pouns, s. panlwch, golosglwch,
llwch pan :—v. a. panlychu.
Pound, pownd, s. pwys ; punt ; fFald,
gwarchal :—v. a. ffaldio, gwarchau,
caetliiwo ; pwyo, malurio, breuanu,
pwnio.
Poundage, pown'-dej, s. t&l punt, tal o
hyn a hyn y bunt; pwysdal; axian
gwarchae.
Pownder, pown'-dyr, s. pwyedydd,
pwyodr, pestl ; pwywr ; pwyswydd ;
ffaldiwr ; peren f awr ; cyflegr.
Pour, poyr, v. tywallt, gwaUofi ; ar-
llwys ; gwehynu ; bwrw ; dyneu ;
dadlenwi ; dylif o ; ymarllwys ; dy-
hidlo.
Pout, powt, s. swtan, cod Iwyd ; pwd :
~v. n. pwdu, teru, moni, sori; llaesu
gwelf ; mingrychu.
Poverty, pof-yr-ti, s. tlodi, tlodedd,
angen, eisieu; prinder; gwaeder; diff-
yg-
Powder, poV-dyr, s. llwch, pylor, meil-
ion, manlwch, ffylor; fflamwch,
chwalwch, pylor gwn, powdr:— v. a.
maTurio, malu, briwioni ; pylori,
meilioni, llychu, powdro; blodio;
creisioni.
Powder-flask, pow'-dyr-^asc, s. pylor-
gofn, fflasg bylor.
Powdery, poV-dyr-i, a. pylorog, fiyl-
orog; llychlyd.
Power, pow'-yr, s. gallu, nerth, grym ;
cryf der, galluedd : awdurdod ; egni ;
rhwysg ; llywodraeth ; cyfoeth ;
meddiant ; llu, cadlu ; gwarant ;
sawdd.
Powerful, poV-yr-fiFwl, a. gallnog,
nerthol, cadam ; efifeithiol; rhinfawr.
Powerless, pow'-yr-les, a. diallu, dirym.
Power-loom, pow'-yr-lwm, s. agerwydd,
gallofyddwydd, gallwydd.
Pox, poos, 8. brech ; y frech fawr, y
f rech ffymig.
Poy, poi, s. pawlrhaflddawnsiwr; pawl.
Practicable, pract'-ti-cybl, a gwneuth-
uradwy; galluadwy; def nyddiadwy ;
arferadwy.
Practical, p'rac'-ti-cyl, a. ymarferol ;
defnyddiol ; bucheddol ; gwneuthurol.
Practice, prac'-tus, «. yraarfer, ymar-
feriad, arferiad, arferiaeth, praith,
gweithrediad ; defnyddiad; medr;
gwaitli.
Practise, prac'-tus, v. arfer, arferyd, ym-
arfer 4 ; dilyn ; def nyddio ; ymarf eryd ;
ymbrofi ; preit]»io,; gweithredu, cj^-
lawni. i^f ,
Practitioner, prac-tish'-yn-yr, s. arfer-
wr, arferiedydd ; preithiwr ; yniarfer-
ydd ; meddyg.
Pragmatic, prag-mat'-ic, a. ymyrgar,
rhodresgar, swyddgar ; gwagsaw.
Prairie, pre'-yr-i, s. gwastattir, gwastad-
edd ; gwastadial.
Praise, prez, s. mawl, moliant, can-
moliant, clod, molawd, darfawl,
gwawd -.—v. a. moli, moliannu, clcd-
fori, bendithio, mawrygu, golygu. '
Praiseless, prez'les, a. diglod, difawl.
Prance, prans, v. n. prancio, cailamu,
crychneidio, arlemain.
Prank, prangc, v. a. pingcio, coegwychu,
addurno ; ymwychu, ymhoywi ; — s.
cast, ystrangc, prangc ; asbri, nwyd ;
rhont, Uamsach, crychlam : — a.
prangciog, castiog.
Prate, pret, ) v. clebran, gwag-
Prattle, prat'-tl, ) siarad, baldorddi,
clebarddu, brygawthan, dwndro: — s.
siaxadach, of ersiarad, debar, baldordd,.
clingcwm, clol, ffiloreg.
Prattler, prat'-lyr, s. clebryn, baldordd-
wr.
Pravity, praf-i-ti, s. halogrwydd,
llygredd.
Pray, pre, v. gweddio ; attolygu, ymbil,
deisyf, erfyn, ymhwedd, crefu.
Prayer, pre'-yr, s. gweddi ; arch, ymbil,
deisyfiad, cais, gorymbil.
Prayer-book, pre'-yr-bwc, s. Uyfr
gweddi.
Prayerless, pre'-yr-les, a. diweddi.
Pre, pri, jprf. cyn-, rhag-, blaen- ; tr#,
gor-.
Preach, pri?, v. pregethu ; areifchio ;
traethu ; cyhoeddi.
Preacher, pri'-fyr, s. pregethwr; ym-
adroddwr.
Preaching, pri'-Qing, s. pregethiad.
ii,lloi u, dull ; ur, Bwn; w,pwn;y,yi; $, fel tsh ; j, John; sh, fel s yn eiaieu; z, zel.
PREC
544
PRED
Preamble, pri'-am-bl, s. rhaglith, rhag-
ymadrodd, rhagarweiiiiad, rhag-
draith : — v. rliaglithio, rhagymad-
roddi; blaenori.
Prebend, preb'-end, a. corgyfran, cor-
fywioUaeth, corddogii, corfudd, pre-
bend.
Precarious, pri-ce'-ri-yz, a. ansicr, an-
nilys ; ansafadwy ; anwadal, serfyll.
Precaution, pri-co'-shyn, s. rhagochel-
iad; rhagofal ; rliagiybudd ; rhagbry-
der : —v. a. rhagrybuddio.
Precede, pri-std', v. a. blaenori, blaenu,
rhagfyned, rhagu, blaenredu.
Precedence, pri-st'-deijfl, s. blaen, blaen-
oriaeth, blaenafiaetl^ cyniant, blaen-
oriad.
Precedent, pri-si'-dent, a. blaenorol;
rhagfynedol, rhagredol.
Precedent, pres'-i-dent, s. cynllun, cyn-
nrych, engraifft, engraff, anghraiJQFt,
cynneilwad, cynengraiiFt, rhagddrych,
rhagreol, blaenddrych.
Precentor, pri-sen'-tyr, s. rhaggeiniad,
blaengeiniad, prif gantor ; corlyw,
declireuwr canu, blaenor y g&n.
M Precept, pri'-sept, s. gorchymmyn, arch,
cynraith, rheol; cyfarwyddyd, athraw-
iaeth.
Preceptive, pri-sep'-tuf, a. gorchym-
mynedigol, eirchiol, gorchymmynol ;
addysgedigol, atlirawol.
Preceptor, pri-sep'-tyr, s. addysgwr,
dysgawdwT, athraw, hyfforddwr,
trawiedydd ; ysgolfeistr.
Precinct, pri'-singct, s. amgylch, amgor,
cylchran, ambaxth ; terfyn, ffin, cySin;
ardal, goror.
Precious, presh'-yz, a. gwertlifawr, pris-
f awr, mawrwerth ; prid, drud ; costus ;
argain; hoff.
Precipice, pres'-i-pus, 8. dibyn, diff-
wys.
Precipitance, pri-sup'-i-tens, s. rhyfrys,
brys gwyllt, ffrwst ; byrbwylldra ;
chwidredd; serthiant.
Precipitant, pri-sup'-i-tent, a, pendra-
mwnwgl, pendormwnwgl; byrbwyll,
ehud, anhybwyll, gorwyllt ; gwisgiol,
flfysgiol ; serth : — s. gwysgai.
Precipitate, pri-sup'-i-tct, v. chwym-
«daflu; bwrw bendramwnwgl ; gor-
frysio, dyfrysio, flfrystio, flFullio, cyf-
lymu ; pench-vddro ; gwaelodi ; llycliu :
— a. gwaelodion ; gwysgawd, yabylor :
— a. pendramwnwgl=-P/*ecipi!;an<.
Precipitation, pri-sup-i-te'-shyn, s. tafl-
iad bendramwnw^; chwyrndafliad ;
gwysgiad, gwasgiant ; brysiad, gor
frysiad, ffulliad ; ffrwst.
Precipitous, pri-sup'-i-tyz, a. ' pendra'
TcawKw^=Precipitant.
Precise, pri-seis', a. inanwl, dichlyn,
cynnil, cywir ; penodol, pendant
ffurfioli cymhen.
Preciseness,pri-seis'-nes, ) a. manyldeb^
Precision, pri-sizh'-yn, j manylrwydd,
cywirdeb, dichlynedd, cywreindeb.
Precisive, pri-sei'-suf, a. manylus, pen-
odol.
Preclude, pri-clijcd', v. a. cau allan,
rhagrwystro, rhagattal ; nadael ; rhag-
flaenu.
Preclusion, pri-cliw'-zhyn, a. cauadaUan,
rhagrwystriad, rhagattaliad.
Preclusive, pri-cliw'-suf , a. rhagrwystroL
Precocious, pri-co'-shyz, a. rhagaddfed
cyn yr amser.
Precognition, pri-cog-nish'-yn, a. rhag-
■wybodaeth, cynwybodaeth.
Precompose, pr j-cym-poz', v. a. cyiigyf-
• ansoddi, rhag-gyfansoddi.
Preconceit, pi»-con-stt', a. rhagdyb, cyn
dyb ; rha^am.
Preconceive, pri-con-sif , v. a. rhagdyb
ied, rhagsynied, rhagfeddwl, cyn
bwyllo ; rhagfarnu.
Preconception, pri-con-sep'-shyn, s
rhagdyb, rhagfeddwl, cynrith, cyn-
ddarbod.
Preconcert, pri-con-syrf , v. a. rhag-
drefnu.
Precursor, pri-cyr'-syT, s. rhagredwr,
rhagflaenor, blaenred, rhagweinyddj
rhagredegydd, blaenredydd ; argoel,
Precursory, pri-cyi'-syr-i, a. rhagredol,
blaenorol ; rhagaxgoelus.
Predatory, pred'-y-tyr-i, a. ysglyfaethol,
preiddiol, anrheithgar, gwangcus.
Predecessor, pred-i-ses'-yr, a. rhagflaen-
or, cyneifiad, blaenor, rhagredwr.
Predestinarian, pri-des-ti-ne'-ri-yn,
rhagarf aethydd ; un a ddeil ragar
faeth ; tyngedf enwr.
Predestinate, prt-des'-ti-net, a. rhagar
faethedig, rhagbenodedig, rhagderfyn
edig: — v. a. rhagarfaethu, rhaglunio,
rhagbenodi.
Predestination, pre-des-ti-ne'-shyn,
rhagarfaethiad, rhagarfaeth, rhag-
drefniad, rhagdrefn, tyngedfeniad;
cynnherfyniad.
Predestine, pri-des'-tun, v. a. rhagar-
faethu, rhaglunio, tyngedfenu.
Predeterminate, pri-di-tyr'-my-net, a.
rhagderfyngedig, rhagfwriadedig : —
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Iltd ; i, dim : o, tor, ond ei sain yn hwy ; o Hon
FREE
645
PREJ
V. a. rhagderfynu, rhagfwriadu, cyn-
nherfynu, rhagarfaethu.
Predetermination, pri-di-tyr-mi-ne'-
shyn, s. rhagderfyniad, rhagfwriad,
cynfwriad.
Predial, prt'-di-yl, a. tyddynol, eydd-
ynol; tyfol.
Predicament, pri-dic'-y-ment, s. cyflwr,
ansawdd, sefyllfa, lielynt, yst^d,
trefn ; rhithegres, pwyllegres, dos-
barth.
Predicate, pred'-i-cet, v. mynegi, hdni,
haeru, hysbysu, darddelwi, dyhaeru ;
adrodd, dywedyd, traethu, dadgan ;
rhagadrodd ; priodoli : — s. yr adrodd-
ol, yr adroddedig, adroddai, darddelw,
adroddawd, honawd ; priodol^aeth,
mynegiad ; dyhaer, dyhaeriad : — a.
adroddedig, honedig.
Predication, pred-i-c?-shyn, s. myneg-
iad, honiad, haeriad, hysbysiad.
Predict, pri-dict', v. a. rhagfynegi,
rhagddywedyd ; profifwydo ; darogan.
Prediction, pri-dic'-shyn, s. rhagfyneg-
iad, rhagddangosiad, daroganiad, ar-
ddysgogan.
Predictive, pri-dic'-tuf, a. rhagfynegol,
dysgoganol, proflfwydol.
Predilection, pri-di-lec'-shyn, s. rhag-
Hoffder, cynhoffedd ; tueddgarwch.
Predispose, pri-dus-poz', v. a. rhag-
drefnu, rhagdueddu, cynddarparu ;
rhagreoli.
Predisposition, pri-dus-p6-zish'-yn, s.
rhagdref niad, cynnarpariad ; rhag-
addasiad.
Predistinction, pri-dus-tingc'-shyn, s.
rhagwant.
Predominance, pri-dom'-i-nyns, s. gor-
fod, gorfodaeth, goruchafiaeth ; trech-
edd ; ffynniant.
Predominant, pri-dom'-i-nynt, a. gor-
fodol, trechaf, penaf, arlywiadol;
tyciannus ; gormeilus.
Predominate, prt-dom'-i-net, v. goruch-
af u, gorf odi ; ffynnu, llwyddo ; meistr-
oli, rheoli, gorchfygu.
Pre-elect, pri-i-lect', v. a. rhagethol,
rhagddewis, cyiiethol.
Pre-eminence, prt-em'-i-nens, s. rhag-
oriaeth ; goruchafiaeth, blaenoriaeth.
Pre-eminent, pri-em'-i-nent, a. rhagorol,
godidog, ardderchog.
Pre-emption, prt-em'-shyn, s. rhagbr3m-
iad, cynbryniad.
Pre-engage, prt-en-gej', v. a. rhagrwymo,
rhagammodi.
Pre-engagement, pri-en-gej'-ment, s.
rhagrwymiad ; rhs^pirwymiad ; rhag-
ammod.
Pre-establish, prt-es-tab'-lish, v, a. rhag-
sefydlu, cynsefydlu.
Pre-exist, pn-eg-zust', v. n. rhaghanfodi,
cynhanfodi. ,
Pre,-existence, prt-eg-zus'-tens, s. rhag-
hanfod, cynfodoldeb, rhaghanfodaeth.
Pre-existent, pri-eg-zus'-tent, a. rhag-
hanfodol, cynfodol.
Preface, preff-es, s. rhagymadrodd,
rhagUth, rhagdraith, rhagdraeth,
cynarawd, rhagaraeth, rhagarweiniad,
rhagfynegiad : — v. rhagymadroddi,
rhaglithio, rhagadrodd.
Prefatory, preflf-y-tyr-i, a. rhaglithiol,
rhagarweiniol, rhaglwybraidd.
Prefect, pri'-ffect, s. rhaglyw, rhaglaw,
rhaglywiad, llywodraethwr.
Prefecture, pri'-ffec-^yr, s. rhaglawiaeth,
rhaglofyddiaeth, rhaglywiawd.
Prefer, pri-flfyr', v. a. dewis o flaen ;
dyrchafu, codi ; cyflwyno ; rhoi cwyn
jTi erbyn ; cynnyg ; dangos ; dewis.
Preferable, prefif'-yr-ybl, a. mwy dy-
mujiol; gwell, dewisach, rhagorach.
Preference, preflF'-yr-ens, s. blaenor-
iaeth, rhagoriaeth, rhagor.
Preferment, pri-ffyr'-ment, s. dyrchaf-
iad, codiad ; uchelswydd.
Prefiguration, pri-ifug-iw-re'-shyn, «.
rhagddangosiad, cynddelwad, rhag-
, ddarluniad, cynddangosiad.
Prefigure, pri-fFug'-yr, v. a. rhagddangos;
rhag-gysgodi ; cynnelwi ; arluniaethu,
Prefine, pri-flfein', v. a. rhagderfynu.
Prefix, pri-flScs', v. a. rhagddodi, blaen-
ddodi, arddodi, cynddodi ; rhagosod ;
rhagbenodi.
Prefix, pri'-flBcs, s. rhagddawd, blaen-
ddawd, darddawd, arddawd, cyn-
ddawd ; rhagddodiad -.—dim. rhag-
ddodyn, blaenddodyn.
Pregnancy, preg'-nyn-si, a. beichiog-
rwydd, beichiogi; amdrymder;
flfrwythlondeb.
Pregnant, preg'-nynt, a. beichiog, col-
edig, braisg; eppiliog; craffus; rhydd,
mwyn, ffraeth; eglur.
Prejudge, pri-jyj', v. a, rhagfamu, cyn-
farnu.
Prejudicate, pri-ji(/-di-cet, v. rhagfamu :
— a. rhagJEamedig, rhagfarnllyd.
Prejudication, pri-jw-di-ce'-shyn, s.
rhagfarniad, rhagfrawd, rhagfam.
Prejudice, prej'-w-dus, s. rhagfam, tu-
eddfam ; niwed, colled i—v. a. rhag-
dueddu; niweidio, drygu; gwrthfroifi.
6, lloj u, dull; w, swn; w, pwnj jr, yr; 5, fel tsUj j, John; sh, fel g yn eisieu; z, zeL
2k
PREO
546
PRES
1
Prejudicial, preij^Wish'-yl, a. rhagfaxn-
Uyd. «»
Prelacy, prel'-y-si, s. esgobyddiaeth ; es-
gobaeth ; preladiaeth ; yr esgobion.
Prelate, prel'-et, s. esgob, prelad.
Prelatical, pri-lat'-i-cyl, a. esgobol, pre-
ladol.
Prelection, pri-Iec'-shyij^ s. darlith, Uith.
Preliminary, pri-luiu'-i-nyr-i, a. rhagar-
■weiniol, rhaglithiol, rhagymadroddal;
rliagammodol ; darpariadol : — s. rliag-
ammod, rhagsaU, rhagdestyn, rhag-
fater ; rh'agiwybr.
Prelude, prel'-iwd, s. rhagchware;
rhagarweinydd, rha^aenor, rhagar-
wydd ; rliaglith, cyufeaeth, gosteg : —
V. rhagchwareu ; rhagweinyddu.
Prelusive, pri-li?</-suf, a. rhagarweiniol,
rhagflaenorol ; Srhaglithiol.
Premature, pretti-y-tiM?'yr, a. rhagadd-
fed; rhygynnair, ammhrydlawn, cyn-
amserol.
Premedidate, pri-med'-i-tct, v. rhagfy-
fyrio, rhagsynied ; cyuarfaetbu : — a.
rhagfyfyriedig.
Premeditation, pri-med-i-te'-shyn, s.
rhagfyfyrdod, rhagsyniad ; cyiiarfaeth.
Premier, prem'-i-yr, a. prif, penaf,
blaenaf , pen :— s. prif weinidog, cyn-
weisiad, arweinidog, blaenor, y pen,
yllyw.
Premise, pri-meiz', v. rhagenwi, rhag-
grybwyll; rhagosod, rhagnodi, cyn-
seilio.
Premises, prem'-i-suz, s. pi. cynseUiaii,
rhagseiliau ; rhagenwedidion ; tes-
tynau rhagosodedig.
Premium, pri'-mi-ym, s. gwobr, gwobr-
wy, arbrid, arobryn ; madobrwy,
breintobr ; llog.
Premonition, pri-mo-nisli'-yn, rhagry-
buddiad; rliagwys; cynddyled, cyn-
ddwl.
Premonitory, pri-mon'-i-tyr-i, a. rbag-
rybuddiol, rhagwysiol.
Prentice, pren'-tus, s. breintwas,
egwyddorwas, pTentis= Apprentice.
Preoccupate, pri-oc'-iw-pet, v. a. rha-
goresgyn, rhagfeddiannu, cynfeddu ;
rhagachub.
Preoccupation, pri-oc-iw-pe'-shjrn, «.
♦hagoresgyniad, rhagoresgyn, cyn-
f eddiad ; cynwarchadw ; rhagachub-
iaeth; rhagflaeniad.
Preocbupy, pri-oc'-iw-pei, v. a. rhag-
feddiannu ; rhagflaenu=Preocc«j>a^e.
Preordain, ])rior-den', v. a. rhagbenodi,
rhagosod, rhagarfaethu, rhagordeinio.
Preordination, pri-or-di-ne'-shyn, s. rhag- '
osodiad, rhagbenodiad, cyiireidiad.
Preparation, prep-yr-e'-shyu, s. paro-
toad, darpariad, armerth, darmerth,
cyf arpar, arlwy ; cyweirdeb ; cyfar6dd,
cyflaeth.
Preparative, pri-par'-y-tuf, a. darparol,
parctoawl, rhagddarparol, rhagbaro-
toawl, parodol, arbodol, dai'merthol,
cyfarpar ; rhagaaweiniol, blaenorol ;
rhagddasedigol :—s. darpariedydd ;
rhag-gyweiriwr ; darparwaith, paro-
toad.
Prepare, pri-pe'yr, v. parotoi, darparu,
arpani, parodi, darbod, arlwyo, cyf-
arpar ; tref nu ; Uunio ; cyweirio ; ym-
baiotoi, ymddarparu.
Prepdnderance, pre-pon'-dyr-ans, s.
rhagorbwys, gorfantol, trAphwys.
Preponderate, pri-pon'-dyr-et, v. gor-
bwyso, goifantoli, dai'bwyso ; troi 'r
fantol. [gorbwysiad, gorfantoliad.
Pveponderation, pri-pon-dyr-e'-shyn, s.
Prepose, pri-pos', v. a. arddodi, rhag-
ddodi, rhagosod, cynseiiio, cyiiosod.
Preposition, prep-o-zish'-yn, s. arddod-
iad, rhagddodiad, darddodiad, cyn-
ddodiad, cynddawd, rhagddawd, ar-
ddodaii-.
Prepossess, pri-poz-zes', v. a. rhagfedd-
iannu, rha^eddu, cynfeddu, rliyfeilio;
gogwyddo, rhagdueddu.
Prepossession, pri-poz-zesh'-yn, s. rhag-
feddiant, cynfeddiant, rhyfeiiiad,
rhagdyb, rhagfarn.
Preposterous, pri-pos'-tyr-yz, a. gwrth-
un, chwithig, afresymol, aunaturiol;
annhrefims ; gwrthodedig ; ffol ;
beius.
Prerogative, pri-rog'-y-tuf, s. rhagor-
fraint, cynf raint, uclielfraint ; braiut :
—a. rhagorfreintiog, gorfreintiog.
Presage, pres'-ej, s. arwydd argoel, dar-
ogan, armes, rhamant, cyntair : — v.
rhagaiwyddo.
Presbyter, prez'-bu-tyr, s. henuriad, hen-
adur, henaduriad, henafydd, hynaf-
gwr; offeiriad; blaenor, diacou; bu-
gail.
Presbji»rian, prez-bu-ti'-ri-yn, a. hen-
adui'ol, henaduraidd, henaduriaethoJ :
— s. henaduriad, henuriaethwr, pres-
biteriad.
Presbjrterianism, prez-bu-ti'-ri-yn-uzm,
3. henaduriaeth, henuriadaeth, presbi-
teriaeth.
Presbytery, pres'-bu-tyr-i, s. henadurfa ;
henaduriaeth, presbiteriaeth.
«, fel a yn tad ; a, cam; e, hen ; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei saia yn hwy ; o, lion;
Jl
PRES
647
PRET
Prescience, pri'-ahi-ens, s. rhagwybod-
aeth, rjiagwel, cynsylw.
Prescribe, pri-screib', v. a. rhagnodi,
penodi ; rliagysgiifenu ; c3^arwyddo.
Prescript, [iri'-scrupfc, a. rhagiiodedig,
rhagysgrifeiiedig : — «. rhagysgrif, hy-
fforddeb ; cyfarwyddyd ; rheol, cyn-
llun ; archeb.
Prescri[)tion, pri-scrup'-shyn, s. riiag-
nodiad ; hyfforddiad ; rhagysgrif ;
archeb; archeb meddyg, cynghor
meddyg ; hirf eddiant ; hen ddefod.
Presence, prez'-ens, s. preseiinoldeb,
cynnrychioldeb, presennohrwydd,
gwydd ; gwyddfod ; golwg, gwedd,
ymddygiad; presenfa.
Present, prez'-ent, a. presennol, cyn-
mychiol, cynddrychiol, gwyddfodol ;
cyf arwyneb, cyf agos, ger flaw ; pared :
— s. anrheg, rhodd, cyflwyn; cyfar-
wys, goseb.
Present, pri-zent', v. a. cyflwyno, an-
rhegu ; rhoddi, donio ; gwasebu, cyf-
arwyso, cynnyg, dangos, cynnrychu;
cyfeirio, annelu ; cynddrychioli.
Presentable, pri-zen'-tybl, a. cyflwyn-
adwy, anrhegadwy, dangosadwy.
Presentation, prez-en-te'-shyn, s. cyf-
Iwyniad, anrhegiad, gosebiad ; dang-
osiad ; cyfeiriad.
Presentee, prez-en-ti', s. cyflwynai; y
cyflwynedig.
Presenter, pri-zen'-tyr, s. cyflwynwr,
anrhegydd.
Presently, prez'-ent-li, ad. yn ebrwydd,
yn y man, yn y fan, toe, yn ddioed,
yn ddiaimod, yn uniongyrchol.
Presentment, pri-zent'-ment, s. cyf-
Iwyniad, anrhegiad ; dangosiad ; cyn-
ddrychiad ; cwyn, achwyniad ; cwyn-
■ ysgrif , cwyneb ; cwynlythyr.
Preservation, prez-yr-fe'-shyn, s. cadwr-
aeth, cadwedigaeth, ceidwadaeth.
Preservative, pri-zyr'-fy-tuf, )
Preservatory, pri-zyr'-fy-tyr-i, j
cadwedigol; cadwriaethol : — s. rhag-
f eddyginiaeth ; cyf aredd ; cadwed-
ydd; swyn.
Presei-ve, pri-zyrf', v. a. cadw, noddi,
cynnal, dyogelu, dargadw ; achub ;
cyffeithio, cy weirio : —s. cyffaeth ;
cyffeithf wyd ; cedwidfa, cedwidfaes.
Preside, pri-seid', v. a. blaenori, rheoli,
^llywodraethu ; Uywyddu; gorseddu,
rhageistedd.
Presidency, pres'-i-den-si, s. llywydd-
iaeth, rhaglawiaeth, rheolaeth, llyw-
odraeth.
President, pres'-i-dent, s. llywydd, ar-
lywydd ; peniadur, gorseddog, Uyw-
iadur, rheohvr ; cadeirydd.
Press, pres, v. gwasgu ; gwi-yfio ; sangu,
arsangu, dywasgu, dwyso, pwyso ;
llethu; dirio, cymheU; dirdreisio ;
gwthio, gyru ; dirgaethu; treisgipio ;
gorfodi ; gafaelydj ymwthio ; ym-
gyrchu : — s. gwasg, gwr;^f, gweisgyn ;
ai'graffwasg ; argraffdy ; gwasgedydd ;
traf el ; cloer, cist ; toif ; dwysiad ;
dirgymhelliad ; rhabwarant, dir-
warant.
Press-gang, pres' -gang, s. dirgnud,
rhablu, dirdorf.
Pressing, pres'-ing, a. taer, diriol, cy-
mhellgar ; anhebgor ; dwys ; gwasg-
ol :— s. gwasgiad=i*re»siore.
Pressman, pres'-man, s. gwr y wasg,
argraffwasgydd, rhabwr.
Pressiire, presh'-yr, s. gwasgfa, gwasg-
iad, arwasg, darymsang; pwys ; gor-
eilid.
Prestiges, pres'-ti-juz, s. pi. hudoliaeth-
au, Uedritliion, castiau hudol, chwid-
ogaethau, hud a lledrith, swynion. »
Presumable, pri-ziit^-mybl, a. tybiadwy,
hydyb; beiddiadwy.
Presume, pri-ziwm', v. tybio, tybygu,
tybied, barnu, credu, coelio ; cym-
meryd yn ganiataol ; rhagfeddwl,
rhagdybio ; rhyfygu, beiddio, llyf asu ;
hyderu.
Presumption, pri-zym'-shyn, a. tybyg-
iady rhagdybiad, bwriad, aracan; rhy-
fy^jad ; tyb, tybiaeth ; rhyfyg, gor-
hydri ; traha ; balchder.
Presumptive, pri-zym'tuf, a. rhyfyguB ;
rhagJderbyniol ; tebygol.
Presumptuous, pri-zym'-tiw-yz, a. rhy-
fygus, beiddgar ; trahaus ; syberw.
Presuppose, pri-syp-poz', v. a. rhag-
dybied, rhagfeddwl, rhagddychym-
myg.
Pretense, pri-tens', s. rhith, lledrith,
ffug, ffuant, esgus, ifugorcliudd, ffug-
esgus ; rhith-hawl ; ymhoniad, twyfl-
honiad.
Pretend, pri-tend', v. flfugio, lledrithio,
coegio, cyfrithio, ffuantu, ymrithio ;
rhith-hawUo.
Pretension, ) pri-ten'-shyn, s. rhith,
Pretention, J ymarddelwad.
Preter, pri'-tyr, prf. heibio, tu hwnt i,
mwy.
Preterimperfect, pri-tyr-um-pyi'-flFect,
a. anorphenol, anorphenedig, am-
mherflfaith, anghyflawn.
6, Uo; u, dull; w, swn ; w, pwn; y, yr; 9, fel tsb ; j, John ; »h, fel a yn eUieu; a, lot.
PREV
PRIM
Preterit, ) pret'-yr-ut, a. cynnherfynol,
Preterite, \ cyflawiiedig, gorphenol ;
perffaith :— «. cynnlierfyn, amser
cynnherfynol, amser gorphenol, amser
perffaith.
Pretention, pret-yr-ish'-yn, s. myned-
iad heibio ; esgeulusiad ; gorphenol-
deb; cxybwyUeb.
Preternatural, pri-tyT-na9'-yr-yl, a. gor-
uchanianol, goruwchnaturiol ; gwrth-
anianol ; annaturiol ; aruthrol.
Preterperfect, pri-tyr-pyr'-ffect, a. cyn-
nherfynol=Pre<eri<, a.
Preterpluperfect, pri-tyr-pliw'-pyT-fFect,
a. tragorphenol, tragorphenedig, tra
pherffaith.
Pretext, pri'-tecst, s. rhithesgua, ffug-
orchudd, hugliw, ffug, geuritJi, e^us.
Pretty, pryt'-i, a. pert, tlws, dillyn,
pefr, del, destlys ; teg, prydferth,
twt ; bychan :— ad. cryn, Ued, go, yn
ganolig, yn symmol.
Prevail, pri-fel', v. n. ffynnu, tycio,
Llwyddo ; gorfod, goresgyn ; trechu ;
ymdaenu ; ymgryfhau; tueddu; trym-
• hau.
Prevailing, pri-fe'-ling, a. tyciannus,
Uwyddiannus ; gorfodol;. gaUuog;
effeithiol ; ymdlenol ; cyfEredin ;
fflwch.
Prevalence, pref-y-lens, s. gorfodaeth,
goruchafiaeth ; cyffredinolrwydd ;
ffynniant; grym.
Prevalent, pref-y-lent, a. fifynniannolj;
goresgynol ; grym\is=Prevailinffi.
Prevaricate, pri-far'-i-cet, v. chwareu y
ffon ddwybig ; trawsddadleu ; mwys-
eirio, cecru; cyttwyUo; Iwcedu;
gwyrdroi.
Prevarication, pri-far-i-ce'-shyn,s. traws-
ddadliad, geirdroad, mwysieithiad ;
amwysedd.ymadroddmwys; cydhoced.
Prevaricator, pri-fay-i-ce-tyr, s. chwar-
euwr y ffon ddwybig ; amwyswr,
mwysieithwr, cecryn ; eydhocedwr.
Prevenient, pri-fi'-ni-ent, a. iliagflaen-
ol ; rhwystrol, Uesteiriol.
Prevent, pri-fent', v. rhagflaenu ; attaJ,
rhwystro, rhagod, lluddias, nacau.
Prevention, pri-fen'-shyn, s. rhagflaen-
iad, rhwystriad, arluddiad, Uestair,
nac&d ; tangsangiad ; rhagfam.
Preventive, pri-fen'-tuf, a. rhwystr-
ol, lluddiol, attaliol, rhagodawl : — s.
rhagf eddyginiaeth ; rhagflaenydd ;
rhagswyn ; cadwedydd ; cyfaredd.
Previous, pri'-fi-yz, a. blaenorol, blaen-
redol ; rhag-, cyn-, blaen-, armerthol.
Prey, pre, s. ysglyfaeth, praidd, ysgaf-
ael, asgafaeth, anrhaith, ysbail;
rhaib: — v. n. ysglyfio.
Price, preis, *. pris, gwerth, pridwerth,
prid; cywerthydd, gwerthiantj
gwobr, gobr : — v. a. prisio.
Prick, pric, ■». pigo, brathu, gwanu ;
cethru ; pwtio ; symbylu ; ysbarduno;
tammigo, pricio ; gwynegu ; col3mu j
cnoi ; dyrchafu ; pyngcio ; pwyntio>
marcio ; penodi ; olnodi ; annog ;
merfu, sm-o ; ymbingcio ; annelu : —
s. pig, picell ; swmbwl , draen ; ys-
bardun ; cethren ; col, colp ; brigyn ;
pigiad, brath ; pwt ; ysbin ; nod ;
pwynt, pwngc; gw^n; cncrfa; tam-
migiad ; brwyn j ol, brisg.
Pricker, pric'-yr, s. pigwr, pigiedyddj
draen; oUedydd.
Pickle, pic'-cl, s. draen ; pigell, aeth j
pigoden ; colyn.
Prickly, pric'-li, a, dreiniog; pigog;
colynog; cethrol; pigoglym; eim-
iwog.
Pride, preid, s. balchder, conedd;
coegedd ;• syberwydd ; gwychder ;
harddwch, addurn ; gwjn : — v, a,
balchio.
Prier, prei'-yr, s. ysbiwr, ysbiedydd,
darchwiliwr, llygadwr, chwilotwr,
chwilenydd.
Priest, prist, s. offeiriad; offerenwr;
aberthwr ; periglor. [iadaeth.
Priestcraft, prist'-crafft, s. twylloffeir-
Priesthood, prist'-hwd, s. offeiriadaeth ;
urdd eglwysig, gradd eglwys.
Priestridden, prist' -rud-dji, a. a faxch-
ogir gan yr offeiriaid ; a fo 'n asyn i'r
offeiriaid.
Prig, pnig, s. mursenwas, cymhenwas;
coegyn, rhodreswr; Ueidryn, chwil-
otyn i^—v. a. chwilena, chwiwbigo,
lladrata.
Prim, prum, a. ffurfiol, cymhenwych,
diUyn, trym; syth; manwl: — v. a.
trymio, twtneisio, mursenu : — s.
yswydden, rhyswydden, priallen.
Primacy, prei'-ma-si, «. blaenoriaeth,
uchafiaetii, rhagoriaeth ; penesgob-
aefch, prif esgobaeth, prif aduriaeth ;
chwysbeniant.
Primage, prei'-mej, t, llwythdoll,
llwythdal.
Primary, prei'-my-ri, a. cyntaf, cyn-
tefig, prif, penai, cyssefin, dechreuol,
gwreiddiol.
Primate, prei'-met, s. penesgob, arch-
esgob, prifesgob, penadur eglwysig.
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, ben ; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lloDr
PRIO
549
PliOB
Prime, preim, a. ^n£^ Primary ; pen,
rhagoraf , goreu ; boreu, plygeiniol ;
cynnar;— s. prif, y prif ; y goreu; y
blodau ; blaen ; pryffwn ; bore,
gTvawr y dydd ; bore oes ; dechreu ;
cynlliw.
Primer, prum'-yr, s. cynllyfr, y llyfr
cyntaf ; Uythyren y cynllyfr, prif en.
Primeval, prei-mt'-fyl, a. cynoesol, cyn-
fydol ; cyntefig, gwreiddiol ; aigreol.
Primitive, prum'-u-tuf, a. cyntefig,
cyntaf, prif, cyssefin, dechreuol ;
cynoesol ; hen : — s. gwreiddair, gair
gwreiddiol, tadogair, gair cysaefin,
cynair ; prif gylch, cylch cyntefig.
PrimLtiveness, prum'-u-tuf-nes, s. cya-
tefigrwydd, gwreiddioldeb, cyssefin-
iaeth ; cynoesoirwydd.
Primness, prum'-nes, s. rhyddillynedd,
cymhendod ; anystwyllder.
Primogenial, prei-mo-ji'-ni-yi, a. cyn-
enid, cyntaf anedig ; cyntefig, elfenol,
cymywioL
Primogeniture, prei-mo-jen'-i-^yr, s,
cyn«nidedd, cyntaf anedigaeth ; genid-
fraint. '
Primrose, prum'-roz, s. briallu, symwl,
llysiau Pawl.
Prince, pruns, s. tywysog; penadur,
teyrn, pen, unben ; mechdeym : — v. n.
tywysogeiddio.
Princely, pruns'-li, a. tywysogaidd;
rhiol, breiniol ; mawreddog, arddercb-
og :—ad. yn dywysogaidd.
Princess, prun'-ses, s. tywysoges.
Principal, prun'-su-pyl, a. prif, penaf,
pen, arbenig, penial ; blaenaf , cyntaf ;
goreu ; nodedig :—s. pen, penaeth,
blaenor, peniadur, penrhaith, arbenor,
cyntor, cynon, pryffwnt ; y «orfif, ar-
gyfire, cynsum, cyf alaf ; y prif beth.
Principality, prun-su-pal'-i-ti, s. tywys-
ogaeth, talaetli ; penaduriaeth.
Principle, prun'-su-pl, s. egwyddor, dan-
sawdd, argynneddf ; df en, clfydd ;
sail, sylfan ; def nydd ; 4n, ain, nur ;
— V. a. egwyddori, dansoddi.
Print, prunt, v. argraffu, printio; ar-
f^nu :— ^. axgraff, print ; ol, nod,
man; Uun; coel, llyfr; Uythyren;
newyddiadur ; argrafflen ; argraflf-
wasg. [iwr.
Printer, prun'-tyr, «. argraftydd, print-
Printing, prun'-ting, s. argraifyddiaeth ;
argraffwaith ; printiad; argraffiad.
Prior, prei'-yr, a. blaenorol ; cyntaf,
blaenaf; cynt; cyn-;— «. prior; Uy-
wydd priordy.
Priority, prei-or'-i-ti, s. blaenoriaeth,
cyniant, cyndod, y blaen.
Priory, prei'-yr-i, 5. priordy ; mynach-
dy. [lliwiau.
Prism, pruzm, s. rheiddell, gwydryn y
Prismatic, pruz-mat'-ic, a. rheiddyHig.
Prison, pruz'-zn, 5. carchar, geol ; gwar-
chae; caethiwed : — v. a. carcharu,
taflu i garchar.
Prisoner, pruz'-nyr, s. carcharor, carch-
arwr ; caeth, caetliwas.
Pristine, prus'-tun, a. cyntefig, cyntaf,
dechreuol, cynhenid; hen. ■»•
Privacy, prei'-fy-si, «. dirgelfa, celfan,
cil, agelfa, encil, cyfrinfa ; dirgeledd,
dirgelwch ; unigedd, neillduedd ; cyf-
rinach ; tawedogrwydd ; cilgarwch.
Private, prei'-fet, a. dirgel, cuddiedig,
eel, cynghel, dirgelaidd ; cyf rinachol ;
tinig. neillduol; neilldu-edig ; priodol;
anghyhoedd ; cyffredin ; diswydd ; ,
dirwysg ; dinod ; ansodol, personol :
—s. milwT cyffredin; cuddneges.
Privateer, prei-fy-tt'yr, s. cadlong briod-
ol ; gwiblong ; preiddlong, herwrlong :
— V, n. gwibhwylio, gwibforio.
Privation, prei-fe'-shyn, s. palliant ;
colliant, coll ; diddymiad, amddifad-
iad ; lludd ; difiyg ; absennoldeb ;
cysolaeth ; anghysur.
Privative, prei'-fy-tuf, a. difeddedigol,
toliannol, difeddol ; nacaol, negyddol :
— -s. difeddair, banyn difeddedigol,
rhagddawd difuddiedigol, difedded-
igyn.
Privilege, pruf-i-lej, «. braint, rhagor-
fraint, breiniolaeth ; nawdd ; raan-
tais; trwydded, cenad :—v. a. breint- ^
io, breinioli.
Privy, pruf-i, a. dirgel; cyfrin; eel,
cudd : — s. cyfranogi, cyf ranogwr ;
geudy, rheitty, ty bach, coddyn.
Prize, preiz, s. camp ; arobryn ; tlws ;
ariandlws; campdlws; gwobr, gobr-
yn, gwobrwy ; cyngwystl ; ysbail,
anrhaith ; y bel, y g^l ; y gloch : —
v. a. prisio, pridio ; mawrhau ; tros-
olio, gwifio.
Prize-essay, preiz'-es-c, s. traethawd ar-
obnm, traethawd buddugol, traeth-
awd gwobrwyoL
Prize-fighter, preiz'-fiei-tyr, s. camp-
ymladdwr, campryswr. [yn
Prize-poem, preiz'-po-em, s. cerdd arobr-
Pro, pro, prf. dros, o flaen, ger bron,
rhag-, cyn-, am, ym mlaen.
Probability, prob-y-bul'-i-ti, s. tebygol-
rwydd, cyffelybrwydd, tebygiaeth.
0, Ilo; u, dull; to, swn; w, pwn ; y, yr; y, fel tsh ; j, John ; *h, fel s yn eisieu; z, zel.
PROC
550
PROD
Probable, prob'-ybl, a. tebygol, tebyg;
* cyffelybol, cyffelyb ; hygoel.
Probate, pro'-bet, «. prawf ewyllys,
prawf llythyr cyminyn, profiad cym-
niyneg ; prawf, profiad.
Probation, pro-lDe'-shyTi, s. profiant,
profiad, prawf ; profedigaeth ; holed-
igaeth.
Probational, pro-be'-shyn-yl, )
Probationary, pro-be'-shyn-yr-i, j
profiannol, profiadol; ysb4s.
Probationer, pro-be'-shyu-yr, s. crei-
ddyn, profwas. un &r brawf, dysgybl
ysMs ; newyddian.
Probationship, . pro-be'-shyn-ship, s.
sefyllfa brawf, sefyllfa prawf, cyflwr
prawf ; creiddyniaeth,newyddianaeth.
Probatory, pro'-be-tyr-i, a. profedigol,
profiannol, prof awl.
Probe, prob, s. profiedydd, chwiliedydd,
profyr : —v. a. trybrofi, trychwilio,
profi; chwilio i'r gwaelod; holi;
plymio.
Probity, prob' -i- Li, 8. gouestrwydd, cy-
wirueb, difiFuantrwydd, addfwynder.
Problem, prob'-lem, s. gofyn, gofyniad,
poseb ; darnholeb, darholeb, gor-
chesteb, darbosiad, pos, cynnygeb,
ffs'igj gofyniad dyrys, testyn gor-
chestol, dychymmyg, pwnc, dyiys-
bwnc, gorchest.
Problematical, prob-li-mat'-i-cyl, a.
amheus, amheuol, annilys, dadleuol ;
dychymmygol, gorchestol ; ymofynol,
posiaidol ; gorddwfn.
Proboscis, pro-bos' -us, s. duryn, rhyn-
swch ; turs, trwyn, duryn y cawrfil.
Procedure, pro-st'-jyr, s. mynediad yn
mlaen, hwyl, hynt, cerynt, gyrfa,
rhawd, gyriad ; triniaeth ; ffordd ;
mynediad ; cynnydd ; gweithrediad ;
haniaeth ; erlyniad. _
Proceed, pro-st'd', v. a. myned ; dyfod ;
deilliaw ; hanu, hanfodi ; tarddu ;
cynnyddu ; canlyii, dilyn ; codi ;
rhedeg ; gweitliredu.
Proceeding, pro-si'-ding, s. mynediad
ynmlaen=Proceerf«re; tywysogiad;
ysgogiad ; mesur ; deilliad.
Proceeds, pro-sidz', s. cynnyrch ; daill,
deilliau; cyllid, rhent, ardreth;
ennill.
Process, pros' es, s. mynediad ym
mlaen = Procedure ; symraudiad ;
helyntj ystod, ysbaid; trefniad;
gwaith, gorchwyl; cwyn, cynghaws,
cyfraith ; oddf, ysgwrn, cwmbwl, pen
asgwrn.
Procession, pro-sesh'-yn, s. gorymdaith,
mynedfa, tywysg.
Processional, pni-sesh'-jTi-yl, a. gorym-
deitliiol : — s. llyfr gorymdeitliiau.
Proclaim, pro-clem', r. a. cyhoeddi ;
rhaglef ain ; lioni ; cyffredino ; darog-
an ; datgan.
Proclamation, pro-cly-me'-shyn, *. cy-
hoeddiad ; cyhoeddiad ar osteg ; cy-
lioeddeb ; rhaglef ; cri 'r brenin.
Proclivity, pro-cluf'-i-ti, s. gogwydd,
tueddiad, anianfryd ; parodrwydd ;
hawsder.
Proconsul, pro-con'-syl, a. rhaglaw,
rhagllaenor, rliaglyw.
Procrastinate, pro-cras'-ti-nct, v. oedi,
gobirio, addoedi ; ymaros.
Procrastination, pro-cras-ti-nc'-shyTi, 3.
oediad, gohiriad, dyheiriad.
Procrastinator, pro-cras'-ti-ne-tyr, s.
oedwT, addoedwr, gohiriwr.
Procreate, prii'-cri-ct, v. a. cenedlu, ep-
pilio, essillio, cleinio, rliialu; cyn-
nyrchu; ymreian.
Proctor, proc'-tyr, g. prwyadur, dir-
prwy wr, goruchwyliA\ r, tannorth,
rhaglaw, myniedydd ; dadleuwr; can-
Haw ; proctor; ysgolfaer: — v. n. trin,
goruchwylio.
Procurable, pro-citf'-rybl, a. cyrhaedd-
adwy, caifaeladwy.
Procuration, pro-ciw-re'-shyn, s, cyr-
haeddiad, caffaeHad, ceisiad; darpar-
iad ; prwyadaeth ; prwyeb.
Procurator, proc'-iw-re-tyr, s. prwyadur,
canllaw.
Procure, pr6-cia/-yr, v. cael, caffael,
ceisio, mynu ; peri ; ennill ; prynu ;
dwyn.
Prodigal, prod'-i-gyl, a. afradlawn,
treulgar, difrodus, gwastraffus, dy-
fetligar : — s. afradwr, oferddyn.
Prodigality, prod-i-gal'-i-ti, s. afradlon-
deb, brjidyiiiaeth, gwastraflF, rhysedd,
difrod.
Prodigious, pro-dij'-yz, a. rhyfeddol,
aruthrol, uthr, eres ; dirf awr ; anf erth,
amrosgo, gwrthun, dybiyd.
Prodigy, prod'-i-ji, s. rhyfeddod; an-
nghenfil, cynfil ; argoel, rliamant.
Produce, pro-diics', v. a. cynnyrch,
dwyn ; arddangos ; peri, cenedlu ;
efieithio ; gwneuthur ; estyn, hwy-
hau, gohirio ; ffynnu, gildio ; heigio ;
deor ; codi.
Produce, prod'-iws, a. cynnyrch ; cy-
ffrwytti, daill; toraeth; budd, enuifl;
swm ; &l ; daf .
M, fbl a yn tad; a, cam ; e, hen ; e, pen ; t, Hid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hvij ; o, Uoit ;
i
PROF
551
PROH
Product, prod'-yct, «. cynnyrch ;
ffrwyth ; daill, da,ig=Produce.
Production, pro-dyc'-shyn, s. cynnyrch-
iad ; ceiiedliad, hiliawd ; dangosiad ;
estyniad; cynnyrch; fifynniant; gild-
iad ; cj-fansoddiad.
ProductivegBro-dyc'-tuf, a. cynnyrchiol,
toreithiof^ ffi-wythlawn ; hiliadol.
Proem, pro'-em, s. rhaglith, rhagymadr-
odd.
Profanation, proff-a-ne'-shyn, s. halog-
iad ; anghyssegriad, ansanteiddiad ;
dirmygiad.
Profane, prii-ffen', a. halogedig, anghys-
segrol, aflwys ; cyffredin ; Ueyg ;
angtref yddol ; serth; ammharchus : —
V. a. halogi, Uygru ; ammharchu ;
anghyssegru, afianhau ; treisio ; an-
fendigo.
Profanity, pro-ffan'-i-ti, s. halogrwydd ;
anghrefyddolder, anrasrwydd; aflen-
did.
Profess, pr6r|fes', v. profifcsu ; cyfaddef,
cyffesu : dUyn, arfer ; arddel ; ymar-
ddelw ; gwirio.
Profession, pro-ffesh'-yn, s. proffes,
cjiies, cyf addefiad ; arddeliad; galwed-
igaeth, celfyddyd, swydd, gorchwyl ;
gwiriad.
Professional, pro-ffesh'-yn-yl, a. pro-
fl'esol ; galwadol ; entrawol.
Professor, pro-ifes'-yr, s. proffeswr, pro-
fifesydd, cyfaddefwr, cyffesj^dd, ymar-
ddelwr ; entraw, cadeirdraw, ai'-
athraw.
Professorship, pro-ffes'-yr-ship, s. en-
trawiaeth, proffesoriaeth ; y gadair.
Proffer, proff-yr, v. a. cynnyg; osio,
■ profi ; amcanu, bwriadu. [tyciant.
Proiicience, jsro-ffish'-ens, s. cynnydd,
Proficient, pro-lfish'-ent, s. un cyn-
nyddedig ; yragynnyddgar.
Profile, pro-ffeil, ystyllwedd, ystylleb,
Ued'wyneb ; cyfarystlys ; amlinell : —
V. a. ystlysebu, cyf arystlysu ; am-
lineUu.
Profit, proff'-ut, s. enniU, ynnill, elw,
budd, lies, mael, ced, cafawd ; cyn-
nyrch, toraeth : — v. ennill, elwa,
llesiiu, maelota, manteisio ; cynnyddu ;
cedu ; gwelliiu.
Profitable, proff'-ut-ybl, a. buddiol,
llesol ; enniUfawr ; defnyddiol.
Profitless, profT-ut-les, a. anfuddiol,
ofer.
Profligacy, proff'-li-ga-si, s. anfadrwydd,
dyhirwch, ysgelerder ; diygfuchedd ;
halogrwydd.
Profligate, proff'-Ii-get, a. anfad, diras,
dirinwedd, diriaid, anfoesol, drwg;
colledig : -s. dyhiryn, anfadwr, dryg-
ddyn.
Profound, pro-ffbwnd', a. dwfn; gor-
ddwf n ; isel, anoddyn ; dwys ; dii-gel,
cudd ; uchel ; craff ; treiddgar ; trwy-
adl jmawr ; gostyngedig; dyfnddysg :
— s. dwfn, dyfnder, eigion, y weilgi,
y mor, cefnfor; affwys, anoddyn,
gorddwfn.
Profundity, priiff-yn'-du-ti, s. dyfnder,
gorddyfnder ; dwysder ; gwys ; gem.
Profuse, pro-fnws', a. af radu, gwastraff-
us, treulgar ; gorhael ; brae ; gor-
modol:— r. a. afradu; tywallt, ar-
il wys.
Profusion, pro-fiiw'-zhyn, s afradlondeb,
gwastraff; arddigonedd, haflug; gor-
modedd.
Prog, prog, V. n. hel ymborth ;
ciprythu : — s. ymborth, helborth,
ciprwth, porth'anfc, bwyd ; ysgafael,
ysglyfaeth; ciprytL''.\r, helborthwr.
Progenitor, pro-gen'-i-tyr, g. cehedlor,
cyndad, hynafiad.
Progeny, proj'-en-i, s. eppil, hiliogaeth,
plant, addon, essill, had, sil, bragad.
Prognostic, prog-nos'-tic, a. argoelus,
rhagfynegol, rhagddangosol, darog-
anol.
Prognosticate, prog-nos'-ti-cet, v. a.
darogan, rhagfynegi, dewinio, rhag-
ddywedyd, dysgogan, darmain.
Prognostication, prog-nos-ti-ce'-shyn, s,
daroganiad, dewiniad, arddangosiad ;
darogan, ai'goel, rhagarwydd, dar-
main, armes, dysgogan. »,
Prognosticator, prog-nos'-ti-du'-tyr, a.
daroganwr, dewinwr, rhagfynegydd.
Program, I pro'-gram, s. amlinell,
Programme, ( rhaglinell, braslun ;
rhaghysbysiad ; cyndrefn ; rhaghys-
byslen; cyiiUun.
Progress, prog'-res, s. niynediad ym
mlaen ; taith, llwybr, cylchdaith,
hynt, hwyl ; cynnydd ; traw, traw-
aeth, trawd ; symmud.
Progress, pro-gres', v. n. myned rhag-
ddo ; Uwybro ; cynnyddu ; rhacio ;
hwylio ; troddi ; trawiadu.
Progression, pro-gresh'-yn, s. mynediad
rhagddo ; hwyliad=Proffress ; gradd-
iant, cynnyddiant, graddgynnydd.
Progressive, prii-gres'-suf, a. mynediad-
ol; gi-addedigol; cynnyddol; trodd-
awl ; trawaidd ; rhaciaiuaol. ,
Prohibit, pro-hub'-ut, v. a. gwahardd,
6, Uo ; u, dull ; «.', swn ; w, ,p« n ; y, yr ; 5, fel tsh ; j, John ; sh, fel 8 yn eisieu ; r., zel.
PROM
552
PRON
gwarafun; lluddias, rhwystro, rhag-
od, llesteirio, attal.
Prohibition, pro-hi-bish'-yn, s. gwa-
harddiad, gwarafuniaeth, gwardd ;
lluddiad; lludd; gwarddeb.
Prohibitory, pro-hub'-i-tyr-i, a. gwa-
harddol ; attaliol,' rhwystrol.
Project, pro-ject', v. rhagfwrw, dyfeisio,
cynllunio, dychyinmygu ; llunio ; llif-
io ; ysgwyddo, efyrnu, ysgyrnu, tydd-
fu, ysgythu, prwyso ; corbelu, cor-
bedu ; ymestyn.
Project, proj'-ect, s. dyfais, cynllun,
rhagf wriad .
Projectile, pro-jec'-tul, a. tafledig,
blifiol ; hydafl ; ergydiol :—s. blifyn,
blifai.
Projection, pro-jec'-shyn, «. tafliad ym
mlaen ; dybeisiad, cynlluniad ; ys-
gwyddiad ; dyfais ; gorysgwydd, ef-
wrn, twddf ; corbed, corbal ; cwg;
talfa; cynad.
Projector, pro-jec'-tyr, s. dyfeisiwr, cyn-
Uuniwr.
Prolific, pro-luff-ic, a. ffrwythlawn,
cynnyrchiol, eppiliog, hadog, toreith-
iog, ffrwythol, cnydfawr, ffaeth.
Prolix, pto-lics', a. hir, maith; anny-
ben ; hirchwedlog.
Prologue, prol'-yg, s. rhagaraeth, cynar-
aeth, rhagymadrodd, prol, prolog,
prawf:— i;. a. rhagareithio, proU,
prologi.
Prolong, pro-long', v. a. estyn, hwyhau ;
oedi, gohirio, addoedi, togi.
Prolongation, pro-long-e'-shyn, s. estyn-
iad, hwylidd, gohiriad.
Promenade, prom-yn-ed', s. rhodfa,
chwai^a, llaswyrfa, lleswyrfa :— v. n.
chwardio, rhodianna; llaswyra.
Prominence, prom'-i-nens, s. ysgwydd-
iad allan ; bargod, bargodiad ; bargod-
le ; gorysgwyddiad, codiad ; trythiad,
gorysgwydd, twddf, oddf, efwrn,
crwmp, hwrwg; amlygrwydd, honeid-
rwydd, rhagornod.
Prominent, prom'-i-nent, a. ar godiad ;
bargodol ; baaog, ban, argrwm ;
trythol ; llawn ; amlwg, honaid ; dar-
nodol ; penaf ; enwog, dathl.
Promiscuous, pro-Aius'-ciw-yz, a. cjrm-
mysgj amryblith ; didrefn, diwahan-
iaeth; cyffredin.
Promise, prom' -us, s. addewid, gaddew-
id, addaw, gofuned, gair : — v. addaw,
gaddo ; arwyddo ; bygwth.
Promiser, prom'-i-zyr, s. addawydd,
adda^edydd.
Promising, prom'-i-zing, a. gobeithiol,
addawol.
Promissory, prom'-us-yr-i, a. addawed-
igol, addawol, addewidiol.
Promissory note, prom'-us-yr-i not, s.
addaweb, gaddaweb, nod addewid, ys-
grifen addaw, llythyryn a^daw.
Promontory, prom'-yn-tyr-^. penrhyn,
pentir, morben, penoi-th, peniarth,
penardd, rh^n, garth.
Promote, pro-mot', v. a. dwyn ym
mlaen, llwybreiddio, hyrwyddo ; dyr-
chafu, codi ; rhacio, trawu ; taenu ;
dyhoddio ; gwella ; annog.
Promotion, pro-mo'-shyn, s. dyrchafiad,
derchafiad, codiad ; rhaciant ; hy-
Iwybriad, hyrwyddiad ; cefnogaeth.
Prompt, prompt, a. parod, cyflym ; di-
chwith ; hwylus, esgud, bylaw ; diar-
os, dioed ; bywiog ; rhwydd :—v. a.
annog. cynhjrrfu ; cofweini i ; cofio ;
cymhell, annos.
Prompter, prom'-tyr, s. aunogwr, cyn-
hyrfydd ; cofweinydd ; 'aSgofiawr.
Promptitude, prom -ti-tiwd, s. parod-
rwydd, ewyllysgarwch ; chwannog-
rwydd ; cyflymdra ; medrusrwydd ;
ffrawddineb.
Promulgate, pro-myl'-get, v. a. cyhoeddi,
hysbysu ; cyfiredino ; lledaenu.
Promulgation, prom-yl-ge'-shyn, *. cy-
hoeddiad ; Iledaeniad.
Promulgator, prom'-yl-ge-tyr, «. cy-
hoeddwr ; Uedaenydd.
Prone, pron, a. tueddol, chwannog ;
gogwyddol, llechweddol; parod ; crain,
Ueddfol.
Proneness, pron'-iies, s. tueddgarwoh.;
gogwydd ; disgynJEa ; lledochred^ ;
creinder; lleddfoldeb.
Prong, prong, s. pig fforch ; pig, pwyn ;
pwyned; fforch. [enwol.
Pronominad, pro-nom^'-i-nyl, a. rhag-
Pronoim, pro'-nown, s. rhagenw.
Pronomicej pro'-nowns, v. llefaru, llaf-
aru, traethu, dywedyd, parablu ;
seinio, cjrnanu, acenu; dadgan, dat-
gan ; cyhoeddi ; myiiegi ; banm.
Pronouncing Dictionary, pro-nown'-sing
dic'-shyn-yr-i, «. geiriadur cynaniad-
ol, geirlyfr cynaniaethol, geiriadur
seiniadol, geirlyfr cynanol, cynaniad-
ur, aceniadur.
Pronunciation, pro-nyn-shi-e'-shyn, «.
Uefariad, parabliad, dywediad, seiniad,
traethiad ; cynaniad, cynaniaeth ;
aceniad; dadganiad; llefiad, Uafar,
cynan, goddeg.
a, fel a yn tad ; », cun ; e, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
PROP
553
PROR
Proof, pricff, «. prawf, praw, profiad;
rheswm ; arwydd, argoel ; axddangos-
iad, goleufynag ; tystiolaeth ; proflen,
prawflen ; profradd ; sefydlogrwydd :
— a. anhydraidd, profedig.
Proofless^ prw^T-les, a. dibrawf, am-
mhrofedig.
Prop, prop, V. a. attegu, cynnal ; gwan-
asu, swineru, goseilio, ystangcio : — s.
atteg, gwanas, annel, cynnalbost,
post, daliedydd, colon, colof, llorf ;
seilddar; cynnalydd.
Propagate, prop'-y-get, v. cenedlu, hiKo,
eppilio ; lluosogi, amlhau ; taenu,
Uedaemi, hau ; cyhoeddi ; cynnyddu.
Propagation, prop-y-ge'-shyn, s. cenedl-
iad, hiliad, eppiliad ; taeniad, llediad ;
amlMd ; cyhoeddiad.
Propagator, prop'-y-ge-tyr, *. cenedlwr,
cenedlor, eppiliwr ; amlhawr ; taen-
ydd ; hauwr, heuwr ; megidydd.
Propel, pro-pel', v. a. gyru ym mlaen ;
gorddmo, gyru, hyrddio, gorddi.
Propend, pro-pend', v. n. gogwyddo,
tueddu ; pwyso at ; Ueddfu.
Propensity, pro-pen'-si-ti, s. tuedd, go-
gwyddiad, tueddfryd, crethyll ; plyg.
Proper, prop'-yr, a. priodol, priod ;
addas, cymhwys ; iawn ; cymmesur ;
gwiw ; pertliynol, perthynasol ; gos-
geddig, lluniaidd, telediw, tlws,
hardd ; gweddaidd ; dyladwy.
Property, prop'-yr-ti, s. cynneddf , teithi,
anian, natur, rliin, rhinwedd, an-
sawdd, atheitlu ; priodoledd, priodol-
iaeth ; eiddo un ei hun ; eiddo ;
perchenogaetli ; kelw, elw, meddiant,
da ; tuedd.
Prophecy, profif-i-si, s. proffwydoliaeth ;
rhagfynegiad, rhagddywediad, anna.
Prophesy, proff-i-sei, v. proffwydo,
prophwydo ; rhagfynegi ; darogan,
dewino.
Prophet, profT-et, «. proflFwyd, pro-
phwyd ; proffwydwT, rhagf ynegydd ;
daroganwr, dewin.
Prophetess, proflf-et-es, s. proffwydes;
dewines.
Prophetic, pro-ffet'-ic, a. profFwydol ;
rhagfynegol ; daroganol.
jPropitiate, pro-pish' -i-et, v. a. dyhuddo,
cymmodi, heddychu ; cymrodeddu ;
boddloni.
Propitiation, pro-pish-i-e'-shyn, s. dy-
huddiad, dadolychiad, heddychiad,
cymmodiad, boddlia,d ; cymmod, iawn,
cyinrodded.
Propitiatory, pro-pish'-iy-tyr-i, a. dy-
huddol, cymmodol, adgymmodol, cym-
rodeddol, heddychol, cymmodlonawl :
— s. trugareddfa.
Propitious, pro-pish'-yz, a. rhadlawn,
tirion, tyner, tosturiol, trugarog,
boddlawn, caredig, flfafriol, graslawn,
inwyn.
Proportion, pro-po'r-shyn, s. cyfartal-
wch, cyfartaledd, cymmedr, cym-
meidrolaeth, cydfesur, cymmesuredd,
cymmedroldeb, cyinmeintiolaeth ;
cymhwysder ; cyfran, mesur, gradd,
dogn ; cymymbwys ; llun, ffurf ;
maint, sum ; cymhariaeth ; cysson-
deb : — v. a. cyfartalu, cymmesuro,
cydweddoU ; symmeinio, dogni ; cyf-
addasu; dargystadlu.
Proportional, pro-po'r-shyn-yl, a. cym-
mesur, cymniedrol, cyfartal ; cyflun ;
cymhwys, addas ; cysson ; cyfymranol.
Proportionate, pr6-p6'r-shyn-et, a.
cymmeiniol = Fropwtional : — v. a.
cyxa.-axedao\\^= Proportion, v. a.
Proposal, pro-po'-zyl, s. cynnyg, bwriad.
Propose, pro-poz', v. a. cynnyg, dar-
gynnyg ; gosod ger bron ; bwriadu,
amcanu, arfaethu.
Proposition, prop-(i-zish'-yn, s. gosod-
iad, gosod, gosodedigaeth, gosodiant,
gosodaeth ; testyn, sylfon ; gosail ;
cynsail ; cynnyg, dargynnygiad ; defn-
ydd.
Propound, pro-pownd', v. a. cynnyg,
dargynnyg ; cymhell ; gosod o flaen.
Proprietary, pro-prei'-i-tyr-i, s. perchen,
perchenog ; meddiannydd ; priodor :
— a. perchenol, perchenogol, medd-
iannol ; priodorawl.
Proprietor, pro-prei'-i-tyr, s. perchen-
ogwr, perchenydd, meddiannwT=:
Proprietary.
Propriety, pro-prei'-i-ti, s. priodoldeb,
priodoledd ; addasrwydd ; cymhwys-
dra ; gwiwdeb ; cynghanrwydd ; •
eiddo.
Propiilsion, pro-pyl'-shyn, s. ysgethiad,
ysgwthiail ; gyriad, gwthiant, gordd-
iad.
Propulsive, pro-pyl'-suf , ) a. ysgethr-
Propulsory, pro-pyl'-syr-i, J in, ys-
gethrol, gwrthyrol, ysgwthiol, gyr-
iadol, ergydiol.
Prore, proyr, s. flBtireg, pen blaen llong.
Prorogation, pro-ro-ge'-shyn, s. godor,
godoriad ; addoediad, gohiriad ; estyn-
iad.
Prorogue, pro-rog*, v. a. godori; oedi,
gohirio; estyn.
0, Ho ; u, dull; w, svru; w, pwn; y, yrj f, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, lel.
PROS
554
PROT
Proruption, pro-ryp'-shyn, s. toriad
allan, rhuthriad allan, ffrychiad.
Prosaic, pro-ze'ic, a. rhyddieithol ; an-
fydraidd, difydr ; diflas, marwaidd.
Proscribe, pro-screib', v. a. difrodi,
difrodori, dinodd ; collfarnu ; gwa-
hardd ; djrf arnu i ddinystr.
Proscript, pros'-crupt, s. lierwr, difro,
annoddog, gwr deol.
Proscription, pro-scnip'-shyn, s. barn
herwriaeth ; annoddiad, dinoddiad,
nawddgoll, coUfarniad, gwaharddiad.
Pi'ose, proz, s. rhyddiaith, iaith rydd ;
traethawd.
Prosecute, pros'-i-ciwt, v. canlyn, dilyn ;
erlyii, erlid ; gyru ; parhau wrth.
Prosecution, pros-i-ciw'-shyn, s. can-
lyniad, dilyniad, erlyniad, arganlyn-
iad ; erlidiad.
Prosecutor, pros-i-ci?o'-tyr, s. erlyniwr,
erlynydd, canlynwr, dilynwr; cosp-
■wr.
Proselyte, pros' -i-leit, s. dychwelwr,
dychweliadur, troedigyn, trof^igyn,
proselyt ; dysgybl :—■!;. a. dychwelyd,
troi ; trofedigo ; proselytio.
Proser, pro'-zjr, s. rhyddieithwr, ysgrif-
enydd rhyddiaith ; hirchwedlydd.
Prosodical, pro-sod'-i-cyl, a. tynyddol ;
acenyddol; mydryddol; tynofyddol;
cyhydeddol.
Prosody, pros'-o-di, s. tonyddiaeth,
mydrofyddiaeth, tonofyddiaeth; ac-
enyddiaeth ; mydryddiaeth.
Prospect, pros'-pect, s. rhagolwg, cyfar-
wel, rhagolygiad, ardrem, rhagdrein-
jTit, drychiant, tebed, paith, arbaith,
seldrem, arddrych ; golwg, golygfa ;
rhagwel ; rhagobaith ; dysgwyliad.
Prospective, pros-pec'-tuf , a. rhagolygol,
rhagdremiol, arbeithiol, golygiadol,
tremynol ; pell ; rhagwelgar ; rhag-
ddarbodus.
• Prospectus, pros-pec' -tys, s. rhaglen,
golygen, cyneyglen, hysbyslen, rhag-
hysbysiad ; cyidlun.
Prosper, pros' -pyr, v. Uwyddo, ffynnu,
tycio, cyflwyddo ; prifio ; hyrwyddo,
rhwyddhau, ffodio ; menu, m&nu.
Prosperity, pros-per'-i-ti, s. llwj^dd,
Uwyddiant, ffynniant, tyciant, cyb-
Iwydd ; ffawd, cynrabad.
Prosperous, pros'-pyr-yz, a. llwyddian-
nus, tyciannus, flfynnedig, ffodus.
ffodiog; hylwydd; rhwydd, hyffordd,
hwylus ; hynaws, tirion.
Prostitute, pros'-ti-tiwt, v. a. puteinio;
ymwerthu i ; rhoi ar werth ; cam-
ddefnyddio : — a. ymwerthedig ; pu^
einllyd ; yn agor i bawb :— s. putain,
huran, huren ; earn butain, putain i
bawb ; dyhiren, budrogen ; gwraig
llwyn a pherth ; gwas gwobr a gwerth ;
ymwerthydd.
Prostitution, pros-ti-tiaZ-shyn, s. put-
eindra, puteinwaith ; ymwerthiad,
ymlogiad. k
Prostrate, pros'-tret, a. ar lawr ; yn gor-
wedd ar ei hyd gyhyd ; o'i hyd gy-
hyd ; crain, gorcliain ; cleiniol, ar-
lyre ; ar ei orwedd ; Horweddol -.—v.
a. hwTW o'i hyd gyhyd ; dy mchwelyd ;
creinio, gorchreinio, Uorweddu, iselu,
darostwng ; cwyddo ; dinystrio ;
gwanj-chu.
Prostration, pros-tre'-shyn, s. amgrein-
iad, jongrain, creiniad, arlyriad ;
ymgrymiad; iselh&d.
Prosy, pro'-zi, a. rhyddieithog ; di-
fywyd, diflas.
Protect, pro-tect', v. a. amddiffyn, diff-
ynu, diogelu, achlesu, noddi, cyflf-
rydu, Uochi, cadw, achub.
Protection, pro-tec'-shyn, s. amddifFyn,
nawdd, difiyniaetli, amgeledd; diff-
rediad, aclilesiad, amnoddiant, ar-
lochiad, clydwch, cadwriaeth, . dy-
ogelwch.
Protective, pro-tec'-tuf, a. amddiflfynol,
noddawl, amgeleddus, achlesol.
Protector, pro-tec' -tyr, s. amddifiynwT,
noddwr, achlesydd, modwr, ceidwad,
rhaglaw. [yniaeth.
Protectorate, pro-tec'-tyr-et, s. amddiff-
Protege, pro-ti-zhi', s. ymlyiiydd;
noddai:=un dan amddififyn un arall.
Protegee, prot-zhi', s. yinlynyddea, ym-
lyiies. [estyn.
Protend, pro-tend', v. a. estyn al!an.
Protest, pro- test', v. ardystio, gwrdystio,
tystio, tystioliaethu, godyngu ; gwrth-
neuo ; galw yn dyst ; haeru : —
s. gwrthdystiolaeth ; gwrthfamu ;
gwrthair; gwrthneuad.
Protestant, prot'-es-tynt, a. ardystiol,
gwrthdystiol, Protestanaidd, am-
mhabyddol: — *. Ardystiwr, Gwrth-
dystiwr, Protestaniad, Protestant.
Protestantism, prot'-es-tan-tuzm, s. ar-
dystiaeth, gwrthdystiaeth, Protes-
taniaeth.
Protestation, prot-es-te'-shyn, s. ardyst-
iad, gwxthdystiad, tystiolad;h ;
godwng ; gorchwiriad; gwrthneuad.
Prothonotary, pr6-thon'-()-tyr-i, s. oyn-r
nodiadur, cynnodiedydd.
a, fel a yn tad; a, csimj e, hen; e, pen; i, Hid; i, dun; o, tor, ond ei sain yn hwy; (j, lion;
PROV
655
P R 0 X
Proto, pro'-to, frf. cyn-, cynt-, cyntaf ,
prif.
Protocol, pro'-to-col, s. cynysgrif, cyn-
ysgi-ifen; cofnod, cofnodau; cofrestr;
cyiilliin.
Prototype, pro'-to-teip, ». cynllun, cyn-
ddelw.
Protract, pro' -tract, v. a. gohirio, oedi,
hwyhau.
Protraction, pro-trac'-shyn, s. gohiriad,
addoediad, estyniad, hwyh&d.
Protractive, pro-trac'-tuf, a. gohiriol,
hiriaunol, dyhiriol, oedol.
Protractor, pr5-trac'-tyr, s. congliadur,
elinfydiai.
Protrude, pro-trwd', v. gwthio, prwyso;
gwthio allan ; ysgytliu.
Protnision, pr6-tru/-zhyn, s. gwthiad,
erwthiad ; gwtli, prwys, ysgwth.
Protrusive, prb-traZ-suf, a. gwtliiol, ys-
gytliol.
Protuberance, pro-tiMZ-byr-yns, *.
(Jhwydd, cnwc, hwrwg, oddE, twddf,
cnap ; crug, bryncyn ; argrymedd ;
codiad ; gorgroth ; clwch ; twyn.
Protuberant, pro-tiji'-byr-ynt, a. chwydd-
ol ; tyddfog, oddf og ; argrwm ; bron-
aidd ; ar godiad.
Protuberate, prci-tiw'-byr-et, v. n.
chwyddo, ymgodi, crythu.
Proud, prowd, a. balch, ffroenuchel,
effrom, trahaus, syberw ; uchel ;
ma-wi-wycli ; uchelfryd; hyf, beiddiol;
^rhyfygus ; cliwydidedig ; gothus; cyn-
fi.ig; mai-w.
Provable, piW-fybl, a. profadwy, hy-
brawf.
fcove, prwf, V. profi ; cadarnhau ;
gwirio ; arddangos ; tystio : cynnyg,
Oslo, iioli; prifio; dygwy^d ; bodj
cael;
Provender, prof -en-dyr, s. ebran, gogor,
ysborthiant; bwyd, ymborth.
Proverb, piof'-yrb, s. diareb, diarlieb,
diheurdeb, direb, cyfadgan ; gair, hen
air; acen, acan:— r. diarebu, diar-
hebu.
Proverbial, pro-fyr'-bi-yl, a. diarebol,
diarhebus.
Provide, pro-feid', v. darparu, darpar,
darbod, parotoi, darmerthu, arlwys;
pryderu; cynnysgaeddu ; cael; rhag:
ammodi.
Providence, prof'-i-dens, s. rhagluniaeth,
rhagddarbodaeth, darbodaetli ; rhag-
welediad ; arf edydd ; pwyllineb ; cyn-
nildeb.
Provident, prof-i-dent, o. darbodus,
rhagddarparol, rhagofalus, rhagwel-
gar.
Providential, prof-i-dan'-sbyl, a. rhag-
luniaetliol, i-haglydol ; o drefniad Duw.
Province, prof'-uas, s. talaetli ; gorwlad';
rhagwlad ; ardal, partli, tiriogaeth ;
swydd ; gorchwyliaetli.
Provincial, ijro-fun'-shyl, a. taleithiol ;
gorwladol ; gwladaidd ; lleol ; afled-
nais : — 3. taleitliben ; taleithydd.
Provincialism, pro-fun' -shyl-uzm, s.
llediaith ; Uafar ardal, tafodiaith
cwnimwd.
Provision, pro-fizh'-yn, s. darbodaetli,
darpariaeth, annerth, arlwy ; cyii-
naliaetli ; ymborth, lluniaeth, bwyd ;
ystor ; rhagocheliad ; rhagddiogeliad ;
rhagammod :— t). a. gosymmeithio,
bwydweini.
Provisional, pro-fizh'-yn-yl, a. rhagddar-
bodol ; darpariadol, parotoawl ; rhag-
brj'derol ; ammodol ; amserol.
Proviso, pro-fei'-z6, s. animod; eithriad;
rhagddai-bodiad ; gecheliad.
Provisor, prii-fei'-zyr, s. darparydd, dar-
•merthwi'. [rhagaminodol ; amserol.
Provisory, pro-fei'-zyr-i, a. darbodol ;
Provocation, prof-ii-ce'-shyn, s. cynhyif-
iad, cyffroad, cythruddiad ; heriad,
annogiad ; digder ; profedigaeth.
Provocative, pro-fo'-ce-tuf, a. cynhyrf-
edigol, cyffroawl, cythruddol ; an-
nogol; hergar:— «. cynhyrfydd, an-
nogydd, cymheUai.
Provoke, prci-foc', v. a. cyffroi, cynhyrfu,
annos ; cythi uddo ; digio ; herio, di-
frio ; peri, creu, achosi; cynnyddu;
codi ; gyru, denu.
Provoking, pro-fii'-cing, a. cyffroawl,
cynhyrfgai* ; heriol ; blin ; sarhaus.
Provost, prof -art, s. maer ; cynfaer ;
cadfaer ; blaenor, penaeth, penor,
rheolydd; llywydd, arglwydd, pen-
swyddag.
Prow, pro, s. fflureg, pen blaen Hong.
Prowess, prow'-es, s. dewrder, gwroldeb,
glewder, mawrwri, eofnedd, grymus-
der. '
Prowk prowl, v. gwibhela ; ysglyf aethu,
anrheithio, ysbeilio ; crwydro ; ys-
beienna, gwibio, chwiliach ; difio ;
jrowlio :— s. crwydr.
Prowler, prow'-ljoy*. chwilgi, gwyllgi;
chwilenwr, chwildWr, Ueidrjai, prowl-
er ; ysbeiennwr.
Proxies, proc'-siz, s. pi. ariandarmerth.
Proximate, proc'-si-met, a. agosaf, nes-
af, cyf agosaf ; agos, digyfrwng.
6, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh ; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, itl.
PSY-C
556
PUER
Proximity, proc-sum'-i-ti, s. agosrwydd,
cyfnesafrwydd, yngder.
Proxy, proc'-si, s. dirprwywr, dirprwy ;
goruchwyliwr, cynddrychiolydd ; can-
llaw.
Prude, prwd, s. mursen, mursogen ;
coegen.
Prudence, pr««'-dans, s. callineb, p'wyll,
synwyr, deall, dysbwyll ; doethineb.
Prudent, prw'-dent, a. call, pwyUog,
synwyrgall, ystyriol, deallus, craflf;
doeth ; gochelgar ; cynnil.
Prudential, prw-den'-shyl, a. cynghorus,
caU.
Prudish, prio'-dish, a. mursenUyd, coeg.
Prune, prwn, v. ysgythru, tocio, di-
geingcio, brigladd, brigdori ; ysbaddu,
ysbalu ; cymhenu, cymmoni, taclu,
pingcio, trwsio, twtneisio ; ymgym-
henu, ymhoywi : — s. sycheirinen, eir-
inen sech.
Prunella, prw-nel'-y, s. meddyges las,
craitli unnos.
PruneUo, prw-nel'-o, s. sycheirinen,
llensidan.
Pruniferous, prw-nuflf-yr-yz, a. eirin-
ddwyn.
Pruning, pretZ-ning, s. ysgythriad, toc-
iad.
Pruning-hook, pr?z/-ning-hwc, s. cryman
ysgytliru, gwyddif, gwyddi, crym-
enyn.
Prurience, prw-ri-ens, s. ysfa, gorflys.
Prurient, prw'-ri-ent, a. blysgar ; ym-
ysol.
Prussiate, prysh'-i-et, s. glass Prwssia.
Pry, prei, v. a. chwilio, ysbeio, ysbi'o,
Uygadu, chwilota, Uymanta : — s.
darchwiliad, ysbiad.
Psalm, som, s. salm ; dwyfolgan, dwyf-
gerdd, c3,n ddwyfol, ^rdd i Dduw.
Psalmist, sal'-must, s. salmydd, llaswyr-
ydd, sallwyrydd.
Psalmody, sal'-mo-di, s. salmjddiaeth.
Psalter, sol'-tyr,- s. saUwyr,^ Uaswyr,
llyf r salmau, Llyf r y Salma^ ; Salter
=gleinres & 1 50 o leinronos alui.
Psaltery, sol'-tyr-i, s. saltringi nabl=
math ar offeryn cerdd.
Pseudo, siw'-do, prf. geu-, ffug- f gau,
flfugiol.
Pshaw, sho, in. pw ! twt ! lol ! wffib !
ffei ! hach ! v
Psychologic, sei-co-Mj'-ic, ) a. en-
Psychological, sei-co-loj'-i-cyl, j eidegol,
eneidyddol.
Psychology, sei-col'-o-ji, s, eneideg,
eueidyddiaeth, traethawd aryrenaid.
Ptolemaic, tol-i-me'-ic, a. Tolemig;
perthynol i drefniant Tolemi [Ptole-
my) yr athronydd.
Puberty, piit'-byr-ti, s. plwynedd,
plwyniant, addfedi-wydd oedran.
Pubescence, piw-bes'-ens, s. plwjmol-
deb ; addf ediad oedran ; plwynedd ;
goflewedd.
Pubescent, piw-bes'-ent, a. oediog ; ^
plwynaidd ; goflewog.
Public, pyb'-lic, a. cyhoedd, cyhoeddus ;
cyffredin, cyiFredinol ; ar osteg, eglur :
— s. J cyflfredin ; y cyhoedd ; y wlad ;
y wladwriaeth ; pawb ; y bobl.
Publican, pyb'-li-cyn, s. ceisiad, toUwr,
trethydd, trethgasglwr, publican ;
tafarnwr. ^
PubUcatioii, pyb-li-ce'-shyn, s. cyhoedd-
iad, cyhoeddedigaeth ; anghyfrinach.
Public-house, pyb'-lic-hows, s. tafam-
dy, ty tafam, diotty.
Publicity, pub-lus'-i-ti, s. cyhoeddus-
rwydd ; cyffredinedd ; anghyfrinach,
annirgekwydd.
Publish, pyb'-lish, v. a. cyhoeddi ;
cyffredino ; adrodd ; argraffu ; hdni.
Publisher, pyb'-lish-yr, s. cyhoeddwr;
adroddwT ; argrafiydd.
Puce, piit;», a. gwineugoch, Uwydgoch-
las, Uwydlasgoch, gwrm.
Puck, pyc, «. pwci, pwca, bwgan, bw-
bach, bwci, eUyll, ysbryd drwg.
Pudder, pyd'-yr, «. ffwndwr, dtvndwr,
trabludd, ffwdan, cymheM, heldrin :
— V. ffwndro, dwndro, traflferthu,
ymdrafifullio.
Pudding, pwd'-ing, s. poterij^ pwding,
pydingen, pwdingen, selsigen, me»-
ochen ; bwyd ; hwylbrendbrch=torch •
o rafFau o amgylch yr hwylbren.
Pudding-time, pwd'-ing-teim, s. pryd
cinio, amser ciniaw ; yr iawn bryd,
*^ iawn adeg. ^
Puddle, pyd'-dl, s. corbwll, Ueidbwll,
plwca, sybwU, llaca ; Ueidfysg : — v. a.
trybaeddu ; cyboli ; Ueidfysgu, di-
wyno, budrhau.
Puddock, pyd'-oc, s. percyn, maesan,
gower, bwra, cae bychan.
Pudency, pizi/ -den-si, \s. gwylder,
Pudicity, piw'-dus-i-ti, j yswilder;
cywUyddgarwch.
Puerile, piw'-i-rul, a. plentynaidd,
bachgenaidd, mabanaidd.
Puerility, piw-i-rul'-i-ti, s. plentjmeidd-
rwydd, plentyndod, mebinedd.
Puerperal, piw-yi'-pyr-yl, ) a. esgor-
Puerperous, piw-yy-pyr-yz, f awl, es-
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i,Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion ;
PULP
657
PUNC
goriadol, gwelyf odrawl ; plantog ; yn
gorwedd i mewn.
IluS, pyff, s. pwff; piflf, chwa, chwyth,
awelyn, awel, cwthwn, anadlyn; er-
thwch, ei-th, chwiff; blwth; ponar;
chwydd, tusw blodio, coden flodio ;
inegin flodio ; cwd y znwg= Puck-ball ;
ymffrost, bocsach, brol, gorfolach : —
V. pwffio, pyffio, piffio, chwythu,
cliwyifio ; erthychu ; chwyddo ; dy-
heuo, peuo ; codi ; ymchwyddo ;
blythu ; bocsachu, brolio, firostio.
Puffer, pyff'-yr, s. pyffiwr, chwythwr,
chwiffiwr ; gwagfostiwr.
Puffin, pyflf-un, s. pM, yr aderyn p&l ;
pwfiyn, pythyn=matharbysg; coden
hyred.
Pu^, pyff-i, a. pwffiog, awelog, cwtli-
ynog, gwyntog; blythog, chwyddedig.
Pug, pyg, s. lledf egyn ; anwesyn ; epa,
kh ; colwyn-gi ; corgripiad.
Pugh, pw, in. pw ! twt ! hy !
Pugil, piw'-jil, s. crimpiad, bysiad=cyin-
maint ag a ddelir rh-wng bys a bawd.
Pugilism, piM/-jil-uzm, a. dymodiaeth,
paffiadaeth.
Pugilist, piw'-jil-ust, s. dymodiwr,
paffiwr, paffryswr ; ymladdwr.
Pt^nacious, pyg-ne'-shyz, a. ymladdgar,
ciprysgar, cecrus, cynhenus, cweryl-
gar. ^
Pugnacity, pyg-na»-i-ti, s. ymladdgar-
wch.
Puisne, pi^Z-ni, a. ieuangc ; ieuaf ; is,
isaf ; israddol ; isel ; bychan.
Puissant, piMZ-us-sent, a. gaUuog, nerth-
og, cadarn, cryf, gljrw.
Puke, pifcc, V. n. cyfogi, chwydu,
'■feloesi, glosio, bwrw i fyny : — s. cyf og,
chwyd ; cyfoglyn :— a. llygliw ;
chweinUiw ; llwyd lasgoch.
Pule, piwl, V. n. pipian, cwynleisio,
crewtian, cwynfan.
Pull, pwl, V. a. tynu ; plicio ; Thyn/ffF;
llusgo ; diosg, dihatru :— <i tyn, tyi5a ;
llusg; ymdrech, ymrysonV
PuUet, pwl'-et, s. cywen, iaren, cywes.
Pulley, pwl'-i, s. chwerfan, chwerfan
c dro, chwarf ; troeU,
Pulmonary, pyl'-myn-yr-i, a. ysgyf-
einiol, ysgyfeinUyd ; perthynol i'r
ysgyfaint.
Pulp, pylp, s. bywyn, mwydion, mwyd-
ionyn ; mer, madruddyn : — v. a. di-
wisgo, diflisgo; silio.
Pulpit, pwl'-put, s. areithfa, cadair
yniadrodd, pregethfa, ymadroddfa,
pulpud, pulpyd.
Pulpy, pyl'-pi, a. bywynog, mwydion-
og; meddal, tyner; cigog.
Pulsation, pyl-se'-shyn, a. curiad, duliad,
tarawiad, ergydiad; curiad y galon,
gwaedgur.
Pxdse, pyls, s. c\ir, ysbongc, dychlam ;
gwaedgur, cur y galon ; rhedgur, am-
redgur ; ergyd, tarawiad ; sigliad ;
plisgrawn, ffaon ; pys, ffa : — v. euro,
dychlamu, neidio.
Pulsion, pyl'-shyn, s. ysgwthiad, gyriad
ym mlaen.
Piilverable, pyl'-fyr-ybl, a. llychadwy,
pyloradwy, meilionadwy; maluriad-
wy, hyfal.
Pulverization, pyl-fyr-i-ze'-shyn, s.
Uychiad, pyloriad, ffyloriad; malur-
iad.
PulTerize, pyl'-fyr-eiz, v. a. Uychu,
pylori, meilionij malu, breuddulio ;
goflodi.
Pumice, piaZ-mus, s. ysbyngfaen ; cab-
olfaen.
Pump, pymp, «. sugnedydd, sugnai,
sugnbeiriant, sugnyr, sugnell, pwmp ;
esgid ddiwaldas, pyman : — v. sugneio,
sugnellu, pympio; gwehynu; cyf-
rwys lioli.
Pumpion, pymp'-iyn, > s. pwBipa, pom-
Pumkin, pymp'-cin, ) piwn.
Pumps, pymps, s.pl- esgidiau diwaldas,
pympanau.
Pun, pyn, «. geirdro, mwysair, gair
mwys, amwysair, gairamwys, mwys,
mwysdro :— v. mwyso, mwysdroi,
geirdroi, mwyseirio ; lleidlydio,
Ueidiogi.
Punch, pynsh, s. trydyllyr, tylliedydd,
tylliadur; ffaUach, ffollach, trolyn o
geffyl, pwt o ddyn ; ergyd ; mysglyn,
mysgwirod, pwns ; ysgentyn, digrif-
was, chwyawydd, munudiwr, croesan,
croesaniad : — v. a. tyUu, trydyllu,
tarodyllu; gwthio, pwtio, ystolcio.
Puncheon, pyn'-shyn, *. trydyUyr=
Punch; gorfyddi:=myddi fawr yn
•yimwys 84 galwyn.
Punctilious, pyngc-tul'-i-yz, a. gorfaawl,
rhyfanwl.
Punctual, P3mg'-(jw-yl, a. manwl, go-
faluB, cywir; penodol, pyngciolj
cyT^ir i'r pwngc, cywir i'r munyd.
Punctuality, pyng-QW-al'-i-ti, s. manyl-
der, manylrwydd ; diffaeledd ; cywir-
deb ; geirwiredd.
Punctuate, pyng'-gw-et, v. a. gwahan-
nodi, attalnodi; pyngcio.
Punctuation, pyng-gw-e'-shyn, g. gwa-
o, llo ; u, dulJ} w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; a, ael.
PUR
568
PURP
hannodiad, gwahaucodiaeth, attained-
iad ; pyngciad.
Puncture, pyHg'-?yr, s. pigiad, brath-
iad, gwaii ; i)igdwU ; olp : — v. a.
pigo, brathu, gwanu.
Pungency, pyn'-jeu-si, s. lymder, tost-
lymedd, pigogrwydd ; llymsumi ;
poethder ; graenedd ; tostedd ; gwew.
Pungent, pJ^l'-jent, a. llym, pigog, tost-
lym ; llymsur ; poeth ; iddas, irad,
aethlyd.
Punic, piio'-nic, a. ffals, bradwraidd,
anifyddlon, twyllodrus, bradychus.
Punish, pyii'-ish, v. a. cospi, dargospi ;
ceiyddu, cystwyo ; dialu.
Punishable, pyu'-ish-ybl, a. cospad-
wy, hygosp.
Punishment, pyn'-ish-raent, s. cosp,
cospedigaeth ; poenedigaeth, poen ;
cystwy ; dial. '^
Punitive, pi«'-nu-tuf, a. cospedigol,
cospawl, argystwyol.
Punk, pyngc, s. putain, huren, cam
butain ; pren pwdr.
Punning, pyn'-ing, «. geirdroad, mwys-
eiriad, chwareu ftr eiriau.
Punster, pyns'-tyr, s. geirdroedydd,
mwysai, mwyseiriwT, amwysydd.
Punt, pj'^nt, V. n. chwareu ■wmbr:--s.
garfwch, cefn enlli ; bad gwaelod-
wastad.
Puny, pi^Z-ni, a. bychan, eiddil, pitw ;
llesg, nycUyd; dicra; is; cracli :— s.
newyddian.
Pup, pyp, V. 11. bwrw cwn, dyfod S,
chwn : — s. ci bach, colwyn, cenau,
cenaw, cian, cynyn.
PupHj pii</-pul, s. mablygad, canwyU y
llygad ; ysgolliaig, ysgolor, dysgadur,
dysgybl ; un dan oedi'an.
Pupil -teacher, piio-pul-ti'-Qyr, s. athraw
ysb^s, goathxaw, prawfatliraw ; un
dan addysg i fod yn athraw ; ysgol-
feistr ysb^s.
Pupilage, piic'-pul-ej, s. dysgoed, add-
ysgoed, dgsgyblaeth; anoed,jnaboed,
mebyd.
Pupilary, piitZ-pul-yr-i, a. ysgolheigiol,
dysgadurol, dysgedyddol.
Puppet, pyp'-et, s. llamddelw, delw
lamiedydd ; delwan.
Puppy, pyp'-i, «. ci bach, colwjrn, cian,
cynyn; coegyn, coegfelchyn:— «;. a.
bwrw cwn.
Pur, pyr, v. canu'r crwth, grwnian,
gryngian, canu gr\vn (fel cath) : — s.
gi'wn, grwnian, grwng, gryngiad,
canchwyrniad cath.
Purblind, pyr'-bleind, a. cibddall, coeg-
ddall, byrwel.
Purchase, pyy-^es, v. prynu, pwrcasu;
ennUl; meddiannu ; cyrhaeddyd : — «.
prynu, pryniad, dybryn, pwrcas ;
gafael.
Pure, pi?pyr, a. pur ; glS;n ; purlan ;
glain, ter, coeth ; glwys ; myr ; di-
nam ; gwir ; diwair, gwyryf , gwyrf ,
dihalog ; ffres ; digymmysg.
Pureness, piw/yr-nes, s. purdeb, glen-
did; gwyrfedd; glwysder.
Purgation, pyr-ge'-shyn, s. puriad, pur-
edigaeth, glanhM ; carchiad, ysgarth
iad ; ymddihem-iad ; rhyddh&d.
Purgative, p3rr'-gy-tuf, a. carthedigol,
dysgarthol ; glanweithus : — s. cai-thai,
ysgotliai, ysgarthai, carthlyn.
Purgatory, pyr'-gy-tyr-i, s. purdan :— a.
glanhaol, puredigol.
Purge, pyrj, v. glanhau ; arUwys, ar-
loesi, carfchu, ysgarthu, dargoethi ;
ysgythu, tai-fu ; pure : — s. carthai,
carthlyn. y3gothai,cothai : cothiedydd.
Piu'ging, pyr'-jing, s. dai-ynired, pibre,
rhyddni, dolur rhydd; ysgothiad;
puriad; glanhld.
Piuification, piiy-ru-ffi-ce'-shyD, s. pur-
edigaeth, pureiddiad, glanhad, dar-
goethiad.
Puiify, piw'-ri-flfei, |»^uro, pureiddio,
coethi, glanhau ^J teru : gleinio,
glwyso ; gwyryfu ; gogarthu ; ym-
buro; gloywi.
Puritan, piw'jiu-tan, s. puryn, purddyn,
coethyn, perffeithyn, puritan : — a.
purynol, coethynol, pui'itanol ; llym.
Puritanical, piw-ru-tan'-i-cyl, a. coeth-
yno\^= Puritan, a. '
Pivritan'sm, piu/-ni-tyn-uzm, s. coeth-
yndod, ctjethyniaeth ; puritaniaeth.
Purity, pift/-ru-ti, s. purdeb, puredd;
coethder ; glendid ; glwysder, liwys-
edd ; creirder ; gwyryd ; myraeth ;
ednyw.
Purlin, pyy-lun, s. croesbleth, traws-
bleth; tylath.
Purloin, pyr'-loin, v. Uadrata, dam-
guddio, chwilena, chwiwladrata ;
Uenysbeilio.
Purple, pyr'-pl, a. porfFor, cochlas, glas-
goch ; rhuddgoch, rhuddlas ; porffor-
liw ; coch :— s. poi"ffor, cochlas, glas-
' goch, lliw porffor ; porfforwisg ;
brethyn porffor : — v. a. porffori, coch-
lasu.
Purplish, pji'-plish, a. porfforaidd,
glasgoch.
a,felayntad; a, cam; e, hen: e.pen; t, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yu hwy ; o, lion ;
PUSH
559
PYX
Purport, pyr'-poyrt, s. ystyr; amcan,
dyben, bwriad ; tuedd ; rliediad ;
arwyddocM, ineddwl, deall, ^wyll;
swm, sylwedd; cyimwysiad :— v. a.
arwyddo, arwyddocau, golygu ;
meddwl ; cynnwys.
Purpose, pyr'-pys, s. amcan, bwriad,
dyben, perwyl, arfaeth, goddeu,
cyngyd ; meddwl ; gofeg, bryd ;
ewyllys ; cyiighor ; • creth ; efi'aith ;
pwrpas : — v. amcanu, bwriadu,
meddwl, arofyn ; llunio ; penderfynu ;
pwrpasu.
Purr, pyr, s. morhedydd : — v. n. grwn-
ian=PMr.
Purse, pyrs, s. alwar, amner, pwxs,
amneru, alwaru.
Purser, pyr'-syr, s. alwerydd, amnerydd,
pwtneiydd ; gwr y god.
Pursuable, pyr-siz</-ybl, a. erlyniadwy,
canlyniadwy.
Pursuance, pyr-siw'-yns, s. erlyniad,
canlyniad, dilyniad ; ymlidiad.
Pursuant, pyr-si'i)'-ynt, a. canlynol,
dilynol ; cyfatebol.
Pursue, pyr-siw', v. erlyn, caiilyn,
dilyn, ymUd, erUd; dyludo ; olrhatu ;
ynierlyii:; ymlynu; parhau.
Pursuit, pyr-siut', s. erlyniad, canlyn-
iad, dilyniad, erlyniedigaeth, ymiid,
erlid ; canred ; galwad, galwediaetli ;
gorcli-wyl ; oh'heiniad.
Pursy, pyi''-si, a. byrdew ; erthychlyd ;
auadliyr ; t#iv ; cestog ; tordyn ;
blythog; clivi^ddedig.
Purtenance, pyr'-ti-nynsj *. syrth, ym-
ysgar anifail.
Purulent, piw'-riw-lent, a. crawnllyd,
madreddog, gorllyd.
Piu'vey, pyr-fe', v. darmerthu ; arlwyo ;
darparu lluniaeth ; gosymdeitluo, gos-
symmeithio.
Purveyance, pyr-fe'-yns, s. armerthiad,
arlwyad, darpariad ; bwydweiniad ;
ymborth.
Purveyor, pyr-fe'-yr, s. darmertliydd,
bwydv/einydd, gosymmeithj^dd ; dar-
paiydd ; Uatai.
Purview, pyr'-fiw, s. rhagddarbodiad ;
ergyd ac amcan deddf; corifdeddf.
Pus, pys, s. crawn, c6r, madredd.
Push, pwsh., V. gwtliio, hyrddio, her-
gydio, ysgytio, cilgwthio, gyru ;
gwasgu ; orni ; ymdrechu : — s. gwth,
hwrdd, hwp, ysgwd, gyrfch ; rhuthr ;
ymgais, cynnyg ; cyfyngder, gwasgfa,
dir; pigodyn, Uynoryn, ploryn, goryn,
tarddiant; om; es.
Puaillanimity, piw-sul-y-num'-i-ti, s.
anwroldeb, digalondid, Ujrfrdra.
Pussillanimous, piw-sul-lan'-i-myz, a.
anwrol, llwfr, ofnog, diarial, anfilwr-
aidd.
Puss, pws, s. titw^ cath; ysgyfarnog;
pws.
Pustule, pys'-9yl, s., penddiiyn, crug-
daidd, ploryn, gor^ ; pothell, ffothel.
Put, pwt, V. gosod, dodi, rhoddi; bwrw;
cyfeirio ; llehau, cyfleu, hwylio : — s.
dir, gorfod ; ymdro ; didro ; drel,
taiog ; putain, huren.
Putative, piw'-ty-tuf, a. tybiedigol, cyf-
rif edigol ; tybiadol.
Putid, pi?(/-tud, a, brwnt, budr, ffiaidd ;
gwael, distadl, diles.
Putrefaction, piw-tri-fFac'-shyn, s.
braeniad, pydriad, Uygriad, madr-
eddiad, mellni.
Putrefactive, piw-tri-ffac'-tuf, a. braen-
edigol, pydrol, llygredigol, madrol.
Putrefy, piic'-tri-ffei, v. braenu, pydru,
llygru, madru, hadlu, mallu.
Putrescent, piw-tres'-sent, a. braened-
igol, pydrol.
Putrid, piitf-tvad, a. braen, llygredig,
hadl, mall, hadlon- ; pydrol ; drewUyd.
Putridity, pi?«-ti-ud'-i-ti, s. braenedd,
pydredd, hadledd, Uygredd, madredd,
malldod.
Putty, pyt'-i, s. toeswyn, toeslud, syth-
does ; llwch alcan, Uwch caboU ; pyti.
Puzzle, pjta'-zl, V. dyrysu, nidro, metlilu,
ffeigio, cynghaf u ; attal, rhwystro ;
petruso, penlfwdanu, trallodi; posio:
— s. dyiyswch, astrusir, pos, penbleth;
dychymyg. Q
Puzzling, pyz'-Ung, p, dyrysedig, dy-
rysof, ffeigiol.
Pygmy, pug'-mi, s. corddyn, corach,
cor, coryn, pegor, gwrachyn, crepa,
dynyn.
Pyramid, pur'-y-mud, s. bera, peiramid
=adail onglog fonbraif frigfain.
Pyre, poi'yr, s. mygedorth ; coelcerth,
tanllwji}h ; coelcei-th angladdol.
Pyrology, pur-ol'-6-ji, s. tanofyddiaeth,
gwresofyddiaeth.
Pyrotechnics, pur-o-tec'-nics, s. ufel-
yddiaeth, tanwaith.
Pythoness, putj^'-o-nes, s. chwilioges,
chwidoges, hudoles ; Pythones.
Pyx, pics, s. arUadgist, blwch yr arUad-
en, blwch y cymmun ; golwrch y sa-
crafen (yn Eglwys Rhufain) ; cist
brawf, blwch y prawfathau; asgwrn
pen y glun.
8, llo; u, dull; w, swn; w, pwn ; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, lel.
560
Q.
^iJAD
QUAN
Q, ciw, s. ciw=en'^ yr eilfed lythyren
ar bymtheg (y drydedd gydsain ar
ddeg) o'r egwyddor : f el talf yriad, saif
Qy. am Qiiery=^goiymad ; Q. D. am
Quasi diclim=megys pe dywedasid;
Q. S. am Quantum sufficit:=digon.
Quack, cwac, v. cwac=Ueisio fel hwyad ;
coe^eddygu, twyllf eddygu ; brolio,
ymffrostio, bocsachu ; crachyddu : —
3. crachfeddyg, coegfeddyg, cwac ;
cyfareddwr ; gwagymhonwr, broliwr ;
— a. coeg, crech, ffug-, gwagymhon-
awl ; crachfeddygol.
Quackery, cwac'-yr-i, s. crachfeddygin-
iaeth, coegfeddygiaeth, twyllfeddyg-
iaeth, cwacyddiaetli ; gwagymhon-
laeth.
Quakish, cwac'-ish, a. crachfeddygaidd ;
gwagymhonaidd ; ystrywaidd.
Quadrangle,^ cwod'-rangl, s. petryal,
pedrongl, petryael, pedrogl, pedror,
talwrn, pedrongl, pedryfal, ysgw&r,
cwar.
Quadrant, cwod'-rynt, s. pedryran, ped-
■waran, pedwaredd ran cylch; pedr-
aint; onglyr, pedranor, pediylaw.
Quadrate, cwod'-ret, s. pedrongl, pedr-
or, ysgw4r, pedwarochog, pedrol ;
cyfartal, cj^wir, cymhwys, cyfatebol,
cyfaddas:— s. pedrongl, petryael,
pedryd, pedroryn, ysgw^r, gwarthor;
pedrywedd:— tJ. n. pedru, pedrori,
pedrogli, ysgwario ; cyttaro, cyfatteb,
cytuno.
Quadrature, cwod'-ry-^r, s. pedroriad,
pedrongliad, pedrochriad, ysgwariad ;
pedrogledd, pedrwg, pedrochredd ;
pedror; pedwariaid, gwarthor.
Quadrille, ca-drul', s. cadml=chware
pedeirllaw ar gardiau ; dawns pedwar-
iaid.
Quadrisyllable, cwod-ri-sul'-ybl, s, gair
pedeirsUl; pedrysiU.
Quadroon, cwod-rwn',, a. melynwyn,
pedryliwiad=eppil dynes felynddu a
dyngwyn.
Quadruped, cwod'-rw-ped, a. pedwar-
troed, pedwartroediog, pedrybed : —
s. anifail pedwartroed ; pedwaxtroed,
pedrybed.
Quadruple, cwod'-rw-pl, a. pedwarplyg,
pedwardyblyg ; pedryblyg :— s. ped-
warplyg, pedryblyg ; cymmaint
bedeirgwaith :—v. a. pedwarplygu.
Quaff, cwaff, v. cofitio, traflyngcu, yfed,
ymddyfoli, cegu, llawcio.
Quaggy, cwag'-i, a. siglenog, mignog,
corsog. [en, cors, tonen.
Quagmire, cw^-meiyr, s. siglen, mign-
QuaU, cwel, v. darostwng, lletbu,
gwasgu, cystwyo, ceryddu ; ymoU-
wng, l]yf3Thau, dihoeni; llesmeirio:
— V. n. ceulo :—s. sofliar, rhegen yr
yd, rhegen y rhych, rhingc.
Quaint, cwent, a. cymhen, dichlyn,
coeth, pert, mursenUyd ; coegwych ;
digrifwych ; llerw, niisi, nais ; hynod,
ysmala, di^df, neUlduol, mympwyol;
rhyf edd, anghyflfredin ; corddOlyn ;
ffurfiol.
Quaintness, cwent'-nes, «. cymhendod,
pertrwydd.
Quake, cwec, v. n. crynu, crydio, ys-
grydu ; ysgrytian, ysgrythu : — s.
cr^n, crynfa, cryndod, ysgryd, rhyn- j
dod, crynedigaeth. t [ydd,
Quaker, cwc'-cyr, s. crynwr, crynied-
Qualification, cwol-i-ffi-ce'-shyn, s. cy-
mhwysder, addasrwydd ; cymhwys- i
iad, cyf addasiad ; cynnysgaethiad ;
dawn ; cynneddf ; lleiIiS.d ; dullwedd-
iad ; llunweddiad, agweddiad, cym-
medroliad ; medredd.
Qualify, cwol'-i-ffei, v. addasu, cy-
mhwyso, cyfaddasu ; donio, cyn-
neddfu ; agweddu, dullweddu, cym-
medroli ; cymmesuro ; rheoleiddio ;
amrywio; tymmeru, tyneru, naws'
eiddio; lleihan, esmwytho.
Quality, cwol'-i-ti, s. ansawdd; cyn-
neddf, rhin, rhinwedd, camp; anian,
natur, naws, nwyd, anwyd, crethineb,
gw^d; teithi ; nodwedd ; rhyw ;
gradd ; urdd ; math ; bonedd, bonedd-'
igion, dyledogion.
Qualm, cwom, s. llewyg, mas, Uesmoir,
gwasgfa, gloes.
Qualmish, cwo'-mish, a. masaidd, lles-
raeiriol, llewygol, gloesol.
Quantity, cwon'-ti-ti, s. maint, meint-
a, fel a yn tad ; a, cam: e, hen ; e,^pen; i, Hid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon ;
QUAR
661
QUER
ioli, meintiolaeth ^swm ; dogn ; cyf-
ran; swrn,twysgecHhywfaint; mesur;
cyhydedd ; rhan ; cynnwysiad.
Quantum, cwon'-tym, s. maint, swm;
digon; dognedd, cyfran.
Quarantine, cwor'-yn-ttn, s. profegwyl,
profadeg, deugeinnydd prawf ; dihein-
brawf ; llongyrtli, heintyrth , y
grawys : —v. a. profegwylio, peri
treulio y deugeinnydd prawf ; dihein-
brofi.
Quarrel, cwor'-el, s. ymrafael, ymryson,
cynhen, cweryl, ceintach, brwth, yra-
giprys, twrdd; dadl; achos; gwg,
dygasedd; saeth, piceli, cwarel,
chwarel; saeth albrys ; pennill :— -y.
ymrafaelio, cwei-ylu, ymgynhenu,
ymgecni; aoghytuno; ymddadleu.
Quarrelsome, cwor'-el-sym, a. ^mryson-
gar, amrysongar, amrafaelgar, cyn-
henus, cwerylgar, cecrus, hyddig.
Quarry, cwor'-i, s. cleddiwig, maen-
glawdd, maengloddfa, chwarel, cwar-
el; ysglyfaeth; cai-n ysglyfaeth; petr-
yal, pedryfan, cwarel (» wydr);
saeth bedrog : — v. a. ysglyf aethu ;
maengloddio, codiceryg; cloddio.
Quarryman, cwor'-i-myn, s. maen-
gloddiwr, cleddigwr, chwarelwr.
Quart, cwort, s. pedraid, chwart;
chwarthor.
Quarter, cwoi^-tyr, s, pedwerydd ran,
pedwaran, pedran, pedeiran, chwar-
thor, gwarthor, pedwaraid, pedwer-
ydd, pedryfan, pedraint ; parth, man,
lie, cwr, terfyn; pedryfan; crynog,
wyth mwysel ; gorsaf , gwersyll, lletty,
dofraeth ; tri mis ; nawdd, nodded ;
bywyd, einioes, hoedl ; arbediad ;
chwarter :— v. chwarthorio, pedranu,
pedwaru, pedryf anu, chwarteru ; tori,
rhanu, parthu ; llettya, lluestu, dofri,
trefoli.
Quarter-deck, cwor'-tyr-dec, s. pedry-
fwrdd, uchelfwrdd, uchelfwrdd Uong.
Quarterly, cwor'-tyr-li, a. chwarthorol,
gwarthorol, pedranol, chwarterol; tri-
misol i—ad. bob trimis, bob chwarth-
or blwyddyn, bob chwaxter.
Quarter-master, cwor'-tyr-mas-tyr, s.
lluestai, lluestydd, Uuestwr.
Quarter-master-general, cwor'-tyr-mas-
tyr-jen'-yr-yl, s. penlluestai, pen-
Uuestydd.
Quartern, cwor'-tym, s. pedran peint,
chwartham, gwartharn.
Quarters, cwor'-tyrz, s. lletty, lluestfa ;
gorsaf, gwersyUfa, dofraeth.
Quarter- sessions, cwor-tyr-sesh'-ynz, s.
pi. brawdlys trimisol, heddlys, hedd-
ynadlys.
Quartett, cwor-tet', «. pennill pedwar-
fan; pedrawd.
Quarto, cwor'-t6=4to., s. pedwarplyg,
Ilyfrpedwarplyg=4plyg : -a. pedwar-
plyg.
Quartz, cworts, s. creigrisial, ceUtrisial,
cwarts.
Quash, cwosh, v. Uethu, cywarsangu,
darostwng ; diddymu ; llysu ; myg^ ;
gostegu ; chwjTneUu : — s. pompion,
melon.
Quaternary, cwa-tyy-njrr-i, s. pedwar,
y rliif pedwar ; pedwaraint : — a, ped-
war ol.
Quaternion, cwa-tyr'-ni-yn, s. y rhif
pedwar; pedwariad :— z;. a. pedwar-
iannu.
Quaver, cwe'-fyr, v. n. crychleisio,
crychu, dolysteinio, chwibio; crynu,
ymysgwyd : — s. crychlais, crych,
ci-ych y d6n, crychiad y Uais, dolys-
tain llafar; crychnod, crychyn.
Quay, oi, s. poithfa, llwythfa, glanfa,
cai, llongborth, morfur, cob, gob.
Quean, cwjn, s. putain, dyhiren, bodr-
ogen.
Queen, cwin, s. brenines, tejrmes, ban-
on, penadures : — v. n. chware y
frenines, ymddwyn fel brenines.
Queen-bee, cwin'-hi, s. comor, cornor y
gwenyn; y frenines.
Queens, cwinz, s. pi. breninesau, brenin-
lechau.
Queen's Bench, cwtnz'-bensh, s. Uys y
benadures, y llys penadur.
Queer, cwiyr, a. od, hynod, anghym-
maeth, rhyfedd; digrif ; mympwyol;
chwithig.
Queest, cwtst, s. ysguthan, cuddan,
cuddon, cuthan, colomen wyUt, col-
omen goed.
Quell, cwel, v. darostwng, goresgyn,
gorthrechu ; llonyddu, tawelu ; Uethu ;
peidio ; marw, darfod.
Quench, v. cwensh, diffodd ; dofi ;
Uiniaru ; dyhuddo ; tori syched ; oeri.
Quenchless, cwensh'-les, a. anniffodd-
adwy.
Querist, cwi'-rust, s. gofynwr, ymofyn-
ydd, holwr, holiedydd.
Quern, cwyrn, s. brenan, melin law,
Uawfelin.
Querulous, cwer'-iw-lyz, a. achwyngar,
cwynfanUyd, cwerylus, tuchanllyd.
Query, cwi'-ri, s. gofynisid, hohad :—v.
6, l]o; u, duU; w, swn: \r, pwn; y, yr; $, f«l ^sb; jjiTpJiq; th,.fe} syn eisieuj z, zel.
2 If «
QUIE
562
QUIT
gafyn, holi; chwilio, ceisio; ammeu;
olrhain.
Quest, cwest, s. ymofyniad, chwiliad;
deisyfiad : —v. ceisio, ymofyn am.
Question, ewes'- ^yn, s. gofyniad, holiad,
hawl ; ymofyn, ymlioliad, ymchwll-
iad ; arhawl, dadl ; pwngc ; ammeu,
ammheuaeth, os ; dyf nbwngc i—v. holi,
gofyn, pasio; ammeu.
Questionable, cwes'-9yn-ybl, a. am-
mheus, annilys, petrusol, ammheuol.
Questionary, cwes'-9yn-yT-i, a. hol-
iadol.
Questionless, cwes'-^yn-les, ad. yn
ddiammeu, yn ddiddadl, yn ddilys.
Questor, ewes' -tyr, s. trysorwr, pen-
trysorydd.
Quib, cwub, s. gair du, cellwair du,
gwawd, gwatwar, geirfrath ; testyn ;
- m.wys ; sen.
Quibble, cwub'-bl, s. mwysair, gair
mwys, twyUair, geirdro, mwysdro,
gair ciprys, gwibl; geirddadl; gochel;
amwysedd : — v. n. geirdroi, mwys-
eirio, amwyso, geirddadlu ; chwareu
ar eiriau ; ymddichellu, ystrywio ;
ciprysu; nyddu.
Quick, cwic, a. byw; bywiog, esgud,
buan, cyflym, heinif, gwisgi, ebrwydd,
chwimmwtli, chwai, siongc, chwyrn,
brysg, fFest, blawdd, brysiog, prysur,
disymmwth, disyfyd, dyswta, dioed,
mwth ; craff, lljrm ; clau ; parod :—
ad. yn fuan, yn ebrwydd; chwap,
chwipyn, chwaff, toe ; ar frys : — s. y
byw, cig byw ; bid, gwrych, plan-
wrych, cae planigion byw ; crych-
iadur=oflFeryn haiarn crwn i grychu
a llyfnhau capiau, cwic.
Quicken, cwic'-n, v. bywhau, bywioc-
au, byweiddio, eidiogi ; adfywio ;
brysio, ffrystio, ffollio, cyflymu.
Quicklime, cwic'-leim, «. cidch brwd,
calch poeth.
Quickness, cwic'-nes, s. buander, cyf-
lymdra ; bywiogrwydd ; parodrwydd ;
brys ; crafifder.
Quicksand, cwic'-sand, s. traeth byw,
sugndraeth; morbwll.
Quickset, cwic'-set, s, planigyn byw,
planigyn coegwrych, ^erth, prysgen
fyw i—v. a. perthgau.
Quicksilver, cwic'-sul-fyr, «. arian byw.
Quid, cwud, s, tamaid, bochaid, safn-
aid.
Quidnunc, cwud'-nync, s. chwaldodwr,
heliwr chwedlau, ystoriwr.
Quiescence, cwi-es'-ens, s. gorphwysfa ;
ymorphwysf a ; ^onyddwch ; anghy-
ffro ; dystawTV^Hd.
Quiescent, cwi-es'-ent, a. dystaw, mud ;
Uonydd ; gorphwysol, tawel : — s.
Uythyren fud ; llythyren gysgaidd.
Quiet, cwei-et', a. Uonydd, esniwyth,
gorphwysol, digyffro ; tawel ; ysgaf-
ala ; dystaw ; heddychol, tangnefedd-
us ; diddig, araf:— s. Uonyddwch;
tawelwch ; esmwythyd ; gorphwys ;
taw ; saib ; hoi ; paid -.—v. a. llon-
yddu, esmwythau ; dyhuddo ; hedd-
ychu ; lliniaru ; athrywyn.
Quietness, cwei'-et-nes, ) s. Uonyddwch,
Quietude, cwei'-et-iwd, / esmwythyd ;
tawelwch ; dystawrwydd ; tang-
nefedd.
QuiU, cwul, s. asgell ; plufeU, plubin,
pluen, plufyn, cwilsyri; ysgrifell, pin
ysgrifenu ; pin dyrwyn : — v. n. dillio,
plethu.
QuiUet, cw\il'-et, s. cyfrwysdra, dichell ;
dyrysbwngc ; mandro ; Uain, dam o
dir, garddam.
QuiUwort, cwul'-wyrt, s. diosglys
merUyn, gwair merUyn.
QuUt, cwult, s. teisban, huling, hulyn
brodiog, . brwydyn, cwrlyd : — v. a.
arwnio, teisbanu, brodio, brwydo.
Quince, cwuns, s. cynafal, cwins, aeron
cwins.
Quinquangular, cwun-cwang'-giw-lyr, a.
pumonglog.
Quinquennial, cwun-cwen'-ni-yl, a.
pummlwyddol, pummlynyddol.
Quinsy, cwun'-zi, «. mynyglog, bych-
grug. ysbinog, dolur gwddf .
Quint, cwunt, 8. pump; cyfanrif o
bump.
Quintain, cwun'-ten, s. chwintan.
Quintal, cwun'-tyl, s. canpwys.
Quintessence, cwun-tes'-ens, s. sylwedd,
rhinwedd, anian; ednyfed, edijw ;
Quip, cwup, s. gair du, ceUweirgno,
brathair :-~v. gwawdio, dyfalu, geir-
frathu, greffio.
Quire, cweiyr, s. c6r, cydgor; corgeU;
drefa=24 Uen o bapur:— t;. n. cor-
ganu; cydganu.
Quirister, cwyr'-us-tyr, 8. corgeiniad;
cydgeiniad.
Quirk, cwyrc, s. cyfrwysdro, ystrangc,
chwired; gwibl; ceUwair du; ias
chwiw ; dygan afreolaidd ; pant ;
demyn o dir.
Quit, cwut, V. a. gadael, gadaw; ym-
adael &, ; talu ; dwyn ; mudo ; rhydd-
o, fel a yn tad ; a, cam; e,hen;^,pten; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
RABI
563
RACY
hau; maddeu:— a. rhyd; diofyn;
cyfartal. [achLin.
Quite, cweit, ad. yn hollol, yn gwbl,
Quit-rent, cwut'-rent, s. rhyddardreth,
ardreth lonydd.
Quittance, cwut'-yns, 8. rhyddhM, goll-
yngdod; gollyngeb, derbyneb; ad-
daliad, taledigaeth ; cwitans.
Quiver, cwuf -yr, a. cawell saethu, ys-
■wymbren :— a. bywiog i—v. n. crynu,
crydain ; rhynu. [crynfa.
Quivering, cwuf'-yr-ing, s. cryniad;
Quixotic, cwic-sot'-io, a. Cwicsotig; fel
Don Quixote ; rhamantol ; mympwy-
ol ; gwyllt.
Quiz, cwuz, s. dyrysbwngc; nwythyn;
ysmalyn, cellweirddyn -.—v. a. dyrysu,
nidro ; ysmalio ; penflwdanu.
Quob, cwob, V. a. dychlamu, tysmwyo.
Quoif, coiff, s. moled, penwisg, cap : —
V. a. moledu, penwisgo.
Quoin, coin, s. congl, ongl, cornel;
gaing, c^, llettem.
Quoit, coit, s. coetan, coeten, taflechen,
taflgant ; chware coetan : — v. coet-
anu ; tafiu coetanau.
Quoits, coits, «. coetanyddiaeth; chware
coetanau.
Quondam, cwon'-dym, a. gynt, blaen-
orol ; a fu ; hen.
Quorum, cwo'-rym, s. pwyllgorawd, y
nifer gofynol i wneyd pwyllgor;
maingc o ynadon.
Quota, cwo'-ty, s. rhan, cyfran, dogn.
Quotation, cwo-te'-shyn, s. dyfyniad;
geiraUebiad ; ymadrodd o waith un
arall ; dyfyneb ; pris ; dogn.
Quote, cwot, V. a. dyfjmu, dyfyn ; geir-
allebu, aJlebu; adrodd geiriau un
arall; cynniferu, deifroddi ; crybwyll,
cofifau ; cofnodi : — *. nod, sylwnod ;
cynniferydd, de£f.
Quoth, cwoth, V. n. eb, ebu, ebru, hebu,
meddyd, gwedyd, dywedyd.
Quotidian, cwo-tud'-i-yn, s. twymyu
beunyddiol.
Quotient, cwo'-shent, ». cynniferydd,
deflf, cynniferiant.
Quo- Warranto, cw6-wor-ran'-to, g.
gwyspa warant; profwys=gw^8 y
gelwir ynddi ar un i brofi hawl am-
mheus.
R
E., ar, «. er=enwy ddeunaivfed lythyren
(y bedwaredd gydsain ar ddeg) o'r
egwyddor : fel talfyriad, saif R. am
Rex = Brenin, RoyaZ = breninol;
E.. N. am Royal Navy=-y Llynges
Freiniol; R. A. am Royal Academy
= Athofa Freiniol ; R. M. am Royal
M'arines=-Y Morfilwyr Breiniol.
Rabate, ra-bet', v. a. cynghwyso;
rhychu, rhigoU, rhintio : — s. cy-
nghwys ; jTnylgwys ; rhych, rhigol.
Rabbet, rab'-yt, a. cynghwys ; cyssyllt-
gwys ; rhych, rhint :— cynghwyso ;
rhigoU.
Rabbi, rab'-i, \ s. Rabbi, Rhabbi,
Rabbin, rab'-un, ) Rabbin ; athraw,
dysgawdwr.
Rabbinical, rab-bun'-i-cjrl, a. rabbinol,
rhabbinaidd.
Rabbit, rab'-ut, s. gwningen, ffiogen.
Rabble, rab'-bl, «. gwerinos, gwerindorf,
adlawiaid, gwreng, ciwed, dynsod-
ach.
Rabid, rab'-ud, a. cynddeiriog, fiymig,
gwyUt, iwin, ffrochwyUt, gwallgofos.
Rabies, lef-hiz, s. cynddaredd.
Race, res, s. ach, llinach, hil, cenedl,
gwelygordd, gwehelith, eppil, llin,
rhyw, al, tylwyth ; pynas ; rhyal ;
gwreiddyn ; pynfaxch ; math ; cyn-
flas ; gyrfa, rhedfa, hynt ; cerhynt :
— V. n. rhedeg ; ymryson rhedeg.
Race-horse, res'-hors, s. rhedfarch,
rhedegfarch, gyrfarch.
Racer, re'-syr, s. rhedegwr, rhedor, rhe-
awdr; gyrfarch, rhedegfarch.
Raciness, ras'-i-nes, s. cynflasrwydd;
addfedflas.
Rack, rac, s. arteithglwyd, dirdynglwyd,
clwyd artaith; clwyd; sychglwyd;
dyferglwyd; rhesel, rhestl; preseb;
artaith; ysgerbwd; chwilfwnigl, pill-
gom ; tarth ; gwirodlaeth, gwirod
India (o laeth caseg) : — v. anweddu,
tarthu ; arteithio, dirdynu, poeni ;
estyn, tynu; diwaddodi, dadfarilo.
Racket, rac'-et, s. mawrdrwst, dwndwr,
dadwrdd; pelgip, humog, human i—v.
trystio, dwndro ; pelgipio. [rent.
Rackrent, rac' -rent, s. tynrent, eithal*
Racy, re'-si, a. addfedflas; cynflasus,
cryf.
6, Ho; u, dull ; w, «wn ; w, pwn ; y, yr; }, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eiiieu; z, zel.
RAG
564
RAKE
Radial, re'-di-yl, a. breichiol; adein-
iol ; ysbagol ; rheiddiol.
Radiance, re'-di-yns, ) s. dysglaerdeb.
Radiancy, re'-di-yn-si, ) llewyrch,Uathr-
id, gloywder, claerder, eiriander,
efflander, llugeinder, pelydredd,
ysblandra, glawdd, ffaw, Ueurwydd,
lleurwg, gwawl, rheiddiogrwydd,
pefredd.
Radiant, re'-di-ynt, a. dysglaer,
llewyrchol, llathridog, llachach, seir-
ian, ffloyw, gloyw, Uathraid, ysblen-
ydd, tywynol, fflaw, rheiddiol, rhaiad-
ol, pelydrog, arluchiol, iesin : — s.
ihaiadfan, llethridfan; y pwngc y
tardd goleuni o hono ; rheiddlin.
Radiate, re'-di-et, v. i)elydru. dysgleirio,
rheiddio, llewyrcliu, pleinio, ysblen-
yddu, goleuo, arluchio :— a. paladrog ;
pelydraidd.
Radiated, re'-di-e-ted, p. p. pelydrog,
rheiddiog ; pelydredig, arludiedig.
Radiation, re-di-e'-shyn, s. pelydriad,
rheiddiad, rlieiad, peHiad, llewyrch-
iad, dysglaeriad, ysblaniad, arluched,
arluchiad, fflau.
Radiator, re'-di-e-tyr, s. pelid, rheiddior,
trybelj'dr, arluiEwiur.
Radical, rad'-i-cyl, a. gwreiddiol,
dechreuol ; cyssefin, cyntefig ; natur-
iol, cynhenid; cretbol; cyn-: — s.
gwreiddair, cynair, gwreiddyn ;
gwreiddiolwr, tryddiwygiwr, radical
(pi. radicaliaid) ; cynansawdd.
Radical sign, rad'-i-cyl sein, s. ar-
soddeb= \/
Radicalism, rad'-i-cyl-uzm, s. gwreidd-
iolaeth, tryddiwygiaeth, radicaliaeth.
Radicate, rad'-i-cet, v. a. gwreiddio ;
greddfu : — a. gwreiddiog ; greddf-
edig; cynnefinedig.
Radish, rad'-ish, s. rhuddygl, rhodri,
heddig, rhedys (sing, rhedysen).
Radius, re'-di-ys, «. rhodaden, rhod-
adain, troeUaden : creiddan, creidd-
Un.
Radix, re'-dics, s. gwreiddyn ; gwraidd ;
gwreiddair, cynair; sail, seileb;
dechreu.
Raffle, raff-ffl, v. n. ffristialu, taflu
disiau; fifristobrjmu:— s. flEristobryn,
chware firistobryn, raffl.
Raft, rafift, s. carfad, clwydfad, clud-
eirfad; cludair, cludeir:— ». a. car-
fadu.
i^after, raff-tyr, t. ceibren, cledren,
cebr, adeUwydden, ysbarlath, tylath.
Rag, rag, s. carp, brat, Uarp, bril,
cadach •.—dim. cerpyn,bretyn,brelyn;
brilfaen, bratfaen.
Ragamuffin, rag'-y-myff-un, «. bretyn,
brilyn, hityn, adyn, distaidlyn.
Rage, rej, s. cynddaredd, cyuddeiriog-
i-wydd, gwyUtineb, ffyrnigrwydd,
gw^, b4r, Uid, ffroch ; ymchwydd ;
gorawydd -.—v. n. cynddeiriogi, creu-
loni, gwyUtio, gorddigio, ffrwyso ;
terfysgu, cythryblu, brochi.
Ragged, rag'-ed, a. caxpiog, bratiog, cad-
achlyd; sitrachog; clogymog; bylch-
og, danneddog ; gai-w.
Ragman, rag'-mjTi, s. cadachydd; her-
odr ; rhol, plyglyfr ; ysgrifen ; deint-
ysgrif; ammod.
Rail, rcl, s. cledren, rheilen, dedr, rhail ;
caif an ; bar ; saeth ; canllaw ; gwaJc ;,
rheilgae: rhegen; gwn, arwisg,:— t;.
cledru, rheUio, amgledru ; caifanu ;
rhestru ; difrio, difenwi ; cablu, sar-
hau, dinnygu ; goganu.
RaUfence, rel'-fiFens, «. rheilgae, cledr-
gae ; achwre.
Railing, rc'-ling, a. difenwcd, difriol,
eablaidd, sarhaol ; cledrol :— s. dif en-
wad, gogan, sen, cabledd ; rheilgae ;
achwre ; canUaw ; amgledriad, am-
reiliad.
RaUlery, rel'-yr-i, s. chwerthinwawd,
Uonwawd, difyrwawd, arabwawd, ceU-
wair, duchanwawd, cydgamwawd.
Railroad, rcl'-rod, ) s. rheilffordd, cledr-
RaUway, rel'-we, ) flfordd, ffordd hai-
arn.
Railway-train, rcl-we'-tren, s. cludres,
cerbydres.
Raiment, rc'-ment, «. dillad, gwisgoedd,
gwisg, archenad, achre, trwsiad;
dilledyn.
Rain, ren, s. gwlaw :—v. gwlawio, bvrrw
gwlaw; cawodi, cafodi; gwlychu;
bwrw.
Rainbow, ren' -bo, t. enfys, enfysg, bw»
yr arch, bwa y Drindod, bw» y
gwlaw, bwa y wrach, bwa y cwm-
mwl; bwa.
Rainy, ren'-i, a. gwlawog.
Raise, rez, v. a. cyfodi, codi, cwnu ;
dyrchafu, derchu, dyxchafael; gwn-
euthur, peri.
Raisin, re'-zin, s. rhesinen, rhesingen,
sychrab. j J
Rajah, rel-jj, ». mydeym ; penaeth (yn ■"
yr India Ddwyreiniol) ; Raia.
Rake, rec, s. rhacai, rhaca, rhacan,
cribin, trasgl, crafiedydd; craflusg;
of erddyn ; of erwr, dyhiiyn, penchwib-
a, f«l a jrn tad ; a, cam; e, he%K«i pen; it U<d; >i dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lloa ;
RANG
565
RA
an, wttreswr; goiysgwyddiad, ys-
gwm; gogwydd hwylbren:— «>. rhac-
anu, cribinio, craf u ; ysgubo ; wttresa,
of era ; gogwyddo ; gorysgwyddo ;
llechweddu.
Bakish, re'-cish, a. penxhydd, ofer,
wttresgar, afradlawn, diriad.
Hally, ral'-i, <€. adgynnull, adfyddino,
attrefnu; casglu, cynnull; adjrni-
fyddino ; ymgryfhau ; cellwair, ysmal-
iOjgwawdio:— s. adgjTiiiulliad, attrefn-
iad, adgrynhoad ; cellwair, gwawd.
Rallying-point, ral'-i-ing point', s. cyn-
nullfan, pwngc dygynnull, ymgyn-
nuUfan.
Earn, ram, s. hwrdd ; myharan, mahar-
an -.—v. a. hyrddio, pwyo, gyrthio ;
goiddio ; sechu, gwthio.
Bamble, ram'-bl, v. n. gwibrodio,
crwydro, trampio, rhodiana, tramwy,
darymdeithio ; chwalu, ymleferydd :
— s. gwibdaith, crwydr, tram, dar-
ymred, tro.
Rambler, ram'-blyr, s. gwibiwr, crwydr-
wr, rhodienydd, trampiwr.
Ramification, ram-i-ffi-cfi'-shyn, s.
cangeniad, ceingciad, osglawd ; cangen,
caingc, colfen, osglen.
Ramify, ram'-i-ffei, v. cangenu, ceingcio,
dosbarthu; ymranu.
Rammer, ram'-yr, s. hyrddiedydd, pwy-
edydd, gyrthiedydd ; pwyodr, gor-
ddwyn ; seciedydd, sechiedydd ;
gwijJen dryll.
Ramp, ramp, v. n. dringo; neidio,
llamu, llemain; prangcio, rhonta,
gwilhersa, rhampio:— 5. naid, Uam,
crychnaid ; rhonten, gwilhersen, hoed-
en, hobi, rhamp, Cati f achgen ; dring-
res ; llechwedd.
Rampant, ram'-pant, a. cyrneidiol, ar y
rhuthmaid ; gordyfol ; gormodol, haf-
lugol, rhongc ; afreolus, anllywodr-
aethus, firomwyllt ; brigog.
Rampart, ram' -part, s. gwrthglawdd,
gwarchglawdd, ysgor, amglawdd,
bwrch, rhagfur ; amgaer ; mur, gwaJ ;
ysgorfa, amddifiynfa.
Ramping, ram'-ping, p. llamsachus,
rhontus.
Ramrod, ram'-rod, s. gwialen dryll,
gwn-wialen.
Ran, ran, p. t. (Run) wedi rhedeg;
rhedegog ; mynededig ; Uifeiriedig.
Rancid, ran'-sud, a. henaidd ; mws ;
sur; drygsawrus, drewllyd.
Rancidity, ran-sud'-i-ti, s. mysni, drew-
iant.
Rancorous, rang'-cyr-yz, a. maleisus,
dygasog, cenfigenus, gel3mol; gwen-
wynig.
Rancour, rang'-cyr, s. hen gasineb, hen
falais ; gelyniaeth, dirgasedd.
Random, ran'-dym, s. antur, amoan;
dygwydd, hap, chwa«n ; ysgogiad ;
ystod ; gwib -.—a. diamcan, aiinilys,
ar ddamwain ; digyfeiriad ; damwein-
iol; didrefn.
Rang, rang, p. t. {Ring) modrwyedig;
cauedig.
Range, renj, v. trefnu ; rhestru, cyf-
restru; rhengcio; dosbarthu; gwib-
io, rhodiana, crwydro, trampio, rhod-
io, tramwy, croesi, hwylio ; trefnu ;
sefyll :— s. rhes, rhestr, rhengc, rhiU,
tedd ; trefn ; dosbarth ; gradd ; gwib,
crwydriad, gwibrawd, tramp; am-
gyrhaedd, eangder, cwmpas ; ffon ys-
gol ; ceginalch, gradell cegin ; gogr,
rhuwch ; paladr cerbyd.
Ranger, rcn-jyr, s. trefnwr ; cyfrestr-
ydd, rhengciwr ; gwibiwr, rhodiad-
ur, crwydrwr, fiforestwr; ysbeiliwr;
gwibgi.
Rank, range, s. rhes, rhestr, rhengc ;
trefn ; gradd, urdd ; He, sefyUfa ;
graddiant ; urddas, bri, achres ; dos-
barth; llinyn:— «!. rhestru, rhesT^
rhengio ; cyfraddu ; trefnu ; jm-
restru :— a. gorthyfol, rhydwf, braisg,
bras, rhongca, ffrwythlawn; mws,
drygsawrus ; cryf ; pared, hysbys ;
gormodol, eithaf; garw :— o^. yn
gryf, yn ffymig. [edig.
Rankish, rangc'-ish, a. mysaidd, drew-
Rankness, rangc'-nes, s. brasdyfiant,
gorthwf ; rhysedd, gormodedd ; dryg-
sawr ; cryfder.
Ransack, ran'-sac, v. a. anrheithio, ys-
glyf aethu, ysbeilio ; trychwylio ;
trychwalu.
Ransom, ran'-sym, s. pridwerth, pris
gollyngdod ; iawn ; gwarediant : —
a. prynu, rhyddhau, gwaredu, ad-
brynu, achub, pridio.
Rant, rant, v. n. fifregodi, baldordd, bra-
galdian, brygawthan ; crochfloeddio,
coegf rolio ; dadyrddu ; ymleferydd :
— s. pregawthen, fFregod, coegaraeth,
baldordd, chwaldod ; ffrost.
Ranter, ran'-tyr, s. brygawthwr, ffreg-
odwr, bragaldiwr.
Ranters, ran'-tyrz, s. pi. Pregawthwyr,
Ffregodwyr, Ranteriaid.
Rap, rap, v. taro, euro, cnocio, dnlio,
paffio, pwyo ; masu, perfasu ; Uoni ;
o, llo; u, dull; ip, gwn; w, pwn ; j, yr; ;, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
RASC
566
RATT
cipio; ysglyflo; newid:— ». ergyd,
cnoc, llab, cnipws, flfat, cnith.
Rapacious, ra-pe'-shyz, a. rheibus,
gwangcus, ysglyfgar, anrheithgar,
cipiog, treisgar.
Rapacity, ra-pas'-i-ti, s. rheibusrwydd,
gwangcusrwydd, treisgarwch ; rhaib.
Rape, rep, s. trais ; llathryd ; anfodd ;
cipiad; cwmmwd; maip yr yd, erfin
yr yd, bresych yr yd, erfin gwylltion.
Rapid, rap'-ud, a. chwyrn, buanred,
cyflymred, flfrydwyllt ; buan, cyflym,
mwth, chwimmwth, disymmwth, es-
gud, tren, fiysg.
Rapidity, ra-pud'-i-ti, ) s. chwymder;
Rapidness, rap'-ud-nes, j ffrydwyllt-
edd ; buander, cyflymder, tremusdra,
trent, fiysg.
Rapids, rap'-udz, s. pi. gwyllredion=y
manau y bo dwf r yn gwyllredeg mewn
afon.
Rapine, rap'-un, .<•. trais, treisgip, crib-
ddail ; ysglyfac tJi, anrhaith, yabail.
Rapper, rap'-yr, t-. ergydiwr, cnociwr,
curwr, duliedydd; dorgyrydd, morth-
wyl drws.
Rapping, rap'-ing, 8. ergydiad, curiad,
duliad.
Rapt, rapt, p. p. (Rap) perlewygol,
. gorllawen :—s. llesmar, perlewyg,
' mas.
Raptor, rap'-tyr, s. treisiwr; Ilathrudd-
wr ; anrheithiwr, ysbeiliwr.
Rapture, rap'-^yr, s. perlewyg, perles-
mar, hyf rydias ; gorllonder, gorawen,
perloes, gorhoen, llesmair; ias, pen-
boethni; baander.
Rapturous, rap'-?yr-yz, a. perlewygol,
llesmeiriol, gorawenus, gorhoenus ;
gwyniasol; melusber.
Rare, reyr, a. anghyfiredin, anfynych ;
prin ; ansathredig, anghynnefin ;
aiumeuthyn ; godidog ; teneu ; lied
ammrwd.
Rarefy, re'-ri-fiiei, v. teneuo; ymdenehau.
Rareness, re'yr-nes, a. anghyffredin-
rwydd, anfynychder ; prinder; teneu-
dra.
Rarity, re'-ri-ti, s. anghyfEredinedd,
anamlder ; ammheuthyn; tlws ;
teneuder=iJareme««.
Rascal, ras'-cyl, s. dyhiryn, diffeithwr,
milain, diygddyn, adyn, bawddyn,
adlawiad: — a. teneu, cul, truan,
gwael, bawaidd.
Rascality, ras-cal'-i-ti, s. dyhirweh, di-
fFeithdra, adlawiad. [Rascal.
Rascallion, ras-cal'-iyn, s. dyhiryn=
Rase, rez, v. a. dymchwelyd, dinystrio j
dileu ; crafu, rhaihu : — «. dilead.
Rash, rash, a. ehud, chwidr, byrbwyH,
anystyriol; taer : — *. brech, tardd,
crugdardd, llyfrithiant:— r. a. tafellu ;
rhanu.
Rasher, rash'-yr, *. golwyth ; tafelL
Rashness, rash'-nes, s. ehudrwydd,
byrbwyUdra, rhullder.
Rasp, rasp, «. rhathell ; afanen, mafon-
en : —v. a. rhathellu, rhathu.
Raspberry, ras'-byr-i, s. afanen, mafon-
en ; afanwydden, mafonwydden.
Rat, rat, s. llygoden Ffrengig, llygoden
flfreinig, llygoden fawr.
Ratable, re'-tybl, a. prisiadwy; treth-
adwy, hydreth.
Rate, ret, s. dogn, mesur ; pris ; rhan,
cyfran, ysgar ; treth, treth plwyf ;
trethiad; modd, dull; gradd, maint-
ioli, maint : — v. prisio ; trethu, tasgu ;
dogni ; cyfrif ; cael ei osod ; dwrdio,
senu, ceryddu.
Rath, rath, a. cynnar; rhagaddfed: —
ad. yn gynnar.
Rather, radd'-yr, ad. yn hytrach,
hytrach, o fiaen, yn well ; cyn, cynt ;
rhag ; yn amgenach ; go, lied.
Ratification, rat-i-flB-ce'-shyn, s. cadam-
M.d, sicrhad ; prawf ; sefydliad ;
gwiriad.
Ratify, rat'-i-ffei, v. a. cadamhau, sicr-
hau; sefydlu; gwirio; cymmeradwyo;
dilysu.
Ratio, re'-sho, «. dogn, cyfartalwch;
rhan.
Ratiocination, rash-i-os-i-ne'-shyn, »,
ymresymiad, cymhwylliad, cysbwyll-
iad, arbwylliad, rhesymiaeth.
Ration, re'-shyn, s. dognedd, dogn, an-
cwyn, cydgyfran; saig; defnyddiau
saethu.
Rational, ra'-shyn-yl, s. rhesjrmol ; cys-
bwyllog, pwyllog, ymbwyllgar : —t.
bod rhesymol.
Rationale, rash-yn-e'-li, a. rheswm; seil-
reswm, seilbwyll ; eglurh&d.
Rationalism, rash'-yn-yl-uzm, a. rhes-
ymoliaeth.
Rationalist, rash'-yn-yl-ust, *. rhes-
ymoliad.
Rationality, rash-yn-al'-i-ti, a. rhes-
ymoldeb, cymhwylledd; cymliwyll-
yddiaeth; arddysbwyll.
Rattle, rat'-tl, v. trystio, yswrlwgach;
clecian ; ysgwyd, ysgytio, siglo ; croch
ddadwrdd, dwndro ; syf rdanu ;
chwyrnogli, rhwngcian, hochiau.
a, fel a yn tad ; a, cam; «, hen; e, pen; i. Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
RAZU
567
REAN
rhochian :—s. chwymogl, rhugl, rhugl-
degaii, ysgr^d ; trwst, dwndwr, swn.
Rattlesnake, rat'-tl-snec, s. neidr gyn-
ffondrwst, rhuglneidr.
Eaucity, ro'-si-ti, s. crj'gni ; cryglais.
Ravage, raf'-ej, v. a. difrodi, anrheith-
io, ysbeilio, ysglyfaethu, liafogi;
trychwalu :— s. difrod, distryw, din-
ystr, trais, hwysg.
Rave, rcf, v. n. ymleferydd, gwallgofi,
gorphwyllo, peudroni, syfrdanu ; cyn-
ddeiriogi ; baldorddi.
Ravel, raf -fl, v. dadweu ; dattod ; edaf-
eddu; dadrysu; dyrysu, methlu,
cynghafu ; ymddyrysu ; raflio.
Raven, re'-fn, s. ci^ran; bran.
Ravenous, raf -nyz, a. gwangcus, rheib-
us, ysglyfgar, ysgiprvrfch, barus.
Ravenousness, raf'-nyz-nes, s. gwangc-
usrwydd, rheibusrwydd ; gwangc ;
bariaeth. [nant.
Ravine, ra-f»n', a. ceunant, crigyll, cor-
Raving, re'-fing, s. ymleferydd, gwall-
gof ; cynddeiriogiad:— a. ynfyd, pen-
wan, gwallgofus, ffymig, cynddeiriog.
Ravish, raf'-ish, v. a. treisio, Uathr-
uddo ; dif orwyno ; treisgipio ; gor-
Uoni; perfasu.
Ravishing, raf'-ish-ing, a. hyfrydber,
melusber ; perseiniol ; perleisiol :— «.
treisiad ; ysgipiad ; trais ; perlewyg.
Ravishment, raf'-ish-ment, s. treisiant,
cipiad ; trais ; perlewyg ; llewyg.
Raw, TO, a. ammrwd, ir ; crai, cri ; of,
oflyd; llymrig; anaddfed; noeth;
addoer ; annigon ; anhyddysg, am-
mhrofedig; glas; newydd; digym-
mysg.
Rawness, ro'-nes, s. ammrydedd ; irder ;
creider ; Uymrigrwydd ; of erwydd ;
anaddfediwydd ; noethder ; anhew-
ydd; anfedrusrwydd.
Ray, re, s. paladr, pelydryn, taradr,
rhaidd, fflaw, goleuyn, goleuwych,
pal, hirell, Uygedyn, tewyn ; claer-
der, gloywder ; Uewyrch ; morgath,
rheien, rhwchws ; clafr, clefri i—v. a.
rheianu, rhengu, brithresu, llinnodi;
pelydru, rheiddio, peleinio, rhaiadu,
fifoi.
Rayless, re'-les, a. dibelydr, dir^idd;
tywyU.
Raze, rcz, s. gwreiddyn, gwraidd :—v. a.
dymchwelyd, dinystrio ; dileu; crafu;
diwreiddio.
Razor, rc'-zyr, «. eUyn, cyllell eiUio,
rhasal, rasal.
Razure, re'-zhyr, s, dilead ; dadoliad.
Re, ri, prf. ad-, ail-, eil-, eilwaith ;
gwrth; ynol; dad-.
Reach, r^9, v. cyrhaedd, cyrhaeddyd,
estyn ; ymgyrhaedd, ymestyn ; herc-
yd ; hoi, nol ; haeddu ; rhoi ; dyf od
i ; amgyffred ; treiddio ; twyllo ;
cyfogi, bwrw : — s. cyrhaedd, cy-
rhaeddiad ; /mestyniad ; helaeth-
rwydd; deall ; amgyffred ; dargais ;
ystryw, dyfais ; ymgyfog, gwrthneu.
Reachless, rz9'-les, a. digyrhaedd ; di-
gais; esgeulus.
Reaction, ri-ac'-shyn, s. gwrthweithiad ;
gwrthdaro; attsim.
Read, rid, v. darllen, darUain, darllen,
Uen, Ueain, darlleaw.
Read, red, p. a. (Bead) darllenedig;
dysgedig, hyddysg.
Readable, ri'-dybl, a. darUenadwy.
Readily, red'-i-li, ad. yn barod ; yn
ewyUysgar; ar daf odlef erydd ; yn
llawen.
Readiness, red'-i-nes, s. parodrwydd,
ewyllysgarwch ; L.vylusdod; rhwydd-
ineb.
Reading, ri'-ding, s. darlleniad, darllead,
darUenedigaeth ; darllen.
Readmission, ri-ad-mish'-yn, s. ail-
dderbyniad, adgynnwysiad.
Readmit, ri-ad-mut', v. a. ail-dderbyn,
ad-dderbyn ; adgyiinwys.
Ready, red'-i, a. parod; parotoedig,
darparedig ; cywair ; ewyUysgar ;
hylaw, hwylus, rhwydd; medrus,
hyfedr ; prest ; buan ; digyngyd ;
esgud : — s. arian parod : — ad. yn
barod.
Ready-made, red'-i-med, a. a wnaed yn
barod ; rhagbarotoedig, rhagddarpar-
edig.
Real, rt'-yl, a. gwir, gwirioneddol ; di-
ffuant ; diledrith ; ansymmudol,
anghyffro, sefydlog; pur; sylweddol:
— s. chwecheiniog yr ysbaen.
Reality, ri-al'-i-ti, s. gwiredd, gwirion-
edd ; ffaith ; diffuantrwydd ; hanfod-
oldeb ; sylweddoldeb ; ansymmudol-
deb.
Realize, ri'-yl-eiz, v. a. sylweddoli,
gwirioneddu ; diffuantu ; hanf odoli ;
ennill, elwa ; cyflawni ; troi yn dir.
Realm, relm, s. teyrnas, breniniaeth ;
gwlad; llywodraeth; cyfoeth.
Ream, rim, s. ugain plyg, drefa o bapur,
rhef o bapur, rhwymiadiad o bapur ;
480 o bapurleni ; drefa, rhef, rhwym-
iad. [hau ; dadeb"u ; bywiogi.
Reanimate, ri-an'-i-met, r. a. adfyw-
0, llo; u, dull; w, swa; w, pwn ; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yii >;i;>.-'U/ z, zel.
Jk.
REBU
568
RECI
Reap, rip, v. medi ; cynauafu, cynauaf a;
lleifio ; derb3m, ennill, cael.
Reaper, ri'-pyr, s. medwr, medelwr,
cynauafwr.
Rear, riyr, s. bon, pen ol, ol, gorddin,
gwrthol, lledol, cynfifon, llosgwm: —
a. anaddfed ; ammrwd ; cynnar.
Rear-admiral, riyr-ad'-mu-ryl, s. 61-
lyngesydd.
Rearward, riyr'-wyrd, s. olfyddin, olgad,
cefn y gad, bon y gad ; y bon, y gyn-
ffon ; yr olaf .
Reascend, ri'-as-send, v. adesgyn.
Reason, ri'-zn, s. rheswm, arbwyll,
pwyll, cymhwyll ; synwyr, cyffred,
deall, dallt ; achos ; cawn, addwyn-
der : — v. rhesymu, ymresymu, cy-
mhwyllo ; dadleu ; argymhenu ; ym-
bwyllo.
Reasonable, ri'-zn-ybl, a. rhesymol ;
synwyrol, pwyllog; teg; lawn;
cymhwys.
Reasoning, nT-zn-ing, s. rhesymiad,
cymhwyUiad, ymresymiad ; rheswm.
Reassemble, ri-as-sem'-bl, v. adgynnull,
adgasglu, adgrynhoi; adwysio.
Reassert, ri-as-syrt', v. a. adhaeru.
Reassume, ri-as-sitrm', v. a. adgymmer-
Reassure, n-as-shw'yr, v. a. adysAvirio,
" ail sicrhau, ail addaw.
Reave, Hi, v. a. amddifadu; dwyn;
treisgipio.
Rebaptize, ri-bap-teiz', v. a. ail fedydd-
io, adfedyddio.
Rebate, ri-bet, s. cjmghwys ; ymylgwys ;
rhych, rhint, rhedd ; naddfaen caled ;
toHad, UeiMd ; anghyfrif ; erthyniad ;
pyliad i—v. a. toli, lleihau ; erthynu ;
pylu ; cynghwyso ; rhychu ; rheddu,
ytaylgwyso.
Rebel, reb'-el, s. gwrthryfelwr, gwrth-
rynydd, gwrthseifiad :— a. gwrthryf el-
gar, gwrthrynol ; anufydd.
Rebel, ri-bel', v. n. gwrthryfela, gwrth-
ryn, gwrthladd ; anufuddhau, gwrth-
wynebu.
Rebellion, ri-bel' -iyn, s. gwrthryfel,
gwrthryn, gwrthladd ; ani5ydd-dod.
Rebellious, ri-bel'-iyz, a. gwrthryfelad,
gwrthrin-gar ; anufydd, C3mdyn.
Rebound, ri-bownd', v. adlamu, gwrth-
neidio ; telgynu ; rhuso ; dadseinio :
— s. adlam ; rhus.
Rebuff, ri-byff", s. nag, nac&d, gwrthod-
iad, gomedd,pall; gwrthguriad, gwrth-
darawiad, ystwy ; ateb sarug ; sard-
lad ; gwrthgais :—v. a. euro yn ol.
gwrthguro; attal, ystwyo; nacilu,
gomedd ; sardio ; digaJoni.
Rebuild, ri-buld', v. a. ail adeiladu.
Rebuke, ri-biwo', v. a. ceryddu, senu,
ysdwrdio, anghreifftio, argyhoeddi : —
s. cerydd, sard; gwarthrudd.
Rebut, ri-byt', v. gwi-thguro, cilgwthio;
gwrthrynu, gyrthio ; ateb ; ciUo.
Rebutter, ri-byt' -yr, s. ail ateb ; ateb.
Recall, ri-col', v. a. galw yn ol,*'gwrth-
alw :— s. gwrthalwad, adalwad.
Recant, ri-cant', v. tynu yn ol, dadwed-
yd, dadalw, dadgyffesu; Ilyngcu ei
eiriau; dadfarnu.
Recantation, ri-can-tc'-shyn, s. galwad
yn ol, dadgyffesiad; dadfarniad
gwrthganiad.
Recapitulate, ri-cy-put'-iw-let, v. a. ad-
symio; ailadrodd, adgynnwys, ad'
grynhoi; adgoffa.
Recapitulation, rt-cy-put-iw-le'-shyn, s.
adsymiad, ail gynnwysiad, adgr3mod-
eb, adbeniad.
Recapture, ri-cap'-?yr, s. ailgymmeriad
adgip.
Recede, ri-sid', v. n. cilio yn ol, encilio
adgilio ; ymgilio, neillduo.
Receipt, ri-sJt', s. derbyniad ; derbyneb,
taleb, talysgrif ; derbynfa; cymrner-
eb, cyfarwyddelD, cj^arwyddyd medd-
yg i—v. a. talebu, talysgrifio.
Receivable, ri-st'-fybl, a. derbyniadwy.
Receive, ri-si'f , v. a. derbyn ; cymmer-
yd ; gwrtlifyii ; cael, caffael ; croes-
awu ; cynnwys ; derbyn i mewn.
Receiver, ri-si'-fyr, a. derbyniwr, erbyn-
ydd ; gwageU.
Recension, ri-sen'-shyn, s. adgyweiriad;
adolygiad; adbrofiad, adch^oliad; ad-
welliant.
Recent, rt'-sent, a. newydd ; diweddar ;
crai.
Receptacle, ri-sep'-tycl, s. derbynfa, de-
bynle ; cronfa, ystorfa, ystordy ; trys-
orfa.
Reception, ri-sep'-shyn, s. derbyniad;
arfoUiad, croesaw ; cymmeriad.
Recess, rises', s. encil, ymgil; ciliad,
ymadawiad ; gwrtligiliad ; celfan ;
dirgelfa ; Uystyn, cloer, dirgelwch.
Recession, ri-sesh'-yn, s. cUiad ; ym-
adawiad.
Recliange, ri-^enj', v. a. adgyfnewid.
Recharge, ri-^arj', v. a, adgyhuddo ;
adlwytho ; adhyrddu.
Recipe, res'-i-pi, s. cymmereb, cyfar-
wyddyd meddyg, cynghor meddyg.
Recipient, ri-sup'-i-ent, s. derbynydd.
Tel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, oud e i sain yn hvry ; o lion ;
RECO
569
RECO
Reciprocal, ri-sup'-ro-cyl, a. adgyrchol,
attycliweledig, adymgyrchol ; cydgyf-
newidiol; bob yn ail; o bob tu; cyd-,
cyf-, cym-, cys-, cy-, ym- : - s. yr
adchwelig.
Reciprocate, ri-su-pro-cet', s. cydgyf-
newid ; cydarallu.
Reciprocation, ri-su-pro-ce'-shyn, s. cyd-
gyf newidiad ; cydaralliad.
Reciprosity, res-i-pros'-i-ti, s. cydgyf-
newidioldeb, attychwelogrwydd ; cyf-
les, cyflesiant. [toriad.
Recision, ri-sizh'-yn, s. attrychiad, at-
Recital, ri-sei'-tyl, s. adroddiad, myneg-
iad, dadgan, traethiad ; ailadroddiad.
Recitation, res-i-te'-shyn, s. adroddiad,
mynegiaeth, dadganiad; dysgwediad.
Recite, ri-seit', v, a. adrodd, dadgan,
datgan, traethu, mynegi, dysgwedyd,
adlefaru, corganu.
Reck, rec, v. malio, gofalu, gwilio, pry-
deru, pwyllo.
Reckless, rec'-les, a. diofal, difeddwl,
anochelgar, ysmala, dibwyll, esgeulus.
Reckon, rec'-cn, v. cyfrif ; bwrw; rhifo;
prisio ; bamu, meddwl, tybied ; ym-
ddibynu, hyderu.
Reckoner, rec'-cn-yr, s. cyfrifydd, cyf-
rif wr ; rhifydd.
Reckoning, rec'-cn-ing, s. cyfrifiad, ed-
rif ; rhifiad ; gUd ; bri ; tymp.
Reclaim, ri-clem', v. galw yn ol ; diw-
ygio, gwella ; adf era ; dychwelyd ;
adholi ; diwyllio ; dofi, gwareiddio ;
gwaeddi, dolefain.
Recline, ri-clein', v. gogwydddo, lled-
ogwyddo ; lledorwedd ; plygu ; at-
tumio ; gorphwys : — a. gogwyddol.
Reclose, ri-cl6z', v. a. adgau. [dadgloi.
Reclude, ri-cliiod', v. a. agor, dadgau ;
Recluse, ri-cliws', a. cauedig i fyny ;
neiUduol ; enciliedig ; unig ; dirgel ;
meudwyaidd, didryf ; golochwydol : —
8. didryfwr, meiidwy, adfynach,
golochwydwr; anger; Ueian.
Reclusion, ri-cli«/-zhyn, s. neillduedd,
ymneillduaeth; neUldugarwch ; neu-
dwyaeth.
Recognition, rec-og-nish'-yn, «. cydnab-
yddiaeth, adnabyddiaeth, ail gydnab-
yddiad, ail nabod ; cydnabodedigaeth ;
cyfaddefiaeth ; cof ; gwybodaeth ; ad-
chwiliad, ail olygiad.
Recognizance, ) rec'-og-nei-zyns, ri-con'-
Recognisanse, f i-zyns,s.cydnabyddiad,
ail gydnabod = Recognition ; ym-
rwymiad ; gorfodogaeth ; rheithfam,
dedfryd.
Recognize, ) rec'-og-neiz, v. nabod, ad-
Recognise, I nabod, cynabod, adwaen,
ail adnabod ; adgoiio ; adchwilio,
adolygu; ymrwyino, ymwystlo.
Recoil, ri-coil', v. n. adlamu, gwrthlamu,
dadneidio ; encilio ; attorchi ; dy-
chwelyd; rhuso.
Recoin, ri-coin', v. a. adfathu, eiifathu.
Recollect, ri-col-lect', v. a. adgofio, cofio,
adfeddwl, adgoffa; adgynnull, ad-
gasglu, ail grynhoi.
Recollection, re-col-lec'-shyn, s. adgof,
cof, adfeddwl, adgoffa ; adgofiad, ad-
feddyliad ; adgynnulliaid, adgasgliad ;
adgynnull, ail gasgl.
Recombine, ri-com-bein', v. a. adgyf-
uno, adgyssylltu, adgymhlethu.
Recouifort, ri-cym'-ffyrt, v. a. adgysuro.
Recommence, ri-com-mens', v. a. ail
ddeclu-eu, ad-ddeclireu.
Recommend, rec-ym-mend', v. a. can-
mawl, .-. cymmeradwyo; cyflwyno;
cyfarwyddo ; gorchymmyn ; cym-
mynu.
Recommendation, rec-ym-men-de'-
shyn, s. canmoliaeth, adganmoliaeth,
oanmolawd, gair da, cymmeradwy-
aeth.
Recommendatory, rec-ym-men'-dy-tyr-i,
a. canmoliaetliol, cymmeradwyol.
Recommit, ri-cym-mut', v. a. ail
wneuthur, adwneyd ; ail draddodi,
adanfon ; adgysseddu.
Recompense, rec'-ym-pens, v. a. at-
talu, ad-dalu, talu y pwyth; talu;
gwobrwyo :—s. ad-d^l, taledigaeth,
attaledigaeth, t41, gwobr, gwobrwyo,
taliad, daffar.
Recompile, ri-cym-peil', v. a. adgasglui
Recompose, ri-cym-poz', v. a. adlon-
yddu, ail drefnu, adgymmoni,attrefnu;
adgyfansoddi.
Reconcilable, rec-yn-sei'-lybl, a. adgym-
modadwy, cymmodadwy ; cymmod-
lawn.
Reconcile, rec'-jm-seil, v. cymmodi, ad-
gymmodi, cymmodloni, cymmrod-
eddu, dyhuddo, tangnefeddu, cylafar-
eddu; athrywyn; cyssoni; ymgym-
modi.
Reconcilement, rec-yn-seil'-ment, ) ^
Reconciliation, rec-yn-sul-i-e'-shyn, )
cymmod, adgymmod, dygymmod,
cymmodlonedd; cymmodiad, dyhudd-
iant, adheddychiad ; ail heddwch.
Recondense, ri-con'-dens, v. a, ad-
ddwyso, attywychu.
Recondite, rec'-yn-dut, a. dirgel, cudd,
o, Uo; u, dull ; w, swn; w, pwn; y, yr; ;, fel tsh ; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zeJ.
^
IIECR
570
REDE
eel, dwfn; dyrys; anhawdd; ty- a. adgyflenwad, cyflawniad; adfilwr,
wyll. I milwr llanw.
Reconduct, ri-con-dyct', v. a. ail dywys, Rectangle, rec-tang'-yl, s. cyfongl,
attywys. J cyyirongl, unionongl, ongl gyfartal.
Reconnoitre, rec-yn-noi'-tyr, v. a. cyfar-* Rectifiable, rec'-ti-ffei-ybl, a. diwyg-
chwilio, arolygn, ardremu, ysbio. I iadwy, cyTviradwy ; dystyliadwy.
Reconquer, ri-cong^-cyx, v.a. adorchfygu. ' Rectification, rec-ti-ffi-ce'-shyn, s. un-
Reconsider, ri-cyn-su^'-yr, v. a. adys-
tyried, adfyfyrio ; diddymu, dileu.
Record, ri-cord', v. cofnodi, coflyfru,
cofysgrif enu, coffa; cofrestru ; brudio,
dathlu.
Record, rec'-yrd, s. cyflyfr, cofysgrif,
cofnod, llyfr coffadwriaeth ; cofiant ;
tystiolaeth ; •brud, brut ; hen gof ;
tyst.
Recorder, ri-cor'-dyr, s. cofiadur; cof-
lyfrydd, cofrestiydd ; ceidwad cof-
lyfrau ; pibell, chwibanogl.
Recount, ri-cownt', v. a. adrifo, adgyf-
rif ; adrodd, traethu.
Recourse, ri-c6'yrs, s. adred, ymadred,
eilgyrch, gwrthred; cyrch; rhedfa;
noddfa.
Recover, ri-cyf'-yr, v. adgaiFael, aden-
nill, adferu, ail gyrhaedd; gwella,
gwelliiu, adgryfhau ; dadebru ; ym-
iaohau ; achub ; goresgyn.
Recoverable, ri-cyf-yr-ybl, a. adferad-
wy; gweUadwy.
Recovery, ri-cyf-yr-i, ». ail gaffaeliad,
adenmUiad ; dadanhudd ; goresgyn ;
gwelliant, iachAd ; adfeddiant ; dy-
famiad cyfraith.
Recreant, rec'-ri-ynt, a. llwfr, anwraidd,
ofnus, digalon ; gau ; gwaefrydig,
bawaidd: — a. cilgi, cachgi, anwr,
Uyfrwas.
Recreate, rec'-ri-et,
fjrvriogi, dadflino,
dadebru.
Recreate, ri-cri-ef.
Recreation, rec-ri-e'-shyn, s. adfywiad,
adloniad; difyrwch, difyrwaith.
Recreative, rec'-ri-y-tuf, a. adfywiol,
difyr.
Recriminate, ri-crum'-i-net, v. adfeio,
gwrthachwyn, gwrthfeio; adgeryddu,
gwrthgyhuddo.
Recrimination, ri-crum-i-ne'-shyn, s.
adfeiad, gwrthachwyn, trawsachwyn-
iad, gwrthgyhuddiad, adgerydd,
gwrthsen.
Recriminatory, ri-crum'-i-ne-tyr-i, a.
adfeiol, gwrthachwynol, gwrthsenol.
Recruit, ri-crwt', v. adlenwi ; adgyfanu ;
adgryfhau, adgyweirio, gwrygio ;
ymadlenwi; codi gwyr; adfilwrio: —
V. adfywhau, ad-
adgryfhau, Uoni,
[greu.
adgreu, ail
ioniad, cywiriad, diwygiad ; dystyll-
iad.
Rectify, rec'-ti-ffei, v. a. unioni, cywiro,
wiro, iawnu; dystyllio, ad-ddys-
tyllio.
Rectilinear, rec-ti-liin'-i-yr, a. onion-
lineUog, cyflinol ; uniawn.
Rectitude, rec'-ti-tiwd, s. uniondeb,
cyfiawnder.
Rector, rec'-tyr, «. rheithor, periglor,
person, person plwyf ; Uyw, rheolwr.
Rectorial, rec-to'-ri-yl, a. rheithorol,
periglorawl.
Rectorship, rec'-tyr-ship, s. rheithor-
dod, perigloriaeth, persondod.
Rectory, rec'-tyr-i, s. perigloriaeth,
rheithoriaeth, personiaeth; persondy,
rheithordy, periglordy.
Recubation, rec-iw-be'-shyn, a. gor-
weddiad, dargreiniad, ymorphwysiad.
Recumbent, ri-cym'-bent, a. gorwedd-
ol; gogwyddol, cleiniol; s^ur, di-
waith.
Recur, ri-cyr', v. n. adgyrchu, adredeg,
ymgyrchu, dychwelyd, cyrchu, attroi.
Recurrence, ri-cyr'-ens, s. dychweliad,
attychwel, gwrthred; attroad; ym-
gyrchiad.
Recurrent, ri-cyr'-ent, a. attychwelog ;
attroawl, gwrthredol, adredol.
Recursion, ri-cyr'-shyn, s. dychweliad,
adrediad, ad^rchiad, gwrthred.
Recusant, ri-cito'-zynt, s. ymwrthodwr,
ymneUlduwr.
Recusation, rec-iw-ze'-shyn, s. ymwrth-
odiad, gomeddiad, anghydffurfiad.
Red, red, a. coch, rhudd, ffion, fifuon :
— s. coch, rhudd, lliw coch.
Redan, ri-dan', s. adgilwaith, adgilfur.
Redbreast, red'-brest, «. bronrhuddyn,
bronrhuddog, y fron-goch, y rhuddog,
rhobin goch.
Redden, red'-dn, v. cochi, rhuddo, dar-
gochi, gwrido, gwridgochi.
Reddish, red'-ish, a. Uedgoch, cochlyd,
rhuddaidd.
Reddle, red'-dl, s. rhuddell, nod coch,
mwn coch.
Redeem, ri-dim', v. a. prynu, adbrynu;
gwared, achub; rhyddhau, gollwng;
dadwystlo ; adenniU ; llwyr brynu.
a, fel a yu tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
m
mm
REDU
fl
REFI
Redeemable, ri-dt'-mybl, a. adbiynadwy,
hybryn.
Redeemer, ri-di'-myr, s. prynwr, pryn-
iedydd, prjmiawdwr, adbrynwr ;
gwaredwr, achubwr, y Gwaredwr.
Redemption, ri-dem'-shyn, s. pryniad,
adbryniad, prynedigaeth, gwaredig-
aeth, ymwared, rhyddh&d.
Redemptory, ri-dem'-tyr-i, a. pryned-
igol, adbrynedigol, pryniadol.
Red-lead, red' -led, s. plwm coch, mwn
coch ; sinobl.
Redness, red'-nes, s. cochni, cochder ;
gwrid.
Redolence, red'-6-lens, s. perarogledd,
persawr.
Redolent, red'-6-lent, a. peraroglaidd,
aroglber, persawr, peraidd.
Redouble, ri-dybl', v. adblygu, dyblygu;
mynychu ; adnewyddu.
Redoubt, ri-dowt, v. rhaggaeran, rhac-
caer, pedrygaer; diflfynwaith.
Redoubtable, ri-dow'-tybl, a. ofnadwy,
arswydol, dychrynUyd ; cadamwedd,
gwrol, gwych.
Redound, ri-downd', v. n. tarddu ; cyn-
nyddu ; ymhelaethu ; dyUf o ; at-
tueddu ; dychwelyd.
Redress, ri-dres', v. a. diwygio, ad-
gyweirio, unioni, attrefnu; esmwyth-
au, Uiniaru ; rhyddhau ; digolledu ;
iachau.
Reduce, ri-dii«s', v. a. adferu, edfryd;
dwyn ; dadchwelyd, dymchwelyd ;
troi, gwrarwain ; darostwng, goresgyn,
cymmeryd, adennill ; cwtogi, byrhau ;
crynhoi ; iselu ; attwysgo.
Reducible, ri-dit(/-su-bl, a. attwysgadwy,
jwlf eradwy ; Ueiadwy.
Reduction, ri-dyc'-shyn, s. dygiad, dad-
chweliad, attwysgiad, adferiad; dar-
ostyngiad, goruchafiaeth ; adennilliad;
UeihM, cwtogiad; troad; gwneuth-
uriad.
Redundance, ri-djm'-dyns, ) s. gormod,
Redundancy, ri-dyn'-dyn-si, j gormod-
edd, arddigonedd, gorllawndid; gor-
Uif; rhwy.
Redundant, ri-dyn'-dynt, a. gormodol,
gormod, gorddigon, gorhelaeth, rhy-
lawn, tragorol ; gorllifol ; rhy ; hel-
aethlawn.
Reduplicate, ri-di?»/-pli-cet, v. a. dy-
blygu, adblygu, plygu :— a. dyblyg,
deublyg, adblygol, attorchol.
Reduplication, ri-ditc-pli-ce'-shyn, s.
dyblygiad, gwrthblygiad, adblygedd;
attUl; adgymmeriad.
Re-echo, ri-ec'-6, v. adseinio, adleisio,
dar stain :— s. arsain, dadsain, adlais,
adlef.
Reed, rid, s. corsen, cecysen, cawnen,
- calaf ; gwelltyn ; pibell ; peithyn ;
brwyd ; to ; saeth.
Reedy, ri'-di, a. corsenog ; corsenaidd.
Reef, riff, s. hwylblyg ; iselgraig, bas-
graig, creigres -.-v. a. tynu hwyliau
i mewn ; hwylfyru, hwybefu, hwyl-
grychu, hwylblygu.
Reek, ric, s. tarth, anwedd, ager, agerdd,
das -.— v. n. anweddu, mygu, taJthu.
Reel, rtl, s. cengliadur, cyngrod, cein-
gyU, ril, rhiU ; estyUod dirwyn ; troell ;
taplas, corelw : — r. cenglu, dyrwyn yn
genglau ; dyrynu ; telgyngu, hongcian,
hwntian, bwhwman, siglo, ymdroi :
tramgwyddo ; corelwi, taplasu.
Re-elect, ri-i-lect', v. a. adethol, ail
ddethol.
Re-embark, ri-em-barc', v. adlongio;
adgymmeryd llong; adforio; ail an -
turio.
Re-enact, ri-en-act', v. a. ail ddeddfu,
eilbenu.
Re-engage, ri-en-gej', v. adrwymo; ail
ymrwymo.
Re-enter, ri-en'-tyr, v. ail fyned i mewn ;
ail gymmeryd ; adoresgyn, adfedd-
iannu.
Re-establish, ri-i-stab'-lish, v. a. adsef-
ydlu.
Reeve, rif, s. maer, goruwchwyliwr ;
penswyddwT tref ; heddswyddog ;
golygwT.globwU ; y grychedn fenyw.
Re-examine, ri-eg-zam'-un, v. a. adholi,
ail holi ; adchwilio.
Refection, ri-ffec'-shyn, s. adloniad, dad-
ebryd ; pryd o fwyd ; ymborth, Uun-
iaeth.
Refectory, ri-ffec'-tyr-i, a. adgyweirfa,
ymborthfa, ancwynfa.
Refer, ri-ffyr', v. cyfeirio ; bwrw ; anfon ;
cyf arwyddo ; cymhwyso ; rhoddi ;
gadaw ; ymddibleidio ; golygu ; pen-
odi ; perthyn ; dwyn ; ymgynghori.
Referee, reff-yr-i', s. dyddiwr, cylafar-
eddwr, canolwr.
Reference, reflf-yr-ens, s. cyfeiriad;
cyf arwyddiad ; perthynas ; golygiad ;
rhoddiad ar gylaf areddwyr ; dyddiad ;
cyfeimod.
Referrible, ri-ffyr'-i-bl, a. cyfeixiadwy.
Refine, ri-ffein', v. coethi, puro; diw-
ygio, adgyweirio ; caboli ; manylu ;
ymgoethi.
Refinement, ri-ffein'-ment, «. coethde-.
6, lie; u, dull ; ■*!!, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
REFR
572
REGA
terineb; puriad; adgyweiriad ; man-
yliad ; cyfrwysder.
Befit, ri-ffut', v. a. adgyweirio, attrwsio,
ail barotoi ; ail gymhwyso.
Reflect, ri-flBect', v. gwrthdaflu, gwrth-
blygu, gwrthdroi ; taflu, bwrw ; ad-
lewyrchu, attjrwynu, gwrthddys-
glaerio ; gwrthdaro ; adlunio ; ym-
ddangos, gwrthrychio, gwrthym-
rithio; adfeddwl, adfyfyrio, ymsyn-
ied ; ystsrried ; beio, goganu.
Reflection, ri-iBec'-shyn, 3. gwrthdafl-
iad, gwrthblygiad; adlewyrchiad,
dattywyniad ; adlewyrch, gwrth-
lewyrch ; adlun, gwrthymddangosiad;
adfyfyriad, ymadgof ; ymsyniad ;
ystyriaeth ; gogan, sen ; gwrthnod-
' lad, beiad.
Reflective, ri-fflect'-tuf, a. adlewyrchol,
attywynol, adluchiol; gwrthdxoa'wl ;
adfeddyliol ; beiol.
Reflector, ri-fflec'-tyr, s. adlewyrchydd,
attywynor, dattywynydd, diych,
adrithyr; adfyfyri-wT.
Reflex, ri-fflecs', v. a. adlewyrchu,
gwrthdywynu, gwrthdaflu, taflu yn
ol.
Reflexible, ri-fl3ec'-su-bl, a. gwrthblyg-
adwy, attroadwy.
Refloat, ri-fflot', s. adlif , gwrthlif, trai ;
adnawf.
Reflourish, ri-fflyr'-ish, v. n. adflodeuo,
attyfu, ail ffynnu.
Reflow, ri-lHo', v. n. adlifo, gwrthlifo.
Refluent, refif-liw-ent, a. adHfol, gwrth-
lifeiriol.
Reflux, ri'-flBycs, s. adlif, gwrthlif, ad-
litiad, gwrthxed, adred.
Reform, ri-fibrm', v. diwygio, gwellau,
gwella; ymddiwygio; adfiuiio, ad-
lunio, adgyweirio, attrefnu :— s. diw-
ygiad ; gweUM.
Reformation, reff-or-me'-shyn, s. diwyg-
iad, diwygiaeth ; gwelliant.
Reformer, li-ffor'-myT, s. diwygiwr;
attrefnwr.
Refract, ri ffract', v. a. gwrthdori, dat-
troi ; gwrthdroi ; attrychu.
Refraction, ri-firac'-shyn, s. gwrthdoriad,
gwrthchweliant ; gwrthdroad.
Refractive, ri-ffrac'-tuf, a. gwrthdored-
igol, dattorol, dydoriadol.
Refractory, ri-firac'-tyr-i, a. afrywiog,
cyndyn, gwrthwysig, anufydd :— a.
ymgyndynwi-, un anhydyn.
Refragable, reff-ry-gybl, a. hydor, tor-
ad wy ; dychwelaidwy ; gwrthbrofadwy.
Refrain, ri-firen', v. attal, rhwystro;
ymgadw, ymarbed ; nadael, peidio ;
gochel : — s. hyrdyn, hyrdwn.
Refresh, ri-fixe.sh', v. a. adloni, adfywio,
dadflino, dadebru ; adnewyddu ; add-
oeri ; ireiddio ; Uawenychu, dyddanu :
— s. adloniad.
Refreshment, ri-ffresh'-ment, s. adlon-
iant, adfywiad, diluddediad, dadflin-
iad, adnewyddiad ; ireiddiant ; cyn-
naliaeth, ymborth, adfaethiad ; es-
mwythyd ; gorphwysdra ; dyddanwch.
Refrigerate, ri-firij'-yr-et, v. a. addoeri,
oeri ; adloni.
Refrigeration, ri-firij-yr-e'-shyn, s. add-
oeriad, addoeredigaeth, oeriad.
Refuge, refi*-iwj, s. nawdd, nodded,
noddfa, achles, amddifiynfa, diogeUa,
celefrud, celyfrad, arlawch ; ymgudd-
fa, Uoches : — v. a. noddi, diogelu, am-
ddilfyn.
Refugee, reff-iw-ji', s. ymnoddwr, ffoad-
ur nawdd.
Refulgence, ri-Siil'-jens, s. dysgleirdeb,
adlewyrch, lleufer, llethrid, ysblan-
der, eiriander, Uewyrch.
Refulgent, ri-ffyl'-jent, a. dysglaer,
llachar, gloyw, adlewyrchus, ysblen-
ydd, goleufawr, claerwych, eirian,
ffloyw.
Refund, ri-ffynd', v. a. attywaUt; dy-
chwelyd ; attalu, ad-dalu ; adf era.
Refusal, ri-ffiw'-zyl, a. pall, nag, nacS,d,
gomedd, llysiant, gwrthodiad, neg-
yddiad.
Refuse, ri-flSwz', v. gwrthod, gomedd,
nacau, Uysu, paUu, naca.
Refuse, refi'-iws, '^ a. gwrthodedig ;
cwUedig ; gwael : — s. ysgubion, earth-
ion, oUon, ysbrSd, ysbwrial, mwlwg,
gwehilion, sothach, sorod, mwnws,
ffwlbri, soegion.
Refutation, reff-iw-te'-8h3m, s. gwrth-
brofiad, dadbrofiad; gwrthbrawf.
Refute, Ti-f&wt', v. a. gwrthbrofi, dis-
brofi.
Regain, ri-gcn, v. a. adenniU, adoresgyn,
adfeddu, ail gaflael ; adferyd.
Regal, rt'-gyl, a. breniniol, teymol,
rhial ; — s. organ fys.
Regale, ri-gel', v. gwledda, arfoUi, croes-
awu ; adloni ; boddhau : — s. bi'enin-
wledd, gwledd ddanteithiol ; arfoll;
breninfraint, braint y brenin.
Regalia, ri-gc'-li-y, s. pi. tejrraolion,
teyrnaddumau, teymdlysau ; rhagor-
freintiau brenin.
Regard, ri-gard', v. a. golygu, edrych
ar, sylwi ; ystyried ; parchu, anrhyd-
*, lei a yn t«d; a, cam ; e, hen ; c, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei saift yn hwy ; o, lion;
REGU
573
REJO
, eddu; hoffi; cadw; perthyn; dawr,
, dori :— s. golwg, golygiad ; gofal ;
j sylw ; ystyriaeth ; parch, cyfrif , cym-
myredd ; enw ; perthynas ; cyf eiriad.
Regardful, ri-gard'-fifwl, a. gofalus, ys-
tyriol.
Regardless, ri-gard'-les, a. diofal, es-
geulua ; difater ; dibarch.
Regatta, ri-gat'-y, s. badredfa, rhedfa
cychod, badgamp.
Regency, rt-j en-si, s. rhaglywiaeth,
rhaglawiaeth ; rheolaeth, awdurdod.
Regenerate, ri-jen'-yr-et, v. a. adgen-
edlu ; adeni, ail eni ; geni drachefn ;
adffurfio :— a. adgenedledig, adenedig,
ail anedig.
Regeneration, ri-jen-yr-e'-shyn, s. ad-
genedliad, adenedigaeth, ail enedig-
aeth ; adgynnyrchiad.
Regent, ri'-jent, a. llywodraethol ;
rhaglawiol, rhagofyddol : — s. rhaglaw,
rhaglyw ; rheolwr, Uywydd, Uy wiad-
ur, rhwyf .
Regicide, rej'-i-seid, s, teymleiddiad,
lleiddiad brenin ; teymladdiad.
Regimen, rej'-i-men, «. rheolaeth, llyw-
odraeth, rheol; trefniad yinborth;
hwyliant.
Regiment, rej'-i-ment, s. catrowd;
byddin:— v. a. catrodi; byddino.
Regimental, rej-i-men'-tyl, a. catrodol ;
byddinol.
Regimentals, rej-i-men'-tylz, s. pi.
byddinwisg, catrodwisg.
Region, ri'-jyn, s. bro, goror, ardal,
parth, pau, gwlad, talaeth, tr4n ; lie,
man.
Register, rej'-us-tyr, s. coflyfr, llyfr
coffadwriaeth, echrestr; coflyfrydd,
cofrestrwr ; rheolydd : — v. a. cof-
lyfru, cofrestru, Uyfru.
Registry, rej'-us-tri, s. coflyfriad, cof-
restriad ; coflyfrdy, cofnodf a ; ' cof-
lyfrau ; cofrestyddiaeth.
Regium Donum, rz'-jym do'-nym, s.
rhodd freninol, breninddawn.
Regorge, ri-gorj', v. a. cyfogi, chwydu,
bytheirio ; adlyngcu ; traflyngcu,
gwangcio.
Regret, ri-gret', s. gofid meddwl ; blin-
der, traUod, tristyd ; adofid, adloes ;
anewyllysgarwch : — v. n. bod yn
ddrwg gan un ; gofidio, ymofidio am,
ochi, galaru am.
Regular, reg'-iw-lyr, a. rheolaidd, trefn-
us ; gweddaidd ; cyfiredin ; cysson :
— s. milwr rheolaidd ; mynaoh rheol-
aidd.
Regularity, reg-iw-lar'-i-ti, s. rheoleidd-
rwydd ; trefnusrwydd ; cymmonedd ;
trefn ; dull, modd ; cymmedroldeb ;
cyssondeb.
Regulate, reg'-iw-let, v. a. rheoleiddio,
■ trefnu, gweddeiddio, muneru.
Regulation, reg-iw-le'-shyn, s. rheoled-
igaeth, trefniad, rheithiad, ystopiad ;
rheol, cysswy.
Regulus, reg'-iw-lys, s. breninyn ; gor-
ddelid, goradwy, goreuon mcttel ;
eurgib.
Rehearsal, ri-hyr'-syl, s. adroddiad,
dadganiad, traethiad, mynegiad, cyn-
draethiad.
Rehearse, ri-hjrrs', v. a. adrodd, dad-
gan, datgan, mynegi, cynnadgan ;
hanesu.
Reign, ren, v. n. teymasu, gwladychu ;
llyivodraethu ; gwledigo; blaenori : —
g. teyrnasiad, gwledychiad, rhwyfaui-
iaeth ; rhedaeth ; breniniaeth ; cy-
ffredinokwydd. [gorflFori.
Reimbody, ri-iun-bod'-i, v. n. adym-
Reimburse, ri-um-byrs', v. a. ad-dala,
attain, talu yn ol.
Rein, ren, s. awyn, afwyn, awen;
ffirwyn, Uywodraeth, rheolaeth :—v.
a. fifrwyno; attal, rheoli, nadael, ys-
twyo.
Reindeer, ren'-dijrr, *. algar, gellgarw,
algarw, carw Llychlyn.
Reinforce, rt-un-ffo'yrs, v. a. adgyf-
nerthu, adgryfhau, adgyflenwi -.—s.
adgjrfjjerth.
Reins, renz, s. pi. arenau, elwl, y llefn-
au.
Reinspire, rt-un-spei'yr, v. a. adysbryd-
oli ; adgalonogi.
Reinstall, ri-un-stol', v. a. adorseddu,
ail seddu, adystelio ; adsefydlu.
Reinstate, ri-un-stet', «. a. adsefydlu;
ailosod; adwisgo; ail amgylchu; ad-
ruddo.
Reiterate, ri-ut'-yr-et, v. a. adwedyd,
ad-ddywedyd, ail adrodd ; mynychu ;
adwneuthur.
Reiteration, ri-ut-yr-e'-shyn, s. ail
adroddiad, adfynegiad; mynychiad;
adwneuthuriad.
Reject, ri-ject', v. a. gwrthod, llys%
gwrthneu; gochel; gwrthAvynebu.
Rejection, ri-jec'-shyn, *, gwrthodiad,
Uysiant ; gwrthodedigaeth ; edfyn ;
gwadiad.
Rejoice, ri-jois', v. llawenhau, Uawen-
i ychu, Uoni ; ymlawenu, ymorf oledda ;
I Uemain.
0, Uo; u, dull; tv, »wn; w, pwn; y, yr; (, fel tsh; j, John; sb, fel 8 yn eisieu; z, zel.
RELI
574
REMA
Rejoicing, ri-joi'-sing, s. llawenycMad,
gorfoleddiad ; ymloniad ; llawenydd,
elwch ; bloddest, gorawen.
Rejoin, ri-join', v. adgyssylltu, ail uno ;
adymuno ; aU gyfarfod ; gwiihateb.
Rejoinder, ri-join'-dyr, s. gwrthateb/
aU ateb ; atebiad.
Rejoint, ri-joint', v. a. adgyssylltu, ad-
gymmalu.
Rejudge, ri-jyj', v. a. adfamu ; adolygu ;
adholi.
Rekindle, ri-cin'-dl, v. a. ail ennyn,
adennyn, adgynneu.
Relapse, ri-laps , v. n. adlithro, gwrth-
gwympo, ail syrtliio ; dychwelyd ; ail
3nnchwelyd; adglefychu :— s. adlithr-
iad, gwrthsyrthiad, eilgwymp ; ad-
glefyd, ail glefyd.
Relate, ri-let', v. adrodd, traethu,
niynegi, hanesu ; perthyn, deiryd.
Relation, ri-le'-shyn, s. adroddiad, myn-
egiad, traethiad ; hanes ; perthynas,
carenydd, tras, cyfathrach, cystlyn-
edd ; c&r ; cjrf aledd ; cyssyUtiad ;
cyfartaledd.
Relationship, ri-le'-shyn-ship, s. per-
thynas, cystlynaeth, tras, caren-
ydd.
Relative, rel'-y-tuf, a. perthynol, per-
thynasol ; cyf atebol ; gwrtholygol.
Relax, ri-lacs', v. Uaesu, Uacau, Uacio,
rhyddhau ; ysgafnhau ; esmwytho,
lliniaru; goUwng ; agor; ymroi ;
llyfrhau ; ymoUwng ; ymddattod ;
toddi ; tyneru ; diofalhaa ; oeri.
Relaxation, rel-ac-se'-shyn, s. llaesiad,
llac4d ; rhyddhS^ ; esmwythS.d ; Uin-
ariad ; goUyngdod ; ymlaciad ; agor-
iad ; dadegnia^ ; seibiant, dysbeid-
iad.
Relay, ri-le', s. newidfeirch, newidre,
presfeirch ; ewn newid ; newidf a :—
V. a. ail osod, adosod.
Release, ri-lis', v. a. rhyddhau, goUwng ;
gwaredu; maddeu: — s. rhyddhad,
gollyngdod; goUyngdeb.
Relegate, rel'-i-get, v. a. aUdudio, all-
wladu, deol, alldrodio.
Relent, ri-lenf , v. a tyneru, meddalu,
nawseiddio ; tosturio ; gofidio ; tir-
ioni; toddi; Uaesu.
Relentless, ri-lent'-les, a. didosturi ;
trwch; anhyblyg; caled ; dideimlad.
Relevant, rel'-i-fynt, a. cynnorthwyol ;
perthynasol, cyf addas, cymhwys ;
cyfodol.
Reliable, ri-lei'-ybl, a. credadwy.
Reliance, ri-lei'-yns, s. goglud, hyder,
ymddiried ; coel, cred, ffydd ; ym-
ddibyniad; pwys.
ReUc, rel'-ic, s. gweddill; gwarged,
rhelyw, sarid; crair, creirwy.
Relict, rel'-ict, s. gweddw, gwraig
weddw.
Relief, rt-Hflf, s. cymhorth, cynnorthwy,
porth, help ; esmwythid, llinariad ;
adgyfnerth, cyfnerthiad; iawn ; ym-
wared ; cysur ; caliad, codiad ; cyrch-
fa.
Relieve, ri-ltf, v. a. cynnorthwyo,
cymhorth, diwallu; porthi, cynnal ;
esmwythau, ysgafnhau, Uiniaru ;
helpu ; adgyfnerthu ; dilwytho ;
rhyddhau ; dyddanu ; cyfnewid gor-
safwyr; cyferbynu.
Relieving officer, ri-hf-ing ofif-i-syr, «.
rheidweinydd, gweinydd y cardodau,
swyddwr y tlodborth, swyddwr cyn-
northwyol.
Religion, ri-lij'-yn, s. crefydd ; cred ;
duwioldeb.
Religionist, ri-lij'-yn-ust, s. crefyddwr ;
crefyddwT penboeth, penboethyn.
Religious, ri-lij'-yz, a. crefyddol, cref-
yddgar ; duwiol ; dyhewydus ; duw-
iolfrydig.
Relinquish, ri-ling'-cwish, v. a. gadael,
gado ; gollwng ; diafaelu ; peidio ft.
Relish, rel'-ish, s. bias, archwaeth,
chwaeth, adchwaeth : — v. blasu,
chwaethu, archwaethu; bodynflasus;
boddhau, boddio.
Relishable,rel'-ish-ybl, a. chwaethadwy;
blasus.
Reluctance, ri-lyc'-tyns, s. anewyllys-
garwch. gwrthymdrech, g^wrthym-
road, gwrthryn; annhueddiad, an-
fodd ; gwrthwynebiad.
Reluctant, ri-lyc'-tynt, a. anwyllysgar,
anewyllysgar, anfoddog, anfoddlawn,
gwrthwynebus ; annhueddol.
Rely, ri-lei', v. n. hyderu, ymddiried;
dibynu, ymddibynu ; ymorphwys,
pwyso.
Remain, ri-men', v. arcs, cyfaros, ym-
aros ; bod ; sefyll ; gorphwys ; bod
yng ngweddiU ; trigo, preswyUo ;
parhau; ystadu; eistedd; dysgwyl.
Remainder, ri-men'-dyr, s. gweddill,
gwarged, rhelyw, gadyd, sarid; y
rhan ar ol.
Remains, ri-menz', s. pi. gweddillion;
olion ; corflf y marw ; cyrS meirw.
Remand, ri-mand', v. a. galw yn ol,
gwrthalw ; gwrthanfon, adanfon.
Remark', ri-marc, a. sylw, sylwad, nod.
a, fe] a yn tad ; a, cam ; «, hen ; e, pen ; i, llid ; i> dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Uon ;
REMO
575
RENE
nodiad, darsylwad; sylwnod; syniad;
sylliad ; j'styriaeth : - v. a. sylwi,
nodi, darsylvn, dal sylw.
Remarkable, ri-mar'-cybl, a. hjmod,
nodedig ; gwiwnod ; rhyfedd, od.
Remediable, ri-mi'-di-ybl, a. gweUadwy,
meddygadwy, diwygiadwy, hywell.
Remedy, rem'-i-di, s. meddyginiaeth ;
gweMd ; iachid ; adgyweiriad ;
rhwymedi ; ymwared ; Ues ; swyn ;
cyfaredd: — v. a. meddyginiaethu,
gwelliiu; diwygio ; symmud.
Remember, ri-mem'-byr, v. a. cofio ;
medd wl am ; adgofio, coffa, adgoffa,
cofifau ; dysbwyllo.
Remembrance, ri-mem'-bryns, s. cof,
adgof , ymadgof ; cofFa ; coflfadwriaeth ;
cof en, cofeb, cofiaeth ; cof nod ; rhy-
budd.
Remembrancer, ri-mem'-bryn-syr, s.
cofiadur, cofiedydd, cofiawr; rhy-
buddiwr.
Remind, ri-meind', v. a. adgofio, ail
goffa, adgoffau ; dwyn ar gof .
Reminiscence, rem-i-nus'-ens, s. adgof,
ymadgof ; adgofiad ; cof.
Remiss, ri-mus', a. Uaes, llac ; diarial,
diawch, swith ; esgeulus, diofal ;
araf , chwarian ; annyfal ; marwaidd.
Remissible, ri-mus'-i-bl, a. maddeuadwy ;
dileadwy; gollyngadwy.
Remission, ri-mish'-yn, s. maddeuant,
maddeu ; gollyngdod, rhyddhS,d ; ys-
gafnMd; Ueih^-d, taliad; llaesiad,
UacS^d ; dysbeidiad.
Remit, ri-mut', v. Uaesu, llacau ; ysgafn-
hau, lleihau ; maddeu ; cyfeirio ;
gadael ; dychwelyd, anfon ; tros-
glwyddo (arian), trosi ; adferyd , ym-
laesu, treio.
Remittable, ri-mut'-ybl, a. maddeu-
adwy; anfonadwy ; trosglwyddiadwy.
Remittance, ri-mut'-yns, s. anfoniad,
trosglwyddiad, trosiad; arian tros-
glwydd.
Remnant, rem'-nynt, s. gweddill; rhe-
lyw ; gobed (o frethyn) ; cilyn, cilcyn :
— a. gweddiUedig.
Remodel, ri-inod'-el, v. a. adgynllunio,
adlunio, ail gjrflunio.
Remonstrance, ri-mon'-stryns, s. gwrth-
fynag, gwrthfynegiad, gwrthddangos-
iad ; gwrthdystoUaeth, gwrthdystiad,
gwrthachwyn, cwynfynag ; cyflym-
fiw ; ymresymiad, gwrthresymiad ;
cerydd; arUadfa.
Remonstrate, ri-mon'-stret, v. gwrth-
achwyn, gwrthddangos, gwrthfynegi,
gwrthresymu, gwrthdystio, cwynfyn-
egi; ymresymu; dangos.
Remorse, ri-mors', s. adgno, ymadgno,
ymgno, gorbicrwydd, adloes; edifeir-
wch; dwysbigiad; tosturi. '
Remote, ri-mot', a. pell, pellenig,
anghysbell, estronol; anuhion-^jch ;
bychan.
Remount, ri-mownt', v. ail esgyn, ad-
esgyn.
Removable, ri-miy-fybl, a, symmud-
adwy.
Removal, ri-mitZ-fyl, s. symmudiad,
mudiant, symmud lia, newidiad lie.
Remove, ri-mwf, v. mudo, symmud ;
troi aUan; diswyddo; ynisymmud,
ymmod:— s. symmud, symmudiad,
mudfa; gradd, cam; pellder.
Remunerate, ri-mii«'-nyr-et, v. a. gwobr-
wyo, gobri, attain, talu yn ol, talu 'r
pwyth; talu.
Remuneration, ri-miw-nyr-e'-shyn, s.
gobrwy, gwobr, tM, attaledigaeth,
taliant ; gwobrynawd, gwobrwyad ;
iawn.
Remunerative, ri-miw'-nyr-c-tuf, a.
gwobrwyedigol, attaledigol, taliadol ;
iawnol.
Renal, ri'-nyl, a. arenol ; Uyfenol.
Renard, ren'-yrd, s. madyn, madryn,
llwynog, cadnaw, rhus, gwyddgi.
Rencounter, ren-cown'-tyr, s. gwrth-
darawiad, gwrthymgyrch, cyfergyr,
ymosod, gwrthdrin, gwrthgyrch, ym-
osod, gwrthgyfarch ; ysgarmes, ym-
laddfa, ymgwrdd : — v. gwrthdaraw,
ymgyrchu, ymosod, gwrthrynu, ym-
ladd, cystwyo ; ymgyf arfod, ym-
gyfrwch.
Rend, rend, v. a. rhwygo, dryllio,
Uarpio.
Render, ren'-dyr, v. rhoddi; dy-
chwelyd ; talu, ad-dalu ; adf eru ; ed-
fryd; gwneuthur, peri; cyfieithu;
dangos; cymmydru, piastre; teru;
ymroddi ; cilio : — s. ymroddiad ;
rhoddiad i fyny ; rhwygwr.
Rendezvous, ren'-di-fi^z, ren'-di-fw, s.
cynnullfan, ymgyfarfod, ymgyf arfod-
fa, ymgymiuUfa, ymgydgyrch ; ym-
ddangosfa, ymroddfa : — v. ymgynnull,
cydymgyrchu, ymgyfarfod, ymgasglu ;
cynnull.
Renegade, ren'-i-ged, s. gwrthgiliwr;
gwadwr ; crwydryn, gwibiad.
Renew, ri-niw/, v. a. adnewyddu; ad-
gjrweirio.
Renewal, ri-niw'-yl, s. adnewyddiad ;
o, Uo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; f, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
REPA
576
REPL
adgyweiriad ; ail wneuthuriad ; ad-
fywiad.
Rennet, ren'-et, s. cavil, cywer, ceuled,
cywer llaeth, cywerdeb.
Renounce, ri-nowns', v. ymwrthod t,
gwrthod, gwadu, diarddelwi; ym-
wadu.
Renovate, ren'-o-fet, v. a. adnewyddu,
dadheneiddio.
Renovation, ren-o-fe'-shyn,s. adnewydd-
iad, adnewyddiaeth, dadheneiddiad ;
dadiain.
Renown, ri-nown', ». clod, bri, enw,
enwogrwydd, inawl, anrhydedd : —
V. a. enwogi, hynodi.
Renowned, ri-nownd', a. enwog, clod-
fawr, hynod ; ardderchog, clodwiw.
Rent, rent, «. rhwyg, breg, ymraniad ;
ardi-eth, rhent; tk\, Uog; cj\hd:—v.
rhwygo ; brygawthan ; ardrethu,
rhentu ; talu ardreth ; cymmeryd tir.
Rental, ren'-tyl, s. ardrethlyfr, rhent-
lyfr, rhentres, cyllidres ; llyfF yr
ardreth.
Rentcharge, rent'-^arj, s. ardrethdal,
rhenttal.
Rent-roll, rent'-rol, s. rhentiol^Itental.
Renunciation, ri-nyn-shi-e'-shyTi, s. ym-
wrthodiad, ymwadiad, dywadiad.
Reordain, ri-or'-den, v. a. adurddo.
Reorganize, ri-or'-gyn-eiz, v. t
lunio.
Repair, ri-pe'yr, v. cyweirio, adgy-
weirio, tarlu, trwsio, adnewyddu ;
cyf odi, cadarnhau ; diwygio ; digoll-
edu ; • adf erthu ; myned, cyrchu,
cynniwair, mynychu :— s. cywair, ail
gy wair ; adgyTveiriad ; cyweirdeb ; cy-
weirfa; adnewyddiad ; diwj'giad, trws-
iad ; diwyg, attref n ; myiiediad, cyrch-
iad ; dyfodfa, cynniweirfa.
Reparable, rep'-yr-ybl, a. oyweiradwy,
diwygiadwy, gweUadwy.
Reparation, rep-yr-e'-shyn, s. cyweir-
iad, adgyweiriad ; diwygiad ; iawn ;
t3,l; cydnabyddiaeth ; cyflenwad.
Reparative, ri-par'-y-tuf, a. adgy-
weiriol.
Repartee, rep-yr-tt', s. firaethair,
ffiraetheb, cymhenair, prestl : — v. a.
picio flfraetheiriau ; prestlu.
Repass, ri-pas', v. ail basic ; adgroesi ;
dychwelyd.
Repast, ri-past', s. pryd, pryd o fwyd ;
ad-wledd, adfaeth, Uuniaeth; ym-
borthiad : — v. a. porthi, seigio;
gwledda. [talu.
Repay, ri-pe', v. a. ad-dalu, attain, dat-
Repeal, ri-pil', v. a. diddymu, difodi,
dileu, adf eru ; gwrthalw :—s. diddym-
iad, dilead, adfar; adfarn, dadfarn.
Repealable, ri-pil'-ybl, a. diddymadwy,
dif odadwy ; adf amadwy, gwrthalw-
adwy.
Repeat, ri-pit', v. a. ail adrodd, adwed-
yd, ail fynegi, adfynegi ; adrodd,
mynegi, traethu, dywedyd, gweyd ;
mynychu ; adwneuthur ; adnewyddu ;
attroi :— s. ail adroddiad, adwediad;
attro, adchwel.
Repeatedly, ri-pi'-ted-ly, ad. diachefn a
thrachefn ; yn fynych ; drosodd a
throsodd.
Repeater, ri-pi'-tyr, s. adroddwr, myn-
egwr; adwneuthurwr ; mynychydd;
mynychrif ; tarawiadur = oriadur a
darawo yr oriau.
Repel, ri-pel', v. gwrthym, gwrth-
hyrddio, cUgwthio, gwrthdaraw ;
burthio ; gwrthgui-o ; rhiddio.; attal,
.rhwystro ; gwrthymegnio.
Repent, ri-pent', v. edifarhau, edifaru,
tifaru ; ymofidio ; dychwelyd.
Repentance, ri-pen'-tyns, s. edifeirwch,
edifeiriant; tifarwch; attawr.
Repentant, ri-pen'-tynt, a. edifeiriol,
edifaj-haol : — s. edifaxydd.
Repeople, ri-pi'-pl, v. a. adbobli, ail
boblogi.
Repertory, rep'-yr-tyr-i, s. trysorfa, trys-
orgell, ystorfa, cronfa; coflyfr; dang-
oseg.
Repetition, rep-i-tish'-yn, s. aU adrodd-
iad, ad-ddyTvediad, adfynegiad ;
traethiad ; adwneuthuriad ; myn-
ychiad ; adnewyddiad.
Repine, ri-pein', v. n. ymofidio, ym-
ddigio, ymgurio, anfoddloni, grwg-
nach.
Replace, ri-ples', v. a. adlehau, ail sef-
ydlu, adsefydlu , aU osod.
Replant, ri-plant', v. a. adblanu.
Replead, ri-plid', v. ail ddadleu, adhaeru.
Replenish, ri-plen'-ish, v. llenwi, ad-
lenwi, cjrflenwi; cyflawni; di walla;
ymlenwi.
Replete, ri-pKt', a. llawn; gorllawn.
Repletion, ri-ph'-shjm, s. gorUawnder,
llawndid, cyflenwad.
Replevin, ri-plef -un, ) s. dadafael, dat-
Replevy, ri-plef -i, ) tafael, dattaf-
aeleb=ysgrifen adferiad attafael : —
V. a. dattafaelu, diattafaelu; meich-
nio.
Reply, ri-plei', v, ateb, rhoi ateb ;
gwrtheb, gwrthateb ; ymateb ; gwith-
a, fel a yn tad ; a, cam ; «, hen, e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hvry; o, lion ;
REPR
577
REPU
ddadleu ; atoralw : — s. ateb, atebiad ;
gwTthateb ; dysgwrthebiad.
Report, ri-p6'rt, v. adrodd, mynegi,
traetliu, lianesu ; dywedyd, sou,
chwedleu; cyhoeddi; taenu; cry-
bwyll ; gohebu :--s. gair, son, chwedl;
adroddiad, mynegiad ; haiies ; cyf rif ;
Lysbysiad; adson, adswn; swn, ysgort,
diasbad, trwst ; bri, cymmeriad.
Reporter, ri-po'r-tyr, s. adroddwr,
mynegwT, cyhoeddwr, arfynegwr ;
gohebydd ; hysbyswr ; ysgrifenwr
dros newyddiadur.
Repose, ri-p6z', v. gorphwys, gor-
phwyso, ymorphwys ; cymmeryd hoe;
ymlonyddu ; cysgu, huno ; gorwedd ;
ymddiried ; gosod, rhoddi ; gwelyddu :
— s. gorphwys, gorphwysdra; es-
mwythder ; saib ; tawelwch ; cwsg ;
gorweddfa ; heddwch ; hyder.
Rei:)ository, ri-poz'-i-tyr-i, s. ystorfa,
ystordy, cronfa, trysorfa, addawd,
clydlan, percell, cadwfa,
Repossess, ri-poz-zes', v. a. adf eddiannu,
adberchenogi, ail gaffael.
Reprehend, rep-ri-hend', v. a. cerdd-
yddu, dwrdio, senu, anghreifftio, ar-
gyhoeddi, ystwrdio, cyhuddo.
Represent, rep-ri-zent', v. a. dangos ;
gosod allan, arddangos ; arwyddo,
darlunio ; cynddrychioli, cynnrych-
ioli; dirprwyo; arwyddocau.
Representation, rep-ri-zen-tp'-shyn, s.
arddangosiad ; darluniad; cynddrych-
iolaeth, cynnrychiad ; delw, eiliin.
Representative, rep-ri-zen'-ty-tuf, a.
dangosedigol, adgynnrychiol ; darlun-
iedigol.
Repress, ri-pres', v. a. darostwng, llethu,
ystwyo, cyfarsangu ; attal, ffrwyno.
Repression, ri-presh'-yn, s. darostyng-
iad, cyfarsangiad, attaliad.
Repressive, ri-pres'-suf, a. darostyngol,
cywarsangol, attaliol, flfrwynedigol.
Reprieve, ri-pr?f , v. a. dienoedi, can-
iatau dienoed ; oedi, gohirio : — s. oed
dienydd, dienoed ; gwarant dienoed ;
dysbeideb, oedwarant; attreg.
Reprimand, rep-ru-mand', v. a. ceryddu,
anghreifftio, dondio, ystwrdio, senu,
cystwyo :— «. cerydd, sen, argyhoedd-
iad, senair.
Reprint, ri-prunt', v. a. adargraflFu, ail
argraffu, ail brintio : — s. adargraffiad,
argralfiad newydd.
Reprisal, ri-prei'-zyl, s. adgipiad, at-
treisiad, ail gymmeriad; attrais;
gwrthysgafael.
Reproach, ri-pro§', v. a. gwaradwddo,
gwarthruddo; edliw, l^wied ;^ftblu,
athrodi, senu : — s. g-waradwydd,
gwarth, cywilydd ; sarh^d, anair, am.r
mharch ; dannod, edliw ; enUib, hort,
cabledd.
Reproachful, ri-pro^'-ffwl, a. gwarad'-
wyddol, gwai-thus, goganus ; edliw-
gar ; athrodol ; sarhaus, ammharchus.
Reprobate, rep'-ro-bet, a. gwrthodedig,
anghymmeradwy ; anf ad, ysgeler, dir-
iaid, diras, esgymmun; anobeithiol,
drwg diobaith :—s. drygddwi, aiifad-
wr, dyhiryn, adyn, gwrthod%y'n.
Reprobate, rep'-ro-bet, v. a. gwrthod ;
diranghymmeradwyo ; gwrthwjTiebu.
Reprobation, rep-ro-be'-shyn, s. gwrth-
odedigaeth, gwi-thodiant, gwrthod. ^
Reproduce, ri-pro-diws', v. a. adgyn-
nyrchu.
Reproduction, rt-pro-dyc'-shyn, s. ad-
gynnyrchiad, ail gynnyrchiad.
Reproductive, rt-pro-dyc'-tuf, a. adgyn-
nyrchol.
Reproof, ri-prz*^, s. cerydd, sen, argy-
hoeddiad, dwrdiad ; bai.
Reprovable, ri-pricf' -ybl, a. ceryddadwy,
beius.
Reprove, ri-prwf , v. a. ceryddu, argy-
hoeddi, beio, anghreifftio, senu.
Reptile, rep'-tul, a. ymlusgol, ymgrein-
iol, Uusgenol ; gwael, salw, brwnt : —
s. ymlusgiad, ymlusgydd, Uedwigyn,
sarddan, sarth ; adyn.
Republic, ri-pyb'-lic, s. gweriniaeth,
gwerinlywodraeth, gwerinbenaeth,
gwladwriaeth gyffredin, gwerindod-
aeth ; gwladwriaeth.
Republican, ri-pyb'-li-cyn, a. gwerin-
iaethol, gwerinlywiol : — s. gwerin-
iaethwr, gwerinwladwr.
Republicahism, ri-pyb'-li-cy-nuzm, *.
gwerinoliaeth, gweriniaeth, gwerin-
lywodraeth, ffurflywodraeth werinol.
Republish, ri-pyb'-lish, v. a. adgy-
hoeddi.
Repudiate, ri-piw'-di-et, v. a. gwrthod,
llysu ; ysgaru, esgar ; diarddelwi.
Repudiation, ri-piw-di-e'-shyn, s. gwrth-
odiad ; ysgariad ; diarddelwad.
Repugnance, ri-pyg'-nyns, s. gwrthwyn-
ebiad, gwrthsafiad ; anewyUysgarwch;
anghyssondeb.
Repugnant, ri-pyg'-nynt, a. gwrthwyn-
ebol, gwrthladdol, gwrthneuol, croes ;
anghysson.
Repulse, ri-pyls', s. cilgwth, gwrthyr-
iad, gwrthergyd, burth; nag, pall,
b, llo ; u, dull ; «', swn j w, pwn ; y, yr; 5, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu; x, lel.
2 0
RESE
578
RESO
aedd : — v. a. cilgwthio, gwrthjrru,
thguro; gwrthdaraw ; rhiddio,
cUiorni.
Repulsive, ri-pyl'-suf, a. gwrthyrol,
gwrth-hjrddol, ysgyrol, gwrtlirus;
anghynhesol, oer, anhawddgar; cil-
iornus.
Reputable, ri-pitp'-tybl, a. cymmerad-
wy, parchus, cyfrSol.
Reputation, rep-iw-te'-shyn, s. cymmer-
iad, cyfrif, bri, gair da, geirda, clod,
parch, cymmriad, anrhydedd ; nod-
wedd ; son.
Repute, ri-piict', s. cymmeriad=i2epM-
tation :—v. a. cyfrif; ystyried, tyb-
ied, meddwl, golygu.
Request, ri-cwest', s. cais, arch, deisyf-
iad, dymuniad, erfjmiad, ei-fyn, arch-
iad, gofyn ; cyfrif, cymmeriad, bri :
— V. a. ceisio, erchi, deisyf, dymuno,
erfyn, gofyn.
Requiem, ri'-cwi-em, s. gorphwyseg,
gorphwysgan, hoegan.
Require, ri-cwei'-yr, v. a gofyn, ceisio,
erchi, erfyn ; hawlio, arddelwi ; galw
ain.
Requisite, rec'-wi-zut, a. gofynedig,
angenrhaid, rheidiol; addas:— s. an-
hebgor, angenrhaid.
Requisition, rec-wi-zish'-yn, s. gofyniad,
archiad, mjrniad, cais; galwad.
Requital, ri-cwei'-tyl, s. t&X, taledigaeth,
gwobr ; iawn ; adferiad ; pwj-th.
Requite, ri-cweit', v. a. talu, attain,
talu'r pwyth ; rhoddi ; gwobrwyo.
Resale, ri-sel, s. adwerthfa, adwerthiad.
Rescind, ri-sund', v. a. diddyniu, di-
rymu, dileu ; tori ; attrychu.
Rescript, ri'-scrupt, s. adysgrifen.
Rescue, res'-ci-W, v. a. gwaredu, achub,
rhyddhau ; rhagachub; cipio ; treis-
achub : — s. gwaredigaeth, treisachub-
iad ; adennUliad ; diangc.
Research, ri-syr?', s. adchwiliad, chwil-
fa; manylgais •.—v.. a. adchwilio; ad-
geisio ; ail chwilio ; chwilio.
Reseize, ri-stz', v. a. adgipio, adafaelu ;
adoresgyn.
Resemblance, ri-zem'-blyns, s. tebygol-
iaeth, tebygolrwydd, cyffelybrwydd ;
llun, eilun, delw, dull ; delWeddiad.
Resemble, ri-zem'-bl, v. a. tebygu ; cy-
flfelybu, eilfyddu, cymharu ; efelychu.
Resent, ri-zent', v. a. cymmeryd yn
ddrwg ; digio wrth ; atteimlo, attain.
Resentful, ri-zent'-fFwl, a. hyddig, hy-
ffrom ; anfoddog, drygnwydus, digof-
us ; cyffroadwy.
Resentment, ri-zent'-ment, s. atteimlad;
anfoddogrwydd, digder ; ad-daUad.
Reservation, rez-yr-fe'-shyn, s. adgad-
wad, adgeidwadaeth ; celiad, argeliad ;
cadwraeth ; ammod ; eithriad, llys-
iad.
Reserve, ri-zyrf', v. a. cadw ; dal ; ad-
gadw, derdgelu; arbed, gweddiUio: — s.
yst6r ; cadw ; ymgadwad ; tawedog-
rwydd ; pwyll ; eithriad ; damgel ;
gwylder.
Reserved, ri-zyrfd', a. tawedog ; gochel-
gar, auiwel ; dystaw ; disiarad ; ter-
mud ; gwyl ; manwl.
Reservoir, rez'-yrf-wor, s. cadwrfa,
cronf a, pwnt ; dyfrgist ; llyn, cron-
bwll.
Reside, ri-zeid', v. n. aros, trigo, pres-
wylio, cyfanneddu, cartrefu, gorseddu.
Residence, rez'-u-dens, s. arosiad, trig-
fa, trigias, trigfaniad, preswj'liad ;
preswylfa, cartref, haddef , cyf annedd-
le.
Resident, rez'-i-dent, a. trigiannol, cyf-
arosol, cyf anneddol, preswyl, arosol :
— s. trigiannydd, cyfarosydd, trig-
iawdr, gweinidog cj'farosol.
Residentiary, rez-i-den'-shyr-i, a. trig-
iannol, cyfarosog :~s. eglwyswr cyf-
arosol ; cyfarosydd, trigiannydd cyf-
arosog.
Residue, rez'-i-diw,' ) s. gweddill.
Residuum, ri-zud'-iw-yni, J gwarged,
rhelyw ; y rhan araU ; y tachwedd.
Resign, ri-zein', v. a. rhoi i fyny ; gad-
aol ; cyflyohu ; ymostwng, ymroddi ;
ailarwyddo, adlofnodi, ail lawnodi.
Resignation, rez-ug-ne'-shyn, s. rhodd-
iad i fyny ; ymroad, ymroddiad ; ym-
adawiad ; cyflychiad ; ymostyngiad ;
ymddiswyddiad ; goddefiad.
Resin, rez'-un, s. ystor, ystawr.
Resinous, rez'-un-yz, a. ystoraidd, ys-
torant.
Resist, ri-zust', v. gwrthwynebu, gwrth-
sefyU, gwrthruix ; gyrtliio, rhwystro.
Resistance, ri-zus'-tyns, s. gwrthwyneb-
iad, gwrthladdiad, gyrthder; gwrth-
run, gwrthnerth.
Resistibility, ri-zus-tu-bul'-i-ti, s. gwrth-
rynoldeb, gwrthwynebolrwydd.
Resistible, ri-zus'-tu-bl, a. gwrthwyneb-
adwy, gwrthsafadwy.
Resistless, ri-zust' -les, a. anwrthwyneb-
adwy, anwrthwynebol, anwrthrynol.
Resolute, rez'-ii-liwt, a. penderfynol ;
bwriadlawn, llwyrfrydig; diysgog;
dewr.
o, fol» yn tad; », cam; e, hjsn; e, pen; j«,.lUdi i, dim; o, tor, ondiei.»ainyn hwy; o, lion:
RESP
579
KEST
Resolution, rez-o-liw'-shyn, s. pender-
fyniad, bwriad, amcan, arfaeth, llawn-
fryd ; diofryd, dyhewyd ; calondid,
gwrolfryd ; dattodiad ; dosraniad, try-
chwiliad ; dattawdd, toddiad ; eglur-
Md, deongliad; gwneuthuriad, at-
twysgiad.
Resolvable, ri-zol'-fybl, a. dattodadwy ;
dadgyssyUtadwy ; dosranadwy ; eglur-
iadwy.
Resolve, ri-zolf , v. dattod ; dadglymu ;
dosranu, dadansoddi, dosbaithu ;
toddi ; penderfynu, bwriadu ; bryd-
lunio; ymroddi, diofrj'du; cadarn-
hau ; gwasgaru ; egluro ; dywedyd,
hysbysu; myned, dyfod.
Resolved, ri-zolfd', p. p. dattodedig;
penderfyiiedig ; saf adwy ; sefydlog.
Resonance, rez'-6-nyns, s. adsain; gwrfch-
sain ; adseiniad; adlais.
Resonant, rez'-o-nynt, a. adseiniol, dad-
seiniol, adleisiog.
Resort, ri-zort', v. n. cyrchu, cynniwair,
myned, dyfod, ymgynnuU, pryseddu:
— s. cyrchfa, cynniweirfa, ymgynnull-
fa, ynigyrch ; cydymgasgliad ; tram-
wyad; gofwyad.
Resound, ri-zownd', v. adseinio, dad-
seinio, adleisio, adlefain, darstain ;
clodfori:— s. adsain, adlais.
Resource, ri-so'rs, s. adnawdd ; adgyf-
nerth ; noddfa ; ineddyginiaeth ; dy-
fais," dychymmyg ; edfryd, edryd.
Respect, ri-spect', v. a. golygu ; ystyr-
ied ; parchu, anrhydeddu, edmygu,
cymmyreddu ; gwneuthur cyf rif o ;
edrych ar; perthyn i; deiryd:— s.
golwg, golygiad; ystyriaeth, ystyr;
sylw ; parch, bri, cymmeriad, cyfrif,
edmygedd ; pertliynas ; cj^eiriad ;
cymmediw.
Respectability, ri-spec-ty-bul'-i-ti, s.
parclmsrwydd, cymmr'iedd, tefog-
rwydd ; edmygedd.
Respectable, ri-spec'-tybl, a. parchus,
cyfrifol ; parchadwy, haeddbarch,
gwiwbarcli ; myg ; cymmesur.
Respectful, ri-spect'-fifwl, a. parchus ;
edmygus, cyramyreddus ; gostyngedig.
Respective, ri-spec'-tuf, a. neillduol,
penodol, hysbysol; gwahanredol, gwa-
hanol ; priod, priodol ; perthynol,
perthynasol.
Respiration, res-pu-re'-shyn, s. anadliad;
adanadliad; anadl, anal, ffun; chwyth;
seibiant.
Respire, ri-spei'yr, v. anadlu, alanu;
c]^wythu; dyheu; gorphwys.
Respite, res'-put, s. seibiant, hait^den,
saib, dysbaid, hoe, gorphwys; oed,
oediad, attreg; dienoed :— ?;. a. oedi,
Resplendence, ri-splen'-dens, s. dys-
gleirdeb, tywyniad, attywyniad, Ue-
wyrchiad, pef redd, ysblander, lletlirid,
addoedi, gohirio; dienoedi.
Resplendent, ri-splen'-dent, a. dysglaer,
Ilachar, dysbleiniol, attywynol, Ue-
wyrchol, goleufawr, dysgleiniol, ys-
blenydd, eiiian, claerwych.
Respond, ri-spond', v. n. ateb ; cyfateb ;
gwrthateb, gwrtheb : — s. abebgan ;
ateb.
Respondent, ri-spon'-dent, s. atebydd ;
gwrthatebwr, gwrthebydd.
Response, ri-spons', s. atebiad ; gwrth-
eb ; gwrthateb ; ymateb.
Responsibility, ri-spon-su-bul'-i-ti, s.
ateboli'wydd, ateboldeb ; cyfrifoldeb.
Responsible, ri-spon'-su-bl, a. atebol ;
ymatebol; atebadwy; galluog; cyf-
rifol.
Responsive, ri-spon'-suf, a. atebedigol;
ymatebol ; cyfatebol.
Rest, rest, s. gorphwys, gorphwysdra,
hoe, saib, seibiant ; Uonyddwcn ; es-
mwythder ; cwsg, hun ; tangnef ,
heddwch ; gweddiU, rhelyw :—v. gor-
phwys, gorphwyso, seibio ; ymor-
phwys ; pwyso, ymddibynu ; ym-
ddiried ; gosod ; sefyU ; gorwedd ;
bod ; ymf oddloni ; trigo ; parhau ;
huno, cysgu; llonyddu.
Restitution, res-ti-tiw'-shyn, s. adferiad,
edfryd, dadferedigaeth, edxydiad ; ad-
daliad, digoUediad.
Restive, res'-tuf, a. Thusog=Eestiff.
Restless, rest'-les, a. diorphwys ; aflon-
ydd, anesmwyth ; digwsg ; ansefydl-
og ; fifwdanllyd.
Restlessness, rest'-les-nes, s. anorphwys,
aflonyddwch; anhunedd; ysgogiad.
Restoration, res-to-re'-shyn, s. adferiad,
dadferiad,adferedigaeth=i?€s<i<M<iow;
adnewyddiad ; gwelliant ; adgyweir-
iad ; adgryfhS,d ; dadroddiad.
Restorative, ri-sto'-re-tuf, a. adferol,
edfrydol ; adgyweiriol ; adgryfhaol :
— s. cyffyr adferol.
Restore, ri-sto'r, v. a. adferu, dadferyd,
edfryd, edryd, gwrthfer, attroi; ad-
dalu, dattalu, adroi ; adgyweirio ; ad-
osod ; adnewyddu ; iachku ; gweUa ;
adfywio.
Restrain, ri-stren', v. attal, ffrwyno,
rhwy stro, lluddias, caethiwo ; cyf yngu ;
toll.
6^ llo ; u, dull I ti>, swn ; w, pwn ; y, yr ; 5, fel tsb ; j, John; sh, fel i yn eisieu ; z, «el.
RETI
580
KETR
Besthdnt, ri-strent', s. attal, attaliad,
rliwystr, rhwym, achludd; caethiw-
ed, carchar ; cyfyngiad ; gwahardd ;
dalfa ; ffrwyn ; hwb.
Restrict, ri-strict', v. a. cyfjrngu, caeth-
vwo, attal ; rhwyiuo, rhagrwymo.
Restriction, ri-stric'-shyn, s. cyfyngiad,
argaethiad ; terfyniad ; attaliad ;
rhwymiad ; caethiwed ; attalfa; caeth-
der.
Restrictive, ri-stric'-tuf, a. terfynedig-
ol, cyfyngol, dargaethol ; dywasgol.
Restringent, ri-strun'-jent, a. rhwymol,
argaeol, bolrwymol, dirglymol : - s.
rhwymai, rhwymgyfFer, dtrglymai.
Result, ri-zylt', v. n. deilliaw, tarddu ;
hanu ; dyfod ; canlyn ; terfynu ; oodi;
adlamu, adneidio : — ,i. deilliad, daUl,
canlyniad ; efifaith ; firwyth ; diwedd,
dybendod ; penderfyniad ; tarddiad ;
adlamiad, adnaid.
Resume, ri-ziwm', v. a. adgymmeryd,
aU ddechreu ; cymmeryd yn ol.
Resumption, ri-zym'-shyn, s. adgym-
meriad ; ail ddechreuad.
Resumptive, ri-zymp'-tuf, a. adgym-
meredigol, adgymmerol.
Resurrection, rez-yr-ec'-shyn, s. adgyf-
odiad, ail gyf odiad ; cyf odiadv
Resuscitate, ri-sys'-i-tet, v. dadebru, ad-
fywio, adfywiocau, bywhau ; adgyn-
nyrchu.
Retail, ri-tel', v. a. manwerthu, darn-
werthu; ail adrodd : — s. manwerth,
rhanwerth, manwerthiant.
Retain, ri-ten', v. a. cadw, dal, dala,
hurio, cytuno & ; rhwymobri.
Retainable, ri-ten' -ybl, a. daliadwy.
Retake, ri-tec', v. a. adgymmeryd.
Retaliate, ri-tal'-i-et, v. a. talu y pwyth,
attain, gwrthlwytho ; dial ; rhydalu.
Retaliation, ri-tal-i-e'-shyn, s. taliad
p-wyth, ad-daledigaeth ; gwrthlwyth.
Retard, ri-tard', v. a. afrwyddo,
rliwystro, arluddio, Uestair, attal,
dal; hwyrhau; oedi, addoedi, gohir-
io.
Retardation, ri-tar-de'-shyn, s. afrwydd-
iad, rhwystriad ; arludd, Uestair ;
oediad, gohiriad.
Retch, Teq, v. n. cyfogi, gorchwydu.
Retention, ri-teu'-shyn, s. daliad, attal-
edigaeth ; cof ; attalfa.
Retentive, ri-ten' -tuf, a. attaledigol,
daliedigol ; cynnwysol ; gafaelgar ;
cofgar.
Reticence, ret'-i-sen^ s. dystawrwydd;
lledgeliad; attaliaeth.
Reticule, ret'-i-ciwi, S. rhwyden, rhwyd-
waith, tremiadur; melgod y cyUa ;
rhwydgoden.
Retina, ret'-i-ny, a. rhwydlen y lljgaA,
y rhwylen. Jk
Retinue, ret'-i-niw, s. gosgordd, gos-
gorddlu ; Uu, torf, nifer.
Retire, ri-tei'-yr, v. ymneillduo ; cilio,
encilio ; myned, ymgadw ; ecliain ;
•llochwyta.
Retirement, ri-tei'-yr-ment, s. cUiad,
ymgiHad ; ymneillduedd ; encil,' eel-
fa ; unigedd.
Retort, ri-tort', v. gwrthdroi, dychwel-
yd ; gwi-thateb ; gwrthgeisio ; gwrth-
gnoi ; gwiiihblygu : — s. gwrthgis,
gwrtlisen ; daidergyr ; gwrthgno ;
gwrthgam, gwrthdi-o ; gwrthgellwair.
Retrace, ri-tres', v. a. adoh-hain, aU ol-
rheinio.
Retract, ri-tract', v. tynu yn ol; dad-
ddywed ; adalw ; diarddelwi.
Retractation, ri-trac-te'-shyn, s. galwad
ynol; dadwediad, gwrthganiad; ad-
alwad ; diarddelwad.
Retraction, ri-trac'-shyn, s. dad-ddy-
wedia,d.=Retractatioii.
Retreat, ri-trit', s. enciliad, ciliad,
gwrthgiliad, gwrthred, attaith, at-
tychwel ; encilfa, dirgelfa, diogelfa,
argel, Uechfa, adfan, cuddigl, Uoches ;
neUIduedd ; gwrthwanas, gwrtliatteg ;
flfoad:— z'. n. encilio, gwrthgilio ; dy-
chwelyd ; atteithio; gwrthredeg; ffoi;
ymneillduo.
Retrench, ri-trensh', v. toli, lleihau, byr-
hau, cwtogi, talfyru ; tocio, ysgythru,
cynnilo ; dattreulio ; amgloddio.
Retrenchment, ri-trensh'-ment, s. tol-
iad, UeihM ; tociad, trychiad ; cyn-
nUiad; clawdd, diffynglawdd, amgaer,
amgaerwaith.
Retribution, ret-ri-biV-shyn, s. ad-dal-
iad, attaledigaeth ; t&l, taliad ;. cy-
werthedd ; iawn.
Retributive, ri-tmb'-iw-tuf, ) a. attal-
Retributory, ri-trub'-iw-tyr-i, j edigol ;
iawnol.
Retrieve, ri-trif, v. a. adferu, dadfer-
yd, edfryd ; achub ; adennill ; adgy-
weirio ; adalw.
Retriever, ri-tri'-fyr, s. adferydd, adfer-
gi.
Retro, n'-tro, prf. yn ol, ol; gwrth-,
dad-.
Retrograde, ret'-ro-gred, a. gwrthfyned-
ol, olfynedol, gwrthgerddol, dadym'
chwelog ; anghyf eiriol : — v. n. myni
a, fel a yn Ud ; a, cam ; «, hen ; e, pen ; i. Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
REVE
581
REVO
yn ol ; gwrthfyned, gwrthg^ded,
dattreiglo.
Retrogression, ret-ro-gresh'-yn, s. gwrth-
fynediad, olfynediad ; dachweliad.
Retrospect, ret'-ro-spect, s. adolwg,
gwrtholwg, ail olwg, adolygiad; gwrth-
wel, adbaith.
Retrospective, ret-ro-spec'-tuf, a. gwrth-
olygol, gwrthweledig, adolygol, ad-
beithiol, gwrthedrychol.
Return, ri-tym', v. dychwelyd, attroi,
yinchwelyd ; adwedda, adrefu ; troi
adrefu ; troi adref ; ad-dalu ; ateb ;
adrodd, mynegi ; edfryd, adferu ; an-
fon ; trosglwyddo : — s. dychweliad,
attychwel ; attaith, ymchwelfa ; ad-
"wedd ; gwrthred ; ymadred ; ad-dal-
iad; taledigaeth; anfoniad; adfer-
iad ; ateb ; troad ; cynnyrcli ; eimUl,
budd, elw ; cyfrif eb, cyfrif swyddol ;
hysbyseb.
Retui'nable, ri-tjrm'-ybl, a. dychwelad-
wy.
Reunion, ri-ito'-ni-yn, s. adundeb ; ad-
uniad, adgydiad ; cyf arfod, cynnulLfa.
Reunite, ri-iw-neit', v. aduno, adgys-
sylltu ; ad ymuno ; adgryfhau ; ad-
gymmodi.
Reveal, ri-M', v. a. dadguddio, egluro,
diaxgelu, amlygu ; dangos.
Revel, ref-el, v. n. wttresa, gloddesta,
gwledda ; cyfeddach ; rhonta :—s. wt-
tres,. saiUach, gloddest.
Revel, ri-fel', v. a. dattynu, tynu yn ol.
Revelation, ref-i-le'-shyn, s. dadguddiad,
datguddiad, arddadgudd ; amJygiad ;
y Dadguddiad.
Revelry, ref-el-ri, s. wttTes=Iievel, s.
Revenge, ri-fenj', v. a. dial, ymddial
ar ; talu y pwyth ; dialeddu : — s.
dial ; dialedd ; ymddial.
Revengeful, ri-fenj'-ffwl, a. dialgar, ym-
ddialgar.
Revenue, ref-en-iw, ri-fen'-iw, s. cyU-
id, ardreth, daered ; derbyniadau ;
Wwyddred ; gwobr, ced.
Reverberent, ri-fjrr'-byr-ent, a. adsein-
iol, gwrthseiniol ; gwrthyrol, dygurol.
Reverberate, ri-fyr'-byr-et, v. adseinio,
dadseinio, gwrthseinio, adleisio, ar-
ysteiniol; gwrthguro, gwrtharo; ad-
lewyrchu.
Revere, ri-f t'-yr, v. a. parchu, anrhyd-
eddu, edmygu ; ofni ; arswydo.
Reverence, ref'-yr-ens, s. parch, an-
rhydedd, edmyg ; urdduniant, bri ;
of n ; parchedigaeth : — v. a. parchu=
Itevere.
Reverend, ref -yr-end, a. parchedig, hy-
barch, haeddbarch, mygedig ; ofnad-
wy.
Reverent, ref'-yr-ent, ) a. parcli-
Reverential, ref-yr en'-shyl, | us ; ed-
mygol ; ufydd.
Reverie, ref -yr-i, s. hepynt, gofreudd-
wyd ; mympwy ; dychymmyg ; gwel-
edigaeth.
Reverse, ri-fyrs', v. a. gwrthdroi, dym-
chwelyd ; gwrtbwynebdroi ; dirymu ;
cyfnewid ; dattroi :— s. gwrthdroad,
tro ; ymchwel ; cyfnevs'idiad ; gwrth-
oHad ; gwrthwyneb ; cefn ; anifawd ;
trofedd :— a. gwrthwyneb, gwrthdro-
edig.
Reversible, ri-fyr'-su-bl, a. gwrthdroad-
wy; ymchweladwy; dileadwy.
Reversion, ri-fyr'-shyn, s. gwrthdroad ;
arymchweUad ; olfeddiant, olyniaeth.
Revert, ri-fyrt', v. ymchwelyd, darym-
chwelyd, gwrthdroi ; troi yn ol.
Revertible, ri-fyr'-tu-bl, a. ymchwel-
adwy.
Review, ri-fiw/, v. a. adolygu, adchwil-
io, adsyllu ; adystyried ; adbrofi ;
ail ddarUen ; adobhain ; adgyweirio :
— s. adolygiad, arolygiad; ail olwg,
adwel ; adsylwad, adsyll ; adchwilfa,
adbrawf; adgyweiriad.
Revile, ri-feU', v. a. difenwi, difrio,
cablu, gwaradwyddo, edliw, senu,
duo.
Revisal, ri-fei'-zyl, s. adolygiad, ail
ddarlieniad=i2eview, s.
Revise, ri-feiz', v. a. a,dolygu.^Iteview,
V. a. :— s. a.dolygiad=Itevieio, s. ; ad-
broflen, diwyglen.
Revision, ri-fizh'-yn, s. adolygiad=^e-
view, s. ; adlioliad ; cyfrifiadtrigolion.
Revisit, ri-fuz'-ut, v. a. ail ofwyo, ad-
ymweled 3,g ; adolygu.
Revival, ri-fei'-fyl, s. adfywiad, adfyw-
h3,d, ymadfywiad, dadebriad.
Revive, ri-feif, v. adfywio, bywhau,
by wiogi, dadebru ; adferu ; ymadfyw-
io. [wy.
Revocable, ref'-o-cybl, a. gwrthalwad-
Revocation, ref-6-ce'-shyn, s. dadalwad ;
gwrthalwedigaeth ; dadf arniad ; di-
ddymiad ; ymchweliad.
Revoke, ri-foc', v. gwrthalw, adfarnu ;
dirymu ; dileu ; ymwrthod (gyda'r
cardiau).
Revolt, ri-folt', v. gwrthgUio; gwrth-
ryfela, anffyddloni; gwrthdroi ;
brawychu ; sarhau : — s. gwrthgdiad ;
gwrthgynhwrf ; cyndynrwydd.
a, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn ; y, yr ; p, fel tsh ; j, John ; sh, M s >ii eisieu ; z, 7.el.
RIB
582
RIFL
Revolution, ref-o-liio'-shyn, s. amdreigl-
iad, cylclidroad ; ymdro, treigl,
chwyldro, cylchrawd ; chwyldroad ;
treigledigaeth ; cyfnod.
Revolutionary, ref-o-lii^Z-shyn-yr-i, a.
cliwyldroadol, adchwylfaol ; gwrthry-
felgar.
Revolve, ri-folf' , v. amdroi ; amdreiglo,
chwyldroi, amrodi ; dwys ystyried.
Revolver, ri-fol'-fyr, s. attreiglydd, am-
dreiglor ; attreiglwn, gwn amdro.
Revulsion, ri-fyl'-shyn, s. dattjaiiad ;
gwi-thdroad.
Reward, ri-ward', s. gwobr, arwobrwy ;
t&l, taledigaeth ; cyflog; daflFar; cy-
iaxwys: -V. a. gwobrwyo, gobri ;
talu.
Rex, recs, s. brenin, teym, rhi.
Rhapsody, rap'-s6-di, s. amrygan, cler-
gan ; cymmysged^; ffregodlith, flfre-
god; cymmysglith.
Rhetoric, ret'-yr-ic, •':. areitheg, rheith-
ioreg, rlieith'%, ffraethoneg, areith-
yddiaeth, i5'; iietheg, aradoriaeth.
rhetoreg; hyav.dledd, arawd.
Rhetorical, ri-tor'-i-cyl, a. areithyddol,
rheithegol, ffraethebol ; hyawdl.
Rhetorician, ret-ii-rish'-yn, s. rheithor-
ydd, areithegydd; ffraethegydd;
areithiwr, aronan, arodwr.
Rheum, rt'-ym, s. gormwyth ; llifljm ;
dyferwst ; rheonllys.
Rheumatic, riw-mat'-ic, a. gormWyth-
ig, gormwythol, cymmalystog.
Rheumatism, rit(/-mat-uzm, s. cryd
cymmalau, gewynwst, clefyd y ^"au,
gewyneg ; y gymmalwst.
Rheumy, riie'-mi, a. gorm"wythaidd ;
lliflynog.
Rhinoceros, ri-nos'-i-ros, «. rhyncom,
trwyngorniog, trwyn-gom, duryn-
gorn.
Rhombic, rym'-bic, a. Ueddfbetryal,
pedryleddf.
Rhubarb, riic'-byrb, s. rheonllys, rhiw-
bob.
Rhyme, reim, s. odl, awdl, cyfodl ; cyf-
odiaeth ; cynghanedd ; rhimyn :— v.
odli, cyfodli ; cynghaneddu ; mydru,
rhigymu.
Rhythm, ruthm, s. mydr a chynghan-
edd ; cyhydedd, mydr ; cynghanfydr.
Rhythmical, ruth'-mi-cyl, a. cynghan-
eddol, mydrol; odlog, cynghanfesur-
ol.
Rib, rub, s. asen, eisen ; corfas ; llain,
rhibyn, rheng -. — v. a. eisenu, eisio,
gwragenu. «
RibalAfy, rub'-yl-dri,- s. croesanaeth,
serthedd, budriaith, crasder.
Riband, ) rub'-yn, s. ysnoden ; ffunen.
Ribbon, j amrwy ; rhiban ; rhwymyn.
Rice, reis, s. rhisyd, rheis=matharyd-
rawn tramor.
Rich, ri9, a. cyfoethog, goludog, berth-
og ; cyllidog ; anllawdd, gwerthfawr,
hardd, gwych, berth ; godidog ;
ffiTvytlilawn, flfaeth ; bras ; danteith-
iol, moethus ; costus, dibrin ; per-
aidd, chweg; hyfryd: rhywiog; hel-
aeth , cryf ; mawr ; da ; llawn.
Riches, ri^'-uz, s. pi. cyfoeth, golud, da,
anlloedd, alaf, berthedd.
Richness, rig'-nes, s. cyfoethogrwydd ;
godidogi'wydd ; moethusrwydd ; bras-
der ; flFrwythlonder ; rhywiogrwydd ;
pereiddrwydd ; cryfder.
Rick, ric, s. das, taswm, helm, crewyn;
crug ; beru. [au, Uech.
Rickets, ric'-ets, s. pi. llechau, y llech-
Rickety, ric'-et-i, a. claf o'r Uechau j
gwan yn y cymmalau ; eiddil, nych-
1yd.
Rid, rud, v. a. rhyddhau, gwared, goll-
wng ; gwahanu; dinystrio; Uwybro;
glanhau :—p. p. a ryddhawyd, rhydd.
Riddance, rud'-yns, s. gwared, gwared-
igaetli, rhydah&d ; gollyngdod ; dior-
mesiad.
Riddle, rud'-dl, s. rhidyll.'hesgyn, syfa ;
dychymmyg, dammeg, dyfal : — v. rhi-
dyllio ; deongli, egluro, dirnad ; dam-
megu.
Ride, reid, v. marchogaeth, echwa;
gorwedd, sefyll ; nofio ; gyru ; eis-
tedd :—s. taith ar gefn cefPyl ; tro
mewn cerbyd ; marchogiad ; march-
ogfa, marchogwib.
Ridge, rij, s. grwn ; tram, cefn, crib ;
carfan ; garth, blaenwel ; — v. a. gryn-
io ; trumio, cefnu ; crimpio, crychu.
Ridicule, rud'-i-ciwl, s. chwerthinwawd,
gwawd ; gwatwargerdd,' chwarddeb ;
chwerthin : dirmyg : — v. a. gwatwor,
gwawdio, dj'falu, mocio.
Ridiculous, ru-dic'-iw-lyz, a. chwerth-
inus, chwarddus; cjrwilyddus; dir-
mygus ; ffol, digrif, ysmala.
Riding, rei'-ding, a. raarchogol: — s.
marchogaeth, marchogiad ; marchog-
fa ; traian, tiybarth, trydydd pai-th.
Rife, reiff, a. rhugl ; cyffiredin ; Uawn ;
ami.
Rifle, rei'-ffl, v. a. treisgipio ; ysbeilio,
anhreithio; rhychu, rhigoU : — s.
rhychwn, rhychddryU; rhychynwr.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
RIM
583
RISE
Rifleman, rei'-ffl-myn, s. rhychynwr,
un o wyr y rhychddrylliaii.
Rifler, rei'-fflyr, s. aiu-heithiwr, ysbeii-
iwr.
Rig, rig, V. taclu, trwsio, gwigo; an-
Uadu, nwyfiannu : — s. gwisg ; gwil-
hersen, hoeden, anllades, putain.
Rigger, rug'-yr, s. taclwr, gwisgwr, rig-
iwr.
Rigging, rug'-ing, s. tacliad, rigiad ; tacl,
gwisg ; taclau, tree, Uongraffau.
Right, reit, a. iawn, uniawn, cyfiawn ;
cymhwys, addas, addwyn ; cyfreith-
lawn ; cywir ; teg ; digamwri ; gwir;
teilwng ; syth ; diwymi ; deheu ; di-
gyfeiliorn ; trefnus : —ad..^ya iawn ;
iawn, da ; gwir ; pur ; tra': — s. iawn ;
uniondeb, cyfiawnder; hawl; priod-
oldeb ; def ; dyled ; braint ; awdur-
dod ; rhaith ; cyfraith ; gwirionedd ;
barn ; deheu, de ; teilyngdod : — v.
unioni, iawnu ; dadleu dros.
Right-angled, reif-ang-gld, a. cyfongl-
og, cyfongl, cywirongl, uniononglog.
Right-angled-triangle, reit-ang-gld-trei'-
ang-gl, s. tryfal cywirongl, tiyfal cyf-
onglog.
Righteous, rei'-^yz, a. cyfiawn, uniawn ;
didwyll, cywir, gonest.
Righteousness, rei'-^yz-nes, s. cyfiawn-
der ; cywirdeb, unionder.
Rigid, ruj'-ud, a. syth, anhyblyg, anys-
twyth ; tyn ; llym ; manwl ; coeth ;
gerwin.
Rigidity, ru-jud'-i-ti, ) s. sythder, an-
Rigidness, ruj'-ud-nes, (hyblygedd;tyn-
der ; llymdra ; gerwinder ; manyl-
deb, caledwch.
Rigmarole, rug'-my-rol, s. ystidwim ;
pregawther, brygawther, ffregod, rig-
marol.
Rigorous, rug'-yr-yz, a. llym, tostlym,
tost, gerwin, garw ; caled, durfing ;
tyn; afrywiog; manwl; egr.
Rigour, rug'-yr, s. llymder, tostlymedd,
llymdoster, tester, tyndra ; caethder ;
sythdra.
Rilievo, ri-H'-fo, s. ymsaf, safiad, saf,
yraddyrch, codiad.
RiU, rul, s. cornant, afonig, gofer, rhew-
yn, goffrwd, rhidys, aberig, gwyth-
reden:— i7. a. goferu, rhidysio, go-
ffrydio.
Rim, rum, s. yrifyl, min, cwr, cylch,
cant, cantel, or, orch, rhimp, rhim-
yn, by], gorch, gorwy; ysgafeU;
gwalc ; godre:— ■?;. a. ymylu, rhimio,
dargantu, troni.
Rime, reim, s. oAe=Rhyme ; llwydrew,
barug, arien, glaserw ; agen, hoUt : —
V. n. llwydrewi, barugo.
Rimple, rum'-pl, s. crych, crychni ;
plyg, tolc : — V. a. crychu.
Rimy, rei'-mi, a. llwydrewog.
Rince, runs, v. a. golchi ; adolchi, dys-
treulio.
Rind, reind, s. pil, tonen, crawen;
rhifig ; gwisg, cib ; plisgyn.
Rindle, run'-dl, s. rhewyn, merai, ffos-
ig-
Ring, ring, s. cylch ; modrwy, byson;
rhwy, grain, torch, d61, dolen ;
trwyll ; gwden ; cant, cantell ; sain,
adsain, darstain, cydolsain ; seiniad ;
caniad; clych, cjTighan:— v. mod-
rwyo, bodrwyo, rhwyo, greinio ;
trwyllo ; amgylchu ; canu ; canu
clych ; seiiuo ; tinecian ; diasbedain,
darsteinio ; ymgylchu, ymddolenu.
Ring-dove, ring'-dyf, .<r. ysguthan gad-
wynog, colomcn gadwynog.
Ringleader, ring'-li-dyr, s. blaenor, ar-
weinydd, corner; peiiaeth; cylchar-
weinydd ; corn y gynhen.
Ringlet, ring'-let, s. crychgudyn, cud-
yn modrwyog, Uofn, Uyweth ; cylch.
Ringworm, ring'-wyrm, s. gwreinyn,
tarddwreiddyn ; taroden, tarwyden.
Riot, rei'-yt, s. terfysg, cythrwfl, afreol-
aeth ; wttres ; gloddest ; rhysedd ;
cyfeddach ; moloch, brwth, tordd ;
gorUawenydd -.—v. n. terfysgu, cy-
thryblu ; wttresa. ">
Riotous, rei'-yt-yz, a. wttresgar ; glodd-
estgar ; afradlawn, gwastrafiiis ; pen-
rhydd; cynhyyfgar; brythol.
Rip, rup, V. a. rhwygo ; dadwnio, dat-
tod:-«. rhwyg, yllt, erthwch; bas-
ged bysg.
Ripe, reip, a addfed, fiaeth ; dyhewyn ;
blodwy ; parod, perffaith.
Ripen, rei'-pn, v. a. addfedu ; perffeith-
io.
Ripeness, reip'-nes, s. addfedrwydd ;
ffaethedd ; tyflawnder ; hewydd ;
perfifeithrwydd.
Ripple, rup'-pl, v. a. heislanu, glanhau
Uin ; crychu :—s. crych, dyfrgrych-
iad, Uaer, fi'raul; heislan, heisyllt,
rhipai, trafel, crib lUn.
Rise, reiz, v. n. cyfodi, ymgodi, cwnu,
cychwyn, cynyd, ymddyrchu, dwyre,
achaf ael, dyddwyrain ; esgyn ; tar-
ddu ; hanu ; dechreu ;^t3rfu ; chwyddo ;
cyimyddu : — s. codiad, ymgyf odiad,
cwniad ; dyrchafiad ; esgyniad ;
o, llo, u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; s, feltsh; j, John; sh, fel s yu eisieu ; z, zel.
ROST
584
ROLL
cychwyn, cychwynf a, cychwyniad ;
dechreu, dechreuad ; tarddiad, tardd-
iant, tarddfa, fifynnon; cynnydd;ysgyn.
Risibility, ruz-u-bul'-u-ti, s. hychwardd-
edd ; chwerthin-garwch.
Risible, ruz'-i-bl, a. hychwardd ; chwer-
thinog ; digrif, digrifol.
Rising, rei'-zing, p. a. yn codi; cy-
chwynol :— s. cyfodiad, cwniad ; es-
gynfa ; cyfodedigaeth.
Risk, ruse, s. perygl, enbydrwydd,
pryd ; antur, hap, damwain, chwaen,
darffawd:— V. a. anturio, peryglu ;
pydio; profi; llyfasu, rhyfygu, cyn-
nyg, dargynnyg. [moeswedd.
Rite, reit, s. defod, arfer, cynnefod ;
Ritual, rut'-iw-yl, a. defodol, arddeddf-
ol : —s. defodlyfr ; llyfr hen ddefodau
crefydd.
Rival, rei'-fyl, s. cydymgeisiwr, cyder-
byniwr, cystadleuwr, ymgystadlydd ;
cydgarwr; gwrthwynebydd :— a. cyd-
ymgeisiol, cyferlyniol, ymgystadleuol :
— V. a. cydymgeisio &,, ymgystadlu & ;
gwrthwynebu
Rivalry, rei'-fyl-ri, s. cydymgais, cyfer-
gais, cystadleuaeth, cyderlyniaeth ;
cydgarvmaeth.
Rival, ruf -fl, v. a. crychu, crispinio.
River, rei'-fyr, s. holltwr.
River, ruf' -yr, s. afon, awon.
River-horse, ruf -yr-hors, s. afonfarch,
gwyfarch.
Rivet, ruf-et, s. rhybed, hoel ddeu-
pen, hoel wrthben:— v. a. rhybedio,
gwrth-hoelio, gwrthbenu, hybu; sicr-
hau.
Rivulet, ruf -iw-let, s. afonig, cornant,
nentig, aberig, rhidys, gofer, ffrwd.
Roach, roQ, s. y torgoch, rhufeU.
Road, rod, s. ffordd ; llwybr ; heol ;
hynt ; angorfa, gorweddfa Uongau.
Roadway, rod' -we, s. flfordd fawr, pri-
ffordd.
Roam, rom, v. crwydro, gwibio, tram-
wy, rhodiena, treiglo, darymdeithio :
— s. crwydi-, tramp, gwibdaith, ym-
red, tro.
Roan, ron, a. broc ; llwyd ; cymmysg-
liw ; brogla ; brych ; gwineulwyd.
Roan-tree, ron'-tri, «. cerddineu, criaf-
olen, cyrafolen, pren cyrawol.
Roar, ri^jrr, v. n. rhuo ; drygleisio, oer-
nadu, crochlefain, buguned, germain ;
terfysgu : — s. rhu, rbuad, breferiad;
crochlef, garm, bonllef, bloedd.
Roast, rost, v. a. rhostio ; pobi ; crasu ;
gwawdio:— «. rhost:— a. rhostiedig.
Rob, rob, v. a. ysbeilio, anrheithio ;
lladrata; treisio; amddifadu.
Robber, rob'-yr, s. ysbeiliwr, Ueidr.
Robbery, rob'-yr-i, s. ysbeiliad ; ysbail,
anrhaith ; trais ; lladrad.
Robe, rob, s. gwisg, ysgin, ffaling, man-
teU ; cwnsallt ; dilledyn ; gvvn ; hug,
twyg ; addurnwisg, urddwisg ; pilys-
en:~v. a. gwisgo ; ysgino ; dilladu.
Robin, rob'-un, s. bronrhuddyn=i2erf-
bi-east.
Robust, ro-byst', a. cryf, pybyr, cyd-
nerth, grymus, cadarn, erddryn, ag-
wrdd, cadr, egn'iol, flFyrf.
Robustness, rii-byst'-nes, s. cryfder, py-
byrwch. ^
Rock, roc, s, craig, clegr, clogwrn ; do-
gwyn ; cogail : — v. siglo, rhocian ;
ymsiglo.
Rocket, roc'-et, s. esgynbel, esruthren;
tanbelen; berwy, berw, berwr.
Rockiness, roc'-i-nes, s creigiogrwydd.
Rocksalt, roc'-solt, s. ceighalen, halen y
graig.
Rocky, roc'-i, a. creigiog ; clogyrnog,
clogwynog, clegrog, clegyrog; creig-
iol ; caregog, meinin ; ysgyryd ; cal-
ed.
Rod, rod, a. gwialen, llath, ialen, gwat-
oden ; erwydden ; tudlath, dilerbren.
Rode, rod, p. t. (liide) marchogedig.
Roe, ro, s. iyrches, ewig ; grawn pys-
god ; gronell.
Roebuck, ro'-byc, s. iwrch, cariwch,
iyrchw, eilon.
Rogue, rcg, s. dyhiryn, dyffeithwr ;
crwydryn ; hocedwr, twyllwx ; anfad-
yn, rhempyn, crogyn ; chwiwgi ;
lleidr :— V. n. crwydi'o, gwibio; hoc-
edu.
Roguery* rii'-gyr-i, s. dyhirwch, anones-
trwydd ; hocedwaith ; twyll ; rhemp-
usrwydd ; cellweirdro.
Roguish, ro'-gish, a. dyhir, dyhirog,
twyllgar, ajofadus, castiog; ceUweii'-
gar ; crwydi'aidd ; diygionus.
RoU, rol, s. rhol ; plyglyfr, claing, cyf-
rol ; coflyf r, cofres, cof restr ; rhestr ;
rholyn, trolyn ; corn ; torch ; cyf or- j
bren ; troell ; ysgrif ; hanes, bi-ud ; 1
treigl, traill ; rholiad :— v. rholio;
plygu; cleingio; troUan, treiglo,
dyrwyn ; cylchio ; amlenu ; torchi ;
corni, rhwymo ; rholbrenu ; ymrolio ;
yradiybaeddu.
Roller, ro'-lyr, s. rholyn, trolyn, rhol-,
bren, rholf aen ; rhwymyn ; treiglydd ; |
trwl; rholwaneg.
a, fel a yn tad; a, cam-, e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn liwy; o, lion ;l
ROOT
585
ROUG
Rolling, ro'-ling, a. t6nog ; treigledigol :
— s. treigUad, treilliad, rholiad.
Rolling-pin, ro'-ling-pun, s. rholbren.
Roman, rci'-myn, a. Rhufeinig, Rhuf-
einaidd, Rhufeiniol ; pabaidd, pab-
yddol.
Romance, ro-mans', s. rhamant, rham-
wnt ; ffughanes, ffugchwedl, cliwedl ;
geudeb, celwydd ; Rhamantaeg, Rha-
maiiteg, Rhuf einaeg : — v. n. rhaman-
ta ; ffugio.
Romancer, ro-man'-syx, s. rhamantwr ;
ffuglianesydd, ffugebwx; chwedlonydd;
celwyddwr. [iaeth.
Romanism, ro'-myn-uzm, s. Pabydd-
Romanist, rii'-myn-ust, s. pabydd,
Rhufeinydd.
Romanize, ro'-myn-eiz, v. Rhufeineidd-
io ; Lladineiddio ; pabeiddio.
Romantic, ro-man'-tic, a. rhamantol ;
mawrwyllt ; gwyllt ; ti'emwyllt ; ar-
uthrol ; dycliymmygol, mympwyol ;
nwythig; od, anghyfifredin ; flfugiol,
gau ; disail ; didrefn.
Romish, ro'-mish, a.'Rhufeinaidd; pab-
yddol.
Romp, romp, v. n. dringo; neidio, Ue-
main, crychneidio ; prangcio, rlionta,
rhampio :— s. naid, Uam, rhont, rhont-
en, gwilhersen, hoeden, hobi; Cati
fachgen ; dringres ; Uechwedd.
Rondeau, ron'-do, s. cylchgan, t6n fyw-
iog-.
Rood, Twd, s. pedwaran erw, chwarthor
erw, pedwaran o dir, rhwd; crog,
croes, crwys.
Roof, TwS, s. nen, pen, penty, crong-
Iwyd, cromglwyd, clwyd, trum ; to ;
mwd ; taflod :—v. a. iienu, clwydo,
mydu ; tro, gorthoi ; cwasgodi ; tyo.'-
Rook, rwc, s. ydfran, bran lligwen ;
twyUwr; iselwr y wyddbwyll :— ■».
liocedu, twyUo, dwyn.
Rookery, rw-cyr-i, s. nytha ydfrain,
llwyn yr ydfrain ; trythyllfa.
Room, rwm, s. lie ; cyfwng ; eangle ;
ystafell, rhandy, cell, llogawd ; cyfle ;
achlysur:— v. n. llettya.
Roonrfull, riym'-ffwl, a. ystafellog : — s.
ystafelliad, Uonaid. ystafell.
Roominess, rzf'-mi-nes, s. helaeth-
rwydd, eangrwydd, Ueogrwydd.
Roomy, rw'-mi, a. helaeth, eang, Ueog.
Roost, rwst, g. esgynbren, clwyd ieir,
clwyd:— V. n. yniglwydo, clwydo;
cysgu.
Root, Tiot, s. gwreiddyn ; bon ; sail,
sylf aen ; gwaelod ; dechreu ; ach ;
sawdd; gwreiddair ;— v. gwreiddio;
ymwreiddio ; greddf u ; turio ; dad-
wreiddio, diwreiddio.
Rooted, Tw'-ted, p. p. gwreiddiedig ;
gwreiddiog ; greddf ol ; dwf n ; dwys.
Rope, rop, s. rhafif, rheffyn, cord, cord-
en, rhefog ; llyfa i : —v .n. gludiogi ;
edafeddu, llinj nu ; rbaffu.
Rope-maker, rcp'-me-cyr, s. rhaffwr ;
rhefFynwr.
Ropy, ro'-pi, a. gludiog, Ilinynog, edaf-
eddog, gwydn, glynol ; tew-wydn.
Rosary, rb'-zyr-i, s. rhosbleth, pendel ;
gleinres, rhes paderau.
Rose, roz, s. rhosyn, breila, breilw; y
rhos ; rhosglwm :—p. t. (Rise) cyfod-
edig.
Rosebush, roz'-bwsh, s. rhoslwyn, rhos-
berth ; rhoswydden.
Rosemary, roz'-me-ri, s. rhos Mair, rhos
Mari, rhosmari, ysbwynwydd.
Rose-tree, roz'-tri, s. rhoswydden, rhos-
bren.
Rosette, ro-zet', s. rhosaddurn, rhosan ;
rhosUw, Uiw coch.
Rose-wood, roz'-wd, s. rhoswydd, rlios-
goed.
Rosin, ro'-zun, s. jsioT=:Resin: — v. a.
ystori.
Rostrum, ros'-trym, s. gylfin, gylfant,
pig ; gwp ; duryn llong ; esgynlawr ;
areithfa ; miswm cam ; pibell y wag-
eU.
Rosy, ro'-zi, a. rhosaidd, rhosynaidd ;
rhosliw; rhosynog, breUiog gwrid-
og ; blodeuog ; coch.
Rot, rot, V. pydru, braenu, madru,
mallu, llygru : — s. pydredd, madredd ;
pwd ; malldod.
Rotary, ro'-tyr-i, a. troawl, cylchol,
rhodawl, damredol ; coreddus.
Rotate, ro-tet', v. n. troi :—a. cylch-
droedig, ch\> yldroawl.
Rotation, ro-te'-shyn, s. troad, chwyl-
droad, compawd; tro, cylchdro,
chwyl ; oliad.
Rote, rot, s. erestyn, perwg=-BiM'dy-
gwdy ; cylchred ; rhygom ; tafodlef-
erydd :—v. dysgu ar gof ; rhygomio ;
oliannu.
Rotten, rot'-tn, a. pwdr, braenllyd,
mall, hadl ; llygredig, madreddog ;
afiachus ; crin ; drewedig.
Rotundity, ro-tyn'-di-ti, s. crynder,
praffder.
Rouge, rwzh, a. coch :— s. coch, paent
coch, cochliw, gruddliw, paent gwyn-
eb.
<>, Uo; 11, dull; «;, swn ; w, pwn; y. yr; ;, fel tsb; j, John; ah, fel B yn eisieu; z.
zel.
ROW
686'
RUFF
Rough, ryff, a. garw, gerwin ; anwas-
tad, clogyrnog ; bras ; aflyfn, anllathr-
aidd ; tonog, tymmestlog ; sarug, af-
rywiog ; hyll ; hagr ; crych ; cryg ;
ysgethrog ; blewog ; sur ; chwerw ;
chwefr : — s. garw, gerwiiider.
Roughcast, ryff -cast, v. a. braslunio,
bras ddarlunio: brasgaemi, rarw
blastro, bi"as gymmrydu :— s. braslun ;
brasgaen, brasgrawen, garw gresten.
Roughen, ryffti, v. garwhau ; aiiwastat-
au ; gerwino ; graenu.
Roughness, ryflT-nes, s. garwedd, ger-
winder ; afrywiogi-wydd ; anwastad
rvjydd ; aflyf nder ; crychedd ; crygni
sarugrwydd; crasder; annillynrwydd
Round, rownd, a. crwn, cylchgrwn
cyrfol ; cylchaidd ; amgant ; turn
teg, llyf u ; cyllawn, cyf an ; llawn
bywiog ; buan , heinyf ; hyf ; parod
rhydd ; niawr ; didwyll ; rhugl ; llith
rig; da: -a. cylch. cant; tro, cylch-
dro, treigl ; cylchdaith ; cwmp,
trwn, twrn ; cibU ; cyfeddach ; ffon
ysgol : — ad. oddi amgylch, o ddeutu,
o bob tu ; yn gi"wn :— jsrp. o am-
gylch, am, o ddeutu, yng nghylch, o
bentu ; cylch : — v. crynhau ; amgylch-
yim, amgrynu, cylchu ; talgrynu ;
ymgrynhau; ymdorchi, jrmddyrwyn.
Round-about, rownd'-y-bowt, a. o am-
gylch, amgylA ogylch, o gwmpas ;
cylchynol, cwmpasog ; helaeth ;
anghryno :—s. amgob ; amdroell.
Roundliaud, rownd'-hand, s. llaw gron,
ysgriflaw gron. [pengryuiad.
Roundhead, rownd' -hed, s. pengrwn.
Roundhouse, rownd'-hows, s. cryndy.
Roundish, rown'-dish, a. crynaidd, lled-
yrnog, pelaidd.
Roundness, rownd' -nes, s. crynder ;
comer ; llawnder ; tegwch ; hjrfdra.
Rout, rowt, s. rhawter, rhawd ; ter-
fysgblaid ; maUdorf ; cnud ; cydrawd;
gorchfygiad, dymchweliad ; annrhefn;
ffoedigaeth ; tarf; methl:— 1>. a.
gyru ar ffo ; gorchfygu ; tarfu, gorth-
rechu ; turio. [taith.
RoutaJPtM/1;, s. ffordd, llwybr; hynt;
Routine, rw-tin', s. arfer, cylch ; trefn
defod ac arfer ; arfergylch.
Rove, rof , v. crwydro, gwibio, treiglo :
— s. rholen laesdro.
Rover, rb'-iyx, s. crwydrwr, gwibiad.
Row, ro, s. rhes, rhestr, rhengc ; rhib-
yn, carfan, rhiU ; gwanaf ; Uanerch :
— V. rhwyfo,; rhodoli.
Row, row, s. terfysg, cythrwfl, brwth.
Rowel 1, row'-el, s. troell ysbardyn ;
ceingoraeth , firwyndoi-ch ; Uieinrol :
— V. ceingoraethu ; tori Difweli.
Royal, roi'-yl, a. breninol, rhiol, rhial,
teyrnol ; mawrwych ; ardderchog : —
s. papur breninol, papyrmawr; teym-
osgl ; cyflegr bychan.
Royals, roi'-ylz, s. pi. y teymoliaid, y
milwyr breninol. [teymolwr.
R'>yalist, roi'-yl-nst, s. breninoliad.
Royalty, roi'-yl-ti, s. brenindod, teym-
oldeb, breninfraint; rhialtwch; maen-
or freninol.
Rub, ryb, v. rhwbio, rhuglo, rhathn;
cosi ; crafu ; sychu; ymrwbio : — s.
rhwb, rhath, rhugl ; rhwystr, Uudd ;
rhwbiad, rhwtiad.
Rubber, ryb'-yr, s. rhwbiwr; rhuglied-
ydd ; rhathydd ; rhathell ; hogalen.
Rubbish, ryb'-ish, s. ysbwrial, malur-
ion ; briwion, ysgarthion, sothach,
sorod; adfeilion. [ceryg geirwon.
Rubble, ryb'-bl, s. cerygos, mkn gcryg ;
Rubric, rw'-bric, s. rhuddell ; cyf eireb ;
enw :— V. a. chuddeUu; cochliwio : —
a. rhuddeUig, coch, rhuddgoch.
Ruby, rw/'bi, «. rhuddem, rhudden ;
cochni, cochliw; crugdardd, Uynor-
yn:— a. fhuddemog, coch, ffion : —
V. a. cochi, rhuddo.
Rudder, ryd'-yr, s. lljrw, llyw llong.
Ruddiness, i-yd'-i-nes, s. rhuddni;
gwridgochni ; rhosliw.
Ruddy, ryd'-i, a. rhudd, rhuddgoch,
ffion, coch; lledgoch; gwridgoch;
gwridog.
Rude, rwd, o. garw, gerwin ; anfoesog,
aflednais ; trwsgl, trwstan ; del-
ffaidd, taiog, gwerinaidd ; anghelfydd ;
diaddum ; anwybodus ; anniwylledig,
gwyUt ; anwar ; ffyrnig ; terfysgus ;
bras ; tymmestlog.
Rudeness, rud'-nes, s. garwedd; an-
foesgrwydd ; trysgledd ; gwladeidd-
rwydd.
Riidiment, rw^-di-ment, s. egwyddor,
gwyddor, elfen, cynsail, sail, gwydd-
orig, seiliad.
Rue, TW, V. a. galaru, gofidio ; edifaru;
ymofidio am : — s. gorddawn, torwen-
wyn, llysiau yr echryshaint, rhud,
rhutain, ryw.
Ruff, ryff, s. crych wisg mwnwgl ;
crych, dillwisg, crychiaden, crych-
dorch ; crychbysg ; yr ymladdgar ;
y golomen grech ; balchder ; yrortffth-
en, y garden fuddugol -.—v. a. crychu ;
annlirefnu, aflonyddu.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn,hwy; o, Hon ;
RUMP
587
RYEG
Ruffian, ryfT-iyn, s. cyflafajiwr, mum-
iwr, Uofrudd llog, lleiddiad ; anfad-
yn, drygddyn, dyhiryn, mab y fall ;
ysbeiliwr ; bwystfilddyn : — a. Uof-
ruddiog, nmrniol; milain, creulawn,
anwar.
Ruffle, ryffl, v. crychu, dillio; aflon-
yddu, annhrefnu, cythruddo ; garw-
hau ; anwastatiiu ; crychaddurno ;
ymysgwyd : — s. crychlain, eirionen,
sidergrych, addurngrych ; aflonydd-
wch, cynhwrf ; crychsain.
Rug, rj'g, s. torsed, huling, rhywchen,
brycan, cadwy, ci byrfwch.
Rugged, ryg'-ed, a. garw, gerwin, clog-
yrnog, clogwynog, ysgyryd, anwastad,
afrjfwiog, sarug, crych ; terfysglyd,
dadyrddus, angerddol, ffymig, hyll,
cedenog, blewog, pigog.
Ruin, ny'-un, s. diiiystr, dystryw, pall,
methiant ; adf ail ; murddyn ; drwg ;
niwed, adwyth ; gwenwyn ; coU ;
aballedigaetli ; cwymp ; rhewin '.—v.
dinystrio, andwyo, dyfetha ; anafti ;
difwyno ; tori ; colli ; diffeithio ; ad-
feilio ; todi ; syrthio.
Ruination, rw-un-e'-shyn, s. dinystriad,
dyf ethiad, andwyad ; dinystr.
Ruinous, rw'-un-yz, a. adfeiliog, adfeil-
iedig ; ammharus ; andwyol ; mur-
ddynog.
Rule, rwl, s. rheol, rheolaeth, llywodr-
aeth ; rhaith ; gorddawd ; rheitliiad-
ur ; niesur; Uinellor, lliniawdr; Uath :
—V. rheoli; Uywodraethu, ardwyo,
meistroli, trin, rheithiadu; pender-
fynu ; llinellu, Uiniodri.
Riiler, rw'-lyr, s. rheolwr, muner ;
teyrn, penaeth ; golygwr, gonichwyl-
iwr ; UirieUor.
Rum, rym, s. sugfwy, sugrwirod; hynod-
yn : - a. od, ysmala, hynod.
Rumble, rym'-bl, s. gwaseisteddle : — v.
n. godyrddu, trystio, grwytho, ym-
gynhyrfu.
Ruminate, rw'-mu-nefc, v. cnoi cil, ad-
gnoi, cilgnoi ; ail gnoi ; myfyrio, ad-
feddwl :— a. ceudyllog, amrygellog.
Rumination, rw-mu-ne'-sliyn, s. cnoad
/ cil, adgnoad, cUgnoad, ymadgno ; my-
fyrdod, ystyriaeth.
Rummage, rym'-ej, s. trychwiliad:— v.
trychwilio, chwalu a chwiUo; chwU-
iacli. [swn, hanes.
Rumour, rw'-myr, s. son, gair, chwedl.
Rump, rymp, s. cloren, conell, gwar y
gynffon ; cwt, cynffon, bontia ; cwm-
an.
Rumple, rym'-pl, v. a. crychu, crybychu,
ymgrebachu, sybwbio, tolcio: — «.
cryclini, plygiad, tolc.
Run, ryn, v. rhedeg, lUfo, Uifeirio ;
myned, gyru, ffoi, saetliu, toddi:— «.
rhedfa, gyrfa ; ystod, rhawd ; hwyl ;
fibad ; ffordd ; gwasg.
Runaway, ryn'-a-we, s. ffoadur, cilgi,
ciliadur, crwydryn, crwydriad, gwib-
iad.
Rmining, ryn'-ing, a. rhedegog, rhead-
ol ; olynol ; Uifol, ffrydiol, crawnUyd :
— s. rhediad, rheawd, gyrfa, llifiad,
ffrydiad, dyferiad.
Runt, rynt, s. corfilyn, coryn.
Rupture, ryp'-9yT, s. rhwyg, toriad, go-
dor, breg; tor llengig, torgest, bolys-
tyn, bolwst ; anghydfod -.—v. tori,
rhwygo, bregu.
Rural, Tw'-ryl, a. gwladaidd, gwledig,
maeisol, gwladbg.
Ruse, iwz, s. ystryw, cyfrwystra, dich-
eU, cast. /\
Rush, rysh, s. brwynen, pabwyifn;
rhuthriad, ymruthr : - r. n. rhuthro,
ymwthio,rhyseddu, rhagruthro, tryst-
io.
Rushy, rysh'-i, a. brwynog, pabwyr-
og.
Rusk, rysc, s. bara caled, bara deu-
Rust, ryst, s. rhwd, rhy(Sa :—v. rhydu.
Rustic, rys'-tic, a. gwladaidd, gwledig,
gwladog, adlawaidd, gwevinol, taiog,
gwrengaidd, diddysg, anwybodus, af-
lednais, trwsg, diaddum, syml, anfon-
eddigaidd : - s. un o'r wlad ; taiog,
cabrotyn, gwrengyn, gwladeiddyn,
gwerinwr, bugeilwas.
Rusticate, rys'-ti-cet, v. gwledigo, gwlad-
eiddio, gwladogi.
Rustle, rys'-sl, v. n. ysgwrlwgach,
chwithrwd, sifFrwd, grigwd, clecian.
Rusty, rys'-ti, a. rhydlyd, llwyd^ sar-
ug.
But, ryt, s. hyddfref, rhidiad hyddod ;
ol olwyn, ol men, rhyden ; clais, rhi-
gol :—v. rhydio, cydio ; brefu, rhi-
goli-
Ruth, nrth, s. tostun, tmem.
Ruthless, ruth'-les, a. didosturi, di-
drugaredd, creulawn, milain, ciaidd,
trwch.
Ruttish, ryfc'-ish, a. anllad, trythyll,
nwyfus, chwantus, cnawdwyUt.
Rye, rei, s. rhyg.
Rye-grass, rei'-gras, s. rhygweUt, efr
parhaus.
o'.Uoj n, dull'; w, sWn; w.pWn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, tel. ;
588
S.
SAD
SAIN
S, es, s. es=enw y bedwaredd lythyren
ar bymtheg (y bymthegfed gydsain)
o'r egwyddor : fel talfyriad, saif S am
/Socii«=cymmrawd, cydymaitli ; am
/Socie/ws= cymdeithas ; am Solidus=
swllt ; am Sou,th=zDeheu. [inoedd.
Sabaoth, sa-be'-yth, s. pi. lluoedd, bydd-
Sabbath, sab'-ath, s. sabbath, sabboth : —
seibiaeth, gorphwysfa, gorphwysdra,
seibiant.
Sabbatical, sab-bat'-i-cyl, a. sabbathol;
seibiol, gorphwysol.
SaUne, sab'-un, s. eithinfyw.
SaHM, se'-bl, s. bele ; croen a blew y
bele ; p(in y bele :— a. du ; beleliw, o
liw y bele ; cib-ddu, tywyU.
Sabre, se'-byr, s. glaif, crymgledd, crym-
fidog, ysgien, ffoswn, anglas; cleddyf,
cleddeu -.—v. a. gleifio, ffos-ynu ; lladd
k chiymgledd. [ol ; melus.
Saccharine, sac'-y-run, a. sugraidd, sugr-
Sacerdotal, sa^r-do'-tyl, a. offeiriadol.
Sack, sac, s. sach, ffetan ; sachaid ;
gwin seg ; anrheithiad, difrod ; an-
rhaith:— V. o. sachu, sacheidio; an-
rheithio, diffeithio ; ysbeilio.
Sackcloth, sac'-cloth, s. sachlian, sach-
len ; sachwisg.
Sackful, sac'-flfwl, s. sachaid, ffetanaid.
Sacrament, sac'-ra-ment, s. sacrament,
sacrafen ; y cymmun, y cymmundeb.
Sacramefital, sac-ra-inen'-tal, a. sacra-
fol, sacraf enol ; cymmnnol.
Sacred, se'-cred, a. santaidd, sangctaidd,
cyssegredig, gl3,n, glwys, pur.
Sacredness, se'-cred-neSi'.s^ cyssegredd,
santeiddrwydd, edmygedd.
Sacrifice, sac'-ri-flfeis; s, abefth ; offrwm ;
arllaid. ^ [rymu.
Sacrifice, sac'-ri-ffeiz', v. aberthu, off-
Sacrificial, sac-ri-ffish'-al, a. aberbhol;
offrymol.
Sacrilege, sac'-ri-lcj, s. cyssegrysbail,
cyssegrladrad, cyssegranrhaith.
Sacrilegious, sac-ri-li'-jyz, a. cyssegrys-
beiliol ; cyssegrladradaidd.
Sad, sad, a. trist, prudd, galanis, dy-
bryd ; ■wynebdrist ; gresynol, truen-
us ; tost, blin ; trwm ; sal ; tlawd ;
gerwin ; cymmylog ; difrif ; tywyll,
du ; sad. [trymhau ; sarugo.
Sadden, sad'-dn, v. tristau, pruddliau;
Saddle, sad'-dl. s. cyfrwy, gobeU, ysgob-
ell, sadeU, dibr, cyfystrawd -.—v. a.
cyfrwyo, gabellu ; Uwytho, pynio.
Saddler, sad'-ler, s. cyfrwywr, gobell-
ydd, sadeUwr.
Sadness, sad'-nes, s. tristwch, prudd-
der, trymder, afar ; difrifoldeb.
Safe, seff, a. diogel ; diberygl ; sicr ;
diangol ; iach ; ymwaredol ; da : —
s. crogeU ; diogelfa.
Safe conduct, seff con'-dyct, s. teith-
nawdd, ymdeithnawdd, nawdd gy-
hoedd ; nodded brenin ; nodded gwlad ;
teithgynnwys ; canymdoad ; noddlu.
Safeguard,, seff'-gard, s. amddiffynfa ;
diogelwch, annawdd ; canymdo=5a/e
conduct; ambais, amdrws : — r. a.
amddiffyn, diogelu, canymdoi, gwar-
chadw.
Safety, seff'-ti, s. diogelwch; diangol-
rwydd ; diasgenrwydd ; cadwraeth ;
diogelfa.
Saffron, saff'-ron, s. saffrwm, saffrwn,
saffr, saffarn :— a. saffrynog; melyn:
V. a. saffrymu ; goreuro.
Sagacious, sa-ge'-shyz, a. call,., oraff-
us, synwyrol, doethgar, trywyddus,
ffroenllym.
Sagacity, sa-gas'-u-ti, s. callder, craffder,
doethder ; ffroenllymedd ; atbreidd-
iad; amgyffred.
Sage, sej, s. ceidwad, gwerddonell,
saets, saeds ; doethwr, doeth, gwydd-
on -.—a. call, doeth, synwyrol, pwyllog.
Sago, se'-go, s. sego, sago=matli ar syl-
wedd sych blawdiog tramor ; cyffaith
meithrinol a wneir o sego.
Said, sed, p. p. (say), dywededig.
Sail, sel, «. hwyl ; Hong: UongaTi:-r-
V. hwylio, morio, mordwyo.
Sailor, se-lor, s. morwr, Uongwr, hwyl-
iedydd ; llong, llestr.
Saint, sent, s. sant, sangot, glain :—
V. seintio.
c, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen; t, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Hon;
SALT
589
SANC
Sainted, scn'-ted, a. seintiedig ; sant-
aidd, cyssegredig ; duwiol, gleiniol.
Sake, sec, s. mwyn ; achos, ethryb,
aclilysur: cyfrif.
Sal, sal, s. hal, halan, halen. [lysiau.
Salad, sal'-yd, s. bwydlys, addail, bwyd-
Salamander, sal-y-man'-dyr, «. Salaman-
der=math ar bryf tebyg i'r geneu-
goeg; tanfil, tanbrj'f (dychymmygol);
procyr coch.
Sal-ammoniac, sal-am-mo'-ni-ac, «. hal
ammonia.
Salary, sal'-ar-i, s. cyflog, t&l, hur, gobr,
gwasobr, daifar.
Sale, sel, s. gwerthiad, arwerthiant;
gwerth; basgedferhelyg':— a.gwerth-
edig , pryn.
Saleable, se'-labl, a. gwerthadwy, hy-
werth.
Salesman, selz'-man, s. gwerthwr.
Salient, se'-li-ent, a. neidiol, ysbongc-
iol, dychlamol ; gorysgwyddol, tydd-
fol, ysgymol, prwysol.
Saline, sa-lein', ) a.beliaidd, hallt,
Salinous, sa-lei'-nyz, ) halenog ; hallt-
aidd, gohallt.
Saliva, sa-lei'-fa, s. haliw, aUw, poer,
glafoer.
Salivate, sal'-i-fct, v. a. haliwo, aUwo;
poerUydu, poeriannu, eneinio.
Salivation, sal-i-fe'-shyn, s. haliwiad,
alivfiad, poeriant ; poerlif ; eneinfa.
SaUow, sal'-o, s. helygen, mer-helygen :
— a. helygliw ; melynlas, melynliw,
Uwydf elyn ; llebUw ; gwelw ; claf-
aidd; afiach.
SaUy, sal'-i, *. rhuthr, cyrch, rhuthr-
gyrch ; gwib, crwydr ; ergyd ; hedf a ;
prangc ; gorysgwydd, ofwm : — v. n.
rhuthro, cyrchu.
Salmon, sam'-on, s. eog, gleisiad ; maran,
penllwyd, gaflaw, adfwlch, gwyniad
y gog, brithyU y m6r, brithyll du,
camog.
Saloon, sa-lzOTi', «. gomeuadd, uehel
neuadd.
Salt, solt, s. haJen, halan, hal ; haUt-
rwydd ; heli; bias:— a. hallt ; anllad,
trythyll :— v. a. halltu, halenu ; helio.
Salt-box, solt'-bocs, s. crwth halen, cist
halen.
Salt-celler, solt'-sel-ar, s. halenai.
Salter, sol' -tar, s. haUtwr, halltiedydd ;
halonydd, gwerthwr halen.
Saltish, sol'-tish, a. halltaidd, halenaidd.
Saltpetre, ifiolt-pi'-tar, s. blawr, creig-
hal, creighalen, halen y graig, sol-
piter.
Salts, solts, s. pi. halion, haloedd, blawr,
blorion, cartheion, cartholion, solts.
Salubrious, sa-liw'-bri-yz, a. iachus,
iaeh.
Salubrity, sa-liV-bru-ti, s. iachusrwydd.
Salutary, sal'-iw-tar-i, a. iachus, iach-
wyol.
Salutation, sal-iw-te'-shyn, s. cyfarch-
iad, anerchiad, cyfarch.
Salute, sa-liwt', v. a. cyfarch, anerch ;
cusanu, boddio:— s. cyfarchiad, an-
erch; cusan. [edadwy.
Salvable, sal'-fybl, a. achubadwy, gwar-
Salvage, sal'-fej, s. achubdal, achublog,
t3,l, ymwared, gwobr ymwared.
Salvation, sal-fe'-shyn, s. iachawdwr-
iaeth, iechydwriaeth, iechineb, achub-
iaeth, gwaredigaeth, ymwared.
Salve, serf, s. eli, enaint paelid ; help ;
meddygiiiiaeth, iach^d :— v. a. elio ;
iach&u, meddyginiaethu ; cymhorth.
Salver, sal'-fyr, s. heilyr, heiliadur, heil-
ydd, dysgl, heilyr troediog.
Salvo, sal'-fo, s. esgus, cysgod ; Uoohes,
diangfa ; eithriad, gocheliad; argeliad.
Same, sem, a. uii, jt iin, unrhyw;
hwnw ; hdno ; hyny ; hwn ; hon ;
hyn.
Sameness, sem'-nes. s. unrhywdeb, hun-
aniaeth, under; cyfatebiaeth, tebyg-
rwydd.
Sample, sam'-pl, s. cyTillun, egluryn,
golygwel, cynnyrch, dangoseb, engraflf,
anghi'aifft, siampl: — v. a. engraffu,
enghreifftioli.
Sampler, sam'-plyr, s. cynllun, cyn-
ddelw, golygwel, cynUunwaith, nod-
wyddwaith, siamplar; egwyddorlen;
dullest.
Sanitive, san'-i-tuf, a. iachaol.
Sanctification, sangc-tufiF-i-ce!>shyn, s. '
santeiddiad, sangcteiddiad, santaidd-
hM ; cyssegriad ; glwysiad.
Sanctify, sangc'-tu-fFei, v. a. santeiddio ;
cyssegru ; cyferthu, glwysoli ; puro,
glanhau.
Sanctimonious, sangc-tu-mo'-ni-yz, a.
santweddog, glwysweddog ; seintiol ;
crefyddol.
Sanction, sangc'-shyn, s. cadamh&d,
awdurdod ; nawdd, cefnogaeth ; ar-
nodiad; caniatM:— v. a. cadamhau;
awdurdodi ; noddi.
Sanctity, sangc'-tu-ti, s. santeiddrwydd,
seintiolaeth ; gleindid, purdeb ; da-
ioni ; cyssegredd ; sant.
Sanctuary, sangc'-gw-ar-i, s. cyssegr,
seintwar, santeiddfa, glwysfa; noddfa.
a, Uo; u, dull; tc, swn; w, pwn; j, yr; $, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
SARC
590
SATU
Sanctum Banctorum, sangc'-tym sangc-
to'-ryin, s. y cyssegr santeiddiolaf ; y
santaidd santeiddiolaf, y gafell sant-
eiddiolaf.
Sand, sand, s. tywod ; traeth ; tywod-
fa :—• y. a. tywodi.
Sandal, san'-dal, 6. carnialwch, llopan,
gwenfas, sandal.
Sandbank, sand'-bangc, s. traethell, ty-
woden.
Sandish, san'-dish, a. tywodaidd.
Sandstone, sand'-ston, s. tywodfaen.
iSandy, san'-di, a. tywodog, tywod-
• 1yd ; tywodliw ; melyn-goch, goleu-
goch.
Sane, sen, a. iach, hoUiach ; iawn bwyll,
diledfryd ; diasgen, diauaf.
Sang, p. t. (sing J canedig.
Sanguinary, sang'-gwu-nyr-i, a. gwaed-
1yd ; creulyd, creulawn ; llofruddiog :
s. gwaedlys.
Sanguine, sang'-gwun, a. gwaedliw,
gwaediTidd, coch ; gwridog ; gwaed-
og : gwresog ; gwaedwyllt ; bywiog,
gwyrenig, lion ; hyderus ; dugoch : —
V. a. gwaedlydio, gwaedruddo.
Sanguineness, sang'-gwun-es, ) «. cochni;
Sanguinity, sang-gwun'-i-ti, j gwrid-
gochni ; gwaedogrwydd ; gwresog-
rwydd ; bywiogrwydd ; hyder.
Sanhedrim, sa^jl-ll^'-d^um, s. sanhedrim,
priflys yr Riddewon.
Sanity, san'-i-ti, s. iechyd ; iawn bwyU,
pwyll, diledfrydedd ; ansalwedd.
Sank, sangc, p. t. (sink) suddedig,
soddedig.
Sap, sap, s. nodd, sudd, sug, rhwyth ;
gwyning pren ; tangloddiad :— v. tan-
gloddio. diseilio ; dymchwelyd.
Sapient, se'-pi-ent, a. doeth, call, syn-
wyrol, pwyUog, ffur.
Sapless, sap'-les, a. dinodd, disug;
sych; hen.
Sapling, sap'-ling, s. glaswydden, glas-
bren, marchwialen, irwydden.
Saponaceous, sap-o-ne'-shyz, a. sebon-
aidd, sebon'lyd.
Saponify, sa-pon'-i-fiFei, v. a. sebon-
eiddio.
Sappiness, sap'-i-nes, s. noddlydrwydd,
ireiddiwch, irder, rhwythogrwydd,
sugoldeb.
Sappy, sap'-i, a. noddlyd, iraidd, ir,
eugol, suddlawn, suddog, blydd ;
ieuangc ; dirudding, masw ; pen wan ;
hurt.
•Sarcasm, sar'-cazm, s. gair du, gwat-
wareg, ceUweirgno, ffroenwawd, geir-
frath, cellweirfrath, gwarthair, dy-
fustledd, gwawd, grefif.
Sarcastic, sar-cas'-tic. a gwawdlym, ceU-
weirgnoawl, geirfrathol, pigog, brath-
lym.
Sarcophagus, sar-coflf'-a-gyz, s. cigys-
faen ; maenarch, arch faen, maen-
fedd, beddrod cai-eg.
Sardonyx, sar'-do-nics, s. sardonycs, sar-
Aon\cs^=sardine.
Sash, sash, s. gwiegys, gwasgrwy, tasel,
ysgablar, gwasgrwym ; dalen ffenestr,
darn o flfenestr redegog i—v. a. gwreg-
ysu, taselu.
Sat, sat, p. t. (sit), eisteddedig; eis-
teddol.
Satan, se'-tyn, s. satan, sathan ; gwrth-
wynebwr; cythraul, diawl, diafol ;
tywysog annwn ; yr ysbryd drwg.
Satanic, sa-tan'-ic, a. satanaidd, satan-
ig, sathanaidd; cythreulig, dieflig.
Satchel, sa§'-el, s. sachell, ysgrepan,
trythgwd, cod, cetog, cod ilyfrau.
Sate, set, v. a. digoni, dawallu, gorlenwi,
gorlwytho, glythu.
Satellite, sat'-el-ut, s. seren osgordd,
planed osgordd, gwibseren osgordd;
lleuad ; gosgordd ; gwr gosgordd, ym-
lynydd ; adiawiad.
Satiate, se'-shi-et, v. a. digoni, diwallu,
Uenwii gorddigoni, gorlwytho, di-
flasu : — a. digonedig, diwalledig ; di-
gonol.
Satiety, sa-tei'-i-ti, s. digon, gwala,
llawndid; boddlondeb.
Satin, sat'-un, s. pali, sidan llyfnwych,
satin.
Satire, sat'-yr, s. duchan, gogan-gerdd,
duchan-gerdd, cerdd dduchan, go-
gan, trawsgan, cerddogan, c4n sathr;
gwawd, senwawd.
Satirist, sat'-yr-ust, s. dychanwr, go-
ganydd ; gwatwarwr ; senwawdiwr.
Satisfaction, sat-us-fac'-shyn, s. bodd-
lonrwydd; boddhM; ad-daJiad, tM,
diwygiad ; ' dyf wyad ; bodd, dywen-
ydd ; dadolwch ; iawnwaith.
Satisfactory, sat-us-ffac'-tyr-i, a. bodd-
haol, boddlonawl, digonol; dadolychol.
Satisfy, sat'-us-ffei, v. boddio, boddhau,
boddloni; diwallu; ymfoddloni ; dar-
bwyllo.
Saturate, sat'-iw-ret, v. a. digoni, di-
wallu; ystnvytho, halu, nawsoli;
mwydo ; cj'f erddonio.
Saturday, sat'-yr-de, a. ^dd Sadwm,
duw Sadwrn. ™
Saturn, sat'-yrn, s. Sadwm.
a. fel a yn tad.; a, cam; «, hen; e, pen; i, Uid; i, djm; o,, tor, oij^d ei sain ;u hiry ; o, lion ;
SAVO
591
SCAL
Satyr, sat'-yr, s. gwyddan, ellyll.
Sauce, SOS, s. sibr, cyfFaeth, saws, blas-
ly^ ; cliwaeth ; taetli ; coegni, haer-
llttgrwydd :— i>. a. sibro, cyffeithio,
sawsio, tymineru.
Sisdcebox, sos'-bocs, s. haerllugyn.
Saucepan, sos'-pyn, s. posnedd. Haw-
gallor, sosban; padell sibr.
Saucer, ,so'-ser, s. dysgl, dysglan ; ysgAl ;
sosyr, soser.
Saucy, so'-si, a. haerllug, craseiriog,
sarag, coeglyd, craslyd, trahaus ;
sosig.
Saunter, son'-tyr, v. a. rhodiana, llerc-
ian, ystelcian, segura, ofera ; gwag-
rodio; sefyllfan; gohirio :— s. llerc,
llercian, tro ; rhodieiif a, llercynfa.
Saurian, so'-ri-an, a. madfallaidd, mad-
filaidd, llostrwyol : — s. madfil, mad-
rwyfil.
Sausage, so'-sej, s. selsigen, m'onochen.
Savage, saf '-cj, a. anwar, gwyllt ; bar-
bai-aidd; creulawn, ffyrnig, milain,
ardfeilaidd, ciaidd, annynol; cyn-
ddeiriog; diddysg, aiifoesog, anniw-
ylledig ; anhyf aeth : — s. anwariad ;
barbariad; cylionen wangcus :— v. a.
anwareiddio, 'bwystfdeiddio ; cyn-
ddeiriogi.
Savageness, saf-ej-nes, s. anwar-
edd, gwylltineb ; creulondeb ; an-
foes.
Save,- srf, V. achub, cadw, gwared,
gwaredu ; cynnilo, arbed ; talu ;
casglu, ystorio ; rhagod, rhwystro ;
noddi ; rhyddhau ; eithrio i—p. p.
oddi eithr, eithr, ond, onid, namyn,
amyn, heb law, oddi gerth.
Save-all, sef' -ol, s. cyfrachub, cyfrach-
ubell=padellan gyssylltedig ^'r can-
wyllbren i ddal y toddion.
Saving, se'-fing, a. cynnil, ymarbedus;
talgar ; achubol, gwaredol ; iachus : —
s. cymiiliad; swyl; cadwad, achub-
iad, celiad.
Savings-bank, sS'-fingz-bangc, s. bangc
cynnilo, ariandy cynnilion, swyl-
gedfa.
Saviour, se'-fi-yr, s. iachawdwr, achub-
wr, gwaredwr, ceidwad.
Savory, se'-fyr-i, s. sewyrllys, safri.
Savour, se'-fyr, s. ai-ogl, arwynt, sa-v^,
sawr, safr, rhogl; bias, cliwaeth, ar-
ch waeth :—v. arogli, sawrio, safwyro,
gwyntio ; blaen, archwaethu ; hoffi ;
synied. ^
Savoury, se*-fyT-i, a. blasus,i^wrus, ar-
chwaethus ; aroglus.
Savoy, sa-foi', s. bresych crychion, bra
sych safwy.
Saw, so, s. llif : — v. llifio ; rhygnu.
Saw-dust, so'-dyst, s. blawd llif, llifion,
rhydallt.
Sawyerj Bo'-ier, s. llifiwi-, llifiedydd.
Say, ae, v. dywedyd, gwedyd, gweyd,
dywcyd, dweyd, Uofaru, doedyd, ebu;\'
yngan, yngenyd; adrodd, mynegi,
dadgan; ditian:— s. ymadiodd, gair,
chwedl ; sae ; gwlanen deneu ; tanUif
sldan.
Saying, se'-ing, s. dywediad ; gair, ym-
adrodd, chwedl, Uefariad, brawdd;
amnieg ; diareb ; adroddiad.
Scab, scab, s. orach en, cramen ; clafr,
clefri ; crach drwg ; ysgwl; crach-
adyn.
Scabbard, scab'-ard, s. gwain cleddyf,
gwain.
Scabbiness, scab'-i-nes, s. crachogrwydd ;
clafr Uydrwydd ; clefri.
Scabby, scab'-i, a. crachog, crachlyd,
cramenog ; clafrUyd ; gwahanglwyf us.
Scaffold, scaff'-old, ». esgynlawr, esgyn-
glwyd, adeilglwyd, taflod, hurtr,
clwyd, ysgaffald ; atteglawr -. — v. a. es-
gynlorio, ysgaffaldio ; attegu, cynnal.
Scaffolding, scaff'-61-ding, s. esgynlor- ,
iaith ; esgynlawr, taflod ; esgynlor-
iau, ysgaffaldiau ; attegwydd ; atteg-
lawr.
Scald, scold, v. a. Ueislosgi, gwlyb-
losgi, ysgaidian, ysgaldiann; golosgi,
poethi : — s. Ueithlosg, gwylosg, ys-
galdaniad, brwdias ; cen, cramen,
mardon, crach pen, y ddufrech : —
a. crachlyd ; bawaidd.
, Scale, seel, s. dorian, taf ol, mantol ;
cen, ysgen, cresten, crofen, dalen ;
ysgol, llebtring ; gradd, graddfa, mes-
urfa, driiigf a, graddeg ; graddfa cerdd,
ysgol cerdd ; fijeinradd ; dring ; gris ;
giisiau, dringraddau :—v. digenu,
pilio, dirisgo ; dringo, mui'ddnngo,
Uettringo ; mesur, pwyso, cymharu ;
ymddigenu; gwisgio.
Scaled, sceld, a. cenog, ysgenog.
Scaliness, sce'-li-nes, s. cenogrwydd^;
gerwindeb.
Scall, scol, s. crjupen, cen, crachog-
rwydd; crach dxwg; y ddufrech;
clefri.
Scallop, scal'-op, s. gylfgragen; crym- "^
fwlch, bylchiad, rhiciad : — v. a. gylfu,
crymfylchu, I'liicio ; gylfgragenu.
Scalp, scalp, s. croen y pen, clol, copa :
—jj. a. diglolio, penflingo.
,*, Ho; u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; S,, fel tsh ; j, John; »h, fel s yn eisieu; z, «gl.
SCAR
592
SCHI
Scalpel, scal'-pel, s. cyUell grafu, ys-
gythrell, crafell=ofiFeryn Uawfeddyg.
Scaly, scc'-li, a. cenog, cenaidd ;
bawaidd.
Scamper, scam'-pyr, v. n. ffoi ymaith,
brasgamu, dyfrysio, fFuUio.
Scan, scan, v. a. chwilio, profi, lioli ;
corfanu.
Scandal, scan'-dyl, s. athrod, enllib ;
gwarth, gwai-adwydd ; absen, cabl ;
tramgwydd :—v. a. athrodi, goganu ;
gwarthruddo.
Scandalize, scan'-dal-eiz, v. a. athrodi,
enUibio, difenwi, cablu, absenu, di-
frio, gwaradwyddo ; tranigwyddo ;
ysgandaleisio.
Scandalous, scan'-dal-yz, a. gwarad-
wyddus, gwarthus ; jrggeler ; gwartli-
eiriog ; tramgwyddus ;' athrodus, go-
ganus.
Scant, scant, v. cyfyngu, prinhau, tolio,
Ueihau : — a. prin, cul, cyfyng, cyr-
rith, byr, bjxhan, cynnwys ; anaml ;
tlawd; ffled; annigonol :— ad. yn
brin.
Scantiness, scan'-ti-nes, s. prinder, an-
aniledd ; bychander ; tlodi.
Scantling, scaut'-ling, s. cynllun, engraff,
anghraifft ; syrnyr, dernyn ; mesur,
maint. [cyfyng=(S'can<, a.
Scanty, scan'-ti, a. prin, lledbrin, cul,
Scape, seep, s. diangfa, fib ; colofrwng=
paladr colofn rhwng y penclwm a'r
ystol.
Scape-goat, sccp'-got, s. bwch diangol.
Scapula, scap'-iw-ly, s. palfais, crafell yr
ysgwydd, ysbawd ; ysgwydd.
Scar, scar, s. craith ; clais ; ysgurws=
math ar bysgodyn :—i\ a. rheithio.
Scarce, sceyrs, a. prin, anghyfiredin, an-
aml, amloell; anfynych.
Scarcely, sceyrs'-li, ad. prin, yn brin,
braidd, o'r braidd, odid; nemawr,
nemor ; yn anad ; antur.
Scarceness, sceyrs'-nes, ) s. prinder, an-
Scarcity, sceyr'-si-ti, ) amledd ; an-
fynychder; drudaniaeth.
Scare, sceyr, v. a. bra\vychu, dychrjTiu ;
• ofnhau, bwbachu ; tarfu, bygvrth.
Scarecrow, sceyr'-cro, s. bwbach y brain,
hudwch, tarhutan, bwgan brain,
rhagwn ; y wylan ddu.
Scarf, scarfi", s. ysgablar, ysgwyddrwy,
ysgwyddlain, ystola:— v. a. ysgub-
laru, gwisgo ysgublar j cyssyUtu,
cydio.
Scaxfskin, scarfi"'-scin, s. argram, gordoB,
y croen uchaf , ton y croen. ^
Scarification, sca.r-i-fl&-cc'-shyn, a. ys-
graffiniad, craffiniad.
Scarify, scar'-u ffei, r. a. ysgi-affino;
Scarlatina, scar-let-i'-na, s. eirfosgryd,
eirfoglwyf, y dwymyn goch.
Scarlet, scar'-let, s. ac a. ysgarlad,*^s-
- garlla, airos ; gloywgoch ; coch ; ys-
garladliw.
Scarp, scarp, s. llethr, llechwedd,
epyiit; ysgablar (mewn arfau bon-
edd).
Scate, scet, s. Uithresgid, llithrell,
ffoUach lithro ; morgath, rhwchws,
rheien lefn, cath ttr-.—v. n. Uithro,
Uithrellu, llithro ar ia, ysglefrio.
Scath, scath, v. a. niweidio, dyfetha,
dystrywio, difrodi : — s. niwed, drwg,
dinystr, adwyth.
Scattier, scat'-yr, v. gwasgaru, Uedaenu,
chwalu ; hau ; atharfu, flfwyro, ym-
daenu.
Scavenger, scaf'-en-jyr, s. ysgubwr
heolydd, heolgarthwr.
Scene, sm, .'?. golygfa ; drych ; gweled-
iad, ymddangosiad, golj^giant; ys-
baith, amlygfa, ystrem ; ymddangos-
fa ; drychlen, peithlen, cyfrynglen,
cyfanbarth, cyfunwel, cyfunddiych;
llun, darlun, taflod, swU, syllfa,
gweledfa; gweithredfa, chwareu.
Scenery, si'-nyr-i, s. golygfa, golygiant ;
darlunfa, eilunfa; darluniad, drych-
leni.
Scenic, si'-nic, a. golygfaol, peithfaol,
syllfaol; chwaryddol, chwareufaol.
Scent, sent, s. arogl, arwynt, sawyr,
sawr, safwyr, rhogl, ogl, chwa, ad-
rywedd, edrywedd, trywydd : — v. a.
arogli, arwyntio, sawyro; rhogleuo;
edryweddu ; trwyno ; perarogli.
Sceptic, scep'-tic, s. amheuwr, amheu-
garwr ; cyngydiwr :— a. araheugar,
ainhtu?, anghoelgar.
Scepticism, scep'-ti-suzm, s. amhengar-
wch, amheuaeth. .
Sceptre, sep'-tyr, s. teymwialen, teym-
ialen, berUysg freninol.
Schedule, shed'-iwl, s. chwaneglen, at-
todlen, atlen, dibynlain, dibynlen,
attodlain, chwanegiad.
Scheme, sctm, s. cynllun, dyfais ; bwr-
iad, amcan, gof ryd ; dychymmyg ;
cyttrem, athrylith, llun, darluniad:
— V. a. cynllunio, dyfeisio, bwriadu. J
Schism, suzm, s. rhwyg, rhwygiad, ij
yniraniad, jTurwygiad, esgaredd,
ymblaiii, gwahaniaeth, anghydfod ;
rliwyg eglwysig ; sism.
«, te\ » jD Ud; •, cam; e, hen; e, pen; i, Uid; i, dim; o, tor, ond ei tain yn h-wy; o, lion;
SCOL
593
scou
Schismatic, suz-maf -ic, a. rhwygiadol,
ymbleidgar, ymbleidiol, esgareddol,
sismaticaidd : — s. ymranwr, ymwa-
hanwr, eglwysrwygwr, esgareddwr,
sismaticiad.
Scholar, scol'-yr, s. ysgolor, ysgolhaig,
ysgolaig ; lienor, Uenog, gwr dysgedig.
Scholarship, scol'-yr-ship, s. ysgolheig-
dod, ysgoleigdod ; dysg, dysgeidiaeth,
116n, Uenogaeth, ysgoloriaeth, ysgol-
heigiaeth, ysgolJfraint.'
Scholastic, sco-las'-tic, o. ysgolaidd, ys-
golheigiol ; athrofaus ; gorfanwl : —
s. ysgoleiddiwr, ysgoligwr.
Scholiast, sc6'-li-ast, s. esboniedydd,
eglurwr, aniodydd, eglurnodydd.
School, sctt'l, s. ysgol ; addysgfa, dysgle,
ysgoldy -.—v. a. addysgu, dysgu, ys-
golori ; ceryddu, dondio.
Schoolfellow, sc«;l'-ffel-6, s. cydysgol-
haig, cydysgolor.
Schoolman, scui'-man, s. ysgol-wr, ys-
golydd.
Schoolmaster, scwl'-mas-tyr, s. ysgol-
feistr, athraw ysgol.
Schoolroom, scwl'-rwm, s. ysgolfa, ys-
goldy.
Schooner, scw'-nyr, ». ysgwner=math
ar long ddau hwylbren.
Science, sei'-ens, s. gwyddor, gwybod,
gwybodaeth, gwyddiant, gwyddawd,
ofyddiaeth, ofyddiant ; gwyddoriaeth ;
athrawiaeth, ceKyddyd ; dysgeid-
iaeth ; cyfarwyddyd ; gwyddyd,
gwybyddiaeth.
Scientific, sei-en-tiff-ic, a. gwyddorol, of-
yddol, gwyddiannol, gwyddol, ofydd-
aid, gwybodus ; celfyddgar; gwybod-
bair.
Scimitar, sum'-i-tyr, s. crymgledd,
crymfidog, glaif, ysgien.
Scintniate, sun'-tul-et, v. n. gwreichioni.
Scion, sei'-yn, s. impyn, imp, blaguryn,
brigyn, ysbrigyn ;' buwillyn ; cenaw.
Scirrhous, scur'-ys, a. caled ; clymog;
caled chwyddog.; dafadenog, chwar-
enog.
Scissors, suz'-yrz, s. pi, gwelleifyn,
gweUaif ,. miswm, siswm, llaif.
Scoff, scoff, V. gwatwor, gwawdio, diys-
tyru, difrio, mocio, dirmygu : — s.
gwatwar, gwawd ; moc, dirmyg.
Scoffer, scoff'-yr, s. gwatwarwr, mociwr.
Scold, scold, V. ymserthu, ymsenu, ym-
gecru, clewtian, ymdafodi ; ysdwr-
dio, tafodi, dondio :— s. cecren, cecrai,
ymsen-wraig ; hellgre, ysgolpen, rhefr-
en, clewten, ysgrabi.
Scollop, scol'-yp, s. ey]igrstgen=SeaUop^
Sconce, scons, s. murganwyllyr, can-
wyUyr ceingciog ; Ueufergaingc ; pen ;
ffedon, achwre, gwasgod, cysgod ;
murasteU ; dirwy, camlwrw, fforfed :
—V. a. dirwyo, fforffedu.
Scoop, scwp, s. ysgeueg, ceueg ; lled-
wadlwy : craflwy ; rhawbal, rhaw yd ;
hawg glo ; ergyd, ysgubiad i—v. a.
ceuo, ysgeuegu ; cafnio ; gwaghau.
Scope, scop, s. He ; bwriad, amcan, cyf-
eiriad ; tueddnod ; rhwysg ; maint ;
hyd ; helaethrwydd ; penawd ; trych.
Scorbutic, scor-biw/^tic, a. llygol, llwg ;
clafrllyd.
Scorch, scor9, v. deifio, poethi, cras-
boethi, Uosgi, crasu, rhostio ; rhuddo.
Score, scoyr, s. ugain, ugaint ; rhwgn,
rhic, hac ; rhigbren, cyfrifbren ; cjrf-
rif ; cyf nf res ; dyled ; coel ; Uinell ;
achos; mwyn; cyfnodiad, cyssodd-
iad :—v. a. rhygnu, rhicio ; gorthori ;
cerfio; cyfrif; cyfnodi.
Scorify, sc6'-ri-ffei, v. a. sinidro, soth-
achu, sorodi.
Scorn, scorn, s. dirmyg; diystyrwch ;
gwatwar, gwawd ; ysgorn ; sarli&d : —
V. a. dirmygu, tremygu; gwatwar;
ysgomio, dielwi.
Scornful, scorn'-ffwl, a. dirmygus, gwat-
warUyd, gwawdus, ysgomUyd, sar-
haus. [waiusrwydd.
Scomfulness, scorn' -ffwl-nes, s. gwat-
Scorpion, scor'-pion, s. ysgorpion, ys-
gorpiwn, sarth; y Sarff, arwydd y
Sarff.
Scot, scot, s. cyfrif, gild ; rhan, cjrfran ;
t^, treth, tasg ; edrif ; Ysgotiad : —
V. a. attal, attal olwyn.
Scotch, SC09, s. trwch, trychyn, godor-
iad ; Ysgotaeg, Albanaeg : —a. Ysgot-
aidd, Albanaidd.
Scotchman, sco^'-man, s. Ysgotiad, Ys-
gotyn, Albanwr.
Scotfree, scot'-ffiri, ad, rhydd; didal;
digosp; penrych.
Scottish, scof-ish, a. Ysgotaidd:— «. Ys-
Scoundrel, scown'-drel, s. dyhiryn, baw-
ddyn, diffeithwas, drygddyn, adyn,
drelgi, adlawiad :— a. bawaidd,brwnt,
diffaith, milain.
Scour, scowyr, v. glanrwbio, glanrathu,
ysgwrio; dygaboli; da^anu; glan-
weithio ; graianu ; glanliau, ysgarthu,
aiUoesi ; ysgubo ; ysgothi, dysgarthu ;
darymred, tarfu, ysdifiBo ; rhedeg ;
gwiMo; chwipio.
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; »h, fel 1 yn eiiieu; z, zel.
/2p
SCRE
594
SCUL
Scourge, scyrj, s. flfrewyll, fflangell,
chwistring ; curfd^ cosp : — v. a.
firewyllu, chwistringio ; gwialenodio ;
cospi.
Scout, scowt, «. flforiwi-, peithiwr, ys-
biennwr, ysbi'wr, cyfarchwylydd ;
heilydd, heilwas :—v. a. fforio, peith-
io, ysb'io ; olrhain ; cliwilena.
Scowl, scowl, V. cuchio, gBTgu, cibo,
blynghau ; caddugo, cyminylu : — s.
cuwch, gwg ; caddug, duwch.
Scrag, scrag, s. ysgrwd, ysgerbwd, cy-
hyraeth ; chwilfwnw^.
Scraggy, scrag'-i, a. garw; ysgythrog,
clcgyrnog, ysgyryd ; esgyi-nllwm ;
cul, achul, teneu, truan.
Scragginess, scrag'-i-nes, s. gerwindeb;
ysgythrogrwydd ; teneuder.
Scramble, scram'-bl, v. n. ymrabinio,
crabinio, ysgrabinio ; ymgiprys, cip-
geisio ; chwareu ymrabin ; rhyf orio :
—s. ciprys ; ymrabin.
Scrap, scrap, s. dernyn, cerpyn, tamaid,
cinyn, Uerpyn, tip, yffl, tic, wl.
Scrape, screp, v. crafu ; cripio ; craf-
lusgo ; cribinio ; ysgrafeUu :— s. craf,
ysgrafiad ; ymgrymiad ; dyryswch,
astrusi, cyfyngder, rliwyd, magi.
Scraper, scrc'-pyr, s. crafiedydd; craf-
ell; ysgraflfen, ysgrapen ; ciaflasg,
craflwy ; rhacan ; cribiniwr, cjbydd ;
crythoryn.
Scratch, scra^, v. crafu, cripio, ysgrafu,
craf&nio, cosi, jrmgrafu : — s. craf, crip,
ysgraffiniad ; ewinawd ; pen-guwch.
Scratches, scra^'-us, s. pi. Uyncoes.
Scrawl, scrol, v. ysgrifachu, ysgraflenti,
ysgrawlenu, ysgraflunio ; gwneyd
llun tra«d brain ; hagrysgrifo : — s.
ysgrifachen, ysgraflen, hagrysgrif .
Screak, scric, v. n. ysgrechain, ysgrio,
ynglefain, ysgrechleisio, crechian, oer-
- lefain : gwichian : — s. oergri, crech,
gwich.
Scream, scn'm, v. n. ysgrechian, croch-
waeddi, ysgrechio, dysgrio, crochlef-
ain, crygleisio, ysgarmain, ichian,
garmio, yngleisio, oernadu, beichio=
Screak: — s. ysgrlch, oernad, croch-
waedd, gwawch, garm, gawr, hw-
chw.
Screech, scrt^, v. n. llymgrio^ Scream :
— s. ysgrechlais=)S'cream.
Screech-owl, scrt5'-owl, s. aderyn y corfF,
dyUuanrudd; gwyll.
Screen, serin, s. cysgodlen, gwasgodlen,
cysgodfa; ffedon; perging, achwre,
ysgiw; cysgod; marchndyll t-^- *■
gwaegodi, cysgodi, ffedoni, noddi,
cadw ; cuddio ; marchridyllio.
Screw, scrw, s. sidrwy, cogwrn tro,
troeUlioel, cogwrn gwiyfio, grLsdroeU,
tyndroeU, asgrwy, sidrych; cogwrn,
troell ; tynwasg -.—v. a. sidrwyo, as-
grwyo, troellwasgu, troeUi; nyddu;
gwasgu, dirwasgu ; tyndroi ; gor-
thiymu, gormeilio ; gwyrdroi.
Scribble, scrub'-bl, v. coegysgrifenu ; ys- '
graflenu, brasysgrifio ; ysgrifellu ; ys-
griblio : — s. coegysgrifen ; ysgraflenj;
ysgrif eUiad ; ysgribliad.
Scribe, screib, s. ysgrifenydd, ysgrifiwr :
V. sutio, cyfladd.
Scrip, scrup, «. ysgrepan, sachell, tryth-
god, cetog, ysgrab, cod; ysgrepyn;
ysgrifyn.
Script, scrupt, s. ysgriflythyren.
Scriptural, scrup'-9yr-yl, a. ysgiythyr-
ol.
Scripture, scrup'-Qyr, s. Ysgrythyr.
Scroll, sctBl, s. rhol, plyglyfr, rholyn,
ysgrifrol.
Scrub, scryb, v. ysgrwbio, dyrathu, ys-
grafu, rnathu, crintachu :—s. adyn,
bawddyn, dyhiryn, adwr, adiU, ys-
grwb; celach; gwaelbeth; ysgrapen.
Scrubbed, scrybd, ) a. gwael; methedig;
Scrubby, scryb'-i, j difwyn ; diwerth ;
celachaidd; cradi.
Scruple, scr^Z-pl, s. petrusder, ammheu-
aeth, ammeu ; anon=20 gronyn ; bys-
fedd ; gronyn, rhithyn, chwythryii :
— V. petruso, ammheu, peuo.
Scrupulous, scruZ-piw-lyz, a. petrusgar,
ammheugar ; dichlyn; manwl, gofalus.
Scrutable, scrM^-tybl, a. chwiliadadwy,
olrheiniadwy.
Scrutator, scrw-te'-tyr, ) s. chwiliwr;
Scrutineer, scrw-ti-ni'yr, j olrheiniwr ;
adchwiliwr.
Scrutinize, scric'-tu-neiz, v. a. chwilio,
olrhain.
Scrutinous, scrttZ-tu-nyz, a. chwUiadol ;
ymofyngar ; cecrus, ymrafaelgar.
Scrutiny, sciW-tu-ni, s. chwiliad, try-
chwUiad, adchwilf a, olrheiniad, mein-
holiad.
Scrutoii-e, scrw-twar', s. ysgrifen-gist,
ysgrif gist.
Scuffle, scyffl, s. ymgiprys, ceintach,
ffrwgwd, ymddygwd, cynhen, ymrys-
on, cittrach: — v, n. ymgiprys, ceint-
ach.
Sculk, scylc, V. n. llechu, godechial,
llercyna, ystelcian : — s. Uech, cnud.
ScuU, scyl, a. creuan, penglog, iad, siad,
a, fel a yn tad; a, cam ; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ; <
SEA
595
SECL
clopa ; cwch, bad ; rhodolf ad, bad un-
rhwyf ; ihodol, rhodl ; rhodlydd,
rhodolwr -.—v. a. rhodli, rhodoli.
Scullery, scyl'-yr-i, s. golchfa cegin ;
golchfa.
Scullion, scyl'-iyn, s. ceginwas, golch-
ydd llestri cegin ; cystogydd :— /.
ceginferch, cystoges.
Sculptor, scylp'-tyr, s. cerfiwr, cerfied-
ydd, cerfluniwr, crifellwr, cerfyllwr^,
ysgythrwr.
Sculpture, scylp'-^yr, s. cerfiadaetli,
crifiadaeth, crifelliaeth ; cerfiad ; cerf-
lun; cerfwaith :—v. a. cerfio, cerflun-
io, crifellu, ysgythru.
Scum, scym, s. ewyn, ysgai, gorferw,
swjrf, ysgwyf , gai, crest ; suiid, sored,
sothach, gwehUion ; crwybr ; ysgum :
^v. a. diewynu.
Scummer, scym'-yr, s. ysleten, diewyn-
ell, ysgeien, lledwad.
Scurf, scyrff, s. cen, ysgen, crest, crofen,
crawen ; mardon ; claf r ; erafion.
Scurfy, scyr'-ffi, a. cenog; ysgenllyd;
crestog, clafrllyd.
Scurrile, scyy-ul, ) a. croesauaidd.
Scurrilous, scyy-i-lyz, j btistlfudd,
brwnt, serth, cecrus ; anfoesog.
Scurrility, scyr-rul'-i-ti, «. croesanaeth,
budriaith, bustleiddrwydd ; tafod
drwg, anfoesogrwydd.
Scurvy, scyy-fi, s. y Uwg, y clefri poeth :
— a. prachog, crestlyd, Uygoi ; crach ;
bawaidd, budr, brwnt, gwael ; dir-
mygus.
Scut, scyt, s, cwtog, cwt, ysgwt, flfwtog,
cyriffun, llosgwm, cynffon gwta, con-
ell, cloren.
Scutcheon, scy^'-yn, s. arwydden, arflen,
maes arfau, arfaes, maes arfau bon-
edd ; cwnsaUt; achen ; amlafn.
Scuttle, scyt'-tl, s. caweU ; cafn, hawg,
cawg, ysgudeU ; hawg glo ; cawell
mwlwg ; gwaddeg ; gwarddrws ; ffen-
estr caban Uong ; esgutiad, ysguthiad,
coeg ddyfrysiad : — v. esgutio, ysgyth-
io ; coeg ddyf rysio ; gwaddegu.
Scythe, seidd, s. pladur.
Sea, si, s. m6r, Uyr, gweilgi ; aig, eigion,
moryn, ton, gwaneg.— {Llunir Uuaws
o eiriau cyfansawdd o'r gair Sea';
megys Sea-air, Sea-ape, Sea-bank,
Sea-bar, Sea-bat, Sea-bathed, Sea-bear,
Sea-board, &c.— y rhai y mae euhys-
tyr yn hawddi'w ganfodyn y geiriad-
ur hwn, heb eu hegluro yma o un i
un. Cymmerer y gair cyfansawdd
Sea-air, er engraff : troer at y gair
Air, & gwelir mai avfj/r ydyw ei ystyr :
yna, sea-air ydyw avjyr y mdr, neu
in6r-awyr. &c.]
Seafaring, si'-fife-ring, a. mordwyol.
Seal, sil, s. morlo, moelrhon ; sel, insel,
insail, ensail, gloen, cwyrfath, gwaes-
goel, arfath, bath : — v. seUo, inselio,
enseilio ; goloi, cwyrfathu.
Seam, sim, s. gwrym, gwn'iad ; craith ;
haen, gwanaf ; tel, telaid=8 mwysel :
— V. a. gwrymio, gwn'io, cydwnio ;
creithio.
Seaman, si'-man, a. morwr, moriwr,
llongwr, morwas, siwyn.
Seamster, sims'-tyr, a. gwniedydd, gwn-
iawdwr.
Seamstress, sims'-tres, «. gwniedyddes,
gwniad-wraig, gwniad-ferch.
Sea-port, st'-poyrt, s. porthladd ; arfor-
dref, morddin, mordref, porthdref.
Sear, siyr, v. a. creithlosgi, serio, sefrio,
sychu ; gwywo :— a. sych; dinodd;
crin.
Search, syr9, v. chwilio ; ceisio, ymoyfii;
fforio ; chwilena ; edrych ; ymchwil-
io :— s. chwiliad, chwilfa, ymofyn,
cais ; olrhain, ymchwil.
Sea-sick, si'-sic, a. morglaf.
Sea-sickness, si'-sic-nes, a. clefyd y
m6r.
Season, st'-zn, s. tymmor, amser, pryd,
adeg, egwyl; odfa; tymp ; talm ; ai-
f od ; dwthwn ; cyfnod ; amseroliaeth :
— V. tymmeru, cyweirio, cyffeithio,
pereiddio, blasuso, helio ; cyfaddasu ;
addfedu ; parotoi ; cynnefino ; ymdym-
meru.
Seasonable, si'-zn-ybl, a. prydlawn, cyf-
amserol, tymmoraidd, tymmorig.
Seasoning, si'-zn-ing, s. cyweirdeb;
chwaeth ; blasbeth ; tymmerydd.
Seat, sit, s. eisteddle, eisteddfa, sedd, s6t,
cadair, lleithig ; maingc ; gorsedd ; an-
neddfa, preswylfa, trigfod, haddef;
lie; safle, gorsaf; c6r; neuadd : — v.
arseddu, seddu, cyfeistyddio j sefydlu ;
eistedd; gorphwys.
Seaward, st'-ward, ad. tua'r m6r.
Secede, si-sid', v. n. ymneillduo, ymwa-
hanu ; encUio ; nanredu ; ymadael.
Seceders, si-si'-dyrz, a. pi. yr Ymwahan-
wyr, y Secedariaid.
Secession, si-sesh'-yn, a. ymwahaniad,
ymneUlduad, ymddydoliaid, enciliad.
Siclude, se-cli?(;d', v. a. cau aUan ; dydoli,
gwahanu, neillduo ; rhwystro ; gwa-
hardd, Uysu, gwrthod ; esgar ; aigelu.
Seclusion, si-cliw'-zhjm, a. cauad aUan;
9, llo; u, dull; iv, «wn; w, pwu; y, yi; $, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, sel.
SEDA
596
SEEM
dydoliad ; axgeledd, neilldued ; arlech-
iad, daxguddiad.
Second, sec'-ynd, a. ail, eilfed, deufed,
eilfj'dd; eU-:— «. ail; cynnorthwywr,
pleidiwr, attegwr ; cynnorthwy, cefn-
octyd, porth; eiliad=y 60fed ran o
funyd:— t'. a. cefnogi ; pleidio, cyn-
northwyo ; eilio.
Secondary, sec'-yn-dyr-i, a. eUraddol ;
ail ; adlaw, adlawiadol ; israddol ; ad- :
— s. rhaglaw; adlawiad.
Second-cousin, sec'-yn-cyz'-zn, s. cyfyr-
der, cyfyrderw.
Second-hand, sec'-ynd-hand, s. ail Uaw,
eil-law ; eilwerth, eilbryn : — a. eil-law.
Secrecy, st'-cres-i, s. dirgelwch, dirgel-
edd, cystrin, celedigaeth ; neiUduedd.
Secret, si'-cret, a. dirgel, cuddiedig, eel,
argeledig ; cyfrinachol, cyfrin ; rhin-
iol : — s. cyfrinach, dirgelwch, rhin,
eel, argeledd.
Secretary, sec'-ri-tyr-i, s. ysgrifenydd;
cofiadur.
Secrete, si-crit', v. a. cuddio, celu, dir-
gelu; neiUduo, dydoli, gwahanu, dos-
barthu; rhidio.
Secretion, si-cri'-sh3rn, s. neUlduad,
dydoliad, dosbarthiad ; rhidiad.
Secretiyeness, si-cri'-tuf-nes, s. celgar-
wch, celedd.
Sect, sect, s. plaid, ymblaid, arblaid,
ymran, plaid wahangred ; sect.
Sectarian, sec-te'-ri-yn, a. ymbleidiol,
ymranol, pleidiol; ymbleidgar ; sectol :
— s. ymbleidiwr, ymranwr ; pleidydd ;
sectwr.
Section, sec'-shyn, s. toriad, trychiad;
dosbarthiad, dosraniad, rhaniad ; dos-
barth, dosran, gosran, adran; rhan,
dam, cetyn ; dosbarthnod, adrannod,
tryclmod=§.
Secular, sec'-iw-lyr, a. bydol; Ueyg, Ue-
ygol ; anfynychol ; oesol, canrif ol ;
cyfifredin; aneglwysig, anghyssegred-
ig :— s. Ueyg, Ueygwr, gwr lleyg ;
oflFeiriad Ueyg.
Secularize, sec'-iw-lyr-eiz, v. a. digys-
segru, anghyssegru ; bydoli.
Secure, si-ci«/yr, a. diogel, diangol, di-
berygl, difiBeisiog ; dilys, sicr ; difraw:
— V. a. diogelu; sicrhau, dilysu; dio-
falu, diberyglu, dal.
Security, si-ciW-ri-ti, s. diogelwch ; di-
ofaledd, dif rawch ; sicrwydd ; gwystl ;
mach, meichiai; mechniaeth; gwar-
ant.
Sedan, si-dan', s. cludgadair, cadair
ddwyn.
Sedate, si-deV, a. Uonydd, tawel, di-
gyflFro, esmwyth, araf, dwysbwyUj
araul.
Sedative, sed'-y-tuf, a. Uonyddedigol,
Uiniarol:— «. esmwythor, Uiniarai.
Sedentary, si -den-tyr-i, a. eisteddog,
eisteddol, goreisteddog ; Uonydd, &-
egni.
Sediment, sed'-u-ment, ». gwaddod, Uor- ^
ion, ffles.
Sedition, sed-ish'-yn, «. terfysg, ym-
blaid, cythrwfl, bradfwiiad, gwrth-
ryfel.
Seditious, si-dish'-yz, a. terfysglyd, ym-
bleidgar.
Seduce, si-diics', v. a. camdywys, cam-
arwain, hudo, denu, twyUo, llithio ;
somi.
Seduction, si-dyc'-shyn, s. camdywys-
iad, camarweiniad ; hudiad, Uithijid;
twyUedigaeth.
Seductive, si-dyc'-tuf, a. hudol, Uithiol,
Uathludol; camarweiniol.
Sedulous, sed'-iw-lyz, a. diwyd, dj-fal,
astig, ystig, diesgeulus, astud, dich-
lyn.
See, si, s. esgobaeth, esgobawd : — v.
gweled, canfod, edrych ; ymweled &g ;
ceinio ; gofalu ; dirnad ; deall; dal
sylw :—in. wele ! wela ! nycha ! en-
ycha ! wel ! welwch !
Seed, sid, «. had ; anian, rhith ; hil, ep-
pil : — dim. haden, hedyn :— ». hadu ;
hau; hedeg, hodi.
Seedling, s«d'-ling, s. hadblanigyn, sUen,
sUyn, sil, hadogyn.
Seedsman, sidz'-man, s. hadwr, gwerth-
wr hadau.
Seedtime, std'-teim, «. pryd hau, amser
hau.
Seedy, si'-di, a. hadog, Uwm, Uedlwm.
Seeing, si'-ing, s. gweled, gwelediad;
golwg:— p. gan weled; yn gymmaint
a, o herwydd.
Seek, sic, v. ceisio, argeisio; chwiUo,
3rmofyn, ymorol.
Seem, sim, v. n. edrych fel ; ymddang-
08 ; cy^nmeryd amo ; rhithio ;
gwlychu^
Seeming, st'-ming, a. ymddangosiadol ;
golygus:— «. ymddsuigosiad; golwg;
rhith, lliw ; tyb.
Seemliness, sim'-U-nes, ». gweddusder ;
prydferthwch, teleidrwydd; cyfadd-
asrwydd.
Seemly, sim'-U, a. gweddus ; prydferth, '
hardd; addas; cymhwys :— ad. yn
weddus.
a, fel a yn Ud ; a, camj «, hen ; c, ;pen ; i. Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn h wy ; o, lloa ;
SEMI
597
SENT
Seen, stn, p. a. gweledig ; celfydd.
Seer, styr, «. gweledydd, gweladur ;
proffwyd.
Segment, seg'-ment, s. dam, demyn,
cylchran.
Seignior, si'-ni-yr, s. arglwydd, meistr.
Seizable, st'-zybl, a. goresgynadwy, at-
tafaeladwy.
Seize, siz, v. a. dal; ymafael yn; cip-
io ; gafaelu, attaf aelu ; goresgyn ;
cymmeryd.
Seizure, si'-zLyr, s. daliad, attafaeliad ;
cipiad ; meddiant.
Seldom, sel'-dym, ad. yn anfynych ; yn
anami : — a. axiiynjch., prin ; anghy-
ffredin.
Select, si-lect', v. a. dethol, dewis,
ethol: — a. dewisol, detholedig.
Selection, si-lec'-shyn, e. dewisiad, de-
tholiad.
Self, selfiF, pr. hnn, liunan :—prf. ym- :
— 8. hunan, hun ; hunanoldeb.
Selfish, sel'-ffish, o. hunanol, honanus.
Selfishness, sel'-ffish-nes, s. hunanoldeb,
hunanaeth.
Self-taught, selff'-tot, a. hunanddysg-
edig.
Self-willed, selfT-wuld, a. hunanfodd-
og ; cyndyn, ystyfnig, anhydjm.
Sell, sel, V. gwerthu ; arwerthu.
Selvage, sel'-fej, s. ymyl, ymylwe, am-
we, eirionyn, amaer-wy, ymylgylch ;
tyfyn, tyn ; selfas.
Selves, self z, pr. pi. hunain, hun.
Semblance, sem'-blyns, s. tebygrwydd,
tebygoldeb, cyffelybrwydd, ymddang-
osiad; ymrith, eiliw, eilun, tebed;
bath ; Hun ; efelwch.
Semi, sem'-i, prf. banner ; go-, lied-.
Semibreve, sem'-i-brif, s. gofanig, ban-
ner hirnod, banig penfoel, semibref.
Semicircle, sem'-i-syr-cl, s. banner
cylch, hannergylch.
Semicircular, sem'-i-syr-ciT^r-lyr, a. han-
nergylchog, banner crwn.
Semicolon, sem-i-c6'-lon, s. gwahannod,
gwahanai, banner dryll ymadrodd=;.
Seminal, sem'-i-nyl, a. hadol ; gwreidd-
iol, decbreuol, egwyddorol ; — s. hadol-
iaeth.
Seminary, sem'-i-nyr-i, s. cymhlanfa,
magfa, meithrinfa; athrofa, addysg-
fa, dysgeidfa ; hadle, badoldeb.
Semiquaver, sem'-i-cwe-fyr, s. gogrych-
yn, corgrychyn, gogrychnod, banner
crychyn.
Semitone, sem'-i-tbn, s. banner t6n,
hannersain ; lledsain, gosain.
Senate, sen'-et, «. senedd ; prif gynghor.
Senator, sen'-e-tyr, s. seneddwr; hen-
efydd, henuriad, henadur.
Senatorial, sen-a-to-ri-yl, a. seneddol.
Send, send, v. anfon, gyru, hebrwng ;
rhoddi ; bwrw ; dwyn ; peri ; goU-
wng; madu.
Senior, si'-ni-3rr, a. hfn, hynach ; hyn-
af :— a. un hynach ; hynefydd, hynaf-
iad. [henyddiaeth.
Seniority, si-ni-or'-i-ti, s. hynafedd ;
Se'nnight, sen'-ut, s. wythnos.
Sensation, sen-se'-shyn, s. syniad, ym-
syniad ; synedigaeth ; teimlad ; jm-
synwyriad ; syndod ; cyffroad.
Sense, sens, s. synwyr ; teimlad, syniad;
deall, pwyll ; rheswm ; barn, tyb ;
ystjrr; arwyddoc^d ; ymglywed.
Senseless, sens'-les, a. disynwyr, di-
ddeall, amiheimladwy ; afresymol ;
ffol.
Sensibility, sen-su-bul'-i-ti, s. teimlad-
rwydd ; ymdeimlgarwch ; tynerwch ;
teimlad ; syniolder.
Sensible, sen'-su-bl, a. teimladwy, hy-
deiml ; tyner, ymdeimlgar ; syniadol,
ymsyniol, hybwyll ; synwyrol, gwyb-
odol ; ystyriol, call ; syn ; poenus.
Sensitive, sen'-su-tuf, a. teimladol ; syn-
iadol; byw.
Sensual, aen'-shw-yl, a. anianol ; cnawd-
ol, anllad, tiythyll ; aflan, serth.
Sensualist, sen -shw-yl-usfc, s. cnawdol-
ddyn, anianwas, arJladwr, trythjUwr.
Sensuality, sen-shw-al'-i-ti, s. cnawdol-
rwydd; cuawdolfrydedd ; penrhydd-
ni.
Sent, sent, p. t. (send) anfonedig.
Sentence, sen' -tens, s. barn, dedfryd,
dedryd, brawd, rheithfarn ; moesair,
arwireb, gwireb ; synwyreg, synwyr-
eb, synwyrwers ; ymadrodd, brawdd-
eg, broddeg, ammeg, gwers : — v. a.
bamu, dedfrydu, dyfarnu.
Sententious, sen'-ten-shyz, a. doetheir-
iog, synwyrlawn, direbol, gwersog,
geirfyr, moeseiriog.
Sentient, sen'-shent, a. dimadol, ym-
syniol, canfyddol : — s. dimadwr, can-
fyddwr.
Sentiment, sen'-tu-ment, s tyb, bam;
syniad ; meddwl ; tueddiad, doethair,
ammeg, synwyrwers ; synwyr, ystyr,
pwyll; teimlad; ymsyniad, cibli;
synwyrair ; mympwy.
Sentimental, sen-tu-men'-tal^- a. syn-
wyrol; ystyriol; myfyrgaPj meddyl-
gar.
o, Uo; u, dull ; ip. swn ; w, pwn ; y, yr ; j, fel tsh ; ], John ; sh, fel s yn eisleu ; z, sel.
SERA
598
SERV
Sentinel, sen'-tu-nel, s. gwyliedydd,
gwyliadur, gwyliwr ; milwr yr wylfa.
Sentiy, sen'-tri, s. gwjliedydd=Senti-
nel ; gwylf a, gwyliadwriaeth, gwarch-
odfa.
Separate, sep'-yr-et, v. gwahanu, dy-
doli, ysgani, neillduo, parthu, rhanu,
dadgyssylltu ; athrywyn ; ymwahanu,
ymneillduo ; gwasgaru.
Separate, sep'-yr-et, a. gwahanedig,
dydoledig, neillduedig, gwahanredol.
Separation, sep-yr-e'-shyn, s. gwahaniad,
dydoliad, ysgariad, neillduad; gwa-
haniaeth, ysgaredigaeth ; ymmneill-
duad ; ysgar, esgaredd ; deawd, ys-
barth; deoliad.
Septangular, sep-tang'-giw-lyr, a. seith-
onglog, seithongl.
September, sep-tem'-byr, s. Medi, mis
Medi=y 9fed mis.
Septennial, sep-ten'-iyl, a. seithmlwydd,
seithflwyddol.
Septuagesima, srp-tiw-y-jes'-i-my, ». y
trydydd Sul cyu y Garawys ; Septua-
gesima.
Septuagint, sep'-tiw-a-junt, ». y Deg a
Thrigain, y Seithdeg ; cyfieithiad y
Deg a Thrigain, cyfieithiad y Seith-
deg : — a. perthynol i gyfieithiad y Deg
a Thrigain.
Sepulchural, si-pyl'-cryl, a. beddrodawl,
beddgorawl, beddol ; monwentol ;
gwyddfaol ; angladdol ; dwfn, dwys.
Sepulchre, sep'-yl-cyr, a. beddrod, bedd ;
monwent, maenfedd, gwyddfa : — v. a.
claddu ; daiaru, beddrodi.
Sepiilture, sep'-yl-5yr, «. claddedigaeth,
angladd ; arwyledigaeth.
Sequel, si'-cwel, s. y canlyniad, yr hyn
sy'n ol ; y diweddbarth, y dyben ; at-
todiad.
Sequence, st'-cwens, s. trefnganlyniad,
dUyniad ; cyf res, trefn; oliannaeth, ol-
iant.
Sequent, si'-cwent, a. canlynol, dilynol,
oliannol.
Sequester, si-cwes'-tyr, \v. gorfod-
Sequestrate, si-cwes'-tret, ) ogi ; neUl-
duo ; ymwrthod ; ymgilio, encilio.
Sequestration, sec-wes-tre'-shyn, «. gor-
fodogaeth, gorfodogiad ; ymneiUduad :
neillduaeth.
Sequestrator, sec-wes-tre'-tyr, a. gor-
fodogwr.
Seraglio, si-ral'-io, «. breninUys Twrci,
llys tywysog (yn y Dwyrain) ; serail ;
ty'r gwragedd ; puteindy, anlladfa.
Seraph, ser'-aflF, v. seraph, angel.
Seraphic, si-raflf-ic, a. seraphaidd;
angylaidd.
Seraphim, ser'-a-ffum, s. pi. seraphiaid;
seraphim ; angelion, engyl.
Serenaxie, syr'-i-ned, s. nosgerdd, nos-
gaingc, nosgan : — v. nosgeingcio, nos-
ganu.
Serene, si-rin', a. teg ; digwmmwl, ar-
aul, hinonaidd, goleu, dysglaer ; taw-
el, araf, Uonydd ; lion, siriol, gwlr ;
cajillaidd ; rhadlawn :— «. cyssewyr,
yr awel iach:- r. a. tawelu, sirioli,
hinoni ; areulo, goleuo.
Serenity, si-ren'-i-ti* s. tegwch; areul-
edd ; hinoneiddrwydd ; tawelwch ;
arafwch ; Uonder ; heddwch.
Serf, syrff, s. caethwas amaethyddol
Rwssiaidd, caethwas, gweurydd, eidd-
iog, caeth tyddyn, tudgaeth.
Sergeant, sar'-jynt, ». rhingyU, ceisiad,
sarsiant.
Serial, st'-ri-yl, a. cyfresol.
Series, sH-iiz, s. cyfres, rhes, rhestr,
cyfrestr, rhifres ; trefnres, trefn ;
cylch, oUant.
Serious, si'-ri-yz, a. difrif, digeUwair,
prudd, sad ; dwys, pwysig ; symyL
Seriousness, s^'-ri-yz-nes, s. difrifoldeb,
diofregedd ; dwysder ; prudd-der.
Serjeant, sar-jynt, s. rhingyll=Sier-
geant.
Sermon, syr'-myn, s. pregeth, tfaeth-
awd ; traethawd ysgrythyrol ; difrif -
draith : — v. a. pregethu, ymadroddi ;
athrawu, gwersn, dysgu.
Sermonize, syr'-myn-eiz, v. a. pregethu;
chwareu 'r pregethwr.
Serosity, si-ros'-i-ti, s. dyfrllydrwydd ;
meiddwaed; meiddlydrwydd.
Serous, si'-ryz, a. meiddiog, nieiddlyd ;
dyfrllyd ; teneu.
Serpent, syr'-pent, s. sarfiF, sarth, neidr ;
gwiber; sarffon.
Serpentine, syr'-pen-tein, a. sarffaidd ;
gwiberaidd; dolenog, ystumiog: — g.
sarth faen; gwibergraig.
Serrate, ser'-et, a. ll5ddanneddog ; dan-
neddog ; bylchog ; rhintach.
Serum, si'-rym, s. maidd, meiddlyn ;
meiddwaed.
Servant, S3rr'-fynt, s. gwas, gwasanaeth-
wr, gweinidog; morwyn, gweinidog-
es.
Serve, syrf, v. gwasanaethu, g^veini,
gweinyddu ; heUio; gwneuthur ; trin ;
gosod, dodi ; arfer, defnyddio ; gweith-
io.
Service, syr'-fus, s. gwasanaeth, gwein-
•ifelayntad; a, cam;. «, hen; e, pen; i. Hid; i> dim; o, tor, ond ei sain yn liwy; o, Hon;
SEVE
599
SHAD
idogaeth ; gwaith ; lies ; hail ; saig ;
swydd ; anerch, cymmediw.
Serviceable, syr'-fus-ybl. a. gwasanaeth-
gar ; def nyddiol, buddiol ; gweithgar,
diwyd.
Servile, syr'-ful, a. gwasaidd, caethwas-
aidd ; caeth ; gwael ; dirmygas ;
truWigar, cystog.
Servility, syT-ful'-i;ti, s. gwasolrwydd,
caethwasedd ; caethder ; gorwael-
edd.
Servitor, syr'-fu-tyr, s. heilyn, gwesyn ;
menestr ; gweinydd, gwas.
Servitude, syy-fu-tiwd, s. caethwasan-
aeth, caethwasiaeth ; caethiwed ;
gwastrin, gwasogaeth, gwasaeth.
Session, sesh'-yn, s. eisteddiad, arsedd-
iad, eisteddfod, eisteddfa; arsedd,
brawdlys.
Set, set, V. gosod, dodi, rhoddi; codi;
cydosod, cyfansoddi, planu; lieu;
machlud, gostwng; tywyllu ; cyweir-
io ; taenu ; dyrysu ; cyfeirio, nodi : —
a. gosodedig, penodol, arbenig, ffurf-
iol, rheolaidd, sefydlog, penderfynol,
Ssgog, cyndjm : - s. llawnrif , cyfan-
, cyfanres, cydrif ; cyfres, par ;
cwlwm ; to ; cyff; chware ; sias ; imp-
yn. [goraeth.
Seton, sz^-tn, «. Uifweli, cein-goraeth.
Settle, set'-tl, s. settl -.—v. sefydlu ;
cadamhau, sicrhau ; sylf aenu ; trefnu ;
terfynu, penderfynu; cytuno, rhy-
dyddio ; gwastatau ; settlo ; Uonyddu,
esmwytho ; diboethi ; trefoil, trefed-
igo ; ymsefydlu ; trigo, preswylio,
cartreru' ; gwaddodi, 'Uorio ; gloywi ;
oeri ; gorphwys ; disgyn.
Settlement, set'-tl-ment, s. sefydUad ;
trefniad ; cytundeb ; gwastat&d ; setl-
iad ; gwaddodiad ; cynnysgaeth,
egweddi, oowyU ; trig! ant, preswyliad,
ymsefydliad; cartrefle ; trefedigaeth,
plan-wlad, gwladychfa ; trefedigiad.
Settling, set'-ling, s. sefydliad, gwadd-
od.
Sett-oflf, set'-off, s. esgyffyn.
Seven, sefn, s. saith, y rhif saith=7 : —
a. saith, seith-.
Sevenfold, sefn'-fTold, a. seithblyg, saith
ddyblyg ; seithwaith ; seithmwy : —
ad. seithwaith ; ar y seithf ed ; seith-
mwy.
Sevennight, sen'-nut, s. wythnos.
Sevenscore, sefn'-scoyr, s. saith ugain,
seithugain= 140.
Seventeen, sefn'-ttn, a. dauarbymtheg,
^ deg a saith^l7.
Seventeenth, sefn'-tinth, a. ail ar bym-
theg, deiiJfed ar bymtheg, eilfed ar
bymtheg.
Seventh, sefnth, a. seitlifed:— «. y
seithfed ; y seithfed ran.
Seventhly, sefnth'-U, ad. yn seithfed.
Seventieth, sefn'-ti-eth, a. degf ed a thri-
gain, seithddegfed.
Seventy, sefn'-ti, a. deg a thrigain, tri-
gain a deg, deg a thri ugain, seith-
ddeg : —a. deg a thrigain, trigain a deg
=70.
Sever, se'-fyr, v. dydoli, gwahanu, neill-
duo ; dosbarthu, dadgyssylltu ; rhanu;
gwahaniaethu.
Several, sef -yr-yl, a. amryw, amrywiol,
amryfal, amrai ; gwahanol, neillduol;
llaveer; ami: — s. amryve; Ue caued-
ig-
Severally, ser-yr-yl-i, ad. ar wah&n, ar
ddydol; yn neillduol, yn ■\^iAanol ;
pygilydd.
Severance, sef'-jT-ans, s. gwahaniad,
dydoliad, parthiad, dotbarthiad, rhan-
iad.
Severe, si-fi'-yr, a. tost, llym, gerwin,
caled, chwerw, Uymdost ; fiyrnig,
creulawn, chwefrol; poenus; terig,
ffroch, egr ; taer ; dlfnf ; gorfanwl.
Severity, si-fer'-u-ti, s. toster, Uymder,
gerwindeb, Uymdostedd ; creulonder.
Sew, so, V. gwnio, pwytho, gwrymio.
Sewer s6'-yr, s. gwn'iedydd, gwniwr,
pwytl'wr.
Sewer, syZ-yr, s. heilydd, penheilyn ;
dystain.
Sewer, sho'yr, s. gwehynfifos, ceuffos,
flfoseU, dyfrffos, soch.
Sex, sees, s. ystlen, ysglen, rhyw, rhyw-
ogaeth.
Sexagesima, sec-sy-jes'-i-ma, s. jt ail
Sul cyn y Garavrys ; Secsagesima.
Sexangular, sec-sang'-giw-lyr, a. chwech-
onglog, chwechongl, chwech-ochr.
Sexennial, sec-sen'-ni-yl, a. chwe-
blwydd, chwe blwyddol.
Sexton, sees' -ton, s. clochydd.
Sexual, sec'-shw-yl, a. ystlenol, rhyw-
iol.
Shabby, shab'-i, a. gwael, gorwael, sal,
distadl, bawaidd, brwnt ; llymrig ;
carpiog; tlawd, aflerw, afler, anghy-
mhen.
Shackle, shac'-cl, s. so^; hual, gefyn,
Uyffethair, cloffrwm, troedog : — v. a,
hualu, llyffetheirio ; caethiwo, car-
charu.
Shad, shad, s. gwsngen-.— pl. gwangod.
i>, llo; u, dull ; w, 8*n; w, pwn; y, yr; j, fel tsh| j, John; sh, fel s yiieibieu; z, ael.
SHAM
600
SHEA
Shade, shed, s. cysgod, gwasgod, cys-
godf a ; goer ; godywyn ; y tjrwyll ;
hudd, cudd, tudd, argel, oil; ysbryd,
rhithyn, chwythiyn:— v. a. cysgodi,
gwasgodi; tywyllu, huddo, argelu.
Shadow, shad-6, s. cjsgod= Shade; ys-
gawd ; tywyllwch, gwyll ; rhith, ei-
liw:— V. a. cysgodi= Shade.
Shadowy, shad -6-i, ) a. cysgodol, cysg-
Shady, she'-di, ) odog, cysgodfawr,
gwasgodol ; tywyll ; ansylweddol,
rhithiol; awelog; anaraul.
Shaft, shafft, s. saeth, picell, pilwm,
paled, paladr ; llinon ; aseth ; llerf ;
pill; colofn; mwndwll, siafft.
Shag, shag,-«. ceden, hirflew; cedenwe;
brethyn cedenog ; y f ulf ran gopog ;
manfyglys, ffwgws cinynog :— a. ced-
>enog, blewog, byrfwch, brygus; garw :
V. a. cedfinu ; gerwino ; anfiPlirfio.
Shagged, shagd, \ a. cedenog = S?iag,
Shaggy, shag'-i, ) a.
Shah, sha, s. Sia=urddenw penadnr
Persia ; penaeth, tywysog.
Shake, shec, v. ysgwyd, siglo, ysgytio;
crynu, cynhyrfu ; gwegian, hongcio;
rhynu ; crychn ; ymysgwyd : — s. sigl,
ysgydfa, sigliad, cysgogiad; crynfa,
cryd ; ffiyn ; hongc ; crychiaid; hollt ;
mesyryd.
Shaken, shc'-cn, p. sigledig ; agenog.
Shaking, she'-cing, s. ysgydwad, sigliad,
cr^.
Shale, shel, s. plisgyn, cribyn ; cleifaen.
Shall, shal, v. cael (arwydd yr amser
dyfodol) :— / shall 6e=byddaf ; we
shall go^=a,wn ; cawn fyned.
Shallot, shal-lot', s. corwynyn, sibolen.
Shallow, shal'-o, a. bas ; isel, gorisel ;
penfas. penbwl, coeg, ynfyd, hurt : —
s. beisfa, beisfan, beisle; rhyddle;
traethell; — v. a. basau.
Sham, sham, s. ffug, ffuant, twyll, rhith,
lliw, lledrith, esgus, siom; hud; cast:
—a. ffugiol, gau, ffals, rhithiol :~v.
fiugio, ffuantu, somi.
Shambles, sham'-blz, s. pi. cigfa, cigle ;
marchnad gig ; cell fwn.
Shame, shem, s. cywilydd, gwarth,
gwaradwydd, achlod -.—v. cywilyddio,
gwartliruddo.
Shamefaced, shem'-ffesd, a. cyTrilydd-
gar, gwylaidd.
Shameful, shem'-ffwl, a. cywilyddus,
gwarthus. [haerllug.
Shameless, shem'-les, a. digywilydd.
Shamrock, sham'-roc, s. meillionen,
meiUionen dair dalen.
Shank, shangc, s. coes, coesgyn, gom-
ach, hegl, ber, gar, llorp, esgair, flfod,
pawd ; paladr, pill ; gwanas ; greolen.
Shape, shep, v. llunio, ffurfio, ystumio,
dullio ; gwneuthur ; dullweddu, add-
asu, trefnu : — s. Hun, ffurf, gosgedd,
agwedd, sut, cyfrith, dullwedd; rhith;
cynUun. [ig.
Shapely, shep'-li, a. lluniaidd, gosgedd-
Share, sheyr, s. rhaii, cyfran, dogn, ys-
gS.r ; peth ; swch, cwlltr : — v. rhanu,
cyf ranu ; dogni, ymgyfranogi.
Shark, share, s. morgi, dera y m6r;
Uwngc y ddera, rh j-thgi annwn ; rheib-
iwT ; cip :— v. C3rfrw3'sgipio; ysglyfio,
trawsgipio, traflyngcu, gwangcio ;
twyUo, bolera, ciprytha.
Sharp, sharp, a. Uym, awchus, blaen-
Ujrm, tost, craff, fiFraethlym, miniog,
caled; sur, chwibl, egr; chwerw;
pigog ; poeth; blin, pres, garw, main,
lion, certh, teneu, ysbyddaid : — «.
Uymsain, lion, eras, siarp, llonnod=
5:— t'. a. Ujrmhau, llyma; awchu;
Uonnodi, siarpio; hudladrata ; coegio,
hocedu.
Sharpen, shar'-pn, v. llymhau, minio,
hogi, awchlymu, llifo, blaenUymu;
suro, Uymseinio, ymlymhau.
Sharper, shar'-pyr, s. llymwas, hud-
leidr, Ueidr pen ffair.
Sharpness, sharp'-nes, s. llymder, awch-
usrwydd, toster, flfraethlymder, craff-
der, gerwindeb, chwerwedd.
Shatter, shat'-yr, v. chwUfriwio, dryllio,
serf yUio, talchn ; cymmriwio, yssigo,
darnio.
Shatters, shat'-yrz, s. pi. yfflon, teilch-
ion, cyrbibion, dryUiau, catiau, sor-
ed.
Shave, shcf, v. a. eillio, difarfu, siafio ;
gonaddu, llyf nhau, rhasglio, ysgythru,
pilio, cneifio : — s. rhasgl, cyUell ddeu-
garn.
Shaving, she'-fing, s. eUliad, gonaddiad;
gorasglodyn.
Shawl, shol, s. gwarlen, gwarug, gwar-
gob, si61.
She, shi, pr. hi ; hyhi ; hithau.
Sheaff, shifi; s. ysgub:— 1>. a. eynnull,
rhwymo.
Shear, sh jyr, v. cneifio, gwelleiiio, tocio:
s. cnaif .
Shears, shiyrz, s. pi. gwellaif :— dim.
gwelleifyn.
Shear-sted, shi'yr-std, s. dur awch, dur
arfau.
a, fel a yn tad j a, cam ; e, hen ; e, pen ; *, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
SHEL
601
SHIP
Sheath, shith, s. gwain ; argae .
Sheathe, shidd, v. a. gweinio, goseilio,
plygu, gwisgo, amlenu.
Sheathy, sh^'-th^, a. gweiniog.
Sheave, shif, s. chwerfan cyff, rhod
cyff.
Shed, shed, v. tywallt, arllwys, gollwng,
colli, dyhidlo, gwehynu, dyneu, bwrw,
taflu, taenu:— 5. tywalltiad, lluest,
penty, rhagdo, bwthyn : — v. a. gwasg-
odi, cysgodi. ■
Sheep, ship, s. dafad, llwdn dafad i—pl.
defaid.
Sheepfold, ship'-ffold, ) s. defeitty, cor-
Sheepcot, ship'-cot, J Ian, call defaid,
ffald, Hoc, eorfa.
Sheepish, shi'-pish, s. yswil, gwladaidd,
gwylaidd, mul, cjrwilyddgar ; dafad-
aidd.
Sheepishness, shi'-pish-nes, s. yswilder,
gwyleiddrwydd, gorchwyledd, mul-
der.
Sheepwalk, ship'-woc, a. defeidiog,
ffridd, defeidrawd, llwybr defaid;
poifa defaid.
Sheer, shiyr, a. glto, pur, gloyw, di-
gymmysg, hollol, gwir, llwyr ; teneu:
— V. n. hwntian, anwadalu: diangc,
ffrystio : — s. ystlysgwrf Hong.
Sheet, shit, s. lien, Uenllian ; cinionen,
lliwionen, cynfas, hwyhdiS :— v. a.
llenu, llenllieinio.
Shekel, Shi'-cl, s. sicl=dam bath ludd-
ewig^2s. 6c.
Shelf, shelff, «. estyllen, estyllen lestri,
seld, ciLfifed, murastell, gwalfaingc,
dalfaingc, silflF ; tap ; beisfa ; traeth-
ell : — V. a. seldio, murastellu, cilffedu,
silffio.
Shell, shel, s. cragen, crogen, cogwm,
plisgyn, masgl, cibyn, cib, ballasg,
ceubel, llosbel, llosbelen, llosgeubel :
— V. diblisgio, difasglu, plisgio,
masglu, ysbeinio, deor ; gwisgio.
SheUela, shi-le'-la, s. pastwn Gwyddel ;
llachflfon ; draenen -wen.
Shelly, shel'-i, a. cregynog, cragenog;
cragenaidd.
Shelter, shel'-tyr, s. cysgod, gwasgod,
diddos, gwasgodfa, diddosfa; achles,
nawdd, amddiffynfa, diddosrwydd,
arhuddiant, eel, ffrongc, cwddyn : —
V. a. gwasgodi, cysgodi, noddi, am-
ddiffyn.
Shelves, shelfz, s. pi. (o shelf) seldi, es-
tyU, cilffedau, dalfeingciau, silffoedd ;
beisfaoedd, traetheUau.
Shelving, shel'-fing, a. gogwyddol, Uech-
weddol, llethro^, lledbeiol, serth :— ».
asteUiad, siltHad.
Shelvy, shel'-fi, a. beisiog, traethellog;
has, creigiog, gran.
Shepherd, shep'-yrd, s. bugail, bugeil-
ydd, defeidydd, areiliad, areiliwr.
Sheriff, sher'-uff, s. sirydd, siryf.
Sherry, sher'-i, s. gwin gwyn, gwin
Sierri, gwin Seres ; Sierri.
Shew, sho, v. dangos=/SAow.
Shewn, shon, p. p. {Shew) dangosedig=
Shown.
Shibboleth, shib'-6-leth, «. siboleth;
pleidair, arwyddair plaid.
Shield, shfld, s. tarian, cadell, aes, as-
afar, asant, brondor, cylchwy, rhod-
awr, astalch, ysgwyd, bwccled ; maes
(arfau bonedd), arflen, arfaes, am-
ddiffyn:— v. a. tarianu, amddiffyn,
noddi.
Shift, shufft, V. newid, symmud, yin-
symmud ; newid diUad ; ymdroi, troi, '
glewa, ymochelyd, darparu, trefnu,
ysgoi, trychio, anwadalu : — s. dych-
ymmyg, dyfais, ystryw, ymdro,
trwch ; esgus, tro, train, cyfnewid,
hoced, mwysdro, diangfa; crys, hef-
ys, crys benyw.
Shilling, shul-ing, s. swllt, deuddeg
ceiniog.
Shillishalli, shil' i-shal-i, s. penffoledd ;
petrusdod, ammhenderfyndod ; an-
sefydlogrwydd :— a. ansefydlog, anwa-
dal, eglyd.
Shin, shin, s. crimog, gomach.
Shine, shein, v. n. dysgleirio, dysglein-
io, llewyrchu, tywynu, lleuferu, gol-
euo, llethi'ido, blanu ; ymddysgleirio,
ymddangos : —s. hinon, tywydd teg,
hindda ; Uewyrch, dysgleirdeb, gloyiv-
der ; claeriedydd =: offeryn amaeth-
yddol.
Shingle, shing'-gl, s. toniar, peithynen,
peithwydden, astyllen do, clawd,
cledren, estyllen ; graian garw :— v. a.
peithynu, toniaru, estyUodi.
Shingles, shing'-glz, s. pi. yr eryrod, yr
eryr, crug eryrod=dolur o'r enw.
Shiny, shei'-ni, a. dysglaer, claer, ty-
wynol, lleuferol, gloyw, ysblenydd,
eirian, goleu.
Ship, ship, s. llong, llestr mor, mor-
lestr; ysgoren, ysgorawg; gwydd-
farch : — v. llongi, derbyn i long.
Shipboard, ship'-boyrd, s. bwrdd llong ;
— ad. ar fwrdd Uong.
Shipman, ship'-man, s. Uongwr, mor-
S,llo; u, dull; to, »\rn; w,pwn; y, yr; ;, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, zel.
SHOE
602
SHOU
Shipmate, ship'-mct, s. cydlongwr.
Shipment, ship'-ment, s. Uongiad; llong-
aid.
Shippuig, ship'-ing, s. llongau, mor-
lestri ; Uongiad :— a. llongol.
Shipwreck, ship'-rec, s. llongddrylliad,
llongdoriad : — v. liongddryllio, llong-
golli.
Shipwright, ship'-reit, s. saer llongau.
Shire, shi'yr, sheiyr, s. swydd, sir, rhan-
dir.
Shirk, shyrc, v. gochel, ymgilio rhag,
diangc oddi wrth : — s. hocedwr, rheib-
iwr, llechgi.
Shirt, shyrt, s. crys : — v. a. crysu,
gwisgo crys.
Shirting, shjrr'-ting, s. lliain crysau,
defnydd crysau.
Shive, sheif , s. ysgyrionyn, ysgyren, yffl-
jm, fflochen, cyrbibyn, telchyn, taf-
ell, clem.
Shiver, shif'-yr, s. cleilech, cleifaen ;
chwerfan, troeU chwerfan ; ysgyrion-
yn=Shive ; ysgryd, cryndod, achreth,
rhyn, ysgryn :=v. ysgyrioni, yfflo,
delltenu, fflochenu; crynu, achrethu,
ysgrydio, ysgrynu, crynu, crynachu.
Shivering, shif'-yr-ing, s. ysgyrionad,
deUteniad, ysgryd, cryndod, echryn,
rhyniad, cryd, ias.
Shoal, shiil, «. haig, aig, haib, haid, llu-
aws, torf, mintai, haflug ; beisle, beis-
f an, traetheU, rhydle, bas : — v. n.
heigio, heidio, tyru ; basau : — a. bas,
beisiog. [beisiog.
Shoaly, sho'-li, a. beisfaog, beisfanogj
Shoar, shoyr, s. atteg, gwanas.
Shock, shoe, s. ergyd, cyfergjrr, ym-
gyrch, hyr, cis, hwrdd ; aeth, ias, gni,
braw, cymmraw, chwitlirwydd, dy-
chryn, ysgydwad, sigliad, tramgwydd,
cogwrn, ysgafn, beisgawn, ystwc, sop-
yn : — v. ergydio, taro, gyrthio, hyrddu,
brawychu, arswydo ; ysgwyd ; cogr-
ynu, ystycio.
Shocking, shoc'-ing, a. swydbair, dy-
chrynbair, anferth, erchyU, arswydus,
aethus, cjrwilyddus.
Shod, shod, p. p. (Shoe) pedoledig ; ped-
olog, archenog.
Shoe, shw, s. esgid, archen, pi^dol : — v.
a. esgidio, archenu, pedoli.
Shoeing-horn, shw^-ing-hom, ». com es-
gidiau, corn archenau.
Shoe-last, shw^-last, s. gweddyg, pren
troed. ^j
Shoemaker, shMZ-me-cyr, s. crydd, es-
gidiwT, archenydd.'
Shoe-sole, sh«/-sol, a. cainial, gwadn
Shone, shon, p.p. {Shine) dysgleiried-
ig-
Shook, shwc, p. p. {Shake) ysgwydedig :
— s. erwydd :—v. a. barilo erwydd.
Shoot, sh«rt, V. saethu, ergydio, goll-
wng, taflu, gyru, ymsaethu, picio ;
egino, tarddu, hedeg ; rhedeg ; mellt-
enu; syrthio, yniestyn ; gwynegu;
treiddio:— «. saetliiad, ergyd, saeth;
ysgewyllyn, impyn, brigyn, blaguryn,
planigyn, tardd ; gelin ; banw, porch-
eU.
Shop, shop, s. sylldy, masnachdy, mas-
nachfa, maelfa, maeldy, maeUerfa,
gwerthfa, nwyddfa;gweithdy, gweith-
fa ; slop : — v. n. maelfanu, maelieru,
masnachu, siopio.
Shopboaxd, shop -boyrd, s. gweithfwrdd.
Shopkeeper, shop'-ci-pyr, «. maelwerth-
WT, masnachydd, maelier, maeUwr,
manwerthwr, siopwr.
Shoplifter, shop'-luff-tyr, s. ysbeiliwr
sylldai, ysbeihwr maeldai, siopdorwT,
Shore, sho'yr, s. traeth, glan y m6r, ty-
wyn, gwarth, llyr, engwarth, glan ;
beisdon ; atteg, gwanas, cynnalbost,
daliedydd, colon, annal i—v. a. at-
tegu, cynnal, glanio.
Shorn, shorn, p. p. {Shea/r) cneifiedig;
amddifad.
Short, short, a. byr, cwta, cryno, cyn-
nwys, talgrwn, talfyr, bychanjbrau ;
swta: — s. y byr; crynodeb : — a<Z. yn
fyr i—v. a. byrhau, cwtogi, talfyru.
Shortcoming, short'-cym-ing, s. difiyg,
byrdi-a, methiant, ffaeledd.
Shorten, shor'-tn, v. byrhau, cwtogi, cU-
fyru, tocio.
Short-hand, short' -hand, s. llaw fer, byr ^
ysgrif, ber ysgrif, berlaw, byrysgrif-
iaeth.
Shortness, short'-nes, s. byrder, cwtogi^
edd, talfyrder, difiyg.
Shortsighted, short'-sei-ted, a. byrwel,]
agoswel, golygfjT, byr ei olwg; cib-'
ddall, anghrafl", annoeth. i
Shot, shot, s. ergyd, grawn, saethrawn,
gwnrawn, haels, peled, pelen, blifyn,
gwnbel, bwled, bwleden, gynfaen, !
maen blrf :—p.p. {Shoot) saethedig :— j
a. symmudliw. Mj
Shotteu, shot'-tn, a. dirawn; disle, dad-Mj
gymmaledig. ■ '
Should, shwd, v. (yr amser anorphenol
o shall, arferedig, fynychaf, fel berf
gynnorthwyol) dyly, dylai; cael :--/
a, fel ayn taC; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i. dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion ;
SHRI
603
SHUT
shoutd=dy\wn :— Ae should not have
done so=ni ddylasai wneuthur felly.
Shoulder, shol'-dyr, s. ysgwydd, palfais,
ysgwyddog, ysbawd ; gorysgwydd : —
V. a. ysgwyddo, attegu, hergydio, ys-
gytio.
Shoulder-belt, shol'-dyr-belt, s. ysgwydd-
rwy, gwregys ysgwydd.
Shout, showt, V. bloeddio, gwaeddi, ban-
Uefain, crechwenu, Uawenfloeddio,
garmio, dolefain, gawrio : — s. bloedd,
bloddest, banUef, dolef, gwaedd,
garm, llefain.
Shove, shyf, v. gwthio, cilgwthio, her-
gydio, hyrddio, ysgjrtio, gyrthio, ym-
wthio:— «. gwthj ysgwth, ysgwd, her-
gwd, hwrdd, hwp.
Shovel, shyfl, s. camuraw, Ihvyar, syfl,
rhawlech, rhawbal : — v. a. rhofio,
rhawio, sylfio, llwyaru.
Shovelboard, shyfl'-bord, s. tawlfwrdd,
gwrthfwrdd.
Show, sho, V. dangos, arddangos, myn-
egi, dadgan, datgan, profi, ymddang-
os :— s. dangos, arddangosiad, ym-
ddangosiad ; golwg, goly^a, dangosf a,
golygiad, dull, Uiw, rhith, gweledig-
aeth. [ydd.
Shower, sho'-yr, s. dangoswr, dangosied-
Shower, show-yr, s. cawod, cafod: — v.
cawodi, cafodi.
Showery, show'-yr-i, a. cawodog, cafod-
og, cawodlyd, cafodol.
Shown, shon, p. p. (Show) dangosedig.
Showy, shii'-i, a. dangosiadus, ymddang-
osgar, coegwych, hoeyw, ysblenydd.
Shrank, shrangc, p. p. (Shrink) crebach-
edig.
Shred, shred, v. a. cinjmio, ciniachu,
cilcynio, difynio, dryUio, sitrachu,
asglodioni : — s. ciniechyn, llerpyn,
difyn, carp, demyn.
Shrewd, shricd, a. cyfrwys, flfel, ffalst,
ystrywgar, craflF, call, synwyrol.
Shrewdness, shrwd'-nes, s. cyfrwysder,
fifeldra, craflfder, caUineb.
Shriek, shrtc, v. n. ysgrechain, ysgrech-
ian, gwichian, crochleisio, oergrio,
beichio, ichian : — s. ysgrlch, oer-
waedd, crochwaedd, gwawch, ysgri,
dolef, gwich.
Shrievalty, shrei'-fyl-ti, s. siryddiaeth,
siryfiaeth, siryddogaeth.
Shrike, shreic, s. y cigydd=aderyn o'r
enw.
Shrill, shrul, a. Uym, meinllyni, main,
Uifaid, uchelfain, gwichlyd, pres : — v.
Uymleisio, Uymseinio.
Shrimp, shrump, v. a. crebachu, byr-
hau :— /. berdysen.
Shrine, shrein, s. creirfa, creirgell,
gwyddfa, beddrod; Uan : allor, teml;
ffed.
Shrink, shringc, v. crebachu, ymgryn-
hoi, crybychu, c5ri, swbachu, Ueihau;
treio, cUio, ymgadw :— s. t^vri, swbach,
crebach, tele, ymgrynoad.
Shrive, shreif, v. a. cyflFesu, gwrando
cyflfes.
Shrivel, shrufl, v. crychu, tolcio=
Shrive.
Shroud, shnwd, *. amwisg, amdo,
gwasgod, tudd ; cylliso, tuli ; atteg-
raffau yr hwylbren, hwylrafifau ; cang-
en : — v. amwisgo, amdoi, cysgodi, am-
guddio, huddo, amddiffyn, ysgythru,
ymlochesu.
Shrove, shrof , p. t. (Shrive) cyffesedig.
Shrove-Tuesday, shrof'-ti?oz-de, s.
Mawrth Ynyd, dydd Mawrth Ynyd.
Shrub, shryb, «. manwydden, prys-
wydden, prysgen, gwyddenig, Ued-
veydden ; surberwy=math ar ddiod
gymmysg.
Shrubby, shryb'-i, a. manwyddog, prys-
goediog; manwj'ddaidd.
Shrug, shryg, v. crebachu, telcu, ym-
grynhoi, crymu : — s. crebychitJd, sw-
bach, achreth.
Shrunk, shryngc, p. t. \ (Shrink)
Shrunken, shryng'-cn, p. p. j crebach-
edig.
Shudder, shyd'-yr, v. n. crynu, dy-
chrynu, argrydu : — «. cryndod, echryd,
dychryn.
Shuffle, shyffl, v. cymmysgu ; gwthio;
ysgwyd, symmud, chware y ffon
ddwybig; mwyso, cyfrwysdroi; ys-
goi, seithugo, cecruso, ymysgwyd : —
«• ysgwyd, cymmysgiad, sigl, ysgyd-
wad ; cyfrwysdro, ystryw, twyU,
chwired.
Shuffling, shyff-ling, a. cyfrwys, ys-
tryi^gar, goclielog : — s. cymmysgiad,
cast, hoced, dichell, ffugwaith.
Shun, shyn, v. a. gochel, ysgoi, cilio
rhag.
Shut, shyt, V. cau, cauad, bolltio, bario,
attal, llysu, rhwystro :—a. cau, cau-
edig ; rhydd :— s. cauad, gwerchyr,
clawr, terfyn.
Shutter, shyt'-yr, s. canwr, cauedydd ;
caead, clawr, gwerchyr, gwarchar.
Shuttle, shytl, s. gwennol, gwennol
gweydd.
Shuttlecock, shytl'-coc, s. ehedgorc.
6,110; u, dull; «?, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, ze\.
SIGN
604
SILV
Shy, shei, a. anghyf eillgar, ymgelgar,
cilgar, gochelgar, gwagelog, ysgoilyd ;
cywilyddgar, yswil, gwylaidd, mul;
rhusgar, ofnog, anhy ; eiddugus : — v.
ysgodigo, rhuso, gochel, taflu, bwrw.
Shyness, shei'-nes, s. ysgoilydrwydd ;
anghydgarwch; celgarwch, gwyledd;
gochelgarwch, rhusedd.
Sibyl, sub'-ul, s. Sibli; dewines, chwib-
leian. [cyfoglyd.
Sick, sic, a. claf ; clwjrfus ; sal, salw ;
Sicken, sic'-cn, v. clafychu ; clwyfo ;
alaru ar, gwanhau, nychu.
Sickle, sic'-cl, s. cryman, cryman medi ;
cryman Gwyddel, gwylyf.
Sickly, sic'-li, a. aflach ; clefyca, clwyf-
ns, clafaidd, salaidd ; gwael, cwla ;
gwan ; egwan ; cwrpus.
Sickness, sic'-nes, s. afiechyd, clefni,
dolur, selni, haint, clefwch ; Uesgedd ;
gwrthwynebrwydd.
Side, seid, s. ochr, ystlys; tu, plaid,
rhan; ymyl; glan; min; erchwyn;
asgeU ; cil ; parth : - a. ochrol, ystlys-
ol ; ystlys- ; cil- ; gwyr, lledbai, osgo-
3rw\:—v. ochri, pleidio, ystlysu.
Sideboard, seid'-boyrd, s. ystlysfwrdd,
ystlysford, cilfwrdd.
Sidesaddle, seid'-sad-dl, s. pUyn, cyfrwy
merch, cyfrwy untu.
Siege, sij, s. gwarchae, sawd : — v. a.
gwarchae.
Sieve, suf, s. gogr, gwagr, hesgyn, rhid-
yll, hidl.
Sift, sufft, V. a. gogrynu, gwegryn, gog-
rwn, rhidyUio, nithio, hidlo ; chwU-
io, holi, gwahanu.
Sigh, sei, s. uchenaid, ochenaid, ebwch,
dyheueg, ochain, och, pych :—v. och-
ene.idio, ucheneidio, ochi, ochain,
ebychu, cwyno.
Sight, seit, s. golwg, y gweled; trem,
golygawd, tremyn, syU, ysbaith ;
gwelediad, edrychiad ; sylw ; drych,
drychiolaeth, golygfa:— v. a. gweled,
canfod.
Sightly, seit'-li, a. golygus, prydferth,
hardd, gweddus, teg, hywel.
Sign, sein, s. arwydd, nod, amod, ax-
wyddnod; argoel, coel; gwyrth; am-
naid, awgrym ; sygn ; ol, arllwybr ;
llofnod : — v. a. arwyddo, nodi, ar-
wyddnodi, llofnodi, Uawnodi, seinio.
Signal, sug'-nyl, s. arwydd, arwyddnod,
awgrym, g^ nod:— a. hynod, rhyfedd,
neiilduo^-.Bodedig, enwog, hygof.
Signalize, sug'-na-leiz, v. a. hynodi,
enwogi, ardderchogi.
Signature, sug'-ny-^yr, s. nod, arwydd-
nod, marc, llofnod, enw, Uofnodiad,
llawnodiad; arwyddnod argraffydd;
nodlythyren ; dangoseg ; coel.
Signet, sug'-net, a. sel, insel, ensail ;
selfodrwy.
Significant, sug-nuff-i-cant, a. arwydd-
ocaol, arwyddol, arddangosol, hysbys-
ol ; grymus; ystyrfawr, ystyrlawn,
cynnwysfawr, myneglawn, sylwedd-
lawn ; cyrhaeddbeU, pwysig, hy-
bwys.
Signification, sug-nuff-i-cc'-shyn, s. ar-
wyddoc4d, ystyr, meddwl, arwydd-
iad, arwyddawd, hysbysiad, dangos-
iad, mynegiad.
Significative, sug-nuff-i-ce-tuf, a. ar-
wyddedigol, arwyddocaus, arwyddoc-
aol, hysbysedigol, mynegol, ystyr-
lawn:
Signify, sug'-nu-ffei, v. arwyddocau, ar-
wyddo ; hysbysu, mynegi, djmodi,
tycio, flynu, llesau. [arwydd.
Sign-post, sein'-post, s. nodbost, post
Silence, sei' -lens, s. dystawrwydd, gos-
teg, taw, tawedogrwydd, ust, tawel-
wch : — V. a. gostegu, dystewi, ustio,
tawelu -.—in, gosteg ! ust ! taw !
tewch !
Silent, sei'-lent, a. dystaw, tawedog,
termud, mud ; dison, disiarad, disain,
dywedwst, tawel, tawgar, gostegol.
Silicious, si-lish'-yz, a. callestrol, call-
estrig, cyUestrol, celltaidd; gwaUtin,
a wnaed o wallt.
SUk, sulc, s. sidan ; pali ; sirig, siriel :
— a. sidanaidd, sidanog.
Silken, sul'-cn, a. sidanaidd, sidanol ;
pal'iaidd, mwyth, plydd, tyner, Uyfn :
— V. a. sidanu, Uyfnhau.
Silky, sul'-ci, a. sidanaidd=/Siittren.
SiD, sul, s. trothwy, rhiniog, hiniog;
corbel ; sail, syl ; llorp=Ci^^.
SiUy, sul'-i, a. fibl, penffol, ansynwyrol,
gwirionllyd, annoeth, dwl, coeg,
egwan, syml.
Silurian, si-li«/-ri-an, a. Gwentaidd,
EssyUygaidd :—s. Gwentiad, gwr o
Essyllwg.
Silvan, sul'-fyn, a. coediog, coediol,
gwyddog : — s. gwyddan, eleinon,
gwyddelon.
Silver, sul'-fyr, s. arian, ariant; arian
gwynion, arian gleision :—a. arian^
arianaid, arianaidd ; arianUiw : — v. a.
arianu, gorarianu ; dalenu.
Silvery, sul'-fyr-i, a. arianaidd, arian-
Uiw, arianaid ; gorarianaid.
", fc\ a yn tad; a, cam ; e, hen j e, pen ; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
SINE
605
SIRN
Similar, sum'-u-lyr, a. cyffelyb, tebyg,
tebygol, cymmath, hafal, cyhafal,
hefelydd, iinwedd, uiifath ; iinrhyw ;
cyfiyw ; eisor, cyfeisor.
Similarity, sum-u-lar'-i-ti, s. cyffelyb-
rwydd, tebygolrwydd, cyiihebyg-
rwydd
Simile, sum'-i-li, s. cyffelybiaeth, cy-
mhariaeth.
Similitude, su-miil'-i-ti'W#, s. tebygol-
rwydd, tebygoldeb, tebygiant, cyffel-
ybiaeth ; rliith ; dyfaliad.
Simmer, sum'-yr, v. n. goferwi, sician,
brydiannu.
Simony, sum'-yn-i, s. Simoniaeth, cys-
segrfasnach ; cyssegrbryniad ; cys-
segrwerth.
Simoom, si-m'iOTn', ) s. Simwm=poeth-
Simoon, si-mwn', j wynt dwyreiniol.
iSimple, sum'-pl, a. syml, gwirion, an-
nichellgar, anghall, ffol; diaddum;
digymmysg ; godidog ; cyf arddun ;
unigol ; diddysg, gwaer : — s. peth
syml ; cyffjT ; Uysieuyn, planigyn : —
V. n. llysieua.
Simpleton, sum'-pl-tyn, s. symlyn,
gwirionj'n, ffwlcyn.
Simplicity, sum-plus'-u-ti, s. symledd,
symlrwydd ; gwiriondeb ; diniweid-
rwydd ; ffoledd ; puredd ; cyfunedd ;
gwaer.
Simplify, sum'-plu-ffei, v. a. syml'io,
symleiddio.
Simulate, sum'-iw-let, v. a. ffugio, ffu-
antu, lledrithio, rhagrithio :— a. ffug-
iol, ffals, gau, Uedrithiog.
Simulation, sum-iw-le'-shyn, s. ffugiad,
ffuant, rhagrith, ffug.
Simultaneous, sum-yl-te'-ni-yz, a. ar un-
waith, cydweithredol ; cyd-, cyf-.
Sin, sun, s. pechod, pech, bai, trosedd,
gwf d, curedd, cwl, camwedd : — v. n.
pechu, troseddu, camweddu.
Since, suns, prjh er, er pan, er pan y ;
er ys, er's ; oddi ar j wedi :— ad. gan,
can ; yn gymmaint a ; wedi hyny ;
oddi ar hyn ; cyn hyny.
Sincere, sun-st'yr, a. cywir, diffuant,
didwyU, diragrith, gonest, clau, di-
hoced ; pur, gwir ; digymmysg, dias-
gen.
Sincerity, sun-ser'-i-ti, s. cywirdeb, di-
ffuantrwydd, purdeb, gonestrwydd ;
gwirionedd. [dibyn.
Sine, sein, s. diblin, dibynUin, llinell y
Sinecure, sei'-ni-ciwyr, s. swydd ddi-
swydd, swydd segur, segurswydd,
anghurswydd, anghi^ogaeth.
Sinew, sun'-iw, s. gewyn, gaw ; cyhyr ;
gieuyn ; grym : — v. n. gewynu.
Sinewed, sun'-iwd, > a. gewynog, gieu-
Sinewy, sun'-iw-i, J 1yd; cryf, cadarn,
grymus, gwrdd. [weddus.
Sinful, sun'-ffwl, a. pechadurus, cam-
Sing, sing, v. canu, cathlu, Ueisio, per-
leisio, moli, clodfori, pyngcio.
Singe, sunj, v. a. deifio, golosgi, greid-
io, rhuddo :— s. deifiad, daif, golosg.
Singer, sun'-jyr, s. deifiwr.
Singer, sirig'-yr, s. canwr, caniedydd,
cantor, cethlydd, cerddor, dadgeiniad.
Single, sing'-gl, a. un ; unigol, unig ;
gwahanol, neillduol ; armyblyg, un-
plyg, syml, sengl ; un-gor, un-gaingc ;
anghyfansawdd, unblaid ; gweddw,
ammhriod -.—v. a. pigo, dethol, dew-
is, neiDduo, dydoli, senglu.
Singular, sing'-giw-lyr, a. unig, unigol,
un, sengl, gwahanol, neillduol,
anghyffredin ; hynod, digymhar, od :
— s. rhif unigol, yr unigol.
Singularity, sing-giw-lar'-i-ti, s. unigol-
rwydd, unigrwydd ; anghynnefin&a ;
godidogrwydd, rhagoriaeth ; neiUdu-
olrwydd ; hynodrwydd ; mympwy.
Sinister, sun'-us-tyr, a. chwith, aswy,
chwithig, anhylaw, annheg, anwiw,
gau; anffodus, anhapus; drwg, cyn-
dyn.
Sink, singe, v. soddi, suddo, ymsoddi,
disgyn, gostwiTg, treio, lleihau ; ym-
laesu, ymoUwng, syrthio, Uethu, isel-
hau ; methu, paJlu ; cloddio, dyfnhau;
talsoddi, gwastraffu : — s. ceuffos, gwe-
hynffos, soch, sybwll ; carthfa ty ;
carthle Hong ; soddfa ; geudy, ysgoth-
fa ; sugndwU.
Sinner, sun'-yr, s. pechadur, pechwr : —
/. pechadures :—v. n. pechu.
Sin-offering, sun'-off-yr-ing, s. pech-
offrwm, pechaberth, aberthdrosbech-
od.
Sinuate, sun'-iw-et, v. a. dolenu ; troi ;
ystumio :— a. dolenog, dolystumiog.
Sinuous, sun'-iw-yz, a. ystumiog, dolen-
og, gogwrn ; igamogam.
Sip, sup, V. sipian, llymeitian, goyfed.
Siphon, sei'-ffyn, », cambib, cambibell,
dysbyddell, arlloesbib.
Sir, syr, s. syr ; meistr ; arglwydd.
Sire, seiyr, s. tad, tadwys, rhiant, rhi,
rhion; syr; arglwydd.
Sirloin, syr'-loin, s. llwyn eidion, syr-
Uwyn.
Sirname, syr'-nem, ». cyfenw, arenw,
gorenw.
i), Ilo; u, dull; w, twn; w, pwn; y, yr; ;, feltsh; j,John; sh, fel * yn eisleu ; z, zel.
SKAI
606
SKIP
Sirrah, syr'-a, s. syre.
Sirup, syr'-yp, s. siirfedd, llysnodd, llys-
rwyth, chwegrwyth, melusnodd; cyf-
laeth.
Sister, sus'-tyr, s. cliwaer: — v. perth-
Sisterhood, sus'-tyr-hwd, s. chwaerol-
iaeth.
Sister-in-law, sus'-tyr-in-lo, s. chwaer
yng nghyfraith.
Sit, sut, V. eistedd, seddu, eiste; gor-
seddu ; bod ; gorwedd ; arcs ; deor,
gori.
.Site, seit, s. sefyllfa, sefyllfod, llefod,
safie, tyle ; arsaf ; lie ; lie adail.
Sitting, sut'-ing, a. eisteddol, gorseddog:
— s. eisteddiad, eisteddfod; arsedd;
deoriad.
Situate, snt'-iw-ct, ) a. yn sefyll, yn
Situated, sut'-iw-e-ted, j goi-wedd, yn
aros, yn bod, gosodedig, cyfleedig.
Situation, sut-iw-e'-shyn, s. sefyllfa, ar-
saiiad; lie, llefod; gosodiad, cyflead;
ystum, ansawdd, cyflwr, swydd.
Six, sics, a. chwech, chwe^S : — s.
chwech.
Sixfold, sics'-ffold, a. chwephlyg, chwe-
thro, cymmaint chwegwaith.
Sixpence, sics'-pens, s. chwecheiniog,
chwechan.
Sixscore, sics'-scoyr, a. chwech iigain=:
120.
Sixteen, sics'-tin, a. Tin ar bymtheg,
chwetheg=16.
Sixteenth, sics-tinth', a. unfed ar bym-
theg, chwethegfed.
Sixth, sicsth, a. chweched, chwechfed :
— s. y chweched, y chweched rhan.
Sixtieth, sics'-tuth, a. trigeinfed, chwe-
degfed.
Sixty, sics'-ti, a. trigain, tri ugain,
chwedeg=60:— s. trigain, trigiant,
chwedeg.
Size, seiz, s. maint, meintioli, meintiol-
aeth, swm, mesur, dogn, cyfran, saig;
lledlud, lledsyth, ysgrawling ; raeidj-
iadur, myrierid, cymmeinydd: — v.
cymmeinio, mesur, cymmesuro ;
chwyddo, lledludio, lledsythu ; treul-
ebu.
Sizeable, sei'-zybl, a. gweddol o faint;
cymmedrol ei faint, cymmesur.
Sizer, sei'-zyr, s. israddog, isefrydiwr
(mewn colegau).
Sizy, sei'-zi, a. lledludaidd, gludiog,
gwydu, glud.
Skain, ) seen, s. cenglyn, deisyn, ys-
Skein, ) gaing, cengl.
Skate, scet, s. Uithresgid; morgath :—
V. n. Ilithro=Sca^e.
Skeleton, scel'-i-tyn, s. ysgerbwd, ys-
grfld, ysgrwd, cyhyraeth, esgj^rnglwm;
egym ; ysbyttrych, braslun, y penau:
— a. teneu. ^
Skep, seep, s. cawnen, cystinen, cawell.
Sketch, sce9, s. cynllun, cynddelw, cyn-
nelw, braslun, proflun, proflin, prof-
UneU, anJinell :— crynodeb:--i;. a.
cynUunio, cynnelwi, brasgynllunio ;
tynu cynllun.
Skew, sciw, ad. ar osgo, ar wyr, yn wyr-
gam : — a. gwyr, agwyr, gwyrog, osgo-
awl : — s. osgo ; trum.
Skewer, sciw'-yT, s. gwaell, gwacheU,
pwyniad, pin:— v. a. gwaeUu, pwyn-
io, gweiUio.
Skiff, sciff, s. ceubal, bad, cwch, bad-
long.
Skilful, scil'-ffwl, a. medrus, hyfedr,
cjrf arwydd, cywrain, cynnil, celfydd ;
deaUus, doniol.
Skilfulness, scU'-ffwl-nes, s. medrus-
rwydd, cywreinrwydd, cyfarwyddyd,
hjrfedredd, dawn.
Skill, scil, s. medr, medredd, cywrein-
deb ; gwybodaeth, deall, proflad,
prawf :^v. medru. |
SlaUed, scUd, a. medrus, cyfarwydd,
cywraint, celfydd.
Skillet, scil'-et, s. calloryn, peiryn ; pos-
ned.
Skim, scim, s. ewyn, ysgai, gorferw,
swyf, swyfen, swyfi, ysgwyf, gai;
crest, cresten ; sinid, sorod, sothach,
sinidr, gwehiUon, crwybr, ysgum :—v.
diewynu, dihufenu, eifio.
Skimmer, scim'-yr, s. diewynwr ; yslet-
en, diwewyneU, ffiol laeth, Uedwad
ddiewynu, ysg&l hufen, hufenai;
Uurs, gwiJch y penweig.
Skin, scin, s. croen, ton, tdnen ; cen,
caen, hif ; rhuchen ; pU :—v. blingo ;
hifio ; pilio ; croeni.
Skinflint, scui'-flB.unt, s. blingwr y gar-
eg ; cybydd, crinwas, carl ; caled ei
Skinner, scin'-yr, s, crwynwr, blingwr.
Skinny, scin'-i, a. croenUyd, pUenog;
cul, teneu, truan.
Skip, scip, V. neidio, Harnu, llemain,
llamsach, crychneidio, rhonta, rhipio :
— s. naid, Uam, crychlam, ysbongc;
moelystawd.
Skipper, scip'-yr, s. neidiwr, Uamwr,
ffral, dawnsiwr, rhipiwr; iewydyn,
ieuengyn ; y combig lleiaf.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen ; e, pen j i, llid ; i, dim ; o, tor, oud ei sain yn hwy ; o Hon ;
SLAC
607
SLAU
Skirmish, scyr'-mish, s. ysgarmes, ym-
giprys, ceintach, bicre, ymgatewarch,
aergad, bicre, cnif , ymladdfa ; blaen-
gis ; ymryson •.-v. a. ysgarmesu, ym-
giprys, ymgeintach, ceintach, bicja,
ymgatewarch, cnifio ; ymladd o hir-
bell; ymbrofi.
Skirt, scyi-t, s. godre, godref, godr ; cwr,
ymyl ; dibl, cerddagl ; ael, min ; bar-
god ; goror ; llawes, ambais ; Hear-,
gig, cwt :—v. godreu, godref u, ymylu f
amaerwyo.
Skittish, scut'-ish, a. ysgoilyd; hydarf ;
gwamal, anwadal, oriog ; chwidr ;
castiog, ofnus, gwagelog, gochelgar;
esgyd ; nwyf us, gwantan, trythyll.
Skulk, scylc, v. n. llechu, techu, go-
dechu, dydechu, techialu, bachu, ller-
cyna, ystelcian, lleigio : — s. llech,
tech, cnud, llechwr, godechydd ; llerc-
yn.
Skull, scyl, s. creuan, penglog, iad, siid,
clol, clopen, clopa; cwch, bad; rhol-
, fad, rhodol, rhodl, rhwyflyw ; rhodol-
wr, gyriedy^dd.
Sky, scei, s. wybr, wybren, gwybr,
awyr; nef, nen; ffurfafen; asur;
banwel.
Sky-blue, scei'-bliw, a. asur, glasar, gol-
eulas, balasar llasur, glas yr awyr.
Skylark, scei'-larc, s. maelierydd, hed-
ydd, uchedydd.
Skylight, scei'-leit, s. ffenestr to, nen-
^enestr, nenwawl.
Skyrocket, scei'-roc-et, *. awyrbelen,
awyrbel, esgyndan, esruthren.
Slab, slab, s. Uech, Uefnyn; cynblangc,
cyndrwch, cynasteU, yslab ; Uaid,
Uaca, corbwU.
Slabber, slab'-yr, v. glyfoerio, glafoerio,
ymboeri, soegi, diwyno, gwlychu,
trochi, maeddu, llimpio, tywallt, ax-
il wys.
Slabby, slab'-i, a. gwlyb, Heithlyd, soeg-
1yd, budr, swga, bawlyd, gludiog,
gwydn.
Slack, slac, a. llaes, Uac, yslac, rhydd,
diog, hwyrfrydig, gwan, diofal, es-
gexUus, araf :—ad. prin, braidd, o'r
braidd, mewn rhan ; yn annigonol : —
s. y Uac ; y rhan laes o raff ; glo mto,
yslac; cwm, glyn:— v. llaesu=/Stoc&-
en.
Slacken, slac' -en, v. Uacio, Uacau, yslac-
io, arafu, goUwng, diofalhau, ym-
laesu, pallu, lleigio, rhyddhau.
Slackness, slac'-nes, s. llaesder, yslac-
rwydd; oed.
Slade, sled, s. cwm, glyn, paat, nant,
pannwl ; iseldir Uadth.
Slag, slag, s. sinidr, sindw ; sored, soth-
ach.
Slain, slen, p. p. (Slay) lladdedig, a
laddwyd.
Slake, slec, v. toddi ; tori ; Uaesu, di-
ffodd, yslacio, yslecio, dofi.
Slam, slam, v. a. taro, ergydio, euro,
Uuchio, clecian, Uadd, ennill y
chware :— ». ergyd, Uuchiad ; trech-
iad ; gweddiUion allogwaith.
Slander, slan'-dyr, s. enUib, athrod, dif-
enwad, absen, gogan, hoi-t, cabl, an-
air, yslandr, mefl, gwarthrudd : —
V. a. enllibio, athrodi, dif enwi, cablu,
gwaradwyddo, yslandro.
Slanderous, slan'-dyr-yz, a. enUibus,
athrodgar, goganus, cablaidd.
Slant, slant, a. osgoawl, Uedbai, gwyr,
agwyr, llethrog, llechweddol; llet-
traws; ar ogwydd :—v. a. ysgoi, Ued-
beio, gwyro, gogwyddo, Uechweddu :
—s. cellweirgno; ergyd Uettraws.
Slantly, slant'-H, ) ad. ar osgo, ar
Slantwise, slant' -weiz, j wyr ; yn osgo-
awl.
Slap, slap, s. yswadan, palfod, ergyd,
llawegor, cis, yslap; twU, adwy : —
V. a. palfodio, yslapio, gwabio, llach-
io; tori twU: — ad. ar un ergyd; yn
blwngc; arunwaith; ar yslap; chwip-
yn-
Slapdash, slap'-dash, ad. ar unwaith ;
mewn munyd, yn ddiannod, yn ddi-
attreg ; yn ddisymmwth, yn sydyn :
— s. brasgaen, plastr garw ; brithliw,
brithliwiad, arfrithiad.
Slash, slash, v. ysleifio, archolli, ffosodi,
cythellu, hacio, trychu ; ffrewyUu,
fflangeUu, yslasio :— s. yslaif, ysleifyn,
archoU, ffosawd, hac, trychwan, tor-
iad, gwelyd ; hoUt, cythellawd; carai
ffrewyll.
Slate, slet, s. elech, Uech.llechen, peith-
ynen, ysletan ; ysgriflech ; argraff-
lech : — V. a. elechu, peithynu, Uech-
doi, maendoi, annos ci ar.
Slater, sV-tyr, s. peithynydd, elechwr,
Uechdowr, ysletanwr.
Slattern, slat'-ym, s. yslebren, yslabi,
budrog, hafnai, swgan, ysloten, haf-
ren, hafrog, llodren, ystreflen : — v. a.
gwastraffu.
j Slaughter, slo'-tyr, s. lladdfa, Iladdiad,
aerawd; cyflafan, galanasdra, aerfa;
1 cigyddiaeth :—v. a. lladd, cyflafanu,
I cigyddio.
a, Uo; u, dull; to, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel tsh; J, John; sh, fel s yn eiiieu; 2, «el.
SLEN
608
SLIV
Slaughterhouse, slo'-tyr-hows, s. lladd-
dy, cigyddfa, cigydd-dy, Uaddfan, ty
Uadd.
Slave, slef, s. caeth, caethwas, caethfab,
caethwT, cystog, gwr caeth, gweurydd,
yslM ; cystogwT, ymboenwr ; adwr :
— V. n. gweithio fel caethwas, yslafio ;
cystegu, llafurio, ymboeni ; flfwdanu.
Slaveholder, slef'-hol-dyr, s. perchen
caethion, caethberchenog.
Slavery, slef-yr-i, s. caethiwed, caeth-
wasanaeth, caeth wasaetli, caethfyd,
caethwarogaeth, cystogaeth, gweur-
yddiaeth ; caledwaith ; adwriaeth.
Slave-trade, slef'-tred, s. caethfasnach,
masiiach caethion, masnach mewn
caethweision.
Slavish, sle'-fish, a. caethwasaeth ;
gwasaidd ; llafurus, caethweithiol,
cystegol ; gwael, bawaidd.
Slay, sle, v. a. Uadd; marwolaethu;
dinystrio :— s. peithyn.
Sled, sled, s. car llusg, ysled, ysledfen,
car :—v. a. ysledio, carlo.
Sledge, slej, s. gordd, gordd haiam ; car
]hisg=Sled.
Sleek, slic, a. llyfn, cabol, llathr, claer-
lyfn ; mwyth ; Uimp ; eirig, g^wymp ;
miwail:— v. a. Uyfnhau, caboli,
llathru, yslipanu.
Sleekness, slic'-nes, s. llyfnder, llatlir-
edd.
Sleep, slip, v. n. cysgu, huno : — s. cwsg,
hxai ; cysni, cysgiad.
Sleepiness, sli'-pi-nes, s. cysgadrwydd, ■
cyslydrwydd, hunedd.
Sleepy, sli'-pi, a. cysglyd ; swrth ; cysg-
iadol.
Sleet, slit, s. eirwlaw, odwlaw, ceseir-
wlaw : — V. n. bwrw eirwlaw; od-
wlawio.
Sleety, sk'-ti, a. eirwlawog, odwlawog.
Sleeve, slif, s. llawes ; breichell : — v. a.
Uawesu.
Sleeves, slifz, s.pl. Uewys.
Sleight, sleit, s. deheudro, cynnildro,
cyfrwysdro; celfyddyd, deheuder, cyf-
arwyddyd ; hudwaith, cast.
Sleight-of-hand, sleit-of-hand', «.
chware Uaw ysgafn, hudwaith Uaw.
Slender, slen'-dyr, a. main, addfain,
meindwf , eiddU, meindlws, addf einus,
teneu, cul ; gwan, egwan ; bychan ;
byr ; tlawd ; gwael ; prin ; ansicr ;
disumig, disylwedd ; seUwan.
Slenderness, slen'-dyr-nes, s. meinder,
eiddilwch, culni ; teneuedd ; tlodi ;
prinder ; gwaelder.
Slept, slept, 2>. p. (sleep) cysgedig; wedi
cysgu.
Slew, sliw, p. t. (Slay) lladdedig. .
Sley, sle, *. perthyn : — v. a. brwydo.
SHco, sleis, s. taieU, ysglls ; crafell ;
gwringell ; rhawlech, ysbodol; cyUell
blastr ; cyUeU bren ; clem, yslaif, ys-
leifyn ; cryw ; carthbren : — v. a. taf-
ellu, ysglisio ; crafeUu ; ysleifio, ys-
-: gleifio, ysglemio, clemio ; tori, rhanu.
Slide, sleid, v. Uithro, ymlithro, ysleidio,
nawflithro ; ysglentio, ysglefrio ; ym-
lusgo, eddain ; gorddiUwng ; gwthio :
— s. llithr; Uithrfa, llithrigfa,|ysglent,
ffithl ; rhedf a ; llithryn ; ysglefr.
Slight, sleit, a. bychan, eiddil, main,
disumig, disylwedd ; ysgafn ; teneu ;
gwan ; arwynebol ; gwael : —s. bychan-
dod, bychandra ; dibrisdod, tremyg,
dtrmyg, diystyrwch ; ammharch,
anfri; paU; diofalwch, esgeulusdod;
■ — V. a. bychanu; dibrisio; dinnygu;
esgeuluso.
Slim, slum, a. main, eiddil, meindwf";
archf aiu ; hirf ain, taJ ; gwan, ysgafn ;
diwerth.
SUme, sleim, s. llaid; llws, llysw,
Uwtra, llwtrach, trybola, clist ; rhwda.
Slimy, slei'-mi, a. Ueidiog, llyslyd;
gludiog, gwydn.
Slmg, slmg, s. tafl ; flfon dafl ; arwestr ;
dyrwynraff; ergyd : — ■». a. taflu,
lluchio, ergydio, chwymeUu ; ar-
westru.
Slink, slingc, v. ciHo, Uechian ; erthylu :
—a. erthyledig :— s. erthyl ; marUo.
Slip, slup, V. Uithro, ymlithro, yslipio,
myned ; cUio ; dianc ; Uechian ; cyf-
eiuorni ; ooUi ; gorddiUwng ; tynu ;
gwthio, ysgythru ; ysglofenu, di-
geingdo; erthylu; syrthio :—s. llithr;
geugam ; camsyniad, camgymmeriad ;
gwall ; ysglofyn, ysbrigyn ; cynUyfan,
hoenyn ; Uain, ysleingiad ; llangian ;
cinyn, demyn, pledryn ; diangc, ffo ;
serth ; flfedog plentyn.
SUpboard, slup'-boyrd, s. Uithrfwrdd.
SUpknot, slup'-not, s. cwlwm dolen,
cwlwm rhedeg.
SUpper, slup'-yr, s. Uopan ; yslopan ;
gwalchlys ; broes.
SUppery, slup'-yr-i, a. Uithrig; Uyfn;
anhyddal; ansefydlog; serth; an-
niwair.
Slit, slut, V. a. hoUti ; trychu ; agenu ;
tori:—*. hoUt; trychwan; agori^jj
agen, ag ; rhwyg.
SUver, sluf -yr, v. a. hoUti ; ysleifio, '
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen, e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
SLUG
609
SMAR
ysglemio ;— s. tafell, ysglem, clem,
ysglaif.
Slobber, slob'-yr, s. glyfoeriwr=/S2a66er;
— V. &whio=^ Slubber.
Sloe, slo, 5. draenen ddu, eirinbren ;
eirinen ddu bach.
Sloop, slw]), «. Uong un hwylbren, ys-
Iwp.
Slop, slop, V. a. traflyngcu ; gwlychu :
— «. golchan ; sucaii diflas ; gwlych ;
llaca, merydd.
Slope, slop, a. osgoawl, Uedbai, Uech-
weddol, Uethrog, Ileddf : — s. osgo,
gosgo; Uethr, Uechwedd; epynt; gor-
waered ; gogwydd ; rhiw ; ochr -.—v.
lledbeio, goleddfu, osgoi, gogwyddo ;
llethru.
Sloppy, slop'-i, a. golchionllyd ; Ueidiog,
sybyllog ; dyf rUyd ; bawlyd, budr.
Slops, slops, s. pi. golchion; Uodrau
niorwr.
Slot, slot, s. bar, boUt ; cleddeu ; mor-
tals, rhwyll, gau ; ceuedd, cDf ach ; ol
danas.
Sloth, sloth, s. diogi, musgrelli, mewyd,
segmdod ; syrthni ; Uesgedd ; y
mewydyn, y diogyn (mewn milod-
aeth). -,
Slougli, slow, s. merbwll, cors, siglen,
yslwch, pydwerw, lleidbwU; traeth
^ byw.
Slough, slyff, s. croen neidr, esgroen ;
cig marv ; budredd ; crawn ; craith ;
mabgorn i—v. n. ymadael ; gosbilio ;
ymwahanu oddi wi-th y cnawd iach.
Sloughy, slow'-i, a. corsiog, lleidiog,
siglenog.
Sloughy, slyfif-i, a. budr, swla; crawn-
Uyd; madxeddog.
Sloren, slyfn, s. swlyn, swgyn, yslyfiyn,
swgai, musgreUyn, budrogyn, ys-
lebryn.
Slovenliness, slyfn'-H-nes, s. annhaclus-
rwydd, aflerwch, swglydrwydd.
Slovenly, slyfn'-U, a. annhaclus, an-
nyben, aflSr, annestlus ; swga, Uyfiol,
yslyfiaidd:— ad. yn annhaclus.
Slow, slo, a. araf, afrys, anesgud, an-
"heinif , chwarian, disymmud, disyflyd ;
hwyrfrydig ; diweddar ; hwyrdjwm ;
annybeu ; trwm, trymluog ; diog ;
■ diawch ; pwl ; gohiriog ; pwyUog : —
V. n. aifafu, chwariena.
Slowness, slo'-nes, s. arafwch, afrysedd.
Slug, slyg, s. nwlwen, malwoden, mel-
wioges ; malwen o ddyn, diogyfa,
segurwas ; malwoden o long, afrys-
long ; pelen anghron, llethbel.
Sluggard, slyg'-yrd, s. diogyn, seguryn,
segurddyn, diogwas ; malwoden o
ddyn ; cysgadur, gwalch y gwely : —
a. diog, segur.
Sluggish, slyg'-ish, a. dioglyd, musgreU,
mewydus, segurllyd ; anheinif, swrth ;
cysglyd; llegach ; llusgethain; Uesg;
marwaidd ; araf ; arbwl.
Sluggishness, slyg'-ish-nes, s. diogi,
musgrellni.
Sluice, sliws, s. Uiddor, Uifddor, argae,
dyfrddor :—v. a. llifo allan.
Slumber, slym'-byr, v. hepian, dargysu,
huno; syfrdanu : — s. hepian, dargwsg,
hiuiell, cyntun ; gorphwys.
Slung, slyng, p. p. (Sling) tafledig, er-
gydiedig.
Slur, slyr, v. a. diwyno, Uychwino ; an-
urddo, gwarthruddo, meflu ; golithro
dros, yslyrio ; cuddio, celu ; ty wyUu ;
coegio, twyllo is. gwarthnod, anair,
anurddas; mefl, achlod, anghlod,
lledwarth, anaf ; llithren, yslyr (mewn
cerddoriaeth):= ^"^ .
Slut, slyt, s. budrog, swgan, swlen, ys-
lyfien, hafnai, hafrog.
Sluttish, slyt'-iah, a. swglyd, swla,
budr, brwnt, bawlyd, aflan, fnaidd;
hafraidd; annhaclus, aflerw; ansyber.
Sly, slei, a. cyfrwys, ystrywgar, ffel,
celgar, Uechwrus, cadnoaidd, iselgraif,
ffalst, ifur, ffetus, chwiredus ; dichell-
gar ; hocedus ; cudd, dirge], yslei.
Slyboots, slei'-bwts, s. cyfrwysddyn,
Uechgi, chwiredyn.
Smack, smac, v. gwefusglecian, pocian,
pocio; cusanu; clecian, ysgortio,
crinellu : — s. poc, pocyn, poca ;
gwefusglec ; dec ; ysgort ; cus ; bias,
chwaeth, archwaeth ; adflas, Ued-
chwaetlis blesyn ; ychydig ; Uongig
un hwylbren, chwimlong, ysmac.
Small, smol, a. bach, bychan ; m&n ;
main ; eiddil ; disum, disumig;
ychydig; -an, -yn, -en, -ig:—s. mein-
edd : — ad. yn fach, yn fychan.
Small-debt-Coui-t, smol'-det-coyrt, t.
manddyledlys, llys manddyled, llys y
mA.n ddyJedion.
Smallness, smol'-nes, s. bychander ;
meinder ; eiddilwch.
Small-pox, smol'-pocs, s. y frech wen, y
frech folog.
Smalt, smolt, s. llychlas, glaslwch.
Smart, smart, s. gw^i, dolur, gloes,
poen, aeth, brwyn, brath, gwyneg,
gwaew:— v. n. gwynio, gwynegu,
dolurio, pigo, gloesygu ; llosgi : —
0, llo ; u, dull ; w, swn ; w, pwn; y, yr; (> f^l tsh ; J, John ; sh, fel i yn eiiieu ; z. zel.
2 R
SMOK
610
SNAP
n. llym, tost, hyl3rm llymdost ; brafch-
ol, aethol ; bywiog, heinif , esgud, es-
geidig, siongc, gweisgi ; yniol ; dillyn,
tlw», pefr, pingc, syw, del, percus,
gwymp, taclus, hoyw, gwych ; cym-
hen, l£raeth, arain, arab; parod; ffel;
amwys.
Smartness, smart' -nes, s. lljrmder;
bywiogrwydd ; dillyndra ; cyflym-
der ; ffraethder.
Smash, smash, v. a. chwilfriwio;
talchu : — «. chwilfriwiad, talchiad ;
talch.
Smatter, smaf -jrr, v. n. mansiarad, ffol-
yniadroddi, cyboli, ymadrodd yng
iighylch peth nas byddo un yn hyfedr
arno ; lledwybod peth ; bod yn grach
ysgolhaig: — s. goddysg, hanner gwyb-
od!aeth, coegddysg.
Smatterer, smat'-yr-yr, s. gwybedydd-
yn, Uedwybodyn ; crachathraw, coeg-
ysgolor.
Smear, smtyr, v. a. dwbio, diwyno,
llycliwino, plastro ; edlynu; iro: —
S. iraid, enaint, eli ; dwb, plastr, ed-
IjTiiad. [ilychwinol, glyiiol.
Smeary, smi'yr-i, a. ireidiol, edlynol ;
Smdl, smel, v. ajogli, sawrio, sawyro,
safwyro, gwyntio, rhogleuo, rbogU,
ogleuo; feoeni, trwyno; drev. i : — «.
arogl, arogledd, arwynt, sawjT, ar-
chwa, rhogl, rhogleuaeth, ogl, ogleu,
edryw. [iad.
Smelling, smel'-ing, s. arogliad, arwynt-
Smelt, smelt, j). p. (Smell) arogledig :—
«. brwyniad^math ar frythyll m6r :
— V. a. toddi; toddi mwn.
Smile, smeil, v. gwenu, dywenu; glas-
chwerthin, : — s. gwen ; arwen, darwen,
dywen.
Smirk, smyrc, v. n. cifwenu, glaswenu ;
glaschwerthin ; gwerni; llygadloni : —
s. cilweo, glaswen, lledwen, arwen : —
a. dillyn, nais.
Smite, smeit, v. taraw, taro ; euro,
pwyo, dulio; ergydw, dryllio, arcbolli,
lladd, dieneidio : — s. ergyd.
Smith, smuth, s. g(rf, gofant.
Smithy, smudd'-i, s. gefail, gefail gof,
gofaU, gweithdyg<rf; gwaithgof, gof-
anwaith.
Smock, sipoc, s. hefys, <ays benyw.
Smockfrock, smoc'-firoc, s. ceitlen, nch-
aflen, fErog.
Smoke, smoc, s. mwg, ysmwcach : — r.
™yg^> ysmygu, ysmwca, chwiflSo, try-
fygu ; ediyweddu, arogli, llettybio.
Smoky, smo'-ci, a. myglyd.
Smooth, smtrdd, a. Uyfn, llathraddd,
cabol ; gwastad ; rhwydd, rhugl ;
mwyn ; teg ; blydd, moeth, esmwyth;
miwail ; llimp, ialus : — a. llyfnder : —
V. a. llyfnhau. Lyfnu, gwastatao,
gwastatu ; caboli, llathru ; sidanu,
gwenieithio ; rhwyddhau ; esmwytho.
Smote, smot, x>. t. (Smite) tarawedig.
Smother, smydd'-jrr, v. myga, mogi,
tagu, llethn, gwasgu ; cuddio, celu ; i
dystewi : — a. tarth tawchlyd, tawch, |
mygdarth, mwg, ysmwcan.
Smoulder, smell' -dyr, v. n. mudlosgi,
saglosgi, taglosgi.
Smudge, smyj, v. a. pardduo, llychwino.
Smu^le, smyg'-gl, v. a. nwyddi-edeg,
nwyddredu, trosglwyddo rhednwydd-
au ; masnachu mewn rhednwyddau. ;
celfasnachu, ysmyglio.
Smuggler, smyg'-lyr, s. rhednwyddwr,
nwyddredydd, ysmygUwr ; nwyddred-
long.
Smut, smyt, s. parddu, hnddygl; du-
wch ; llosg ; rhwd ; serthedd, croes-
anaeth i—v. pardduo, diwyno, llych-
wino, duo ; Uosgi.
Smuttiness, smyt'-i-nes, s. huddyglyd-
rwydd,epardduedd ; llosgedd ; serth-
edd.
Smutty, smyt'-i, a. pardduog, huddygl-
yd, du ; llychwin ; serth, aflaii,
brwnt,
Snack, snac, ». rhan, cyfran.
Snacket, snac'-et, 8. cloig ffenestr, clic-
ied flfenestr.
Snaffle, snaffl, s. genfa, gwenfa, ffroen-
fa, ysnafiPwl:— •i;. a. Srwyuo, ysnafF-
j, snag, «. cwgn ; cyguen ; eolfen,
brigyn, bonyn caingc ; dant :—v. a.
cygnu, colfenu.
SnaU, snel, «. malwen, malwoden, mel-
wioges, malw, malaen.
Snake, snec, s. neidr, nadr ; sarff.
Snap, snap, v. clecian, crinellu, gwring-
ellu, cipgnoi, brathu, geirfrathu, senu,
cecru, ysnapio : — s. dec, crinell;
gwringelliad ; tamaid, cipgno ; clic- ,
ied, clip, gwengcyn, dyn gwangcus, /
caflF, cip, ysnap. I
Snappish, snap'-ish, a. brathlyd, bygno;
cipgar, pigoglym, llymetriog, sarug,)
cecrus, edliwgar, coafcog, ysnaplyd. 1
Snappishness, snap'-ish-nes, s. bratlilyd-j
rwydd, cipgarwch, sorllydrwydd, |
a, fcl • yn tad ; a, cam) e, hen ; «, p«n; i, Uid; i, ^in ; c, tor, and ei sain yn hwy ; «, llom;-^
SNOU
611
SOB
Snare, sneyr, s. magi, croglath, telm, ys-
lepan, annel, carfagl, tagfagl, hoenyn,
byddagl, bachell, huga^, rhwyd, rhag-
odfa, bradbwll :— v.^Saglu, rhwydo,
byddaglu, byddagn, bacliellu, car-
faglu, telmu.
Snarle, sncfri, v. n. chwyrnu, dysgyrnu,
ysgyriiygu, swrnach, grymisJ, rhem-
ial, gi-wytbo, grwguach: — s. dyxys-
wch, cinwgl.
Snarling, snar'-ling, s. ch'wyrniad, swrn-
ach, grem : — ;p. yn chwyrnu, cbwyrn-
11yd.
Snatch, sna<;, v. cipio, ysgipio, crapio,
cafBo, liaffio, dygibo ; ysglyfio, rheib-
io, ysgylflfo ; ymgiprys, ciprysu: — «.
cip, crap, ysgip, caff; ysgwfl, cwlff,
tamaid, siS,s, chwyl, chwiw; dydach.
Sneak, snic, v. n. godechu, Uechian,
cuddymlusgo, truthio : — s. bawddyn,
bawai, dydechwr, cynglwr, Uechgi,
celgi.
Sneaking, sni'-cing, a. llechwrus ; baw-
aidd, crinwasaidd, cybyddlyd, gor-
wael.
Sneap, snip, v. n. ceryddu, attal.
Sneer, sniyr, v. ffroenwawdio, greflBo,
gwawdwenu, cilchwerthin:— s. ffroen-
wawd, gwatwarwen, grn, gwatwar-
drem, gwawd, dirmyg.
Sneeze, sniz, v. n. tisian, dystrewi,
trewi, entrewi, Ijisio : — s. tis, ystrew,
trew.
Sniff, snuff, v. n. ffroeni, ffroenwyntio.
Snip, snup, v. a. cinynio, trychu, trych-
ioni, tocio, gwelleifio ; tori : — s. cin-
yn, ciiiiechyn, trychyn, tocyn, dern-
yn, llerpyn, toriad, trychiad, cyfran.
Snipe, sneip, s. ysniten, myniar, ysnid,
gi'ach; penbwl, hiuiiyn.
Suite, sneit, v. a. chwythu y trwyn.
Snivel, snufl, s. llysnaf edd, llif y trwyn,
llysnafedd y ffroenau, chwyth trwyn,
trwynllif, ffroenllif, UjnB -.—v. n.
trwynUifo, ffroenUifo, llysnafu, Uyfio;
meflu.
Snod, snod, g. penrhe, ysnoden, ffunen.
Snore, snoyr, s. chwyrniad, rhwngc : —
p. n. chwyrnu, chwyrnoliad; rhyngc-
io.
Snort, snort, v. ffroeni, ffroenio, trwyn-
fiychain, chwyrnoU j rhyngcio, ffroen-
ochi.
Snot, siiot, s. Uysnafeddy trwyn :—», a.
chwythu y trwyn=Snivel.
Snotty, snot'-i, a. llysnafeddog, trwyn-
Uifog, llyfiog, crestog, brwnt.
Snout, snowt, s. trwyn, swch, duryn,
turs, trwynswch, ysniten: — v. a.
trwyno, tursio.
Snow, sno, s. eira, airy, 6d, nyf : — v.
bwrw eira, odi, nyho.
Snowball, sno'-bol, s. caseg eira, pelen
eira.
Snowdrop, sno'-drop, s. eiriawl, cloch
maban, cloch baban.
Snowy, sniy-i, a. eiryol, odlyd, eirllyd,
gwyn, piir.
Snub, snyb, v. jji. tocio, trychu,
rhwystro, attal, ffrwyno, dwrdio,
cystwy, senu : — s. cymmal.
Snuff, suyff, s. trewlwch, ystrewlwch,
trwynlwch, ysnisin ; trwynsoriant,
digder -.—v. ffroeni, ffroenio, arogU,
gwyntio; ffroenyfed; trwynsori, ym-
ddigio, trewlychio, cymmeryd trew-
lwch ; trwynffy chain, chwyroli.
Snuffer, snyff-yr, s. ffroeniwr.
Snuffers, snyflT-yrz, s. pi. gleiniadur,
glaniadur, saUtring, toriadur pen can-
wyll, toriadur.
Snuffle, snyffl, v. n. trwynfiychain ;
anadlu yn drwyn-gauad.
Snug, snyg, v. n. ymgynhesu yn nghyd;
cydymwasgu, ymlynu : — a. cryno,
cynnwys, clyd, cynhes, gwresog, cyf-
annedd, dirgel, cyfleus, clws, twtnais,
del; agos.
Snuggle, snygl, v. n. cydymgynhesu,
cydymwasgu.
So, so, ad. felly, efeUy, fel hyn, fel
tyny, JT un modd, yn gyffelyb, yn y
cyffelyb fodd ; mor, cyn ; fel, f al,
mal, tra, cyd ag.
So that, so ddat, ad. tra, trwy, megys,
mal, fal, fel ; fel y, felmai, feUy ; os ;
yn unig os; hyd tra, hyd pan; hyd
oni, hyd onid ; cyd ag, yn gymmaint
ag ; am y, fel ag, fel ag i^So.
So then, so dden, ad. felly gan hyny ;
feUy, am hyny, o herwydd hyny, o
herwydd pa ham, o ba achos=^o.
Soak, siic, V. mwydo, sicio, swgio,
trochi, yfed, llyncu, Ueithio; nawsio,
meddwi.
Soap, sop, s. sebon i—v. a. seboni.
Soapy, so' -pi, a. sebonaidd, sebonllyd."
Soar, soyr, v. n. uchedu, uchedeg, uch-
elhedeg, ymgodi, ymddyrchafu, dar-
ddwyrain, gwalchu, rhamu : — s. uch-
ed, uchedfa, uchelhedfa, uchediad;
darddwyre ; rhamiad ; esgyn, esgyn-
fa.
Sob, sob, V. n. igwylo, igian, igio, crych-
ucheneidio:— «. ig, igian, crychuch-
eneidiad, ebwch.
8, Uo ; u, duU; tC| swn; w, pwu; J^; $, fel fsh; j, J«b«; th, fel » yn eisi«u; z, |^1.
SOIL
612
SOLI
Sober, so'-byr, a. sobr, tymmenis, cym-
medrol, syber, dirysedd, anfeddw,
ammrwysg, pwyllog, llywodraethus,
sad, difrif, prudd:-v. a. sobri, sobr-
aiddio, difeddwi.
Sobriety, so-brei'-i-ti, s. sobrwydd, am-
mrwysgedd, ardymmer, cymmedrol-
deb ; ymattal, pwyll, difrifwch, taw-
elwch.
baeddu, teilo, gwrteithio :— s. torn,
baw, tail, gweryd, brynti, pridd,
daiar, tir, tui^ llawr, gwlad.
Sojourn, so'-jyA, v. n. ymdeithio ; ar-
cs, trigo :— «. ymdaitli, preswyliad,
trigiad.
Solace, sol'-es, v. a. cysuro, dyddanu,
lloni, difyru, Uiniaru, lloddi : — s.
cysiir, dyddanwch, hyfiydwch.
Sociable, so'-shybl, a. cyfeillgar, cym- i Solar, so'-lyr, a. heulog, heulaidd, hu-
deithasol, cyweitfias, cariadus, cared- ^ t ,» , , ^.n
ig :— 5. cerbyd hj'gyd.
Social, scy-shyl, a. cymdeithasol. cy-
•weithasol. cyfeillachol, cyfeillgar,
cymdeithasgar ; hygyd ; cyfarwedd,
cymmrodol, addwyn.
Socialism, so'-shyl-uzm, s. cymmrodol-
iaeth, cyramrodyddiaeth, cyfarwedd-
iaeth, cydfeddiannaeth ; pob peth yn
gyffredin.
Socialist, so'-shyl-ust, s. cymmrodoliad,
cymmrodolwT, cymmrodydd.
Society, s6-sei'-i-ti, s. cymdeithas, cyf-
eillach, cyf undod, brawdoliaeth, brod-
oriaeth, seiat.
Socinian, s6-sun'-i-yn, a. Sosinaidd, Un-
dodaidd : — s. Sosiniad, Undodiad.
Sock, soc, s. socas, socysen, pawgen,
swch.
Socket, soc'-et, s. twll said, seittwll.
anol : — s. beulf a, goruwch ystaf ell ;
nenawr.
Sold, sold, p. p. (Sell) gwerthedig, a
werthwyd.
Solder, so -dyr, v. a. sa-wdrio, sawdyrio,
sodro, asio, iasu : —s. sawdr, sawdyr.
Soldier, sol'-jyr, s. milwr, sawdiwr, llu-
eddwr, rhyfelwr, cadwr, arfawr,
brythwr.
Soldierlike, s6l'-J3^-leic, > a. milwraidd.
Soldierly, sol'-jyT-li, j gwronaidd,
dewi-wych, gwrol.
Soldiery, sol'-jyr i, s. y milwyr, y filwr-
iaeth, y fyddin, y cadlu, y corff mil-
wraidd.
Sole, sol, s. gwadn, gosail, fifal ; tafod yr
hydd, lleden chwithig, aerwy:— «. a.
gwadnu, goseUio:— a. unig, xinigol,
un, hollol, anghyfranog, anweddog,
ammhriod.
soced ; pib ; grain, crai, mwn; teddf, j Solecism, sol'-siizm, s. gwrthuniaith.
teddyf ; mortals, derbyndwll, ceudod,
ceU, twll.
Sod, sod, s, tywarchen, tudwedd, gledd,
mawnen : — a. tywarchol : - v. a. ty-
warchu:— p. p. (Seethe) berwedig,
berw.
Sodomite, sod'-6-mut, s. Sodomiad, gwr-
ywgydiwr.
Sofa, so'-ffa, s. esmwythfaingc, glyth-
faingc, ■ seddog, seddf aingc, glythfa ;
golwth, gwelyfaingc, gorweddfaingc.
Soft, soift, a. meddal, tyner, masw,
blydd, nawsaidd, gwagsaw, mwyn,
gw&r, tirion, llariaidd; esmwyth,
mwyth, meddf, Ueddf , Ilerw, gwlydd,
Uyth, main, dystaw, isel, per, Uaith,
llibyn, penfeddal : — ad. yn dyner, yn
f eddal, gan bwyU : - in. yn araf ! yn
araf deg !
Soft^, soffn, V. meddalhau, tyneru, ys-
twytho, plyddu, nawseiddio, es-
mwytho, mwytho, lliniaru, lleddfu,
rawydo, arfeiddio, arafu, rhwyddhau,
lleiliau.
Soho, so-ho', in. hai liow ! ow how ! hai
liw ! debre ! degle ! clyw ! gwrandaw !
Soil, soil, V. a. diwyno, llychwino.
anghyssoniaith, trwsgUaith, anarfer-
iaith.
Solely, sol'-li, ad. yn imig, yn hollol.
Solemn, sol'-ani, a. difrif, difrifol. sant-
aidd ; parchus, hybarch, parchedig ;
cyfiwj's, edmygol, arbenig, goruchel;
pwysijj ; cyhoedd ; symul, pnidd, sy-
ber, rhwysgfawr ; arswydus
Solemnity, s6-lem'-ni-ti, s. difrifoldeb,
edmygedd, parchusrwj'dd, arbenig-
edd, cyffwysedd, arddwysder, rhwysg-
fawredd, uchelwyl, defod.
Solemnization, sol-em-ni-ze'-shyn, s,
gweinyddiad ; difrifiad, cadwraeth.
Solemnize, sol'-em-neiz, v. a. gwein-
yddu, cyflawni, edmygeddu, difrif-
oli.
Solicit, s6-lus'-ut, v. erfyn, deisyf, ceis-
io, gofyn, ymbil, crefu, attolygu, ym-
hwedd, eiriol, annog, cynnyg.
Solicitor, so-lus'-u-tyr, s. erfyniwr, deis-
yfydd, crefwr, ceisiwr, cyfreithlier.
Solicitous, so-lus'-i-tyz, a. gofalus, |«ry-
dei'us, carcus, helbulus.
Solicitude, so-lus'-i-tittd, .?. gofal, pry-
der, cur, dyddoriant, djrfalwch.
Solid, sol'-ud, a. caled, durfing, durfin.
a, f4 a'yn t«d ; a, cam ; «, hen; e, pen ; i. Hid; i, ^Pl; «, tor, ondei sain yu hwy ; o, lion;
SOME
613
SOPH
sad, sedr, dwys, cyfan, cyfa; ffyrf,
fferdd, clwn, syfn, fii&r ; sylweddol,
anfasw, diwegi, didwn, digyfwng;
tewdrwch, syth, tryfainb, trysym,
cryf , gwir : — s. caledgorff, cyf an-gorfif,
aadgorff, trygorfif; trysym, tryfaint,
sylwedd.
Solidity, so-lud'-i-ti, «. caledrwydd, dur-
fingder, sadrwydd, sythder, ffyrfedd,
dwysder, cyfander, praffder, sylwedd,
grym, gan.
Soliloquy, s6-lul'-6-cwi, 5. ymson, hun-
anymddyddan, hunymddyddan.
Solitary, sol'-i-tyr-i, a. unig, unigol;
wrtlio oi hun ; ambellenig, disathr,
didryf , anghyfannedd, diymwel, neill-
duol, gweddw, prudd, gciochwydol: —
s. didryfwT, meudwy, golocliwydwr.
Solitude, sol'-i-tiwd, s. unigedd, neiUdu-
edd, didryfle, golychwyd, anialfan,
dirgelfa.
Solo, so'-lo, s. c4n Qiilltkis, unlleison, un-
an.
Solstice, sol'-stus, s. heulorsaf.gorsaf jrr
haul, troad y rhod.
Solubility, sol-iw-bul'-i-ti, s. hydodd-
edd, hydoddrwydd.
Soluble, sol'-iw-bl, a. toddadwy, hy-
dawdd.
Solution, so-liw'-shyn, dattodiad, todd-
iad, dadmeriad, agoriad, eglurhid,
deongliad, atebiad, rhyddhd,d.
Solvable, sol'-fybl, a. dattodadwy; de-
ongladwy, egluradwy, agoradwy ;
chwaladwy ; taJfedrus.
Solve, solf, V. a. dattod ; agor, egori ;
eglurhau, esbonio, dadrysu; gwasgaru.
Solvency, sol' -fen-si, «. hydaledd, tal-
fedredd.
Solvent, soF-f ent, a. toddawl, toddiadol ;
trwythol ; hydal, talfedrus : — s. ed-
rwyth, trwyth, toddydd, dadleithydd,
dattodydd.
Sombre, som'-byr, )a. prudd, anliy-
Sombrous, som'-bryz, J Ion, ansiriol ;
cymmylog ; tywyll, gwrm ; trymllyd.
Some, sym, a, rhyw ; rhai ; un, neb ;
nebawd, nebun ; ychydig ; rhywf aint,
peth ; yng nghylch :—s. rhai, rhyw-
rai ; rhywfaint ; ychydig, peth ;
twysged, twysgen ; talm.
Somebody, sym'-bod-i, s. rhywun, rhyw
d^yTi.
Somehow, sym' -how, ad. yh rhywfodd,
mewn rhyw fodd, rhyw sut.
Somersault, sym'-yr-solt, ) s. naid Uam-
Somerset, sym'-yr-set, J idydd, tin-
ben ystrellach, Uamnaid.
Something, sym'-thing, s. rhywbeth ;
•peth.
Sometime, sym'-teim, ad. rhyw dro,
rhyw bryd, rhyw amser ; gynt, cyn
hyn; weithian.
Sometimes, sjrm'-teimz, ad. weithian ;
rai prydiau ; ar amserau, ar brydiau ;
ambell waith ; gynt.
Somewhat) sym'-whot, s. rhywbeth;
rhyw faint ; peth ; rhan ; ychydig ;
tahn ; swm :-- ad. rhywfaint ; iradd-
au ; mewn mesur, mewn rhan, yn
hytrach ; cryn, lied, go, sym.
Somewhere, sjrm'-wheyr, ad. yn rhywle,
yn rhyw fan ; rhywle.
Somnambulist, som-nam'-biw-lust, a.
cysgrodiwr, cy sgwibiwr, cysgrodiadur .
Somniferous, som-nuff-yr-yz, a. hun-
ddwyu, hunbair; cysgbair, cysgiad-
ol.
Son, syn, s. mab ; ab, ap.
Son-in-law, syn'-in-lo, s. mab yngnghyf-
raith, daw, dawf.
Song, song, s. ca.n, caniad, cathl, cerdd,
cywydd, cowyddaid, canu, cwndid,
achan, awd, canon ; dyrif, dyri ; cy-
wyddoliaeth.
Songster, song'-styr, s. cantor, caneuwr,
cantwr, cethlydd, caniedydd, ceiniad,
anaw.
Sonnet, son'-et, s. canig, cenig, caneu-
an.
Sonneteer, son-i-ti'-yr, «. canigwr, bardd
canigion, gofardd, crachfardd.
Sonorilic, so-no-ruff-ic, a. seinddwyn,
seinbar, seiuiannol.
Sonorous, so-no'-ryz, a. seinfawr, son- 4
iarus, seiniol, uchelsain, hyglyw,
seinfawr ; clochog ; croch, aedd, ban.
Soon, swn, ad. ar fyr, toe, yn fuan, yn
ebrwydd, yn glau, ar fyr amser, ar
frys, chwipyn, chwaff, chwap, yn
chwai, yngynnar.
Soot, swt, s huddygl, parddu, swta :—
V. a. pardduo.
Soothe, s«xld, v. a. boddio, boddhau ;
lliniaru, llonyddu, eamwytho, tawelu,
tyneru, lleddfu, cysuro, truthio, prat-
io.
Soothsay, swth'-se, v. n. dywedyd.|lew-
iniaeth, dewinio, arddysg Jgan.
Soothsayer, sicth'-sc-yr, s. dewiu, daro-
ganwr. ^
Sooty, swt'-i, a. huddyglyd, pardduMt^
— V. a. pardduo. *
Sop, sop, s. tamaid mwyd, ijlic§s, tank-
aid : — V. a. mwydo, gwlychu.
Sophism, soflf-uzm, s. twyllel^ geu- M^
6, llo ; u, dull; w, »wn ; w, pwn ; y, yr; f, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, ie\. •% ^
SORT
6l4
SOV'E
ddadl, twyllddadl, geubwyll, som-
ddadl, twyllreswm, ffugreswm.
Sophist, solF-Tist, s. dysgawdwr athron-
iaeth, athronydd, ofydd ; twj'llofydd,
twyllddadleuwr, flugresymwr, geu-
bwyllwr.
Sophistical, s<)-ffas'-ti-cyl, a. twyllof-
yddol, twyllresymol, cyfrwys, dichell-
gar.
Sophisticate, so-fFus'-ti-cet, v. a. llygru,
cymmysgu, gwyrdroi, difwyno, ffiig-
io:— d. llygredig, flFugiol, cymmysg,
ammhur, difwynedig.
Sophistry, soflf-us-tii, s. cjrfrwys ddadl-
euaeth, twyllofyddiaeth, sornddadl-
yddiaeth, twyllresymiad, twylleb,
geuddadl, geubwyll.
Soporiferous, so-po-ruff'-yT-yz, a. htm-
ddwyn, hunbair, cysgbair, cysgadwy.
Sorb, sorb, s. cerddinen, cyrafolen,
sarffwydden, cyrafol, cyrawol, cerdd-
in.
Sorbent, sor'-bent, a. tamol, dyddyfnol,
dysychol.
Sorcerer, sor'-syr-yr, s. swynwr, chwid-
og, chwidw, hudol, swyn-gyf areddwr,
rheibiwr, dewin. >
Sorcery, sor'-syr-i, s. swyii-gyfaredd,
hudoliaeth, swyn, chwidogaeth,
chwiliogaeth, dewiniaeth.
Sordes, sor'-diz, s. sored, swrwd, budr-
eddi, brynti, ysgarthion, ysgubion.
Sordid, sor'-dud, a. budr, brwnt, baw-
aidd, swla, gwael, salw, hagr, cyrrith,
cybyddlyd.
Sordidness, sor'-dud-nes, s. brynti, baw-
eiddrwydd, gwaelder, crintachrwydd.
Sore, soyr, s. anafod, archoll, briw,
dolur, clwyf, gweli, comwyd ; hebog
blwydd, carw pedeirblwydd :
Sot, sot, 8. penbwl, penllorcan, brwysg-
yn, medd-wyn, potiwr :—v. Uymeit-
ian, ymjrfed, meddwi, syfrdanu, pen-
ddaru, pendroni.
Sottish, sot'-ish, a. penfeddw, syfrdan,
hurt, penbylaidd, meddw.
Sou, sw, s. sw:=ceiniog Ffraingc.
Sought, sot, p.p. (Seek) ceisiedig.
Soul, sol, s. enaid, enawr, en; einioes,
ysbryd, calon, meddwi, dyn.
Sound, sownd, a. iach, iachus, diasgen,
difeth, difreg, dianaf, diwall, diogel,
cjnfan, didwn, clwn, caled, cadam,
sad, gwrdd, dwys, sicr, diwegi, syl-
weddol, trwm, dwfn; da, gwir, lawn,
cywir, uniongred ; perffaith, trwyadl ;
tyto ; teithiol : — ad. yn iach : — g. nof-
iadur pysg, nawf pysg, awjTgod pysg,
ystifflog, morgyUell, morlawes, bas-
for, beisfor, meinfor, culfor ; pledren-
iadur^math ar oflferyn Uawfeddyg i
chwilio y bledren ; swn, sain, son ;
llais, Uef, tr\. st, dyar, d&r, adsain^
goslef: — V. plymio, beisio, chwilio,
profi ; seinio, swnio, synio, Ueisio,
eichio, darn.
Sounding, sown'-ding, a. seiniol, soniar-
us, llafar :'— *. seiniad, seiniedigaeth,
plyimad, beisiad, dyfnder, chwUiad.
Soundness, sownd'-nes, s. iachusrwydd,
difethrwydd, cyfander, cadeiiiid.
Soup, swp, s. isgell, llymeidfwyd, potes,
cawl.
Sour, sowyr, a. sur, chwibl, egr; sarug,
croes, blwng, dreng, anniddig, garw :
— s. sur, suryn : — v. suro, egra,
chwiblio, sarugo, teneuo.
Source, soyrs, s. ffynnoneU, fiynnon,
tarddell, aig, han, gwreiddjTi, dech-
reu ; edryf , edryd ; fiwn, henydd.
tost, blin, poenns, dolurus ; caled, | Sourness, sow'-yr-nes, s. surni, chwibl-
cryf, anaele, drwg : — ad. yn dost : —
V. a. clwyfo.
Soreness, s6'-yr-nes, s. toster, blinder.
Sorrow, sor'-o, s. gofid, blinder, trallod,
tristwch, cystudd, alaeth, hiraeth, ga-
lar, allwyn, afar, brwyn, cyni, poen :
— V. n. gofidio, tristau, galaru, ymof-
Idio.
Sorry, sor'-i, a. drwg, trist, galarus, edi-
far ; gwael, salw, truan, tlawd ; di-
ras, bawaidd.
^ort, sort, «. modd, math, bath, rhyw,
rll^gradd, dosbarth, rhs,n, cyfran : —
cymmathu, cydrywio, trefnu, dos-
• barteni, addasu, cyfleu, ymgyfeillio.
Sortie, sor'-ti, «. rhuthr, cyrch, ym-
grr*.
a, fel a yn tad ; a, ram ; e, hen ; e, pen ; i, Hid
edd, egi-wydd, sarugrwj'dd.
South, sowth, s. deheu, de. dean, de-
heudir, deheubarth : — a. deheuol, de-
heu, de, dean, deheubarthig -.—ad.
tua 'r de, tua 'r deheu.
Southerly, sydd'-yr-li, a. deheuol, de-
heu, dean, de.
Southern, sydd'-ym, a. deheno\= South-
erly; deheubaithig.
Southward, sydd'-yrd, ad. tua 'r deheu:
— s. deheubarth, y parthau deheuol.
Sovereign, sof -yr-en, a. goruchaf, gor-
uchel, penaf, pen, prif, aibenig;
gwerthefln ; penarglwyddol, penadnr-
ol, breninol, effeithiol, rhinfawr :—
— s. penadur, tejTU, brenin, penar-
glwj'dd, penllywydd, unben, uchel-
; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn Wf^; o, lion ;
SPAS
615
SPEC
deym, penaeth, gwledig, ffelaig, mod-
ur, alcon, udd, gwaladr, punt=20«.
Sovereignty, sof-yr-en-ti, s. penadur-
iaeth, penarglwyddiaeth, penllywodr-
aeth, teymogaeth, arbenigrwydd ;
gallu.
Sow, sow, s. hwch, cunar, llwpai.
Sow, so, V. hau, heu ; taenu, gwasgar.
Sowing, so'-ing, s. heuad, head.
Sown, son, p. p. {Sow) heuedig, a heu-
wj'd.
Space, sp«s, s. lie; ysbaid, encyd, en-
nyd, cyf wng, cyf rwng ; gofod, gwag-
le ; ystod ; meityn ; tyd ; talm ; ang-
der, eng, ang, trftn ; man ; gwers ;
helaethiant : — v. a. cyfryngu, gofodi.
Spacious, spe'-shyz, a. eang, helaeth,
ehelaeth, eng, angdde ; llydan ;
maith.
Spade, sped, s. pal ; rhawbal ; ihscw :
— V. a. palu.
Span, span, s. rhychwant :- v.a. rhych-
wantu.
Spaniel, span'-iel, s. adargi, ci adar;
truthan, gwenieithiwr : —v. cynfFon-
loni, truthio.
Spanker, spang'-cyr, s. ysbangcyr=
math ar hwyl f awr ; brasgamwr ; dyn
tal.
Spar, spar, s. ysger, crisfaen, cenfaen ;
trosol, bar ; colp, ysgolpen, aseth ;
ceibren, bollt: — v. a. baric:— t'. n.
dadleu, dadlu ; ymladd o hyd breich-
iau.
Spare, speyr, v. cynnilo ; toli ; arbed ;
hel^or; attal; gweddillio; peidio a
chospi:-a.. prin ; cynnil; anaml ;
hebgorol, gweiliog; gormodol; ctil,
tenen.
Sparerib, spe'yr-rub, s. asen y iika ; eis-
glwyd mochyn ; culasen.
Sparing, spe'-ring, a. cynnil, arbedol ;
prin ; bychan ; cyrrith, cybyddlyd.
Spark, spare, s. gwreichionen, tanen,
clin ; cariad, cariadfab.
Sparkle, spar'-d, «. gwreichionen ; llug-
an : — v. n. gwreichioni ; ymfflamychu ;
clindarddach ; seirianu, lluganu, tan-
beidio ; ymgynhyrfu.
Sparkling, sparc'-ling, a. gwreichion-
11yd ; serenog ; Uachar ; bywiog,
hoyw.
Sparrow, spai'-o, s. aderyn y to, goKan,
trefiad.
Spasm, spazm,s. gwrwst.cwlwmgwythi,
(yhyrwst, crebychwst, gwyneg,
gwaew ; dirdynfa, dirgryn ; pigyn,
Spasmodic, spaz-mod'-ic, a. gwynegtd,
gwrystaidd ; dirdynol ; gwyniol.
Spatter, spat'-yr, v. tasgu ; diwyno ;
budreddu ; meflu ; caglu, dlblo ;
athrodi ; gwasgaru ; jweri.
Spavin, spaf'-un, s. llyncoes.
Spawn, spon, s. grawn pysgod; groneil;
sil ; silod ; hil, hiliogaeth :—v. bwrw
grawn ; siBo ; deillio ; sildarddu.
Spay, spc, V. dysbaddu beny w ; ysbaddu ;
dadrywio.
Speak, spic, v. llefaru, llafaru, djrwedyd,
gwedyd, gweyd, dyweyd, yngan, siar-
ad, ebu, liebu, ebru, ymadroddi, par-
ablu, ynganu ; traethu ; areithio.
Speaking, spi'-cing, s. Uefariad, dywed-
iad :— a. lief arol, llafar ; bywiog.
Spear, spiyr, s. ysber, ysbftr, b6r,
gwaew, gwaewffon, ffonwaew, rhaidd,
rheinen, rhethren, saffwy, ysgeth ;
tryfer -.—v. tryferu, twysenu, hedeg.
Special, spesh'-yl, a. ntillduol, penodol,
enwedigol, arbcnif, cosbenol, hysbys-
■ ol ; dewisol ; anghyi.'rrdm ; unigol.
Specie, spi'-shi, s. arian bathol, arian
bath, da bathol.
Species, spi'-shiz, s. rh3rwogaeth, rhyw ;
math, bath, sut, rhith, rhithoga«th ;
hil, eppil, cenedl ; peth syml ; ar-
wydd.
Specific, spi-suff-ic, a. rhywogaethol,
rhywiol ; priodol, priod, penodol,
hysbysol, neillduol, gwahanredol ;
parthol :— «. priod feddyginiaeth ;
rh^l, rhaledd, gwahanred.
Specification, spes-i-fii-ce'-shyn, s.
rhywogaethiad, penodiad, dosbeniad.
Specify, spes'-i-fi"ei. r. a. penodi, gwahan-
redu, neiUduoli, nodi ; enwi, crybwyll.
Specimen, spes'-i-men, s. cynddrych,
cynnrych, golygwel, cynllun ; prawf ,
rhagbrawf ; dangosiad ; cynnyg ;
engraff, anghraifiFfc.
Specious, spi'-shyz, a. golygus, ym-
ddangosiadus, Uiwus ; gwych ; rhith-
weddol, wynebdeg.
Speck, spec, s. magi, man, brycheuyn,
ysmotyn, dos ; gwadn esgid ; Ueden :
—V. a. m&nu, ysmotio.
Speckle, spec'-cl, s. menyn, meglyn,
dosyn, brychyn : — v. n. manogi,
britho, ysmotio.
Spectacle, spec'-tycl, a. golwg, golygfa,
drych, tebed ; ysheithe\l=iSpectaelea.
Spectacles, spec'-tyclz, s. pi. ysbeithjell,
golygwydr, drychwydrau, ysbectoC
Spectator, spec-te'-tyr, s. edry«hwr, gol-
ygwr, gweladur, syllwr, canfyddwr.
o, Uo, u, dull; w, 8W117 w, pwn; j, ]rr; f, I'el tsb; j, John; sb, fel s yn eisieu ; z. zel.
SPEW
616
SPIR
Spectre, spec'-tyr, s. drychiolaeth, ell-
yll, ysbryd, lledrith, hugwd, tremyn-
iaeth.
Speculate, spec'-iw-let, v. n. myfyrio,
ystjrried ; golygiannu ; selu, syllu ;
damcanu, amcanu ; rhagolygu : rhag-
synied, brydsyllu ; rhagfasnachu ; an-
tufio.
Speculation, spec-iw-le'-shyn, s. rhag-
olygiad, golwg ; damcan, damcan-
iaeth ; amcandyb ; golygiad, rhag-
dremiad, meddylfryd, inyfyrbwyll ;
rhaganturiaeth.
Speculative, spec'-iw-lc-tuf, a. golyg-
iannol, myfyriedigol ; anwneuthur-
edigol ; damcanol, damcaniadol ; ed-
rychgar, selgar ; meddylgar ; tybian-
nol ; anturiol ; dychymmygol.
Speculator, spec'-iw-lc-tyr, s. golygian-
nydd, damcanwr, myfyriwr, sylwed-
ydd, tremidydd ; ysbeiennwr ; antur-
iwr.
Speculum, spec'-iw-lym, s. drych ; ad-
lewyrchydd ; llediadur Uawf eddyg.
Speech, spi?, s. ymadrodd, iaith, taf-
odiaeth, aeg ; lleferydd, parabl ; llaf-
ariad ; araeth, arawd ; traith, traeth,
cynan.goddeg; adlais '. — v. n. areithio.
Speechless, spi^'-les, a. mud, dilafar,
aflafax.
Speed, spid, v. brysio, prysuro, cyflymu,
fFrystio, ffullio, ebrwyddo, flfestu,
ffestinio, crysio ; llwyddo, ffyrmu, tyc-
io ; talmu ; dyf etha : — ■». brys, flfrwst,
cyiSymdra ; llwyddiant ; chwaen.
Speedy, spi'-di, a. buan, cyflym,
chwiuimwth, chwym, chwai, ffest,
mwth, clau.
Spell, spel, s. swyn, cyfaredd, rhin,
swyn-gyfaredd, hudoliaeth, hud,
gorchan ; chwdl : — v. swyno, rhinio ;
sillio, silliadu, sillebu, Uythyrenu,
llythj'ru ; adrodd ; dysgu.
Spell-bound, spel'-bownd, a. swynedig.
Spelling, spiel' -ing, s. sillebiad, silliad,
sillafiad.
Spelling-book, spel'-ing-bwc, s. silliadur.
Spelt, spelt, s. gwenith yr Almaen.
Spencer, spen'-syr, s. corbais, yspenser.
Spend, spend, v. treulio, gwario, gwas-
traflFu, afradloni, difa, bwrw, blino.
Spendthrift, spend' -thrufift, s. gwastraif-
wr, afradyn, oferddyn.
Spent, spent, p. p. {Spend) treuliedig.
Sperm, spyrm, s. had, anian, rhith,
rhid, grawn, grifft.
Spew, Bfivj, V. chwydu, cyfogi, gloesio;
dislyngcu, bwrw i fyny.
Sphacelate, sffas'-i-let, v. braenu, madru,
pydru : — a. braenedig, madreddog,
pwdr.
Sphere, sffiyr, s. cronen, cronell, cron,
pel, pellen, pelen, bwl ; planed, nen,
rhod, troell, cylch, maes :— v. a. cryn-
hau, crynhoi.
Spheroid, sflfi'-roid, s. gogronen, gobel.
Spice, speis, s. perlysiau, per ^^eri ;
llysiau, peraroglau, llysogl, perion;
chwaethon, perarogl, rhogl, ogl ;
blesyn, cywair, naws, cynmych, cyn-
liun, engraff: — v. a. perlysieuo, llys-
ogli, chwaethoni, nawsio ; cyweirio,
cyffeithio, lledneisio.
Spiciness, spei'-si-nes, «. perarogledd,
perarogl.
Spick-and-span-new.spic-and-span'-niw,
a. newyddtanlli, newydd tanlliw.
Spicy, spei'-si, a. perlysieuog, chwaeth-
og, aroglber ; gwych, trwsiadus, tlws.
Spider, spei'-dyr, s. pryf copyn, cor,
coryn, copyn, cyffiniden, adaxgop,
cob ; trybedd.
Spigot, spug'-ot, s. ysbigod, pin.
Spike, speic, s. cethi', cethren, hoel hir,
twysen, safifar, ysbig, pwyniad; ys-
gwr, coliant, llafant, lafant : — v. a.
cethm, hoelio; blaenllymu, ysbigo,
p-wynio.
SpiU, spul, s. pin, demyn, ysbUyn: — v.
tywallt, colli, dyneu; niweidio; dy-
fetha, gwastraflPu.
Spin, spun, v. nyddn, chwildroi, sid-
ellu, ffillio; gohirio, oedi, estyn.
Spinal, spei'-nyl, a. ysbinol; perthynol
i asgwxn y cefn.
Spindle, spun'-dl, s. gwerthyd, echel ;
rhodell, ysbigod, pin, broes, gwaell ;
canolbost grisiau : — v. n. tyfuynfain.
Spine, spein, s. asgwrn y cefn, glain y
cefn ; tumon, rliac, ysbin, crimog ;
draen. pig.
Spinner, spun'-yr, «. nyddwr, nyddied-
ydd, pryf copyn, coryn, hirheglyii.
Spinous, spei'-nyz, a. dreiniog, pigog,
ysbinog.
Spinster, spun'-styr, s. nydd-wraig,
nyddf erch ; anweddoges, merch
weddw, benjrw ammhriod, merch an-
weddog.
Spiral, spei'-ryl, a. nydfl-droawl, dy-
nyddol, dyrwynol, troellog, fSlliog,
cogyrnol, sidin, penfain :— s. ijyddlin,
sidlin.
Spire, speiyr, s. nyddlin, dynyddlin, sid-
linell, dyrwyndro ; tro, ffiU ; gi )drwy ;
gwrydd, cudyn crych; torch, pleth;
a. fel a yn tad ; a, cam; «, hen ; e, pen ; t, Hid; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
'wmmmm
mmmmf
SPLE
617
SPOR
pigwm, pigadail, saflax, cwm, bera;
twysen ; glaswelltyn ; copa, brig : —
V. n. twysenu, nodi, hedeg ; pigfein-
io, pigyrnu, cyrhenu ; egino.
Spirit, spur'-ut, s. ysbryd, enaid, ein-
ioes, drychiolaeth ; natur, anian,
greddf, anwyd, tymmer, tuedd, ys-
brydoliaieth, ffun, aiiadl ; bywiog-
rwydd, yni, nwyf, arial, nyfel, hawnt,
calondid, awyddfryd, gw^n, ednyfed ;
gwirod:— 17. a. bywiogi, ysbrydloni,
calonogi, ynio, annog, cynhyrfu.
Spirited, spur'-ut-ed, a. ysbrydlawn,
bywiog. hawntus, gwrol, nwyfus, tan-
Uyd.
Spiritual, spnr'-i-^w-yl, a. ysbrydol,
anghorfforol, digorfforol, nwydol.
Spirituality, spur'-i-^w-al-i-ti, s. ysbryd-
olrwydd, ysbrydoldeb.
Spiritualize, spur'-i-^w-yl-eiz, v. a. ys-
brydoli.
Spirituous, spur'-i-^w-yz, a. ysbrydog,
gwirodog; dystylledig ; poeth; pur,
coeth.
Spirt, spyrt, v. ysbongcio ; pistyllio,
chwistrellu, ffreuo, ffrydio, gym, ys-
geinioj — «. ysbongc, hwp, hypynt,
Uodwy, pistyUiad, gwib.
Spiry, spei'-ri, a. nydd-droeUog, amdro-
awl, gwryddog ; crycb, pigfain.
Spit, sput, s. ber, per ; dyf nder palaid ;
trwyn (o dir), rhj^n] poer, haliw,
poeryn :—v. a. beru, trywanu, palu :
— V. poeri.
Spitbox, sput'-boea» s. peerflwch, llestr
poer.
Spite, speit, s. mic, niig, drygewyUys,
cynghorfynt, cynfigen, cenfigen, inal-
ais, casineb, dirinyg, cawdd, llid : —
V. a. niicio, miguso, niweidio, cyth-
ruddo, gwrthwynebu, blino.
Spittle, sput'-tl, s. poer, haliw, poeredd.
Spittoon, sput-wn', s. poerflwch=j^i<-
box.
Splash, splash, v. tasgu, Uuchio, yslot-
ian, ysgeintio, Ueidio, arwlychu :— s.
tasgiad dwr, taen, ysgaen, plwca.
Splashy, splash'-i, a. lleidlyd, corbyllog,
sybyllog, gwlyb, corslyd.
Splay, sple, v. a. lleddfu, Uedbeio,
Uethru, Uechweddu, cribweithio,
taenu : — a. taenedig.
Spleen, spKn, s. dueg, dwyeg, cleddyf
Bleddyn, cleddyf y biswail, y boten
ludw, duegwst, pruddglwyf, prudd-
wst, dulyn, digder, llid, casineb,
drygewyllys, dryganiaeth.
Splendent, splen'-dent, a. dysglaer,
claer, gloyw, ysblenydd, seirian, ar-
dderchog.
Splendid, splen'-dud, a. dysglaer, ys-
blenydd, dysglaerwych, eirian, gloyw,
trybelid, cain, gwymp, ysblan, Uach-
ar, ffloyw, gwych, rhwysgfawr ; mygr,
mirain, ardderchog, godidog, peni-
gamp, enwog.
Splendor, ) splen'-dyr, s. dysgleirdeb.
Splendour. ( ysblander, eiriander, claer-
wychder, caneidi-wydd ; llewyrch,
goleufer, gwychder, rhwysg, mygr-
edd, ceinder.
Splice, spleis, v. ysblygu, asblygu, cy-
mhlethu, cyfanu, cydgyssylltu ; ys-
bleisio:~s. ysblyg, cymhleth.
Splint, splunt, s. deUten, dyfioen,
fflochen, ysgyren, ysgarden, hoUten,
eisen, erwydden, asgethr, ysglofen,
aseth, asglodyn.
Splinter, splun'-tyr, s. dellten= Splint :
—V. n. deUtenu, ysgyrioni, asethu.
Split, splut, V. hollti, delltu, delltenu ;
ysgyrioni, rhanu, rhwygo, ymdori : —
p. p. holltedig.
Spoil, spoil, V. ysbeilio, anrheithio, dy-
fetha, difwjTio, llygru, andwyo, dys-
beinio, treisio, gorthrymu : — s. ys-
bail, difrodaeth, ysglyfaeth, Uygredd,
esgroen.
Spoke, spoc, s. braich olwyn, rhodadain :
—p. p. (Speak) \lefai:edig=Spoken,
spo'-cn.
Spokesman, spocs'-man, s. llefarydd,
rhaglefarwr, ymadroddwr, tafodiog,
Uadmerydd.
Spoliate, spo'-li-et, v. ysbeilio, difrodi.
Spoliation, spo-li-e'-shyn, s. ysbeiliad,
anrheithiad, ysglyfiad, difrodaeth.
Sponge, spynj, s. ysbwng, ysbwm,
gwlan y mor; sawdl pedol:— v. ys-
byngu, dileu ; bolera, bolwesta.
Sponger, spyn'-jyr, s. ysbyngwr, boler-
WT, truthlynwr, ymbwyswr.
Spongy, spyn'-ji, a. ysbyngaidd, ysbym-
aidd, ysbyngog, mandyUog, chwys-
iglog, masw.
Sponsor, spon'-syr, s. mach, meichiai,
mechniwr, mechniydd; altraw; tad
bedydd.
Spontaneous, spon-te'-ni-yz, a. gwirfodd-
ol, digymhell, naturiol, ewyllysgar.
Spontaneously, spon-te'-ni-yz-li, ad. yn
■wirfodd, o'i wirfodd, o hono ei hun.
Spoon, spwn, s. Uwy, llwyar.
Spoonmeat, sptfn'-mit, s. Uymeidfwyd,
bwyd Uwy, Uimpraeth.
Sport, sport, ,s. chwareu, chware,
o, llo ; u, dull ; w, awn ; w, pwn ; y, yr; ;, fel tsh ; j, John ; sta, fel s yn eisieu; z, zel.
SPRI
618
SPUR
gware^ difyrwch, digrifwch, cellwair,
gwawd; camp; helwriaeth, hely : — v.
ch-wareu, chware, gwara, difyru, cell-
wair ; gogusa ; ymddifyru ; simera ;
gofregu ; ptangcio ; masweddu.
Sportive, spor'-tuf, a. chwareugar,
rhontus ; hoenus, gorawenus, nwyfiis ;
llawen ; ysmala ; masw.
Sportsman, spo'rts-man, s. heliwr,
maesheliwr, maesgampwr, asgeifydd;
adarwr.
Spot, spot, s. man, ysmotyn, ysmot,
magi, brycheuyn, dos; lie, mangre,
talwni ; swf ; colomen fanog ; mafl,
nam : — v. a. m^nu, ysmotio, brychu ;
britho ; amliwio ; diwyno, meflu.
Spotless, spot'-les, a. difrycheulyd, di-
nam, diamliw, dihalog ; pur, gl4n ; di-
fefl.
Spotted, spot'-ed, ) a. m&nog ; brith ;
Spotty, spot'-i, ) brycheulyd ; brych,
amliw ; ysmotiog.
Spousal, spoV-zyl, a. priodasol; dy-
weddiol ; neithiorol :— «. priodas; dy-
weddiad ; awys.
Spouse, spowz, s. priod ; djrweddi ; cyd-
■wedd, gwr priod, priodfab ; gwraigbri-
od, gwraig ysbwys ; priodferch, pri-
odasferch : — v. a. dywedd'io, priodi.
Spout, spojrt, s. pistyll, gwaddeg, dws-
el; geneu pistyll, ceg dwsel ; rhaiadr;
ffrwd ; gwadaeth ; pm : —v. pistyUio,
flfrydio, flfreuo, tarddu, dylif o ; gwadd-
egu.
Sprain, spren, v. a. tyrfu, yssigo, dir-
droi cymmal :— s. twrf, yssigiad.
^rat, sprat, s. corbenwag, penwegyn.
Sprawl, sprol, v. n. jrmgreinio, ymys-
grain ; ymrwyfo.
Spray, spre, s. brigyn, ysbrigyn, caingo,
cangen, ysgewyUyn, ysglofen, pincyn ;
ewyn, ysgai, geian, troch, meiws ; as-
gell-wrych ; tawch ; lluwch.
Spread, spred, v. taenu, ll6du, gwasgam,
tanu, Uedaenu ; chwalu ; ysgaenu ;
ymledu ; cadeirio ; rhafu, peilio : — s.
taen, taenfa ; gwasgarfa ; Uediad ;
ymdaeniad; train, tedd i—p. p. taen-
edig ; ar wasgar, at led.
Spreading, spred'-ing, a. taenol, gwasgar-
og ; cadeiriog :— s. taeniad; ymlediad.
Spree, spri, s. difyrwch, sarllach, rhont,
asbri.
Sprig, sprig, s. brigyn, ysbrigyn, ysbric-
yrij ysbrig, pingcyd ; ysbrigen, hoel
ddiglopa : — v, a. ysbrigo, pingcio.
Spright, spreit, s. ygbryd, drychiolaoth,
eUyll, bwgah, bwci, ooblyn.
Sprightly, spreit'-li, a. bywiog, hoenns,
gorawenus, nwyfus, heinif, siongc,
gweisgi, hoyw.
Spring, spring, v. tarddu, tarddellu;
egino, blaendarddu, blaguro; hanu,
deillio ; codi ; dyUfo ; dyfod ; llamu,
crychneidio ; twytho ; gwrthneidio ;
gwringellu ; ysglentio ; ymsaethu ;
rhutliro; gwawrio; tori; cwnu; es-
gyn ; rhacio ; prifio ; tyfu ; ymagenu,
hollti ; cloddio ; gwyrddhau, glasu :
— s. Uam, naid, adlam ; twyth ,
twytheU, twythyr, twythlafn, tyn-
laf n, gwrtlilaf n, gwthiedydd ; cUcied ;
flfynnon, ffynnonell, tarddeD, tardd,
tarddfa, tarddiad ; gwanwyn, gwaen-
wyn, eilir, wyneb blwyddyn ; de-
chreu.
Spring-tide, spring'-teid, s. gorlklnw,
gorUif , penllif y m6r, uchelfor.
Springy, spring'-i, a. hydwyth, twythog,
gwrthneidiol, adlam ol; ystwyth ; neid-
iol ; ffynnonog ; gwlyborllyd.
Sprinkle, spring'-cl, v. taenellu, ysgeint-
io, ysgaenu, taenu : — s. taeneU ; ys-
gaen, ysgwyfan.
Sprit, sprut, V. n. blaguro, blaendarddu,
egino:—*. blaendardd, eginyn, blagur-
yn, osglath.
Sprite, spreit, «. yshryd=Spright.
Sprout, sprowt, v. n. egino, tarddu,
blaguro : — s. eginyn, blaendardd, bal-
dardd, blagur, blaguryn, balennyn,
ysgewyUyn.
Spruce, sj)Tws, a. tlws, gwych, dillyn,
hoyw, pert, pingc, pefr, syw, del,
destlus, twt, cryno, trym, props: — tf.
trwsio, tlysu, twtneisio, ooegwychu ;
ymbingcio:— ». pefrwydden, trym-
wydden, pyrwydden.
Spruce-beer, sprws'-bt3rr, s. diod befr-
wydd, pyrddid.
Sprung, spryng, p. p. (-Spring) tardded-
Spry, sprei, a. esgeiddig, b3rwiog, pybyr.
I Spume, spiwm, s. ewyn, ysgai, geian,
I gai, molwyn, dystrych, gorferw, bur-
1 ym, swyf, micws :— f. n. ewynu, ys-
j geio, molwjmo, malu ewyn, burymu.
i Spun, spyn, p. p. (Spin) nyddedig.
Spunk, spyngc, s. pren pwdr=Sp»n*;
I ysbiyd, arial, bywyd, natur, nwyd.
i Spur, spyr, s. ysbardyn, barog, etliy;
I swmbwl, swmwl, cymhellai, annog-
I aeth ; caingc, cangen : — v. ysbarduno,
symbylu, symylu, cymhell, yatuno,
I gyru, brysdeithio.
I Spurious, spiyZ-ri-yz!, a. ffugiol, bas-
a,fulayntad; a,oam; e.hent 6,t>en; i^IIid; i, dim) o, tor, ond ei «ain yu hwy ; o, Hon;
SQUA
619
STAD
tardaidd, bastarddol, geurywiol, gan,
anghyf reithlawn .
Spurn, spyrn, v. dirmygu, diystym,
tremygu, cicio ; gwingo:— «. dirmyg,
tremyg, gwing, cic.
Sputter, spyt'-yr, v. poeri; tasgu ces-
air, baldorddi :— «. poer, ffwdan, go-
dwrdd.
Spy, spei, s. ysbiwr, ysbeiwr, ysbien-
nydd, chwiliedydd, chwilgi : — v. gwel-
ed, canfod, ysbio, ysbeienna; chwil-
io, fforio, selu.
Spy-glass, spei'-glas, s. syllwydr, syll-
wydryn, ysbeiadur, ysbienddrych,
tremwydr.
Squab, scwab, a. byrdew, tew, trolyn-
og, bondew, ffodog, ffolenog, boliog,
cestog, ysmwt ; diblu, dibluf : — s.
cyw colomen ; sachglustog.
Squabbish, scwob'-ish, o. byrdew, pwt,
byrfraisg, continog, cwtog, tinllach,
ysmwt.
Squabble, scwab'-bl, v. ri. ymgiprys,
ciprysu, bicra, cweryla, tafodi, ys-
garmesu, ymryson, ymgynhenu, cecru,
nengu, annhrefnu : — s. ymgiprys,
flfrwgwd, ymrafael, hewrach.
Squadron, scwad'-ryn, s. ysgadran ; cad-
lynges ; Uynges ; marclilu, myntai,
torf, byddin.
Squalid, scwol'-ud, a. budr, brwnt, baw-
1yd, swga, fBaidd, aflan, achul, ten-
eu.
Squall, scwol, v. n. gwawchio, ysgrech-
ain, crochleisio, ysgannain, ysgrio :—
s. gwawch, ysgrech, oernad, crocli-
waedd, gawr, gwilrhin; cwthwn,
chwythwm, cliwaw, gwrthwynt,
chwaff.
Squally, scwol'-i, a. chwythymog,
chwawiog, gvryntog, ystonnus, tym-
mestlog.
Squander, scwon'-dyr, v. a. gwastraffu,
gwario, afradu, dyfetha, d5a.
Square, scweyr, a. petryal, pedrongl,
pedrogl, ysgw9,r, pedronglog, pedrol,
pedrydog, pedwarochrog ; cywir, un^
lawn, teg, gwastad, cyfladdol, cyd-
herth : — 5. petryal, pedryal, ysgwar,
pedror, cwar, pedryfal, pedryd, ped-
taint, Uuniodr, ysgwlr ; cyf art£JWch ;
cydraddoldeb ; gwastairwydd ; rheol;
cydflfurfiaeth : - V. ysgwano, pedrori,
petryalu, pedrongli,pedru, pedrochii,
pedrydu, trefnu, llunio, cyfaddasu;
cydwedd, cyttaro, cyfateb, gwastatftu,
eymmoni, cyfartaJu.
Squash, scwash, v. a. llethu :— s. medd-
albeth, cyfergjnr meddalion; pwmpel
Amerig, mSr tyfol.
Squat, scwat, v. n. cyrcydu, cwrian,
clygio, Hycliu, yswatio : - a. cyrcydol,
crycydol, yn ei gwrwm, yn cwrian ;
llychol, byrdew, ffall, ystyfflog :— s.
cwrcwd, cwrwrn^ clug, yswad, ys*ad-
fan.
Squeak, scwic, v. v. gwichiad, ichio,
gwichleisio, fflichio, gwilrhin, mich-
dan, gerain, ysgrechian : — s. gwlch,
gwicluef , ich, fflich, mich, gwilihin ;
ysgrfech.
Squeal, scwil, v. n. gynchisai^ Squeak.
Squeamish, scwi'-mish, a. dicra, gwrth-
neugar, alarUyd, llerw, rh3rfwythus,
gornais, anfoddog, fifroenuchel, ys-
gornllyd, gorfanwl.
Squeeze, scwt'z, v. gwasgu, dywasgu,
sengu, gwryfio, dwyso, llethu, ym-
wasgu.
Squeezing, scwi'-zing, s. gwasgiad, ym-
wasg, sangiad, llethiad.
Squib, scwub, s. fBachen, Uuchen, fflam-
ig, crinellen, brathair, duchan i^v. n.
taflu fflachenau, fflachenu, lluchioni,
fflamigo.
Squill, scwul, s. serenyn, wyiiwyii y
mor; llegestog.
Squint, scwunt, a. gwyr, traws, addwyr,
llygattraws, llygat^am, Uygadgroes,
ysgeiniol : — v. Uygadw3rro, trawsed-
rych, ysgeinio :— s. llygattrawst, llyg-
adgamedd, gwyrni.
Squire, scweiyr, s. yswain, ysweiniad,
isamer, ysgwier, cludydd arfau : —
v. a. ysweinio, gweini ar.
Squirrel, scwur'-el, s. gwiwer.
Squirt, scwyrt, v. a. chwistrellu, pistyU-
io, pibo : — s. chwistreU, llodwy, pib.
Stab, stab, v. brathu, gwanu, trywanu :
—s. brath, gw&n, erwan.
Stability, sta-bul'-i-ti, s. sefydlogrwydd,
diysgogrwydd, sicrwydd, sadrwydd,
cadernid, diogelwch, cryfder.
Stable, ste'-bl, a. sefydlog', diysgog, di-
sigl, dianwadal, cryf, parhaus :- -«.
marchdy, marchlan, aman, ceffyldy,
ystabl : — V. a. amanu, marchdyo, ys-
tablu.
Stack, stac, s. das, tas, beisgawn, ystao,
ystacan, daswrn, bera, ysgafn, cjrr-
nen, helm, twr, crug, ystwc, cludair :
— s. dasu, deisio, tasu, tasyrnu, ys-
tacanu, cyrnenu, crugio, cludelrio.
Stackyard, stac'-iard, s. ydlan, ydgordd,
ydwal, gardd yd.
Staddle, stad'-dl, 8. atteg, ffon, bagl;
6, llo; u, dull ; to. swn ; W, pVii ; ^, yr j J, fel Ish ; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
STAL
620
STAN
yst&l, attegwydd, marchwydd, ystol
bera ; gadwydden, pren gadael ; ystod-
fa : -V. a. gadwyddu, taiyi'im gwair.
Staff, staff, s. ffon, llawfFon, llachffon,
Sastwn, helffou, pawl, trosol, ber-
ysg, erwydd, erwydden, cynneil-
ydd ; awdurdod ; y&gordd, gosgordd-
awd, ysgorddion, pcnnill.
Stag, stag, «. carw coch ; carw, hydd,
celaig, cellaig :— /. ewig, gafr ddauas.
Stage, stej, s. chwareufa, chwareule,
chwareufwrdd ; taflod, gorllawr, llwy-
fan, esgynlawr, hurtr ; bangc, gor-
fangc ; Ilawr ; golygfa ; chwareu ;
gradd, cam, gorsaf, teitbran, gyrfa,
ystod, cludai : — v. a. cyhoedd ar-
ddangos.
Stage-coach, stej'-co^.s. teithglud, teith-
gerbyd, cerbyd llog, cludai.
Stagger, stag'-yr, v. hongcian, telgyngu,
hwntian, siglo, ymsymmud ; petruso,
ammeu.
Staggers, stag'-yrz, s. pi. ebegr, gysp,
dera, pendro, penddaredd.
Stagnant, stag'-nynt, a. Uonydd, sefyd-
log, merllyd, merydd, marw, disyfl,
hoywal.
Stagnate, stag* -net, v. n. llynio, croni,
Uynwynu.
Stagnation, stag-ne'-shyn, s. llyniad,
llyiiedigaeth, merUydrwydd, ymsaf-
iad.
Staid, stcd, a. dwys, difrifol, sobr, sad,
pwyUog, arafaidd, rheolaidd, syber.
Stain, sten, v. a. ystaenio, diwyno,
llychwino, ysmotio, biychu, anafu,
anurddo, Uiwied, lliwio : — s. ystaen,
man, ysmotyn, biycheuyn, amliw,
lliwiant, gwarthnod, gwaradwydd.
Stair, steyr, s. gris, gradd, dringradd,
llettring.
Staircase, ste'yr-ces, s. grisiau; dring,
dringfa, grisfa, Uettringfa.
Stake, stec, s. pawl, polyn, cledr, cledr-
en, ystangc, palis, cyngwystl, gwystl:
V. a. polioni, cledru, cyngwystlo, dal,
anturio.
Stale, stcl, a. hen, henaidd, hen ei flas ;
hirsefyU ; caled, diflas, merllyd, sur,
egraidd, mws : — s. trwngc, troeth,
plsion, Ueisw ; coes hir ; ysgor (mewn
chwareu gwyddbwyl) : —v. n. troethi,
piso.
Stalk, stoc, s. paladr, bonyn, corsen,
calaf, treed, coes, caUodryn, conyn,
gwelltyn ; boUtaid (llin) ; bollt, colof ,
piU, ucheldrawd -.—v. n. ucheldrodi ;
rhygyngu, sythrodio.
Stalky, sto'-ci, a. callodraidd, callodrog,
corsenog.
Stall, stol, s. c6r, corgadair, rhanfa,
rhandy, marchdy, aman, beudy,
preseb, ystai, yst61 ; gwerthfaingc,
marchnadfaingc, gwerthfa ; gweith-
gell ; maingc, asteU, bwth, gorsaf,
safle : — v. presebu, ystelio, gorseddu,
graddio, trigo, presxvylio, alaru.
Stallion, stal'-iyn, s. ystalwyn, amws,
march dyre, tryfarch, march.
Stamina, stam'-u-ny, s. pi. briger, cyn-
nefnyddiau.
Stammer, stam'-yr, v. cecian, yrthio,
siarad yn yrth : — s. attal dywedyd,
attal, ffeigeb, yrthwch, yrth.
Stammering, stam'-yr-ing, s. attal dy-
wedyd, attal :—a. kg attal amo.
Stamp, stamp, s. argraflf, argraffnod, ol,
nod, bath, axfath, gwasgnod, toUnod,
print, sel, peiriant nodi, bathiadur ;
llun, delw, cynllun, cynnelw, nod-
wedd, nodeb : — v. argraffu, nodi,
bathu, argraffnodi, printio ; tollnodi,
taro, euro, malurio.
Stamping, stam'-ping, s. argraffiad,
bathiad.
Stanch, stansh, v. attal, argau, diddosi,
sychu, sefyU, gwadalu, ystansio :— a.
diysgog, sefydlog, sad, cryf, difeth,
cyfan, cywair, fii&r, flferdd, fiyddlawn,
calonog, gwastad, cyson, diddos, prof-
edig ; ystkns.
Stanchion, stan'-shyn, s. atteg, gwanas,
annel, cynnalbost, attegbost, colof.
Stand, stand, v. sefyll, bod, aros :—s.
gorsaf, safle, sefyUfa, saf, arsaf, saf-
iad, sawf , sefyU ; attalf a, rhwystr,
petrusdod, atteg, daliadur, safell, saf-
bren, saf wydden.
Standard, stan'-dyrd, s. lluman, baner,
baniar, safon, talben, profiedydd,
mesur safadwy, mesur y brenin ;
prawfreol ; safbren, pren diangol :—
a. sefydlog, safadwy, talbenig, safon-
awl, safol, profedig, gosodedig, cyf-
reithlawn, prawsaf, parhiius, rhagor-
ol, godidog.
Standing, stan'-ding, a. sefydlog, saf-
iannol, gorsaf ol, parliaus, gwastad,
Uonydd, merydd : — s. safiad, safiaeth,
saf, safle, sefylliad, parhSxi, oed, am-
ser, gradd.
Standish, stan'-dish, s. sawddysgl, cloer
pin ac ingc, com du ysgrifenu.
Stang, stang, s. ystang, ystangaid ; pol-
yn, trosol, bar -.—v. n. brathu, gwyn-
egu.
o, fel a yn tad ; a, cam ; e, ben ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion i
STAR
621
STAT
Stank, stangc, p. t. (Stink) drewedig.
Stanza, stan'-zy, s. pennill.
Staple, ste'-pl, s. marchnad, marchnad-
f a ; maelor; tref farchnad; ansawdd;
defnydd ; edaf ; ystwffwl, dolen, dol-
ystum : — a. sefydlog, safadwy ;
marchnadol ; hywerth ; prif , penaf .
Star, star, s. seren, se, greiden, ystyr-
en ; serenig : — v. a. serenu, seriglo,
seiriannu.
Starboard, star'-boyrd, s. tu'deheu Hong :
— a. ar yr ochr dde.
Starch, starg, s. syth, lledlud : sythni ;
ystarts -.—v. sythu, lledludio ; ys-
tartsio :— a. anystwyth, anhyblyg, ys-
tyfnig ; syth ; ffurfiol ; gorfanwl. [a.
Starched, star?t, a. anystwyth=<Starc/t,
Stare, steyr, a. d-nid.wy=Starlinff ; llyg-
adrythiad, hylldrem, sylldrem ; ar-
swll, trem ; taerdrem : — v. llygad-
rythu ; hyllu, alldremio, syfrdanu ;
sylldremu, darsyllu ; ymsythu ;
sefyll.
Stark, stare, a. syth, anystwyth ;
afrywiog, ystyfnig ; cryf ; Uawn ;
dwfn ; dwys ; hoUol ; amlwg :— ad.
yn hoUol ; pur, tra, iawn, dros ben ;
i'r eithaf.
Starling, star'-ling, s. drudwy, drudwen,
aderyn y drudwy.
Starred, stard, ) a. serog, serenog, ser-
Starry, star'-i, f igl, serig ; serffrith,
serenol ; seraidd.
Start, start, v. tasgu, neidio, Uamu ;
picio ; osgoi ; cilio ; tarfu ; cyfodi ;
cychwyn ; ysgodigo ; gwingo ; rhuso ;
taflu ; gollwng ; saethu ; cyffroi, cyn-
hyrfu; darganfod; arUwys : — s. 11am,
naid ; tasgiad, piciad: osgoad; rhuthr';
cy^o : cychwyn, cychwnfa, cychwyn-
fa ; ffrid ; cynffon, Host ; coes, earn ;
com ; gwth.
Starting-post, star' -ting-post, s. cy-
chwynbost.
Startle, star'-tl, v. cyfFroi, cynhyrfu ;
tarfu, tasgu; ysgoi; brawychu, dy-
chrynu ; rhuso ; petruso ; ymwylltio :
—s. tasg, tarf ; braw ; dychryn ; gni ;
ias ; sigliad ; osgoad, neidiad.
Starvation, star-fe'-shyn, s. newyniad;
newyndod ; rhauiad.
Starve, starf, v. newynu; rhynu, sythu,
fferu ; trigo, trengu.
Starveling, starf -ling, s. newynfad,
newynwas ; un bolwag, un newynog :
— a. newyiillyd, newynog; cul, ten-
eu.
Staxsvort, star-wyrt, 9. serenllys.
Sta.te, stct, s. cyflwr, ansawdd, sefyllfa ;
helynt; agwedd; gradd; ystit;
safiad, sawd ; rhwysg, gwychder ;
urddas, ardduniant ; llywodraeth,
gwladwriaeth, teymas ; uchekadd ;
uchelwyr, pendefigion ; dyledogaeth ;
pendefigaeth, cyfarddoriaeth ; cyfar-
ddorion, goreugwyr ; tir, tiriogaeth :
— V. adrodd, traethu, mynegi, dywed-
yd, dadgan; gosod i lawr ; sefydlu;
trefnu ; arddangos, dangos.
Stately, stet'-li, a. mawrwych, rhwysg-
fawT, teyrnwych, rhialwych, gorwych,
mawreddog ; uchel, dyrchafedig ;
syberw, effrom.
Statement, stct'-ment, s. adroddiad,
traethiad, mynegiad, hysbysiad ;
dangosiad; mynag, hanes.
States, stfts, ,s. pi. uchelwyr, pendefig-
ion. dyledogion, cyfurddorion, bonedd.
Statesman, stets'-man, s. gwladweinydd,
teyrnofydd, gwladofydd, gwladwr-
iaethwT, gwleidiadur ; llywodydd.
Static, stet'-ic, a. pwysyddol, pwys-
ofyddol.
Station, ste'-shyn, s. sefyllfa; gorsaf,
safle, sefyllfan ; lie ; sefyllfod ; safiad,
arsaf ; cyflead ; tyle; gradd; cyflwr;
swydd, galwad: — v. a. sefydlu, gor-
safu ; arsafu.
Stationary, ste'-shyn-yr-i, a. sefydlog;
gorsaf ol ; safiannol, arsaf ol ; sefydl-
edig.
Stationer, ste'-shyn-yr, s. safwerthwr,
saf wertliiedydd ; Uyfrwerthydd ;
gwertliwr taclau ysgrifenu.
Stationery, ste'-shyn-yr-i, ,<?. safn-nyddau,
nwyf au gorsafol ; nwyddau ysgrifenu,
taclau ysgrifenu (papur, ingc, cwyr,
ysgrif ellau ; safwerth : - a. safwerth-
yddol, safwerthol; gorsafol; saf-
nwyddol ; Uyfrol.
Station-house, ste'-shyn-hows, s. gorsaf-
dy-
Statistical, sta-tus'-ti-cal, a. ystadegol.
Statistics, sta-tus'-tics, s. ystadeg, ys-
tadiaeth : —pi. ystadegau, cyfrif on.
Statuary, sta9'-w-yi-i, s. cerfyUiaeth,
cerfluniaeth, crifluniaeth ; cerfluniwr.
Statue, sta^'-w, s. cerflun, soflun, cer-
fyll, safddelw, criflun, delw, cerf-
ddelw, delw gerfiedig :— f. a. cerflun-
io.
Stature, sta^'-w-yr, s. maint, maintioli,
meintioli, meintiolaeth ; uchder, tal-
dra ; corffolaeth ; sym ; safiad.
Statutable, sta9'-w-tybl, a. deddfedigol;
gosodedigol, deddfodawl.
•,Uo; u, Onll; w, »wn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel 8 yn eisieu; z, xtl.
STEE
622
STIC
Statute, sta9'-wt, s. deddf, cyfraith,
deddfawd, gosod, gosodiad, ystatyn.
Statute-book, sta^'-wt-bwc, s. deddflyfr.
Stave, stef, s. erwydden, estyllen, as-
tyllen ; pemiill ; erwydd ; ffon:— r.
tori, dryllio, ysgyrioni; gwthio; oedi,
gohirio ; tywallt, arllwys ; cyng-
wasgu ; erwyddo.
Staves, stefz, s. pi. (Staff J ffyn ; erwydd,
estyll ; peimiJlion.
Stay, ste, v. aros, trigo, tario, ymaros ;
oedi, gohirio ; sefyll ; cyiuial, attegu,
dal ; rhwystro ; ymattal ; araf u ; dys-
gwyl : - g. arosfa, trigfa ; arosiad,
preswyliad ; attal ; atteg ; caiillaw ;
cynnaliaeth ; cynnalydd ; oed, saf ;
diilrwym ; ffunen.
Stays, stez, s. pi. gwasgrwym, ystawys.
Stead, sted, s. lie ; carfan (mewn cyfan-
soddiad).
Steadfast, sted'-flFast, a. sicr, gwastad,
dianwadal, diysgog, sefydlog, sad;
gorddifwng, cadarn ; ffyddlawn,
cywir ; dir.
Steadiness, sted'-i-nes, s. gwastadrwydd,
diysgogrwydd, sefydlogrwydd.
Steady, sted'-i, a. diysgog, disyll, hysaf,
saf adwy, diserf yU, diymmod ; cysson ;
djrfal ; goialns=Steadfast.
Steak, stcc, s. golwyth.
Steal, sttl, V. Uadrata ; dwyn, dygyd ;
ysgipio, cipio ; ymlechian.
Stealth, stelth, s. lladrad, lledrad.
Steam, sttm, s. ager, agerdd, anwedd,
anwydd ; tarth, tawch; archwa:— «.
ageru, anweddu; tarthu.
Steam -boat, stim'-bot, s. ager-fad, age-
long, agerlestr.
Steed, stJd, s. march, amws, eddestr,
cardwyd, wsw, osw.
Steel, stil, s. dur, malaen, baJaen, mael ;
flferis, duren : — a. o ddur :—v. a. dur-
io ; caledu.
Steely, stt'-li, a. duriol, duraidd; caJed,
durfing. [lath.
Steelyard, stil'-iard, s. pwyslath, dur-
Steep, stip, a. serth, Uethrog, llech-
weddog, dibynaidd, Uedbai ; — s. clog-
wyTi, diffwys ; serthwallt ; llethr,
rluw, gallt, tyle:— t". a. mwydo,
gwlychu, sicio.
Steeple, sti'-pl, s. clochdy.
Steer, sttyr, s. bustach, dyniawed, eid-
ion: — V. Uywio; hwylio, cyfeirio;
llywedu ; cyf arwdyddo ; Uywyddu.
Steerage, sti'yr-ej, s. llywiad; y Uyw;
llywle, Uywfa, llywbarth, pen ol
Uong.
Steersman, sti'3rrs-man, s. llywydd
Uong.
Stellar, stel'-yr, a. serol, serenol; serog;
serig.
Stem, stem, s. paJadr, cyff, bonyn, bon-
cyff, pill, colof, coes, coesig, troed,
paledryn, corsen, ach, bonedd, eppil,
nil, cenedl, tylwyth ; dui-yn Hong : —
V. a. gwrthsefyU, attal, lluddias, dar-
ostwng.
Stench, stensh, s. drewdod, drygsawr,
trymsawr, archwa, sawr.
Stenography, ste-nog'-ry-ffi, s. byrys-
grifiaeth, berysgrifiaeth, borysgnfen,
byrysgrif.
Stentorian, sten-to'-ri-an, a. uchelgrocli,
taranllyd, selnfawr, banseiniol.
Step, step, .a. cam, camre, 11am, UwfF;
cerddediad ; ol, ol troed, brisg, llwybr,
gris, Hettring, ffon ysgol ; mesur: —
V. camu; cerdded, myned, dyfod ; go-
sod.
Stepbrother, step'-brydd-yr, s. llys-
frawd.
Steppe, step, step'-i, s. gwastattir diflF-
aeth.
Stepping-stone, step'-ing-ston, s. careg
lam, careg-gamu, esgynfaen, sam.
Stereotype, sti'-ri-o-teip, ster'-io-teip, ».
ystrydeb : — a. ystrydebol, ystrydebig:
— V. a. ystrydebu.
Sterile, ster'-ul, a. diffrwyth, hysp,
sych, dieppU, anfuddiol.
Sterility, ster-ul'-i-ti, s. anfifrwythlon-
deb, diffrwythdod, hysprwydd, diep-
piledd.
Sterling, styr'-ling, a. cyfreithlawn,
cymmeradwy, pur, iawnfathedig,
gwirfath :—s. talben, talwerth, arian
cymmeradwy, arian bath y deymas,
bath Lloegr ; torddwfr pont.
Stem, styrn, a. sarug, tost, caled, traws,
gerwin, cuchiog, blwng, tren, tryn,
cethin : —5. llyw llong, pen ol Uong ;
y pen ol.
Stethoscope, steth'-os-c6p, s. seinaweU,
brenaweU.
Stew, stiw, V. maUferwi, mwydferwi,
mwrnio, myrnio, ystiwio : — s. twym-
dy ; puteindy ; pysgedlyn ; cig maU-
ferw, cig mwrn, ystiw, isgeU, padeU
fyrnio.
Steward, stiw'-yrd, s. gonichwyUwr, dys-
tain, ystiwaxt.
Stich, sti9, s. braich o benniU, adran,
penniU, ban ; gradd coed.
Stick, stic, s. pren, brigyn, coedyn ; fibn,
Uawffon, pastwn ; brath, gw^ : — v.
a, fel a yn tad ; a, ctm; *, hen ; e, pen; i, lli4; i^ dljn; o, tor, ond e) 8»iQ J^p-VJi o, Uon ;
STIN
623
'STOK
brathu, gwanu ; gosod, sicrhau ;
gljaiu, gludio, petruso, aros, ymroddi,
yiuegnio, ystigo.
Stickiness, stic'-i-nes, s. glynoldeb, glud-
iogiwydd, gwydnedd.
Stickle, stic'-cl, v. n. ymbleidio, ym-
drechu, ymryson, ymdraflferthu.
Sticky, stic'-i, a. glynol, gludiog, gwydn.
Stiff, stuff, a. syih, anystwyth, caled,
ystyfnig, cildyn, caeth, annaturiol ;
rhy gyinhen ; anystumiol ; ffer, del ;
effrom, nerthol.
Stiffeii, stiffn, v. sythu, anystwytho,
fferu, caledu.
Stiffnecked, stuff'-nect, a. gwargaled,
gwarsyth, ystyfnig, cyndyn. ,v
Stifle, steiffl, v. a. mygu, mogi, diffodd,
sagio, tagu, cywarsangn, celu : — s.
penlin ceffyl ; clefyd penlin ceffyl.
Stiffness, stuff'-nes, s. sythder, anys-
twytlider. derdri, anhynawsedd.
Stigma, stig'-ma, s. nod haiarn, gwarth-
nod, anair, achlod, gwaradwydd, ys-
niotyn, man cyngeni ; eigell.
Stigmatize, stig'-my-teiz, v. gwarthnodi,
diygnodi, gwarthruddo.
Stile, steil, s. mynegfys heulfynag, bys
orfynag; camfa, llamfa, Uamog, ys-
tigl, esguten, cymmed.
StiU, stul, V. a. Uonyddu, tawelu, dys-
tewi, gostegu: a. Uonydd, tawel, di-
gyffro:— s. llonyddwch, dystawrwydd,
dystyllbair, dystylldai, mertn: — ad.
eto, hyd yn hyn, er hyny ; hagen ; yn
wastadol ; byth. [elwch.
StiUness, stul'-nes, s. llonyddwch, taw-
StUt, stult, s. tudfach, ystudfach, bagl :
— V. a. tudfachu, codi.
Stimulant, stum'-iw-lynt, a. ystunol,
cymhellol, cyffroawl, .. cynhyrfiol,
coeth : — g. coetlied, cymhellai, synigl.
Stimulate, stum'-iw-let, v. a. symbylu,
ysbarduno, cymhell, annog, ystuno,
cyffroi, cynhyrfu, pigo.
Stimulation, stura-iw-le'-shyn, s. sym-
byliad, ysbarduniad, coethiad, cy-
mhelliad.
Stimulus, stum'-iw-lys, s. swmbwl,
swmwl, ysbardun, cymheUai.
Sting, sting, v. a. colynu, brathu, gwanu,
pigo, conynu : — s. colyn, conyn, col ;
brwyd.
Stinging, sting'-ing, s. colyniad, brath-
iad :—p. a. pigog, brathlyd.
Stinginess, stun'-ji-nes, «. crintaeh-
rwydd, anhaeledd, cybydd-dod.
Stingo, sting'-gii, s. cryf wy, hen gwrw
cryf; ysbardun.
Stingy, stun'-ji, a. crintach, cynitli.
Stink, stingc, v. n. drewi, drygsawrio
— s. drewdod, drewiant.
Stint, stunt, v. a. terfynu ; rhagder
fynu, rhagosod, penodi, dogni, rhanu,
cyfyngu, prinhau, attal, cori :—g.
dognedd, rlian, mesur.
Stipend, stei'-pend, s. cyflog, tftl
gwobr i—v. a. talu yn gyflog.
Stipendiary, stei-pen'-di-yr-i, a. cyflog-
ol, cyflogedig:— «. cyflogddyn, gwr
cyflog.
Stipulate, stup'-iw-let, v. n. ammodi,
cytuno, bargeinio : — a. isddeUiog,
toddeiliog.
Stipulation, stup-iw-le'-shyn, s. ammod-
iad, cytundeb, ammod, bargen.
Stir, styr, v. cyffroi, cynhyrfu ; cys-
gogi, cymhell, annog, Symmud, syfl-
yd, ymgynhyrfu, ymmod, ymysgogi,
rhodio, cychwyn, codi : — s. cyffro, ys-
twr, terfysg, trabludd, twrdd, chwyf,
dwndwr.
Stirrup, styr'-yp, s. gwarafl, gwarthol.
Stitch, sti9, V. pwytho, gwnio, uno,
gwrymio :— s. pwyth, gwaew, gw^,
brath,' dolur, pigyn, cwys.
Stive, steif, v. a. tynlenw, secu, mym-
io, mygu.
Stock, stoc, s. cyff, boncyff, paladr, bon,
bonyn, coettrych, celff, pill, coes,
troed, bonDost ; cyff gwn ; bonedd,
cyff cenedl, gwehelyth, gwelygordd,
tylwyth, Uinach, edryd, trysorgyff,
trysorf, argyffre, ariansawdd, ced-
sawdd ; da, anifeiliaid ; nwyddau,
eiddo, meddiannau, ystdr, toraeth,
haflug, ystoc, cjrfoeth, crawn, casgl ;
cyfilian, murwyU=enw planigyn : —
V. a. ystorio, cyflenwi, diwaUu ; cyff-
io, bonio; croni.
Stock-broker, stoc'-bro-cyr, 8. sodd-
brwyad, cedfasnachydd, rhyngfaelwr
ariansawdd, prynwr a gwerthwr sodd-
ion. [lenwad, ystoriad.
Stocking, stoc'-ing, s. hosan, lios; cj'f-
Stock-jobber, stoc'-job-yr, s. porthmon
Uog, porthmon dyledsoddion, sodd-
faelier, cedfaelier.
Stocks, stocs, s. pi. cyffion; dyled y
wlad, dyledsoddion, ariansoddion,
soddion, dylgedion, cedsoddion; tiy-
sorfeydd, seilgyffion llong.
Stoic, sto'-ic, s. Y3toiciad=dysgybl Seno
yr Atheniad : — a. Ystoicaadd ; di-
deimlad, difater, oer.
Stoke, stiic, V. a. tanbortbi, ^drych ar
ol y t&n.
6,llo; u, dull; », tvru; w,pvn; )r, yr; s,felt8h; j,.JoJm; sjb, fel b yn eisi^u ; z, zel.
^««
STOR
624
STRA
Stoker, sto'-cjrr, s. tanborthwr, gwyl-
iedydd y t^n ; procyr.
Stole, stol, s. ystola ; teyrnwisg ; cwn-
sallt, llaeswisg; ysgewyllyn, mab-
gaiiigc.
Stolen, sto'-ln, p. p. (Steal) lladratedig.
Stomach, styni'-yc, s. cylla, cwll, ystum-
og ; bol, boly ; chwant bwyd ; cliwant,
swydd, addug ; gogwydd ; bias ; dig-
ofaint, llid, soriant, cyndynrwydd,
trahausrwydd : — ■!?. digio, ffromi wrth,
ymddigio. [eg, dwyfroneg.
Stomacher, stym'-y^-yr, s. bronfoU, bron-
Stomachic, stym'-yc-ic, a. cyllaol,
pertliynol i'r cylla:—*. cyfFyr da i'r
cylla :—pl. cyllaolion.
Stone, ston, s. careg, maen, llecb : — a.
meinin, o gareg:— v. a. llabyddio,
maenu, digaregu ; caledu.
Stonemason, ston'-me-sn, s. saer maen,
maensaer, saer ceryg.
Stonewort, ston'-wyrt, s. rhawr yr ebol.
Stony, stii'ini, a. cavegog, maenog,
meinin, caregaidd, caled, dideimlad.
Stool, sttol, s. ystol, maingc; maes, ym-
garth ; mabgaingc, ysgewyllyn.
Stoop, stwp, V. crymu, ymgiymu, plygu,
ymostwng, camu, gogwyddo ; disgyn :
— s. crymedd, gwarwg, ymg^miad,
cwrc ; disgyniad ; mesur ; Ueftr diod.
Stop, stop, V. attal, rhwystro, lluddias,
Uestair, attregu, nadael ; topio, ystop-
io, cau ; dal ; aros, sefyU ; ymattal ;
peidio ; gorphwys ; taro :--$. attaliad,
attal ; rhwystr, lludd ; ystopiad ; aros-
iad ; paid ; oediad ; saf ; ffaig ; attal-
nod, gwahannod, gorphwysnod ; saib.
Stoppage, stop'-fj, s. attalfa, rhwystr,
nidr, rhagod; attaliad.
Storage, sto'yr-ej, s. ystoriad, ystordal.
Store, stoyr, ami? 'd, helaethrwydd, ys-
toraeth, toraetliiiaflug; trysor; trull;
lluniaeth, arlwy ; ced ; ystorf a, ystor-
dy:— a. ystoredig : pentyredig: —
V. a. ystorio, pentyru; trysoii; per-
ceta ; diwallu.
Storekeeper, sto'3rr-ci-pyr, s. ystorydd,
ceidwad ystordy.
Stork, store, s. chwibon, ciconia.
Storm, storm, s. tymmestl, ystorm,
rhjrferthwy, dyhinedd, cyrhynt, gyr-
wynt, cursvynt; dryghin, ^ycin,
brochell ; cwthwn, cawod; rauthr-
gyrch, rhuthr, cyr<!h, ffroch ; tyrfain ;
angerdd :—■!). tymmestlu, ystormio;
tyrddu, tyrfain, terfysgu, brochi,
rhuo, dyar, creuloni ; rhuthro, llym-
gyrchu.
Storming, stoi-'-ming, s. rhuthrgyrchiad,
taergyrch ; tanbelejiiad.
Stormy, stor':mi, a. ystormus, tym-
mestlog; garw; angerddol.
Story, stii'-ri, s. hanes, ystori : hanesyn,
chwedl ; geudeb, celwydd ; Uofft,
Uwyfan, uchder:— t;. a. adrodd,
hanesu, ystorio, chwedlu, dyweyd
ystorion ; adeiladu yn esgyrifeydd.
Stound, stownd, v. n. synu : - s. gofid ;
gw^ ; syndod ; amser ; llestr diod
fain.
Stout, stowt, a. cryf, pybyr, nerthol,
cydnerth, cadr ; mawr ; hyf , gwrol,
eon ; balch ; cyndyn ; penderfynol ;
ystowt : ~ s. cadrwy, cwrw cryf, hen
gwrw cadam.
Stove, stiif, s. twymdy, twymfa ; safr-
eiddell ; cynneiia ; twymgeU : twym-
gist ; tanalch, ystof -.—v. a twymdyo.
Stow, sto, V. gosod, dodi, cyileu; ys-
todi, ystofi ; ystorio ; cystodi.
Stowage, stii'-ej, s. gosodiad, cyflead;
ystorle, ystodiad ; cadwraeth ; ys-
tordal. [gamu ; fforchogi.
Straddle, strad'-dl, v. lledu traed, hon-
Straggle, strag'-gl, v. n. crwydro ; cyf-
eiliorni ; gwibio, hwntian ; ymddy-
wanu, ystreiglo.
Straight, stret, a. uniawn ; cymh%rys ;
syth ; didro; tyn, tel -.—ad. yn union.
Straighten, stretn, v. a. unioni ; dad-
grymu ; sythu.
Strain, stren, v. dirdyiiu, tynhau ; ys-
sigo, gwyrdroi ; gwasgu ; cymhell ;
gwryfio ; hidlo ; cyngwasgu ; gor-
meuio ; tannu, telio ; ymegnio, ym-
orchestu :— s. dirdyn, tynfa ; tynder ;
gwasg ; tyrfiad, yssigdod ; ymorchest,
egpi; duWedd, ieithwedd, arddull,
hediaith ; t6n ; cAn, cywydd, cathl,
canu, goslef ; ban, pennill ; tuedd,
gogwydd.
Strait, stret, ». cyfyngder, ingdra,
caledi, anhawsder, flfaig; cyfyngle,
■bwlch, y cyfyng ; culfor, meinfor.
Straiten, stretn, v. a. cyfyngu ; yngu ;
tynhau ; gwasgu, caethiwo ; culhau.
Strand, strand, a. traeth, glan y mor,
tywyn, engwarth, llafan, morlan,
maran ; caingc ; cordyn, cortyn, cord,
tennyn :— t'. gyru i'r traeth ; Uorio ;
rhedeg i'r Ian.
Strange, stren j, a. dieithr, estronol,
estron; rhyfedd; anarferol, anghyff-
redin; hynod, aruthr, od; syn;
newydd ; pellenig ; ailwlad : — in.
rhyfedd ! O rhyfedd \—v. dieithrio ;
a, fel a yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen; t, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
STRE
625
STRI
Stranger, strcn'-jyr, s. dyn dieithr, gwr
dieithr, dieithr, dieithrddyn, dieithr-
yn, estron, alldud, alldrawd, allman,
gwestai.
Strangle, strang'-gl, v. a. tagu, Ilindagu,
sagio ; mygu ; Uethu.
Strangles, Strang' -glz, s. pi. ysgyfein-
nwst, clefyd yr ysgyfaint, clwy yr
ysgyfaint, yr ysgyifaint.
Strangury, stran'-giw-ri, 8. y tostedd,
dyferddwr, afdrwyth ; y gobiso, attal
trwngc.
Strap, strap, s. carai ; llain ; Uab ;
ffrewyll, fflangell ; ystrap: — v. a.
ffrewyUu, flBangellu ; Ueinio ; euro un
k charai ; ystrapio.
Strapping, strap'-ing, a, mawr ; tal ;
cryf.
Strata, strc'-ty, s. pi. haenau, gwanafau,
gwenyf; gwelyau.
Stratagem, strat'-a-jem, s. ystrangc, ys-
tryw, ymdro, dichell.
Strategy, strat'-i-ji, s. cadofyddiaeth,
cadbwyU.
Stratification, strat-i-ffi-ce'-shyn, s.
haeniad, gwanafiad, ystodiad, gwely-
aeth.
Stratum, stre'-tym, s. haen,^ haenen, j
gwanaf, ystod, gwely; to; clawr.
Straw, stro, s. gwellt i—sing. gweUtyn,
blewyn : -- v. a. taenu, gwasgaru,
gwasarnu, samu.
Strawberry, stro'-ber-i, s. mefusan,
syfien ; mefuswydden.
Stray, stre, v. n. cnvydro, cyfeiliornic;
treiglio, treinio, preidio ; gwibio : —s.
anifail crwydr, anifail disberod ;
crwydr, train, pred.
Streak, stric, s. llinell, rheian, rhibin,
rhibyn, rhesen, rheng, rhengc, rhib ;
ol ; brithres i—v. a. Uinellu, rheianu,
rhibio.
Stream, strzm, s. ffrwd; ffrydlif ; lliant,
llif , ystrym ; wysg, gwysg ; dwf r ;
afon : — v, ffrydio ; llifo, rhedeg, dy-
lifo, diffrydio ; tywallt.
Street, strit, s. heol, ystr^d, hewl ;
ffordd.
Strength, strength, s. nerth, grym,
cryfder, gallu, cademid, egni, yni ;
gwroldeb, dewredd ; angerdd.
Strengthen, strengthn, v. cryfhau,
nerthu, grymuso, cadamhau ; ym-
nerthu.
Strenuous, stren'-iw-yz, a. egni'ol, pyb-
yr, bywiog, gwresog; gwrol; eiddig-
ns ; difrifol ; taer.
Stress, stres, s. pwys; pwysigrwydd;
gwasg, gwasgfa; grym; gorfod; tyn-
der ; angerdd, yni :—v. a. gwasgu.
Stretch, stre§, v. estyn, ystyn ; dirdynu ;
taenu ; tynhau ; tantio ; annelu ; ys-
teUo ; helaethu; cyrhaedd ; ymestyn ;
ymegn'io : - s. estyn, ystynf a ; tyn ; .
ymestyniad ; dirdyn ; ymdrech.
Strew, sfcrw, v. a. taenu, samu, gwa-
sarnu, chwalu, taenellu, gwasgaru.
Stricken, stricn, p. p. (Str'Uce) tarawed-
ig ; oedranus; hen.
Strickle, stric'-cl, s. cyforbren, cyforydd,
rhip, pren grut, ystric.
Strict, strict, a. tyn ; cyfyng, caeth ;
manwl; Uym, tost; craff; dichlyn;
main ; penodol.
Stricture, stri^-^yr, s. ergyd ; oraith ;
gogyffwrdd; gosylwad; sylw; creb-
ychiad, byrhM; tyniad.
Stride, streid, s. brasgam, hirgam, cam :
- V. brasgamu.
Strife, streiff, s. cynhen, ymryson, am-
rafael, cweryl, anghydfod, cnec;
dadl ; cynhwrf.
Strike, streic, v. taro, ergydio, cnithio,
euro, dulio, pwyo ; gwastatiiu ; bathu ;
argraffu ; gostwng ; dileu, diddymu ;
gyru, peri; ystreicio: — s. cyforbren;
cyfrit; cyforaid; mwysel ; hobaid;
sefyU allan (;im godiad cyflog) ; cyf-
eiriad h&enau, haenrediad.
Striking, strei'-cing, a. tarawiadol;
hynod, nodedig, neillduol, od ; grym-
us; argrafRadol:— s. tarawiad.
String, string, s. llinyn, tennyn, llin;
tant; cordyn, cortyn, cord; rhwym-
yn, cynllyfan ; gewyn, gaw : — v. a.
llinynu; tannu, tantio, tennynu;
cyweirio; cryfhau.
Stringent, strun'-jent, a. rhwymol;
tyn, tynhaol ; caeth, manwl, tost ;
bolrwymol.
Stringy, string' -i, a. llinynog; Uinyn-
aidd, edafeddog; manwreiddiogj
gwydn, gl^.
Strip, strap, v. a. diosg, dihatru ; dy-
noethi ; dirisglo ; pilio ; hiiio ; rhathu ;
ysbeilio ; amddifadu ; armeilio : — g.
llain, llinell ; yslangiad, Uangiad ;
lleyn ; Uef nyn ; rhibin ; cyhyryn.
Stripe, streip, s. llain, rheian, rhesen,
llinell, rheng, rhengc; clais; gwrym; .
gwialennod ; ffonod : — v. Uinellu,
rhengu, rheianu ; cleisio ; llachio.
Stripling, strup'-ling, s. llangc, hoglangc,
glaslangc, Uengcyn, herlod.
Strive, streif, v. n. ymdrechu, ymegnio ;
ymorchestu ; ymryson ; ymddadleu.
o, llo; a, dull; w, swn; w, pwn; j, yr; ;, fel tsb ; j, John; sh, fel 8 yn aisieu; z, zel.
2 S
STUD
626
Stroke, stroc, s. ergyd ; dymod ; taraw-
iad ; dui, chwap, llab, ffat, yswadan ;
dylofiad; llinell : — v. a. llochi, pratio,
dylofi; rhathu; rhigoli (careg).
Strawl, strol, v. n. gwibio, crwydro,
rhodiana, treinio, gwillio ; herwa :—
s. gwib, tramp.
Strong, strong, a. cryf, cadam, nerthol,
grymus, cadr, gwrdd.
Strop, strop, s. carai hogi, lioglain, ys-
trap ; plethraff.
Strove, strof, p. t. (Strive) ymdrechedig.
Struck, stryc, p. p. {Strike) tarawedig.
Structiire, stryc'-^yr, s. adail, adeilad ;
flfurfiad, gwneuthuriad, cyfansoddiad;
gosodiad; trefniad.
Stiaij<'gle, stryg'-gl, v. ^. ymdrechu ;
ymegnio ; ymryson ; ymwthio ; ym-
STYL
0, efrydu ;
afael; gwingo ; ymroi:—s. ymdrech; .Stumbling-block, stym'-bling-bloc, s.
ymryson ;
breitheU.
egni ; trin, plymnwyd;
Strumpet, strym'-pet, s. putain, huren,
dyhiren, hafren:— v. a. puteinio.
Strung, stryng, p. p. {String) Uinynedig.
Strut, stryt, v. n. ucheldrodi ; rhy-
gyngu ; rhodio mewn rhwysg ;
sythrodio ; chwyddo :—s. ucheldrawd ;
rliygyng; sythrawd.
Stubble, stybl, s. sofl, celefeurydd.
Stubborn, styb'-orn, a. cyndyn, cildyn,
gwrthnysig, ystyfnig, aiihjdyn, an-
hywaith, gwargaled, trofaus, pen-
galed, milain ; derog ; dwys ; caled.
Stucco, styc'-6, s. plaster, murblaster,
glyfaen, plastr Paris : —v. a. plastro.
Stuck, stye, p. p. {Stick) brathedig;
glynedig.
Stuckle, styc'-cl, s. ystwc, mwdwl.
Stud, styd, s. boglym, boglwm, cnap,
cloyn; gem; llettem; Uorfen; gre,
grewys : — v. a. boglynu, cnapio.
Student, stW-dent, s. myfjrriwr, efryd-
ydd, astudiwr; ysgolhaig; dysgybl,
ysgolor.
Studied, styd'-ud, a. myfyriedig ; dysg-
edig; efrydedig.
Studio, stiz^-di-6, s. astudfa, celfadur ;
athrof a lluniedyddion ; erfrydle; celf-
adurfa.
Studious, stit(/-di-yz, a. myfyrgar,
meddylgar, astudgar, efrydgar ; llyfr-
gar, darllengar ; bwriadgar ; diwyd,
astud, ystig, dichlyn; efrydiol, my-
fyriol.
Study, styd'-i, s. myfyrdod, myfyr, efryd,
myfyriaeth, efrydiaeth, astudiaeth ;
ystyriaeth ; dysgeidiaeth ; myf yrgell,
astudfa, efrydgell; llyfrgelli— v. my-
fyrio, astudio, efrydu; ymgais ft;
rhagfyfyrio.
Stuff, styff, s. defnydd, nwydd. defn ;
defnyddiau; 'flodrefn, celfi; sylwedd;
peth ; tenlli, tenUif ; cyifyr ; ffladredd,
ffregod, jffoledd, ynfydrwydd ; ifwl-
bri, sothach ; ystwff : -v. llenwi ;
secu, sengu, gorlenwi, tynlenwi, ys-
twfBo ; gwtliio ; pentyru, glythu ;
ymlenwi.
Stuffing, styfif-ing, g. seciad, gorlenwad ;
sagnwydd.
Stultify, styl'-ti-ffei, v. a. ffoli.
Stumble, stym'-bl, v. tramgwyddo,
tripio ; ammeu ; rhwystro ; dyrysu ;
ymddyrysu ; dygwydd :—s. tram-
gwydd, trip, llithriad ; camsyniad ;
meth.
maen tramgwydd, cyff tramgwydd.
Stump, stymp, s. boncyff, bonyn, cipill,
cyff, celff; gwreiddgyff : — v. boncyffio ;
tocio ; dyrysu ; herio.
Stumpy, stym'-pi,, a. boncyffiog; byr-
dew.
Stun, styn, v. a. syfrdanu ; byddaru,
hurtio; pendroni; merwino.
Stung, styng, p. p. (Sting) colynedig;
brathedig.
Stunt, stynt, v. a. cori; rhwystro tyf-
iant.
Stupefaction, stiw-pi-ffac'-shyn, s. hurt-
iad, syfrdaniad; hurtrwydd, madron-
dod, irdangc.
Stupendous, stiw-pen'-dyz, a. aruthrol,
aruthr, rhyf edd, eres ; dirfawr.
Stupid, stiV-pud, a. hurt, penbwl, pen-
dew, penwan, penffol, delffaidd ;
syfrdan, syn, pensyfrdan ; dwl, pwl ;
disynwyr, ffol, ynfyd.
Stupidity, stiw-pud'-i-ti, s. hurtrwydd,
penbyledd, penfasedd.
Stupify, stiw'-pi-ffei, v. a. hurtio, syfr-
danu, penddaru ; madroni ; penbylu.
Stupor, sti«/-pyT, s. hurtrwydd, madr-
ondod ; syndod ; merwindod ; di-
ffrwythdra.
Sturdy, styr'-di, a. pybyr, cryf, gwrol ;
anhyblyg, ystyfnig ; syth ; caled ;
eflfrom, talgryf : — s. y bendro.
Sturk, styrc, s. bustach; annertreisiad;
dyniawed.
Sty, stei, s. twlc, cwt, cut, crowyn,
twlc moch; llefelyn, llefrithen : — p.
a. cytio.
Style, steil, «. dull, modd ; ieithwedd,
dullwedd, arddull, amwedd, dull ym-
adrodd, dulleb, dulliaith, iaith ; nod-
o, fel a yn tadj •, cam; e, hen; e, pen; i. Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Uon;
SUBL
627
SUBS
wedd ; enw, cyf enw, enwawd, senw ;
cyfrif ; coesig ; profyr ; ysgrifell,
puntr, pin, ysgrifbin : — z?. a. enwi,
galw, cyfenwi, arenwi.
Stjrx, sties, ^. Ystawch=un o afonydd
ufifern, yriH)l chwedloniaeth y Groeg-
iaid ; Ystochus=ceidwad drws uffern
(mewn chwedloniaeth).
Suasible, swe'-su-bl, a. darbwylladwy.
Suasive, swe'-suf, a. darbwyllus, cy-
nghorus,*annogol; eiriolus.
Suavity, swaf' -u-ti, s. melusder, pereidd-
rwydd; hyfrydwch; mwynder, tir-
iondeb.
Subaltern, syb'-yl-tym, a. is-, tan- ;
iselach, israddol:— s. tanswyddog;
rhaglaw.
Subdivide, syb-du-feid', v. adranu, dad-
ranu.
Subdivision, syb-du-fijsh'-yn, s. adran;
dadraniad.
Subdues, syb-diws', V. a. tanddygyd,
cymmeryd ymaith, tanddwyn.
Subdue, syb-diw', v. a. darostwng, gor-
esgyn, trechu, gorfod, cyfarsangu;
doli ; tyneru, lleddfu.
Subjeet, syb'-ject, a. darostyngedig ;
rhwym, rhwymedig ; agored ; tan-
Iwydd ; chwajmog, tueddol ; uf udd :
— s. deUiad, tanlwyddiad, gorestyng-
iad ; tastyn, syKon ; defnydd ; pwngc,
mater, peth ; corif iV ddifynu.
Subject, syb-jeet', v. a. darostwng;
gostwng, caethiwo; peri gwasan-
aethu.
Subjection, syb-jec'-Bhyii, s. darostyng-
iad, gwarogaeth ; gostyngiad, cywar-
sang; ymostyngiad ; iseliant.
Subjective, syb-jec'-tuf, a. testynol, syl-
fonawl ; gwahanfodol.
Subjoin, syb-join', v. a. atchwanegu,
attodi.
Subjugate, sybjw'-get, v. a. gwarogi,
hy weddu ; darostwng, gorchfygu,
trechu.
Subjugation, syb-jw-ge'-shyn, s. daros-
tyngiad ; hyweddiad ; cyfarsangiad.
Subjunctive, syb-jync'-tuf, a. cyssyllt-
edigol, cyssylltiol, adgyssylltiol ; am-
modol, ammodadwy.
Sublime, syb-leim', a. uchel, aruchel,
dyrchafedig, arddunol, arddun, mawr-
wych : - s. ucheliaith, ardduniaith,
yr arddunol, y goruchel ; y mawrwych :
— V. coethi, gwyreinio ; dyrchafu ;
aruehelu.
Sublimity, syb-lum'-i-ti, s. gorucheledd,
urdduniant; mawredd.
Sublunar, syb-liw-nyr, ) a. isloerol,
Sublunary, syb-liw'-nyr-i, ) isleuadol,
tanloerol ; daiarol.
Submarine, syb-my-rin', a. isforol, tan-
forol.
Submerge, syb-myrj', v. tansuddo, tan-
soddi ; trochi j suddo ; boddi ; ym-
soddi.
Submersion, syb-myr'-shyn, s. tansudd-
iad, trochiad, soddiad, sawdd; bodd-
iad.
Submission, syb-mish'-yn, s. ymostyng-
iad, ymiseUad ; ufyddhi,d ; gores-
tyngiaid ; ymroad ; gwriogaeth, gwar-
ogaeth.
Submissive, syb-mus'-suf, a. ymostyng-
ol ; ymddarostyngol ; gostynedig ;
vifydd ; isel, difalch ; hyblyg ; ym-
roddgar.
Submit, syb-mut', v. a. ymostwng ;
ymblygu ; ymroddi ; gwrhau, gwr-
iogaethu ; ufuddhau ; gweddu ; gos-
twng; cyfeirio.
Subordinate, syb-or'-du-net, a. israddol,
is; isafol :— 3. isafiad, israddwr: —
V. a. israddio ; tanosod ; darostwng.
Subordination, syb-or-du-ne'-shyn, s. is-
raddoUaeth, tanosodiad; isradd;
darostyngiad ; ymostyngiad. ^fc-
Subpoena, syb-pi'-ny, ». poenwys, ll^lfln
yr gw^s, llythyr dyfyn '.—v. a. poOT?^«
wysio ; gwysio, dyfynu.
Subscribe, syb-screib', v. tanysgrifio ;
llofnodi ; cydsynio.
Subscription, syb-scrup'-shyn, s. tan-
ysgrifiad ; Uofnodiad ; rhagdaliad ;
cydroddiad.
Subsequent, syb'-si-cwent, a. canlynol,
dilynol ; dyf odol.
Subserve, syb-syrf , v. a. iswasanaethu ;
gwasanaethu ; rhacio.
Subserviency, syb-syi'-fi-en-si, s. is-
wasanaetliiad ; rhaciad.
Subservient, syb-syr'-fi-ent, a. gwasan-
aethol ; cynnorthwyol ; iswasanaeth-
gar ; defnyddiol.
Subside, syb-seid','t'. n. gwaelodi ; soddi ; Jt
ymlonyddu, darfod, peidio ; llaesu ; ^H^
disgyn.
Subsidiary, syb-sud'-i-yr-i, a. cynnorth-
wyol, cymhorthol : —s. cynnorth wy wr, ,
cyfnerthydd, helpwr.
Subsidy, syb'-su-di, s. arian porth, arian
cymhorth ; porthobr ; dofraeth ; cy-
mhorth.
Subsist, syb-sust', v. bod, hanfod ;
sefyll, aros ; parhau ; byw ; ymgyn-
nal; porthi.
6, llo; u, dull; u>, 8wn; w, pwn; y, yr; {, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
succ
628
SUFF
Subsistence, syb-sus'-tens, s. bod, han-
fod ; hanfodiad ; parhM, arosiad ;
cynnaliaeth ; bywoUaeth ; sylwedd ;
gorsefydliad.
Substance, syb'-styns, g. sylwedd; defn-
ydd, deunydd ; nwydd ; cyfifyr ; haii-
fod ; peth ; taeth, ednyfedd ; 4n ;
golud, cyfoeth, moddioii, da, eiddo ;
swm ; flftirfiant ; corff.
Substantial, syb-stan'-shyl, a. sylwedd-
ol, defnyddiol ; nwyddol ; gwirion-
eddol; corfforol, cryf, cyfoethog.
Substantiate, syb-stan'-shi-et, v. a. syl-
weddu, sylweddiannu ; gwirio, cad-
arnhau, sicvhau, profi.
Substantive, syb-stan'-tuf, a. safedigol,
tansiifedigol, sylweddol, safadwy : —
syb'-stan-tuf, s. sylweddair. sylwedd-
eb ; enw cadarn, enw safedigol, enw.
Substitute, syb'-stu-tiwt, v. a. dlrprwyo,
trososod :— s. dirprwywr, tannorth ;
rhaglaw, cynddrycbiolydd, cynnrych-
iolwr ; enwedigiad.
Substitution, syb-stu-ti^p'-ahyn, s. tros-
osodiad, diiprwyad, ymgymiull, tros-
gymmeriad.
Substratum, syb-stre'-tym, s. iswanaf,
isweryd.'
jubterfuge, syb'-tyr-ffiifj, s. ystryw, di-
dheU, cast ; diangdwil, gochelfa, cdl-
fa.
Subterranean, syb-ter-re'-ni-yn, )
li-yz, J
tan-
Subterraneous, syb-ter-re'-ni-
ddaiarol, isddaiarol.
Subtilty, syb'-tul-ti, s. teneuder, treidd-
iolrwydd, cyfrwysder, ffeldra, dich-
ell.
Subtle, syt'-tl, a. cyfrwys, ystrywgar,
fFel, dicheUgar, fFetus.
Subtlety, syb'-tl-ti, s. cyfrwysder, ys-
trywgarwch.
Subtract, syb-tract', v. a. tynu, erthynu,
tanddygyd, tynu o ; lleihau ; gwaiian-
dynu.
Subtraction, syb-trac'-shyn,s. tyniad, er-
tliyniad, tyniad ymaith, cymmeriad
ymaith, tanddygiad ; ' erthyniaeth ;
lleihad.
Subvention, syb-f en'-shyn, s. cymhorth ;
dyfodiad tanodd.
Subversion, syb-fyr'-shyn, s. dymchwel-
iad, dinystriad, rhewin.
Subvert, syb-fyrt', v. a. dymchwelyd,
gwyrdrdi( dystrywio, Uygru.
Succeed, syc-sid', v. canlyn, dilyn, ol-
ynu, oliannu; llwyddo, ffynnu, tyc-
io, ciifeddu.
Success, syc-ses', s. llwyddiant, fiyn-
niant, tyciant ; rhwydd-deb, ffawd,
canlyniant.
Siiccessfid, syc-ses'-ffwl, a. llwyddian-
i nus, ffynniannus, ffodus, rhwydd.
Sxiccession, syc-sesh'-yn, f. canlyniad,
dilyniad, olyniaeth, olyniad; olynol
ddUyniad, cylch cyfnewid; tro, chwyl,
llinach. *
Successive, sy(B6es'-snf, a. olynol, dil3m-
edigol, dilynol, canlynol, oliannol.
Successor, syc-ses'-syr, s. oly^ydd, olyn-
wr, dil3rnwr, canlyn wr ; olafiad ; eil ;,
etifedd.
Succint, syc-singcf, a. gwregysedig,
cryiio, talfyr, cynnwys.
I Succour, syo'-yr, v. a. cymhorth, cyn-
toorthwyo, helpu, amgeleddu, achlesu,
rhysgwyddo :— «. cymliorth, cynnorth-
wy, porth, rhysgwydd, help, cyf-
nerth, cynnorthwywr, cymhorthwr.
Succous, syc'-yz, ) a. sugog, sudd-
Succulent, syc'-iw-lent, ) lawn, nodd-
lawn, rliwythog, iraidd, sugol.
Supcumb, syc-cymb', v. u. ymostwng,
ymroi, ymollwng.
''uch, sy9, a. cyfryw, y cyfryw, matl^
y fath, o'r fath, cyffelyb; unrhyw,
unfath, cymmath; sawl; fel, fal.
Suck, syc, V. sugno, dyfnu, sugo ; iynu,
dedyUio ; UjTigcu, yfed : — ». sugn,
sug, Uaeth bron. *
Sucker, syc'-yr, s. sugnwr, sugnai, sugn-
edydd ; tafod sugnedydd ; ysgewyll-
yn, mabgaingc ; sugnbysg, sugbysg.
Suckle, syc'-cl, v. a. rhoi sugn i ; brona,
dedyUio.
Suckling, syc'-ling, s. plentyn sugno,
Uaethfab ; dedyUjrn.
Suction, syc'-shjrn, s. sugniad, dyfniad,
dedyliiad.
Sudation, siw-de'-shyn, s. chwysiad.
Sudden, syd'-dn, a. disymnawth, sydyn,
disjrfyd, swta, dirybudd, diymaros,
moch, mwtb, swi-th.
Sudorific, siw-diJ-rutT-ic, a. chwysbair,
chwysgar. [ion.
Suds, sydz, s. pi. trwyth, trochion, sic-
Sue, siw, V. cwyno ar, rhoi cyfraith ar,
ymgyfreithio, cyfreithio ; gofyn, ym-
bil, erfjii, deisyf, hoH.
Suet, siwr-et, s. gwer yr aren, gwer y
llwyn, swyf, swyfed, gwer.
Suffer, syff'-yr, v. goddef, dioddef, dar-
oddef, gadael, caniatau, ceniada;
dwyn. cael.
Sufferance, syff-yr-yns, s. goddefedd,
goddef, daroddef, caniatSd ; cystudd,
poen.
a, fel a y n tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; «, Hid ; i, dim ; o, tor, ond el sain y n h wy ; • lion i
' i
SULL
629
SUNN
Suffice, sy-ffeis', i^. digoni, digonoli, di-
wallu, boddloni.
Sufficient, syflf-ish'-ent, a. digon, digon-
ol, diwall, abl, cymhwys, addas, cym-
mesur, llawn.
Sufifbc, syfT-ics, v. «. attodi, olddodi.
Suffocate, syff'-o-cet, v. a. mygu, mogi,
tagu :- a. mygedig, mogedig.
Suffocation, syff-o-c€'-shyn, s. mygiad,
mogiad, ystagiad, mygfa, tagedigaeth.
Suffragan, syff'-re-gyn, «. cynnorthwy-
ol; — «. rhagesgob, esgob cynnorthwy-
ol.
Suffrage, syff'-rej, s. pleidlais, pleidair,
cydarch ; gair ; tueb, pleideb.
Suffuse, syff-i«CT5', v. a. tywaJlt ar, taen-
ellu tros, lledaenu.
Suffusion, syff-iw'-zhyn, -s. ymdaeniad,
taenedigaeth, ardaeniad, rhuchen.
Sugar, shwg'-yr, shyg'-yr, s. sugr, suwgr:
-V. a. sugro, sugru ; melusu.
Sugar-c»i>dy, shwg-yr-caii'-di, s. sugar-
gris, crissugr, sugr crisial, caensugr,
sugr ceindeg, sugr eandi.
Suggest, syj-jest', v. a. awgrymu, cry-
bwyll, yngenyd, yngan, coffau, sisial,
sibrwd, rhagawgrymu, selgyngian,
■cymhwyllo, annog.
Suggestion, syj-jes'-^yn,*. awgrym, ciy-
bwylliad.
Suicide, siM/-i-seid, s. hunanladdiad,
hunladdiad, hunanleiddiad.
Suit, siidi, s. cwyn, cynghaws, hawl,
cynghawsedd ; dadl, gyr cyfreithiol ;
cyfanres, cyfanrif, cyfres, rhestr, cyff,
par ; to ; cais, arch, erfyniad, deisyf ,
deiseb ; caru, carwriaeth ; gwisg ;
agwedd, erlyn^ — v. addasu, cyfadd-
asu, cymmathu, cymhwyso, sntio,
•cyfateb, cydwedd, cytuno ; cyfladd,
cyttaro ; paru ; gwisgo, dilladu.
Suitable, siitZ-tybl, a. cyfacldas, cy-
mhwys, cydweddus, cyfatebol; cyf-
leus, priodol.
Suite, sw-i<f, s. gosgordd, cymdeithion,
cynrain.
Suitor, fiw'-tjrr, s. eirchiad, erfyniwr,
deisyfydd, ymgeisydd ; carwr, cariad-
fab.
Sulk, sylc, V. n. sori, moni, pwdu, teru,
blyngu, sarugo.
Sulkiness, syl'-ci-nes, s. sorigrwydd,
terigrwydd, croesder, drengder.
Sulky, syP-ci, a. sorllyd, mouig, sarug,
terig, anhylon, blwng, siu', ystyfnig.
Sullen, syl'-en, a. sorig, dreng, cuchiog,
anfoddog, pwdlyd, gwynafog, anhy-
nawB, imi.ain^=SuIkj/.
Sully, syl'-i, v. diwyno, llychwino,
baeddu :— s. diwyniad ; man.
Sulphate, syl'-ffet, s. ufelawd, ufelaint,
ufelfjiis, ufelhal, llosfeinawd.
Sulph)u:, syl'-ffyr, s. mygfaen, melyn-
faen, llosgfaen, llorfaen, ufeliar,
brwmstan.
Sulphuric acid, syl-ffyr'-ic as'-ud, s. sur
uf elig, sur llosf einig= Oil of Vitriol.
Sulphureous, syl-ffirt-'-ri-yz, a. ufelaidd,
ufelieraidd, mygfaenaidd, llosfaen-
aidd, brwmstanaidd.
Sultan, syl'-tan, s. Sultan =ymherawd-
wr y Tyrciaid.
Sultry, syl'-tri, a. mwll, mwrn, mwygl,
ysmwll, brwd, tawchlyd.
Sum, sym, s. sum, swm, swmp, cyfan-
rif, y cyfan, y cwbl ; nifer, rhif ;
tachwedd ; casgl ; cyf answm ; sylw-
edd ; crynodeb :— v. a. sumio, symio,
casglu, crynhoi.
Summary, sym'-yr-i, a. cryno, byr, cyn-
nwys, taclus :— s. crynodeb, talfyriad.
Summer, sym'-yr, s. symiwr, sumiwr ;
haf:— a. hafaidd, hafol, hefin:— ».
bwrw yr haf, hafota, hafodi, hafu.
Summerset, sjrm'-yr-set, «. naid llamid-
ydd, naid dinben drosben, tinben ys-
treUach, llamnaid.
Summit, sym'-ut, s. pen, copa, brig,
blaen, crib, trum, cop, top, tobyn,
cwnwg, uchedd, coryn, blaenwel ;
ban, bar; brigant; brynach; man
uchaf.
Summon, sym'-yn, v. a. gwysio, dyfyn,
dyfyuu, galw, arwysio ; cynhyrfu.
Summons, sym'-ynz, s, gw^s, dyfyn,
gwysiad ; rhybydd.
Sumptuous, sym'-^w-yz, a. costfawr,
treulfawT, drudfawr, mawrwych, go-
didog, helaethwych.
Sun, syn, s. haul, huan, greian, y gan-
aid : — v. a. heido, huanu.
Sunburnt, syn'-bymt, a. heulf elyn ;
greidlosg, llosgfelyn.
Sunday, syn'-de, .». dydd Sul, Sul,
Sunder, syn'-dyx, v. a. gwahanu, dy-
doli, ysgar, rhanu, heulo: ». gwa-
I h&n. [amryfaelion, manion.
I Sundries, syn'-driz, s. pL amrywion,
] Sundry, syn'-di'i, a. amryw, amrywiol,
I amryf ath, amryf al ; Uawer, ami, am -
i ry--
Siuig, syng, p. p. (Sing) canedig.
I Sunk, syngc, p. p. (Sink) suddedig.
j Sunless, syn'-les, a. dihaul, anaraul.
Sunny, syn'-i, a. heulog, heulaidd, tes-
og, araul.
o. Ho; a, dull ; w, avrn; w, pwn; y, yr; (, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
SUPE
630
SUPI
Sunrise, syn'-reiz, s. codiad haul, codi
haul.
Sunset, syti'-set, s. machlud haul, myn-
ediad haul dan ei gaerau; llewen-
ydd haul.
Sunshine, syn'-shein, s. heulwen, ty-
wyniad haul, heuledd, heulgan ; graid,
tes.
Sunshiny, syn'-shei-ni, a. heulwenog,
heulog, tesog.
Sup, syp, V. llymeidio, llymeitiaji, aip-
ian, Ueibio ; , cwynosa, swperu, swp-
era':— «. llymaid, Uymeityn, Uaib,
sipyn.
Superable, siMZ-pyr-ybl, a. gorchfygad-
wy, trechadwy.
Superabound, siw-pyr-a-bownd, v. n.
bod yn orlawn ; gormodi, arddigoni,
darlenwi.
Superabundance, siw-pyr-a-byn'-dyns, 's.
gorlawnder, gorllawnder, gorddigon-
edd.
Superabundant, firz-pyr-a-byn'-dynt, a.
gorlawn, gormodol, gorddigon; gor-
aml.
Superadd, siw-pyr-ad', v. a. gorchwan-
egu, arddodi, rhychwanegu.
Superaddition, siw-pyr-ad-dish'-yn, s.
gorehwanegiad, arddodiad.
Superannuate, siw-pyr-an'-iw-ct, v. a.
goroedranu, oedfrelnio ; rhyddhau
oddi wrth lafur o herwydd henaint.
Superannuation, si"w-p3T-an-iw-e'-shyn,
«. goroedraniad, oedfreiniad.
Superb, siw'-pyrb', a. gorwych, mawr-
eddog, rhwysgfawr, godidog, gwymp.
Supercilious, siw-pyr-sul'-iyz, a. tra-
haus, balch, flfroenuchel, ysgornUyd ;
sarug.
Supereminent, siw-pyr-em'-u-nent, a.
trarhagorol, arddyrchafol, goruchafol.
Supererogation, siw-pyr-er-6-ge'-shyn, s.
darweithiad, gorweithiad, gorhaedd-
iant.
Superexcellent, siw-pyr-ec'-sel-ent. a.
. goruchragorol, gorodldog, arwiw.
Superficial, siw-pyr-ffish'-yl, a, arwyn-
ebol, arucheddol ; ar y wyneb ; has ;
ansylweddol.
Superficies, siw-pyr-fl5sh'-tz, s. arwyneb-
edd, wyneb ; aruchedd, uchedd, clawr,
caen ; ton, tonen; tab, tawr, to.
Superfine, siw'-pyr-ffein, a. tecaf, mein-
wych, gorfain ; dinesig ; denied ; go-
reu.
Superfluity, siw-pyr-ffliV-u-ti, s. gor-
modedd, arddigonedd, gormod, rhys-
edd, afraid.
Superfluous, siw-pyr'-ffliw-yz, a. gor-
mod, afreidiol ; tros ben dimjn.
Superintend, siw-pyr-un-teiia, v. a. ax-,
olygu, goruchwylied, darliwio, uchol-
ygu.
Superintendent, siw-pyr-un-ten'-dent, s,
arolygwr, golygydd, goruchwyliwr,
darswyddwr.
Superior, siw-pi'-ri-yr, a. uch, uwch,
goruwcb ; uchel, goruchel ; trech ;
gwell, rhagorach ; uchraddol ; gorben,
penaidd, pryflVu; rhagorol, godidog,
gwych, goreu, penaf :— ». uchafiad,
uchaf wr, uchelwr, Waenor, penaeth.
Superiority, siw-pi-ri-or'-i-ti, *. uchaf-
iaeth, blaenoriaeth ; penafiaeth, gor-
uchder, rhagoriant ; pendodaeth,
meistrolaeth.
Superlative, siw-pyr'-ly-tuf, a. uchafol,
eithafol ; uchaf, eithaf ; goreu ; gor-
uchel, rhagorol, gwerthefin.
Superlative degree, siw-pyr'-ly-tuf di-
gri', s. yr uchafradd, yr ei&afradd,
yr uchekadd.
Superlunar, siw-pyr-liip'-nyT, a. uwch
y lloer, goruwch y lleuad.
Supernatural, siw-pyr-na^'-y-ryl, a.
goruchanianol, goruchnaturiol, nch-
anianol.
Supernumerary, siw-pyr-nii<;'-myr-yr-i,
a. goruchrifol, trarhifol, trachyfnfol:
a. goruchrif, goruchrifiad.
Superscription, siw-pyr-scrup'-shyn, s.
arysgrifiad, darlytliyriad, arysgrif ;
argraff : goruchysgrif , arlythyr ;
craifl't.
Supersede, siw-pyr-swl', v. a. diddymu ;
afreidioli ; diswyddo ; gorf odogi ;
annod.
Superstition, siw-pyr-stish'-yn, s. ofer-
goel, coelgrefydd, coelgrediniaeth ;
oferbarch.
Superstitious, siw-pyr-stish'-yz, a. ofer-
goelus, coelgrefyddol, coelfucheddol,
coelgrediniol ; ofergoelaidd.
Superstruct, siw-pyr-stryct', v. a. gor-
uchadeilio, goruchadeiladu, adeiladu,
codi. [goruchadail, arwaith.
Superstructure, siw-pyr-stryc'-9yr, s.
Supervene, siw-pyr-fm', v. a. arddyfod,
gorddjrfod, arddamweinio, dygwydd.
Supervise, siw-pyr-feiz', v. a. arolygu,
ucholygu, gorolygu ; goruchwylied.
Supervisor, siw-pyr-fei'-zyr, «. arolyg-
wr, ucholygwr, golygiedydd, goruch-
wyliwr, darsylwydd.
Supine, siw-pein', a. diofal, esgeulus,
anystyriol, swrth, diog, ysmala.
a, fel a yn tad; a, oaqi; e, hen; e, pen; «, Hid: i. dim; o, tor, ond ei sain yn Ixwy ; o, lion;
*'%
wmmF^'^^^'^''^lfi^
SUPP
631
SURL
Supine, siio'-pein, s. <iyleddfiad=:inath
ax enw berfol. [swper.
Supper, syp'-yr, s. cwynos, hwyrbryd,
Supplant, syp-plant', v. a. disodli, di-
wadnu, dadymchwelyd, disleu.
Supple, syp'-pl, a. ystwyth, hyblyg,
twythig; IJipa; truthiol :— t;. a. ys-
twjrfcho, llipau.
Supplement, syp'-pli-ment, s. adgyflen-
wad, atchwanegiad, attodiad, cyflawn-
iad, adlenwad :—v. a. adgyflenwi, at-
todi.
Supplemental, syp-pli-men'-tyl, )
Supplementary, syp-pli-men'-tyr-i, |
adgyflenwol, cyflawniadol, attodedig-
ol, atchwanegol.
Suppliant, syp'-pli-ynt, ) a. ymbilgar.
Supplicant, syp'-pli-cynt, ) deisyfol, er-
fyniol ; ufydd, gostyngedig, ymos-
tyngol :— s. ymbiliwr, erfyniedydd,
gweddi'wT, crefwr.
Supplicate, syp'-pli-cet, v. ymbil, deis-
yf, erfyn, attolwg; gweddio, ymhw-
edd, crefu.
Supplication, syp-pli-cc'-shyn, s. ymbil,
erfyn, deisyf, ymbiUad, archiaMl,
gweddi.
Supply, syp-plei', v. a. cyflenwi, cyf-
lawni, llenwi, adgyflenwi, diwaUu;
dirprwyo ; cynnorthwyo ; cynnal ;
gweini; rhoddi:— s. cyflenwad, cyf-
lawniad, adgyflenwad ; cynnorthwy,
porth ; adgyfnerthiad, diwalliad..
Support, syp-po'rt, v. a. cynnal, at-
tegu, cefnogi, cymhorth, myntumio,
goddef, dioddef, dwyn ; cadarnhau,
sicrhau, gwirio, amddiffjT) :— s. cyn-
naliaeth, cynneiliaeth, atteg, cefn,
cefnoctyd j canllaw ; cynnorthwy,
porth ; ymborth ; daliaden ; erchwyn,
pill, arwaesaf.
Supporter, syp-po'r-tyr, s. cynnaliwr,
cynneiliawdwT, cynnaliedydd, atteg-
ydd ; cefnogwr, cyoihoi-thwr, dy-
borthydd, myntumiwr, daliedydd ;
carfan.
Suppose, sy^p-poz', v. a. tybied, tybygu,
meddwl ; unon ; bwrw, bamu, gosod:
— s. tyb, tybiaetli, tybygiad.
Supposition, syp-po-zish'-yn, s. tyb,
tybiaeth, tybygoUaeth, tybosodiad,
meddwl, bryd, coel.
Suppress, syp-pres', v. a. cyfarsengu,
Uithu ; mygu, mogi ; gostegu ; attal,
rhwystro ; dyfetha ; celu.
Suppression, syp-presh'-yn, s. cyfar-
sangiad, mygiad ; attaliad, Uuddiad ;
dymchweUad ; diddymiad ; celiad.
Suppressive, syp-pres'-suf, a. cyfarsang-
ol, cywarsangol ; lluddiol ; celiadol.
Suppurate, syp'-iw-ret, v. crawni, gori, •
llynori, madxu.
Suppuration, syp-iw*fe'-shyn, s. crawn-
iad, goriad ; crawn, gor, madredd.
Supra, siiiZ-pry, prf. uchod, uwch, ar-,
oddi ar, dros, tu hwnt ; rhag.
Supremacy, siw-prem'-y-si, s. uchaf-
iaeth, goruchafiaeth, penaduriaeth.
Supreme, siw-prtm', a. uchaf, goruchaf ,
prif, penaf, gwerthefin, arbenol, eith-
af, penadurol, penaxglwyddol.
Surcharge, syr-^arj', v. a. gorlwytho,
gorllwytho, arlwytho ; gorlenwi ; gor-
ofyn.
Surcharge, syi'-qarj, s. gorllwyth, gor-
dreth, attreth ; traphris, gorthal.
Surcoat, syy-cot, s. arbais, argob, gor-
bais, gorhugan, argot ; cob.
Surd, syrd, a. anghymmedr, direawm
byddar.
Sure, shVyr, a. sier, dilys, dia», dir
siwr; diogel ; hydcru^ : ceugant, di-
cer, dios ; diJoall ; disigl ; ffyddlawn :
—ad. yn sicT^^Surely. [lys.
Surely, shi</-jrr-li, ad. yn ddiau, yn ddi-
Surety, shio'-yr-ti, s. mach, mechn'iwr,
mechniydd, meichiai ; mechni ; sicr-
wyd ; gwystl.
Surf, syrff, s. gwarthfor, traethfor, mor-
yn ; gwa«lod rhigol.
Surface, syr'-ffes, s. gwyneb, wyneb, ar-
wyneb, ai'wynebedd ; aruchedd ;
clawr ; tab, tawr, crawd ; cren, pU,
ton, toniar, hif ; pellt ; to ; aes, as.
Svirfeit, syr'-flfut, s. alar ; tordyn ; alar-
iad ; diflasdod, gwrthwyneb, syrffed :
— ?;. alaru, llani ; diflasu ; gorlythu ;
syrffedu ; gorlenwi.
Surge, syrj, s. ton, mordon, morgaseg,
dygyfor, gwaneg: — r. dy^yfor, gwan-
egu, tonogi, chwyddo. ymgodi, Uithro.
Surgeon, syr'-jyn, s. Uawfeddyg, medd-
yg- ^
Surgery, syr'-jyr-i, s. Uawfeddygiaeth, ^ 'K
Uawfeddygiant, Uawfeddyginiaeth ; *^'/"
meddygfa.
Surgical, syr'-ji-cyl, a. llawfeddygol ;
meddygol.
Surgy, syr'-ji, a. tdnog, gwanegog ;
garw.
Surliness, syr'-li-nes, s. sarugrwydd, af-
rywiogrwydd, croesder, taiogrwydd^
Surly, syr'-ji, a. sarug, afrywiog, sorig,
snx, taiog, eras, croes, cestog, anhy-
naws, cibag, sor, • ystyfnig ; garw ;
gwrm ; du ; brwnt.
o, llo ; n, dull; v), swii; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, Jcun; sh, fel s yn eisieu; z, tel.
susc
632
SWAL
Surmise, syr-meiz', v. a. llettybw, go-
dybied ; tybied, tybio ; lledamraeu ;
di'ygdybio; gogyflfred : — s. llettyb,
tyb ; llettybiaeth ; drygdyb.
Surmount, syr-inownt', v. a. gorch-
fygu, trechu ; goresgyn, gorugo.
Surnaane, syr'-ncm, s. cyfenw, arenw,
gorenw -. — v. a. cjrtfenwi, arenwi.
Surpass, syr-pas', v. a. rhagori ar;
trechu ; penu ; goreuo.
Surplice, syr'-plus, s. gwenwisg, gwisg
wen offeiriad.
Surplus, syr'-plys, s. gweddill, rhelyw,
gwarged, sarid, gweili ; arddigon, gor-
ddigon.
Surprise, syr-preiz', v. a. rhuthrgyrchu
ar, ffysgruthro ar; synu, arsynu, ir-
dangu, uthro, dal un yn ddiarwybod:
— s. cyrch disymmwth, rhuthrgyrch,
flfysgruthr, ifrysgyrch, yngwrth; syn-
dod, chwithdxa, uthredd; synedig-
aeth.
Surprising, syr-prei'-zing, a. rhyfedd,
syn, aruthr, eres, dieithr.
Surrender, syr-ren'-dyr, v. traddodi;
ymroddi ; ymddodi ; darweddu, gwar-
hau , gildio :— s. ymroddiad ; gwarog-
aeth.
Surreption, syr-rep'-sliyn, s. dyfodiad
lladi'adaidd ar, ymosodiad disym-
mwth.
Surreptitious, syr-rep-tish'-yz, a. llad-
radaidd, ymgelgar, cuddiadan.
Surrogate, syr'-ro-get, s. tannorth, dir-
prwywr, rhaglaw, tannorth esgob,
rhaglaw esgob : — v. a. dirprwyo.
Surround, syr-rownd', v. a', amgylchu,
cylchynu, cyichu, cwmpasu ; tormi.
Surfcout, syr-txt/, syt-iwi', s. arbais, ar-
gob, arhugan, cob, c6t; gorwisg, ar-
wisg.
Survey, syr-fe*, v. a. arolygu, cyfar-
chwilio, ardremio, golygu, chwilio ;
ysbeithio ; mesur.
Survey, syr'-fe, s. ai-olwg, golwg, ar-
■^ - drem ; paith, arswl ; ceniad ; mesur,
^ jp . mesuriad.
* Surveyor, syr-fe'-yr, s. arolygydd, cyfar-
chwyliwr ; golygiedydd ; mesurwr.
Survive, syr-feir , v. gorfucheddu, gor-
oesi ; olfucheddu.
Surviver, ) syr-fei'-fyr, s. gorfucheddwr.
Survivor, ) goroeswr, oloeswr, olfuch-
eddwr.
Susceptibility, sys-sep-tu-bul'-i-ti, s. der-
byngarwch, hydderbyniad.
Susceptible, sys-sep'-tu-bl, a. menadwy,
derbyngar; tyner, teimladwy.
Susceptive, sys-sep'-tuf, a. derbyniedig-
ol; cymmeredigol.
Suscipient, sys-sup'-i-ent, a. derbyniol,
cynimeriadol : — s. derbyniedydd.
Suscitate, sys'-i-tet, v. a. cyffroi, defl&o,
dihuno, cynhyrfu, ennyn.
Suspect, sys-pect', v. tybied ; llettybied;
drygdybied ; ammeu ; ofni ; unon ;
lliwied ; dychymmygu.
Suspend, sys-pend', v. a. crogi, hongian, .
dibynu ; oedi, gohirio ; aiinod ; gor-
fodogi ; attal, lluddias ; hoetian ; go-
dori, diswyddo.
Suspense, sys-pens', s. ammheuaeth, pet-
rusdod, ammheu; ansicrwydd, aainilys-
rwydd, oediad ; peidiad ; syfaldod^
aiinod ; gorfodogaeth ; godoriant.
Suspension, sys-pen'-shyn, s. crogiad,
dibyniad ; gohiriant ; attaliftd, dys-
baid ; gorfodogaeth ; petrusdod ; ym-
ddibyniad.
Suspicion, sys-pish'-yn, s. Uettyb, go-
dyb, drygdyb; tyb; ammheu, am-
mheuaeth ; of n.
Suspicious, sys-pish'-yz, a. llettybus ;
hydyb ; drygdybus ; ammheugar.
Suspire, sys-pei'yr, v. n. ucheneidio,
ochi, adnadlu.
Sustain, sys-ten', v. a. cynnal, attegu ;
dal ; goddef, dioddrf dwyn ; cyn-
northwyo ; parhau ; cadw ; myn-
tumio, argynnal.
Sustenance, sys'-ti-nyns, s. cynnaliaeth,
ym berth ; trwyddyd, tammorth;
bwyd ; Uuniaeth.
Sutler, syt'-lyi-, s. heilyn gwersyU, cad-
heilydd, cadheUyn.
Suture, siuZ-qyT, s. gwrym, /gwn'iad;
cydiad archoll ; cysswllt yr iad.
Swab, swab, s. mop, mopa:— e'. a. mop-
au, sychu k mop.
Swabber, swab'-yr, s. mopiwr.
Swaddle, swad'-dl, v. a. rhwymo, ffun-
enu ; corni, cawio : — s. diUad tynion.
swag, V. n. crogi, hongian ;
hongcian, hwntian, rhongcian, gweg-
ian.
Swage, swej, v. a. tawelu, dylofi; ffurf-
iodri :—«. ffurliodr; drychiaden gof.
Swagger, swag'-yr, v. n. bocsachu, tor-
sythu, bolchwyddo ; rhodi'esu, dwn-
dro ; ymffiostio ; tryhestu ; yswagro.
Swain, swen, s. bugail, bugeiliwr; gwr
ieuangc, gwas, llangc ; carodyn ;
iangwr, gwaeryn.
Swallow, swal'-6, s. gwennol, gwenfol :
—V. a. llyngcu, llawcio, traflyngcu;
llewa; difa.
a, fela yn tad; a, cam; «, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tqr, ond m sain yn hwy ; o, lion;
SWEE
633
SWIN
Swam, swam, p. t. (Swim) nofiedig.
Swamp, swamp, s. cors, gwem, migiien,
siglen, tonen, corsdir : - v. a. suddo,
•soddi ; llyngcu ; grawthu.
Swampy, swam'-pi, a. corsog, siglen-
og, gwernin.
Swan, swan, s. alarch.
Swanskin, swan'-scin, s. croen alarch=
gwlanen a brethyn nieinwych o'r enw.
Swap, swop, V. chwapio, llabio.
Sward, sword, s. tonen las, glasdon,
tudwedd, gwerydwedd, tywarchen :
—V. a. gwerydu, tudweddu, tywarchu.
Swarm, sworm, s. haid ; Uuaws, torf,
Uu; hain:— 1>. heidio; heinio; pyngu.
Swarthy, swor'-thi, a. tywyll, melyn-
ddu, gwineuddu, cethin, cibddu ; du.
Swash, swosh, s. yswas=math ar gorff
hirgrwn ; coegddadwrdd ; gwydwrdd,
twrdd dwfr ; ffrwd : — ■;;. dwndro,
gwydyrddu, yswasio.
Swathe, swcdd, v. a. rhwymo, ffunenu,
cawio, amgorni : — s. rhwjmyn, ffunen,
cewyn.
Sway, swe, s. rhwysg, awdurdbd, llyw-
odraeth, rhwyf ; dylanwad : — v.
rhwysgo, rheoli, llywodraethu ; tu-
eddu, gogwyddo.
Sweal, swel, v. ymdoddi, rbe^og (fel
canwyll) ; Jrmddifa.
Swear, sweyi-, v. tyngu ; creirio ; cym-
meryd llw. [chwysu, dychwysu.
Sweat, swet, s. chwys ; lluchwys : — v.
Sweaty, swet'-i, a. chwyslyd; chwysog;
llafurus, caled.
Sweep, swip, v. ysgubo, hwysgo ; ys-
wibio, ysgipio, ysgutio : - s. ysgubiad,
hwysg ; yswib ; ysgubydd simneiau ;
blif.
Sweepings, swip'-ingz, s. pi. ysgubion ;
j ysbwrial, sothach ; mwlwg, llorion.
Sweepstake, swip'-stec, s. ollennillwr,
ysgubwr cyngwystlon.
Sweet, swtt, a. melus, chweg ; per,
peraidd ; melusder ; maws ; hyfiyd ;
croyw ; peraroglus ; dilwgr ; diadflas ;
blasus ; cadwedig ; melodus ; mwyn ;
blydd; caredig : s. melus; ammeu-
thyn ; meluswedd.
Sweetbread, swtt'-bred, s. cefndedyii,
cyndedyn.
Sweeten, switn, v. meluso, pereiddio,
chwegu ; croywi.
Sweetheai-t, swit'-hart, s. cariad, an-
wylyd, calon anwyl, cariadfab, hoflf-
ddyn:-/. cariadferch, cariades.
Sweetish, swt'-tish, a. melusaidd, go-
felus, lledber, chwegaidd.
Sweatmeat, swit'-mzt, s. ancwyn, am-
meuthyn, melusfwyd, chwegfwyd,
cyffaeth.
Sweetness, swzt'-nes, s. melusder,
chwegrwydd, pereidd-dra, perdod ;
cysewyr.
Swell, swel, v. chwyddo, ymchwydd ;
bolchwyddo ; crythu, codenu ; mwy-
hau ; dygyfor : — s. chwydd, ym-
chwydd ; dargrothiad ; ofwrn ; dy-
gyfor ; gwaneg ; tor ; ffrost ; chwydd-
ogyn.
Swelling, swel'-ing, s. chwydd=zSwell ;
tynchwydd ; hwrwg chwyddedig ;
crug, cnwc :—p. yn chwyddo ; ym-
chwyddol.
Swelter, swel'-tyr, v. ymdoddi (gan
chwys a gwres) ; lluddedu.
Swept, swept, p. p. (Sweep) ysgubedig.
Swerve, swyrf , v. n. gwyr, cilio, troi ;
crwydro ; plygu ; cyfeUiorni.
Swet, swet, p. p. (Sweat) chwysedig.
Swift, swufft, a. buan, cyflym, esgud,
chwimmwth, siongc, chwai, ebrwydd,
heinif, clau, brysg ; ysgafn ; hyred :
— s. , ffrwd, ^rhynt ; cengliadur,
cyngrod; madflBl, gwedresi.
Swig, swug, V. traflyngcu, trangceUu;
dysbaddu, ysbaddu : — s. traflwngc,
trarigcell.
Swill, swul, V. traflyngcu ; trachtio ;
golchi ; meddwi : — s. traflwngc, tracht ;
golchion. [iadur; nofiant.
Swim, swum, v. nofio :—s. nawf, nof-
Swimming, swum'-ing, s. nofiad, nof-
iadaeth ; syfrdan, penddaredd : —
p. yn nofio ; nofiannol.
Swimmingly, swum'-ing-li, ad. %r nawf,
dan nofio ; yn hwylus.
Swindler, swund'-lyr, s. hudleidr;
anghyfarchwr ; twyllwr, hocedwr.
Swine, swein, s. moch ; mochyn ; hwch ;
banw ; hob.
Swing, swing, v. siglo, hongian ;
chwareu, ysgwyd ; ymsiglo, ymdaflu,
yswingio :— s. sigl, ymdaflu ; siglaeth,
siglrafi', sigl ddnen, sigl dennyn,
siglen dongc, rhafian ; rhwysg, rhydd-
id ; tuedd ; ergyd ; anghyrhaedd.
Swinge, swunj, v. a. firewyllu, llachio ;
ceryddu, cystwyo.
Swinging, swun'-jing, s. sigliad, sigled-
igaeth.
Swingle, swin'-gl, v. sigl hongian, siglo;
euro, pwyo, ffustio, llachio, ysbodoli ;
s. Uinffust ; ysbodol ; cambill.
Swinish, swein' -ish, a. mochaidd, hych-
aidd; brwnt, aflan.
o, llo; u, dull ; w, swn; w, pwn; y,.yr; f, fel tsh; j, John; ih, fel s yn ei»i«u; z, zel.
SYMP
634
SYST
i
Switch, 8wi9, 8. gwialenig, gwialen,
gwaroden ; rheilen dro :—v. a. gwial-
ennodio ; euro.
Swivel, swufl, s. trwyll, pwyll, trorwy,
troellrwy ; trwyllwn -.— v. n. trwyllo.
Swollen, swolu, p. p. {Swell) chwydd-
edig.
Swoon, swwn, v. n. llewygu, llesmeirio,
masu, gloesygu -.—s. llewyg, Uesmair,
gwasgfa, gloesygfa.
Swoop, swwp, V. cipio, ysgipio:— «.
cipiad.
Sword, soyrd, s. cleddyf , cledd, cledden,
ffoswn, cadgnaw.
Swore, swiir, p. t. ) {Swear) tynged.
Sworn, sworn, p. p. ) ig ; a dyngwyd.
Swung, swyng, p. p. {Swing) sigledig.
Sycamore, sic'-y-moyr, s. masam, mas-
arnen, sycamorwydden, sycamorwen.
Sycophant, sic'-6-fifynt, s. hustingwr,
chwedlwr ; clepgi ; gwenieithwr,
truthan ; cynffonlonwr ; hocedwr : —
V. n. gwenieithio, truthio ; rhagrith-
io ; clepian.
Syllabic, sul-lab'-ic, a. siUiadol, sillebol,
sillafol ; sillog ; sUlaidd.
Syllable, sul'-ybl, s. sill, silleb, sillaf,
sillt, silltaf.
Syllabus, sul'-y-bys, a. crynodeb, cys-
seliad, cynnwysdrem ; cynnwysiad ;
penau.
Syllogism, sul'-o-juzm, s. cyf reswm, cyn-
nullddadl, dadlwedd, cyfarbwyll,
sylosism.
Sylvan, sul'-fyn, s. gwydda,n=Sih'an.
Symbol, sum'-bj4, s. arwydd ; arwydd-
nod ; cysgodlyn, arwyddlun ; cysgod ;
nod^ ; coel ; arddull ; tab ; credo ;
crynodeb ; flFugryn.
Symbolical, sum-bol'-i-cyl, a. arwyddol ;
arwyddnodawl ; arwyddluniol ; cys-
godol.
Symbolize, sum'-byl-eiz, v. cytuno h,
cydsynio S, ; arwyddo, arwyddnodi ;
tebu.
Symmetrical, snm-met'-ri-cyl, a. cym-
mesui'ol, cymmeidrol, cymmeintiol ;
cyfaital ; cydluniaidd, cy^un.
Symmetry, sum'-e-tri, s. cymmesuredd,
cymmeidr, cymmeidraeth, cydfesur-
edd, cynuaeintiolaeth, cymmeintioli,
cyfartal^ch, cyflunedd ; flfurf, llun ;
cyfluniad ; cyf atebiad ; cyssonedd.
Sympathetic, sum-py-thet'-ic, a. cyd-
oddefol, cytteimlad, cydymdeimlad-
ol.
Sympathize, snin'-py-theiz, v. n. cyd-
ymdeimlo, cydoddef.
Sympathy, sum'-py-thi, s. cydymdeim-
lad ; cydoddef, cydoddefiad ; tyner-
wch.
Symphony, sum'-ffo-ni, s. cjnghan^Ad,
cynghan, cyssonedd ; cydseinedd, cjrs-
seiniaeth, cydlais, cydsain, cyflawd-
on, ceiniedi, cythonedd.
Symptom, sum'-tym, s. arwydd, argoel ;
mynag, arfynag.
Symptomatic, sum-to-mat'-ic, a. ar-
wyddol, argoeliawl, arddangosol ; cyd-
ddygwyddol.
Syn, sun, prf. cy-, cyd-, cyf-, cym-,
eyn-, cys-.
Synagogue, sun'-y-gog, s. cynnuUfa,
ymgynnuUf a, cynnullf a luddewig ;
synagog.
Syncope, sing'-co-pi, s. C3rfctrwch, canol-
di-wch, canoldor ; sUlgoll ; faychnod,
trychnodeb ; Uesmair, llewyg.
Synecdoche, sun-ec'-do-ci,«. cjrforddwyn.
Synod, sun'-yd, s. cymmanfa ; senedd ;
cynghorfa eglwysig ; cyssyllfa, glwys-
gor ; cydf a.
Synonyme, sun'-o-num, s. gair cjrfystyr :
—pi. geiriau cyfystyr, cyfystyrion.
Synonymous, sun-on'-u-myz, a. cyfys-
tyr, cydystyr, unystjrr ; cydarwydd.
Synonymy, sun-on'-u-mi,. s. cyfystyr-
iaeth; cydarwydd.
Synopsis, sun-op'-sus, s. cyfolwg, cyd-
olwg, cyfolygiad; crynodeb, cryno-
ad. ,
Syntax, sun'-tacs, s. cystrawen, cys-
trawiaeth ; cystraw ; trefuiad ; cyf -
osodiad.
Synthesis, sun'-thi-sus, s. cjrfosodiad,
cydosodiad, cydosod ; cyf uniad , cj-f-
ansoddiad ; cystraweniad.
Synthetic, sun-thet'-ic, a. cyfosodol ;
cyfuuol.
SyphiJi.s, suflT-u-lus, s. lloslwyf, anllad-
wst=Si2}hUis.
Syphon, sei'-ffyn, «. arlloesbib, dysbydd-
e\].=Siphon.
Syringe, syr'-unj, s. chwistreli : — v. a.
chwistrellu.
Syrup, syr'-yp, s. surfedd, Ilysnod=
Sirup.
System, sus'-tem, s. cyfundjgpfn, cyfun-
draith, trefniant, dosbarth, cyttrefn,
cyttrefniant, deseb, trefn, dosbarth-
dref n, system ; corfF ; trefn a dos-
barth; cyf ansoddiad ; cydwedd; cys-
sawd; des.
Systematical, sus-tem-af-i-cyl, a. cyf-
undrefnus ; rheolaidd, dosbarthus,
trefniadol; cyssodol.
«, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei tain yn bwy; o, lion;
• •
636
T.
TACT
TALL
T, ti, «. ti=enw yr ugeinfed lythyren
(yr unfed gydsain ar bymtheg) o'r
egwyddor : fel talfyriad, saif T weith-
iau am Theology, megys S. T. D. am
Sanctw Theologice jDortor=Doethor
Duwinyddiaeth Gyssegredig.
Tab, tab, s. carai ; pwyntl ; cwpan ; cap.
Tabinet, tab'-u-net, s. meindonwe, tenlli
sidan, tabbinet=sidan meinwe troell-
og-
Tabernacle, tab'-yr-nacl, s. pabell ; pres-
wylfa; cyfannedd, tabernacl : — v. n.
pabellu; trigo, preswylio, anneddu,
tabernaclu.
Tabid, tab'-ud, a. nychlyd, darfodedigol.
Tablature, tab'-la-9yr, s. tablun, mur-
deblun ; tafleniad.
Table, te'-bl, s. bwrdd, bord; clawr;
llech ; llechf aen ; taflen ; mynegai ;
dangoseg; tabl ; bidran; byrddaid;
Uaf n ; taf ell ; darluii ; gwyddbwyU,
tabler; tab :- v. byrddio, bordio ;
taflenu, tablu ; cofnodi, cofrestru.
Tableau, te-bl6', s. darlun ; darlun byw,
darlun i'r bywyd ; iieibiun.
Tablet, tab' -let, s. taflen ; llechen, llech ;
clawr; taf ell: podroryn; agalen; tabled.
Tabular, tab'-iw-lyr, a. taflenol ; llech-
resol ; byrddol ; tafellog, dalenog,
llafnog. [son*
Tacit, tas'-ut, a. dystaw, tawedog, di-
Tac tiunity, tas-i-tyr'-nu-ti, s. tawedog-
rwydd, dystawrwydd, termudedd.
Tack, tac, v. a. corhoelio, brashoeUo ;
cyssylltu, sicrhau ; brasbwytho, go-
gydio ; hwyldroi : — s. corhoelen ;
pwyth; hwyl, plyghwyl; hwyldro,
hwyldroad Uong ; caws-asteU.
Tackle, tac'-cl, s. tacl ; taclau, offer,
tree, celfi$8aeth :—■(;. a. taclu, trecio.
Tackling, tac'-ling, s. taclau llong ; tacl-
au, tree ; cer, celfi, offer.
Tact, tact, s. teimlad; cyffwrdd, cy-
ffyrddiad ; medr, caUder.
Tactic, tac' -tic, a. cadofyddol, cattrefn-
ol.
Tactics, tac'-tics, s. cadofyddiaeth,
byddiniaeth, cattrefniant, carttrefn.
TactUe, tac'-tul, a. teimladwy, hygwrdd.
Tadpole, tad'-pol, s. penbwl, penbyliad,
rhithllyffant, egrifft.
Tag, tag, s. pwyntl, pwyntyl, olpai,
hesbwrn ; cis : - v. a. pwyntio ; cys-
sylltu; brasgydio.
Tail, tel, s. cynffon, llosgwm, rhonell.
Host, cloren, cwt, cwtws, bonllost,
Uwst, rhon ; llyw ; penUinyn ; godre ;
pen ol; bon; tin; treftadrwym=2'eZ-
Tail : — v. a. cynffoni, llostio, llosg-
yrnu.
Tailor, tc'-lyr, g. dilledydd, diUadwr,
gwniedydd, teUiwr; ysguiydd: — v. n.
teilwrio;
Taint, tent, v. llygru, anurddo ; diwyno,
heintio, budreddu; nawseiddio :— «.
Uwgr, llygriad ; llygredigaeth ; mefl. ;
ysmotyn, niagl; ystaen ; anais ; naws;
pryf copyn.
Take, tec, v. cymmeryd ; derbyn ; dal,
dala ; tybied ; llwyddo, ffynnu ; en-
niU, cael ; ymgymmeryd ; cydio ;
tynu ; cipio ; minio ; myned.
Taking, te'-cing, a. deniadol, serchus,
hudol ; glynol, heintus : — s. cymmer-
iad, cymmeriaeth; derbyniad; dal-
iad ; cythrwfl.
Tale, tel, s. chwedl, chwedol, ystori ;
banes ; ffuglianes ; cyfrif, nifer, rhif,
rhifedi.
Talent, tal'-ent, s. talent ; dawn, gallu,
cynneddf, rhodd, menwyd.
Talisman, tal'-us-man, s. swyneUun,
hudeilun ; gwarchan ; swyn, cyfaredd.
Talk, toe, V. n. siarad, siared, ymddydd-
^ ail, Uefaru, chwedleua, ymgomio,
■^dy wedyd : — s. siarad, son, ymddydd-
an, chwedl, ymgom.
Talkative, to'-cy-tuf, a. siaradus, dy-
wedgar, chwedleugar, baldorddus,
ystoreugar.
Tadking, to'-cing, s. siarad, ymddyddan ;
ymadrodd.
Tall, tol, a. tal ; hir ; hydwf , hirdwf ;
ban, uchel.
Tallow, tal'-o, s. gwer -.—v. a. gweru.
Tally, tal'-i, s. cyfrifbren, rhigbren,
0, llo i u, dull ; If, swn ; w, pwn ; j, yr; 5, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu; z, zel.
TAPE
636
TAST
pren rliician, rhifrint, cyfrifrill : — v.
rhifrintio ; rhaeio ; cyfatteb, cytuno.
Talmud, tal'-myd, s. traddodlyfr, Tal-
mud=UyfrtraddodiadaujTluddewon;
traddodiadur.
Talon, tal'-yn, s. ewin, crafangc, ys-
bag.
Tambourine, tam-bw-rin', s. tympan,
tympanell, tabyrddell.
Tame, tem, a. dof, gwS,r, hywedd; di-
galon, marwaidd ; trefig : — v. a. dofi,
gwarhau, gwareiddio; darostwng.
Tameness, tcm'-nes, s. dofedd, dofr-
tvydd, gwaredd ; anysbi-ydlonedd,
diarialedd.
Tamper, tam'-pyr, v. n. ymyryd, ym-
yraeth, ymhel ; ymdrin ; ymerlyii.
Tan, tan, v. a. cyffeithio ; rhisgwyo ;
melynu ; barcio : — s. cyffeithrisg ;
rhisgwy, cendrwyth, barcwy.
Tangent, tan'-jent, s. cyffyrddlin, cy-
fiyrddell, cyrddan, cyi'ddell.
Tangibility, tan-ji-bul'-i-ti, s. cj^fiyrdd-
adwyedd ; hydeimledd.
Tangible, tan'-jubl, a. cyfiyrddadwy,
hygwrdd ; teimladwy ; meddian-
nadwy.
Tangle, tang'-gl, r. dyrysu; cinyglu,
rhysu ; maglu ; rhwstro ; ymddyrysu :
— «. dyrysglwm, penbleth, cinwgl,
astrusi, gwynion.
Tank, tangc, s. djrfrgist, dyfrlestr ;
pydew, cronfa, pwnt.
Tankard, tan'-cyrd, s. paeol, tanced,
diodlestr, cloriog.
Tanner, tan'-yr, «. cyffeithiwr crwyn,
barcer, lledrwr, rhisgwywr.
Tantalize, tan'-ty-leiz, v. a. twyllgyn-
nyg) somi, seithugo, mocio, twyllo ;
trabluddo ; of erboeni.
Tantamount, tan'-ty-mownt, a. cyfartal,
cystal, cystadl ; cyfwerth, cydwerth ;
cymmainfc.
Tantivy, tan-tuf-i, ad. ar y pedwar
earn, ar gariam gwyllt, ar flFull, ar
frj's gwyllt, ar fiysg.
Tap, tap, V. tyUu, dwaelu, twselu ;
ebillio ; agor ; goUwng ; cnithio,
ffatio, pratio, cisio, godaro : — s. cnith,
cis, fiat, chwat, prad, gofiyrddiad ;
twsel, dwsel ; pin ; diotty.
Tape, tep, s. ysnoden, fiiinen, rhwymyn,
llinyn, eirionyn, ymylwe, culwe, lUn-
ynwe, t&p.
Taper, te'-pyr, s. canwyll gwyr, tampr :
— a. brigfain, bonbraff; blaenfain,
penfain ; pen-gymig, pigyrnol, ber-
aol, fieiniol ; meindwf, main : — v.
blaenfeinio, pigfeijjiio, pigymn,
fi'einio. '• '
Tapestry, taps'-tri, «. teisban, tapin;
tapinwl ; crogleni : — v. a. teisbanu,
tapinio.
Tapster, taps' -tyr, s. gwaUotiad, gwall-
ofydd ; gollyngwr diod.
Tar, tar, s. pyg, gwlyb, ulblyg, gwybyg,
tar ; pygwas, pyglangc, Uongwr : —
V. a. ulbygo, gwybygo, tario.
Tardiness, tar'-di-nes, ». h'wyredd,
diweddarwch ; hwyrfrydedd ; araf -
wch; musgreUni.
Tardy, tar'-di, a. hwyi- ; hwyrdrwm ;
llegwch, merydd ; diog, annyben.
Tare, teyr, s. corbysen, pysen y garan-
od, pysen yr adar; ffugbysen, ffac-
bysen ; efr, efryn ; cyunwysgoU ;
pwysgoll i—v. a. nodi maint y cyn-
nwysgoU.
Target, tar'-get, s. tarian, targed,
bwccled, bwccledr, aes, cadeU, asafar,
cadar; parsel, saethnod.
Targum, tar'-gym, s. Targwm, Targum
= aUeiriad Caledeg ar BumUyfr
Moses.
TariflF, tar'-uff, s. tollres, toUrestr, cyll-
idres -.—v. a. toUresu, cyUidresu.
Tarnish, tar'-nish, v. a. llychwino, di-
wyno, maeddu ; anurddo ; adf eilio ;
pylu ; edwi : — s. llychwiniad, magi,
ysmotyn, amliw.
Tarpauling, tar-pol'-ling, «. pyglen, di-
ddoslen, tarpowlin ; pygwas, Uongwr.
Tarry, tar'-i, v. n. arcs, ymaros, trigo,
tario ; oedi, gohirio ; perwylio, cyfan-
neddu : — a. ulblyglyd, gwybyglyd;
pyglyd; tariog.
Tart, tart, a. Uymsur, sur, chwibl, ^r,
^ llym, chwigl, iddas, egraidd:— «.
pastai surber, pastai aeron, chwigl,
tartan.
Tartan, tar'-tyn, s. Tartan=Uong o'r
enw ; brithiwe, brychau, brych.
Tartar, tar'-tyr, s. Tartariad=s=un o
drigoUon Taitaria ; uffern, annwn ;
surgen,cengwin, gwaddodgen, chwigl,
chwerwyn.
Task, tasc, s. tasg; gwaith, gorchwyl;
dogn, ysgftr -.—v. a. tesg^i fix un;
dogni.
Tassel, tasl, s. tasel, tusw, siobyn, twfl';
hebog gwrryw, hwyedydd -.—v. n. tas-
elu, siobynu. ,
Taste, test, v.' chwaethu, arcliwaeth,
blasu ; proii ; sawrio :— s. chwaeth,
archwaeth, bias ; awen ; sawyr, prof-
iad ; tamaid ; culwe.
<ii fel a yn tad ; a, cam ; e, hen; e, pen; i, Hid ; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
TEAR
637
TEMP
Tasteful) test'-flFwrl, a. blasus, archwaeth-
us, chwaethol ; sawrus.
Tasteless, tcst'-les, a. diflas, diar-
chwaetli, disawr ; merf, meillyd.
Tasty, tc'-sti, a. chwaethus, blasus ;
chwaethog ; dg ol chwaeth arno ,
coetliedig.
Tatter, tat'-yr, v. a. Uarpio, cinynio : —
s. cerpyii, carp, llerpyn, Uarp, bretyn,
brelj-n, cyrbibyn.
Tattle, tat'-tl, v. n. clebran, baldorddi,
bragaldlan, clebarddu, ofersiarad,
llolian, clegyr ; chwedleua ; clapian ;
— g. debar, baldordd, I'ol, chwaldod,
cliiigcwm, pepraeth, fiSloreg, dec,
dwndwr.
Tattoo, tat-tit/, s. tabyrddwys ; croen-
bigiad, cenfrithiad :— v. a. tabyrdd-
wysio ; croenbigo, cenfritho.
Taught, tot, p. p. (Teach) dysgedig, a
ddysgwyd.
Taunt, tont, a. uchel, tal (yn iaith mor-
wyr) : -v. a. gwatwar, gwawdio ;
dannodi ; dirmygu, difrio ; sarhau ;
deru : - s. gwatwai-eg, gwawdair,
bratliair ; edliwiant ; sen ; sarhM.
Tautology, to'-tol-o-ji, s. adeiriad, myTi-
ych adroddiad, ailadroddiad, mynych-
eb, gormodeb, gormodair, tebygeb.
Tavern, taf -yrn, «. tafam, tafarndy, t^
tafarn, cyrfdy.
Taw, to, V. a. cyflFeithio lledr gwyn;
aUogledru, euro:— s. mynoren, myn-
orbel ; chwareu mynorion.
Tawdry, to'-dri, a. coegddillyn, coeg-
wych, flfblwych: — s. coegdlysyn, tegan,
coegdlws.
Tawny, to'-ni, a. melynddu, dbddu,
dwn, gell ; melyn.
Tax, tacs, s. treth ; cyllid ; tasg, cais ;
baich : cerydd -.—v. a. trethu ; tasgu ;
penodi; cyhuddo ; beio, ceryddu.
Taxation, tac-se'-shjTi, s. trethiad, ar-
drethiad ; treth ; cyhuddiad.
Tea, tt, s. te ; trwyth : — v. a. yfed te,
cymnieryd te.
"Teach, ti§, v. dysgu, addysgu, hyfforddi ;
athrawiaethu, athrawu : — s. techam
=y berwedydd olaf (mewn gwaith
sugr).
Tea-cup, ti'-cyp, s. cwpan de, tegib.
Tea-kettle, tt'-cet-tl, s. tegell, calltor te,
crochan te, tebair, cetl.
Team, tim, s. gwedd, adgor ; rhes.
Tea-pot, ti'-pot, s. tebof, pot te.
Tear, tiyr, s. dagr, deigr, deigryn, degr-
yn-.—'pl. dagrau, deigr.
Tear, teyr, v. rhwygo, llarpio, carpio,
dragio, dryllio, tori, briwo; ystormio,
brochi : — s. rhwyg; bradwy.
Tease, ttz, v. a. blino, aflonyddu,
poeni, trabluddio ; chwalu gwlan ;
cribo, crafu.
Teasel, tjzl, s. teilai, ysgall y panwr,
cribau 'r panwr, llysiau 'r panwr.
Teat, tit, s. teth, diden, diten, pitan,
didi, diti ; bron.
Technical, tec'-ni-cyl, a. celfyddorol,
celfyddol, celfig.
Ted, ted, v. a. gwasgaru, taenu, chwalu.
Tedious, ti'-di-yz, a. maith, hirfaith,
hir, dygn, annyben, diddarfod, an-
orphen ; afrys, hwyrdrwin ; blin,
poenus.
Teem, ti'm, v. hilio, eppilio, essillio;
heigio ; beichiogi ; cynnyrchu ; pyngu.
Teens, tinz, s,pl. arddegau=:o 13 i 19
oed.
Teeth, tith, s. pi. dannedd, daint : —
V. n. niagu dannedd, danneddu.
Teetotal, ti-to'-tyl, a. llwyrymwrthodol,
llw3Tymattaliol ; dirwestol; titotal-
aidd:— s. titotaliad.
Teetotalism, ti-to'-tyl-uzm, s. llwyrym-
wrthodiad, Uwyrymattaliad ; dirwest-
iaeth, dii-west ; Titotaliaeth.
Tegular, teg'-iw-lyr, a. peithynol ;
peithynaidd, elechaidd, priddlech-
aidd.
Tegument, teg'-iw-ment, s. gorchudd,
tudded, arwisg, arlen ; pilen, croenyn.
Teil, til, s. gwaglwyfen, pisgwydden,
plisgwrn, pisgen, eurwernen, palal-
wyf, palwj'f.
Teint, tunt, s. lliw, gwawr=Tt7»f.
Telegraph, tel'-i-graflF, s. peUfynag, peU-
ebyr, brysfynag, brysebyr, hysbysai,
hysbysiadur, telegraff: — v. a. peH-
fynegi, peUebru, brysebru.
Telegram, tel'-e-gram, s. hysbysiad pell-
ebol ; newyddion pellebol ; brysfyneg-
iad.
Telescope, tel'-e-sciip, s. pellddrych, ys-
beiadur, tremiadur, pellwelyr, peU-
weladur, tremwydr, syllddrych, ys-
bienddrych.
Tell, tel, V. dywedyd, gwedyd, gweyd,
dyweyd, dweyd, doedydd, Uefaru;
meddyd ; mynegi, adrodd, traethu ;
hysbysu ; rhifo; cyfrif; gwybod,
'medru ; effeithio.
Teller, tel'-yr, s. dywedwr, mynegwr;
rhifwr ; ariandalwr.
Temerity, ti-mer'-i-ti, s. byrbwylldra,
ehudrwydd ; gorhyfder.
Temper, tem'-pyr, v. a. tymmeru, ar*
0, llo; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel Uh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, zeJ.
TENC
638
TERG
dymmeru ; cyf nawsu, nawseiddio ;
cymmedroli ; cyfagweddu ; tyneru ;
cymmysgu : tylino : — s. tyinmer,
naws ; creth ; aiisawdd ; natur, an-
nai ; cymmedroldeb ; rhywiogrwydd.
Temperament, tem'-pyr-y-ment, s.
tymmeredd, cyttymmeredd ; ardym-
myr; crethineb, anian; cymmedrol-
deb.
Temperance, tem'-pyr-ans, s. cymmedr-
oldeb ; tymmerusrwydd ; dirwest ;
sobrwydd.
Temperate, tem'-pyr-et, a. cymmedrol,
tymmerus ; mwyn, tawel ; gweddol.
Temperature, tem'-pjT-y-?yr, s. tym-
meredd ; cjanmedrolder ; nawsoldeb.
Tempest, tem'-pest, s. tymmestl, ystorm,
rhyferthwy, cyrhynt, gjrrwynt; cy-
nliwrf:— V. a. cynhyrfu, terfysgu,
cyffroi, tymmestlu.
Tempestuous, tem-pes'-^w-yz, a. tym-
mestlog, ystormus, dryghinllyd, garw.
Templar, tem'-plyr, s. temlydd, myfyr-
i'WT y gyfraith, rheithefrydydd, cyf-
reithiwr ieuangc.
Temple, tern' -pi, s. teml ; addolfan ; ar-
lais, neidrwydd, gwyal : — v. a. temlu ;
adeiladu teml.
Temporal, tem'-pyr-yl, a. tymmorol ;
amserol ; bydol, lleyg, anghyssegred-
ig ; arleisiog, arleisiol.
Temporality, tem-po-ral'-i-ti, g. medd-
iant tymmorol.
Temporary, tem'-pci-ryr-i, a. amserol,
dros amser ; byr ei barMd.
Temporize, tem'-p6-reiz, v. n. oedi, go-
hirio, ennOl amser ; canlyn yr amser.
Tempt, temt, v. a. profi ; denu, hudo,
llithio, temtio; annog, cjrthruddo;
cynnyg, anturio.
Temptation, tem-te'-shyn, s. profedig-
aeth ; hudiad, deniad, hud; profiad;
cythruddiad ; temtiad ; temtasiwn.
Ten, ten, a. deg, deng :— s. deg.
Tenable, ten'-ybl, a. daliadwy ; diffyn-
adwy, cadwadwy ; hyddal.
Tenacious, ti-ne'-shyz, a. gwydn, gafael-
gar, gludiog, glynol, teng; cyrrith;
cyndyn. -»
Tenacity, ti-nas'-i-ti, s. gwydnedd;
gludrwydd, glynoldeb ; ymlyniad ;
cyndynrwydd.
Tenancy, ten'-yn-si, s. deiliadaeth, gaf-
ael, daliad, tenantiaeth.
Tenant, ten'-ant, s. deiliad, tirddeiliad,
tenant:— p?. deiliadon, deiliaid, ten-
antiaid.
Tench, tensh, s. ysgreten, gwrachen.
Tend, tend, v. gwylied, gwyUo, gwar-
cliad ; gweini ar ; heilio ; gofalu am ;
areilio, axail; cyfranu'; tueddu, gog-
wyddo, cyfeirio ; arwain, tywys.
Tendency, ten'-den-si, s. tuedd, go-
gwyddiad, tynf a, cyf eiiiad ; crethyll ;
wysg.
Tender, ten'-dyr, s. heUydd, gweinydd ;
meithrines, mammaeth ; heilfad ;
cynnyg, cynnygiad: — v. a. cynnyg,
dargynnyg ; rhoddi : — a. tyner, tirion,
hynaws, mwyn; meddal; esmwyth;
mwyll, blydd; gwan; tosturiol;
ieuangc.
Tender-hearted, ten-dyr-bar'-ted, a.
calon-dyner ; hynaws ; twymgalon.
Tendon, ten'-dyn, s. gewyn, g'ieuyn, gi.
Tendril, ten'-drul, s. amdoreh, amglwm,
tytmwy, Uysdorch.
Tenement, ten'-i-ment, s. tyddyh, sydd-
yn, gafael, deiliad ; t^.
Tenet, ten'-et, s. daliad, bam, tyb.
Tenfold, ten'-ffbld, a. degplyg; degtro,
dengnyblyg.
Tennis, ten-us, s. chwareu parled,
chwareu pelred, chwareu pel humog.
Tenon, ten'-yn, s. tyno, tafod mortais,
tafodyn.
Tenor, ten'-yr, s. ystod, hwyl, rhediad,
cerhynt, trefn, tuedd, gogwydd ; ys-
tyr, amcan ; nodwedd ; cyfalaw,
cynalaw, canolsain ; cantorion y gan-
olsain ; offeryn y cyfalaw.
Tense, tens, a. tyn, tynedig, estynedig";
syth ; tent : — s. amser. [der.
Tenseness, tens' -nes, s. tyndra ; syth-
Tensible, ten'-su-bl, a. estynadwy,
athynol; tynadwy. [tynder.
Tension, ten'-shyn, s. estyniad ; annel ;
Tensive, ten'-suf , a. tynedigol ; sythed-
igol ; anystwyth.
Tent, tent, s. pabell, tent, lluestty,
bwth ; goreth, goraeth i—v. pabeUu,
pebyUio ; profi, trychwiUo ; goraethu.
Tentation, ten-te^-shyn, a. prawf, prof-
iad.
Tenth, tenth, a. degfed :-^«. degwm,
degfed ran.
Tenuous, ten'-iw-yz, a. main, eiddil ;
bach ; teneu. [tirafael ; cylldyd.
Tenure, ten'-iwyr, s. daliad ; gafael ;
Tepid, tep'-ud, a. clauar, cynhes, twym,
mwygl, mwll, mwm, llettwym.
Tepidity, ti-pud'-i-ti, s. clauarwch.
Tergiversation, ■ tyr-ji-fyr-se'-shyn, s.
troad cef n ; ymgiliad ; rhusiad ; geir-
droad : dyf ais, dichell ; newidiad ;
anwadalwch.
a, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, lion;
TEST
639
THAI
Term, tyrm, «. terfyn ; ysbaid, ystod,
tymmor, term, tymp ; pryd ; gair,
enw, ymadrodd ; ammod, teler ; mis-
glwyf :— 1». a. enwi, galw.
Termagant, tyr'-my-gynt, a. anynad,
terfysglyd, afreolus, brwchus, cy-
nheiillyd ; tafod-ddrwg : — s. ymdaer-
wraig, clewt-wraig, hellgre, ysgolpen,
cecren, rhefren ; terfysges.
Terminate, tyr'-mu-net, v. terfynu, di-
weddii, gorphen, dybenu ; tach-
weddu.
Terminiition, tyr-mu-ne'-shyn, s. terfyn-
iad, diweddiad, gorpheniad, dybeniad ;
gobenyddiad ; terfyn, diwedd ; cload,
cyiighload.
Terminus, tyr'-mu-iiys, s. terfyn, ffin;
terfynf a ; penffordd ; careg derfyn,
flBnf aen ; coloflun.
Terrace, ter'-ys, s. uchrodfa, uchelrawd,
uchelrodfa, uchrawd, uchelsam ;
rhodfa, rhodle.
Terraqueous, tyr-re'-cwi-yz, a. gwydirol,
tirddyfrig, tirddyfrol.
Ten-ene, tyr-rin', ) a. daiarol.
Terrestrial, tyr-res'-tri-yl, j daiaraidd,
daiarllyd; bydol.
Terrible, ter'-ubl, a. dychrynllyd, ofn-
adwy, arswydus, erchyll, echrydus,
brawychol, cethin, anaele, irad, erch,
uthr :— ad. yn ddychrynllyd ; dros
ben.
Terrier, ter'-iyr, s. daiargi, tudgi, tir-
lyfr ; chill, gwymbled, taradr.
Terrific, ter-ruff-ic, a. dychrynllyd, ar-
swydus, ofnadwy.
Terrify, ter'-u-fifei, v. a. dychrynu, braw-
ychu ; bugadu, babachu, arswydo.
Territorial, ter'-u-to-ri-yl, a. tiriogaethol.
Territory, ter-rut'-tjT-i, s. tiriogaeth, ar-
dal, bro, rhandir, tir.
Terror, ter'-yr, s. dychryn, arswyd,
braw, ofn, arynaig, echrys ; dychiyn-
fa.
Terse, tyrs, a. cryno; Uyfn, tlws, clws,
del, dillyn, gl&n, hardd.
Tertian, tyr'-shyn, a. tridieuol; trian-
nol : — s. gwaUdwymyn.
Tertiary, tyr'-shyr-i, a. trydydd, try-
dyddol.
Test, test, s. proflestr, coethlestr; prawf ;
holiad ; maen prawf ; safon ; proflw :
— V. a. profi ; gwirio, tystio, cadam-
hau.
Testaceous, tes-te'-shyz, a. cregynol;
cragenaidd.
Testament, tes'-ta-ment, s. llythyr cym-
myn, ewyUys diweddaf, gwyUys,
#
ewyllys, cynim3meg, cymmynaeth ;
testament ; cyfammod.
Testamentary, tes-ta-men'-tyr-i, a.
perthynol i lyfchyr cymmyn ; cjrmmyn-
edigol; gwyllysiol.
Testate, tes'-tet, a. cymmyneibg, cym-
mynlythyrog; gwyllysiog.
Testator, tes-te'-tyr, s. cymmynai, cym-
mjrnwr, cymmynegwr; testamentwr.
Testatrix, tes-te'-trics, s. cymmyMji,
cymmynes, cymmyn-wraig. ;-*
Testicle, tes'-ti-cl, s. caill, ceillben^ eir-
inen, careg, pellen gwryw.
Testification, tes-tu-flB-ce'-shyn, s. tyst-
iolaethiad, tystiad ; tystiolaeth.
Testificator, tes-tu-fii-ce'-tyr, s. tystiol-
aethwr. [dystio.
Testify, tes'-tu-fFei, v. tytiolaethu, ar-
Testimonial, tes-ti-mo'-ni-yl, s. tystiol-
aeth, tysteb, tystysgrifen; tystar-
wydd, cofarwydd, arwaesaf -.—a. tyst-
iolaethol. [tystiad.
Testimony, tes'-tu-m3ni-i, s. tystiolaeth ;
Testy, tes'-ti, a. afrywiog, fifrom, anyn-
ad, drygnaws, croes.
TSte-a-tlte, tet'-y-tet, ad. penben, tal-
dal, wyneb yn wyneb, yn gyfrinach-
ol : — s. cyfrinach benben, ymddyddan
wyneb yn wyneb ; cymddyddan ; eel
gyfrinach.
Tether, teth'-yr, s. tidmwy, tidrafF;
rhaff :— V. a. tidmwyo, tido, tidrafFu.
Tetrarch, tet'-rarc, ti'-trarc, s. pedry-
deym, pedrylyw, tetrarch.
Tetrarchate, tet'-rar-cct, ) ». pedry-
Tetrarchy, tet'-rar-ci, j deymas,
pedrylywiaeth, tetrarchaeth.
Tettei-, tet'-yr, s. tarwden, taroden,
tarddwreinyn, gwreinyn ; cramen,
mardon, crest:— v. a. tarddwreinio.
Text, tecst, s. testyn ; adnod o'r Ys-
gry thyr ; adran, brawdd ; llawysgrif-
en : — v. a. testynio.
Textile, tecs'- tul, a. gweol, gweuol;
gweuedig;gweadwy :— 5. gweadwaith.
Texture, tecs'-^yr, s. gwe, arwe ; pleth,
cymlileth ; gweuad, plethiad, cyf restr-
iad, cyfansoddiad.
Than, ddan, ad. na, nag, no, nog.
Thank, thangc, v. a. diolch, diolwch.
Tliankful, thangc'- ffwl, a. diolchgar.
Thanks, thangcs, s. pi. diolch, diolwch.
Thanksgiving, thangcs-gif'-ing, s. diolch-
garwch ; diolch, diolwch.
That, ddat, a. hwnw, bono, hyny ; hw-
na, bona, hyna ; hwn yna ; hwn acw;
yna ; acw ; yr un, un : — pr. yr hwn,
yr hon, yr hyn, y neb, y sawl; y
S, Uo ; u, dull ; v, swn ; w, pwn ; j,ji; f, fel Uh ; j, John ; ih, fel it >■ eUUa ; z, z«l.
THEO
640
THER
Aai; y fath; y cyfryw, a, ac :— c.
mai, taw, tai ; fel, f^, mM ; modd ;
megys ; y, yr, yd, ydd ; ar.
Thatch, tha?, s. to ; to gwellt ; belys,
cloig; g^veUt to '.--v. a. toi, toi gwellt.
Thaw, thtf, V. toddi, dadmer, dadlaith,
meiriol, dattod ;— s. dadlaith, tawdd,
dadmer ; dadleithiad, meirioliad.
The, ddi (o flaen llafariad), ddy (o flaen
oydsain), ar. y, yr. The article, ddi
«CT'-ticl=y bannod ; the river, ddi ruf -
yr:4ryr afon.
Theatre, thi'-y-tyr, s. chwareufa, chwar-
eudy; drychfa; gorchestfa, ymor-
chestfa, talwrn ymorchest, campfa,
ceinmaes ; golygfa.
Thee, ddi, pr. ti, di, tydi, dydi.
Theft, thefft, s. lladrad, lledrad ; anghy-
farch. [hwy.
Their, ddeyr, jpr. eu ; eu...hwynt, eu...
Theirs, ddeyrz, jrr- eiddynt, yr eiddynt ;
yr eiddo hwynt ; yr eiddynt hwy ; yr
eiddo hwynt eu hunain ; eiddynt eu
hunain ; eu.. .hwynt.
Theism, thi'-uzm, s. duwiaeth, duwgred.
Theist, tht'-ust, s. duwiwr, duwgredwr.
Them, ddem, pr. hwynt, hwy, hwynt-
hwy, nhwy, nhw.
Theme, thim, s. testyn ; defnydd ;
pwngc ; gosail ; traethodyn ; gwreidd-
yn gair, gwreiddair, tadogair, cynair.
Themselves, ddem-selfz, pr. hwy eu
hunain, hwynt eu hunain, hwy eu
hun ; eu hunain.
Then, dden, ad. yna; y pryd hwnw, y
pryd hyny, yr amser hwnw ; ar hyny
o bryd ; jrn ol hyny, ax ol hyny ;
gwedi, wedi ; wedi hyny ; jti nes^ ;
am hyny ; yno ; ynte ; os felly.
Thence, ddens, ad. oddi yna ; oddi yno ;
o'r man hwnw, o'r fan bono ; am
hyny, o hdrwydd hyny, yn ol hyny.
Thenceforth, ddens'-ftoyrth, ad. o hyny
allan, o hyny i maes ; oddi yno ym
mlaen ; rhag llaw ; gwedi hyny.
Thenceforward, ddens-ffor'-wyrd, ad.
oddi yno ym mlaen ; o hyny alhtn.
Theocracy, thi-oc'-ry-si, s. duwlywiaeth,
duwioliaeth, dwyflywodraeth.
Tlieologian .thi-o-loj'-iyn, ) g. duwinydd,
Theologist, thi-ol'-6-jist, ) dwyfinydd.
Theological, thi-6-loj'-i-cyl, a. duwin-
yddol, dwyfyddol, duwiniaethol.
Theology, thi-ol'-o-ji, s. duwinyddiaeth,
dwyfyddiaeth, dwyfinyddiaeth, duw-
indeb. .
Theoretic, thi-6-ret'-ic, ) a. dam-
Theoretical, thi-o-ref-i-cyl, j canol,
damcaniadol ; golygiannol, golygiad-
ol ; anymarf erol ; ardremiol ; atl^aw-
iaethol.
Theory, thi'-6-ri, s. damcaniaeth, dam-
caniad, damcaii ; golyganniaeth,
golygiad ; gwyddadaeth ; medr y pen
heb y llaw ; penddysg, myfyrddysg ;
tyb, amcandyb, amcaniaeth ; gofryd-
eg; dyfais; trefn; egwyddor;
gwyddor.
Therapeutics, ther-y-piMZ-tics, s. pi.
meddygiaeth, meddyginiaeth.
There, ddeyr, ad. yno, yna, acw, draw ;
dyna., llyna, dacw; y fan hdno; y
y fan yna.
Thereabout, ddeyr-a-bowf, ) ad. yng
Thereabouts, ddeyr-a-bowts', j nghylch
hyny ; o amgylch hyny ; o ddeutu
hyny; yng nghylch y man hwnw ; yn
agos i ; ger Haw.
Thereafter, ddeyr-aff'-tyr, ad. yn ol
hyny ; yn gytiin & hyny ; wedi hyny.
Thereat, dde3rr-at', ad. wrth hyny, ar
hyny ; wrtho, wrthi, wrthynt ; yno ;
yn lie hyny ; yn y man hwnw.
Thereby, ddeyr-bei, ad. wi-th hyny;
wiiho, wrthi ; trwy hyny ; trwyddo,
trwyddi, trwyddyntj wrth hyn; o'r
herwydd.
Therefore, dde'yr-ffoyr, ad. am hyny,
gan hyny, o herwydd hyny, o blegid
• hyny, o achos hyny, wrth hyny, er
mwyn hyny ; o'r herwydd ; yna.
Therefrom, ddeyr-firom', ad. o hyny,
oddi wrth hyny ; oddi yno.
Therein, ddejrr-in', ad. yn hyny; yn
ddo, ynddi, ynddynt; yno.
Thereinto, ddeyr'-in-tw, ad. i mewn ;
hyny ; i mewn iddo. [o honynt,
Thereof, ddeyr-of , ad. o hbno, o honi
Thereon, ddeyr-on', ad. ar hyny, ar
hwnw, ar bono ; amo, arri.
Thereto, ddeyr-tw', ) ad. i hyny,
Thereunto, ddeyr-yn'-tw, J at hyny,
hyd at hyny ; iddo, iddi, iddjnit ; ato ;
at hjn yma ; ar hyny. [byny.
Theretofore, ddejr-tw-ffoyr', ad. cyn
Thereunder, ddeyr-yn'-dyr, ad. o dan
hyny ; dano, dani, danynt ; oddi tano.
Thereupon, ddeyr-yp-on', ad. ar hyny,
ar hwnw, ar bono ; arno, ami, ar-
nynt , o herwydd hyny ; yn ebrwydd,
yn ddioed.
Therewith, ddeyr-wudd', ad. gydahyny;
a hyny ; ftg rf ; ganddo, ganddi, gan-
ddynt ; gyda nyn.
Therewithal, ddejrr-wudd-ol', ad. gyda
hyny ; dros ben hyn ; ar yr un pryd.
•, fel a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy o, lion ;
THIR
641
THRE
Thermometer, tliyr-mom'-i-tyr, s.
gwresfesxir, gwresfesurydd, tesfesur,
tesfydrai ; hinraddeg.
These, ddtz, pr. hyn ; y rhai hyn, y
rhai yma ; yma.
Thesis, thi'-sus, s. gosodiad, gosod, go-
sodedigaeth ; testyn ; sail dadl ; gos-
tyngiad (y Uais).
They, dde, pr. hwy, hwynt, hwynt-hwy,
nhwy, nhw.
Thick, thic, a. tew ; tewdrwch ; trych-
us ; bras, braisg, praff ; ami ; myn-
ych ; Uuosog ; tryfrith, brith ; trwm,
gwydn; tyn : — s. y tew; tewdwr : —
ad. yn dew, yn ami, yn fynych.
Thicken, thicn, v. tewhau, tewychu,
ceulo ; ffyrf hau ; amUiau, Uuosogi ;
ymdewhau.
Thicket, thic'-et, s. tewlwjrn, ceuad-
Iwyn, prysglwyn ; dyrysgoed, dyrys-
Iwyn.
Thickness, thic'-nes, s. tewder, tewych-
edd ; breisgedd, prafider ; amlder ;
gwydnedd.
Thick-skuUed, thic'-scyld, a. pendew,
penbwl.
Thief, thiff, s. lleidr : — dim. lleidryn : —
/. Uadrones, lladrates, lladres.
Tliieve, thif, v. n. Uadrata, lledrata,
chwilena, chwiwio.
Thieves, thtfz, s. pi. lladron.
Thievish, thi'-fish, a. Uadradgar, Uadr-
onUyd, Ueidrynaidd, chwiwgiaidd.
Thievishness, thi'-fish-nes, s. lladrad-
garwch.
Thigh, thei, s. morddwyd ; clun.
ThiU, thul, s. Uorp, Uorf, Uath.
Thimble, thum'-bl, s. gwniadur, bys-
wain, byseg.
Thimblerig, thum'-bl-rig, s. hud a lled-
rith, lledrith pel a chwpan.
Thin, thun, a. teneu ; annwyg ; main,
cul, achul ; anaml ; ambeU un ; ys-
gafn -.—ad. yn deneu :— v. a. teneuo,-
teneahan.
Thine, ddein, pr. eiddot, eiddot ti, yr
eiddot ; dy, tau.
Thing, thing, s. peth ; dim.
Think, thingc, v. meddwl, meddylied ;
myfyrio; pwyllo; ystyried; tybied,
barnu, tebygu ; synied.
Thinness, thun'-es, s. teneuder; mein-
der; anamledd ; prinder.
Third, thyrd, a. trydydd:— /. trydedd :
—s. trydydd, trydy; traian, trydedd
ran.
Thirst, thyrst, s. syched; sychder;
awydd, gwangc, blys : — v. sychedu.
Thirsty, thyrs'-ti, a. sychedig.
Tliirteen, thyr'-tin, a. tri ar ddeg, deg a
thri :— /. tair ar ddeg=13 :— «. tri ar
ddeg.
Thirteenth, thyr-tmth', a. trydydd ar
ddeg, degfed a thri, tri ar ddegfed : —
s. trydydd ar ddeg.
Thirtieth, thyr'-tith, a. degfed ar hug-
ain, tridegfed.
Thirty, thyy-ti, a. deg ar hugain, tri-
deg=30 : — s. deg ar hugain, trideg.
This, ddus, a. hwn, hon, hyn ; yma : —
pr. yr hwn, yr hon, yr hyn.
Thistle, thus'-sl, s. ysgaUen, ysgellyn.
Thistly, thus'-li, a. ysgallog.
Thither, ddudd'-yr, ad. yno, hyd yno ;
i'r fan bono, i'r fan hyny.
Thitherward, ddudd'-yr-ward, ad. tuag
yno ; tua 'r fan hono ; tua 'r fan
hyny.
Thong, thong, s. carai.
Thorn, thorn, s. draenen, draen.
Thorny, thor'-ni, a. dreiniog ; dreinllyd ;
Pigog.
Thorough, thyr-6, a. trwyadl, Ilwyr,
trylwjT, hoUol, cyflawn, perffeith-
gwbl ; digoU ; try-.
Thorough-base, ) thyr'-o-bes, s. try-
Thorough-bass, j sawd.
Thorough-bred, thjT:'-6-bred, a. tryryw,
tryrywiog ; tryddygiadus, tryfoesog.
Thorouglifare, thyr'-o-fEeyr, s. tramwy-
fa, tryffordd, mynedfa.
Those, ddoz, pr. y rhai hyny; y rhai
jrna ; y rhai, y sawl, y neb.
Thou, ddow, pr. ti, di, tydi, dydi.
Though, ddo, c. er ; er hyny ; pe rhon;
pe, ped ; cyd.
Thought, thot, s. meddwl, syniad, bwr-
iad, amcan ; bryd, meddylfryd ; cyff-
red, crebwyll, tyb, barn ; ystyriaeth ;
gofal; pryder; tybiaeth.
Thoughtful, thot'-ffwl, a. meddylgar,
myfyrgar; pryderus, gofalus, ystyr-
iol.
Thoughtfulness, thot'-ffwl-nes, s. medd-
ylgarwch.
Thousand, thoV-zynd, a. mil=1000 : —
s. mil.
Thousandth, thoV-zyndth, a. a s. mil-
fed.
Thraldom, throl'-dym, s. caethiwed,
caethwasanaeth.
Thrash, thrash, v. dymu ; ffustio, llalio,
euro.
Thrave,-tliref, s. drefa.
Thread, tlired, s. edeu, edaf:— ■». a.
nodwyddu edaf .
o, llo ; n, dull ; w, swn ; w, pwn; y, yr; p, fel tsh ; j, John ; ih, fel b yn eisieu j z. zel.
2 T
THRO
642
TICK
m
Threadbare, thred'-beyr, a. lledlwm,
llvvm ; digotwm ; hendraul ; cyffred-
in, gwael. [eddog.
Thi-eaden, thred'-dn, a. edafaidd, edaf-
Threat, thret, s. bwgwth, bygwth, by-
gythiad, bwgwl, dwrdiad, omiad : —
V. a. hwgwth=Threaten.
Threaten, thretn, v. a. bj'gwth, bygyth-
io, bygylu, mynasu, dwrdio. '<■
Three, thri, a. a s. tri :— /. tair : — j)i.
trioedd.
Threefola, thrt'-ffold, a. triphlyg, tri
dyblyg, tri chymmaint, cymmaint
deirgwaith ; ar ei drydedd.
Threescore, thri'-scoyr, a. trigain, tri
ugain, chwedeg=60.
Threshold, thresli'-old,5. trothwy, troth-
yn, seilddor ; hiniog, gorsing, gorsin;
drws, mynedfa.
Tlirew, thriw, j). t. (Throw) tafledig.
Thrice, threis, ad. teirgwaith, tair
gwaith.
Thrift, thrufft, s. cjmnildeb ; dryd ; di-
wydrwydd, dyfalwch, llwydd, ffyn-
niant ; cynnydd, twf .
Thrill, thrul, s. trul, tyllyr, ebill ; tel-
oriad ; awyrdwll, fiunell ; as, llymias :
—V. tylln, dndlio, trydyllu ; treiddio ;
menu.
Thrive, threif, v. n. llwyddo, fPynnu,
tycio, cynnyddu, prifio, gwella.
Throat, throt, s. ceg, corn y gwddf , y
gwddf, goslef ; geneu ; agorfa.
Throb, throb, v. n. dychlamu, ymguro,
tysmwyo, ysbongcio, crychneidio : — s.
dyclilam, ysbongc, swys.
Throe, thro, s. gloes, dirboen, pang,
gwaew, dolur : — v. gloesygu, poeni.
Throne, thron, s. gorseddfaingc, gor-
sedd ; teymfaingc, tejrmgadair, bren-
infaingc: — v. a. gorseddu.
Throng, throng, s. torf, llu, tyrfa, llu-
aws, twr, tewdws : — v. ymdyru, ym-
wasgu, tyru, ymlenwi, pentyru, tyn-
•wasgu.
Throstle, thros'-sl, s. bronfmth, adeiyn
bronfraith.
Throttle, throt' -tl, s. llindag ; ceg ; bref-
ant, breuant, com chwyth i—v. llin-
dagu, tagu, sagmwmio.
Through, thrw, prp. trwy, drwy ; trwy
waith; trw-, try-:— ad. trwyddo,
drwyddo trwodd, try-.
Throughout, thrw-o'wt',prp. trwy,drwy,
yn : — ad. ym mhob man drwyddo ; o
ben bwygilydd; o. ben i draed; yn
gwbl, yn hollol, yn drwyadl ; trwyddo
oil.
Throve, throf, p. t. [Thrive) ffynnedig.
Throw, thro, v. taflu, bwrw, Uuchio,
ergydio : — s. tafliad, tafl, ergyd ; turn.
Thrown, tlii»n, j)- 1- {Throw) tafledig.
'Thrush, thrysh, s. bronfraith, tresglen,
pen y llwyn ; mwyalch ; gkn, yr &n=
math ar ddolur genau ; chwydd yn
nhraed anifeUiaid.
Thrust, thryst, v. gwthio, cilgwthio,
hergydio, hyrddu, gyru, ^rthio;
brathu, trywanu ; gwantu, procio : —
s. gwth, hergwd, hwrdd; gw&n,
brath ; heng ; proc ; gyrth ; cyrch.
Thumb, thym, s. bawd, bodfys, bawd-
fys : —V. bodio, bysio.
Thumbscrew, thym'-scriw, s. tynwasg
bawd a bys.
Thump, thymp, s. paff, pangc, pwmp,
dymod, cnoc, ergyd, cob, ysbongc : —
V. paflBo, pangcio, pwyo, ffustio.
Thumping, thym' -ping, a. trwm ; mawr,
cryf , bras, tew.
Thunder, thyn'-dyr, s. taran, twrf, '
trwst wybrol : — v. taranu, trystio,
taranoli.
Thunderbolt, thyn'-dyr-bolt, s. taran-
follt, mellten, Uucheden ; maen taran.
Thunderstruck, thyn'-dyr-stryc, a. tar-
andarawedig ; gorsynedig, brawych-
edig.
Thursday, thyrz'-de, s. dydd lau, dydd
lou, Difiau, duw lau.
Thus, ddys, ad. fel hyn, fal hyn, mal
hyn, yn Uyn.
Thus, thys, s. thus.
Thwart, thwort, a. traws, croes, ar
draws ; anghyfleus :— r. croesi, gwrth-
wynebu, rhwystro, attal, seithugio : —
«. maingc groes (mewn cwch).
Thy, ddei, a. dy, yth, eith, tau, eiddot.
Thyme, teim, s. gruw, gruwlj's, teim.
Thyself, ddei-selff', pr. dy hun, dy hun-
an ; tithau.
Tiara, tei-e'-ry, ) s. talaith, coron, cor-
Tiar, tei'-yr. ) enrwy ; coron . dri-
phlyg.
Tick, tic, 8. coel, echwyn ; dyled ; tro-
gen, torogen, heusleuen, horen, lieu-
en ; twyglen, twyg gwely, twyglian,
tic gwely, ticyn gwely '.—v. n. rliedeg
mewn dyled ; prynu ar goel ; ticio,
tician, euro, ffatio.
Ticket, tic'- et, s. tocyn, arwyddyn, cwt-
ysyn, nod, arwydd, ticed : — v. a. toc-
ynu, ticedu.
Tickle, tic'-cl, v. gogleisio, goglais, das-
mal.
Ticklish, tic'-lish, a. gogleiaiog, hyddas-
01 fel « yn tad ; h, cam ; e, hen ; e, pen ; i, llid ; i, dim ; o, tor, ond ei lain yn hwy ; o, lion ;
TILT
643
TINY
mal, ansafadwy, serfyll, simsan, per-
yglus, dyiys, cynnil.
Tid, tud, a. tyner, meddal ; mwythus.
Tide, teid, s amser, pryd, tymp, tym-
mor ; gwyl ; llanw, morllif ; llif ac
adlif y mdr; trai a llanw 'r mdr;
ffrwd, llif, cerynt -.—v. dygyfor, ffryd-
lifo, ffrydio ; dilyn y llanw.
Tidings, tei'-dingz, s. pi. newyddion,
chwedl, gair, son; cenadwri, copin-
od.
Tidy, tei'-di, a. taclus, cryno, twtnais,
trwsiadus, glanwaith, del, deheig,
tymmoraidd : —v. a. tacluso, twtneis-
io.
Tie, tei, v. a. rhwymo, cylymu, clymu,
tasio, tasgeUu, ffunenu : — s. rhwym-
yn, cwlwm, ffunen, tas, Uegr, creffyn.
Tier, tei'-yr, s. clymwr ; rhes, rhestr,
rhengc, tedd.
Tierce, ti'yrs, s. traianell; traian;
trydydd; gwth, arfwth.
Tiff, tuff, «. trangcell, traflwngc, yf ;
anfoddlonrwydd :— r. n. sori, teru,
cwerylu.
Tiger, tei'-gyr, s. dywalgi, teigr.
Tight, teit, a. tyn ; dwys, cynnwys ;
cryno, cyfrdo, tadus; tel; diddos ;
caled; prin.
Tighten, teitn, v. a. tynhau, telio, di-
ddosi.
Tigress, tei'-gres, s. dywalgast, teigres.
Tike, teic, s. trogen, horen, Ueuen,
heusleuen ; buach, taiog, delff, gwr
gwledig ; corgi.
Tile, teil, s. priddlech, peithynen, pridd-
ell, careg do, elech, teilsen ; peithyn,
to priddlech, to ceryg : — v. a. peith-
ynu, maendoi.
Tiling', tei' -ling, s. peithyndo, maendo,
Uechdo, to ceryg ; peithynau, pridd-
leohau.
Till, tul, s. cleidir, tir cleiog caled;
cloer, cUior, clifor: — prp. hyd, tan,
dan, nxeA-.—ad. hyd oni, hyd onid,
hyd onis, oni, hyd na, hyd nes, nes,
hyd y :— ». a. llafurio, diwyllio, trin,
amaethu, coleddu, gwrteithio.
Tillage, tul'-ej, s. diwyUodraeth, diwyU-
iaeth, Uafurwaith, amaethyddiaeth,
aredd.
Tilt, tult, s. cysgodlen, gwam, diddos-
gudd, gortho, teled ; Uuest, pabeU ;
gwth, gwa,n, ergyd; padedgamp,
chwareu paled, chwareu gwyr Troia ;
paledwaith, paledyddiaeth ; gordd
fawr ; gogwydd, Uedogwydd : —v. go-
gwyddo ; ystlysu ; morthwyUo ; an-
nelu ; paledn ; chwareu paled ;
rhethru, rheinio ; rhuthro ; hwhwm-
an.
Tilth, tidth, s. tirdriniaeth, diwyUiaeth,
diwyUodraeth; cywyU.
Timber, tum'-byr, s. coed, coed defnydd,
pren defnydd ; pren, defnydd : — v.
coedio, prenio, cledru, ceibro.
Timbrel, tum'-brel, s. tympan, tympan-
eU, tabyrdden.
Time, teim, s. amser, pryd, tymmor,
ennyd, adeg, awd ; tymp ; gwaith,
tro ; oed ; oedfa, odf a ; ysbaid ; ham-
dden ; oes, einioes ; hoed -. — v. a. am-
seru, tymmori, rheoleiddio.
Time-keeper, teim'-ci-pyr, ) s. amseriad-
Time-piece, teim'-pts, ) ur, awdiad-
ur, orfynag ; oriadur, oriawr ; orlais.
Timid, tum'-ud, a. ofnus, ofnog, Uwfr,
digalon, aneofn, aneon, yswil.
Timidity, tum-ud'-i-ti, s. ofnusrwydd;
annyndid.
Timorous, tum'-yr-yz, a. dihyder, anhy-
AeTVis= Timid.
Tin, tun, s. alcan, ystaen, tun : —v. a.
ystaenio, alcanu, tnnio.
Tincture, tingc'-^yr, Uiw, arliw, gorlliw,
gorne ; eiliw, adliw; tr-.~yth, isgeU,
mwydlyn, ednyfed, ednyw, gordaeth,
sylwedd; adflas, adchwaeth ; bias,
chwaeth; naws: — v. a. Uiwio, try-
liwio, nawsio.
Tinder, tun'-dyr, s. dylwyf, gosgym-
mon, lliain golosg, magdan, golosged.
Tinder-box, tun'-dyr-bocs, s. blwch go-
losg, tan-flwch, dylwyfgloer.
Tine, tain, s. dant oged, dant og, ewin
fforch.
Tinge, tunj, v. a. gorliwio, lledliwio,
ystaenio, nawsio : — s. goUw, arUw,
, amliw ; gwawr ; lliw, gne ; bias,
chwaeth.
Tingle, ting'-gl, v. n. merwino, diasped-
ain, tingcial, tingcian.
Tinker, ting'-cyr, s. tingcerdd, tingcof,
gof y dingc : eurych.
Tinkle, ting'-cl, v. tingcial, tingcian;
darystaenio, diaspedain.
Tinman, tun'-man, s. gof alcan, alcaji-
wr, ystaenydd, alcanof, tuniwr.
Tinsel, tun'-sel, s. ffugeurwe, coegwe;
oferdlws, coegaddurn :— a. coegwych,
ffugwych ; ymddangosgar : — v. coeg-
wychu.
Tint, tunt, s. Uiw, gwawr, arUw, cyfliw
gne ; lledUw : — v. a. goliwio, arliwio,
cyfliwio. [eiddU; disumol.
Tiny, tein'-i, a. bychanig, bach, pitw ;
a, Uo; u, dull; w, swn; vr, pwn; j, yr; f, fel tsk; j, John; sh, fel s yn eisleu; z, zel.
TO
644
TOME
Tip, tup, «. blaen ; pen ; cwr ; top,
eithaf ; cnith, cis ; brigerbren, brig-
ell : —V. blaenu, ymylu, cnithio, ffat-
io ; tripio, dymchwel ; rhoddi.
Tippet, tup'-et, s. toryn gwddf, toryn,
gwardorch, tiped.
Tipple, tiip'-pl, V. diota, ymyfed, llyna,
llymeitian, potio :--«. diod, ymyfed.
Tippling, tup'-ling, a. diota, ymyfed,
yfetri, meddwdod, brwysgedd.
Tipstaff, tup'-staff, ». y rhingyll peneur-
aid; ffon beneuraid. If on benddel.
Tipsy, tup'-si, a. meddw, brwysg, go-
frwysg, banner meddw.
Tiptoe, tup' -to, s. blaen troed; gorewin-
edd.
Tire, tei'yr, x. rhes, rhestr, rhengc ;
penwisg, cap ; dodrefn, offer, tree,
cSr ; cant olwyn, baesg, cylch : —v.
blino, diffygio, lluddedu, ymflino.
Tiring-room, tei'-ring-ricm, ». gwiSgfa
chwareudy.
Tissue, tus'-iw, s. cymhlethwe, eurwe,
eurbleth, arianbleth; gwe, pleth,
manAvedd, manwe ; rhes, cj^res : —
V. a. cymhlethu, cydwau, pletbu;
amrywio.
Tit, tut, s. bychanigyn ; ceffylyn, cor-
farch ; benywen, Uangces ; sywidw,
yswigw, perloyn.
Titbit, tut' -but, s. moethyn.
Tithe, teidd, s. degwm : — v. a. degymu,
degoli, talu degwm.
Title, tei'-tl, s. enw, henw, enwad, enw-
awd, cyfenw, senw, titl, teitl ; urdd-
enw ; urddeb, enweb ; argraff, testyn ;
urdd ; bawl, iawn hawl, hawlfraint,
braint ; ysgrifen hawl:— r. a. enwi,
henwi, galw, teitlo ; rhoi hawl.
Titmouse, tut'-mows, s. yswigw, ys-
widw, sywidw, j)enl6yn, lleian, pel»,
ysbigydd, ysbigyd bach, glas y pared,
cap y lleian, llygoden y derw, gwas y
dryw.
Titter, tut'-yr, v. n. cilchwerthin, tel-
ain : chwerthin dan (Wannedd : — s.
chwerthin cil boch ; tel; chwynyn.
Tittle, tut'-tl, s. pyngcyn, mymryn, tipyn,
ticyn, tip, timyn ; pwynt ; nod acen.
Tittle-tattle, tut'-tl-tat-tl, s. baldordd,
chwaldod, ofersiariad, llol, debar ; —
V. n. clebran, bragaldian, clolian,
clepian.
Titular, tut'-iw-lyr, a. enwol; mewn
enw : — s. enwolyn=un yn dwyn yr
enw heb y swydd.
Titularity, tut-iw-lay-i-ti, s. enwoldeb.
To, iw, prp. i ; at ; hyd, hyd at ; hyd
yn ; er ; er mwyn ; yn ; gan j yn
erbyn ; tua ; tuag at.
Toad, tiid, s. llyfant du, llyffant, llyffan.
Toast, tost, V. crasu ; sychgrasa, cras-
boethi, crasbobi ; crispio ; pobi : ~s.
bara eras, eras, crasdarn, eras dafell ;
cibli, cresyn ; arglwyddes y cyfedd ;
yfair.
Tobacco, to-bac'-ii, s. myglys, ffwgws,
tybaco.
Tobacconist, to-bac'-o-nust, x. myglys-
■WT> ffygyswr, tybacwr ; masnachwr
ffwgws ; gwneuthurwr ffwgws.
Tod, tod, s. deufaen=28 pwys.
To-day, tw-de', s. ac ad. heddyw, y
dydd heddyw, y dydd hwn.
Toddy, tod'-i, s. palmwin, chwegwir-
odwy.
Toe, to, t. bys troed, troedfys; blaen
cam cefiyl.
Toes, tiJz, s. pi. bysedd y traed.
Toft, tofft, s. llwyn coed, Uwyn ; tyle,
twl ; ol ty, murddyn.
Together, tw-gedd'-yr, ad. yng nghyd ;
gyda'u gUydd ; y iiaill a'r nail ; ar
unwaith ; ar yr un pryd ; yn yr un
lie.
Toil, toil, V. llafurio, trafferthu; ym-
boeni ; cystegu ; gweithio :— s. llafur,
trafferth ; rhwyd, magi.
Toilet, toi'-let, s. bord ymwisgo, dill-
fwrdd, trwsfwrdd; bord ymbingcio;
gwisgiad.
Toilsome, toil'-sym, s. llafurus, tra-
pherthus ; trablin.
Token, to'-cn, s. arwydd, argoel ; nod,
coel.
Told, told, p. J). {Tell) dywededig.
Tolerable, tol'-yr-ybl, a. goddefadwy, a
aller ei aros ; goddefol, goddefus ;
gweddol, eanolig.
Tolerant, tol'-yr-ynt, a. goddefus, go-
ddefgar ; hynaws, mwyn ; tyner.
Tolerate, tol'-yr-et, v. a goddef, dioddef ;
caniatau, ceniadu ; cynnwys.
Toleration, tol-yr-e'-shyn, s. goddefiad ;
caniatS,d; goddefiant; goddef.
Toll, tol, s. toll ; treth, maelged -.—v. a.
tolli ; trethu ; cnulio, canu cloch,
canu cnul.
Tomb- stone, twm'-ston, s. beddfaen,
llechfaen, careg bedd, careg fedd.
Tomb, ivmx, s. bedd, beddrod; mab-
lan; gwyddfa:— v. a. claddu, beddu.
Tomboy, tom'-boi, s. hoeden, rhonten,
gwilhersen ; hobi o eneth.
Tome,'tom, s. cyfrol, Uyfr ; dam ; tor-
iad.
«, fel a yn Ud ; a, cam; e, henj e, penfi, Hid; i, dim; o, tor, ond ei «ain jrn hwy; o, lion;
TOPO
645
TORY
Tomtit, tom-tut', s. ysyfngw=Titm(mse.
Ton, tyn, s. tunell=ugain canpwys a
deuddeg=2240 pwys.
Ton, tong, s. def od, arfer, fifasiwn ;
guawd; achwedd, arddefod.
Tone, ton, s. t6n ; goslef, llais ; sain ;
acen ; aidwyth ; iechyd, nerth.
Toneless, ton'-les, a. did6n ; angherdd-
gar.
Tong, tyng, s. gwelgin, gwaeg, gwaell ;
gwanas ; tafod, balog.
Tongs, tongz, s. pi. gefail.
Tongue, tyng, s. tafod ; tafodiaith, iaith ;
balog: — V. n. tafodi; llolian, clebran;
siarad.
Tonic, ton'-ic, a. tonol; crj'fhaol, cryf-
barol ; estynedig : — s. tonydd, cy-
weiniod (mewn cerddoriaeth) ; cry-
barai, meddyginiaeth gryfliaol.
Tonics, ton'-ics, s. pL ciyfbareion, cryf-
barolion ; cyfferi cryfliaol.
To-night, tw-neit', s. ac ad. heno, y
nos hon.
Tonnage, tyn'-ej, s. tunelliaeth; tunell-
dal.
Tonsil, ton'-sul, s. ohwaren y gwddf.
Tonsor, ton'-syr, s. eilliwr, eOliedydd ;
torwr gwallt, torwr barf ; barfwr.
Too, tw, ad. yn ormodol; rhy; dros
ben ; — c. hefyd.
Took, twc, p. t. {Take) cymmeredig,
a gymmerwyd.
Tool, tw\, s. ofieryn ; arf, erfyn ; diler,
dilyr, trecyn, tacl, teclyn ; peiriant.
Tooth, twth, s. dant :—pl. dannedd,
daint.
Tooth-ache, twth'-ec, s. dannodd, y
ddannodd, deintwst.
Toothed, tictht, a. danneddog, deintiog.
Top, top, s. pen ; brig ; crib, top, cop,
coryn ; blaen ; bar ; argon, gwrn ;
copa ; wyneb; swjrfen ; aruchedd : —
V. tocio, ysgythru, blaendori ; topio ;
gorchuddio.
Topaz, to'-pys, s. topas, euxem=maen
gwyrtlifawr o liw yr aur ; eurfaen.
Tope, top, V. n. diota, potio, meddwi ;
dyfolio.
Top-heavy, top-hef -i, a. pendrwm ;
meddw, brwysg, brwysgol.
Tophet, to'-ffet, s. Tophet; uffern,
abred; arteitlifa.
Topic, top'-ic, s. lie ; pen ; testyn,
pwngc, prifbwiigc ; dadl ; rlieswm.
Topical, top'-i-cyl, a. lleol ; penodol.
Topmost, top'-most, a. penaf; uchaf ;
axch, prif.
Topographer, tci-pog'-ry-fFyr, s. parth-
ofyddwr, broddarluniwr, parthedeg-
wr, partharluniwr; Uefodegydd.
Topographical, to-po-graif'-i-cyl, a.
parthofyddol, broddarluniol ; Uefod-
egol.
Topography, tii-pog'-ry-flS, s. parthof-
yddiaeth, broddarluniad, parthar-
luniaeth ; lief odeg, lleddarluniaeth.
Topping, top'-ing, a. blaenaf, penaf,
prif ; blodeuog :—s. blaendoriad, brig-
laddiad ; topiad.
Topple, top'-pl, V. n. syrthio, cwympo.
Topsy-turvy, top'-si-tyr-fi, ad. yn ben-
dram wnwgl, yn bendormwnwgl, ben-
draphen ; dinbenystrellach, dinben
drosben, blith draphlith ; &It gwael-
od i fyny a'r wyneb i lawr.
Torch, tor?, s. fflamgwyr, fiBamgaingc
^Flambeau.
Tore, toyr, p. t. (Tear) rhwygedig.
Torment, tor-ment', v. a. poeni, pen-
ydio ; arteithio ; blino, dygnu ; cys-
tuddio.
Torment, tor'-ment, s. poen, dirboen,
dialeddboen ; artaith, dialedd, nuch,
cnif ; poenedigaeth, torment ; ar-
teithglwyd.
Torn, toyi-n, p. p. (Tear) rhwygedig, a
rwygwyd.
Tornado, tor-ne'-do, s. hyrddwynt ; cor-
wynt, gyrwynt ; trowynt ; enawel.
Torpedo, tor-pi'-do, s. cyflSedydd ; cyfF-
bysg, lluchiasbysg, trydanbysg, y for-
gath luchiasol, y gwefrbysg.
Torpent, tor'-pent, f a. cyiiiol, cyffiedig;
Torpid, tor'-pud, j trymllyd, swrth,
marwaidd.
Torpidity, tor-pud'-i-ti, ^ s. syrthni,
Torpidness, tor-pud-nes, f trymsyrth-
Torpitude, tor'-pi-tiwd, C ni, cysgad-
Eorpor, tor'-pyr, ) rwydd ;
maxweidd-dra, merwindod, difi'rwyth-
dra, marwdor ; trymluogrwydd.
Torque, tore, s. torch, gyddfdorch, gor-
thorch.
Torrefy, tor'-i-ffei, v. a. poethi, crasu;
sychu ; deifio ; twyro.
Torrid, tor'-ud, a. poeth, eras; cras-
boeth, sychgras ; sych ; greidiol.
Torrid-zoue, tor'-ud- zon^ «. y poeth-
gylch.
Tortuous, tor'-^w-yz, a. gwyrgam ;
torchog ; ■ trof aus ; dolenog ; ystum-
iol.
Torture, tor'-9yT, s. poen, penyd; ar-
taith, pang, gwaew ; dirboen ; cys-
tuddiad.
Tory, to'-ri, s. Tori, Toriad ; Def<34'W*i«^
iijUo; u, dull; u>, swn; w, pwn; y, yr; j, feltsh; j, Jobn; sh, fel s yn eisieu; z, :
TOWN
646
TRAD
glwysbleidiwr, pleidiwr yr eglwys
wladol=plaid wladyddol.
Toryism, to'-ri-uzm, s. toriaeth, tor-
laeth; glwysbleidiaeth.
Toss, tos, V. a. taflu, tawlu, lluchio,
tosio ; sybwbio : — s. tafliad ; tail,
ffrwt, tos, ei^d.
Total, to-tyl, a. cwbl, cyfan; hollol,
llwyr : —s. crynswth ; y cwbl, y cyfan.
Totter, tot'-yr, v. n. hongcian, fel-
gyngu, siglo, gwegian.
Touch, ty9, v. C5rffwrdd, cydgyffwrdd,
cyhwrdd ; cyrhaedd, cyrhaeddyd ;
yrthio ; teimlo; profi :— s. teimlad;
cyffwrdd, cyfiyrddiad; gyrth, cwrdd,
cnith ; prawf .
Touch-hole, ty^'-hol, a. tandwll gwn,
tanwach ; twll twsel.
Touching, ty^'-ing, a. cynhyrfiol, cyfif-
rous :—prp. am ; o ran, mewn perth-
ynas i.
Touchstone, ty^'-ston, s. maen prawf,
prawfaen; dan;;osai; safon.
Touchwood, ty9'-wd, s. pren pwdr;
dylwyfbren, dylwyfydd.
Touchy, ty9'-i, a. hyddig, ffroch, broch-
us, anfoddog, anynad, pigog.
Tough, tyff, a. gwydn ; anhydyn, teng ;
ciji ; ystyfnig.
Toughen, tyflfn, v. gwydnu, ymwydnu ;
gwydnhau: caledu.
Tour, twyr, s. cylchdaith, taith; rhawd,
hjmt ; tro ; ymchwildaith.
Tourist, t'v'yr-ust, s. cylchdeithiwr ;
teithydd ; chwyldeithiwr ; chwyl-
deithydd.
Tow, to, s. earth, breisgion ; Uin : — v. a.
llusgo, rhafiflusgo, llonglusgo.
Towage, tcV-ej, s. Uusgiad ; Uusgdal.
Toward, to' -yrd, )prp. tua, tuag at;
Towards, !to -yrdz, ( gosbarth ; parth
ag at; i, idd ; er i—ad. yn agos i;
ger llaw ; yn llwrw ; yn wysg.
Toward, to' -yrd, ) a. hydiin, hydyn ;
Towardly, to'-yrd-li, ) hynaws; hwyl-
us; ufydd. s
Towel, toV-el, s. llofliain, llawliain,
tywel, Uiain ymsychu, cedaflen.
Tower, tow'-yr, s. tvvr; amddiflfynfa,
amddiflFynle ; diffyndwr: — v. esgyn,
uchedeg, ymnoddi.
Towery, tow'-yr-i, a. tyrog ; tal, uchel ;
amddiffynol.
Town, town, s. tref, tre.
Town-haU, town'-hol, *. Uysdy tref,
neuadd y dref ; marchnatty.
Town^ip, town' -ship, s. trefgordd;
tre ddegwm ; cwmmwd.
Townsman, townz'-myn, ». trefwr, din-
esydd ; cyttref wr.
Toy, toi, s. tegan; ffril, oferdlws,
gwaelbeth, telmyn : — v. chwarsfu,
ofera ; maldodi, masweddu, ys-
bleddach.
Toyish, toi'-ish, a. teganaidd ; maldodus.
Toyman, toi'-myn, s. tegauydd, gwerth-
wr teganau.
Trace, tres, s. tres, tid, rhan, syg ; tyn-
iawdr ; ol, brisg ; adrywedd, naws ;
ffordd, llwybr, axUwybr, crigl :—v. a.
olrhain, olrheinio; dilyn ol, adryw-
eddu ; sawrddilyn.
Track, trac, s. ol, ol olwyn, brisg ol-
wyn ; arllwybr, hynt, hawc, brisg,
brysg; adrywedd; brwynen : — v. a.
olrhain ; arUwybro ; edryweddu.
Tract, tract, s. ardal, bro, rhandir, tu-
edd ; gwlad ; traith, traethodyn ;
Uyfryn.
Tractable, tracZ-tybl, a. hydrin, trin-
adwy; hydyn, hynaws, hywedd, dar-
weddadwy; rhywiog; Uonydd; es-
mwyth ; ewyllysgar ; atlirylithgar.
Tractarian, trac-te'-ri-yn, s. traethodwr,
traethodydd, traethoduriad ; Puseyad.
Tractate, trac'-tet, s. traethodyn; Uyfr-
yn.
Tractile, trac'-tul, s. hydyn, estynadwy ;
ystwyth.
Trade, tred, s. masnach, trafnidiaeth,
maeleriaeth; creflft, celfyddyd; gal-
wedigaeth : — v. masnachu, marchnata,
trafnidio, maeliera, maelio.
Tradesman, tredz'-myn, s. masnachwr,
marchnatawr, maeliwr, maelieanw;
celfyddydwr, creflflwr.
Tradewind, tred'-wund, g. cylchwynt,
cyfnodwynt, hwj'lwynt.
Traiding, tre'-ding, s. masnachiad, traf-
nidiad.
Tradition, tra-dish'-yn, s. traddodiad;
dodiad, dyroddiad; defod, arfer; hen-
gof ; cof a chadw.
Traditional, tra-dish'-yn -yl, ( a. tra-
Traditionary, tra-dish'-yn-yr-i, j" ddod-
iadol ; trosglwj'ddol ; o ben i ben,
geneuol, ar dafod leferydd, ar gof a
chadw.
Traduce, tra-diws', v. a. gwaradwyddo,
goganu, enllibiO; absenu, athrodi, hort-
io, ammharchu, dianrhydeddu, duo.
Traducible, tra-diw'-su-bl, a. deilliad-
wy.
Traduction, tra-dyc'-shyn, a. deilliad,
tarddiad, trosglwyddiad, traddodiad ;
enllibiad.
o, fel a yn tad.; a, cam; e, hen; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion
TRAM
647
TRAN
Traffic, trafiT-ic, S. trafnidiaeth, march-
nadaeth, masnachaeth, maelieraeth,
marsiandiaeth ; cyfnewid, cyfnewid-
iad ; cyweithas : — v. n. trafnidio,
marchnata, maelio, cyfnewid, ffeirio,
gwerthu, elwa, negeseua.
Tragedian, tra-j i'-di-yn, s. trywawdydd;
treisodwr, treiswawdydd, treisfardd ;
pruddganwr, galarfardd ; dienchwar-
euwr.
Tragedy, traj'-i-di, s. galargerdd, galar-
gan, galargwyn gwrthwyneb, cyth-
ruddgan, pruddgerdd; trywawd,
treisawd; pruddrithiad, pruddchwaen,
pruddchwareu, dienchwareu ; dien-
chwedl ; erchyll'waith, echryswaith ;
galanas.
Tragic, traj'-ic, ) a. galargwynol,
Tragical, traj'-i-cyl, f pruddgerddol ;
trywawdus, treisig ; pruddchwareol ;
galarus, trallodus, alaethus, athrist ;
cyffrous, echryslawn, creulawn.
Tragicalness, traj'-i-cyl-nes, s. echrys-
lonrwydd, gresyndod ; adfydedd.
Trail, trel, s. llusg, rhel ; traill, godry-
wedd, ol, brisg, rhelyw, amadrwy : —
V. llusgo, yirJusgo ; gorlaesu ; brisg-
olrhain; tynu.
Train, tren, s. godre, llusodre, llaesodre,
pwrffil ; cynffon, llosgwm ; gorym-
daith, gosgordd, canlynwyr ; cludies,
cerbydres, agerglud, rhes, rhestr, cyf-
res ; dilyniad, canlyniad : — z>. a. hy-
fforddi, addysgu, arwain ; magu,
meithrin, dofi ; ffurfio, llunio, ystum-
io.
Train-oil, trcn'-oil, s. olew y morfil, ul
morfilod.
Trait, tret, tre, «. cnith ; Uinell ; cyn-
Uun, nodiad, amod, cjmnod; pryd,
gwedd, gosgedd, nawd, naws.
Traitor, tre'-tyr, s. bradwr, bradychwr,
teyrnfradwr.
Traitorous, trc'-tyr-yz, a. bradog, brad-
wrus, bradychus.
Traject, traj'-ect, s. ceubalfa; tros-
glwyddfa.
Traject, tra-ject', v. a. trydaflu, tros-
glwyddo.
Tram, tram, s. cart glo.
Trammel, tram'-el, s. rhwystr, lludd,
cloffrwym, hual ; amrwym ; attalfa ;
rhwyd ; bach haiarn : — v. a. rhwystro,
dal, lluddias ; cloflfrwymo, hualu ;
caethiwo.
Tramp, tramp, s. crwydryn, crwydriad,
gwibiad, trampiwr : — v. crwydro,
trampio, satliru.
Trample, tram'-pl, v. sathru, sangu,
mathru, damsangu, sengi.
Tramroad, tram'-rijd, s. tramiawd=
math ar flfordd haiarn.
Trance, trans, s. llewyg, llesmair, lies-
mar ; perlewyg, llawenfas.
Tranquil, trang-cwul, a. tawel, llonydd,
dystaw, heddychol, diderfysg ; es-
mwyth, Hon.
Tranquillity, trang-cwul'-i-ti, s. tawel-
wch, llonyddwch, tangnefedd, hedd-
wch.
Tranquillize, trang'-cwul-eiz, v. a, taw-
elu, Uonyddu, esrawytho, esmwjrth-
au.
Transact, trans-act', v. a. trin, frafod,
trefnu, cyflawni, gwneuthur; neges-
eua, gweithredu.
Transaction, trans-ac'-shyn, s. trafodiad,
trafodiaeth, trefniad ; gorchwyl, gor-
chwyliaeth ; negeswriaeth ; gweith-
rediad.
Transcend, tran-send', v. a. rhagori,
blaenori, tragoroli, troni.
Transcendant, tran-8en'-d)mt, a. rhagor-
ol, ardderchog, goruchel, tronol.
Transcribe, tran-screib', v. a. adysgrif-
enu, adysgrifo, ail-ysgrifo, eilysgrifo,
cysgrifo, copio.
Transcript, tran'-scrupt, s. adysgrifen,
adysgrif, cyfysgiif, copi ; adysgrifen-
iad.
Transfer, trans-ffyr', v. a. trosglwyddo,
trosddodi, dwjrn o le bwygUydd, cy-
wain o'r naill le i'r Uall ; symmudo ;
arallu, trosi hawl, symmud o feddiant
y naill i feddiant y UaU, hawldi'osi.
Transfer, trans'-ffyr, s. trosglwyddiad,
trosiad ; trosglwydd ; aralliad, hawl-
drosiad.
Transfiguration, trans-ffig-iw-re'-shyn,
s. gweddnewidiad ; ffurfnewidiad ;
ymrithiad.
t Transfigure, trans-ffig'-ijrr, v. gwedd-
newid ; duUnewid ; lledrithio ; ym-
ddieithro.
Transfix, trans-ffics', v. a. trywanu,
gwanu.
Transform, trans-fform', v. dullnewid,
cyfnewid, newid gwedd a dull ; lled-
rithio, ymrithio.
Transformation, trans-fibr-me'-shyn, s.
ffui-fnewidiad, cyfnewidiad, dullnew-
idiad.
Transfuse, trans-ffiwz', v. a. tywallt o'r
naiU i'r UaU ; symmud.
Transgress, trans-gres', ik myned dros-
odd, tori tros y terfynau ; troseddu,
o, Uo; H, dull; tf, »wn; w, pvrn ; y, yr; 5, fel tsh; j, John; »h, fel s yn eisieu; z, ze\.
THAN
648
TRAV
camweddu, pechu, cyfeiliomi, rhag-
ori.
Transgression, trans-gresh'-yn, s. niyn-
ediad oddi -wrth yr amcan ; trosedd-
iad, drygweithrediad ; trosedd, cam-
wedd, bai : anghyfraith.
Transgi-essive, trans-gres'-suf, a. tros-
eddol, camweddus, pechadurus.
Transient, tran'-shent, a. diflanol, di-
bara ; ffoawl, ffoedigol, munydol, an-
arosol.
Transit, tran'-sut, s. trawsfud, trawdd,
trawd ; tramwy, trosiad.
Transition, tran-sish'-yn, s. mynediad
drosodd, trosfynediad ; trawssym-
mudiad ; trosiad, trofiad, troddiad ;
trawsgyweiriad (mewn cei'ddoriaetli).
Transitive, tran'-su-tuf, a. trawsfyned-
ol, trosfynedol, trofiannus, trofus ;
symtnudedigol, trofaol.
Transitive yerb, tran'-su-tuf fjrrb, s.
berf droddiadol, berf weithredol, per-
wyddia^ gweithredol.
Transitorjr, tran'-su-tyr-i, a. ebrwydd-
fynedof, llithredig, ebrwyddol, dibara,
trangcadig, darfodedig, nevridiol.
Translate, trans-let', v. a. cyfieithu,
troi, trosi, trofi, trosglwyddo, syrn-
mud ; egluro.
Translation, trans-le'-shjm, s. cyfieith-
iad ; trosiad, trosglwyddiad, sym-
mudiad.
Transmarine, trans-my-rtn', a. tramor,
aUmyr, tramorol, trosforol.
Transmigrate, trans'-mi-gret, v. traws-
fudo, newid trigfan; erchwyiui;
abredu. v
Transmigration, trans-mi-gre'-shyn, s.
trawsfudiad, erchwynedigaeth, erch-
wyniad, abrediad, trawseneidiad.
Transmission, trans-mish'-yn, s. tros-
glwyddiad, trosanfoniad; dargywein-
iad; tramwyad.
Transmissive, trans-mus'-suf, a. traws-
anfonol, trosglwyddiadol.
Transmit, trans-mut', v. a. anfon at ;
anfon o'r naill le i'r llaU ; tros-
glwyddo. anfon drosodd; anfon ar
frj's ; taflu trwodd.
Transmittal, trans-mut'-yl, 8. tros-
glwyddiad, trosglwydd.
Transmutation, trans-miw-te'-shyn, s.
llwymewidiad, trynewidiad ; traws-
newidiad.
Transmute, trans-miwt', v. llwymewid,
trawsnewid.
Transom, tran'-sym, s. croeslath, traws-
lath, drwsgapan, capan y drws.
Transparency, trans-per'-en-si, 9. try-
loywder, ysblander, gloywder ; dys-
gleinder.
Transparent, trans-pe'-rent, a. trj^loyw,
glain, trylain, ter.
Transpicuous, trans-pic'-iw-yz, a. try-
loyw, tryweladwy, trosweledig.
Transpire, trans-pei'yr, v. trydaT-thio,
dynoddi ; dyfod i glyw, llitliro allan ;
' gollwng y gath o'r cwd ; dygwydd.
Transplant, trans-plant', v. a. traws-
blanu, adblanu, ail blanu.
Transport, trans-po'rt, v. a. trosglwyddo,
cywain o'r naiU le i'r UaU, trawgludo,
trosi; alldudio, deol, gyru o'r wlad,
allwladu, gyru dros y dwr, transport-
io ; Ueniasu, perlewygu, tafiu i wyn-
iasedd.
Transport, trans'-port, s. alldud, deol-
ddyn, lleidr deol ; trosglwyddlong ;
perlewyg, Uoniasedd, perlesmair, gor-
londer, gorawen; las, gwynias, gwyUt-
ias.
Transportation, trans-por-te'-shyn, s.
alldudiaeth, deoliad ; trosglwyddiad,
dargludiad, trawsgludiad ; traws-
ddwyn, traw.sglud.
Transpose, tranz-poz', v. a. trawsgyfleu,
trawsddodi, trawsosod.
Transposition, trans-p6-zish'-yn, s.
trawsddodiad, trawsnewidiad.
Transubstantiate, tran-syb-stan'-shi-et,
V. a. trawssylweddu, trawselfenu,
newid sylwedd.
Transubstantiation,tran-syb-stan-shi-c'-
shyn, s. trawssylweddiad, trawselfen-
iad=newidiad y bara a'r gnin yn y
cymmun yn gorff a gwaed Crist.
Transverse, tans-fyrs', a. croes, traws.
Trap, trap, s. carfagl, tagfagl, magi, ys-
lepan, trap, telm, byddag, bradyll,
bradiadur ; metlil, gwanas ; tram-
gwydd; ofFerdinystr :— i;. a. carfaglu,
bachellu, trapio, maglu, rhw^do, tel-
mu, methlu, djrrysu, nidro; Uithio,
Imdo, somi, addumo.
Trappings, trap'-ingz, s. pi. seirch,
meirchaddiyn ; c6r, addumau; coeg-
drwsiad ; gwisg.
Trash, trash, s. sothach ; sorod, swrwd,
rhytion, llwrwg ; mwnws ; ysbwrial,
gwehilion; fifrS, ffwlbri:— d. a. ys-
gythru.
Travail, traf -el, s. llafur, trafael ; blin-
der ; gwewyr esgor ; esgoredigaeth ;
esgorfa:— t". ymboeni, trafaelu ; bod
mewn gwewyr ; clef} elm.
Trarel, traf' -el, s. taith, ymdaith, gor-
a fel a yn tad ; a, cam j e, hen ; e, pen ; i, Hid ; j, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, Jlon ;
TREA
649
TRES
ymdaith, hynt, trafael; ystram bed-
oli, ffrain bedoli, pedolfa : — v. teith-
io, y:adaith, ymdeithio ; cerdded,
pedestru, hyntio ; trafaelu, trafaelio ;
cydymdaith.
Traveller, traf-el-yr, s. teithiwr, ym-
deithydd, siwrneiwr ; trafaeliwr,
tramwywr ; fforddol,[cydymdeitliiwr ;
pererin, negeseuwr; masnacliwr.
Traverse, traf'-yrs, a. trawslettraws,
croesymgroes, croes, ar wyr:— 5.
gwrthdro, rhagiad cwyn cyfraith : — v.
trawsymdeithio, trainwy, tramwyo,
gwibio, crwydro ; croesi, croeschwalu ;
gwrthgroesi ; rhagod cwyn, rhwystro
cynghaws.
Travesty, traf'-es-ti, a. gwatwaredig,
dirmygus, dieithredig, Uedrithiog,
danorchudd; duchanol:— s. gwawd-
aralliad, gwawdgan, gwatwargerdd,
croesan-gerdd, gwatwordraith ; gogan,
duchan, dychan, sen ; c^n sathr, ca.n
dduchan, cerdd dduchan, c4n warth ;
chwarddwawd.
Tray, tre, s. noe : ceulor, oiler ; mail ;
heilyr.
Treacherous, tre^'-yr-yz, a. bradog,
bradwrus, bradychus; anfifyddlawn.
Treachery, tre^'-yr-i, s. brad, bradwr-
iaeth, bredych ; traeturiaeth, anffydd-
londeb.
Treacle, trt'-cl, 3. triagl, sugrai, gai sugr.
Tread, tred, v. sengu, sangu, sathru,
mathru ; troedio, arsangu, damsathru,
cerdded, rhodio ; gosod yn sathrf a; ceil-
iogi :— s. sang, satlu-, mathr, trawd;
sangiad ; rhitli ceiliog, rhith orllyd.
Treadle, tredl, 8. troedlath, troedlas,
rhith ceiliog.
Treason, tri'- zn, s. brad, bradwriaeth,
bredych ; cydfradwriaeth ; teyrnf rad-
wriaeth. '
Treasonable, tri'-zn-ybl, a. bradwriaeth-
ol.
Treasure, trezh'-yr, s. trysor ; eurgrawn ;
swUt ; alaf , cyfoeth, goliid ; ced ; da :
— V. a. trysori; croni, alafu.
Treasurer, trezh'-yr-yr, s. trysorwr,
trysorydd, trysoriedydd ; golygwr try-
sordy.
Treasury, treazh'-yr-i, s. trysorfa, trysor-
dy, sylltty, cyllidfa, argedfa.
Treat, trit, s. rhydd-wledd, gwestrodd;
croesawiad ; gresaw, arfoU ; gwledd :
— V. rhyddwledda, rhadwledda ; rhad-
ddiodi ; digostio ; arfoUi, croesawu ;
trin, ymdrin k, traethu, cyflafareddu,
ymddyddau k ; dadleu ; cyfammodi.
Treatise, tri'-tus, s. traethawd, traith : —
dim. traethodyn ; araeth, araith ; dar-
lith ; pregeth.
Treatment, trit'-ment, s. triniaeth, trin-
iad; arfer, defod ; ymyraeth.
Treaty, tri'-ti, s. cyflaf aredd, cylafaredd,
cytundeb, amniod, cyfammod, cy-
nghrair; arfoll, negeswriaeth ; cy-
nghreireg.
Treble, trebl, a. triphlyg t—v. triannu,
triphlygu, treblu : — s. meinllais, gor-
llais, gorlais, perlais, llais . merch,
trebl ; peroriaeth.
Tree, tri, s. pren, coeden, gwydden.
Trefoil, trt'-ffoU, tre'-ffoil, s. meillionen;
meillionen dair dalen. [waith.
Trellis, trel'-us, s. delltwaith, cledr-
Tremble, trem'-bl, v. n. crynu, dy-
chrynu, crydu, echrydu, echrysu, ar-
swydo, brawychu, ofni ; cysgogi,
gwegian.
Tremendous, tri-men'-dyz, a. dychryn-
11yd, ofnadwy, arswydus, erchyll, an-
aele, echryslawn ; cethin, girad.
Tremor, trt'-myr, s. dychryn, cryndod,
braw, ofn ; crydiant, crynf a.
Tremulous, trem'-iw-lyz, a. hygryn,
crynedig, crynol ; brawychus, ofaus ;
ysgwydedig.
Trench, trensh, s. jBfos, gwyth, clawdd,
camlas, rhigol, rhych ; gwersyUfa, di-
fiynglawdd, amglawdd :—v. flfosi,
cloddio, rhigoli, gwersyllu, amglodd-
io.
Trenchant, tren'-shynt, a. llym, miniog.
Trencher, tren'-shyr, s. prenddysgl,
prenddysglan, prenblad, gwyddblad ;
crynyn ; traensiwr, trensiwrn.
Trend, trend, v. troi ; estyn ; tueddu,
gogwyddo ; rhedeg, fifoi.
Trendle, tren'-dl, s. ciler ; paladrmelin.
Trepan, tri-pan', s. taredryn, cylchlif
Uawfeddyg :— w. a. taredrynu ; maglu.
Trepidation, trep-i-dc'-shyn, s. cryndod,
dychryn, dychryndod, ergryd, ofn;
crydf a, ciynf a ; argysswr, asgysswnv ;
arswyd.
Trespass, tres'-pas, s. trosedd, cam-
wedd, pechod ; goreilid, gorddwy ;
trais ar f eddiant un axall ; treisgolled-
iad ; eniwed, sarh4d ; llwgr : — v.
troseddu, pechu, gwneuthur camwedd,
gwneuthur cam, camweddu ; sarhaa ;
coUedu.
Tresses, tres'-iz, s. pi. gwaUtgudynau ;
plethgudynau ; plethgeingciau.
Tressel, ) tres'-sl, s. trestl, tressel, tres-
Trestle, ) ser— math ar gist addurnedig.
Oi Uo ; u, dull; w, swu; w, pwn ; y, yr; $, fel tsli; j, Jobn; sb, fel a yn eisieu; z, zel.
TRIF
650
TRIP
gellog, & phen astellbg iddi i ddal
Uestri ; attegfwrdd.
Tret, tret, s. traul, pwysgoU, treulgoll,
cynnwysgoll.
Triad, trei'-yd, s. tri, y tri, triad, triant,
trindod.
Triads, trei'-ydz, s. pi. trioedd, y Tri-
ced d (Cymraeg).
Trial, trei'-yl, s. prawf, praw ; profiad ;
profedigaeth ; hawl, cynghaws ; hol-
iad; holedigaeth.
Triangle, trei'-angl, s. trioDgl, tryfal,
trielin ; teirongl.
Triangular, trei-ang'-giw-lyr, a. triongl-
og, tryfalog, trielinog, teironglog.
Tribe, treib, s. llwyth, cenedl, ciwdod,
tylwyth, gwehelyth, gwelygordd ; ach;
teulu; edryf.
Tribiilation, trub-iw-le'-shyn, s. cyfyng-
dra, cyfyngder, helbul, trailed, blin-
der, heldrin, ing, cymhelri ; cystudd,
gorthrymder.
Tribunal, trei-biV-nyl, a. brawdle,
gorsedd bam, hawlf aingc, holfaingc.
Tribune, trub'-iwn, s. gwaeriyw, gwaer-
noddwr, gwerinlyw, noddwr y cy-
ffredin, tribun, tribuniad^swj^ddog
ym mysg y Rhuf einiaid kg iddo aw-
durdod ai" y cyffredin ; milwriad, cad-
flaenor, penciwdod ; areithfa.
Tributary, trub'-iw-tyr-i, a. trethol,
trethedig ; dan dreth ; teyrngedol,
dan deymged ; teymdreth.
Tribute, trub'-iwt, s. teyrnged, dof-
raeth, swllt, treth, cyllid, mai.
Trice, treis, s. munydyn, cythryn, mo-
ment, chwithryn ; byr amser.
Trick, trie, s. prangc, ystrangc, ys-
tremp, cast, dichelldro, dec, ystryw,
dichell, hie, trie ; cytgam, cydgam,
cellwair, arabedd :—v. a. dichellu ;
twyUo, coegio, chwidio.
Trickish, tric'-ish, a. ystrywgar, hoced-
us, castiog.
Trickle, tric'-cl, v. n. dyferu, defnynu,
deigro ; llifo, rhedeg ; treiglo.
Tricksy, tric'-si, a. hardd, tlws, del,
twtnais ; bywiog, cyflym, siongc.
Ti-ident, trei'-dent, a. tridant, trideint-
iog :- s. tryf er, ysteilfforch ; arf tri-
daint, cigwain dridaint ; tryfer Neif-
ion, teyrndryfer Neifion, teyrnwialen
Nefydd.
Triennial, trei-en'-iyl, a. teirblwydd,
teirblyneddol, teirblwyddol ; a wneir
bob tair blynedd.
Trifle, trei'-ffl, s. gwaelbeth, coegbeth,
oferbeth, gwagbeth, anober, anoberi,
oferbeth, tegan; flfril, flfrit, flFwlbri,
gwegi, ffiloreg, arabedd ; ychydigyn,
mymryn:— r. ofera, simera, gogusa,
gwagsiarad, coegchwedleua, ofersiar-
ad, gwageddu, tebnu, oferdreulio.
Trifling, trei' -filing, a. gwagsaw, di-
werth, ofer, dibwys. gwag.
Trifoliate, trei-fio'-li-et, a. teirddalenog.
Trifforni, trei'-fform, a. teirflrurf, tri-
dull, triUun.
Trigger, trig'-yr, s. ystordyn; doigyn,
cloig olwyn ; clicied, gwnglicied, tric-
er.
Trigonometrical, trig-o-no-met'-ri-cyl,
a. trionglfydrol.
Trigonometry, trig-o-nom'-i-tri, s. tri-
onglfydraeth, trionglfeidraeth ; tri-
ongleg, trionglyddiaeth, tryfaliaeth;
mesur trionglau.
Trilateral, trei-lat'-yr-yl, a. triochrog.
Trill, trul, s. crychnod, crychlais, cryn-
lais, firyn : — v. chwibio, crychleisio ;
dyferu.
Trim, trum, s. gvrisg, trwsiad, diwyg,
trefn, des, dest, trym, addurn ; c6r :
— a. trwsiadus, pingc, taclus, tlws,
syw, cryno, destlus, dillyn, gwymp;
— V. trwsio, taclu, destlu, addumo;
eiUio; tbcio; cymhwyso, cymhenu;
anwadalu, chwareu y ffon ddwybig.
Trimmer, trum'-yr, s. trwsiwr, addum-
WT ; un dau wynebog ; chwareuwr y
flfon ddwybig.
Trimming, trum'-ing, s. trwsiad, addum-
iad ; curfa, dichelldro ; attodion.
Trimness, trum'-nes, s. destledd, tlysni,
harddwch, taclusrwydd.
Trinitarian, trun-i-te'-ri-yn, s. trindod- '
iad, trindodydd, trinitariad : — o. trin-
dodol.
Trinity, trun'-i-ti, «. trindod.
Trinket, tring'-cet, s. tegan, ffril, ofer-
dlws.
Trio, trei'-6, a. triant, triaint ; triad.
Trip, trup, v. tripio, llithro, syrthio;
crychneidio, cymeidio ; disodH : ym-
redeg. darymred ; teithio :— «. trip,
tripiad, llithriad; disodliad; berdaith.
Tripaitite, trup'-yr-teit, a. teirrhanog,
teirrhan.
Tripe, treip, s. tripa, paneg, penygen;
syrth ; ymysgar ; coludd.
Tripedal, . trup'-i-dyl, a. trithroediog,
triphedog.
Tripthong, trup'-thong, s. triseiniad ;
teirsain, teirton = cymhlethiad tair
bogaU (Uafuriad) yn un. sain gymhlyg
unsiU.
a; fel a yn tad ; a, cam ; c, hen ; e, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, tor, ond ei tain yn hwy ; o, lion ;
TROO
651
TRUC
Triple, trupl, a. triphlyg, triol, tri-
dyblyg : — v. a. triannu, triphlygu,
treblu, trichymmeinio.
Triplet, trup'-let, «. triban, teirbraixih,
tri-unrhyw ; penniU triban, teirbraich
unodl.
Tripod, trei'-pod, s. yst61 drithroed.
Tripping, trup'-ing, s. ysgafndroediad ;
cwympiad, Uithriad, tripiad : — a.
siongc, gweisgi, cyflym.
Triptote, trup'-tot, s. sylweddair tri
chwympawd ; enw trithreigliad.
Trisyllable, tri-sul'-ybl, tnis'-ul-lybl, s.
teirsyll, trisyU ; gair teirsyU.
Trite, treit, a. cyfFredin, henaidd, hen-
draul ; arferol.
Tritheism, trei'-thi-uzm, s. tridduwiaeth.
Triturate, trut'-iw-ret, v. a. malurio,
manlychu, pylori, Uychu.
Trituration, trut'-iw-rc'-shyn, ». malur-
iad, pyloriad, Uychiad.
Triumph, trei'-ymfif, s. gorfoledd, cy-
hoedd orfoledd ; digoniant ; budd-
ugoliaeth, goruwchatiaeth : — v. gor-
foleddu, llawenychu; ymorfoleddu;
buddugoliaethu.
Triumphal, trei-ym'-fiy], a. gorfoleddol;
buddugol.
Triumphant, trei-ym'-fiynt, a. gorfol-
eddus ; buddugoliaethus.
Triumvir, trei-ym'-fyr, s. triwriad, try-
■wyriad=un o'r tri swyddog cydswydd
yn Rhufain henafol.
Triumvirate, trei-ym'-fyr-ct, «. triwr-
iaeth, tryTvyriaeth ; triwyriaeth ;
Uywodraetli triwyr.
Triune, trei'-iwn, a. triun, triunol, tri
yn un.
Trivet, truf'-et, s. trybedd=IVere<.
Trivial, truf'-iyl, a. gwael, sal, salw,
distadl, dibwys, disas, diystyr; di-
bris, dielw, diddym, anober ; cyffir-
edin, sabhredig ; bychan.
Trod, trod, p. t. ) (Tread) sathr-
Trodden, trodn, p. ^. ) edig; a sathr-
wyd, wedi ei sathru.
TroU, trol, v. rholio, trolio, rholian,
trolian ; pysgota :— «. llusgrwyd.
Trollop, trol'-yp, s. hafnen, hafnai,
trwpa, dwgen, hafrog, Uaesen, hafren.
Trombone, trom-bon', s. eddgorn.
Troop, tru'p, s. byddin, catrawd, cad-
gordd, byddindorf; Uu, tyrfa, torf,
myntai ; haid : — v. ymgasglu, ymgyn-
niiill; crychu.
Trooper, trw'-pyr, s. marchfilwr,
marchogiad, marchwr ; un o'r march-
oglu.
Troops, trwps, s. pi. marchlu, march-
oglu ; cadluoedd, cattorfoedd, cad-
alluoedd, cadlengoedd, byddinoedd,
milwyr.
Trope, trop, s. trofeg, trofaeg, troell-
air, troell ymadrodd ; cyffelybiaeth.
Trophy, tro-ffi, s. cadgof«b, cadgofnod,
cadfudd ; cof gorthrech, arwydd
buddugoliaeth.
Tropic, trop'-ic, s. trofan, trofa, tro-
gylch, sidydd ; Alban Hefin=trofa 'r
haul yn arwydd y Grange yn yr haf ;
Alban Arthan=trofa 'r haul yn ar-
wydd yr Afr yn y gauaf .
Tropical, trop'-i-cyl, a. trofanol, tro-
feyddol, trofegol, cyffelybiaethol.
Trot, trot, s. tuth, trot, hald ; crwydriad ;
gwyddanes:— r. n. tuthio, trotian,
haldian ; trampio.
Trouble, trybl, s. blinder, trallod, gofid,
dygnedd, helbul, cystudd, trafod,
cymhelri, cynhwrf, cysteg, boloch,
trwblaeth ; cythrudd, trablydd, poen,
llafur, trafferth, trylDlawdd, trafael :
— V. blino, trallodi, cystuddio, aflon-
yddu ; cythruddo, cyfiroi, moloclii,
cynhyrfu.
Troublesome, trybl'-sym, a. blin, ter-
fysglyd, aflonydd ; gormesol.
Trough, troflf, s. cafn ; panUe dwydon.
Trousers, troV-zyrz, s. pi. Uodrau ;
tiwsoedd,trysoedd,trywsusau :—sing.
Uayrdr, trws, trywsus.
Trout, trowt, s. brithyU, brychyll.
Trover, trof'-yr, s. cwyn da attaliedig.
Trowel, trow'-el, a. Uwyar, Uwyam,
llwy saer maen, trywel.
Troy, troi, s. Troia, Caerdroia, Caer
lou, ILLad ; pwysau Troia, byrbwys=
pwysi yn cynnwys 24 unas jm y
pwys.
Troy-weight, troi'-wet, s. byrbwysi.
Truant, trw'-ynt, a. goddechwr, dy-
dechwr, llechwr :— a. godechlyd, ller-
ciol ; diog, segurllyd ; gwibiog : — v.
godechial, llechian, ystelcian } seg-
ura ; chwareu Uech.
Truce, trws, a. rhyfelbaid, cyfjnnbaid,
cydymbaid, heddwch dros amser, at-
taliad arfau ; byrgynghrair.
Truck, tryc, a. newidwriaeth, newid-
iaeth, amnewidiad, ffeiriad, cyf-
wertiiiant ; trwc : — v. cyfnewid,
newid, flFeirio; trafnidio, cyngwerthu.
Tnickle, trZ-cl, a. troellan, chwerfan ;
trwc, trwcwl :—■!;. treiglo; trolian;
plygu, ymostwng, gUdio.
Trucks, trycs, ». pi. treiglyddion, trycl-
o, Uo; H, dull; to, 8wn; w, pwn; 7, ji; §, fel tsh ; J, John; sh, lei s yn eUieu; z, zel.
TRUS
652
TUMB
au=math ar olwynion a arferir ax
fwrdd llong er symmud gynau rliyfel.
Truculent, tr?y'-ciw-lent, a. wynebgeth-
in, garwguchiog, blwng, teryll; ffyrn-
ig, creulawn.
Trudge, tryj, v. brasffullio, haldian,
trymgerdded ; trodi.
True, trw, a. gwir; cywir, didwyll,
diffuant, tryw ; diau, diamineu, sicr,
dir, dios ; ffyddlawn ; gonest ; man-
wl, with reol a llinyn.
True-bred, tr!</-bred, a. o'r iawn ryw,
o'r iawn waed oil.
Trueness, trw^-nes, s. gwiredd, gwirion-
edd ; cywiredd, cywirdeb.
Truism, tri/j'-uzm, s. gwii- dilys, dienair,
gwir amlwg, dirwir.
Trull, tryl, s. cyflfoden, hafren, budr-
ogen, cymmones, putain.
Truly, tr<o'-li, ad. yn wir, yn ddiau; yn
ddiammeu ; yn gywir ; yn wirion-
edd ; yn wir ddiau.
Trump, trymp, s. udgom, utgorn, corn
pres, corn rhyfel, llugorn, trwmped,
trwmplo, clariwm ; taren, tareniad ;
sylgerdyn, cyfeirgard, y garden fudd-
ygol, y fuddyg, trwmp ; rhech: — v.
udganu ; twyUo ; sylgardio, buddygo,
rhoi 'r fuddyg i lawr, Uadd t.'i fuddyg ;
rhechen.
Trumpery, trym'-pyr-i, s. gwaelgelfi,
sothach, ysbwrial, ceiriacb ; fifwlbri,
gwagsiarad, baldordd.
Trumpet, trym'-pet, s. ndgoTn=Trump :
— V. a. udganu, canu 'r corn pres;
cyhoeddi.
Trumpeter, trym'-pe-tjT, s. udganwr.
Truncate, tryng'-cet, v. a. cwtiiu, cwt-
ogi, tocio, brigladd ; anafu.
Truncheon, tryn'-shyn, s. byrUysg, ber-
llysg, brysgyll, brysyU ; pwt ; dul-
flfon, cwlbren i—v. a. ffonodio, llach-
io.
Trundle, tryn'-dl, v. rholio, trolian,
treiglo, ystreUio:— 5. trolig, trolan,
trol ; ystraill.
Trunk, tryngc, s. cyff, boncyff, bonyn ;
paladr ; corf, corff ; arch ; croen-gist,
cwrf, byle, bwlan, bwlgan, glofer,
cyrfyll, trwngc; duryn, rhynswch;
pib, pibell ; corn ; ceg : — v. a. cwtogi;
ysf^hru.
Trunnions, tryn'-iynz, a. pL oddfau
cyflegr=y boglynau ar ystlys cyflegr
i'w gynnal ar ei gar.
Truss, trys, s. trwsa, sypyn, sopen,
bwrn, bwrnel ; byrnaid ; gwregys,
gwasgrwym, borsrwymyn : — v. a.
trwsau, sypynu, byrnio ; gwregysu ;
rhwymo ; taclu, trvvsio.
Trust, tryst, s. ymddiried, hyder, cred ;
coel, goglud :—v. ymddiried, hyderu ;
toelio, credu.
Trustee, trys-ti', s. ymddiriedolwr,
gwarchodwr, ymddiriedog ; ymgel-
eddwr.
Trustiness, trys'-ti-nes, s. ffyddlondeb,
cywirdeb, uniondeb.
Trusty, trys'-ti, a. ffyddlawn, cywir,
didwyU ; ymddiriedus : gonest : cryf .
Truth, trwth, s. gwir, gwiredd, gwirion-
edd ; cywiredd, tryw.
Try, trei, v. profi, hoU, chwUio ; yifi-
geisio, dargeisio, ceisio, osio, cyimyg ;
treio ; barnu ; coethi.
Tub, tyb, s. twb, twba, trwpa, mu,
cwman, twrnel ; celwrn.
Tube, tiit'b, s. pib, pibeU ; chwibol,
chwib, cru, crw ; gwyth ; caf n.
Tubercle, tiw'-byrcl, s. oddfyn, ploryn,
crugyn, oddf ; chwydd bychan ; hwr-
wg, pwnga, cwgn.
Tuberous, tiw'-byr-yz, a. oddfynog,
cnapiog, oddfog, plorynog, cygnog.
Tubular, ti?</-biw-lyr, if a. pibs^eu-
Tubulated, tiz</-biw-le-ted, ) og, pibell-
og, hirgau ; chwibolog ; cecysaidd.
Tuck, tyc, s. twca ; bidogan, cledd-
dwca ; plyg, diU, twc : - v. cipdynu,
cnithio, twcio; cwtau, cwtogi, dy-
fyru; crynhoi, ymgrynlioi, amdyn-
hau, amgymmoni ; panu.
Tucker, tyc'-yr, s. siderlain, crychlain
crys, bronliain crych ; cwtiad, diU-
grychiad, dysgrychiad, dyblygiad ;
panwr, paniedydd, twcwr, tycyr.
Tuesday, tiicz'-de, s. dydd Mawrth, dyw
Mawrth.
Tufft, tyfft, s. siobyn, cobyn, sob, tusw,
twys, twff ; briger, twyn ; bar, ban-
caw ; Ilynwyn, crynllwyn : — v. a.
siobynu.
Tufty, tyff'-ti, a. siobynol, topynog;
gwasod, llawdiog, Uodig.
Tug, tyg, s. llusg; hwp, dirdyniad,
dwysdyniad ; Uusgfad, hwplong : — v.
llusgo ; dirdynu, dwysdynu ; ymdra-
fferthu.
Tuition, tiw-ish'-yn, s. addysgiaeth,
dysg, dysgeidiaeth ; ymgeleddiad ;
amddiffyniad, nodded, cadwraeth ;
gorfodogaeth.
Tulip, tiV-lup, s. tiwlip=blodeu3m o'r
enw.
Tumble, tym'-bl, v. cwympo ; treiglo,
syrthio; codymu ; ymgodymu; 11am-
a, fel a yn Ud ; a, cam ; t, hen ; e, peu ; t, Hid ; i, dim ; o, tor, end ei sain yn hwy; o, lion;
TUNI
653
TURK
dreiglo, tindop ; tolcio, anghymmoni :
— s. cwjTnp ; codwm ; jnndreigliad ;
tramglwydd, llamdreigl.
Tumbler, tym'-blyr, s. codymwr ; Uam-
idydd; llamdreigliwr, tindopiedydd ;
caregl, treiglydd, cibwydryn, twmler.
Tumbrel, tym'-brel, s. teilgerfc, certwyn ;
trochgadair.
Tumbril, tym'-brul, s. cawell; g^eir-
gawell.
Tumefaction, tiw-mi-flfac'-sliyn, s.
chwyddiad. dymchwyddiad.
Turaify, tiio'-mi-ffei, v. chwyddo, dym-
chwyddo.
Tumid, tito'-mud, a. chwyddedig;
uchel, uchelfryd.
Tumor, ) tiV-myr, s. chwydd, dym-
Tumour, ) chwydd, llwg, dargod, cra-
ngen ; penddiged, gorgai, tynchwydd,
bolchwj'dd, balchder.
Tumorous, tiw'-myr-yz, a. chwyddedig.
Tump, tymp, s. twyn, twmpath, taren,
twmp, twich, crug : — v. a. twm-
pathu, crugio.
Tumulate, tiw'-miw-let, v. chwyddo;
claddu.
Tumult, tizc'-mylt, s. terfysg, traffertb,
trabludd, traUod, ymswrn, ymffrwst,
godwrdd, ymodwrdd, dygyfor, helbul,
cj'ffro, angendrwst, cythrwfl, twrf,
twrdd, cjTihwrf, moloch, brythwch ;
sibrwd, sifirwd, syfFryd, trydar: — v.
jrmderfysgu.
Tumultuous, tiw-myr-9w-yz, a. terfysg-
1yd, trafferthus, afreolus, trallodus;
brychwyllt.
Tumulus, tiw'-miw-lys, s. crug, crug-
yn, bryncyn, tv/yn, twmpath ;
gwyddfa, gwyddgrug, crymdwyn,
carnedd, tomen ; bedd, bedc&od.
Tun, tyn, s. tunell=252 galwyn:— v. a.
barilo, tunellu.
Tunable, titc'-nybl, a. tonadwy; ton-
yddol, cynghaneddol ; cjrwiriadwy.
Tune, tiwn, s. ton, cainge, alawen, er-
ddygan, lleision, goslef ; acen ; cy-
wair, mesur; tiwn x—v. tonic, ceingc-
io, erddyganu, lleisioni, perganu, per-
seinio, tiwnio ; cyw^eirio.
Tuneful, tiwn'-flTwl, a. perseiniol; cy-
nghaneddol.
Tuneless, tiwn'-les, a. digynghanedd ;
anghydsain.
Tunic, ti«/-nic, s. twyg, hugan, hug,
hefys, tynhug, honffest, toryn, ysgin ;
pais ; rhuchen ; gwisg, rhisg, croenen,
Tunicle, ti«p'-ni-cl, s. pilen, croenen ;
offeiriadgob.
Tunnel, tyn'-el, s. twnel, flfynel, fiyn-
ell ; tryffordd, ceufiFordd ; mydfa,
crymfa ; tanglawdd.
Tup, typ, s. hwrdd, maharen, myharen :
— V. hyrddu.
Turban, tyr'-byn, s. pendorch, penwisg
(Ddwyreiniol), twrban.
Turbid, tyr^-bud, a. afloyw ; cymmysg-
1yd, tew, lleidiog.
Turbulent, tyr'-biw-lent, a. terfysglyd,
terfysgus, trallodus, cyffrous, cy-
nhyrfus, cythryblus, trafferthus, blin ;
afreolus, tonog.
Turf, tyrff, s. mawn, tywarch. ton, di-
don : — sing, mawnen, tywaxchen ;
meirchredegfa, rhedfa meirch, march-
yrfa.
Turfy, tyr'-ffi, a. mawnog, tywarchog.
Turgid, tyr'-jid, a. chwyddedig, coeg-
falch, praff, amrosgo; agrwm, oddfog.
Turgidity, tyr-jid'-i-ti, s. chwyddiad ;
chwydd, pefri, coegwychedd.
Turkey, tyr'-ci, s. Twrci, gwlad y Twrc ;
twrci=adei'yn dof o'r enw.
Turmoil, tyr'-moil, s. trafferth, flfwdan;
twrdd, terfysg, cyffro. trabludd: — v.
trafferthu, ffwdanu ; ymboeni.
Turn, tym, v. troi ; plygu; newid; dy-
chwelyd, jrmchwelyd, ystreiglo,
treiglo; turnio, fBllio, chwyldroi,
attroi ; gwrthwynebu ; gwrthgilio,
dattroi ; ffoi ; gado, troi ei got, troi ei
siaced ; nyddu :— s. tro, chwjd, cylch,
chwyldro, amdro; treigl, traill; am-
drawd, amdro ; amser ; cyfnewid ;
natur, naws, anian ; caredigrwydd,
tro da ; turn, troadur ; troell, rhod
nyddu. [ciliwr, ffoadur.
Turn-coat, tym'-cot, s. gwrthgiliwr, en-
Turner, tyr -nyr, s. turniwr, tumor ;
chwelwr, dychwelydd.
Turnip, tyr'-nup, s. erfinen, meipen.
Turnkey, tyrn'-ci, s. aUweddwas, gwr jrr
agoriadau.
Turnpike, tym'-peic, s. tollborth, toll-
glwyd, tollfa pen sam, talfa, sam-
doLfa ; trobig.
Turnspit, tyrn'-sput, s. berdroadur,
berai, berdroedydd ; ci bSr, bergi.
Turnstile, tjTn'-steil, s. ysticl dro, cam-
fa, cainad=SfiZe.
Turpentine, tyr'-pen-tein, s. terpentin,
twxpentin, twrpant=sudd y pin-
wydd a choed ereill.
Turpitude, tyr'-pi-tiwd, s. brynti, hyll-
dra, gwarthusrwydd=BaseMes«.
Turret, tyr'-et, s. twrjni, tyran, twred,
pigwn ; nendwr, nendy.
o, llo ; u, dull; tc, swn; w, pwn ; y, yr; j. fel tsh; j, John; »li, fel s yn eisieu; z, zel.
TWEN
654
TWOH
Turtle, tyr'-tl, s. crwban y m6r, mor-
lyre, morgrwb, cragengrangc y mor.
Turtledove, tyr'-tl-dyf, s. turtur, colora-
en Fair, colomen goed.
Tush, tysh, in. pw ! twt \=Pish.
Tusk, tysG, s. ysgjiilir, ysgytlirddant=
Tang.
Tusky, tys'-ci, a. jsgythrog^Tanged.
Tussle, tys'-sl, s. ymdrech, ymladd.
Tut, tyt, in. twt ! ust ! pw ! tewch !
lol!
Tutelage, tiMZ-ti-lcj, s. gwarchodaeth ;
nodded= Guardianship.
Tutelar, tiM/-ti-]yr, ) a. noddol, di-
Tutelary, tiw'-ti-lyr-i, ) ffynol, ymgel-
eddol, tadol.
Tutor, tiw/'tyr, s. ymgeleddwr, nodd-
•wr, ceidwad, amddiffynwr, achleswr;^
hyweddwr, hyfforddwr, addysgwr,
athraw, dysgawdwr, altraw :—v. a.
ymgeleddu; hyfiforddi, addysgu.
Tutorage, tiM-'-tyr-ej, s. hyweddwriaeth,
addysgiafith ; awdurdod athraw ; dysg-
dal.
Tutoress, tiw?'-tyr-es, ) s. hywedd-wraig;
Tutress, tiw'-tres, ? hyfforddes,
Tutrix, tiwj' -tries, ) atlurawes, dysg-
eidyddes.
Twaddle, twad'-dl, s. baldordd, pepraeth.
Twain, twen, s. dau, dwy, iU. dau.
Twang, twang, s. dec, crydsain, sein-
don ; Uediaeth ; malldon, geudon,
maUacen, ffugdon ; adfias ; ysgort : —
V. clecian, maUseinio, trwynseinio,
llefaru trwy ei drwyn.
Twattle, twot'-tl, v. n. baldordd, gwag-
siarad.
Tweak, twic, v. a. byswasgu, trowasgu";
gefeiiio, crimpio ; trwyndywys,
Uusgo un gerfydd ei drwyn : — s. hel-
bul, cyni, dyryswch, astrusi; tro-
wasgfa.
Tweedle, twrd'-dl, v. a. gogrwn tannau,
gofysio, godeimlo; hudo, denu;
Uathru.
Tweezers, twi'-zyrz, s. pi. gefeilau=
Nippers.
Twelfth, twelfffch, a. a s. deuddegfed,
ddeuarddegfed=:l 2fed.
Twelfth-tide, twelffth'-teid, s. dydd
gwyl yr YstwU, jt Ystwyll.
Twelve, twelf, a. a s. deuddeg, dau ar
ddeg, deg a dau=12.
Twelvemonth, twelf'-mynth, twel'-
mynth, s. deuddeng mis, blwyddyn,
blynedd.
Twentieth, twen'-ti-eth, a. ueeinfed=
20fed.
Twenty, twen'-ti, a. a s. ugain, ugaint
=20.
Twice, tweis, ad. dwywaith, deudro.
Twiddle, twud'-dl, v. a. gogyffwrdd=
Tweedle.
Twig, twig, s. brigyn, blaguryn=
Branch; gwialenig, gwialenan =
Switch.
Twilight, twei'-leit, s. gwyU y bore, cyf-
ddydd, gwawrddydd, plygain. Hug y
dydd, cyflug, cyflwg ; gwyU y nos,
cyfuos, gogyfnos, cyflychwyr, cyfliw
gwT a Uwyn : — a. godywyll, lledoleu,
Uwydoleu ; llwyttywyU. [/. Uallogen.
Twin, twun, s. gefeU, llaUog, Uallogen: —
Twine, twein, s. llinyn cyfrodedd,
twein, edeugyfrodedd, edeu ddeugom ;
cord, rhwyn, nydd ; amnyddiad: — v.
cyfroededdu, cordeddu, amdroi; ym-
nyddu.
Twinge, twunj, v. cnoi, poeni, blino;
tynwasgu, arwasgu :— s. poen, cnofa.
Twinkle, twing'-cl, v. gwreichioni,
serenu ; gwingo ; chwareu ; amrantu,
ysmician :— s. sereniad ; gwiug ; am-
rantiad, cjrthrym, tarawiad amrant ;
ysmiciaid.
Twinkling, twing'-cling, s. gwreichion-
iad, sereniad; gwingiad Uj'gad, tar-
awiad amrant, ararantiad, ysmaciad.
Twirl, twyrl, v. chwymdroi, chwyl-
droi, cylchdroi, amdroi ; fBUio, rhod-
eUu :— s. chwyrndro, troeUen, chwyl-
dro ; dolff, ffill, gwid.
Twist, twust, V. cyfrodeddu=yw>i"w€, v, ;
cymhlethu, ffiUio, nyddu, dyrwyn : —
s. tro nydd-dro ; nydd ; llaesdro ;
sidan cyfrodedd, cord, gwd, rhwyn,
twist ; crychdro, croesdro ; y ffwrch.
Twit, twut, V. dannod, edliw; ymliw,
cyfymliw ; ymddifustlo, ymwffitio ;
dondio.
Twitch, twi9, v. a. cipdynu, plicio, dir-
dynu; tymmigo; brathu, cnoi: — s.
cipdjmiad, pliciad ; tymmig ; brath,
cnofa, gloes ; brathgnoad ; ysbongciad.
Twitter, twut'-yr, v. ffrillio, tiydar,
yswitian; gwagchwerthin :— «. dan-
nodwr ; ffrill, trydar, yswitiad.
Two, tw, a. a s. dau, dwy.
Two-edged, tw'-ejd, a. dau tiniog, deu-
finiog, deufin; amlym.
Two-fold, tw'-ffijld, a. deublyg, deu-
ddyblyg; dyblyg -.—ad. ja. ddeublyg;
yn ddyblyg.
Two-handed, twZ-han-ded, a. dwylaw-
iog, dwylofiog; glew, dewr; mawr,
amrosgo.
a, fel a yn tad; a, cam; «, hen; e, pen; i,llid; i, dim; o, tor, end ci sain jn hwy; o, Uop;
ULT
655
UNAB
Two-pence, typ'-ens, s. dwy geiniog.
Two-penny, typ'-yn-i, s. dwy geiniog.
Tymbal, tum'-byl, s. tabwrdd pres.
Tympan, tum'-pyn, s. tabwrdd, tympan,
tabyrddlen, memrwn argraffwasg.
Tympanum, tum'-pan'-ym, s. tabwrdd ;
tabwrdd y glust, seinlen y glust.
Type, teip, s. cysgod, cysgodlun, I'hag-
arwydd; cynllun, cynnelw, cynddiill,
engrafif; ai-graffl)rthyren, diychiaden,
teb, coel, argraffnod ; ffugiyn ; flfurf-
ell : — V. cysgodi, rhaglunio.
Typical, tup'-i-cyl, a. cysgodol, arwydd-
ol, ffugrol.
Tipify, tup'-i-ffei, v. cysgodi, rhag-
ddangos, rhagnodi, arwyddo ; tebu.
Typographer, tei-pog'-ry-ffyr, s. argraflf-
ydd, j>rhitiwi=:Printer.
Typographical, tei'-po-grafif'-i-cyl, a.
argraffyddol, printiedig.
Typography, tei-pog'-ry-ffi, s.
yddiaeth ; argraffwaith ; printiad.
Tyrannical, tei-ran'-i-cyl, a. gorthrym-
us, gorraeilus, gormesol, gorddwyog ;
creulawn, dywal ; trahaus, trawsfalch ;
tra-awdurdodol.
Tyrannise, tur'-an-eiz, v. gorthrymu,
gonneilio, gormesu, gorddwyo, gor-
eilitio ; tra-arglwyddiaethu, gormes-
lywyddu.
Tyranny, tur'-an-i, s. gormes, llywot-
trais, trais, gormail, camrwysg,
rheolaeth gormesdeyrn; trahausder;
creulondeb, dywalder.
Tyrant, tei'-rynt, s. gormesdeyrn ; gor-
meiliwr, gorthrymwr, gomawr ;
teyrn.
Tyro, tei'-ro, s. newyddian, egwyddorig,
dechreuwr ieuangc; dysgybl; pren-
tis.
U.
TJ, iw, s. iw (yr un swn a, iw yn j gair
Cymraeg iwrch)=enw yr unfed lyth-
yren ar hugain (y bummed lefariad)
o'r egwyddor.
Uberous, iit/-byr-yz, a. firwythlawn,
cnydfawr ; toreithiog, ffaeth ; haflug,
helaeth, ami, digonol, dibrin, llawn ;
bras, mawr, braisg.
Ubiquity, iw-bic'-wi-ti, s. hoUbresennol-
deb.
Udder, yd'-yr, s. piw, cader, pwrs
buwch, Uyr.
Ugliness, yg'-li-nes, s. gwrthuni, an-
ferthwch, hagredd, hacrwch, hyllder,
erchyUdra.
Ugly, yg'-li, a. gwrthun, anferth, hagr,
cethin, aflwys, erch, cas, afluniaidd,
hyll.
Ulcer, yl'-syr, s, Uynor, comwyd, gor-
fa, goryn, gweli, crawn, addwyd.
Ulcerate, yl'-syr-et, v. Uynori, cramenu,
gweli'o, crawni; chwisigenu; ax-
cholli, ysbelwi.
Ulceration, yl-syr-e'-shyn, s. Uynoriad,
gweliad, goriad.
Ulcerous, yl'-syr-yz, a. llynorog, gorUyd,
cornwydlyd, cramenog.
Uliginous, iw-lij'-i-nyz, a. lleidiog,
gwlyb, dyfrllyd, llaith; llysog.
Ult, ylt (talfyriad o Ultimo, yl'-ti-mo)
ad. yn yr olaf=yn y mis olaf ; o'r
olaf ; o'r diwedd.
Ulterior, yl-ti'-ri-yr, a. pellach, peUaf ;
tu hwnt i, tu draw i.
Ultimatum, yl-ti-me'-tym, s. yr olaf,
olgynnyg, eithafnod; ateb olaf, pen-
derfyniad olaf.
Ultra, yl'-tra, prf. tu hwnt i ; eithaf.
Ultramarine, yl-tra-my-rtn', a. tramor,
tu hwnt i'r m6r ; glasliw goleu, eur-
Uiw glas.
Ultramundane, yl-try-myn'-den, a. tu
draw i'r byd ; trabyd ; anweledig.
Ululate, yl'-iw-lft, v. n. udo, ubain, ban-
llefain, ynglefain, crugleisio.
Umber, ym'-byr, s. gwrmbaent, melyn-
f wn, ymber, paent Ymber ; penllwyd,
glasan= Grayling.
Umbrage, ym'-brej, *. cysgod, gwasgod,
■ysgod ; tramgwydd ; digder ; cawdd ;
drygbyd ; eUy]l, anysbryd ; Uiw ; teg-
liw; gwestai.
Umbrella, jrm-brel'-y, s. gwlawlen, di-
ddoslen, gwlawrod; heulrod, cysgod-
len, cysgodawr, gwasgodawr, ymbrela,
ymbrelo.
Umpire, ym'-peiyr, s. dyddiwr, canolwr,
cyf ryng wr =^ rbitrator.
Un, yn, prf. an-; af-, am-, di-, dad-,
heb-.
Unabashed, yn-a-basht', a. anghythrudd-
edig, digywilydd, anyswiUedig.
Unabated, yn-a-be'-ted, a. aifleihaol,
heb ei leihau ; didawl.
6, Ilo; D, dull; tv, swn; w, pwn; y, yr; j, fel tsh; j, John; sh, fel s yn eisieu; z, eel.
U N A P
656
UNBI
Unable, yn-e'-bl, a. analluog, diallu ; eg-
wan, eiddil; anabl.
Unaccented, yn-ac-sen'-ted, a. anacened-
ig; anacenol.
Unacceptable, yn-ac-sep'-tybl, a.
angliymmeradwy,aunerbyniadwy; an-
nerbyniol.
Unaccompanied, yn-ac-cym'-pan-ud, a.
anghanymdoedig, digydymaith, unig.
Unaccomplished, yn-ac-com'-plishd, a.
anorphenedig ; anglioetliedig ; di-
ddawn, difedr.
Unaccountable, yn-ac-cown'-tybl, a. an-
nirnadwy ; anhyrif ; anegluradwy,
rhyfedd.
Unaccurate, yn-ac'-iw-ret, a. anghywir,
anghywrain ; beius.
Unaccustomed, yn-ac-cys'-tymd, a.
anghynnefin, anarferol, annefodol ;
chwith.
Unacquainted, yn-ac-cwen'-ted, a. an-
hysbys, anadnabyddus ; angliyfar-
wydd.
Unadmired, yn-ad-mei'-yrd, a. anhoff;
anghanmoledig ; annymunol.
Unadorned, yn-a-do'md, a. anaddurn-
edig, diaddurn, annhrwsiedig.
Unadulterated, yn-a-dyl'-tyr-c-ted, a.
digymmysg, dilwgr : pur.
Unadvised, yn-ad-£eizd', a. anghy-
nghoredig, digynghor ; byrbwyll,
ehud.
Unaffected, yn-a-ffec'-ted, a. dideimlad,
digyfifro; anf ursenaidd ; syml, difiii-
ant.
Unaffecting, yn-a-£fec'-ting, a. dieflFaith ;
marwaidd, angliyffroawl, cysglyd.
Unaffectionate, yn-a-ffec'-shyn-et, a.
anghariadus, diserch.
Unaided, yn-c'-ded, a. anghymhorthed-
ig, diborth, digymhorth, digynnorth-
■wy.
Unalienable, yn-c'-lien-ybl, a. anarall-
adwy ; anwerthadwy.
UnaUied, yn-a-leid', a. diberthynas, di-
dras.
Unalterable, yn-ol'-tyr-ybl, a. anghyf-
newidiol, dianwadal=/»it>a7*ia6fe.
Unanimity, iw-ny-num'-i-ti, s. unfryd-
edd, cydsyniad, cyfryd ; undeb, cytun-
deb.
Unanimous, iw-nan'-i-myz, a. unfryd,
cyfryd, un-feddwl, un-galon ; cy-
nghordiol, cydsyniol, cyttln.
Unanswerable, yn-an'-syr-ybl, a. anateb-
adwy, diatebol ; anghyfatebol.
Unappalled, yn-ap-pold', a. diddychryn,
diarswyd ; diofn.
Unappeasable, yn-ap-pi'-zybl, a. an-
heddychadwy, anghymmodlawn.
Unapt, yn-apt', a. anaddas, anghy-
mhwys, anweddus, diawch, ammhar-
od.
Unargued, yn-ar'-giwd, a. annadledig.
Unarmed, yn-armd', a. anarfog, diarf-
au.
Unasked, yn-ascd', a. diofyn, anofyned-
Unaspiring, yn-as-pei'-ring, a. anym-
geisiol, anhunanol ; difalch ; isel.
Unassisted, yn-as-sus'-ted, a. digy-
nihorth= Unaided.
Unattainable, yn-at-ten'-ybl, a. anghyr-
haeddadwy, anhygael.
Unattempted, yn-at-tem'-ted, a. dian-
turedig; ammhrofedig; digynnyg.
Unattended, yn-^t-ten'-ded, a. digyd-
ymaith, anosgorddol; anghyssyllted-
Unauthorized, yn-o'-thyr-eizd, a. anaw-
durdodol, diawdurdod.
Unavailable, yn-a-fe'-lybl, ) a. anfudd-
UnavaUing, yn-a-fe'-Ung, j iol, dilcs,
ofer, annhyciannol.
Unavoidable, yn-a-foi'-dybl, a. anochel-
?i,A.-wy= Inevitable.
Unaware, yn-a-we'yr, ) a. diarwybod,
Unawares, yn-a-we'yrz, f difeddwl : —
ad. yn ddisymmwth, yn ddisyfyd, yn
ddirybudd.
Unawed, yn-od', a. diofn, dibryder.
Unbar, yn-bar*, v. a. dadfoUtio, dadfar-
io, didrosoUo.
Unbearable, yn-be'yr-ybl, a. anhy-
ddwyn, anoddefadwy.
Unbeaten, yn-bi'-tn, a. ansathredig,
anghuredig.
Unbecoming, yn-bi-cym'-ing, a. anwedd-
aidd, ammluydferth ; anaddas.
Unbefitting, yn-bi-ffut'-ing, a. anghyf-
addas, anweddus, anghymmesur.
Unbegotten, yn-bi-got'-tn, a. anghenedl-
edig.
Unbelief, nn-bi-ltff, s. anghrediniaeth=
Incredulity.
Unbeliever, yn-bi-li'-fyr, s. anghredad-
yn ; anfiyddiwr=/w^e^.
Unbend, yn-bend', v. dadblygu, dadys-
tumio; llacau.
Unbenevolent, jm-bi-nef -o-lent, a. an-
fwyn, angharedig, diewyllys da.
Unbent, yn-bent', a. ammhlygedig.
Unbidden, yn-bud'-dn, a. anwahodded-
ig, diorchymyn.
Unbigoted, yn-big'-yt-ed, a. ammhleid-
iol, diragfarn, rhydd, rhyddfrydig.
•, fel • yn tad; a, cam; «, hen; c, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei lain jn hwjr; o, Hon;
UNCH
657
UNCO
Unbind, yn-beind', v. a, dattod, dad-
rwymo, dadglymu; rhyddhau.
Unblamable, yn-blc'-inybl, a. difai, di-
ieins=:Blameless.
Unblemished, un-blem'-ishd, a. dinam,
dianaf, difai, difefl, diefryd.
Unblest, yn-blest', a. difendith, mell-
digedig; annedwydd, truenus.
Unbloody, yn-blyd'-i, a. anwaedlyd;
mwyn. *
Unblown, yn-blon', o. anagoredig, an-
flodeuedig, heb egor, heb flodapo.
Unbodied, yn-bod'-id, a. anghorfiforol,
digorff. [bar.
Unbolt, yn-bolt', v. a. dadfolltio=?7m-
Unbom, yn-born', a. dianedig, heb ei
eni.
Unborrowed, yn-bor'-yd, a. difenthyg,
diechwyn; naturiol, cynnwynol.
Unbosom, yn-bw'-zym, v. a. digelu,
dadguddio ; agor y fynwes.
Unbought, yn-bot', a. dibryn, ammhryn-
■ edig.
Unbound, yn-bownd', a. afrwym, an-
rhwymedig ; rhydd, anghaeth.
Unbounded, yn-bown'-ded, a. annher-
fynedig, diderfyn ; dibrin.
Unbrace, yn-brcs', v. a. dadrwymo, llac-
au.
Unbred, yn-bred', a. diddysg, anfoesog.
Unbridled, yn-brei'dld, a. difirwynedig;
diattal, penrhydd.
Unbroke, yn-broc', a. annof, didoriad,
didwn; cyfan.
Unbrotherly, yn-brydd'-yr-li, a. an-
frawdol; angharedigj brwnt; cein-
tachlyd.
Unbuckle, yn-byc'-cl, v. a. dadfyclu,
dadfoglynu, dadwaegu, dattytmwyo;
dattod.
Unbuild, yn-buld', v. a. dadadeilio ; din-
ystrio ; chwalu.
Unbuilt, yn-bult', a. anadeiledig.
Unburden, yn-byr'-dn, v. a. dadlwytho,
difeichio, ysgafnhau.
Unburied, yn-ber'-ud, a. anghladdedig.
Unbumt, yn-byrnt', a. anilosgedig, di-
losg.
Unbutton, yn-byt'-tn, v. a. dadfotymu.
Uncancelled, yn-can'-seld, a. annileued-
ig, annirymedig, parhaol.
Uncaught, yncot', a. annaliedig.
Uncertain, yn-syr'-ten, a. ansicr, anni-
lys, anniau ; anhynod ; ansefydledig.
Uncertainty, yn-sjrr'-ten-ti, s. ansicr-
wydd, anwadalwch ; ammheusrwydd.
Unchain, yn-9en', v. a. dadgadwyno,
dattido.
Unchangeable, yn-^en'-jybl, a. anghyf-
newidiol ; sefydlog ; tragwyddol ; di-
goll.
Unchangeableness, yn-^en'-jybl-nes, s.
a.nghy{newidio\deh=ImmutabilUp.
Uncharitable, yn-9ar'-i-tybl, a, anghar-
iadol, angliaredig ; anelusengar, di-
elusen.
Uncharitableness, yn-gar'-i-tybl-nes, s.
anghariadoldeb, annhiriondeb ; crin-
tachrwydd.
Unchaste, yn-^est', a. anniwair, anllad,
godinebus.
Unchastity, yn-5€s'-ti-ti, s. anniweirdeb,
anlladrwydd, godineb.
Unchewed, yn-9wd', a. anghnoedig.
Unchristian, yn-crus'-^yn, a. anghrist-
ionogol, anghristionogaidd.
Uncircumcised, yn-syr'-cym-seizd, a. di-
enwaededig, heb ei enwaedu.
Uncircumcision, yn-syr-cym-sizh'-yn, s,
dienwaediad.
Uncircumscribed, yn-syr'-cym-screibd,
a. annherfynedig, diderfyn ; digylch-
yn.
Uncircumspect, yn-syr-cym-spect, a.
anwyliadwrus, anochelgar=/m^om-
dent.
Uncivil, yn-suf'-ul, a. anfoesgar, ansyb-
erw, anhynaws.
Uncivilized, yn-suf-ul-eizd, a. anwar-
aidd, anwareiddiedig, barbaraidd.
Unclaxified, yn-clar'-i-ffeid, a. ammhur-
edig, anghoethedig.
Unclassic, yn-clas'-ic, a, anawdurol;
anghoeth ; israddol.
Uncle, yng'-cl, s. ewythr.
Unclean, yn-clm', a. aflan, budr, brwnt
^Polluted.
Uncleanliness, yn-clin'-li-nes, s. aflen-
did, brynti ; diffaethder.
Uncleanly, yn-cHn'-li, a. aflan=?7«-
clean :—ad. yn aflan. [dwm.
Unclench, yn-clensh', v. a. agor, agor y
Unclog, yn-clog', v. a. dadrwystro.
Unclose, yii-cloz', v. a. agoT=:Disclose.
Unclothe, yn-cl6dd', v. a. dadwisgo,
dad-ddilladu; diosg.
Unclouded, yn-clow^ded, a. anghym-
mylog, digwmmwl; goleu.
Uncoil, yn-coil', v. a. dadblygu, dadym-
dorchi, diddyrwyn.
Uncollected, yn-col-lec'-ted, a. anghasgl-
edig, anghynnulledig ; gwasgaredig.
Uncombed, yn-cwmd', a. anghribedig.
Uncomfortable, yn-cym'-ffyr-tybl, a.
anghysurus, annyddanus, anghlud=
Comfortless.
i>, Ho; «, dull ; lo, EWn ; w, p'wn ;j,ji; 5, fel tsh ; j, John ; sb, fel b yn eisieu; z, Eel.
2 V
UNCU
658
UNDE
Uncommon, yn-com'-yn, a. anghyffred-
in, anarferol, prin ; anghynnefiii ; di-
eithr.
Uncomraunicative, yn-com-miMZ-ni-ce-
tuf, a. anghj'f ranedig ; tawedog.
Uncompelled, jn'com-peld', a. anghy-
mhelledig, digymhell.
Uncompounded, yn-com-pown'-ded, a.
digymmysg, anghymmysgedig ; syml.
Uncompressed, yn-com-presd', a.
angliydwasg ; anwasgedig.
Unconceived, yn-con-stfd', a. anamgy-
fifredol, diamgjrffrededig; anymddwyn.
Unconcern, yn-con-sym', s. diofalwch,
anystyriaeth.
Unconcerned, yn-con-symd', a. diofal,
diystyr, AiAa,wr=^Indlfferent.
Unconditional, yn-con-dish'-yn-yl, a.
diammod, anammodol.
Unconformable, yn-con-for'-mybl, a.
anghydflurfiol, anghydweddol, anghyd-
fyddus.
Uncongealed, yn-con-jtld', a. angheul-
edig.
Uncongenial, yn-con-ji'-ni-yl, a. anghy-
nhenid ; gwrthnaws.
Uncoimected, yn-con-nec'-ted, a.
anghyssyUtedig, diberthynas, am-
mherthynol.
Unconquerable, yn-cong'-cyr-ybl, a, an-
orclifygol=/«m»ict6fe.
Unconscious, yn-con'-shyz, a. anwybod-
ol, anwybyddus, diarwybod.
Uncontested, yn-con-tes'-ted, a. diam-
ryson, diddadl.
Uncontrollable, yn-con-tro'-lybl, a. an-
narostyngadwy, anfeistroladwy ; an-
ymddibynol, didoriad.
Uncouple, yn-cypl', v. a. dadgyssylltu,
dadgyplu, gwahanu.
Uncourteous, yn-cor'-^yz, a. anfoegar,
anfwyn, ansyberw, anfoneddigaidd.
Uncourtly, yn-c6'yrt-li, a. sajug, anhy-
naws, anfoesog, annhirion.
Uncouth, yn-ci«th', a. trwsgl, chwithig,
garw^Awkward.
Uncover, yn-cyf-yr, v. a. dattoi, didoj,
dynoethi, dadorchuddio ; diosg.
Uncreated, yn-cri-e'-ted, a. anghreued-
ig, digreuedig, heb el greu.
Uncreditable, yn-cred'-u-tybl, a. an-
urddasol, gwarthus.
Uncrown, yn-crovm', v. a. dadgoroni.
Unction, yngc'-shyn, s. enaint ; enein-
iad.^
Unctuous, yngc'-fw-yz, a. seimlyd, ir-
eidlyd; bras.
Uncultivated, yn-cyl'-ti-fe'-ted, a. anni-
wylledig, auAirtrteitliiedig, didriniaeth ;
diddysg.
Uncurbed, yn-cyrbd', a. difEi-wyn, diat-
tal ; afreolus, penrhydd.
Uncut, yn-cyt', a. annhrychedig, an-
nhoredig, annhrwch, cyfan.
Undaunted, yn-don'-ted, a. diofn, di-
fraw, hyf, &ox\.^= Dauntless.
Undecayed, yn-di-ced', a. anfethedig,
diadfaU., dibaU.
Undeceive, yn-di-stf, v. a. didwyUo,
dattwvllo, disomi.
Undecwed, yn-di-sei'-ded, a. ammhen-
derfynedig ; ammhenodol ; gwamal.
Undeck, yn-dec', v. a. diosg, dihatru,
dattrwsio.
Undeiiled, yn-di-ffeild', a. anhalogedig,
dihalogedig; dilwgr, gl&n.
Undefinable, yn-di-ffei'-nybl, a. annar-
luniadvry, annosbenadwy.
Undefined, yn-di-ffeind', a. annarlunied-
ig, annherfynedig ; anneflBniedig.
Undemonstrable, yn-di-mon'-strybl, a.
anhybrawf.
Undeniable, yn-di-nei'-ybl, a. anwadad-
wy, diymmod ; anhywad ; dilys.
Under, yn'-dyr, jtrp. ac ad. tan, dan,
oddi tan, o dan, is law, goris ; tan-
odd, danodd, oddi tanodd ; yn Uai na :
— prf. is-, tan-.
Undergo, yn-dyr-go', v. n. goddef, di-
oddef , dwyn ; myned dan.
Underhand, yn'-dyr-hand, a. dirgel,
lladradaidd : — ad. dan law, dan gel.
Underived, yn-di-reifd', a. anneilliedig;
cyntefig, cynnwynol. [seiUo.
Underlay, yn-dyr-le', v. a. atteg^i, go-
Underline, yn-dyr-lein', v. a. tanlmellu,
rhynglineUu.
Undermine, yn-djT-mein', v. a. tan-
gloddio, disodli, diwadnu.
Undermost, yn'-dyr-most, a. isaf , iselaf.
Underneath, yn-dyr-nith', ad. oddi tan-
odd, i \awv, i waered ; oddi tan : —
prp. dan.
Underrate, yn-dyr-ret', v. a. tanbrisio.
Undersell, yn-dyr-sd', v. a. iswerthu,
tanwerthu, ♦
Understand, yn-dyr-stand', v. deall, dy-
all, daUt, deallu ; dimad, amgyfifred ;
hysbysu.
Understanding, yn- dyr-stan'-ding, s. de-
all, dyall, dallt, deaUtwiiaeth, dalltwr-
iaeth ; dirnadaeth, givybodaeth ; syn-
wyr:— a, deallus, gwybodus; pwyll-
og ; doeth.
Understood, yn- dyr-stwd', p, t. (Under-
stand) dealledig, a ddeallwyd.
o, felayn tad; a, cam; e, hen; e,pen; i, Uid; i, dim; o, tor, oud ei sain yn hwy ; •Hon;
I
UNDR
659
UNFA
Understrapper, yn-dyr-strap'-yr, ». is-
afiad ; isweinydd.
Undertake, yn-dyr-tec', v. ymgymmer-
yd, cymmeryd mewn llaw.
Undertakincr^ yn-dyr-te'-cing, s. gor-
chwyl, ymgymmeriad ; ymrwym-
waith: mechni.
Undervalue, yn-dyr-fal'-iw, v. a. dibris-
io, tanbrisio; difrio.
Underwood, yn'-dyr-wd, s. isgoed;
mangoed, glasgoed, prysgl.
Undescribed, yn-di-scribd', a. aoparlun-
iedig, annysgrifiedig.
Undeserved, yn-di-zyrfd', a. anhaedded-
ig; anhaeddol.
Undeserving, yn-di-zyr'-fing, a. an-
haeddiannol ; annheilwng.
Undesigned, yn-di-zeind', a. anfwriad-
ol ; diragfwriad.
Undesigning, yn-di-zei'-ning, a. di-
ddrygfwriad ; gonest, didwyll, di-
hoced.
Undetermined, yn-di-tyr'-mund, a. am-
mhenderfynedig ; anfwriadol.
Undigested, yn-di-jes'-ted, a. annhreul-
iedig.
Undiminished, yn-di-mun'-ishd, a. di-
leiedig; cyfan ; didrai.
Undirected, yn-dei-rec'-ted, a. anghyf-
eiriedig.
Undiscerned,yn-dus-symd', a. annghan-
fodedig.
Undiscerning, yn-dus-syr'-ning, a.
angraff ; annirnadol ; pwl.
Undisciplined, jm-dus'-i-plund, a. an-
anysgyblaidd ; diaddysg ; didrefn.
Undiscoverable, yn-dus-cyf-yx-ybl, a.
anoh-heinadwy ; annimadwy.
Undiscovered, yn-dus-cyf'-yrd, a. an-
amlygedig, annadguddiedig ; dirgel;
a'r nis cafwyd allan.
Undisguised, yn-dus-geizd', a. diled-
rith, anlledrithiog ; annghuddiedig ;
eglur.
Undisturbed, yn-dus-tyr'-bed, a. dider-
fysg; anghyffrfiedig ; llonydd.
Undo, Yn-du/, v, a. dadwneuthur ; dat-
tod, distrjrwib, dinystrio, andwyo;
anafu ; tori.
Undone, yn-dyn', p. p. [Undo) an-
wneuthuredig ; a'r ni wnaed : — a. dis-
trywiedig, colledig ; wedi ei anafu.
Undoubted, yn-dow'-ted, a. anamheu-
edig ; diamheuol, dilys, sicr ddiaa.
Undress, yn-dres',4;. dadwisgo, dihatru;
diosg, ymddiosg.
Undress, yn'-dres, «. lledwisg, rhydd-
wisg ; dattrws.
Undulate, yn'-diw-let, v. tonogi : cy-
chwysan :— a. tonog ; ar wedd tonau.
Undulation, yn-diw-le'-shyn, s. tonog-
iad.
Undutiful, yn-diw'-ti-flfwl, a. anufudd.
Uneasiness, yn-i'-zi-nes, s. anesmwyth-
der, blinder, trailed ; anhawsder.
Uneasy, yn-i'-zi, a. anesmwyth; poenus.
Uneatable, yn-i'-tybl, a. anfwytadwy.
Unedifying, yn-ed'-i-ffei-ing, a. anad-
eiladol, anaddysgiadol; anfuddiol ; ar
ni phair ras i'r gwrandawyr.
Uneducated, yn-ed'-iic-ce-ted, a. di-
addysg, annysgedig ; anwybodus
Unemployed, yn-em-ploid', a. diwaith,
segur, diswydd.
Unendowed, yn-en-dowd', a. anwaddol-
edig, digynnysgaeth ; diaddum.
Unenvied, yn-en'-fid, a. digenfigen,
digas ; rhyddfrydig.
Uneixual, yn-i'-cwyl, a. anghyfartal,
anghystal, anghystadl, anghydradd,
• dieisor ; anaddas ; hannerog ; anghy-
mhwys.
Unerring, yn-er'-ing, a. anghyf eiliomus,
anamryfus ; diau, dilys.
Unestablished, yn-es-tab'-lishd, a. an-
sefydledig; ansafedig; anawdurdod-
edig.
Uneven, yn-i'-in, a. anwastad; anghyf-
artal ; garw ; annheg.
Unevenness, yn-i'-fn-nes, s. anwastad-
rwydd ; anghyf artaledd ; anwadal-
wch ; terfysg, annhrefn.
Unexacted, yn-eg-zac'-ted, a. digymheU.
Unexamined, yn-eg-zam'-und, a. an-
holedig ; anchwiUedig, anmhrofedig.
Unexampled, yn-eg-zam'-pld, a. di-
gyffelyb, heb ei fath, di ail.
Unexceptionable, yn-ec-sep'-shyn-ybl,
a. aneithriadwy, anllysadwy, anwrth-
odadwy; dinam.
Unexecuted, yn-ec'-si-ciw-ted, a. an-
wneuthuredig ; heb ei ddienyddio.
Unexercised, yn-ec'-syr-seizd,.a. anym-
arferedig.
Unexpected, yn-ecs-pec'-ted, a, annys-
gwyliedig; disymmwth.
Unexplored, yn-ecs-ployrd', a. anol-
rheiniedig, anchwiliedig.
Unexitended, yn-ecs-ten'-ded, a. anes-
tynedig.
Unextinguished, yn-ecs-ting'-gwishd, a.
anniffoddedig ; anniflanedig.
Unfaded, yn-ffe'-ded, a. anwywedig,
anniflanedig, diedwin.
Unfailing, yn-fi"e'-ling, a. ammhallus,
diball, dif eth ; anghyfeiliornus.
6, llo; u, dull; w, swnj w, pwn; jr, yr; f, fel tsh; j, John; (h, fel • yn •iiieu; », xeL
UNFO
660
UNGO
Unfair, yn-flFeyr', a. annheg, anonest.
Unfaithful, yn-ffeth'-ffwl, a. anffydd-
lawn, anghjrwir; twyllodrus; brad-
dwrus, ffals.
Unf allowed, yn-ffal'-od, a. anfraenared-
ig, heb ei fraenaru.
UiSashionable, yn-ffash'-yn-ybl, a. an-
nefodaidd, anf oddgar, anosgedig, allan
o'r flfasiwn ; difoes, gwerinol.
Unfasten, un-ffas'-sn, v. a. dattod, dad-
rwymo ; dadsicrliau, dadafaelu ; dad-
binio, dadhoelio ; dadgloi ; agor.
Unfathomable, yn-fFadd'-ym-ybl, a. di-
waelod; annimadwy, anhydraidd.
Unfavourable, yn-ffe'-fyr-ybl, a. an-
fifafriol, anffodus ; annhirion, anhy-
naws, annhyner ; ammhrydlawn ;
drwg.
Unfeared, yn-ffi'yrd, a. diarswyd, diofn.
Unfeathered, yn-ffe'-ddyrd, a. dibluf;
llwm. [eu.
Unfed, yn-ffed', a. ammhorthedig ; ten-
Unfeeling, yn-fft'-Hng, a. annheimladol,
dideimlad ; caled, aiinhosturiol.
Unfeigned, yn-flfend', a. diffuant, an-
ffugiol; gwirioneddol.
Unfelt, yn-fFelt', a. annheimledig.
Unfertile, yn-ffyr'-tul, a. anfewyth-
lawn ; diffaeth, didoraeth.
Unfetter, yn-ffet'-yr, v. a. dadlyffeth-
eirio, dadliualu.
Unfilial, yn-fiul'-i-yl, a. anufydd, gwxth-
nysig.
Unfilled, yn-fiuld', o. gwag, heb ei
lenwl.
Unfinished, yn-ffim'-ishd, a. anorphen-
edig.
Unfit, yn-flfut', a. anghymhwys, anaddas,
anweddus ; ammhriodol : — v. a.
anghymhwyso.
Unfix, yn-fBcs', v. a. dadsefydlu =
Unfasten.
Unfixed, yn-fficst', a. ansefydledig; an-
wadal ; petrusol.
Unfledged, yn-filejd', a. diblu ; noeth.
Unfoiled, yn-ffoild', a. anorchfygedig.
Unfold, yn-ffdld', v. a. dadblygu; agor;
> deongli, egluro; digorlanu.
Unforbidden, yn-fi'or-bud'-dn, a. an-
waharddedig, diwahardd.
Unforced, yn-ffoyrst', a. anghymhell-
edig, digyinheU, annir.
Unforeboding, yn-ffciyr-bo'-ding, a. an-
narogan, annysgogan, diddarmaiB.
Unforeseen, yn-flbyr-sin', a. anrhag-
weledig; diarwybod.
Un forfeited, yn-fibr'-ffi-ted, a. anffor-
fFetiedig ; a'r nid aeth yn gamlwrw.
Unforgiving, yn-fFor-gif-ing, a. an-
faddeugar; annhrugarog; creulawn.
Unformed, yn-fFormd', a. anfFiirfiedig ;
aflun, dilyn, anelwig.
Unforsaken, yn-fibr-s?-cn, a. anadaw-
edig, heb ei adael.
Unfortified, yn-£for'-ti-fi"eid, a. anghaer-
og, diamgaer, anghaeredig; diam-
ddifiyn.
Unfortunate, yn-ffoi'-qw-net, a. anffod-
iog, anfiynnianmis, aflwyddiannus ;
anhapus, annedwydd.
Unfound, yn-fibwnd', a. anghaffaeledig,
heb ei gael.
Unfounded, yn-ffown'-ded, a. anseilied-
ig, disail, disylfaen.
Unframed, yn-fifremd', a. anffuriedig.
Unf reqnent, yn-flfri'-cwent, a. anfynych,
anaml, anghySxedinol.
Unfrequent, yn-ffrt'-cwent', v. anfyn-
ychu; gadael.
Unfrequented, yn-flfri-cwen'-ted, a. an-
hygyrch, didi-amwy, digynniwair.
Unfriendliness, yn-Srend'-li-nes, 8.
anghyfeillgarwch.
Unfriendly, yn-ffrend'-li, a. anghyfeill-
gar, angharedig, annhirion, anhy-
naws.
Unfrozen, yn-ffro'-zn, a. anrhewedig.
Unfruitful, yn-flTrwt'-fiVl, a. anfirwyth-
lawn, diffaeth ; ammhlantadwy ;
hysp.
Unfurl, yn-ffyrl, v. a. dadblygu, dat-
torchi; Uedu; taenu.
Unfurnished, yn-fl'yr'-nishd, a. an-
nodrefnedig, diddodrefn ; didaclan.
Ungarnished, yn-gar'-nisbd, a. dl-
addurn, annhrwsiedig.
Ungathered, yn-gadd'-yrd, a. anghasgl-
edig, anghynnulledig.
Ungenerous, yn-jen'-yr-yz, a. anhael;
crintach, bawaidd; anfoesgar.
Ungenial, jm-ji'-ni-yl, a. anhyffrwylh,
anliygnwd; anhiliog; anghynhenid.
Ungentle, yn-jen'-tl, a. anfwyn, anwar,
annhirion, anllariaidd, anhynaws.
Ungentleness, yn-jen'-tl-nes, a. an-
fwynder, anhynawsedd.
Un|ilded, yn-gil'-ded, o. aneuredig.
Unjrd, yn-gyrd', v. a. dadwregysu;
dadgenglu; dadrwymo, rhyddhau.
Ungirt, yn-gyrt', a. anwregysedig ;
rhydd, [edig.
Unglorified, yn-gl6'-ri-ffeid, a. difawl-
Ungodliness, yn-god-li-nes, s. annuwiol-
deb; anfadrwydd.
Ungodly, yn-god'-li, a. annuwiol, an-
nuw; aiifad; drwg.
•, fel » yn tad; a, cam; «, hen; e, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
UNIF
661
UNIV
Ungovernable, yn-gyf'-yr-nybl, o. an-
llywodraethus, anhylyw; afreolus.
XJngoverned, yn-gyf-ymd, a. anllyw-
iedig; didrefn, penrhydd; broch-
wyUt.
Ungraceful, yn-gres'-flfwl, a. annheled-
iw, ammhrydferth, anJiardd, annill-
yn; anweddus.
Ungracious, yn-gre'-shyz, a. anrhad-
lawn, anrasol, afraslawn; annhirion;
anfad, diriad.
Ungrammatical, yn-gram-mat'-i-cal, a.
anramadegol, angramadegol, aiiieith-
egol, anllythyrenol.
Ungrateful, yn-gret'-ffwl, a. anniolch-
gar, diddiolch ; diflas ; anf oddus ; an-
hyfryd.
Ungrounded, yn-grown'-ded, a. anseil-
iedig; disail, disylfaen.
Unguarded, yn-gar-ded, a. anwarchod-
edig, annoddog ; anofalus, byrbwyll.
Unhandsome, yn-han'-sym, a. am-
mhrydferth, anhai-dd ; anweddus ;
hyll, gwael.
Unhandy, yn-han'-di, a. anfedrus,
chwithig, musgrell.
Unhappy, yn-hap'-i, a. annedwydd, an-
hapus, anfiFodiog; truenus; anhyfryd.
Unharness, yn-har'-nes, v. a. dad-
seirchio, dadharneisio, diofferu;
rhyddhau.
Unhatched, yn-hagfc', a. anneoredig.
Unhealthful, yn-helth'-fifwl, ) a. afiach,
Unhealthy, yn-hel'-thi, ) afiachus,
claf , clefychlyd.
Unheard, yn-hyrd', a. dieglyw ; anghly-
bodedig.
Unheeded, yn-hi'-ded, a., disylw, di-
ddawT ; a'r ni sylwyd amo.
Unhewn, yn-hiwn', a. annaddedig.
Unhinge, yn-hunj', v. a. dadfaohu, dad-
golf achu, dadhongian ; annhrefnu,
terfysgu; disleu.
Unholiness, yn-ho'-li-nes, s. ansanteidd-
rwydd, ansangcteiddrwydd, annuw-
ioldeb; halogrwydd, anfadrwydd.
Unholy, yn-ho'-li, a. ansantaidd, di-
sangctaidd; aflwys, anfad; haloged-
ig-
Unhoop, yn-hwp', v. a. dadgylcln^
Unhorse, yn-hors', v. a. dadf archu, taflu
oddi ar farch.
Unhurt, yn-hyrt', a. difriw, diddolur ;
iach.
Unicom, ivZ-m-com, s. unicorn, un-
comfil, yr anifail uncom.
Uniform, i^Z-ni-fform, a. unfifurf, un-
wedd, cyfunddull, cyfunwedd, gwas-
tad, cyngwastad :—s. unweddwisg ;
gwronwisg.
Uniformity, iw-ni-ffor'-mi-ti, s. unffurf-
iad, tuiweddiad, unddulledd.
Unimitable, yn-um'-i-tyhl, a. auefelyoh-
adwy; annilynadwy; anghymharol.
Unimpairable, yn-um-pe'-rybl, a. an-
waethygadwy.
Unimportant, yn-um-por'-tynt, a. di-
bwys, diystyr.
Unimproved, yn-um-pnofd', o. anni-
wygiedig, anwelledig.
Uninflammable, yn-un-fElam'-mybl, a. •
anhyfflam, anennynadwy, anhylosg.
Uninformed, yn-un-flformd', a. anghyf-
arwydd, anwybodus.
Uninhabitable, yn-un-hab'-u-tybl, a.
anhydrig, anghyfanneddol.
Uninjured, yn-un'-jyrd, a. diniwed, di-
friw ; iach.
Uninspired, yn-un-spei'yrd, a. anys-
brydoledig, heb ei ysbrydoli.
Uninstnicted, yn-un-stryc'-ted, a. an-
hyflforddedig ; annysgedig, diddysg.
Unintelligent, yn-un-tel'-i-jent, a. an-
synwyrol, anneallus, anwybodus.
Unintentional, yn-un-ten'-shyn-yl, a. an-
fwriadol, difwriad.
Uninteresting, yn-un'-tyr-es-ting, a. an-
nyddorol.
Uninterrupted, yn-un-tyr-ryp'-ted, a.
anrhwystredig, afrwystredig, didor,
dirwystr.
Uninvited, yn-in-fei'-ted, a. anwahodd-
edig, diwahodd, diofyn.
Union, iw'-ni-yn, s. undeb, uniad, un-
iant ; cyfunedd ; undod, under.
Unique, iw-nic', a. unig, unigol ; arben-
ig, arbenigol ; digymhar ; arddun.
Unison, iM^-nu-zn, s. unsain, unseinedd,
cydsain, cynghanedd :— a. unseiniol,
unsain.
Unit, iiiZ-nut, s. un, y rhif un ; undod.
Unitarian, iw-ni-te'-ri-an,,s. Undodiad :
— a. Undodaidd. [cydio.
Unite, iw-neit', v. uno, cyfun, cyssylltu,
Unity, i?^-ni-ti, s. cyf undod, undod, un-
oliaeth; cyfunedd, cyfundeb; unol-
rwydd.
Universal, iw-ni-fyr'-syl, a. cyfiredin,
cyflfredinol, hoU, cyfan, cyf oU : — a.
cydoledd.
Universality, iw-ni-fyr-sal'-i-ti, s. cy-
flfredinolrwydd.
Universe, ito'-ni-fyrs, s. y cyfanfyd, y
bydyssawd, yr hoUfyd, y byd i gyd j
y byd hyd eithaf cyrhaedd ei gaerau ;
creadigaeth= Creation.
i, Ho ; u, dull ; w, iwn ; w, pwn ; j,Jt; ;, fel tsh ; j, John ; ih, fel i yn eitieu ; s, sel.
UNLO
662
UNNA
University, i?o-ni-fyr'-si-ti, s. prifysgol,
prifathrofei, urddysgol, mamysgol, ys-
gol uchelfreiniog ; coleg.
Unjointed, yn-join'-ted, a. anghyssyllt-
edig, digymmal.
TJnjudged, yn-jyjd', a. anfamedig.
Unjust, yn-jyst', a. anghyfiawn ; an-
nheg, anuniawn, anghywir.
Unkind, yn-ceind', a. angharedig, an-
nhirion, anhynaws, anf wyn ; anghym-
rawynasgar, anghyweithas.
Unknit, yn-nut', v. a. dadweu, dattod.
Unknowing, yn-no'-ing, a. anwybodus=
Ignorant.
Unknown, yn-non', a. anadnabyddus,
anadnabodedig ; anwybodedig ; an-
hysbys ; dieithr.
Unlaboured, yn-le'-byrd, a. diymdrech,
rhwydd.
Unlace, yn-les', v. a. dadlinynu, dad-
laesu ; dattod.
Unlamented, yn-la-men'-ted, a, dialar-
edig ; heb htraeth am dano.
Unlatch, yn-lac', v. a, digHciedu.
Unlawful, yn-lo'-ffwl, a. anghyfreith-
lawn ; anghyfiawn.
Unlearned, yn-lyr'-ned, a. annysgedig,
diddysg ; anwybodus ; anllythyrenog.
Unleavened, yn-lefnd', a. dilefeinllyd,
dilefain, dieples ; croyw, cri, crai ; di-
surdoes.
Unless, yn-les', c. oni, onid, onis, oddi
gerth, oddi eithr, namyn, amyn, oni
Dai, oni byddai, pe na, pe amgen ; os
na, OS ni.
Unlettered, yn-let'-yrd, a. anllythyren-
og, annysgedig ; anwybodus.
Unlicensed, yn-lei'-sensd, a. didrwydd-
ed, ammreintiog, diganadeb.
Unlike, yn-leic', a. annhebyg, amryfal.
Unlikelihood, yn-leic'-li-hwd, s. annheb-
ygolrwydd; annhebygoldeb.
Unlikely, yn-leic'-li, a. annhebygol, an-
hafal.
Unlimited, yn-lum'-u-ted, a. annherfyn-
edig; ammhenodol.
Unlink, yn-lingc', v. a. dadrwymo, dad-
fachu ; dadgyssylltu.
Unload, yn-l6d', v. a. dadlwytho; dad-
feichio, dadbynorio.
Unlock, yn-loc', v. a. dadgloi, agor do.
Unlooked-for, yn-lwcd'-flfor, a. annys-
gwyliadwy.
Unloose, jn-lws', v. a. dattod, rhydd-
hau.
Unlovely, yn-lyf -li, a. angharuaidd, an-
serchus, annhirion, anhawddgar ;
Unlucky, yn-lyc'-i, a. afifFodus, anhap*
us, aflwyddiannus, anlwcus ; trwstan ;
diriaid, atgas.
Unmade, yn-med', p. a. dadwneuthur-
edig ; a ddadwnaethpwyd.
Unmaimed, yn-memd, a. dianaf, di-
nam.
Unmake, yn-mec', v. a. dadwnenthur,
dadwneyd; dattod.
Unman, yn-man', v. a. anwrio, anwr-
eiddio; disbaddu.
Unmanageable, yn-man'-c-jybl, a. an-
hydrin, anystywallt; didoriad; dyr-
ys.
Unmanly, yn-man'-li, a. anwraidd, an-
nyndidawl, anwronaidd ; annynol.
Unmannerly, yn-man'-yr-li, a. anfoes-
gar, anf oesog, annygiadus ; anfwyn ;
gwerinaidd.
Unmanured, yn-marniw'yrd, a. anwr-
teithiedig, diwrtaeth; anniwyUiedig.
Unmarked, yn-marcd', a. annodedig,
dinod.
Unmarried, yn-may-ud, a. ammhriod,
dibriod ; anweddog, gweddw, unig.
Unmask, yn-masc', v. a. dadfwgydu, di-
orchuddio, djrnoethi ; dadguddio.
Unmatched, ja-mat^', a. anghymhared-
ig, digymhar, di ail ; dibriod.
Unmeaning, jrn-mtn'-ing, a. diystjn*;
disynwyr.
Unmeasured, yn-mezh'-yrd, a. anfesor-
edig, difesai=Im7n€nse.
Unmelted, yn-mel'-ted, a. annhoddedig,
annadleithiedig.
Unmerciful, yn-myr'-si-ffwl, a. annhru-
garog, didrngaredd, creulawn.
Unmerited, yn-mer'-ut-ed, a. anhaedd-
edig ; annheilwng, dihaeddiant.
Unminded, yn-mein'-ded, a. diystyr;
difater.
Unmindful, yn-meind'-fifwl, a. difedd-
wl, diof al ; anystyriol.
Unmingled, yn-ming'-gld, ) a. anghym-
I mysgedig,
digymmysg; pnr.
Unmixed, yn-micsd'.
Unmolested, yn-mo-les'-ted, a. anor-
mesedig^= Undisturbed.
Unmoved, yn-mw-id', a. anghyfiroedig,
ansymmudedig ; safedig.
UnmufSie, yn-myffl', v. a. difoledu, di-
fisymu; dadfwbachu.
Unmusical, yn-mi«t)'-zi-cyl,a. anngherdd-
gar, ansoniarus ; afrywiog.
Unmuzzle, yn-myz'-zl, v. a. dadbenori,
dadbenrwymo, dadfwselu.
Unnamed, yn-nemd, a. dienwedig;
dienw.
a, fe] a yn tad; a, cam; e, hen; e, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei lain yn bwy; o, lion;
UNPL
663
UNRA
Unnatural, yn-nag'-yr-yl, a. annaturiol,
anghyiihenid ; diserch, dideimlad ; di-
naws, anhynaws.
TJnnavigable, yn-naf-i-gybl, a. anfor-
dwyadwy, anhynavrf, anfordwyol.
Unnecessary, yn-nes'-es-yr-i, a. afreid-
iol, diraid, diangenrhaid, afraid ; an-
nirper.
Unneighbourly, yn-ne'-byr-li, a. anghym-
mydogol ; angharuaidd ; digymmwyn-
as.
Unnerve, yn-nyrf , v. a. diewynu ; di-
nerthu, dirymu; gwanhau.
Unnumbered, yn-nym'-byrd, a. afrifed,
dirif, afrif, dirifedi.
Unobeyed, yn-6-bed', a. anufyddedig;
gwarsyth.
Unobservable, yn-ob-zyr'-fybl, a. anwel-
adwy, ansylwad'wy.
Unobserved, yn-ob-zyrfd', a. anwelad-
vry, ansyniedig, diachludd, anghludd.
Unoccupied, yn-oc'-iw-peid, a. diwaith,
diddeiliad ; gweilydd ; segur ; anhy-
gyrch.
Unopposed, yn-op-p6zd', a. diwrthwyn-
eb, diwrthryn, diwrthladd ; dirwystr.
Unorganized, yn-oi'-gy-neizd, a. am-
mheiriannedig, anghyflunedig.
Unorthodox, yn-or'-tho-docs, a. anun-
iongred, geuffyddiog; cyfeiliomus.
Unpack, yn-pac', v. a. dadfwrnelu, dad-
sypynu, dadbacio ; dadbynorio.
Unpaid, yn-'ped', a. annhaledig.
Unpainful, yn-pen'-ffwl, a. diboen.
Unpalatable, yn-pal'-y-tybl, a. anflasus,
ammlasus ; diflas. [elyb.
Unparalleled, yn-par'-yl-leld, a. digyff-
Unpardonable, yn-par'-dn-ybl, a. an-
faddeuadwy ; anfaddeuol.
Unparliamentary, yn-par-ly-men'-tyr-i,
a. anseneddol, gwrthseneddol.
Unpassable, yn-pas'-ybl, a. annhram-
wyadwy ; anhygyrch ; diwerth.
Unpeg, yn-peg', v. a. dadbinio, diebill-
io.
Unpeople, yn-pi'-pl, v. a. ammhoblogi,
S.hohli=Dispeople.
Unperceived, yn-pyr-stfd', a. annealled-
ig, annimadedig ; anghanfodedig.
Unperjured, yn-pyiZ-^yrd, a. dianudon ;
geirwir.
Unphilosophical, yn-fful-o-soflT-i-cyl, a.
anafchronol, anathronyddol, diivydd-
onol.
Unpin, jm-pun', v. d. dibinio.
Unpitied, yn-put'-id, a. digwyn, digard.
Unpleasant, yn-plez'-ynt, a. anhyfryd,
aunigrif, anaraul, annhirion.
Unpoetical, yn-p6-et-i-cal, a. ammhryd-
yddol, diawen, angherddwraidd, an-
awenyddol, anfarddonol.
Unpolixhed, yn-pol'-ishd, a. anllathr,
anllyfn, aflyfn, anghaboledig ; gwlad-
aidd>
Unpolluted, yn-po-liio'-ted, a. dihalog,
dilwgr ; glin.
Unpopular, yn-pop'-iw-lyr, «. ammhobl-
ogaidd ; anghymmeradwy ; annerbyn-
iol gan y werin ; cas ; angharedig.
Unpractised, jm-prac'-tusd, a. anymar-
feredig, anarferedig ; diarfer.
Unpraised, yn-prezd', a. anghlodedig,
anf awledig ; diganmoliaeth.
Unprejudiced, yii-prej'-w-dusd, a. di-
ragfarn, diduedd ; teg, cyfiawn.
Unprepared, yn-pri-peyrd', a. ammhar-
oid, anghyfarpar ; annarparedig.
Unprincipled, yn-prun'-su-pld, a. di-
egwyddor, anfoesol, anfucheddol ;
anghyfiawn.
Unprinted, yn-prun'-t:d, a. anargraflf-
edig, heb ei brintio.
Unprofitable, yn-proff'-i-tybl, a. an-
nefnyddiol, anfuddiol, aflesol, diles.
Unprolific, yn-pro-luff'-ic, a. anhiUog;
anffrwythlawn.
Unpromising, yn-prom'-i-zing, a. dryg-
argoelus.
Unpropitious, yn-pro-pish'-yz, a. an-
nhirion, gygus ; anflfodus.
Unpropped, yn-propt', a. diatteg; di-
wanasu.
Unprosperous, yn-pros'-pyr-yz, a. an-
nhyciannol, aflwyddiannus.
Unprotected, yn-pro-tec'-ted, a. anniff-
ynedig ; diamd<dffyn.
Unprovided, yn-pro-fei'-ded, annarbod-
edig, anarparedig.
Unprovoked, yn-pro-foct', a. anghy-
nhyrfedig ; diannos, diannog.
Unpublished, yn-pub'-lishd, a. anghy-
hoeddedig; cyfrinachol.
Unpurified, yn-piw'-ri-£Feid, a. anunhur-
edig; aflan.
Unpursued, yn-pyr-siwd', a. anerlyn-
edig ; dierlid.
Unqualified, yn-cwol'-i-ffeid, a. anghy-
mhwysedig ; anaddas ; dideithi ; di-
. fraint. [edig.
Unquenched, yn-cwensht', a. anniffodd-
Unquestionable, yn-cwes'-yyn-j'bl, a. di-
amheuol, diammeu, diau: dilys, sicr.
Unquiet, yn-cwei'-et, a. ailonydd, an-
esmwyth.
Unravel, yn-rafl', v. dadrysu, diddrysu;
dattod ; dadweu ; rheflo.
•, Uo; u, dull; u), swn; w, pwn; y, yr; f, fel Uh ; j, John; sh, fel s yn eitieuj i, le!.
UNSA
664
UNSK
Unreached, un-rvfif, a. angliyrhaeddedig.
Unread, yn-red', a. annarlleuedig.
Unreasonable, yn-ri'-zn-ybl, a. anrhes-
ymol, afresymol ; anghymmedrol.
Unreclaimed, yn-ri-clcmd , a. anniwyg-
edig. _ _
Unreconciled, yn-rec'-yn-seild, a.
anghymmodedig.
Unrecorded, yn-ri-cor'-ded, a. anghof-
restredig.
Unrefreshed, yn-ri-firesht, a. lluddedig.
Unregarded, yn-ri-gar'-ded, a. diystyr-
edig.
Unrelenting, yn-ri-len'-ting, a. anedifar-
us; annhosturiol, cieu\siwn=Iiel£nt-
less.
Unreserved, yn-*i-zyrfd', a. agored,
rliydd, digel. [ig.
Unrevoked, yn-ri-f oct', a. diwrthalwed-
Unrewaxded, yn-ri-war'-ded, a. anobr-
wyedig ; diwobrwy, didal.
Unrighteous, yn-rei'-^yz, a. anghyfiawn,
anuniawn ; anone'st.
Unrighteousness, yn-rei'-9yz-ne8, s.
anghyfiawnder, anuniondeb; camwri,
camwedd, cam.
Unripe, yn-reip', a. anaddfed, anffaeth.
Unripeness, yn-reip'-nes, s. anaddfed-
rwydd.
UnrivaUed, yn-rei'-fyld, a. anghydgais,
digydymgais; digystal, dihafal.
Unrivet, yn-ruf ^et, v. a. dadhoelio, di-
wrth-hoelio.
Unroll, yn-rol', v. a. dadrolio, dadblygu,
dattorchi.
Unroof, yn-rwff, v. a. didoi ; dynoethi.
Unroot, yn-rwt', v. a. dadwreiddio.
Unruffle, yn-ryffl', iM n. llonyddu, taw-
elu.
Unruly, yn-ntZ-li, a. afreolus, anllyw-
odraethus ; anufydd ; anffrwyn.
Unsaddle, yn-sad'-dl, v. a. digyfrwyo,
dadgyfrwyo ; diystamu.
Unsafe, yn-seff, a. anniogel ; peryglus.
Unsaid, yn-sed', a. annywededig.
Unsaleable, yn-sel'-ybl, a. anwerthadwy.
Unsalted, yn-sol'-ted, a. anhaUt; croyw.
Unsanctified, jm-sangc'-ti-fFeid, a. an-
santeiddiedig, anghyssegredig ; halog-
edig.
Unsatiable, yn-se'-shybl, a. anniwallad-
■wy; annigonol.
Unsatisfactory, yn-sat-us-flfac'-tyr-i, a.
anfoddlonol, anfoddhaol.
Unsatisfied, yn-sat'-us-flfeid, a. anfodd-
edig ; anniwaUedig, annigonedig ; di-
waia.
Unsavoury, yn-se'-fyr-i, a. ansawrus.
disafwyr; anflasus, anunlasus, diflas;
merf. [gwrthddywedyd.
Unsay, yn-se', v. a. dad-ddywedyd,
Unscientific, yn-sei-en-tiff-ic, a. an-
wyddorol, anofyddol ; anghelfyddgar.
Unscorchsd, yn-scorgt', a. anneifiedig.
Unscreened, yn-scrind', a. anwasgoded-
ig, digysgod; aiu'hidyUiedig.
Unscrew, yn-scnt/, v. a. ansidrwyo,
diasgrwyo ; dattroi cogwru tro ; dad-
ysgriwio.
Unscriptural, yn-scrup'-9yT-yl, a. anys-
grythyrol. [enu.
Unseal, yn-siT, v. a. dadselio, diglo-
Unsealed, yn-s^ld', a. adseliedig.
Unseam, yn-sim', v. a. dadwrymio,
dadwnio ; rhwygo.
Unsearchable, yn-8yr'-9ybl, a. anchwil-
iadwy, anolrheinadwy.
Unseasonable, yn-si'-zn-ybl,a. ammhryd-
lawn, anamserol, annhymmoraidd ;
anaddas.
Unseasoned, yn-si'-znd, a. annhymmer-
edig; anhalltedig.
Unseemliness, yn-sim'-li-nes, s. an-
weddeidd-dra, anhaxddwch.
Unseemly, yn-sim'-li, a. anaddas, an-
weddaidd; ammhrydferth.
Unseen, yn-sin', a. anweledig; a'r ni
welwyd.
Unserviceable, yn-syr'-fu-sybl, a. an-
wasanaethgar; amiefnydcfiol, diles.
Unsettle, yn-set'-tl, v. o. ansefydlu;
dymchwelyd.
Unsettled, yn-set'-tld, a. ansefydledig.
Unsevered, yn-sef-yrd, a. annydoledig,
anwalianedig.
Unshackle, yn-shacl', v. a. dadhualu;
goUwng, rhyddhau.
Unshaken, yn-she'-cn, a. aimysgwyd-
edig, ansigledig ; diysgog, diymmod.
Unsheath, yn-shidd', v. a. dadweinio;
noethi.
Unsheltered, yn-shel'-tyrd, a. anghys-
godedig.
Unship, yn-ship', v. a. dadlongi.
Unshod, yn-shod', a. diesgidiau, di-
archenad, diarchen, troediioeth.
Unshorn, yn-shorn', a, anglmeifiedig.
Unslirinking, 3m-shriug'-oing, a. diys-
^ gog-
Unsightly, yn-seit'-U, a. anolygus, am-
mhrydweddol ; hagr, hyU.
Unskilful, yn-scil'-ffwl, a. anghelfydd,
anfedrus, anghywraint ; trwsgl.
Unskilfulness, yn-scil'-ffwl-nes, s.
anghyfarwyddyd, anghynnildeb j an-
wybodaeth.
I
a, ftla 7n tad; «, cam ; t, hen; e, pen; t, llid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn Uw^ ; o, lion;
UNSW
665
UNVA
TJnslacked, yn-slact', a, aimhoddedig ;
heb ei dawdd-wlychu.
TJnslacked lime, yn-slact' leim, s. caJch
brwd.
Unsociable, yn-so'-shybl, a. anghyfeill-
gar ; anghymdeithasol.
Unsoiled, yn-soild', a. anniwynedig ;
gUn.
Unsold, yn-s6ld', a, anwerthedig.
Unsoldierlike, yn-s6l'-diyr-leic, a. an-
filwraidd; anfilwrol.
Unsophisticated, yn-so-ffus'-ti-ce-ted, a.
anllygredig; didwyU, pur,
Unsorted, yn-sor'-ted, a. annosbarth-
edig.
Unsought, yn-sot', a. angheisedig.
Unsound, yn-sownd', a. afiachus ; an-
afus ; pwdr, llygredig.
Unsparing, yn-spe'-ring, a. diarbed,
hael.
Unspeakable, yn-spic'-ybl, a. annhraeth-
adwy, annhraethol; anguriol.
Unspent, yn-spent', a. annhreuliedig ;
annhraul.
Unspoiled, yn-spoild', a. anniofrydedig.
Unspotted, yn-spot'-ed, a. difryoheulyd.
Unstable, j-n-ste'-bl, a. ansafadwy;
gwamai, anwadal; anwastad.
Unstaid, yn-sted', a. gwamai; ansefydl-
og.
Unstained, yn-stend', a. anniwynedig;
diwarth.
Unsteady, yn-sted'-i, a. ansefydlog,.
anwadal; gwamai; trwstan, serfyll.
Unsteadfast, yn-sted '-ffast, a. gwamai,
ysgogol= U'tisfeady.
Unstring, yn-string, v. a. dilinynu,
dattod tannau.
Unstudied, yn-styd'-ud, a. difefrydedig ;
difyfyr.
Unstuffed, yn-styfft', a. ansechedig;
gwag.
Unsubstantial, yn-syb-stan'-shyl, a.
ansylweddol, annefnyddiol.
Unsuccessful, yn-syc-ses'-ffwl, a.
aflwyddiannus, anffudus, dilwydd.
Unsuitable, yn-si«/-tybl, a, anaddas,
anghymhwys ; digyssdlt.
Unsullied, yn-syl'-ud, a. anniwynedig=
UtisoUed.
Unsupportable, yn-syp-poyr'-tybl, a.
anoddefadwy; gorth^nius.
Unsusceptible, yn-sys-sep'-tu-bl, a. an-
nerbyniadwy; anhydeiml.
Unsuspected, yn-sys-pec'-ted, a, anam-
mheuedig; dilettyb.
Unsworn, yn-sw6rn', a. annhyngedig;
didwng, heb gymmeryd ei Iw.
Untainted, yn-ten'-ted, a. anllygredig;
anllynedig; dihalog.
Untamed, yn-temd', a. annofedig; an-
nof, anwarddof, anwar, anhyddol.
Untangle, yn-tang'-gl, v. dad-ddyrysu,
dadrys.
Untaught, yn-tot', a. anaddysgedig ; di-
ddysg, diaddysg.
Untempered, yn-tem'-pyrd, a. anhym-
meredig ; heb ei dymmeru.
Untenable, ynten'-ybl, a. anniffynad-
wy ; annaJiadwy, anhyddal.
Untenanted, yn-ten-an'-ted, a. diddeil-
iad.
Unthankful, yn-thangc'-fFwl,a.anniolch-
gar, diddiolch.
Unthankfulness, yn-thangc'-flFwl-nes, s.
anniolchgarwch.
Unthinking, yn-thingc'-ing, a. difedd-
wl ; diofal.
Untie, yn-tei', v. a. dadglymu, dattod.
Until, yn-tul', ad. hyd at; hyd oni;
nes ; oni ; hyd, med.
Untimely, yii-teim'-li, a. anamserol,
animhrydlawn, annhymmoraidd ; an-
addfed; glas.
Untitled, yn-tei'-tld, a. dideitl; dihawl-
fraint; dienw; anurddedig ; diurddau.
Unto, yn'-tw, prp. at; i; wrth; hyd,
hyd at ; oni.
Untold, yn-told', a. anfynegedig, anghyf-
rifedig; afrifed, dirif.
Untouched, yn-ty9t', a. anghyffyrdded-
ig, dideimlad.
Untoward, yn-to'-yrd, a. chwithig ; an-
hywaith, trofaus ; anffodus.
Untraced, yn-trest', a. anolrheiniedig ;
annilynedig.
Untrained, yn-trend', a. anaddysgedig.
Untried, yn-treid', a. ammhrof edig ;
heb ei gynnyg.
Untrod, yn-trod', a. ansathredig, an-
namsangedig.
Untrue, yn-trw)', a. anwir; gau, cel-
wyddog. [deb.
Untruth, ya-trwth.', a. anwiredd; geu-
Untwine, yn-twein', ) v. a. dadgyfrod-
Untwist, yn-twust', ) eddu, anghyfrod-
eddu ; dadnyddu ; dattroi.
Unused, yn-iwzd', a. anarferedig;
anghynnefin.
Unusual, yn-i«/-zhw-yl, a. anarferol,
anghyffredin, anghyunefin ; deithr ;
chwith.
Unutterable, yn-yt'-yr-ybl, a. annhraeth-
adwy, anhydraeth ; annliraethol.
Unvalued, yn-fal'-iwd, a. ammhrisiedig';
dibris.
6, llo ; u, dull; v, ivrn ; w, pwu ; y, yr ; ;, fel tsb ; J, Jolin ; 8h, fel b jra eltieu; x, zel. ,
UPMO
666
USUA
Unvanquished, yn-fang'-cwishd, a. an-
orclifygedig, anorfodedig; anorchfyg-
ol.
Unveil, yn-fcl', v. a. dilenu, dadlenu ;
dadguddio ; dadorchuddio.
Unversed, yn-fyrst', a. anghyfarwydd,
anhyfedr; anghynnefin.
Unwalled, yn-wold', a. anghaerog, di-
gaerau, difuriau ; agored ; diainddiff-
Un-wamed, yn-womd', a. anrhybudd-
iedig, dirybudd.
Unwarrantable, yn-wor'-yn-tybl, a.
anghyfiawnadwy, anwarantadwy; an-
niffynadwy.
Unwarranted, yn-wor'-yn-ted, a. anwar-
antedig; annilys.
Unwary, yn-we'-ri, a. anochelgar, an-
wagelog, diofal; ammhwyUog.
Unwashed, yii-wosht', a. anolchedig,
heb ei olchi, beb ymolchi.
Unweary, yn-wi'-ri, a. diludded :—v. a.
adfjrwio.
Unweighed, yn-wed', a. ammhwysedig;
a'r ni phwyswyd.
Unwelcome, yn-wel'-cym, a. anghroes-
awus, digroesaw; anrhwyddedog.
Unwholesome, yn-hol'-sym, a. afiachns.
Unwieldy, yn-wil'-di, a. anhydwyth;
anhylwyth ; amrosgo.
Unwilling, yn-wul'-ing, a. anewyUys-
gar, anfoddlawn.
Unwise, yn-weiz*, a. anghall, annoeth;
ffol ; egwan ; anfedrus.
Unworthy, yn-wyr'-ddi, a. annheUwng ;
annhelediw; anwiw.
Unwritten, yn-nit'-tn, a. anysgrifened-
ig; traddodiadol.
UnwTought, yn-rot', a. anweithiedig.
Unyoke, yn-ioc', v. a. dadieuo; dad-
gyssylltu.
Up, yp, ad. i fyny; tryz—prp. hyd,
hyd at :—in. cyfod ! i fyny I— v. codi,
derchafu, cwnu.
Upbraid, yp-bred', v. dannod, edliw;
gwaradwyddo, gwarthruddo.
UphiU, yp'-hul, a. esgynol, ar i fyny ;
anhawdd; caled:— s. gorifyny; gaUt.
Uphold, yp-liold', v. a. codi i fyny, dal
i fyny; cynnal; cadamhau; attega,
swmeru.
Upholsterer, yp-hols'-tyr-yr, s, dodrefn-
wr ; gwelywT.
Upland, jrp'-land, s. ucheldir, mynydd-
dir, gorthir; blaenau:— a. uchdirol;
gorthirol; mynyddig.
Uplift, yp-lufft , V. a. codi, dyrcliafu.
Upmost, yp'-most, a. uchaf, uchelaf.
Upon, yp-on', prp. ar; ar uchaf, ar
warthaf.
Upper, yp'-yr, a. uwch, uch, goruwch,
goruch ; gor- ; uchaf, trechaf .
Uppermost, yp'-yr-miist, a. uchaf;
eithaf ; penaf, prif-.
Upright, yp'-reit, a. uniawn ; cyfiawn,
cywir, perffaith; syth, unionsyth, un-
ionsefyll : — v. sefyll.
Uproar, yp-royr', a. terfysg, cynhwrf,
cythrwfl, cyffro, dadwrdd, moloch.
Upshot, yp'-shot, s. dyben, diwedd ;
canlyniad.
Upstart, yp'-stort, s. conach, pendodiad,
flfrwsfoneddig ; newyddgyfodiad, gwr
pendodi, uchelwr pendodi (difonedd).
Upward, yp'-wyrd, ) ad. i fyny, ar i
Upwards, yp'-wyrdz, | fyny, tuagi fyny,
uchod ; cynt, cyn, o'r blaen, a chynt,
er cynt.
Urbanity, yr-ban'-i-ti, s. moesgarch, cy-
weithasrwydd ; mwynder, hynaws-
edd; teleidrwydd.
Urchin, yr'-^in, s. dmexiog^ Hedgehog ;
crwtun, coryn {fern, coren) ; crecwil ;
armeU.
Urge, yrj, v. a. cymheU, annog, annos,
dirgyinhell ; poeni ; gyru ; tasgu.
Urgent, yr'-jent, a. cymhellgar; taer,
diriol, annogol.
Urinal, iw'-ri-nal, s. troethlestr, trwngc-
lestr, troethau, troethfa, pisle.
Urinary, iw'-ri-nyr-i, a. troethol; perth-
ynol i'r trwngc.
Urine, iw'-run, s. trwngc, pision, golch,
troeth, Ueisw.
Um, ym, s. gwm, ysten y lludw=matli
ar lestr pridd a ddefuyddid gynt i
gadw, lludwy cyrfiFa losgid.
Us, ys, pr. ni, nyni ; ein, yn.
Usage, iw'-zej, s. arfer, djdiod=€fustom ;
tTimsieth=Treafnient.
Use, iws, s. arfer; arferiad, ymarferiad;
def nyddiad ; defod ; def nydd, deu-
nydd ; gwasanaeth ; cyf raid ; cyn-
nefindra; Uog; budd, Ues; gwaith;
aclios ; angenrhaid.
Use, iws, V. arfer, arferu, arferyd ; ym-
arfer ; defnyddio ; preithio ; cynnef-
ino ; medru ; gweithio ; trin ; cyrchu
i ; mwynhau.
Useful, iws'-ffwl, a. defnyddiol, budd-
iol, gwasanaethgar.
Usher, ysh'-yr, s. tanddysgawdwr, is-
athraw, tanfeistr, eilfeistr ; berUysg-
ydd, berllysgur, rhingyll ; gwastrawd.
Usual, iw^-zhw-yl, a. arferol, cyffredin,
cynnefin.
a, fel a yn tad ; a, cam ; «, hen ; «, pen ; i,Uid: i, dim ; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion ;
VAGA
667
VALE
Usurious, iw-zivZ-ii-jz, a. ocrus, arllog-
ns, gorllogus ; oerol.
Usurp, iw-syrp', ■;;. a. camoresgyn, trais-
feddiannu, trawsfeddiannu, camfedd-
iannu, canfwynhau ; gonneilio ; ym-
awdurdordi ar. [gyn, traisfeddiant.
Usurpation, ys-yr-pe-shyn, s. camores-
Usury, iw'-zhyr-i, s. ocr, ocraeth, ocri ;
llog, erllog, arllog, usuriaeth.
Utensil, iw-ten'-sul, s. dodrefnyn, dof ;
llestryn; cleffyn.
Uterine, ii</-tyr-un, a. unfam, ungroth ;
perthynol i'r groth.
Uterus, iw'-tyr-ys, s, croth, bru.
Utility, iw-tul'-i-ti, s. defnyddioldeb,
Uesoldeb ; budd, lies ; cyfleustra.
Utmost, yt'-most, a. eithaf, pellaf;
eithafig.
Utopian, iw-to'-pi-yn, a. dychymmygoL,
tybiol, delfi-ydig=/dra^.
Utter, yt'-jn-, a. nesaf allan ; hollol,
Uwyr, cyflawn; peUaf, eithaf:— z?.
mynegi, traethu, yngan, adrodd, dy-
•wedyd, llefaru, dysmegu.
Utterable, yt'-yr-ybl, a. traethadwy,
mynegadwy, dywedadwy ; hydraeth.
Utterance, yt'-yr-yns, s. parabl, ym-
adrodd, llafarddawn ; Uafariad, dys-
megiad ; lleferydd, goddeg ; gair,
Uedaeniad ; gwerthiad.
Utterly, yt'-yr-li, ad. yn hoUol, yn
'i].wyT=Entirelj/.
Uttermost, yt'-yr-most, a. eithaf, pell-
af; cyflawn.
Uxorious, yg-z6'-ri-yz, a. gwreigeiddgar,
gwreigeiddiol, gwreigffol ; maldodus.
V.
V, fi, s. fi=enw yr eilfed lythyren ar
hugain (yr eilfed gydsain arbymtheg)
o'r egVyddor : fel rhif nod, saif V am
bump=5; fel talfyriad, saif v. am
re»'6=berf, yn y geiriaduron yn gy-
fifredinol.
Vacancy, fe'-cyn-si, s. cyfwng ; ysbaid ;
gwagle, gwagfan, gwagder, gwagfa ;
cyfle; gweilydd. [disynwyr.
"Vacant, fe'-cynt, a. gwag ; didrafferth ;
Vacate, fa-cet', v, a. gwacau, gwaghau,
arloesi ; dirymu, diddymu ; ymadael &.
Vacation, fa-ce'-shyn, s. gwac&d, gwag-
hS,d ; diddymiad, dirymiad ; gor-
phwysiad, dysbaid, hamdden, seib-
iaiit ; dyddiau dyddon, cyfrwng y
tyinmorau ; gweilyddfa ; gweddwdod.
Vaccinate, fac'-su-net, v. a. buchfrech-
iadu, biwfrechiadu, gosod brech y
fuwch.
Vaccination, fac-su-ne'-shyn, s. buch-
frechiad, bufrechiad, biwfrechiad.
Vaccine, fac'-sun, a. buchaidd, buchol,
perthynol i fuwch.
Vacuation, fac-iw-e'-shjTi, s. gwacM,
aj:loesia.d=:JEvacuaiion.
Vacuity," fa-ciw'-i-ti, s. gwagder, gwagle,
ceugant, gwegyd ; gwagedd.
Vacuum, fac'-iw-ym, s. gwagle, gfwagfa,
gwegni, gwag ; gweilydd.
Vade-mecum, fe-di-mi'-cym, s. codlyfr ;
cydymaith.
Vagabond, fag'-y-bond, s. crwydryn,
crwydrai, crwydriad, gwibiad, gwill-
iad ; bedlemyn ; ylldryd ; attai ; tru-
an:— a. crwydraidd, amwibiog; di-
drigias; bedlemaidd; annilys, an-
wadal.
Vagary, fa-ge'-ri, ^ gwibfeddwl, coeg-
ddychymmyg; mympwy, gofreg, as-
bri, chwidredd.
Vagrant, fe'-grynt, s. crwydryn, cardot-
yn :— a. crwydraidd^ Fa^'afiowd.
Vague, feg, a. crwydrol, gwibiog, di-
drigias ; ar ddidrain, ar ddisberod ;
ysgoywan, penrhydd ; didrefn ; an-
sylweddol ; ansefydlog, gwamal ;
gwag, gwan ; ammhenodol.
Vail, fel, s. gorchudd= Fei3 ; budd,
mael, lies, rhodd : — v. ymostwng,
gUdio.
Vain, fen, a. gwag, coegfalch ; ofer, an-
effeithiol ; gwamal j gwyntog ; diflas ;
seithug; ffol.
Vain-glorious, fen-glo'-ri-yz, a. gwag-
ogoneddgar ; ymddangosgar ; gorwag.
Vain-glory, fen-gl6'-ri, s. gwagogoniant,
gorwagedd; rnodres.
Valance, fal'-yns, s. cylchedlain, cylch-
edlen gwely ; sider, sitrach.
Vale, fel, s. dyffiyn ; glyn ; cwm ; bro ;
ystrad.
Valediction, fal-i-dic'-shjm, s. iacheirch-
iad, caniad yn iach; ymiachM; cyf-
archiad ymadawol.
Valentine, fal'-en-tein, s. llythyr cariad
(ar ddydd Ffolant Sant^Si. Valen-
tine) ; cariad ; ffolant.
5, llo; n, dull; w, swn; w, pwn; y, jrr; s, fel t»h; j, Jobn; «h, fel 8 yn eiiieu | x, zel.
VAPO
668
VEAL
VaJet, fal'-et, s. gweinydd, gwastrodyn ;
yswain.
Valetudinarian, fal-i-tiw-di-ne'-ri-jm, s.
anhwylwas, anhwylfab, gwas yr an-
hwyl ; cymliercyn ; dyn afiachiis ;
cleiriach :— a. afiach, clefyca, lledglaf .
Valiant, fal'-iynt, a. dewr, gwych, gwr-
ol, pybyr, glew, gwychr; grymus,
nerthol, gwrdd ; fel gwr.
Valid, fal'-ud, a. cadarn, nerthol, cryf,
cadr ; safadwy ; grymus ; cyfreith-
lawn ; pwysig, dwys, terfynol, cloed-
igol.
Validity, fa-lud'-i-ti, s. cademid, grym,
nerth, cryf der, abledd ; gweitbrediad ;
pwys, dwysder.
Valley, fal'-i, s. dyffryn, dyffryat, nant,
gwastad, gwastadedd ; ystrad ; cwm ;
bro ; pannwl, ceunknt, tyno.
Valorous, fal'-yr-yz, a. dewr, calonog=
Valiant.
Valour, fal'-yr, s. dewrder, gwrolaeth ;
cademid, nerth.
Valuable, fal'-iw-ybl, a, gwerthfawr,
prid.
Valuation, fal-iw-e'-shyn, s. cywerth-
yddiad, juisiad— Estimation.
Value, fal'-iw, s. gwerth, pris, prid;
tai, cyfrdal:— w. gwerthfawrogi, cy-
werthyddio, prisio.
Valueless, fal'-iw-les, a. diwerth, dibrid.
Valve, falf, s. caeadyn, cloryn, clawr,
gwerchyryn.
Vamp, famp, s. gwam ; uchaf edd esgid :
— V. a. cyweirio, cefndrwsio ; gwamu.
Van, fan, s. cadflaen, taJgad, cynhorf,
blaen cad ; ceuglud, ceufen ; men
ceirtwyn ; gwyntyU :—v. a. gwyntyll-
io, nithio. [Fane.
Vane, fen, s. chwafynag, awelfynag=
Vanguard, fan'-gard, s. blaenres, cyn-
cad, blaenfyddin.
Vanish, fan'-ish, v, diflanu, difanu, dad-
wino, dismythu==i?'ade.
Vanity, fan'-i-ti, s. gwagedd, gwegi;
of eredd, of erwagedd ; blinder ; gwag-
ogoniant, hunandyb.
Vanquish, fan'-cwish, v. gorchfygu, gor-
esgyn, gorfod, trechu= Overcome.
Vantage, fan'-tej, s. mantais, elw, budd,
ennill=.4 dvantage.
Vapid, fap'-ud, a. diflas, merf, egr,
gwecry ; marw, marwaidd.
Vapidity, fa-pud'-i-ti, s. diflasdod ; mar-
weidd-dra.
Vaporation, fap-o-re'-shyn, a. tarthiad,
mygdarthiad, tarthedigaeth ; myg-
daJrth.
Vaporous, fe'-pyr-yz, a. tarthus, myg-
darthog ; tawchlyd, tarthlyd ; agerog,
Vapour, fe'-pyr, «. tarth, tawch, ager,
agerdd ; niwl ; mwg ; angerdd ; hudd-
en, agerw, mygdarth i—v. taxthio=
Evaporate; broUo, gwagfostio, ym-
ffrostio.
Variable, fe'-ri-ybl, a. amrywiadwy,
newidiadwy; cyfnewidiol, newidiol;
anwadal, ansefydlog, ansicr, gwantan.
Variableness, fe'-ri-ybl-nes, s. amryw-
ioldeb ; cyfnewidiad ; anwadalwch.
Variance, fe'-ri-yns, s. amrywiad ;
anghydfod, ymryson, amrafael, cyn-
hen.
Variation, fe-ri-e'-shyn, s. amryfaeliad ;
gwyriad; newidiad=:C7taMfire.
Variegate, fe'-ri-y-get, v. a. amrywio,
amryliwio, britho; amryweddu=2)i-
versify.
Variegation, fe-ri-y-ge'-shyn, s. amryw-
iad ; dyfrithiad, amliwiJad=i)t»em^-
cation.
Variety, fa-rei'-irti, s. amrywiaeth, am-
rywiant; ammeuthyn; Uawer.
Various, fe'-ri-yz, a. amryw, amrywiol,
amrj^aJ ; anil, \la,wer=Divers.
Varnish, far'-nish, s. bernais, lliw, ar-
liw, caen, argaen : — v. a. berneisio,
Uiwio, adliwio, argaenu, Uathliwio,
cyluro.
Vary, fe'-ri, v. amrywio, amryf aelu, am-
genu ; newid ; araUu ; anghytuno : —
s. amrywiad, amryfaeliad ; newidiad;
cyfnewid; amafael; rhagoriaeth.
Vascular, fas'-ciw-lyr, a. llestriog, llawn
llestri.
Vase, fez, s. troedgawg, troedgib ; add-
umgawg; blodeugawg, llestr blodan,
pot blodau.
Vassal, fas'-aJ, s. caethwas, aUlt, taiog,
aiU, caethddeiliad ; gwr ; deiliad dan
wriogaeth.
Vassalage, fas'-yl-ej, s. gwarogaeth, gwr-
iogaeth, caethwasanaeth, taiogaetn.
Vast, fast, a, dirfawr, tramawr, gor-
fawr, a.T)£eTthol=Huge :—s. gwagle,
gwagder.
Vat, fat, s. cerwyn, gwasggafn ; twmel.
Vault, folt, s. mwd, cromnen, crom-
glwyd; diodgell, daiargell, syler;
mydgell, marwgell ; gwyddfa : — V.
mydu, bwhau ; pontio ; neidio, 11am-
sach.
Vaunt, font, v. ymffrostio, bocsachu,
hio]io=Boast :—s. ymffirost, bost.
Veal, f il, s. cig llo ; llo.
a, M a 7n tad; », cam; «, hen; e, pen; t, Hid; i, dim;,o, tor, ond ei sain yn hvy ; o, lion;
VENE
669
VERD
Veer, fiyr, v. troi, chwyldroi; newid :
— *. tro, cylchdro.
Vegetable, fej'-i-tybl, s. tyfolyn, llysieu-
yn, iilanigyn:— a. hydwf, tyfadwy,
irdwf ; tyfol; Uysieuog.
Vegetate, fej'-i-tet, v. n. hydyfu, tyfu ;
blaguro. [blaguriad.
Vegetation, fej-i-te'-shyn, s. hydyfiant,
Vegetative, fej'-i-te-tuf, a. hydyfedigol,
tyfiadol, llysdyfol, blaguxol.
Vehemency, fi-hi'-men-si, s. angerdd,
tanbeidrwydd, awch; taemi, terwyn-
der, gyrddiad.
Vehement, ft'-hi-ment, a. angerddol,
tanbaid, tanllyd, tryn ; fiyrnig,
ffrom ; cryf ; tost, croch.
Vehicle, ft'-hicl, s. cludai, cludiedydd,
cerbyd, saen ; hebryngiad ; hebryng-
iedydd, trosglwyddiedydd.
Veil, fel, s. lien, gortho, gorchudd, cudd-
len, hudd, liuddai, gwahanlen, Uen
wahan ; mantell ; gwn j myswm :—
V. Uenu.'gorchuddio, mygydu, huddo;
mysyniu.
Vein, fen, s. gwythen, gwyddien ; rhal,
tuedd; rhe; gyrhynt.
^ Veiny, fe'-ni, a. gwythenog.
Vellum, fel'-ym, a. memrwn=ParcA-
ment.
Velocity, fi-los'-i-ti, s. buander, cyflym-
Aj:a,=Swift7i€ss.
Velvet, fel'-fet, s. melfed, pali:— a.
melfedaidd, paliaidd: — v. melfedu,
ymbal'io.
Venal, f»'-nyl, a. prynadwy ; cyflogad-
wy, gwobrchwantus, hunanol ; gwyth-
enol.
Venality, fi-nal'-i-ti, s. cyflogeiddrwydd.
Vend, fend, v. a. gy}&i^xi=Sell.
Vendee, fen-di', s. prynwr.
Vender, fen'-dyr, ) „ ,™,„^i,„™
Vendor; fen-doV, r- g^^^*^^-
Vendible, fen'-du-bl, a. gwerthadwy,
hywerth.
Vendition, fen-dish'-yn, s. gwerthiad.
Veneer, ti-ni'-yr, v. a. arwynebu, gor-
uchwynebu ; arddalenu : — s. clawr-
goed; arddalen.
Venenate, fi-ni'-net, v. a. gwenwyno : —
a. gwenwynUyd.
Venerable, fen'-yr-ybl, a. hybarch,
parchedig, mjg= Reverend.
Venerate, fen'-yr-et, v. a. parchu, ed-
mygu, anrhydeddu ; mawrhau.
Veneration, fen-yr-e'-shyn, s. parch, an-
rhydedd=^e?;ereMce.
Venereal, fi-ni'-ri-yl, ) a. cydgTiodiol,
VeneroTis, f en'-yr-yz, ) ymreadol, ym-
rewyddol, cywestachol, chwantachol ;
anllad, trythyll.
Venereal disease, fi-ni'-ri-yl dus-tV, s.
trythyllglwyf, chwantachglwyf, an-
lladwst, poethglwyf, llosgfrech, y
frech fawr, y frech ftreinig.
Venesection, fen-i-sec'-shyn, s. gwaed-
oUyngiad, gwaediad.
Vengeance, fen'-jyns, s. dialedd, diial;
cosp, cospedigaeth. '^'
Vengeful, fenj'-ffwl, a. dialeddgar=i2/-'
vengeful.
Veniable, fi'-ni-ybl, a. maddeuadwy;
maddeuol.
Venison, fen'-u-zn, s. hyddgig, helgig,
cig danas ; helwriaeth, helf a ; nwyd
hela.
Venom, fen'-ym, 5. gwenwyn=Poison.
Venomous, fen'-ym-yz, a. gwenwynig.
Vent, fent, s. agorfa, awyrdwU ; gwynt,
anadl ; agerf a ; tardd ; gwerthiant : —
V. a. tyUu ; rhoi argyhoedd; gwerthu.
Ventilate, feu'-tu-let, v. a, awyro,'
gwyntyllio, diffuglio ; nithio.
Ventilation, fen-tu-le'-shyn, s. awyriad,
gwyntyUiad, gwyntiad; awyroliaeth.
Ventilator, fen'-tu-le-tyr, s. gwyntyll-
iedydd; gwyntyr; awyrddrws, awfr-
dwll.
Ventricle, fen'-tricl, s. cyll, cropa.
Ventriloquism, fen-tral'-o-cwuzm, s.
bolebryddiaeth, cyUebri, ffugebri, bol-
lafariaeth.
Venture, fen'-^yr, «. antur, anturiaeth,
baidd, Uyfas, argynnyg, hap, chwaen,
mentyr;— z;. anturio, beiddio, llyf-
asu, mentro ; cyngwystlo ; peryglu.
Venus, f i'-nys, s. Gwener, Olwedd, 01-
wen ; Gwenddydd, Dwynwen, seren
Gwener.
Veracity, fi-ras'-i-ti, s. geirwiredd;
gwirionedd.
Verb, fjrb, s. gair; prifair, perwydd-
iad, berf, gwerf, prifeb.
Verbal, fyi-'-byl, a. geiriol ; perwyddol,
berfol, gwei^ol.
Verbatim, fyr-bc'-tum, ad. air yng
ngair, gair am air; yn yr un geiriau.
Verb-deponent, fyrb'-di-p6'-nent, *.
perwyddiad gwaesafol, berf waesafol.
Verberate, fyr'-byr-ct, v. a. euro, tare ;
darbwyo, dysbwyo, baeddu, maeddu.
Verberation, fyr-byr-e'-shyn, s. curiad,
tarawiad, maeddiad, dorbwyad.
Verbose, fyr-bos', a. geiriog, amleiriog;
geirgar ; hirfaith, maith.
Verdant, fyr'-dynt, o. gwyrdd, gwyrdd-
las, gwerddonog ; ir ; mirain.
S, Uo; a, dull ; w, swn; w, pwn; j, yr; $, fel tih; j, John; «h, fel » yn citiiu; t, Ml.
VERT
670
VIAL
^
Verdict, fyr'-dict, s. dedfryd, rheith-
faxn, dedryd, dyfamiad, rhaith.
Verdure, fyr'-jyT, s. gwyrddedd, gwyrdd-
lesni, gwynldliw, glasder.
Verge, fyrj, s. cylch, amgylchedd ; cwr;
ael, goror, cyffin, ymyl ; gwialen,
byrllysg, swyddlath : — v. a. tueddu,
gogwyddo, ochri, dynesu, nesau;
gweini.
Verger, fyr'-jyT, s. byrllysgydd, glwys-
weinydd ; rliingyll Uys.
Verification, fyr-i-ffi-ce'-shyn, s. gwir-
iad, gwiriaiit ; proliad ; cadamhSd.
Verify, fyr'-i-ffei, v. a. gwirio, gorch-
wirio : profi.
Verily, fyr'-i-li, ad. yn wir, yn ddiau,
yn wir ddiau ; mewn gwirionedd ; yn
sicr.
Verisimilar, fyr-i-sum'-i-lyr, a. tebyg,
trathebyg, tebygol.
Veritable, fyr'-i-tybl, a. gwiriadwy ;
gwirioneddol, gwir. [Truth.
Verity, fyr'-i-ti, s. gwir, gwirionedd=
Vermin, fyr'-mun, s. pryf, pryfyn, cyn-
rhonyn, pwr :—pl. pryfed, cynrhon ;
trychfilod ; llau:— <im. pryfedach.
Vernacular, fyr-nac'-iw-lyr, a. cynhen-
id, cynnwynol ; brodorol ; eiddo 'r
wlad, priod, priodol ; naturiol, an-
ianol. [gwyrenol, gwyrf.
Vernal, fyr'-nyl, a. gwanwynol ; irain,
Vernal equinox, fyr'-nyl i'-cwi-nocs, s.
Alban Eilir ("a'i syrth ar y degfed
dydd o fis Mawrth, a'r dydd cyntaf
o'r Gwanwyn yw)."
Versatile, fyi'-sy-tul, a. hydro ; hyfedr,
hyddysg, amryddawn ; newidiol, cyf-
newidiol.
Versatility, fyr-sa-tul'-i-ti, s. hydroedd ;
amryfaeliant.
Verse, fyrs, s. gwers, adnod, adran ;
mydr, pleithiaitb ; prydyddiaeth ;
braich o benniU. '
Versed, fyrst, a. C3rfarwydd, hyddysg.
Versification, fyr-si-ffi-ce'-shyn, s.
mydraeth, mydrofyddiaeth, mydr-
yddiaeth ; cowyddiaeth ; plethiad ;
prydyddiaeth.
Versify, fyr'-su-ffei, v. mydru, mydroli,
meidroli ; cowyddoli ; pydru, pryd-
yddu.
Version, fyy-shyn, s. cyfieithiad; troad.
Vert, fyrt, s. gwyrddgoed (mewn her-
odraeth).
Vertebral, fyr'-ti-bryl, a. ysbinol ; per-
thynol i lain y cefn.
Vertical, fyr'-ti-cyl, a. nenol, uchben-
ol; entrychol; serthol.
Very, fer'-i, a. gwir; yr un, si:— ad.
dros ben; yn gwbl; yn dra; tra;
pur.
Vesculent, fes'-ciw-lent, a. bwytadwy.
Vesicate, fes'-i-cet, v. a. poethellu ;
chwydalu, chwysigenu, codenu.
Vesicatory, fes'-i-cy-tyr-i, s. poethell,
yothG\l=Biister.
Vesicle, fes'-i-cl, s. chwydalen, chwys-
iglen. [Blistery.
Vesicular, fi-sic'-iw-Iyr, a. pothellog=
Vesper, fes'-pyr, s. Gweno, Ucheron,
Gwener (pan yn weladwy yn yr hwyr);
y seren hwyr, seren y nos ; Hesper,
Hesperus.
Vespers, fes'-pyrz, «, gosper; pryd-
nawnol weddi ; ucherwyl.
Vessel, fes'-el, s. llestr ; cib, pan ;
offeryn; dodrefnyn :— dtm. llestiyn;,
llong : ~v. a. llestru ; cibynu ; dodi
mewn llestr.
Vest, fest, s. gwisg, dilledyn ; bronwisg
= Garment :~v. a. gwisgo; urddo=
Invest.
Vestal, fes'-tyl, a. gwyryfol ; lleianol ;
pur, diwair ; dichlyn : — s. lleian ;
gwyryf.
Vestibule, f es'-ti-biw/i, s. porth ; cyntedd
=Porch.
Vestige, fes'-tij, g. ol, ol troed ; brisg,
tres, gwosol.
Vestment, vest'-ment, s. gwisg, amwisg;
dUledyn; cylchedd.
Vestry, fes'-tri, s. gwisgfa, gwisgle;
plwygwrdd, plwygor, cyfarfod plwyf,
cwrdd plwyf, festri.
Vesture, tes'-qyr, s. gwisg ; pais ; dill-
ad ; pilyndod.
Vetch, fe?, a. ffacbysen, fiPugbysen,
pysen y wig.
Veteran, fet'-yr-yn, s. hen filwr, cryf-
sawdiwT, Imilwr caled, milwr cyfar-
wydd, miilwr profedig : — a. hen, oed-
ranus ; profedig ; henbrawf .
Veterinarian, fet-yr-un-e'-ri-yn, a. nul-
feddyg, meddyg anif eiliaid ; ffarier.
Vex, fees, v. bUno, poeni, gofidio,
traUodi ; cystuddio, gorthr3Tnu ; cy-
thryblu ; cyf yngu ar ; digio ; drygu ;
euro ; ymboeni, curio.
Vexation, fec-se'-shyn, s. bliniad, blin-
edigaeth, ystunedigaeth ; blinder,
traUod, coddiant ; gorthiymder ys-
bryd ; gofid calon.
Vexatious, fec-se'-shyz, a. gofidos,
poenus.
Vial, fei'-yl, s. costrelai, costrelig, pot-
elau ; ph'ial, ffiol; costrelaid, ffiolaid.
•, fel s 711 tad; a, cam; «, hen; e, pea; i, llid; i, dim; 0, tor, oud ei sain jn hwjr; 0, lion;
VICT
671
VINE
Viand, fei'-ynd, s. bwyd, ymborth ; cy-
weirfwyd=ilf£a^
Vibrate, fei'-bret, v. crynu, rhynu,
siglo ; hwntian ; ymchwareu, ym-
ysgwyd ; chwyrneUu ; dolysteinio ;
gwrinellu, saethytu.
Vibration, fei-bre'-shyn, a, cryniad;
ymsigliad.
Vicar, tic'-yr, s. bicer, bicar, ficer ; ebr-
wyad, prwyad, periglor, uchberiglor;
person.
Viuavage, fic'-yr-ej, s. biceriaeth, ficer-
iiiLth ; periglor iaeth, ebrwyadaeth.
Vicarial, fi-ce'-ri-yl, ( a. bicerol, ficer-
Vicarious, fi-ce'-ri-yz, j ol; periglorol,
dirprwyol.
Vice, feis, s. gwyd, bai, drygioni,
pechod ; diwyg ; camp ; gafaelan,
gafaelai, gafaelawr, cogwm tro, feis :
— prp. ail-, eil-, rliag-.
Vice-admiral, feis-ad'-mu-ryl, s. rhag-
lyngesor, rhaglyiigesydd, islyngeswr.
Vice-chancellor, feis-9an'-sel-yr, s. rbag-
■' ganghellwr, isganghellydd.
Vicegerent, feis-gi'-rent, a. rhaglaw,
hiiaU, rhaglofydd.
Viceroy, feis'-roi, s. rhagf renin, rhag-
deyxn, mechdeyrn.
Vice-versa, fei'-sy-fyr-sy, ad. yn y
gwrthwyneb ; yn amgen ; fel araU.
Vicinage, fus'-i-nej, s. cymmydogaetli,
cyfnesafiaeth ; cyflfelybrwydd.
Vicinal, fus'-i-nyl, a. cymmydogol ;
agos, cyfagos ; nesaf ; cyffelyb.
Vicinity, fus-un'-i-ti, s. cymmydogaeth ;
agosrwydd.
Vicious, fish'-yz, a. drygionus, gwydus,
a.Tdad^£ad.
Viciousness, fish'-yz-nes, s. drygioni,
drygnavrsedd:=Pram^2/-
Vicissitude, fus-sus'-i-tiwd, s: cyfnewid-
iad, cyfnewidioldeb, cylchnewidiad,
cylchdroad, cylchdreiliad ; tro ; dryg-
ddamwain.
Victim, fic'-tum, s. abertli, ofFrwm ; an-
ifail aberth : ysglyfaetli ; rhaib.
Victor, fic'-tyr, s. gprchfygwr, buddug-
wr= Conquer er.
Victorious, fic-to-ri-yz, a. gorchfygol,
buddugol, gorfodol.
Victory, fic'-to-ri, s. goruchafiaeth,
buddugoliaeth ; y gamp, y maes=
Conquest.
Victual, fut'-tl, V. a. porthi, bwydo, di-
wallu, darbod, darparu ; gosmeithio.
Victualler, fut'-lyr, s. bwydiedydd, gos-
ymmeithydd, bwydwerthwr ; gwerth-
wr bwyd a died.
Victuals, fuf -tlz, s. pi. lluniaeth, cyn-
naliaeth, ymborth, bwytal, porth,
bwyd.
Vid.= Video, &-di'-o, v. gweled, canfod;
deall, gwybod ; gwel, edrych.
Videlicet=viz., fei-del'-i-set, ad. set,
set yw hyny, hyny yw=h. y.; nid
amgen.
Vie, fei, v. cystadlu ; eilfyddu ; ceisio y
blaen ; ymdynu ; ymryson, cynhenu.
View, fiw/, V. gweled, canfod ; edrych ;
golygu, tremio ; deall, diniad ; ystyr-
ied : — s. golwg, golygfa ; cyfarwel,
tirwel, paith, arswll, trem, bwriad,
barn. [wyl=Ev€.
Vigil, fij'-ul, s. noswyl, gwylnos, ucher-
Vigilant, fij'-ul-ynt, a. gwyliadwrus,
gofalus, effro, dyfal, digwsg, anhunog,
diwyd, astud, manylgraff.
Vignette, fun-net', s. daladdum, dal-
dlws, axidurndalaithllyfr, teitladdum,
bignet.
Vigorous, fig'-yr-yz, a. grymus, nerthol,
pybyr, bywiog, egniol, eidiol.
Vigour, fig'-yr, s. giym, nerth, cryfder ;
nwyfiant, yni, gwrygiant, axial.
VUe, feil, a. gwael, salw; masw; di-
sylwedd, dibris, dielw; diystyr; di-
ddefnydd.
Vileness, feil'-nes, s. gwaeledd, salw-
edd ; anoberi ; dielwant ; drygioni.
Vilify, ful'-i-flfei, v. a. ammharchu,
athrodi, difrio, enllibio ; dibrisio.
VUla, ful'-y, s. gwlatty, maesdy, maer-
dy, hafotty.
Village, ful'-ej, s. pentref, maesdref,
. cordref, treflan, llandref, trefan, tref,
ystrad.
VUlain, ful'-en, s. bilain, milain ; taiog,
caethddeUiad ; ysgelerddyn, adyn, dy-
liiryn ; aiUt.
Villainous, fid'-en-yz, a. ysgeler, ysgym-
mun,;anfad, adgas; annhelediw.
Villany, ful'-yn-i, s. ysgelerder, direidi.
Vincible, fun'-su-bl, a. gorchfygadwy,
trechadwy, gorfodadwy.
Vindicate, fun'-di-cet, v. a. amddifiyn,
difiyn; cyfiawnhau; dyh&eTio= Justi-
fy ; dial.
Vindication, fun-di-ce'-shyn, s. amddiff-
yniad, diffyniad, deffyniad ; cyfiawn-
hS.d ; dyhaeriad.
Vindicative, fun-dic'-y-tuf , a. dialeddol,
. di8,\ga,i=.Ilevengeful.
Vine, fein, s. gwinwydden, gwinien,
gwinbren.
Vinegar, fun'-i-gyr, s. gwinegr, aesel,
surwin, surlyn, finegrj sur.
o, Ilo; u, dull; tc, iwnj w, pvru; y, yr; ;, fel tsh; j, John; ib, fel • yn eiiieu; z, zel.
VIRT
672
VITA
Vineyard, fun'-iyrd, g. gwinllan, grab-
an.
Vinous, fei'-nyz, a. gwinaidd, gwinllyd.
Vintage, fun'-tej, s. cynauaf grawnwin,
cynauaf y gwin, gwin-gynauaf.
Vintager, fun'-tej-yr, s. casglwr grawn-
win.
Vintner, funt'-nyr, s. gwinwr, gwerth-
wr gwin.
Viol, fei'-yl, s. crwth, crythen ; nabl.
Violate, fei'-o-let, v. a. halogi, treisio,
llathruddo, llygru; troseddu, tori
(cyfraitli); briwo; sarhau, trychu;
trawswyro.
Violation, fei-o-le'-shyn, «. halogiad, di-
fwyniad; troseddiad.
Violence, fei'-o-lens, s. gormes, trais,
trawsedd, trawsder, trawsineb, ang-
erdd, tanbeidrwydd ; rhuthr, gormes,
gorthrechwaith, ffrawdd, flfroch, cam,
traha ; creidonedd ; fFyrnigrwydd ;
chwefredd.
Violent, fei'-6-lent, a. tanbaid, tanllyd,
angerddol ; gorthrechol ; traws ; ffyr-
nig, ffrom, dibwyll; chwym; cryf;
creulawn, tost, taer.
Violet, fei'-ii-let, s. gwiolydd, fioled;
gwiolydd flewog ; nUlyn gwyn, crin-
Uys ; gwiolydd y gors ; pen y neidr,
fioled y cwn; fioled ddauwynebog,
llys y Drindod, trilliw.
Violin, fei'-6-lun, a. crwth, crythen=
Fiddk.
Violoncello, f ei-6-lon-sel'-6, s. soddgrwth,
sawdgrwth, sodgrwth.
Viper, fei'-pyr, s. gwiber ; neidr ; sarff.
Viperous, fei'-pyr-yz, a, gwiberaidd,
gwiberog.
Virago, fi-rc'-go, s. gwrforwyn, mab-
wraig, gwr-wraig; gwrol-wraig, rhyf-
elwraig, rhyfelferch, gwraig wrol;
gwTones, gai"wen, cecren.
Virescent, fi-res'-ent, a. gwyrddaidd;
gwyrddlas.
Virge, fyrj, s. byrllysg, swyddwialen,
swyddlath ; mesurlath ; gwialen gwr-
yw ; calaf .
Virgin, iyi'-jin, s. morwyn, gwyryf,
eigr, rhian=ilfaid ,— a. gw;^yfol=
Virginal.
Virginal, fyr'-ji-nyl, a. gwyryf aidd,
morwynaidd, diwair; pur, ter; gw9r:
— s. organ dannau, cyweirdant.
Virginity, fyr-jun'-i-ti, s. morwyndod,
gwyryfdod, eigraeth ; diweirdeb.
Virtual, fyr'-9w-yl, a. effeithiol, rhin-
weddol, gweithredol ; gwyrthiol ;
galluedigol; rhinol.
Virtuality, fyr-^w-al'-i-ti, s. effeithiol-
rwydd, rhinweddoldeb ; gwyrthiol-
rwydd.
Virtue, fyr'-^w, s. rhinwedd, rhin;
effaith, gallu, nerth, diweirdeb,
dawn.
Virtuous, fyr'-^w-yz, a. rhinweddol,
addwyn, dawnus, da, gwftr, diwair,
gwyrf ; effeithiol.
Virulent, fyr'-iw-lent, a. gwenwynig,
adwythig, Uymdost, ffymig, maleisus,
cenfigenus, chwerw.
Virus, f ei'-rys, s. gwenwyn ; g6r, crawn;
drygflas ; chwerwder ; eppilrith.
Visage, fuz'-ej, «. gwyneb, wyneb, wyn-
eppryd; gwedd, golwg, trem, gwep,
fliiw ; edrychiad.
Viscerate, fus'-3fr-et, v. a. diberfeddu.
Viscid, fus'-ud, a. gwydn, gludiog.
Viscidity, fus-ud'-i-ti, «. gwydnedd,
gludiogrwydd. [goiarll.
Viscount, fei'-cownt, s. coriarU, isiarll.
Viscous, fus'-cyz, a. glydiog, gwydn.
Visibility, fuz-i-bul'-i-ti, s. hyweledd ;
amlygedd, amlygrwydd.
Visible, fuz'-u-bl, a. hywel, gweladwy,
canfodadwy; amlwg; hyddrych;
Vision, fizh'-yn, s. gweledigaeth, gwel-
ediad, golygiad ; gweled, golwg ;
tremiant, ysbaith ; drychiolaeth, ell-
yU.
Visionary, fizh'-jm-yr-i, a. dychym-
mygol, breuddwydiol, tybiol ; gweled-
igaethol : — s. coegweledydd, gwag-
freuddwydiwr; proffwyd y gwynt;
mab y bendro.
Visit, raz'-ut, v. ymweled &, gofwyo;
jTDgais ; gwesta : — s. ymweliad ; go-
fwyad, gofwy; ymwel, ymgais; ym-
west.
Visitant, fuz'-n-tynt, s. ymwelwr, ym-
weliedydd, gofwywr, gwestai, gwest-
wr.
Visitation, fuz-i-te'-shyn, s. ymweliad,
gofwyad, gofwy, gofwydd ; gofwyed-
igaeth.
Visor, fuz'-yr, s. mwgwd, miswrn, lien
gadd=Mask.
Vista, fus'-ta, s. agolygfa; agrodfa;
golygfa (rhodfa) rhwng coed ; hewlan
i'r olwg.
Visual, fus'-iw-yl, a. golygol, tremiol.
Vital, fei'-tyl, a. bywydol, bywiol.
Vitality, fei-tal'-i-ti, s. bywydoliaeth.
Vitals, fei'-tylz, s. pi. bywydolion ; y
rhanau bywydol=y galon, yr afu, yr
arenau, yr ysgyfaint, a'r ymenydd.
a, fel B yn tad ; a, cam ; e, hen ; e, pen ; i, Hid ; 1, dim ; o, tor, ond ei sain y n hwy ; o, Hon ;
VOID
673
VORA
Vitiate, fush'-i-et, v. a. llygru, halogi=
Corrupt.
Vitiation, fish-i-e'-shyn, s. llygriad;
gwaethygiad. [Vicious.
Vitious, lish'-yz, a. Uygredig; beius:=
Vitreal, fei'-tri-yl, a. gwydrol; gwydr-
og, gwydrin; gwydraidd.
Vitrify, fut'-ri-ffei, v. a. gwydroli,
gwydi-ogi ; tryloywi.
Vitriol, fut'-ri-yl, s. iolwrch, gwydrhal,
copras, fitriol= Copperas.
Vituperate, fei-tiw'-pyr-et, v. a. beio,
cablu ; ceryddu=-Btomc.
Vivacious, fei-fe'-shyz, a. bywiog, hein-
if, hawntus, hoyw, siongc ; lion, Ua-
wen.
Vivacity, fei-fas'-i-ti, s. bywiogrwydd,
nwyfusi-wydd, liawnt, siongcrwydd,
emwy; buander.
Viva voce, fei'-fy fo'-si, ad. k Uais byw;
ar dafod leferydd.
Vivid, fuf'-ud, a. bywiog, nwyfus, hein-
if, hoy wan, hoenus, eidiol ; gwrid-
goch, iachuswedd ; dysglaer, eirian.
Vivification, fei-fuff-i-ce'-shyn, s. byw-
ioc&d, bywhad.
Vivify, fuf-i-ffei, v. a. bywiocau, byw-
hau, bywiogi ; bywioli, lloni.
Vixen, fic'-sn, s. arth-wraig, cecren;
maden, llwynoges.
Viz, fuz, ad. (talfyriad o Videlicet) sef ;
hyny yw= Videlicet.
Vizier, fuz'-iyr, s. Fisier, rhaglaw y
Sultan, cynwas Twrci ; prif swyddog,
penswyddog.
Vocabulary, fo-cab'-iw-lyr-i, s. geirlech-
res ; broddiadur, broddegyr, brawdd-
lyfr, broddlyfr ; geirlyfr, getriadur.
Vocal, fii'-cyl, a. lleisiol, Uafar, Uefarol;
seiniol, soniarus.
Vocality, fo-cal'-i-ti, s. Uaf arogrwydd ;
lleisiolrwydd.
Vocation, fo-ce'-shyn, s. galwad, galwed-
igaeth; gorchwyl; celfyddyd, crefift;
proffes; gwyddoriad. [iadol.
Vocative, foc'-y-tuf , a. galwedigol ; Uef-
Vooative case, foc'-y-tuf ces, s. cyflwr
galwadol, achos galwedigol ; y galwai.
Vociferation, fo-siff-yr-e'-shyn, s. ban-
llef, crochfloedd, gorddolef ; garmiad,
dolefiad; arwaedd.
Vociferous, fo-sifP-yr-yz, a. bloeddiol,
bloeddfawr; gwaeddgar; dadyrddus.
Vogue, fog, s. defod, arfer, modd; cym-
meriad, bri, parch, eyfrifiad.
Voice, fois, 8. Uais, llafar, lief; Uefer-
ydd ; goslef , oslef, gosle ; gair.
Void, foid, o. gwag; ofer; dirym;
coeg ; anolo :— s. gwag, gwagle, gwag-
fa ; llanerch ; som, win : — v. a. gwac-
au, gwaghau, arlloesi; ymadael t,
cot hi.
Volatile, fol'-a-tul, a. hedegol, hedin;
hoywan, ysgoywan; anhysaf ; swta;
terydd ; ysgafn.
Volatility, fol-a-tul'-i-ti, s. hedegol-
rwydd, ehedogrwydd, hyhededd ; an-
hysaf edd ; bywiogrwydd.
Volcano, fol-cc'-nij, s. Uosgfal; Uosg-
fynydd, Uosfynydd, mynydd llosg;
llosfryn, llosfoel, Ilosfre, uf elfre ; tUn-
chwydfa, t&ri-liiiad.
Volition, fo-lish'-yn, s. ewyUysiad,
gwyUysiad ; myniad ; deisyfiad, gof-
uned, chwennychiad.
Volley, fol'-i, s. crochruthr, ffrwydr-
uthr, trwydruthr ; rhuthrdwrdd ;
cawod o ergydion -.—v. taflu allan ;
cydsaethu, rhuthrergydio.
Volubility, fol-iw-bul'-i-ti, s. hydreigl-
edd, hydroedd; treilliad; ffraethder,
parabledd, trybelydrwydd ymadrodd.
Voltaic, fol-te'-ic, a. tiydanol, trydanig.
Voluble, fol'-iw-bl, a. hydreigl, hydro,
hydraill ; anwadal, anwastad ; fifraeth,
arab, parablus ; trylwyr, chwai,
cyflym ; talgrwn.
Volume, fol'-iwm, s. cyfrol, cyflyfr,
claing, claingc ; Uyf r, plyglyfr, rhol ;
cwrach, memrwn, caiawg ; dechreu ;
corifolaeth.
Voluminous, f6-li?o'-mi-nyz, a. cj^rolog ;
tewblyg, amlran, amlblyg, amldrwch j
helaeth, dibrin, llawn, toreithiog;
cleingiog.
Voluntary, fol'-yn-tyr-i, a. gwirfoddol,
ewyUysgar ; rhydd. "
Volunteer, fol-yn-tt'yr, s. gwirfoddiad,
gwirfoddoliad, mUwr gwirfoddol,
boddfilwr :— v. rhyddgynnyg ; rhoi ei
hun'yn wirfoddol.
Voluptuary, fo-lyp'-^w-yr-i, s. blya-
borthwr, chwantachwr; gloddestwr;
glythwr ; trythyUwr, godinebwr ;
glwth.
Voluptuous, f6-lyp'-9w-yz, a. cnawd-
olfoddus ; glwth, glythig ; trythyll.
Voluptuousness, fo-lyp'-^w-yz-nes, a.
chwantachi-wydd; rhysedd; glythin-
eb ; trythyUwoh.
Vomit, fom'-ut, s. cyfog, chwyd; cyf-
ogiad ; chwydfa ; gloes, gloesion ; cyf-
oglyn, cyfogai, chwydgyfFer : — v. cyf-
ogi, chwydu, bwrw i ^y, dislyngcu.
Voracious, fo-re'-shyz, a. gwangcus,
rheibus, barus, bwyteig, bwyslawn.
6, llo; H, dull; w, «wn; w,' pwn; J,jx; }, fel tJh; j, John; sh, fel • yn eiiieu; x, zel.
2x
WADD
674
WAG
Voracity, fo-ras'-i-ti, s. gwangc, gwangc-
usrwydd, bariaeth, aingc; rhaib.
Vortex, foiZ-tecs, s. llyngclyn, llyn tro,
Uyngcfa; chwyldro; trowynt, corwynt.
Votaress, fo'-tyr-es, s. eiddunferch,
eiddunes, eiddun-wraig, gofunedes.
Votary, fo'-tyr-i, s. eiddunwr, diofryd-
WT, diofrydawg ; ymroddwas : — a.
addunedol, diofrydol.
Vote, fot, s. llais, gair ; pleidlais, pleid-
air ; pleideb ; tuebiad -.—v. a. pleid-
leisio, pleidebu, tuebu.
Votive, fij'-tuf , a. diofrydog ; addawed-
ig, eiddunodigol ; cyssegredig.
Vouch, fow9, V. gwirio, sicrhau : — s.
gwarantiad, tystiad=^'yoMcA.
Voucher, fow'-^yr, s. prawf, prawf-
ysgrif , ysgrif dyst, tysteb ; gwarantwr,
sicrhawr.
Vouchsafe, fow^-seff', v. gweled'yn dda,
teilyngu ; caniatau, ceniadu ; bod yn
vriw gan=Z)ez(7M.
Vow, vow, s. adduned, eidduned, go-
funed, diofryd ; addewid, gweddi : — v.
addunedu, eidduno ; diofrydu ; ym-
rwymo; ammodi.
Vowel, fow'-el, s. llafariad, llafarai,
llaf arog, bogail, bogeiliad ; Ilafsain ;
llythyren laf arog, llythyren lafar.
Voyage, foi'-ej, s. mordaith, morym-
daith, hwyldaith, hwylfa, mordwy;
hynt, taith ; hettynt ; mordwyad : —
V. morio ; mordwyo ; llongwrio.
Vulcanian, fyl-ce'-ni-yn, a. Ercwlifaidd ;
tanol; llosfeiniol.
Vulgar, fyl'-gyr, a. trwsgl, cyffredin ;
gwerinol; difoes, anghoethedig ;
gwael, salw; cartrefig, arferedig,
sathredig; serth :— s. y werinos, y
gwerin, y cyfifredin bobl, y wlad, y
cyhoedd.
Vulgarism, fyl'-gy-ruzm, )s. anfoesgar-
Vulgarity, fyl-gai-'-i-ti, f wch, an-
foesogrwydd, glwadeiddrwydd ; cy-
£fredinwch, gwerineidd-dra, trysgl-
eiddiwch, dyldra; gwaelder; serth-
yd.
Vulgate, fyl'-gct, s. y Twlgat:=y cyf-
ieithiad Lladin llythyrenol o'r Deg a
Thrigain a ddefnyddir gan Eglwys
E-huf ain ; Beibl y Catholiciad, Beibl y
Pabyddion.
Vulnerable, fyl'-nyr-ybl, a. archollad-
wy, hyf riw, hyglVyf ; gwanadwy.
Vulnerary, fyl'-nyr-yr-i, a. clwyfiachol ;
perthynol i glwyf : — s. clwyfgyffer ;
eli clwyfau.
Vulnerate, fyl'-nyr-ct, v. a. archolli,
clwyfo, briwio, gwelio ; gofidio ; tam-
migo.
Vulpine, fyl'-pun, a. llwynogaidd, cad-
noaidd ; cyfrwys, dichellgar, ystryw-
gar.
VtJture, fyl'-yyr, «. f wltur ; bury ; mor-
fan, muJfran, godde gwrych; cegr-
wth ; aderyn y llwch gwin ; gwyll-
dyr.
Vulturine, fyl'-5W-run, ) a. fwlturaidd.
Vulturous, fyl'-^w-ryz, j mulf ranaidd ;
gwangcus, rheibus.
W.
W, dybl'-iw, s. dybliw=enw y drydedd
lythyren ar ugain o'r egwyddor : y
mae sain y "W Saesneg fel yr W Gym-
raeg, yn gydselniol pan o flaen llaf-
ariad yn yr un sill; megys we=wi;
ond mewn sefyUfaoedd ereill, y mae
fel yr "W Gymraeg, yn Uafariadol;
megys w'ew=fiw.
"Wabble, wabl, v. n. hwntian, hongcian,
telgyngu ; myned igam ogam ; gwibio.
Wad, wad, s. tusw, swp, sypyn, sopen,
lloweth ; sechddef nydd ; tenlli ; ar-
sach, gorsach : — v. a. sechi ; arsechi,
tansechi.
Wadding, wad'-ing, a. tansach, tenllif,
tenlli ; sachiad, sechdopyn ; rhyng-
nwydd; wadin.
Waddle, wadl, v. n. clunhecian, clun-
hercian, clunhongcian ; bongamu ;
hongcian ; myned o glun i glun fel
hwyaden ; siglgerdded.
Waddling, wad'-ling, a. clunheciad.
Wade, wed, v. n. beisio, rhydio ; treidd-
io ; cerdded drwy ddwfr.
Wafer, we'-ffyr, «. afrUaden, arlladen,
llethen.
Waft, waflFfc, s. chwyfiad, chwyfaniad;
cychwyfan ; cychwyf , chwyf :— v.
chwyfo, chwyfio ; chwyf an, chwyf-
anu ; chwyfdrosi, trosglwyddo, trosi ;
hwylio drosodd.
Wag, wag, V. ysgwyd, siglo, hongcian :
— s. digrifwas, cellweiriwr, ysgentyn,
bUi fifwl.
•, fel a yn tad ; a, cam ; «, ban ; «, pen ; i, Hid ; i, dim ; o, toi; ond ei lain jn hwy ; o, lion ;
WALK
675
WARD
Wage, we], v. a. cyngwystlo, dal cy-
ngwystl : — s. eyflog ; gwystl ; adneu.
"Wager, we'-jyr, s. cyngwystl : — v. a.
cyngwystlo.
"Wages, we'-jiz, s. pi. eyflog, hur,
gwobr.
Waggery, wag'-yr-i, s. digrifedd, digrif-
wch, ysmaldod.
Waggish, ■wag'-ish, a. digrif , cellweirus
=J'ocular.
Waggle, wagl, v. n. gwegian, hongcian ;
ymysgwyd ; siglo.
Waggon, wag'-yn, s. men bedair olwyn,
hirfen, men, certwyn, gwagen, gwain.
Waggoner, wag'-yn-yr, s. certwyniwr,
gwagenwr.
Wagtail, wag'-tel, s. y tinsigl, tinsigl y
gwys, brith y fuches, brith yr oged ;
chwidrogen, huren, chwidrferch.
Wail, wel, v. cwynfan, wylofain, och-
ain, cwynofain, galaru ; diygyrferthu:
—s. cwynfan, wylofain; oernad, oer-
gri.
Wailing, wc'-ling, s. cwynfan, galar,
wylofain, oemad ; drygyrferth ;
alaeth; criad.
Wain, wen, s. men, certwyn, cart, trol;
trwmbel.
Wainscot, wen'-scot, s. parwydfwrdd,
paredgaes, estyUwaith ar bared ; pal-
is; gwensgod -.—v. a. parwydfyrddio;
paliso ; gwensgodi.
Waist, west, s. gwasg, y mein-gorfif, y
S^^^egys, y canol ; dargraidd.
Waistcoat, west'-cot, s. gwasg-god,
gwasgod, gwasgawd, g^asgbais, twyg-
fer, crysbais.
Wait, wet, v. gwylio ; dysgwyl ; aros ;
heilio, gweinyddu, menestru, gweitio;
cynllwyn ; dilyn, canlyn ; ymweled
ag.
Waiter, we'-tyr, s. dysgwyliwr ; heil-
yn, heilur, trulliad ; gweinydd ;
gfweitiwr.
Waiting-maid, we'-ting-med, t. llawfor-
wyn ; heilynes, heilyddes.
Wake, wee, v. deffroi, deflfro, dihuno;
gwylio :— «. gwylnos ; gwylmabsant ;
noswaith lawen ; gwyUadwriaeth ;
hoewal Hong mewn dwfr.
Waken, we'-cn, v. deffroi.
Wale, wel, s. crychni (mewn brethyn),
gwrym ; crimp ; rhibyn ; cleiswaed,
dyglais ; estyUwaith (ochrau ilong) :
— V. a. gwrymio.
Wales, welz, s. Cymru, Cymmra.
Walk, woe, V. cerdded, rhodio, rhod-
iena; tramwy, ymdaith, ymrodio;
cynniwair ; rhoi tro : — s. cerddediad,
rhodiad, ymrodiad ; rhawd, rhodfa,
talwrn rhodio, llanerch rodio.
Wall, wol, s. mur, gwal, magwyr, caer,
caered ; pared, parwyd, parwyden ;
palis ; rhagfur ; bwr, bwrch '.—v. a.
murio, gwalio, amgaeru, amgylchu,
magwyro.
Wallet, wol'-et, a. cwd deupen, ysgrep-
an, cydan, gwaled.
Wall-flower, wol'-fflow-yr, *. murwiiU,
melyn y gauaf, llys y llaw.
Wall-fruit, wol'-firzd;, s. murfErwyth,
ffrwyth y muriau.
Wallop, wol'-yp, v. crychiasu, berwi :
■ — s. golwyth ; Uyweth ; cwd, coden.
Wallow, wo)'-6, V. n. 3rmdToi, ymdreiglo,
ymdrybaeddu ; ymdrochi ; tryboli,
ymdrybola ; creinio ; gwalu : — s. ym-
dreigl.
Walnut, wol'-nyt, s. cneuen fifreinig.
Walnut tree, wol'-nyt tri, s. coUen
fireinig.
Waltz, wolts, s. gwalsen=dawns o'r
enw ; t6n o'r enw : — v. gwalsenu.
Wan, won, a. gwelw, glaswyn, gwelw-
las, llwyd, gwynwelw.
Wand, wond, s. gwialen ; llath ; llysg ;
brysyU; hudlath=i2od.
Wander, won'-dyr, v. crwydro, gwibio,
amrodio ; cyf eiliorni=-Err.
Wane, wen, v. n. treulio, cilio, Ueihau ;
ymgilio : — s. traul, trai ; cil ; adeg=
Decline.
Want, want, s. angen, eisiau, eisiwed ;
gwaU, difiyg ; rhaid, rheidusedd ; cyf-
raid -.—v. bod mewn angen ; dwyn
eisiau ; bod heb ; paUu, gweUygio=
Need ; gwadd, yllyr.
Wanton, wan'-tyn, a. anllad, nwyfus,
trythyU, gwantan ; eidiog ; rhewus ;
arialus, masweddog, gwagsaw :— s. an-
Uadyn, anHad-ddyn, trythyUwr ; an-
Uades, huren, hoeden :—v. anlladu,
gweryddu, tesu, masweddu; nwyf-
chwareu; ymdrythyllu.
War, wor, s. rhjrf el ; milwriaeth ; aer,
cad ; ymladd ; galanas ; gornest ; bel :
— V. rhyfela, milwrio ; lluyddu ; bela.
Warble, wor'-bl, v. peroriaethu, telori,
cynghaneddu, mwynbyngcio, perori,
gosymu ; crychleisio.
Warbling, wor'-bling, p. yn peroriaethu,
yn dolysteinio -.—s. peroriaethiad, dol-
ysteiniad; cethlyd, cethlyddiaeth.
Ward, word, s. cadwraeth, ceidwad-
aeth, gwarchodaeth, gwarodaeth ;
cylch ; gwyliadwriaeth ; goruchwyl-
<t, Ho; m, dull; w, swn; yr, pwn ; y, yr; f, f«l tsh; J, John; ih, fel • yn eitieu; %, lel.
WASH
676
WATT
iaeth; carchar, dalfa; cymharth,
cwinmwd ; penswyddog ; ysgolor,
dysgybl;cyngheidwad; ebill; rhwyll:
—V. cadw, gwarchadw, gwylio; ani-
ddiffyn ; troi heibio.
Warden, wor'-dn, s. gwardan, gwar-
dydd, gwarchodwT, gwarcheidwad=
Guardian.
Warder, wor'-djrr, s, gwarchodwr,
gwyliwr, gwyliedydd, gwarcheidwad.
Wardrobe, word'-rob, s. dilladfa, gwisg-
fa, ysginfa, ystafell wisgo.
Ware, weyr, s. nwydd, eiddo gwerthad-
0 wy ; dodref n ; inasnach.
Warehouse, weyr'-hows, s. n^^ddfa,
ystordy, ystorfa.
Warfare, wor'-fFeyr, s. milwriaeth,
rhyfel ; Uuyddwriaeth ; llu.
Wariness, we'-ri-nes, s. gochelgarweh ;
pryder, pwyll.
Warlike, •wor^-leic, a. mUwraidd, rhy-
felgar:
Warm, -worm, a. twym, twymn, cynhes,
gwresog, brwd ; clyd ; awyddus ;
ffroin ; bywiog ; clauar, mwygl. mwll,
mwm : — v. twymo, cynhesu, twym-
dwyro ; clauaru.
Warming-pan, wor'-ming-pan, s. twym-
ban, padell dwymo, padell wely,
mwyglai, twymyr, twymiadur.
Warmth, wormth, s. gwres, cynhes-
rwydd, twymder.
W arn, worn, v. a. rhybuddio ; cynghori ;
gwysio.
Warning, ■wor'-ning, s. rhybudd ; gwys ;
rhybuddiad.
Warp, worp, s. dylif, dyli, ystof :— v.
dylifo, ystofi; arwain llong; gwyro,
Ueddfu ; camdroi.
Warrant, wor'-ynt, s. gwarant, arwaes-
af, gwaesaf, awdurdod ; siQrwydd, di-
lysrwydd :—■?;. gwarantu ; awdurdodi ;
sicrhau ; gorfod.
Warranty, wor'-yn-ti, s. gwarantrwydd,
gwaranrwydd, anvaesaf ; awdiu'dod.
Warren, wor'-en, s. cwning-gaer, daiar
cwningod, cwniiigre, cwningdud.
Warrior, ■war'-iyr, s. rhyswr, gwron,
cadwr, rhyf elwr, rhyfelor, milwr, Uu-
yddwr, brythwr.
AY art, wort, s. dafaden, tyfaden, yllyr,
Warty, woi^-ti, a. dafaidenog, tyfaden
og ; oddfog.
Wary, we'-ri, a. gochelgar, gwagelog
pwyllog, go{alus=Caut'ions.
Was, woz, p. t. (Be) oeddwn; oedd
bum, buais ; bu.
Wash, wash, v. golchi ; sicio ; trochi
dystreulio ; glanhau : — s. golch, golch-
fa ; mignen, corle ; morf a ; golchion ;
gwlych.
Washing, wash'-ing, s. golchiad, ym-
olchiad; golclifa, yinolchfa.
Washy, wash'-i, o. dyfi-llyd, llaith,
golchlyd.
Wasp, wasp, s. cacynen •.—pi. cacwn.
Waspish, was'-pish, a. cacynaidd ; col-
ynog, pigog, brathlyd; hyddig; an-
ynad.
Wast, wast, p. t. (Be—yr ail berson
unig) oeddit ; buost.
Waste, west, a. ofer, difudd, diles ; di-
ffa«th, anghyfannedd, anial, gwyllt,
gorest : — s. gwastraff, difrod, af rad ;
dyfethiad, hafog ; traul ; colled ; di-
f rodiad ; ial ; anghyf anneddle ; nych-
dod, darfodedigaeth :— r. difrodi, an-
Aeithio ; gwastraffu, afradu, diffeith-
io ; nychu, curio.
Watch, W05, 5. gwylfa, gwyliadwriaeth ;
dysgwyl ; dyfalwch ; eryl ; oriadur,
oiiawr, awrydd, awrlais Uogell: — v.
gwylio, gwilied, gwarchod ; dysgwyl ;
eryl; bugeila. [Vigilant.
Watchful, wo9'-flFwl, a. gwyliadwrus=
Watclifulness, woQ'-ffwl-nes, s. gwyliad-
wriaeth ; gofal.
Watch-house, wo^'-hows, s. gwylfa,
gwyldy, gwarchotty, gwarchodfa.
Watchmaker, wo^'-mc-cyr, s. oriadurwr,
oriorydd ; orleisiadur=gwneuthurwT
oriaduron ac orleisiau, clocyddwr.
Watchword, wo9'-wyrd, s. arwyddair,
rhinair, cyfrinair, gair cyswyn, gair
cyfarch.
Water, wo'-tyr, s. dwfr, dwr ; gwy, aw;
mer -.—dim. dyfryn : — v. a. dj'frhau,
dyfru, dyddyfru.— (Y mae Water yn
rhagddod i luaws o eiriau^j^megysWa-
ter-bailiflf, Water-bom, Water-carrier,
Water-cart, Water-clock, Water-
gauge, Water-miU, &c.; ond gan yr
eglurir yr holl eiriau cyssyUtiedig,
geUir peidio cj'fleu y geiriau cyfan-
sawdd yma.)
AVaterman, wo'-tyr-man, s. dyfrwr;
cychwr, badwr; merinwr, moriwr.
Watermark, wo'-tyr-marc, s. nod y gor-
llanw, Uifnod ; entrai, ertrai ; papur-
nod.
Waterwork, wo'-tyr-wyrc, 8. dyfrwaith,
gwaith aweUaidd.
Watery, wo'-tyr-i, a. dyfrUyd, dyfrol,
dyfrain, dyf rog ; gwlyb, llaith.
Wattle, wot'-tl, V. a. plethu, eilio,
clwydo; bangori :— «. clwyd, pleiden.
•, fel a }rn tad ; a, cam ; «, beu; e, pen; t, llid; i, dim; 0, tor, ond ei lain yn hwy ; o, lion;
WEAR
677
WEEP
Wattling, wof -ling, s. eiliad, clwydiad.
Wave, wef, 5. ton, gwaneg ; toniar ;
tonen :— pi. tonau, gwanegau, tonen-
&u:—v. tonogi, gwa,negu.=BUlcrw ;
chwyfio, cychwyfan, cyliwfan.
Waver, wc'-fyr, v. bwhwman ; chwyf-
an, hongcian, hwntian, ymhoywan;
anwadalu, gwamalu, ysgoywi.
Wavering, we'-fyr-ing, a. anwadal, an-
sefydlog, gwamal:— «. ymhoywan,
bwhwman; anwastadrwydd.
Wavy, we'-fi, a. tdnog, tonol.
Wax, wacs, a. cwyr : — v. cwyro; my-
ned; tyfu; cynnyddu.
Waxed, wacsd, )a. cwyredig; cwyr-
Waxen, wac'-sn, ) in, a wnaed o gwyr.
Way, we, s. ffordd, fforddwydd, arffordd,
llwybr; rhawd; taith; arfer; buch-
edd ; modd, dull.
Wayfarer, we'-ffe-ryr, s. teithiwr ; ym-
deithydd; cynniweirydd; trafaeliwr,
flforddoliad (pi. fforddolion); pererin.
Wayfairing, we'-fife-ring, a. fforddol,
teithiol. [dysgwyl.
Waylay, we-le', v. cjvilwyn; gwylio;
Ways and means, wez and mtnz=:math
a moddion.
Wayward, we'-wyrd, a. cyndyn, ystyfn-
ig=Froward. [ygiol-
Wayworn, we'-wiim, a. bHnedig ; diff-
We, wi, pr. pi. ni, nyni.
Weak, wjc, a. gwan, egwan, dirym,
llesg, llyth ; dicra ; llerw ; hurt.
Weaken, wi'-cn, v. gwanhau, gwanychu,
llesgiiu, llesghau, nychu, digaloni;
gostwng ; aughysuro.
Weakness, wtc'-nes, s. gwendid, llesg-
edd=DebiHfy.
Weal, wil, s. llwydd, Uwyddiant ; lies,
budd, ffynniant ; gwrym : — v. a.
gwrymio, rhibynu.
Wealth, welth, s. cyfoeth, golud ; da,
eiddo, meddiannau ; alaf ; mwnai.
Wealthy, wel'-thi, a. cyfoethog, golud-
og; arianog; berthog =i2ic/t.
Wean, win, v. a. diddyfnu ; dilaethu.
Weapon, wep'-yn, s. arf, erfyn; offer-
yn.
Wear, weyr, v. treulio, gwisgo; difa,
difrodi: — s. traul, gwisg, gwisgiad.
Wear and tear, weyr and teyr=traul a
thrwch.
Wear, wiyr, s. cored, gored, pysgargae,
argae i ddal pysgod ; argae ; pynfarch.
Weariness, w* -ri-nes, s. blinder, Uudd-
ed ; llesgedd, llj'ferthrwydd.
Wearing, we'-ring, a, gwisgedig :— ».
dillad ; gwisgiad.
Wearisome, wi'-ri-sym, a. blinderus,
Uuddedig.
Weary, wi'-ri, v. blino, difiygio, diogi :
—a. blin, diflfygiol, lluddedus ; gofid-
us.
Weasel, wi'-zl, s. bronwen, lloflenan ;
gwenci; carlwm.
Weather, wedd'-yr, s. tywydd, hin ;
hindda, hinon : ~v. dal yn wyneb y
tyw^ydd ; dioddef ; gorfod ar.
Weather-beaten, wedd'-yr-bt-tn, a. hin-
brawf ; curedig gan y ddiycin ; hin-
faeddedig.
Weathercock, wedd'-yr-coc, s. ceiliog
gwynt, awelfynag, gwiblen ; Si6n bob
ochr, gwibiwT.
Weather-guage, wedd'-yr-gej, s. hinfyn-
ag, hiniadur, hinddangosydd ; man-
'tais y gwynt.
Weather-glass, wedd'-yr-glaa, s. hin-
wj'dr, hinraddyr, gwydr hinfynag;
hiniadur.
Weave, wtf, v. gwau, gweu ; eilio, cyd-
weu ; cyfrestru.
Weaver, wi'-fyr, s. gweuwr, gweydd,
gwehydd, gwewr, gweuadur.
Weaving, wi'-fing, s. gweuad, gwead;
gwehyddiaeth, gweuofyddiaeth.
Web, web, s. gwe, cynwe; huchen,
rhychen, llygadfagl.
Webfooted, web'-ffwt-ed, a. cyfandroed,
troedgyfan, troedweog. [er.
Webster, web'-styr, s. gweuwr= TTeav-
Wed, wed, v. priodi, yinbriodi.
Wedding, wed'-ing, s. priodas, neithior
=^Marriage.
Wedge, wej, s. cfn, gaing; colpes, eol-
pwys ; gwrthaing, rhedgyn ; talp,
llafn; llettem : — v. a. cynio, geingio.
Wedlock, wed'-loc, s. priodas = Mar-
Wednesday, wenz'-de, wednZ-dc, ».
dydd Mercher, Mercher; y pedwer-
ydd dydd o'r wytlmos.
Wee, wi, a. bychan, bach.
Weed, wid, s. chwynyn :— ^i. chwyn;
gwisg gweddwdod, galarwisg : — v. a.
chwynu, chVynogli.. ,
Weedy, wt'-di, a. chwyl^og.
Week, Wic, s. wythnos ; saith diwmod,
saith niwrnod.
Weekday, wjc'-de, s. diwmod gwaith,
dydd gwaith.
Weekly, wic'-li, a. wythnosol : — ad. bob
wythnos, yn wythnosol.
Ween, win. v. tybio, tybied.
Weep, wip, v. wylo, wylofain, crio ;
llefain.
5, llo; u, dull; w, iwn; w, pwn; j, yi; f, fel tsb; j, John; sb, fel 1 yn eiiieu; a, lel.
WEN
678
WHEE
Weerish, wi'-rish, a. corsog ; diflas ; sur.
Weft, wefift, «. anwe, arwe ; eiddo diar-
ddel, ysgymmunbeth.
"Weigh, we, wei, v. pwyso, clorianu, taf-
oli ; profi ; ystyried, bamu ; gor-
bwyso :— s. deugain pwysel.
Weight, wet, wait, s. pwys, pwysiant ;
pwysigrwydd; llwyth, pwn, baich,
trymder.
Weighty, we'-ti, wei'-ti, a. pwysig,
Swysfawr, trwm ; ciyf, grymus ;
jnii.
Weir, wiyr, «. cored= Wear.
Welcome, wel'-cym, s. croesaw, arfoll,
hawddammor :— a. croesawedig, ar-
folliog : — V. a. croesawu, arfolli.
Welcome home, wel'-cym hom=croesaw
adref.
Weld, weld, s. melen-gu, cynfFon titw :
— V. a. asio, iasu, asbwy.
Welfare, wel'-ffeyr, s. iechyd, iechyd-
wriaeth ; hoUiechyd, hwyl dda;
hawddfyd, Lwyddiant, flfynniant ;
dedwyddwch.
Welkin, wel'-cin, s. wybren, wyb,
gwybr, ffurfafen.
Well, wel, s. ffynnon, fifynnonell, tardd-
ell, han ; ffwn, henydd ; pydew :— a.
iach, da, llwyddiannus ; dedwydd : —
ad. yii dda ; yn iawn, yn addas ; yn
iach : — in. wel ! da ! wele ! iddo ! o'r
goreu ! piirion !— [Y mae Well yn
rhagddod i luaws o eiriau cyfansawdd,
megys Well-advised, Well-affecited,
Well-born, Well-bred, Well-manner-
ed, Well-favoured, &c., y rhaiy geUir
yn hawdd eu deall oddi wrth yr eglur-
hS.d a roddir ar eu prif ranau.]
Well-done, wel'-dyn, in. da iawn !
campus ! ardderchog ! da 'r gwaitli !
da ! teg ! da fachgen !
Welsh, welsh, a. Cymreig, Cymmreig;
Cymraeg ; Cymreigiol ; Cymreigaidd :
— s. Cymraeg, yr iaith Gymraeg, iaith
y Cymry, y Gymraeg ; y Cymry, cen-
edl y Cymry. [mro.
Welshman, welsh'-man, «. Cymro, Cym-
Welshwoman, welsh'-wm-yn, s. C^rm-
raes.
Welt, welt, s. gwald, gwaldys, gwaltas ;
eirionyn, amaerwy, ymylgylch, ymyl :
— V. a. gwaldio, gwaltysu ; eirioni,
ymylu.
Welter, wel'-tyr, v. n. ymroi, ymdry-
baed(iu= Wallow.
Wem, wem, s. brycheuyn, man, craith.
Wen, wen, s. llyngrangc, cangcr, crang-
en, oddfyn.
Wench, wensh, ». llangces,|geneth, bach-
genes, herlodes, morwynig; mwygl-
en, huran, coen, anllade8=^arto< .• —
V. mercheta, puteinio.
Wend, wend, v. myned.
Went, went, p. t. ( Wend a Go) myned-
edig, wedi myned.
Wept, wept, p. t. { Weep) wyledig.
Were, weyr, p. t. pi. (Be) oeddym;
oeddych ; oeddynt.
West, west, s. gorllewin, y gorUewin,
gorllewydd ; gorllewinbaxth.gorllewin-
fyd ; machlud haul :— a. gorllewinol :
— ad. tua y gorllewin.
Westerly, wes'-tyr-li, ) a. gorllewin-
Western, wes'-tyrn, ) ol.
Westward, west'-wjrrd, ad. tua y gcr-
llewin ; i'r gorllewin.
Wet, {wet, a. gwlyb, gwlybyrog ; llaith,
ynwst ; gwlawog :— 3. gwlybaniaeth,
gwlybwT, gwlyb, gwlych : — ■;;. gwlychu,
gwlybhau; lleitho, mwydo; sicrio;
trochi.
Wether, wedd'-yr, s. mollt, llwdndafad;
maharan, gweddr.
Wettish, wet'-ish, a. gwlybyraidd,
gwlybaidd ; Uedwlyb.
Whale, hwel, s. morfil, moran; mor-
farch ; chwel, chwal.
Whalebone, hwel'-bon, s. asgwrn morfil,
chwalbon.
Wharf, hworflF, s. porthfa, porth, glan-
fa; llw3rthfa; gwarthfa, cludlan;
twyn y borthfa.
Wharfage, hworff'-cj, s. porthdal.
Wharfinger, hworflf'-in-jyr, s. porth-
fa wr, ceidwad porthfa.
What, hwot, pr. beth, pa beth ; yr hyn ;
pwy :— a. pa; j>wj:-ad. o ran;
rhwng.
Whatever, hwot'-ef'-yr, ) pr. pa
Whatsoever, hwot-s6-ef -yr, J beth byn-
ag ; pa bynag ; beth bynag.
Wheat, hwtt, s. gweiiith -.—sing, gwen-
ithyn : -/. gwenithen ; gronyn gwen-
ith.
Wheaten-bread, hwitn'-bred, s. bara
gwenith ; bara can, bara gwyu.
Wlieaten, hwitn, a. gwenithin ; o wen-
ith ; gwenith.
Wheedle, hwi'-dl, v. denu, hudo ;
twyllo; tnithio.
Wheel, hwil, «. olwyn, rhod; troell,
sidell:— dim. troellig, troellan; ol-
wynig:— v. chwyldroi}; treiglojjol-
wyno, sideUu.
Wheel-barrow, hwzl'-bar-o, s. berfa ol-
wyn, berfa olwynog, berfa drol.
o, fel h yn tad; a, cam; c, hen; •, pen; i, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon!
WHET
679
WHIP
Wheelwright, hwil'-reit, s. saer olwyii-
ion, olwynwT, rhodwr ; saer troliau.
Wheeze, hwiz, v. cegwichian, cegleisio,
cegchwithrwd, caeths'io.
Whelk, hwelc, s. cawngc; crugdardd,
oddfyn.
Whelm, hwelm, v. n. gorchuddio ; dym-
chwelyd; claddu.
Whelp, hwelp, s. cenaw, ceneu, colwyn,
pothan, chwelp '.—v. n. bwrw cenaw-
on ; cenawa.
When, hwen, ad. pan, pabryd, y pryd ;
tra; gwedi.
Whence, hwens, ad. o ha le, o ba un,
o ba fan.
Whensoever, hwen-so-ef'-yr,) ad. pa
Whenever, hwen-ef -yr, j brydbyn-
ag, o ba le bynag.
Where, hweyr, ad. ym mha le, jm. mha
fan ; yn y Ue, yn y fan ; pa le, pa fan ;
Ue, y Ue, y fan.
Whereabout, hwer-a-bowt', ad. yng
nghylch pa le, yng nghylch pa fan;
yn nghylch yr hyn, yng nghylch yr
hwn. - [o herwydd.
Whereas, hweyr-az', ad. cyd, can, gan ;
Whereat, hweyr-at', ad. "wrth yr hyn;.
wrth ba beth.
Whereby, hweyr-bei', trwy 'r hyn ; trwy
'r hwn ; trwy y rhai, trwy 'r rhai ;
trwy ba beth ; pa fodd.
Wherefore, wheyr'-ffbyr, ad. am hyny ;
o herwydd ; pa ham ; i ba beth ; am
ba achos ; o herwydd pa ham.
Wherein, wheyr-un', ad. yn yr hyn, yn
yr hwn ; ym mha beth.
Whereinto, wheyr-un-tw', ad. i'r hyn,
i'r hwn ; i ba le.
Whereof, wheyr-of, ad. o'r hyn; am
yr hyn ; o ba beth.
Wheresoever, wheyr-s6-ef'-yr, ) ad. pa
Wherever, wheyr-ef'-yr, j le byn- ^
ag ; ym mha le bynag.
Whereto, whcyr-ttt/, ) ad. i'r hyn ;
Whereunto, wheyr-yn-tic', 3 atyrhyn;
o blegid.
Whereupon, hweyr-yp-on', ad. ar hyn,
ar yr hyn.
Wherewith, hweyr- wuth', ) ad. k'v
Wherewithal, hweyr-wuth-ol', ) hyn ;
& pha beth ; trwy yr hyn : — Had I
wherewithal to do these things='pe bai
genyf fodd i wneuthur y pethau hyn.
Wherry, hwer'-i, s. ceubal, cychfad;
cwch ; chweri.
Whet, hwet, v. a . hogi, awchlymu, min-
jo, minllymu ; Difo ; cyffroi, cythr-
uddo :— s. hogiad ; hawg, hog.
Whether, hwedd'-yr, c. ai ; pa un ai ;
pa un bynag — ai ; os : — pr. pa un.
Whetstone, hwet'-ston, s. hogfaen, maen
hogi, awchfaen, hogalen, agalen, calen
hogi.
Whey, hwe, s. maidd, meiddlyn, chwig.
Which, hwi?, pr. pa un, pa rai ; pwy ;
yr hwn ; yr hon ; yr hyn ; y rhai.
Whiff, hwiff, s. chwiff, pwff, piff;
chwyth, chwa, awelyn -.—v. chwiffio,
pyffio, piffio; chwythu.
Whig, hwig, s. maidd glas ; chwig,
chwigws ; Chwigiad, ; Gwigiad ; Go-
ddiwygiwr= plaid wladyddol gyfer-
byniol i'r Toriaid.
Whiggery, hwig'-yr-i, ) s. Chwigydd-
Whiggism, hwig'-uzm, j iaeth ; syn-
iadau 'r Chwigiaid, goddiwygiaeth.
Whiggish, hwig'-ish, a. Chwigyddol,
perthynol i egwyddorion y Chwigiaid.
While, hweil, s. ennyd, encyd, tro,
talm, amser, ysbaid, chwyl ; hyd ;
gwers.
WhUe, hweil, ) , u j ^
WhUst, hweiist, }«'^-cyhyd;tra.
Whim, hwum, s. chwim, asbri, chwimp,
mympwy, gw&xnaldei=Freak.
Whimsey, hwum'-zi, s. mympwy; ar-
nwythus= Whim.
Whimsical, hwum'-zi-cyl, a. ysmala,
hyntiog, chwidr, amwythus, pen-
chwiban.
Whin, hwun, g. eithinen, aeth ; eithin-
en gyffredin, eithinen ffreinig.
Whine, hwein, v. n. gwynofain, cwyn-
fan; cwynleisio, clafleisio; rhithdru-
anu; ubain, cwynnadu: — s. cwyn,
cwynlais, claflais.
Whip, hwup, s. chwip, ffrewyll, fflang-
eU:— r. chwipio, ffrewyUu, flSangeUu;
cipio ; brysio ; bancawio, crwnblethu ;
' crwnhemio, crwn wn'io.
Whipcord, hwup'-cord, «. cliwipgort,
chwipgord.
Whiphand, hwup' -hand, s. mantais ; j
llaw uchaf. [chwipiai.
Whiplash, hwup'-lash, s. carai chwip,
Whipper-in, hwup'-yr-in', s. cipgasgl-
ydd, is-heliwr, cip-heliwr, chwip-
gasglwr, chwap-heliwr=y dyn a yrir
gan un o'r pleidiau gwladol (y Tor-
iaid neu 'r Chwigiaid) aUan o'r senedd-
dy ar amser pleidleisiad, i gasglu 'r
segurwyr difeddwl a berthynaiit i'w
plaid, i mewn chwap, i roi eu pleid-
lais o'u tu.
Whipper-snapper, hwip'-yr-snap-yr, s.
ysgoegyn ; rhodreswr.
e, llo; u, dull; ic, iwn; it, pwn; j, yr; }, U\ tth; j, John; sh, fel ■ yn aitieu; z, zel.
WHIT
680
WHY
chwipiad,
chwymell,
llyn tro,
Whipping, hwup'-ing,
ffrewy Iliad.
Whipping-post, hwup'-ing-post, s.
chwippost, pawl chwipio.
Whipster, hwup'-styr, s. cyflymwas,
cliwiredyn ; hocedwr, twyllwr.
Whirl, hwyrl, v. chwyldi-oi, cylchdroi,
sidylldroi ; my^ed oddi amgylch ;
chwyrnellu : — s. chwerfan ; troellen,
turnen, chwarf , turn ; chwyrndro,
chwyldro ; chwiw, chwip,
Whirhgig, hwyr'-li-gig, s.
chwyrnas.
Whirlpool, hwyrl'-pwl, s.
llyngclyn, claig= Vm'tex.
Whirlwind, hwyrl'-wund, s. trowynt,
corwynt, ffalmwynt.
Whisk, hwTisc, «. Uamdro, crychnaid ;
ysgubellug, ysgubellan ; tasgell ;
hawd tusw; dec, crinill : — v. [a.
crychneidio ; ysgubellu, ysgubelligo ;
tasgellu ; cluro.
Whisker, hwus'-cyr, s. trawswch (pi.
trawsych, blew 'r cernau, cemflew) ;
bai-fgudyn, cemgudyn.
Whisky, hwus'-ci, s. pwtwn, chwisgi.
Whisper, hwus'-pyr, s. busting, hust-
yng ; sibrwd, sisial, siffr, siffrwd,
sygan :— V. busting; ymhystyng ;
sibrwd, sisial, sisyfwl, siffrwd, suo,
rhegain, syganu.
Whispering, hwus'-pyr-ing, s. husting-
iad, erddrin, sififrydiad, syganiad.
Whist, hwust, s. chwist = math, o
chware cardiau : — in. ust ! taw ! gost-
eg ! ystaw !
Whistle, hwu'-sl, s. chwibanog, chwib-
anon, chwib, chwiban ; chwytheU : —
V. chwibanu ; cbwibanogli.
Whit, hwut, s. mymryn, tipyn, gronjm.
White, hweit, s. gwyn, can, canaid ;
pur ; cyncan : — s. gwyn, gwynlliw^^
gvrynder; dyddon:— r. a. gwynu^
canu ; puro.
Whitelead, hweit-led', s. plwra gwyn ;
creisblwm, cresblwm.
White-livered, hweit-luf'-yxd, a, maleis-
us ; ceniigenus.
Whiten, hweitn, v. gwynu, c^u ;
gwynhau.
Whiteness, hweit'-nes, s. gwynder, can-
der, caneidrwydd, gwyndeb.
Whitewash, hv/eit'-wosh, s. gwyu-galch,
calchlyn, chweitwas :— v. a. gwyn-
galchu, gwynolchi, chwoitwasio.
Whither, hwU(Jld'-yr, ad. i ba le, i'r fan,
i'r man, pa.^, • ',■.
Whiting, hweifc'-iAg, s. gwyniad, gwyn-
iedyn, niorwyniad=enw pysgodyn ;
plyddfarm, gwynfwn, lledsialc, blawd
marm, chweityn.
Whitish, hwei'-tish, a. lledwyn, gwyn-
aidd.
Wliitleather, hwut'-ledd-yr, s. lledr
gwyn, gwynledr..
Whitlow, hwut'-lo, s. ewinwasg, ewinor,
bystwn.
Whitsunday, hwut-syn'-de, s. Sulgwyn,
y Sulgwyn, sul y Sulgwyn.
Whitsuntide, hwut'-syn-teid, s. gwyly
Bvigwyn^Penfecost.
Whittle, hwut'-tl, s. raantell fagu, twyg-
rwymyn, hugrwymyn, rhwymdor-
yn ; ysgwyddbais, toryn, chwitl : —
V. a. mantellu, torynu ; cyllellu; tori
a chylleU.
Whiz, hwuz, V. sio, chwiwio, chwibanu:
—s. si, su, siad, chwibaniad.
Who, hw, pr. yr hwn, jt hon ; y neb,
y sa,wl ; y rhai ; pwy ; pa rai.
Whoever, hw-ef'-yx, pr. pwy bynag.
Whole, hijl, a. hoU, oil ; cwbl, cyfan,
cyfan-gwbl; iach:— s. olL; crynswth,.
• cwbl, cyfan, swm, cydol, corffolaeth.
Wholesale, hol-sel', s. cyfanwerth ;
cyf auwerthiad : — a. cyf anwerthol,
cyfanwerth, ar gyfanwerth.
Wholesome, hol'-sym, a. iach, iachus.
Wholesomeness, hol'-sym-nes, s. iach-
usrwydd.
Wholly, hol'-li, ad. yn hollol, yn gwbl,
yn gyfan, yn llwyr.
Whom, hvnn, pr. yr hwn, yr hon;
Whomsoever, hwm-so-ef -yr, pr. pwy
bynag.
Whoop, hwp, s. bloedd, gwaedd, gryd ;
hwp=aderyn o'r enw.
Whore, hioyr, s. putain, huran, hwr=
Harlot : — v. puteinio.
Whoredom, hwjr'-djm., s. puteiniaeth ;
puteindra.
Whoremaster, hjoyr'-mas-tyr, s. putein-
yddwr, hurenyddwr=ceidwadputein-
iaid.
Whorish, hwyr'-ish, a. puteiniol; an-
Uad.
Whose, hwz, pr. eiddo pwy, pwy biau ;
yr hwn, yr hon j y rhai.
Whoso, huf-so, \ pr. eiddo
Whosoever, hw-so-ef'-yr, ) pwy bynag,
eiddo pa rai bynag j pwy bynag; y
neb. [jS^-
Whirr, liwyr, v. n. chwymu, ysgym-
Why, hwei, ad. pa ham, pam ; am ba
achos j i ba beth, am ba beth.
I
o.felayntad; a, cam; «, hen; e, pen ; », Uidj I, dim; o, tor, ond ei »ain yu hwy ; o, Uob;
WILD
681
WIND
Why not, hwei not, ad. pa ham na,
pam na ; beth ynte ; pa ham nad e,
pam nat^.
Why so, hwei so, ad. pam hyny; pa
ham felly.
Wick, wic, s. wig, llosyr, llosgyr ; pab-
■wyryn canwyll, pabwyryn llusern.
Wicked, wic'-ed, a. drwg, drygionus;
ysgeler, diriaid, anfad, mall; annuw-
iol ; creulawn.
Wickedness, wic'-ed-nes, s. drygioni;
anfadrwydd; annuwioldeb.
Wicker, wic'-yr, s. gwialeu eilio=TFi^
Zow:— a. frwiail-eiliedig; eHiedig.
Wicker-work, wic'-yr-wyrc, s. gwieil-
waith, gwialenwaitli ; eiliedwaith,
plethwaith.
Wicket, wic'-et, s. gorddrws, gorddor ;
gwiced, diysan ; rhagddor.
Wide, weid, a. llydan, eang, helaeth,
ehelaeth, ang; rhwth : — ad. jrneang;
3rm mhell ; ar led.
Widen, wei'-dn, v. lledu, lledanu, eangu,
helaethu; agor; rhythu.
Wideness, weid'-nes, s. eangder, hel-
aethrwydd.
Wide-wide-world, weid-weid-wyrld', «.
y byd mawr llydan, y byd eangfaith,
y byd oil ; y byd didrugaredd.
Widow, wud'-o, s. gweddw, gwraig
weddw ; gweddwdod :— a. gwec^w ;
unig; dibriod, ammhriod.
Widower, wud'-6-yr, s. gwr gweddw.
Widowhood, wud'-o-hwd, s. gweddw-
■ dod.
Width, wudth, s. Ued, llydander; eang-
der.
Wield, wild, v. llywio, rheoli; trin.
Wieldy,wil'-di,a. Uywiadwy ; trinadwy.
Wife, weifT, s. gwraig ; gwraig wriog,
gwraig weddog, gwraig briod; cyd-
wedd ; cywestach •.—■dim. gwreigan.
Wig, wig, s. chwiogen, mioden, wio-
san ; ffugwallt, allwallt, gwalltgapan.
Wight, weit, s. person, ansawd ; dynyn :
— a. buan, siongc.
Wild, weild, a. gwyUt, anwar, annof ;
anial, diffaeth, gwyddelig, coediog;
chwidr, penwan : — s. anialfan, ani^-
dir, diffeithdir.
Wilder, wul'-dyr, v. dyrys\i=:Bewilder.
Wilderness, wul'-dyr-nes, 3. diffeithwch,
icnialvich= Desert.
Wildfire, weild'- ffeiyr, s. t4n gwyllt,
flBachdan.
Wildgoose-chace, weild-gws-^es', s.
erlyn difudd ; brwd hely heb olwg ar
ddal ; ymlid diobaith.
Wildness, weild' -nes, «. gwylltineb,
gwylltedd ; chwidredd ; gorphwyll.
VVUe, weil, a. dichell, ystryw ; ystrangc,
cast; trie ; ystremp ; cynllwyn.
Wilful, wul'-ffwl, a. gwrfoddol, bwriad-
ol ; cyndyn, anhydyn, ystyfnig.
WUiness, weil'-i-nes, t. dichell, cyf-
rwysdra, fielder.
Will, wul, s. ewyllys, gwj'Uys, gwyU;
myn, bodd, tuedd, gogwydd; Uythyr
cymmyn, cymmyneg, gwyU.esig= Test-
ainent; dynewid.dymuniad.pucliiant;
pwyU ; boddineb : — v. ewyllysio ;
dewis, mynu; gorchymyn.
Willing, wul'-ing, a. ewyllysgar, parod,
bodcUawn; darweddol:— ». ewyllys-
iad, myniad :— p. yn mynu ; yn
ewyllysio; yn chwennych; yn gwel-
ed yn dda.
WlUow, wu1'-6, s, helygen, pren helyg.
Will-with-a-wisp, wul'-wuth-y-wusp', *.
eUylldan, Ivamewjm^Ignis-fatuus.
WDl- worship, wul'-wyx-ship, s. ewyllys-
grefydd.
Wily, weili, a. cyfrwys, dicheUgar,
ffals ; ffyrnig.
Wimble, wumbl, s. ebiUyn, chwymbill,
trwyddew = Qimlet : — v. a. ebiUio,
gwimbillio, gwimledu.
Wimple, wumpl, s. gwempl; miswm;
lien.
Win, wun, v. ennill, ynniU, elwa, mael-
io; denu, hudo; gorchfygu, tfechu,
cario 'r dydd ; cyrhaedd.
Wince, wuns, I s. gwing, tindafl, dyr-
Winch, winsh, j wynai, djrrwyniadur,
sedellyr, braich troi : — v. gwingo,
taflu, tindaflu.
Wind, wttnd, s, gwynt, awel, chwa,
awelan ; chwyth, anadl, anal -.—v. a.
gwyntio ; awyra ; arwyntio, sawrio,
1^. arogli.
*^pind, weind, v. dyrwyn, dyrynu,
rliwyno, amddyrwyn ; troi, sidio,
amdjoi ; dynyddu ; cordeddu=jrm«</
rhagarwain, cyf arwain ; ymnyddu i,
ymddyrwia o ; cyiighlol, terfynu.
Wiiidbound, wund'-bownd, a. yng
ngharchar y gwynt, gwyntrwystredig,
gwyntrwym.
Windfall, wimd'-flfol, a. gwyntgwymp :
— s. dygwydd da, fifawd da, hap dda.
Windgall, wund'-gol, s. gwynchwydd,
chwyddigen wynt (argeffylau).
Winding, wein'-ding, g. dystro ; amdro-
ad; amddyryniad:— a.gogam; aaun-
ion, sidin.
Windlass, wund'-las, s. dyrwynlath.
0, Uo; u, dull; V), «wii; w, pwn; y, yr; (, f«l tsh; j, John; sh, fel « yn eisUu; z, zel.
WIST
682
WITT
I
sidlath, dyrwynai, caxfan dro ; dyr-
wynfraich ; troell ; braich.
Windle, wundl, s. cengU.ad\ir:=Spindle.
Windmill, wund'-mul, s. melin wynt.
Window, wun'-do, s. ffenestr, alches;
gole : — dim. ffenestrig, ffenestran : —
V. a. flfenestru.
Windpipe, wvind'-peip, s. y com gwynt,
y corn chwyth ; breuant, brefant.
Windward, wund'-wyrd, ad. tua'r
gwynt ; yn erbyn y gwynt ; at y
gwynt.
Windy, wwn'-di, a. gwyntog ; chwyth-
1yd.
Wine, wein, s. gwin; meddwdod,
brwysgedd.
Wing, wing, s. adain, aden, angell, fiBl-
og:— t'. adeinio, asgellu; hedeg, ehed-
eg-
Winged, wingd, a, adeiniog, asgellog.
Wink, wingc, s. gwinge, ysmig, amrant-
iad, tarawiad Uygad ; ysmiciad ; am-
naid : — v. gwingcio, amneidio, ysmic-
ian ; esgeuluso ; rhithoddef .
Winning, wun'-ing, s. ennill, ynnilliad :
— a. ennillgar, denol, hudolus.
Winnow, wnn'-6, v. nithio, gwyntyllio.
Winter, wun'-tyr, s. gauaf : — v. gauafu.
Winter solstice, wun'-tyr sol-stus, a.
Alban Arthan ; heulorsaf, gauaf, gor-
saf jrr haul auai.
Wintry, wun'-tri, a. gauafol, gauafaidd ;
oer, tymmestlog, ystormus.
Wipe, weip, v. a. sychu, sychrwbio, di-
lychu ; glanhau ; dileu ; twyllo : —
s. sychiad, sychfa ; sych ; sychrwb,
sychgos, rhwb ; gair sych, cyrchair ;
sen, cerydd ; edliwiad ; dymod ; com-
icjil^Lapwing.
Wire, weiyr, s. gwyfr ; edeu haiam,
edeu fettel, edeu ddelid ; gwirsen.
Wiry, wei'-ri, a. gwyf raidd, gwirsenol« *
Wisdom, wnz'-dym, s. doethineb, caA-
ineb, doethder ; synwyr ; pwyll.
Wise, weiz, a. doeth, call, ffel, deallgar;
synwyrol ; pwyllog ; sad ; medrus : —
s. fibrdd, modd, dull, sut.
Wiseacre, weiz'-e-cyr, s. doethyn, fifel-
ddyn ; cadafael, hurthgen ; iolyn.
Wish, wish, s. dymuniad, deisyfiad,
dais; gofunad; blys ; puch :— t). dy-
mimo, chwennychu, deisyf ; ewyllys-
io; eidduno.
Wisp, wusp, s. tusw, sypyn, tasgell,
dylwf, Ilofyn; llefelyn, llyfrithen ;
torch.
Wistful, wust'-flFwl, a. dwysystyriol,
dyfal.
Wit, wut, s. arabedd, ffraethder, cy-
mhendod, pertrwydd ; synwyr, deaU ;
arebydd, cymhenwr, pei-tyn.
AVitch, ■wi9, s. gwiddanes, gwiddan, de-
wines, swynwraig, rheibes ; gwrach,
gwilliades, witsrag-wits-wraig ; sib-
siwn ; sibil.
Witchcraft, wi^'-crafft, s. dewiniaeth,
swynyddiaeth, swyn-gyfaredd; hud-
oliaeth ; rheibiaeth.
Witcraft, wut'-crafft, «. dyfais, dyfeis-
waith,
With, wudd, ptp. &,, &,g ; gyda, gydag,
gyd ^g ; efo ; gan ; wrth.
Withal, wudd-ol', ad. hefyd, heb law
hyn, heb law hyny ; ym nxhellach ;
gyda 'r lleill, gyda phob peth; 4'r
hwn, &'r hyn ; d pha beth ; & pha un ;
ar yr un pryd.
Withdraw, wudd-dro', v. tynu yn ol,
cadw yn ol ; tynu at ; gaJw yn ol ;
ciUo, enciUo ; nelUduo ; ymado; at-
tal; pallu.
Withdrawing-room, wndd-dro'-ing-ricm,
s. encilfa, encilgell, neiUdugeU; ys-
tafeU ymgynnull, cyfarchgell.
Withe, weidd, s. gwden, gwydden,
gwyden, rhefawg ; gwialenig, gwialen
eUio, gwialen helyg.
Wither, wudd'-yr,_'i>. gwywo, crino, ed-
wi, edwino ; dihoeni, llygu; creb-
achu ; gwiddoni ; sychu.
Withers, wudd'-yrz, «. pi. ysgwydd-
gwhn march, cynunalau cysswllt ys-
gwydd march ; cudyn ysgwydd.
Wkh-hold, wudd-hold', v. a. attal, dal ;
cadw yn ol ; rhwystro, lluddias ; go-
medd.
Within, wTidd-in', prp. oddi mewn, oddi
f ewn ; i mewn, i *f ewn ; o mewn, o
fewn ; tu mewn ; mewn : yn.
Without, wudd-owt', ^rp. heb; di-:— c.
oddi eithr, oddi gerth; eithr: — ad.
oddi allan ; allan ; y tu allan, y tu
faes ; i maes, i faes.
Withstand, wudd-stand', v. gwrthsefyll,
gwrthwynebu ; sefyll yn erbyn ; sef-
yll yn wyneb ; lluddias, attal.
Withy, wTidd'-i, «. helygen; gwden: —
a. helygaidd, gwdenog.
Witless, wut'-les, a. disynwyr, diarab ;
hui-t, ffol, ynfyd.
Witling, wut' -ling, s. gorebydd, pertyn;
crachrabwT, rhodresydd.
Witness, wut'-nes, s. tyst, ardystiwr ;
tystiolaeth :— v. tystio, ardystio, ar-
wirio ; tystiolaethu.
Witticism, wut'-i-suzm, «. fifolbertrwydd.
a, f«l a jn tad ; 8, cam; «, henj •, pen; i, llid; i, dim; o, tor, ond ei lain yn liwy. o, lion;
WONT
683
WORK
coegffraethder, cracharabedd; erthygl
arweiniaeth.
Wittingly, wut'-ing-li, ad. trwywybod;
yn anfwriadol ; o bwrpas.
Witty, wut'-i, a. arab, arabol, arain,
flFraeth, pert; ffraethlym, cymhen-
ddoeth ; amwys ; synwyrol ; doeth ;
athrylithgar ; talentog.
Wive, weif , v. gwreica ; priodi gwraig.
Wives, weif z, s. pi. gwragedd ; gwreig-
edd.
Wizard, wuz'-yrd, s. brudiwr, swynwr,
devrin ; cynghallen ; gwilliad ; doeth.
Woe, wo, s. gwae, gofid, och, tristwch,
tristyd, aeth, traJQod, galar, alaeth.
Woebegone, wo'-bi-gon, a. gwaelawn,
alaethlawn ; diobaith.
Woeful, wo'-ffwl, a. gofidlawn, gofidus,
truenus, adfydus, anaele.
Wofulness, wo'-ffwl-nes, s. truenus-
rwydd, adfyd, trallod, gresyni.
Woke, woe, p. t. (Wake) defFroedig.
Wolf, wylff, wlfF, s. blaidd, cidwm,
be! a, gwyddgi.
Wolfdog, wylff-dog, s. bleiddgi.
Wolfish, wyl'-ffish, a. bleiddig, bleidd-
iol, bleiddaidd.
Wolf s-bane, wylifs'-ben, s. bleidd-dag,
llys y blaidd, llysiau y blaidd.
Wolves, wylfz, s. pi. Weiddiau, bleidd-
iaid.
Woman, wym'-yn, s. dynes ; benyw ;
bun, merch ; gwraig.
Womanhood, wym'-yn-hwd, s. dynes-
dod, gwreigdod, benywdod; merch-
edd.
Womanish, wym'-yn-ish, a. dynesaidd,
benywaidd, merchedol, gwreigaidd.
Womankind, wym'-yn-ceind, s. y rhyw
benywaidd, y rhyw fenywaidd, rhyw
benyw ; benyw ; y wreigiol ystlen.
Womb, Winn, s. croth, bru; y fam;
wm ; aig : — v. amgylchu ; hHio;
beichiogi.
Women, wum^-en, s. pi. dynesod ; ben-
ywiaid , marched ; gwragedd.
Won, wop, p. p. {Win) ennilledig, wedi
yiiniU.
Wonder, wyn'-dyr, s. rhyfeddod, syn-
dod ; gwyrth ; arial, eresi : — v. rhyf-
eddu, synu, aruthro.
Wonderful, wyn'-dyr-ffwl, ) a. rhyfedd,
Wondrous, wyn'-diyz, ) rhyfeddol,
arutlir, uthr, enrhyfedd; cuddiedig;
mawr.
Wont, wynt, s. arfer, moes, defod v—v.
arfer, ymarferu. [cynnefin.
Wonted, wyn'-ted, a. arferol, defodol ;
Woo, WW, r. caru ; ymerlyn am, ym-
ganlyn ; truth io ; gwenieithio ; at-
tolygu, ceisio.
Wood, wwd, s. coed, gw^dd ; pren ;
coedwig, gwyddlan, coedlwyn, gwydd-
wig.
Woodbine, wwd'-bein, s. gwyddfid, mel-
og^Honeysuckle.
Woodcock, wwd'-coc, t. cytfy^log; ceil-
iog coed, ysgylf og.
Wooded, wwd'-ed, a. coediedig; coed-
iog.
Wooden, wwdn, a. coediol, gwyddin o
goed ; chwithig ; musgrell.
Woodland, wwd' -land, s. coettir, tir
coediog; firith, flfridd ; tir celydd, tir
celt.
Woodlark, wwd'-larc, s. hedydd y coed,
esgudogyll, telor y coed.
Woodlouse, wwd'-lows, s. gwrach y
coed, milred^itftWipede.
Woodman, wwd' -man, s. coediwr ; hel-
iwr, asgeifydd, adarwr.
Woodpecker, wwd'-pec-yr, s. delor y
derw, cymmynwr y coed, cnocell y
coed, caseg wanwyn, coblyn y coed,
taradr y coed ; caseg y ddryghin.
Woodpigeon, wwd'-pij-yn, s. ysguthan,
cuddan, colomen goed.
Woodwork, wwd'-wyrc, s. coedwaith.
Woody, wwd'-i, a. coediog, gwyddog.
Woof, wwfiF, s. arwe, anwe.
Wool, wwl, s. gwlan, cnu gwlan.
Woolcomb, wwl'-ciim, «. crib wlan ;
crib.
Woolcomber, wwl'-co-myr, s. cribwr
gwlan.
Woollen, wwl' -en, a, gwlan, o wlan,
gwlanaidd.
Woolen-draper, wwl'-en-dre-pyr, «.
brethynwr, gwerthwr brethynau.
Wooly, wwl'-i, a. gwlanog, gwlanaidd.
Woolpack, wwl'-pac, ) s. byrnaid o wlan.
Woolsack, wwl'-sac, J trwsa o wlan ;
sachaid o wlan ; y sach wlan=cadair
y prifganghellwr yn Nhy yr Ar-
glwyddi.
Word, wyrd, s. gair:— v. geirio; geir-
iadu.
Wore, woyr, p. t. { Wear) gwisgedig.
Work, wyrc, s. gwaith, gweitlu-ed;
gorchwyl, gwasanaeth, llaf ar ; gober :
— V. gweithio, gweitliredu,gwneuthur,
gwneyd, llafurio, goberu, diUo.
Workhouse, wyrc' -hows, s. gweithdy,
tloiiy =Poorhouse.
Workman, wyrc'-man, a. gweithiwr,
gweithydd, crefftwr.
J>,Ilo; U; dull; w, swn; w, pwn; j, yr; ;, fel tsh; j, John; sh, fel i yn eisieu; s, zel.
W O U N
684
WRET
Workmanship, wyrc'-myn-ship, s.
gwaith, gwneuthuriad ; crefftwriaeth,
celfyddyd.
Workshop, "wyrc'-shop, s. gweithdy,
gweithf a, gweithle.
World, wyrld, s. y byd, y bydyssawd ;
y ddaiar ; daiarfyd.
Worldling, wyrld'-ling, s. bydolddyn,
mab y crinwas, bydolyn.
Worldly, wyrld'-li, a. bydol ; bydol-
frj'd, chwannog i'r byd ; bydolgar.
Worm, wyrm, s. pryf (diin. pryfyn);
abwydyn, magien, pwr, lledwigyn ;
trcell, troeUflfon, tyndxoell, sider-
droell : — v. dibryfedu ; cyfrwyswefith-
io ; ymlusgo i, ymwthio i lewys un.
Wormeaten, wyrm'-i-tn, a. ysedig gan
bryf ed ; pryfysedig, pryfgno ; braen-
11yd ; hen.
Wormwood, wyrm'-wd, *. chwerwlys,
chwerwyn, wermod.
Wormy, wyr'-mi, a. pryf edog, prj'fedol.
Worn, worn, p. p. (Wear) gwisgedig,
treuliedig.
Worry, wyi'-i, v. a. cnoi, llarpio, dir-
dynu, dragio; blino, poeni, cystudd-
io.
Worse, wyrs, a. gwaeth, direidiach.
Worship, wyr'-ship, s. parch, anrhyd-
edd, clod, edmygedd ; lu-ddas, addol-
iad, addoUant, iolaeth ; duwioldeb : —
V. anrhydeddu, parchu; addoli, ioH;
ymgrymu.
Worst, wyrst, a. gwaethaf :—v. gorch-
fygu, trechu.
Worsted, wyr'-sted, s. wstud, edafedd
hirflew, edafedd hirwlan.
Wort, wyrt, s. breci, brecini ; llys, llys-
ieujrn ; planigyn.
Worth, wyrth, s. gwerth, gwiwdeb,
teilyngdod; pris; rhagoriaeth : — a.
cydwerth, gwerth ; teilwng.
Worthiness, wyr'-ddi-nes, s. teilyngdod,
haeddiant, rhyglyddiant, gwiwdeb.
Worthless, wyrth'-les, a. diwerth, dUes,
distadl, amiheilwng, diffaeth.
Worthy, wyr'-ddi, a. teilwng, clodwiw,
hyglod, cymhwys, addas :—s. arwron,
arwr, gwron.
Wot, wot, p. t. (Weet) gwybodedig:—
V. n. gwybod.
Would, wwd, p. t. ( WiU) mynedig : — I
would = mynwn, hoflFwn : — Thou
'Wonldest= mynnit ': — He v;ould=Jiiyn-
»i : — We would^raynem, &c. [edig.
Wovuid, wownd, p. p. ( Wind) dyrwyn-
Woiind, wu'nd, i. archoll, briw, cl-«(^,
gweli ; clais ; dyrnod.
Wounding, wwn'-ding, s. archolliad.
Wove, wof , p. t. ) ( Weave)
Woven, woifn, p.p. j ig.
Wrack, rae, t. gwymon, gwyuiwu,
gwimon, gwmon, gwmwn ; adf ail, din-
ystr, drylliad ; gwi-ec : — v. a. dryll-
io, dinystrio, chwilfriwio; llong-
ddryllio (o fwriad).
Wrangle, rang'-gl, v. n. cecru, ymdaf-
odi, jrmgegu, cnecian, cynhenu, dadl-
eu; ymgernial, bela:— s. ymryson,
cynhen, cweryl, harUach.
Wrap, rap, v. a. plygu, plygdroi, go-
blygu, amblygu ; crynlioi ; amdoi ;
rhwymo mewn ; ymwisgo d. ; plethu ;
anhuddo &, ; dyrysu.
Wrapper, rap'-yr, s. goblygwr, amblyg-
wr ; hugrwymyn, toryn ; amdwyg,
amorchudd; ystola; lien ortho, gor-
tho ; caw ; coid.
Wrath, rath, s. llid, bar, digofaint, Uid-
iogrwydd; broch. * •
Wrathful, rath'-fiFwl, a. digUawn, llid-
iog.
Wreak, ric, v. a. tywallt ; dial :— a. di-
aledd ; cynddaredd ; digofaint.
Wreath, rith, s. amdorch, plethdorch,
gorthorch; pleth. _
Wreathe, rtdd, v. torclii, plethdorchi, *
dynyddu, godrwyo, plethu, gwryddu.
Wreathing, ri'-dding, a. torchiad, pleth-
iad. [aidd.
Wreathy, rt'-ddi, a. torchaidd, modrwy-
Wreck, rec, s. llongddrylliad, llongdor;
llongddryUiau, Uongysgyrion, dylsg,
gwrec ; dinystr, llwyrgoll; gwymon=
Wra<;k :—v. llongddryUio, colli llong ;
dystrywio.
Wrecker, rec'-yr, s. ysbeilydd llong-
ddrylliau, Ueidrdylusg, lleidr glan y
m6r, gwreciwr.
Wren, ren, «. dryw, dryw bach, baran.
Wrench, rensh, s. didro, nydd, croesdro,
tro, rhwym : — v. a. croesdroi, dirdroi;
tyifu, rhwyno.
Wrest, rest, v. a. dirdroi, dirdynu, gwyr-
droi, nyddu; traisgipio; gwyro: —
s. diriai, cymhellai, gwasgai ; cwyrai,
yr wyrai ; cyweirgom ; camystyun ;
croesdroad.
Wrestle, res'-sl, v. n. ymafael, ymafael-
yd ; ymafael cwymp, amaflyd codwm ;
ymdrech, ymdrechu ; ymgyhydreg.
Wrestling, res'-ling, «. ymaf aeliad ; ym-
drech iad.
Wretch, re9, s. adyn, truanddyn, adill,
adlaw, gwaelddyn, annyn; dyhiryn,
drygddyn.
•.felsyntad; a, •am; <,hen; e, pen; t.llid; i,dim; o, tor, ond ei sain 711 hwy ; o,lloni
685
Wretched, re9'-ed, a. truan, gresynol,
trallodus ; salw, gorwael.
tVrechedness, re^'-ed-nes, trueni, gres-
yndod, diygfyd; gorwaeledd.
Wriggle, rig-gl, v. 3Tiidroi, ymdorchi,
dolymdroi. nyddyiudroi; dyrwyndroi,
ymddyrwyn ; ymystuinio ; gwingo :
— «. dolymdro, dyrwyndro ; ymnydd ;
ymwe ; yinysgrytiad ; gwingiad.
Wright, reit, s. saer, saerniwr ; celfydd-
wr; crefftwr, gweithiwr; llofweith-
iwr, llaw-weithiwT.
Wring, ring, v. gwasgu, nyddwasgu ;
nyddu ; dii-droi, dirwasgu, trowasgu ;
tori ; yninyddu : — s. gwasg, nydd-
wasg, sidrywasg; dirwasg.
Wrinkle, ring'-cl, s. crych, crychni,
tolc, rhych ; crychieden, crybychiad :
— V. a. crychu, tolcio, rhychu ; cryb-
ychu; panuglu.
Wrist, rust, a. arddwrn.
■Wristband, rus'-bynd, 8. arddymrwjin,
llawdas, rhysband.
Writ, rut, *. ysgrifen ; ysgrythyr ; ys-
griflen, dyfyneb, llythyr gwys, llythyr
ayfyn, dyfnig, gwrit, bryf : — .p. t.
(Write) ysgi-ifenedig.
Write, reit, v. ysgrif enu, ysgrifo ; Uyth-
yru; cop'io.
.Writhe, reidd, v. dirdynu, dirgamu,
gwyrdynu, gwyrjiio ; nydd-droi ;
ednyddu, ffillio :— s. cam, rr , flill,
turn.
Writhing, rei'-dding, s. ymnyddiad,
ymdroad.
Writing, rei'-ting, s. ysgrifen, ysgrif,
ysgrffeniad. »•
Writing-desk, rei'-ting-desc, s. y?grifgist,
ysgrifen-gist ; ysgrifenfwrdd.
Written, rut'-tn, p. p. ( Write) ysgrifen-
edig ; wedi ysgrif enu.
Wrong, rong, «. cam, caniwedd, camwri ;
bai, cjTfeiliorn, niwed : — a. cam,
anghymhwys ; anunion, anghyfiawn ;
anaddas, beius ; c^eUiornus : — v. a.
niweidio, drygu, gwneuthur cam &;
gorthrymu.
Wrongful, rong'-ffwl, a. anghyfiawn,
camweddus ; beius ; niweidiol.
Wrongheaded, rong'-hed-ed, a, pen-gam,
swlgam, gwepgam; hunandybus.
Wrote, rot, p. t. ( Write) ysgrifenedig, a
ysgi'ifenwyd.
Wroth, roth, a. digllawn,llidus=^n^ry.
Wrought, rot, p, p. ( Work) gwneuthur-
edig.
Wrang, ryng, p. p. ( Wring) ymnydded-
ig; dirdroedig; dirwasgedig.
Wry, rei, a. cam, gwyxgam ; hyUgam :
— V. gwyrgamu, agwyro.
Wryness, rei'-nes, i.
gwyrgemi.
X.
X, ecs, *. ecs=enw 'r bedwaredd lyth-
yren ar hugain (y ddeunawf ed gydsain)
o'r egwyddor : fel rhifnod Ehuf einig,
saif X am 10 : fel talfyriad, saif Xn.
am CAmiian=Cristion, ac Xm. am
(7Am^7wa«=Nadolig : sain Seisnig x
yn nechreu geiriau sydd yr un a sain
z ; ond mewn manau ereUl, y mae 'n
gyf artal i cs neu gz. [ynlliw.
Xauthic, zan'-thic, a. melynaidd, mel-
Xanthine*, zan'-thun, s, melynlliw ;
melyn gwreiddrudd^sylwedd melyn-
lliw a gafwyd mewn g^wreiddrudd
(madder). [leiaf.
Xanthium, zan'-thi-ym, s. cedowrach
Xantippe, zan-tup'-i, s. cecren, cecrai,
ymsen-wraig, clewten ; heUgre, ys-
golpen, gwraig anynan ; Santip=enw
gwraig Socratis. [yfdduU.
Xiphoid, zei'-fFoid, a. cleddyfol^ cledd-
Xystus, zus'-tys, «. rhodfa, rhodle ;
oriel.
Y.
Y, wei, «. wei=enw 'r bummed lljHih-
yren ar hugain o'r egwyddor : mae
sain y Y Saesneg, fel yr I Gymraeg, yn
gydseiniol pan o flaen Uafariad yn yr
un sill, megys yam=iam, yelU=:ie\,
yatvn=ion; ond mewn sefyUfaoedd
ereiU, cymmer sain yr I Saesneg;
megys try^^tiei.
ii, Uo ; u, dull; w, »yra; w, pwn; y, yr; {, fel t8b;,j, John; ih, fel s yn eisieu ; t, zel.
YELP
686
YOUN
Yacht, iot, s. tlysfad, ystafellfad,
chwareuf ad, plesorfad ; llongan bleser,
liongig rodio.
Yfim, iam, ». iam, l>wjd-wraidd=raath
c-.r ddcf iiydd bara yin inysg cynfrodor-
ion ,\inericu.
Yankee, I iang'-ci, s. Iangci=enw lled-
iaith a roddir i Saeson Americanaidd,
oddiwrth y sain a rydd yr Indiaid i'r
gair English.
Yard, iard, s. buarth, cadlas ; clos,
belli ; Uanerch, talwm ; llathaid, llath-
enaid ; llathen, llath, llathffon ; gwi-
alen; hwyl-lath^ [lath.
Yard-arm, iard'-arm, «. braieh y draws-
Yam, iarn, s. edeu, edef, edafedd;
anwe, arwe.
Yarrow, iar'-o, s. gwilflfrai, milddail,
llys y gwaedlif , Uysiau 'r gwaedlif.
Yaw, io, V. ymysgwyddo, gwyro.
Yawl, iol, s. cwch Uong, cwch mawr ;
ysgwyddfad, iolfad, 161.
Yawn, ion, v. dylyfu gen, ystwyr=
Gape.
Yawning, io'-ning, a. ymystwyrol;
cysglyd.
Ye, a, pr. pi. chwi, chwychwi ; o hon-
och, o honoch chwi ; chwlthau.
Yea, ie, ad. ie ; do ; felly y mae ; yn
wir. piydnu.
Yean, itn, v. n. bwrw oen, halu oen ;
Yeanling, iin'-ling, s. oenyn, oen bwrw,
oen newydd ddyfod.
Year, ityr, s. blwyddyn ; blwydd ;
blynedd (pi. blynyddau, blynydd-
oedd) ; deuddeng mis.
Yearling, iiyr'-ling, s. blwyddiad, llwdn
blwydd.
Yearly, iiyr'-li, a. blynyddol, blwyddol :
—ad. bob blwyddyn ; yn flynyddol.
Yearn, iym, v. tosturdeimlo, dwysym-
delmlo, dirdeimlo.
Yeast, itst, s. burym, svfyi=Barm.
Yelk, ielc, s. melyn wy, melynwy.
YeU, lei, V. n. oernadu, oerleisio, oer-
lefain, oergrio ; ubain, udo :— ». oer-
nad, oerlais ; brawgri.
Yelling, lel'-lng, s. oergriad; ndlad,
udfa.
Yellow, lel'-o, a. melyn, melynlliw: —
8. mel3m, lliw melyn, melynlliw ;
rhifwnt.
Yellow-hammer, iel'-6-ham'-yr, s. lllnos
felen, llinosen felen; penaur, pen-
euryn, melynog. [felyn.
Yellowish, lel'-6-lsh, a. melynaidd, lled-
Yelp, ielp, v. n. cyfarth, helgyfarth, go-
gyfarth, epian, pefyr, peuferu.
Yeoman, io'-myn, s. gwr eang, eangwr,
langwT ; rhydd-ddeiliad, breddyn,
gwr tiriog, gwr da, uchelwr ; gwreng ;
y^vman, leman.
Yeomanry, io'-myn-ri, s. yr eangwyr,
yr langwyr, y gwreng ; breddynlaeth ;
y gwyrda ; lemaniaeth.
Yerk, lyre, v. a. tlndaflu, ystrangcio,
gwingo ; crychneidlo : — s. ysbongc,
Uam, naid.
Yes, les, ad. ie; oes; do. Pan fyddo
yes yn gyfystyr kg it is, el Gymrelg-
iad priodol yw 'ie ; megys. Is IT my
friend's voice that I hear? Yes [it is]
=Ai Uals fy nghyfalU a glywaf ? Ie.
Ond mewn amgylchladau erelU, el
Gymreigiad addas yw aU adroddiad o
berson priodol y f erf holiadol, pa im
bynag ai unlg al lluosog fyddo hono ;
va.egy3,lsTREB.E any body within? Yes
[there ?s]=a oes neb 1 mewn? Oes.
Abe you all here ? Yes [tve are]=a
ydych chwi oU yma? Ydtm. Hast
thou seen him ? YES=a welaist ti
ef ? Do [gwelais.']
Yesterday, lys-'-tyr-de, s. doe : — ad.
ddoe.
Yet, let, c. ac ad, eto; er hyny'; eithr;
hagen ; hefyd ; hyd yma, hyd yn
hyn ; o leiaf .
Yew, iw, ) g. yw, ywen, pren
Yew-tree, iaZ-trt, ) yw.
Yield, iild, v. ymostwng, ymroddi, jnna-
blygu, gildlo ; rhoddi ; dwyn, dwyn
fiFrwyth ; cytuno k.
Yielding, itl'-ding, s. ymostyngiad, ym-
roddiad; gUdiad.
Yoke, ioc, s. Ian, gwarog; cwplws,
gwedd ; iwc : — a pig's yoke=i'Wc
mochyn : — v. a. ieuo, gwarogi ; dy-
weddio ; cyplysu, cyplu ; iyco.
Yoke-fellow, 16c'-ffel-6, s. cydyraalth,
cydwedd, cydweddog.
Yolk, 16c, s. melynwy= Yelk.
Yon, ion, ) a. ac ad. draw,
Yonder, ion'-dyr, j acw, dacw, hwnt,
rhaco.
Yore, ioyr, s. yr hen amser x—ad. gynt ;
es talm, er's talm ; yn yr oes a fa, yn
yr hen amser.
You, iw, pr. chwi, chwychwi= Ye.
Young, lyng, a. leuangc, lefangc, og;
tyner ; ir, glos ; anaddfed.
Younger, iyng'-gyr, a. lau, ieuengach,
leuangach, ieuach.
Youngest, iyng'-gest, a. leuaf, leuengaf.
Youngster, iyng'-styr, s. leuengyn, leu-
ant, Uengcyn, glaslangc.
a, fel a yn tad; a, cam; «, hen; e, pen; (,Uid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Uon;
ZEPH
687
ZYMO
Your, iwyr, pr. eich ; eiddoch chwi,
eiddych, eiddoch ; einoch, einwch.
Yourself, iwyr-selflT, ) pr. eich hun,
Yourselves, \wy1c-seM2l , ) eich hunan ;
eich hunain.
Youth, iieth, s. ieuengctyd; mebyd,
maboed ; glasoed ; mabolaeth ; ieu-
ant ; llangc, gwr ieuangc ; bachgen ;
macwy ; gwerydd ; yr ieuengctid ; j igian.
y rhai ieuaingo; pobl ieuaingc; gwei-
yddon.
Youthful, iwth'-ffwl, a. ieuangc ; llengc-
ynaidd ; mebin, mebinaidd ; nwyf-
lawn.
Youtlifulness, iwth'-ffwl-nes, ) s. ieu-
Youth-hood, it»th'-hwd, ) engctid.
Yux, iycs, s. ig, igiad, igian :— v. igio.
Z.
Z, zed, a. zed=enw 'r chweched lyth-
yren ar hugain (y bedwaredd gydsain
ar bymtheg), sef yr olaf, o'r egwydd-
or : fel rhif nod, saif z weithiau am
2000.
Zany, ze'-ni, s. ystiimiwr, cellweiriwr
=Buffoo'n,.
Zeal, ztl, s. brydfryd, twymfryd, gwres-
o^ryd; taerfryd, awyddfryd; aidd,
eiddigedd ; gwynfydedd, gwynfydr-
wydd ; . hewyd, dyhewyd ; aingc,
awydd ; mawrserch, serch ; s61 ;
gwyn, awch; diwydrwydd, astud-
rwydd.
Zealot, zel'-yt, s. gwynfydwr, eiddig,
eiddigeddwr; daUbleidiwr ; selogyn.
Zealous, zel'-yz, a. eiddgar ; brwdfryd-
ig, diddigeddus ; awyddus, hewydus ;
selog.
Zebra, zi'-bry, s. sebra ; brithf ul, rheng-
ful=math ar asyn gwyllt rhesog
hardd.
Zenith, zen'-uth, s. y nen, yr entrych,
entrych nen ; yr uchbwynt, yr uch-
brwngc, y gWTthisbwngc=y pwngc
hwnw o'r ffurfafen a fyddo yn union
uwch ben un yni mha le bynag y bo.
Zephyr, seflT-yr,*. gwynt y gorllewin,
gwynt gorllewin, gorUewinwj^nt ;
awelyn ; terwynt ; awel dawel dirion,
awel dawel dywyn.
Zest, zest, ». croen eurafal; chwaeth,
bias : — V. a. blaseiddio.
Zigzag, zig'-zag, s. igamogam ; troadol ;
fel camredynen.
Zinc, zingc, s. singe; delcan, goddelid,
afryttel, gofettel.
Zincography, sing-cog'-ry-ffi, ». singe-
craffiaeth, singcargraffiaeth = y gel-
fyddyd o binio ac argraffu ar delcan.
Zodiac, zo'-di-ac, 5. sidydd, sidyll, caer
sidi, caer sidin, caer sidydd ; yr ar-
wyddgylch, cylch yr arwyddion, cylcli
y deuddeg arwydd, cylch y milod.
Zone, ziin, s. gwrbgys, cylch, cylched.
Zoography, so-og'-ry-ffi, ) s. milodiaeth.
Zoology, so-ol'-o-ji, j milodeg, mil-
ofyddiaeth ; mildraethyddiaeth, mil-
draeth; mildraith ; milhanes.
Zoophyte, so'-6-flFeit, s. llysfil ; llysfil-
nawd ; amwysfil = peth cyfranog o
dwf a bywyd milodaidd a llysieuog.
Zootomist, zo-ot'-o-must, s. mUddi^n-
ydd.
Zootomy, zo-of -6-mi, s. milddifyniaetb.
Zounds, zowndz, in. gwaed dyn ! gwaed
dyn ai gilydd ! gwaed dyn byw !
Zufolo, zwflf'-6-lo, a. ednfosbib, adarbib
=chwibanogl a ddefnyddir i ddysga
teloryddion.
Zymology, zei-mol'-6-ji, s. iliadaeth,
ymweithiadaeth, heplesiadaeth.
6, llo; u, dull; ui, swn; w, pwn; y, yr, 5, fel tsh; 1, John; ih, fel s yn elsieu; z, zel. j
ENGLISH
SCHIPTUEE PROPER NAMES
ENWAU PRIOD SEISNIG YSGRYTHYKOL.
ABIM
Aaron, e'-ron.
Aaronites, e'-ron-eits.
Abaddon, a-bad'-on.
Abagtha, a-bag'-tha.
Abal, e'-bal.
Abana, ab'-a-na.
Abarim, ab'-a-rum.
Abba, ab'-y.
Abda, ab'-da.
Abdi, ab'-di.
Abdiel, ab'-di-el.
Abdon, ab'-don.
Abednego, a-bed'-ni-go.
Abel, e'-bel.
Abel-beth-maacha,
beth-me'-a-ca.
Abimelech, ab-um'-i-lec
Abinadab, ab-un'-y-dab.
Abinoam, ab-un'o-am.
Abiram, a-bei'-ram.
Abishag, ab'-i-shag.
Abisbai, ab-i-she'-ei, a-
bish'-e-ei.
Abishalom, ab-i -she' -lorn,
a-bish'-y-lom.
Abishua, ab-i-shM/-y, a
bish'-w-y.
Abishur, ab' i-shyr.
Abital, ab'-i-tal.
Abitub, ab' i-tyb.
c-bel-Abiud, ab'-i-yd, a-bei'-yd.
Abner, ab'-nyr.
Abel-maim, e-bel-me'-um. Abram, c'-bram.
Abel-meholah, e-bel-mi-ho'- Abraham, e* -bra-ham.
ly. Absalom, ab'-sy-lom.
Abel-mizraim, c-bel-muz-'Accad, ac'-ad.
re-um. Accho, ac'-co.
Abel-shittim,e-bel-shit'-um Aceldama, a-sel'-dy-my.
Abi, f'-bei.
Abiah, a-bei'-y.
Abi-albon, f-bi-al'-bon.
Abiasaph, a-bei'-y-saff.
Abiathar, abei'-y-thar.
Abib, e'-bib.
Abidah, a-bei'-dy.
Abiel, ab'-i-el, a-bei'-el.
Abiezer, abi-t'-zer.
Achaia, a-ce'-iy.
Achaicus, a-ce'-i-cys.
Achan, e'-can.
Achar, e'-car.
Achbor, ac'-bor.
Achim, e'-cim.
Achish, e'-cish.
Achmetha, ac-mt'-thy.
Achor, e'-cor.
Abigail, ab'-i-gel ; ab'-i-gal. Achorites, e'-cor-eits.
Abihael, ab'-i-hel; ab-i-he'- Achsah, ac'-sa.
ul. Achshaph, ac'-shaff.
Abihu, a-bei'-hiw. Achzib, ac'-zub.
Abihud, a-bei'-hyd. Adadah, ad'-y-da.
Abijah, a-bei'-jy. Adah, e'-dy.
Abijam, a-bei'-jam. Adaiah, ad-e-ei'-y.
Abilene, ab-i-li'-ni. Adaliah, ad-y-lei -a.
Abimael,ab-i-me'-el, a-bum'-Adam, ad'-ym.
e-el. Adamah, ad'-y-ma.
AHIJ
Adami, ad'-y-mei.
Adar, e'-dar.
Adbiel, ad-bi'-el.
Ader, «'-dyr.
Adiel, ad'-i-el, e'-di-el.
• Adin, c'-dun.
Adina, a-dei'-ny.
Adithaim, ad-i-the'-um.
Adlai, ad-le'-ei, ad'-le-ei.
■Admah, ad'-ma.
Admatha, ad'-my-thy.
Adna, ) ad'-nv
Adnah, J ^'
Adonibezek, a-don-i-bi'-zec.
Adoraim, ad-o-rc'-um.
Adoram, a-do'-ram.
Adrammelecb, ad-ram'-i-
lec.
Adramyttitim, ad-ra-mut'-
ti-ym.
Adria, e'dri-y.
Adriel, e'-dri-el.
Adullam, a-dyl'-am.
Adummim, a-dym'-um,
-tineas, i-ni'-as.
iEthiopia, i-thi-o'-pi-y.
Agag, e'-gag.
Agar, e'-gar.
Agrippa, a-grup'-y.
Agur, e'-gyr.
Ahab, e'-hab.
Ahasai, a-has'-e-ei.
Ahasbai, ahas'-be-ei.
Ahasuerus, a-has-ito'-i-rjrs.
Ahaz, c'-haz.
Ahaziah, e-hy-zei'-y.
Ahiah, a-hei'-y.
Ahiam, a-hei'-am,
Ahiezer, a-hei-t'-zyr.
Ahihud, a-hei'-yd.
Ahijah, a-hei'-ja.
o, fel a yn tad ; a, cam ; _«,_hen ; e, pen ; », Ihd ; i, dim ; o, tor, ond ei sain y n hwy ; o, lion;
ANAH
689
BAI
Ahilud, a-Iiei'-lyd.
Ahimaaz, a-hum'-e az.
Ahiman, a-hei'-man.
Ahimelech, a-hum'-i-lec.
Ahimoth, e'-lium-oth, a-
hei'-moth.
AMnadab, a-hun'-y-dab.
Ahinoam, a-hun'-o-am.
Ahio, a-hei'-o.
Ahirah, a-hei'-ra.
Ahiram, a-hei'-ram.
Ahishar, a-hei'-shar.
Ahitophel, a-hut'-o-ffel.
Aiitub, a-hei'-tyb.
Aholiab, a-ho-lei'-ab.
Aholibah, a-ho'-lei-bah.
Aholibamah, a-h.o-li-be'-ma.
Ain, e'-un.
Ajalon, aj'-y-lon.
Akan, e'-can.
Akrabbim, ac-rab'-um.
Alamelech, a-lam'-i-lec.
Alexander, al-ecs-an'-dyr.
Alexandria, al-ecs-an'-dri-a,
AUon, al'-on.
Almodad, al-mij'-dad.
Almon, al'-mon.
Almon-diblathaim, al-mon-
dub-la-the'-um.
Alpha, al'-flfa.
Alpheus, al-fFt'-ys.
Amalek, am'-y-lec.
Amalekites, am'-y-lec-eits.
Aman, e'-man.
Amana, am'-a-na.
Amaria, am-a-rei'-y.
Aniasa, ain-e'-sa. [e-ci.
Amasai, am-y-se'-ei, a-mas'-
Amashai, am-y-shc'-ei.
Amasiah, am-a-sei'-y.
Amaziah, am-y-zei'-y.
Amittai, a-mut'-e.
Ajjfimi, am-mei'. [mei'-hyd.
Alninihud, am'-i-hyd, am-
Amininadab,am-mun'-y-dab
Ammon, am'-on.
Ammonites, am'-6-neits.
Amnon, am' -non.
Amon, e'-mon.
Amorites, am'-6-reits.
Amos, e'-mos.
AmphipoUs, am-ffup'-6-lus.
Amplias, am'-pli-as.
Amram, am'-ram.
Amraphel, am'-ry-fifel.
Amzi, am'-zei.
Anab, e'-nab.
Anah, e'-ny.
Anak, e'-nac.
Anamelech, a-nam'-i-lec.
Ananiah, an-a-nei'-y.
Ananias, an-a-nei'-as.
Anathoth, an'-a-thoth.
Andrew, an'-driw.
Andronicus, an-dro-nei'-cys
Anethothite,a-netli'-6-theit.
Anna, an'-y.
Annas, an'-as.
Antioch, an'-ti-oc.
Antipas, an'-tu-paa.
Antipatris, an-tu-pe'-trus.
Aphia, a-ffei'-y.
Apollos, a-pol'-os.
Apollonia, ap-pol-6'-ni-y.
ApoUyon, a-pol'-ion.
Appii-forum, ap-i-ei-ffo'-
rym.
Aquila, ac'-cwul-a.
Arab, a'-rab.
Arabia, a-re'-bi-a.
Arad, e'-rad.
Aram, e'-ram.
Aran, e'-ran. ,
Ararat, ar'-y-rat.
Archelaus, ar-ci-le'-ys.
Archippus, ar-cip'-ys.
Arcturus, arc'-tiw-rys.
Areopagite, ar-i-op'-y-jeit.
Areopagus, ar-i-op'-y-gys.
Aretas, a'-ri-tas.
Argob, ar'-gob.
Ariel, e'-ri-el.
Arimathea, ar-i-my-thi'-y.
Aristarchus, ar-us-tar'-cys.
Aristobulus, ar-us-to-biw/-
lys, ar-us-tob'-iw-lys.
Arkite, ai'-ceit.
Armageddon, ar-my-ged'-on.
Armenia, ar-mi'-ni-y.
Amon, ar'-non.
Aroer, a-ro'-yr.
Arpad, ar'-pad.
Arphaxad, ar-ffacs'-ad.
Artaxerxes, ar-tacs-yrc'-siz.
Artemas, ar'-ti-mas.
Arvad, ar'-fad
Arvadites, ar'-fy-deits.
Asa, e'-sa.
Asahel, as'-a-hel.
Asaph, e'-saff.
Ashan, e'-shan.
Ashchenaz, ash'-ci-naz.
Ashdod, ash'-dod.
Asher, ash'-yr.
Asherites, ash'-yr-eits.
Ashkenaz, ash'-ci-naz.
Ashtaroth, ash' t8-r .'■>.
Ashtoreth, asl;''-t,> -iCih.
Ashur, ash'-yr.
Ashurites, ash-yr-'jiu.
Asia, e'-shi-y.
Askelon, as'-ci-lon.
Assir, as'-yr.
Assos, as'-os.
Assyria, as-syr'-i-y.
Ataroth, at'-y-roth.
Athaliah, ath-y-lei'-y.
Athenians, a-thi'-ni-anz.
Athens, ath'-enz.
Attalia, at-y-lei'-y.
Augustus, o-gys'-tys.
Ava, e'-fa.
Aven, e'-fen.
Avim, e'-fum.
Avith, e'-futh.
Azaliah, az-y-lei'-y.
Azaniah, az-y-nei'-y.
Azarael, az-y-re'-el.
Azareel, a-ze'-ri-el.
Azariah, az-y-rei'-y,
Azaziah, az-y-zei'-y.
Azgad, az'-gad.
Azmaveth, az'-my-feth.
Azmon, az'-mon. [bor.
Aznoth-Tabor, az-noth-te'-
Azotus, a-zo'-tys.
Baal, be'-al.
Baalah, be'-al-a.
Baalath, be'-al-ath. [yr.
Baalath-beer, be-al-ath-bi'-
Baal-berith, be-al-bi'-ruth.
Baal-gad, be-al-gad'.
Baal-hamon, be-al-ham'-ya.
Baal-hanan, be-al-han'-an.
Baal-hazor, be-al-he'-zor.
Baal-hermon,be-al-hyr'-mon
BaaH, be'-al-ei.
Baalim, be'-al-um.
Baalis, be'-al-us.
Baal-meon, be-al-mt'-yn.
Baal-peor, be-al-pt'-or.
Baal-perazim, be-al-per'-y-
zum.
Baal-zebub, be-al-zi'-byb.
Baal-zephon, be-al-zi'-ffon.
Babel, be'-bel.
Babylon, bab'-i-lon.
Babylonians, bab-i-lo'-ni-
ynz.
Baca, be'-cy.
Bahurim, ba-hi?</-rum.
Baharumite, ba-he'-rym-eit.
Balaam, be'-lam.
0, Ho ; u, dull ; «.-, swn ; w, pwn ; f , yr ; s, fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zel,
2 T
BETH
690
CHUZ
Baladan, bal-e'-dan ; bal'-y-
dan. .
Balah, be'-ly.
Balak, be' -lac.
Bamoth-baaJ, be-moth-be'-
al.
Barabbas, ba-rab'-as,
Barachiah, bar-y-cei'-y.
Barak, be'-ryc.
Bar-jesus, bar-ji'-sys.
Bar-jonah, bar-j6'-ny,
Barnabas, bar'-ny-bas.
Barsabas, bar'-sy-bas.
Bartholomew, bar-thol'-o-
miw.
Bartimeus, bar-ti-mi'-ys.
Baruch, be^-ryc.
BarziUai, bar-zul'-e-ei.
Bashan, be'-shyn.
Bathrabbim, bath-rab'-iim.
Bathsheba, bath-shi'-ba.
Bedad, bi'-dad.
Bedajjih, bed-y-ei'-y,
Bedan, bt'-dan.
Beelzebub, bi-el'-zi-byb.
Beer, hiyr.
Beer-elim, bi-er'-i-lum ; bi-
er-i'-lum. [roi.
Beerlahairoi, bi-yr-ly-he'-i-
Beeroth, bi-i'-rotb.
Beer-sheba, bi-yr-sht'-ba.
Behemoth, bt'-hi-moth.
Bel, bel.
Bela, bi'-ly.
Belial, bt'-li-al ; bi'-lei-yl.
Belshazzar, bel-shaz'-ar.
Belteshazzar,bel-ti-shaz'-ar.
Ben, ben.
Benaiah, ben-c'-iy.
Ben-ammi, ben-am'-ei.
Benhadad, ben-he'-dad.
Benjamin, ben'-jy-mun.
Benjamite, ben'-jy-meit.
Beninu, ben'-i-niw.
Benoni, ben'-ii-nei.
Beer, br'-or.
Beracha, ber-e'-cy.
Beraiah, ber-ei'-y.
Berea, bi-ri'-y.
Berith, bt'-ruth.
Bemice, ber-nei'-si.
Berodach, bi-ro'-dac.
Berothah, bi-ro'-thy.
Berothai, bi-ro'-the. *■
Besai, hi'-ae.
Besor, bi'-sor.
Bethabara, beth-ab'-y-ry.
Bethany, beth'-y-ni.
Betharabah, beth-ar'-y-by.
Betharbel, beth-ar'-bel.
Bethafen, beth-e'-fen.
Bethazmaveth, beth-az'-my-
feth.
Bethbaalmeon, beth-be-al-
mi'-on.
Bethbarah, beth-be'-ry.
Beth-dagon, beth-de'-gon.
Beth-diblathaim, beth-dub-
ly-the'-um.
Bethel, beth'-el.
Bethelite, beth'-el-eit.
Bethemek, beth-i'-mec.
Bethesda, beth-es'-dy.
Beth-haccerem, beth-hac'-
si-rym.
Beth-haran, beth-he'-ran.
Beth-horon, beth-ho'-ron.
Bethlehem, beth'-li-hem.
Bethlehem-Judah, beth'-li-
hem-jw'-dy.
Bethlehemite, beth'-li-hem-
eit.
Bethmaacah, beth-me'-y-cy.
Bethoron, beth-6'-ron.
Bethpeor, beth-p^'-or.
Bethphage, beth-ffe'-ji.
Bethrehob, beth-ri'-hob.
Bethsaida, beth-sei'-dy.
Bethshan, beth'-shan.
Bethshean, beth-sht'-an.
Bethshemesh, beth-shi'-
mesh, beth'-shi-mesh.
Bethshemite, beth'-shi-
meit.
Bethshitta, beth-shit'-y.
Bethuel, beth-iw'-el, be-
thi?«/-el.
Betonim, bet'-6-num.
Beulah, bi'io'-ly.
Bezaleel, bez-y-K'-ul.
Bezek, bi'-zec.
Bezer, bi'-zer.
Bildad, bul'-dad.
Bilhah, bul'-hy.
Bishlam, bish'-lam.
Bithiah, buth'-ei-y.
Bithynia, bi-thun'-i-y.
Boanerges, bo-y-nyr'-jis.
Boaz, bo'-az.
Bochim, bo'-cim.
Bosor, bo'-zor.
Bozrah, boz'-ry.
Buz, byz.
Buzite, byz'-eit.
Cabul, ce'-byl.
Cadesh, ce'-desh.
Caesar, si'-zar.
Csesarea, sez-y-rt'-y.
Caiaphas, ce'-y-fifas.
Cain, ccn.
Cainan, ce'-nan; ce-ei'-nan.
Caleb, ce'-leb.
Calneh, cal'-ni,
Calno, cal'-no.
Calvary, cal'-fy-ri.
Cana, ce'-ny.
Canaan, ce'-nan.
Canaanite, ce'-nan-eit.
Candace,can-de'-si; can'-dy-
si.
Canneh, can'-i.
Capernaum, ca-p3rr'-ne-ym.
Caphtor, caif'-tor.
Cappadocia, cap-y-do'-shi-y.
Carchemes, car-ci-mes.
Carmel, car'-mel.
Carmi, car'-mel.
Casluhim, cas-liM-'-hum.
Castor, cas'-tor.
Cedron, si'-dron ; ce'-dron.
Cencrea, sen-cri'-y.
Cephas, si'-ffas.
Cepherah, sefF-i'-ry.
Chaldea, cal-di'-y.
Chaldean, cal-di'-an.
Charaan, car'-an.
Chebar, ct'-bar.
■ Chedorlaomer, ced-or-le-6'-
mer.
■ Cheiiani, cen'-y-nei.
Chenaniah, cen-y-nei'-y.
Chephar, ct'-ffar.
■ Chephirah, cefif-ei'-ry.
Cherethims, cer'-eth-umz.
Cherethites, cer'-eth-eits.
Cherith, ci'-ruth.
Cherub, ci'-ryb (dinas).
Cherub, ^er'-ryb (ysbryd).
Cherubim, 9er^-iw-bum.
Chileab, 9il'-i-ab.
Chilion, cil'-i-on ; ci-lei'-on.
Chimham, cim'-ham.
Chinnereth, cin'-er-eth.
Chios, cei'-os.
Chisleu, cis'-ltw.
Chittim, 9it'-um ; cit'-um.
Chiim, cei'-yn.
Chloe, cl6'-i.
Chorazin, c6-re'-zun.
Chrysolite, crus'-o-leit.
Chrysoprasus, cni8-op'-ry-
sys.
Chuza, qiiiZ-zy.
1
a, f(.l a yn tad; a, cam ; e. hen ; e, pen ; «, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;'
1)0 EG
691
GALA
Cilicia, sul-ish'iy.
C'hinneroth, cin'-er-oth.
Clauda, clo'-dy.
Claudia, clo'-di-y.
Claudius, clo'-di-ys.
Clement, cK'-inent.
Cleopas, clt'-6-pas.
Colosse, co-los'-i.
Coos, c6'-os.
Corinth, co' -ninth.
Corinthians, co-run'-thi-
anz.
Cornelius, cor-m'-li-ys.
Coz, coz.
Cozbei, coz'-bei.
Crete, crit.
Crispus, crus'-pya.
Cush, cysh.
Cushan-risliathaim, cysh-
an-rish-y-the'-um.
Cushi, cysh'-ei.
Cuth, cyth.
Cyprus, sei'-prys.
Cyrene, sei-rt'-ni.
Cyrenius, sei-rt'-ni-ys.
Cyrus, sei'-rys.
Dagon, de'-gon.
Dalmanutha, dal-my-niw'-
thy.
Dalmatia, dal-me'-shi-y,
Damascus, da-mas'-cys.
•Daniel, dan'-i-el.
Darius, da-rei'-ys.
Dathan, de'-than.
David, de'-fud.
Deborah, di'-bo-ry.
Decapolis, di-cap'-6-lus.
Dedan, dt'-dan.
Delilah, del'-i-ly.
Demas, di'-mas.
Demetrius, di-mi'-tri-ys.
Derbe, der'-bi.
Deuteronomy, diw-tyr-on'-
o-mi.
Dianah, dei-e'-ny.
Diblaim, dub-le'-um.
Diblath, dub'-lath.
Dibon, dei'-bon.
Dibri, dub'-rei.
Didymus, dud'-i-mys.
Dimon, dei'-mon.
Dinah, dei'-ny.
Dionysius, dei-onish'-i-ys.
Diotrephes, dei-ot'-ri-ffes.
Dodanim, do-de'-num.
Dodo, do'-do.
Doeg, do'-eg.
Dorcas, dor'-cas.
Dothan, do'-than.
Durah, di«/-ry.
Ebal, i'-bal.
Ebed, i'-hei.
Ebed-melech, i-bed-mel'-ec,
Ebeuezer, eb en-i'-zyr.
Eber, i'-byr.
Ecclesiastes, ec-li-zi-as'-tes.
Eden, i' den.
Edom, i'-dom.. *
Edomite, t'-dom-eit.
Eduth, i'-djrth.
Eglah, eg'-ly.
Eglaim, eg le -um.
Eglon, eg' -Ion.
J^gyp*) *'-jipt-
Egyptians, i-jip'-shanz.
Ehud, i'-hyd.
Ekron, i'-cron.
Elah, t'-ly.
Elam, i'-lam.
Elath, i'-lath.
El-bethel, el-beth'-el.
Eldad, el'-dad.
Eleazai", el-i-e'-zar.
Elelohe-Israel, el- el-o-hi-us'-
re-el.
Elhanan, el-he'-nan.
Elei, i'-lei.
Eliab, i-lei'-ab.
Eliadah, i-lei'-y-da.
Eliah, i-lei'-y.
Eliakim, i-lei'-y-cim.
Eliatha, i-lei'-y-tha.
Eliezer, i-lei-i'-zer.
EUhu, i-lei'-hiw.
Elihud, i-lei'-hyd.
Elijah, i-lei'-ja.
Elun, i'-lum.
Elimelech, i-lum'-i-lec.
Eliphaz, el'-i-ffaz, i-lei'-fifaz.
Elizabeth, i-luz'-y-beth.
Eliseus, el-i-si'-ys.
Elisha, Iji •/.!,„
EUshah,r'^^'''^y-
Elisheba, i-lish'-i-ba.
EUzaphan, i-luz'-a-fifan.
Elkanah, el-ce'-na.
Elmodab, el-mo'-dab.
Elnathan, el-ne'-than.
Eloi, el'-6-ei.
Elon, i'-lon.
Elon-bethanan, i-lon-beth'-
e-nan.
Eloth, i'-loth.
Elymas, el'-i-mas,i-lei'-mas.
Emmanuel, em-maii'-iw-el.
Emmaus, em-me'-ys.
Endor, en'-dor.
Eneas, i-ni'-ys.
Eneglaim, en-eg le'-um.
Engedi,en-gi'-dei,en'-gi-dei.
Enliaddah, en-had'-y.
Enoch, i'-noc.
Enos, i'-nos.
En-rogel, en-ro'-gel.
Enshemesh, en-shi'-mesh.
Epaphras, ep'-y-ffras.
Epaphroditus, i-paff-ro-dei'-
tys.
Epenetus, i-pi-ni'-tys.
Ephah, i'-ffy.
Ephes-dammin, i-flfes-dam'-
un.
Ephesus, eff'-i-sys.
Ephod, i'-ffod.
Ephatha, eff'-y-^hy.
Ephraim, eff-re-um.
Ephratah, eflT-ry-ty.
Ephron, eif-ron.
Erastus, i-ras'-tys.
Esarhaddon, i-sar-had'-on.
Esau, i'-ao.
Eshcol, esh'-col.
Esther, es'-tyr.
Etham, i'-tham.
Ethan, i'-than.
Ethiopia, i-thi-6'-pi-y.
Eubulus, iw-biio'-lys.
Eunice, iw-nei'-si.
Euodius, iw-o'-di'-ys.
Euphrates, iw-ffre'-tes.
Euroclydon, iw-roc'-li-don.
Eutychus, ivZ-ti-cys.
Evil-merodach, i-ful-mi-ro'-
dac.
Exodus, ec'-s6-dys.
Ezekiel, i-zi'-ci-el.
Ezra, ez'-ra.
Ezra, ez'-ra.
Ezri, ez'-rei.
Ezron, ez'-ron.
Pelix, flfi'-lics.
Festus, fifes' -tys.
Fortunatus, fifor-tiw-ne'-tys.
Gabbatha, gab'-y-thy.
Gabriel, ge'-bri-el.
Gad, gad.
Gadarenes, gad'-y-rinz.
Gahar, ge'-har.
Gaius, ge'-iys.
Galatia, ga-le'-shi-y.
o, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y, yr; 5, fel t»h; j, John; sh, fel 8 yneisieu;" z, zel.
HAD A
OaLbaniuu, gal'-by-nym.
Galilee, gal'-i-li.
Galli >, gal'-i-6.
Giiiiialiel, ga-me'-li-el.
Gatli, gath.
Gathhbjjlier, gath-hi'-ffyr.
Gathrimmon, gath-nun'-on,
Gaza, ge'-zy.
Gazer, ge'-zyr.
Gebal, gt'-bal.
Gebar, gi'-bar,
Gedaliah, ged-y-lei'-a.
Geder, gi'-der.
Gedor, gi'-dor.
Gehazi, gi-he'-zei.
Gemariab, gem-y-rei'-y.
Genesis, jen'-i-sus.
Grenesareth, gi-nes'-y-reth.
Gerar, gi'-rar.
Gergeseues, ger-gi-sinz'.
Gerizim, ger'-i-zum.
Gershom, ^r'-shom.
Gethsemane,geth-sem'-y-m.
Gtezer, gt'-zer.
Gibeah, gib'-i-y.
Gibeon, gib'-i-on.
Giblites, gib'-leits.
Gideon, gid'-i-on.
Gideoni, gid-i-o'-nei.
Gihon, gei'-hon.
Giiboa, gil-bo'-y.
Gilead, gU'-i-ad.
GiJgal, ^ -gal.
Ginethon, gin'-i-thon.
Girgashite, gir'-gy-sheit.
Gittites, git'-eits.
Gnidus, nei'-dys.
Gog, gog.
Golgotha, gol'-goth-y.
Goliath, go-lei' -ath.
Gomer, go'-myr,
Gomorrah, go-mor'-y.
Gropher, go'-ffyr.
Groshen, go'-shen.
Gozan, go'-zan.
Grecia, gri'-shi-y.
Grecians, gri'-shi-ynz.
Greece, grts.
Guni, giV-nei.
Habakkuk, hab'-y-cyc'
Habor, he'-bor.
Hadad, he'-dad.
Hadadezer, had-ad-i'-zyr.
HadadriiQmon,lie-dad-rum'-
on.
Hadar, he'-dar.
Hadarezer, had-y-ri'-zyr.
692
Hadoram, ha-do'-ram.
Hadrach, he'-drac.
Hagar, he' -gar.
Haggai, hag^-e-ei.
Haggith, hag'-gith.
Hai, he'-ei.
Hakupha, hsM-iv/Sa,
Hali, he' -lei.
Halloesh, hal-6'-esh.
Ham, ham.
Hamai), he'-man.
Hamath, he'-math.
Hammelech, ham'-mi-lec.
Eammon, ham'-on.
Hamor, he'-mor.
Hanameel, ha-nam'-i-el.
Hanan, he'-nan.
Hananeel, ha-nan'-i-el.
Hanani, ha-ne'-nei.
Hanes, he'-nes.
Hannah, han'-a.
Hannathon, han'-a-thon.
Hanun, he'-nyn.
Haradah, har-y-dy.
Haran, he'-ran.
Harim, he'-rum.
Harum, he'-rym.
Hathath, he'-thath,
Hatipha, hat'-i-ffa.
Havilah, haf'-i-la.
Hazael, haz'-a-el.
Hazar-adder, he-zar-ad'-yr.
Hazar-maveth, he-zar-me''
feth.
Hazeroth, haz-i'-roth.
Haziel, haz'-i-eL
Hazo, he'-z6.
Hazor, he'-zor.
Heber, hi'-byr.
Hebron, hi'-bron.
Heli, ht'-lei.
Helkai, hel'-ce-ei.
Helkiah, hel-cei'-y.
Heman, hi'-man.
Henadad, hen'-a-dad.
Hephzibah, heflT-zi-ba.
Heres, hi'-res.
Heresh, hi'-resh.
Hermes, hyy-mes.
HermogeneSjhyr-moj'-i-nis.
Hermon, her'-mon.
Herod, her'-od.
Herodias, hi-ro'-di-as.
Herodion, hi-ro'-di-on.
Hesed, hi'-sed.
Heshbon, hesh'-bon.
Heshmon, hesh'-mon.
Heth, heth.
ISRA
Hezekiah, hez-i-cei'-y.
Hiddekel, hud'-i-cel.
Hierapolis, hei-er-ap'-o-lus.
Higgaion, hug-ci'-on.
Hilkiah, hul-cei'-y.
Hillel, hul'-el.
Hinnom, hun'-om.
Hiram, hei'-ram.
Hittites, hut'-eits.
Hivites, hei'-feits.
Hoba, ho'-ba.
Hobab, ho'-bab.
Hoglah, hog'-la.
Hophni, hofT-nei.
Hor, hor.
Horam, ho' -ram.
Horeb, ho'-reb.
Hormah, hoi'-ma.
Hosea, ho-zi'-y.
Hoshea, ho-shi'-y.
Hotham, ho' tham.
Hothan, ho' -than.
Hul, hyl.
Huldah, hyl'-da.
Humtah, hym'-ta.
Hvir, hyr.
Hurai, hi«/-re.
Huram, hitc'-ram.
Huri, hiv/-Tei.
Hushai, hi«/-she.
Hushathite, hiMZ-shath-eit.
Hushim, hi'ttZ-shim.
Huz, hyz.
Hymeneus, hei-men-i'-ys.
Ibzan, ub'-zan.
Ichabod, ic'-y-bod.
Iconinm, ei-c6'-ni-ym.
Iddo, ud'-6.
Idumea, ud-iw-mi'-a.
Illyricum, ul-ur'-i-cyia.
Immaimel, um-man'-iw-el.
Imra, um'-ra.
Imri, um'-rei.
Ira, ei'-ra.
Irad, ei'-rad.
Iram, ei'-ram.
Irshemes, yr-shi'-mes.
Isaac, ei'-zac.
Isaiah, ei-ze'-iy.
Iscariot, us-car'-i-ot.
Ishbah, ish'-by.
Ishbosheth, ish-bo'-sheth.
Ishmali, ish'-ma.
Ishmael, ish'-my-el.
Ishtob, ish'-tob.
Ispah, us'-py.
Israel, us'-re^-el.
I
,f«l a yntad; a, cam; «, hen; e, pen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy ; o, lion;
JEHO
693
LOAM
Israelites, us'-re-el-eits.
Issachar, us'-y-car.
Italian, u-tal'-ian.
Italy, ut'-a-li.
Ithamar, uth'-y-mar.
Ithiel, uth'-i-el.
Iturea, ut-iw-ri'-a,
Izreel, uz'-ri-el.
Izri, uz'-rei.
Izrites, uz'-reits.
Jaazer, ja-e'-zer.
Jabal, je'-bal.
Jabok, je'-boc.
Jabesh, jc'-besh.
Jabez, j(?-bez.
Jabin, je'-bun.
Jabneel, jab'-ni-el.
Jabneh, jab'-m.
Jacinth, je'-sunth.
Jacob, je'-cob.
Jadon, je'-don.
Jadua, ja-diKZ-y.
Jael, je'-el.
Jah, ja.
Jahaz, ]V-haz.
Jahaza, ja-he'-za.
Jahaziah, ja-ha-zei'-y.
Jahaziel, ja-haz'-i-el.
Jair, je'-er.
Jairus, je'-i-rys.
Jakim, je'-cim.
Jambres, jam'-brez.
James, jemz.
Janna, jan'-a.
Jannes, jan'-ez,
Japheth, je'-fifeth.
Japho, je'-flR).
Jareb, je'-reb.
Jared, je'-red.
Jashub, je'-shyb.
Jason, je^-son.
Jasper, jas'-pyr.
Jathniel, jath'-ni-el.
Jazer, je^-zyr.
Jaziel, je'-zi-el.
Jaziz, je'-zuz.
Jearim, ji'-y-rum. '
Jebus, ji'-bys.
Jebusite, jeb'-iw-seit,
Jeconiali, jic-6-nei'-a,
Jedaiah, ji-de'-iy.
Jeduthan, ied-iw'-than.
Jeezer, ji-i -zyr.
Jehoahaz, ji-ho'-y-haz,
Jehoash, ji-ho'-ash.
. Jehohadah, ji-ho'-had-a.
Jehoiachin, ji-hoi'-y-cin.
Jehoiada, ji-hoi'-y-da.
Jehoiakim, ji-hoi'-y-cim.
Jehoram, ji-ho'-ram.
Jehoshaphat,ji-hosh'-y-ffat.
Jehosheba, ji-hosh'-i-ba.
Jehoshua, ji-hosh'-iw-y.
Jehovah, ji-ho'-fy.
Jehu, ji'-hiw.
Jehud, ji'-hyd.
Jehush, jt'-hysh.
Jephthah, jefT-thy.
Jephuneh, ji-flfyn'-i.
Jered, j i'-red.
Jeremai, jer'-i-me.
Jeremiah, jer-i-mei'-a.
Jericho, ]e?-i-c6.
Jeroam, ji-ro'-am.
Jeroboam, jer-6-bo'-am.
Jeroham, jer-o'-ham.
Jerubbaal, ji-ryb-be'-al.
Jerusalem, ji-m-sa-lem.
Jesher, ji'-sher.
Jeshua, jesh'-iw-a.
Jeshurun, jesh'-yr-yn.
Jesse, jes'-si.
Jesui, jes'-iw-ei.
Jesus, ji'-sys.
Jether, ji'-thyr.
Jethro, ji'-thro.
Jezebel, jez'-i-bel.
Jezreel, jez'-ri-el.
Joab, jo'-ab.
Joahaz, jo-e'-haz.
Joakim, jo'-ac-im.
Joanna, j6-an'-a.
Joash, jo'-ash.
Job, job.
Jobab, jo'-bab.
Jochebed, joc'-i-bed.
Joel, Jo'-el.
Johanan, jo-he'-nan.
John, jon.
Jokim, jo'-oim.
Joktan, joe' -tan. i
Jona, jo'-na.
Jonadab, jon'-a-dab.
Jonah, jo'-na.
Jonan, jii'-nan.
Jonathan, jon'-y-than.
Joppa, jap' -a.
Jordan, jor'-dan.
Joseph, jo'-seff.
Joses, jo'-sez.
Joshaphat, josh'-y-ffat.
Joshua, josh'-iw-a.
Josiah, J6-Sdi'-a.
Jotham, jo'-tham.
Jubal, jnZ-hal,
Judl,}i«^-^-
Judas, j«/-das.
Judea, jw-d''-.
Judith, JM/-duth.
Julia, JM)'-li-a.
Julius, jti/-li-ys.
Junia, JMZ-ni-a.
Jupiter, jw'-pi-tyr.
Justus, jys'-tys.
Kadesh, ce'-desh.
Kadesh-barnea, ce-desh-
bar'-ni-a.
Kadmonites, cad'-mo-neits.
Kanah, ce'-na.
Keder, ci'-der.
Kedimoth, ced'-i-moth.
Kehelathah, ci-hel'-a-tha.
Kenan, ci'-nan.
Kenaz, ci'-naz.
Kenite, Ci'-neit.
Keros, ci'-ros.
Keturah, ci-tM('-ra.
Kidron, cid'-ron.
Kir, cir.
Kiriathaim, cir-i-y-the'-nm,
Kish, cish.
Kishon, cish'-on.
Kitron, cit'-ron.
Kittim, cit'-um.
Koah, co'-a.
Kohath, co'-hath.
Korah, co'-ra.
Kore, c6'-ri.
Koz, coz.
Laadah, le'-y-da.
Laadan, le'-y-dan.
Laban, le'-ban.
Lachis, le'-cis.
Lael, le'-el.
Laharoi, le-he'-roi.
Lahmi, W-mei.
Laish, le'-ish.
Lamech, le'-mec.
Laodicea, le-6d-i-si'-a.
Lazarus, laz'-y-ryz.
Leah, li'-a.
Lebanon, leb'-y-non.
Lebbeus, leb-bi'-ys.
Lemuel, lem'-iw-el.
Levi, li'-fei.
Levites, K'-feits. _
Leviticus, li-fut'-i-cys.
Libnah, lub'-na.
Libya, lub'-i-y.
Loammi, lo-am'-ei.
6, Ho ; H, dull ; w, 8wn ; w, pwn ; y, yr; s> ^^^ ^^^ > J> John ; sh, fel s yu eisieu ; z, asel.
MEDA
694
ON
Lois, lo'-us.
Lucas, liw'-cas.
Lucifer, liM/-si-fifyr.
Lucius, litiZ-shi-ys.
Luke, liwo.
Lybia, lub'-i-a.
Lycaoiiia, lei-ca-6'-ni-a.
Lydda, lud'-a.
Lydia, lud'-i-a.
Lysanias, lei-sc'-ni-as.
Lysias, lish'-i-as.
Lystra, lys'-tra.
Maachah, ma-e'-ca.
Maaziah, ma-y-zei'-a.
Macedonia, mas-i-do'-ni-a.
Machir, me'-cir.
Machpelah, mac-pi'-la.
Madai, mad'-c-ei.
Magdala, mag'-da-ly.
Magdalen, mag'-dy-len.
Magdiel, mag-di'-eL
Magog, me'-gog.
Mahalaleel, ma»hal:y-li'-eL
Mabalath, ma-he'-lath.
Mahanaim, ma-hy-ne'-um.
Mahath, me'-hath.
Mahavite, me'-hy-feit.
Mahaz, me'-haz.
Maher-shalal-hash-baz, me-
her-shal-al-hash'-baz.
Malacbi, mal'-y-cei.
Malcbam, mal'-cam.
Malchiah, mal-cei'-y,
Malchiel, mal'-ci-el.
Malchus, mal'-cys.
Mammon, mam'-on.
Mamre, mam'-ri.
Manaen, ma-ne'-en.
Manasseh, ma-nas'-si.
Manoah, ma-no'-a.
Maon, me'-on.
Mara. ) .
Marah, } ^^-^-
Marcus, may-cys.
Maresha, mar'-i-shy.
Mark, marc.
Maroth, me' -roth.
Martha, mar'-thy.
Mary, me'-ri.
Mattathias, mat-y-thei'-as.
Matthan, mat'-than.
Matthat, mat'-that.
Matthew, math'-iw.
Matthias, matli-ei'-as.
Mazzaroth, maz'-y-roth.
Medad, mi'-dad.
Medan, mi'-dan. ■
Media, mi'-di-y.
Median, mi'-di-an.
Megiddon, mi-gid'-ou.
Mehir, mt'-hyr.
Melclii, mel'-cei.
Melchiah, mel-cei'-a.
Melchizedek, mel-ciz'-i-dec.
Melech, mi'-lec.
Melita, mel'-i-ta.
Memphis, mem'-ffus.
Menan, mi' -nan.
Mene, mi'-ni.
MejAibosheth, mi-ffub'-6-
sheth.
Merab, mi'-rab.
Mercurius, myr-ci«/-ri-yz.
Mered, mi' -red.
Meribah, mer'-i-by.
Merodach, mi-ro'-dac.
Merom, mi'-rom.
Meroz, mt'-roz.
Meshach, mi'-shac. [mi-y.
Mesopotamia, mes-o-po-te'-
Methusael, mi-thiw^-se-el.
Methiiselah, mi-thiio'-si-la.
Micah, mei'-cy.
Michael, mei'-ce-el.
Michaiaii, mi-ce'-iy.
Michal, mei'-cal.
Michri, mic'^rei.
Midian, mud'-i-an.
Midiajiites, mud'-i-an-eits.
Milcah, mul'-cy.
Milcom, mul'-com.
MUetus, mei-li'-tys.
Miriam, mur'-i-am.
Mishal, mei'-shal.
Mishma, mish'-my.
Mispar, mus'-par.
Mitylene, mut-i-li'-ni.
Mizar, mei'-zar.
Mizpah, muz'-py.
Mizraim, muz'-re-um.
Mnason, ne'-son.
Moab, mo'-ab.
Molech, mo' -lee.
Moloch, mo'-loc.
Mordecai, mor'-di-ce.
Moreh, mo'-ri.
Moriali, mo-rei'-y.
Moses, mo'-zez.
Mysia, mish'-i-y.
Naam, ne'-am.
Naaman, ne'-y-man.
Naamathite, ne'-a-my-theit.
Naashon, ne-ash'-on.
Nabal, ne'-bal.
Naboth, nc'-both.
Nachon, ne'-con.
Nachor, ne'-cor.
Nadab, ne'-dab.
Naham, ne'-ham.
Nahash, ne'-hash.
Nahath, ne'-hath.
Nahor, ne'-hor.
Nahum, ne'-hym.
Nain, ne'-un.
Naomi, ne'-o-mi.
Xaioth, ne'-oth.
Naphtali, naff'-ty-lei.
Narcissus, nar-cis'-ys.
Nathan, ne'-than.
Nathaniel, na-than'-i-eL
Nazarene, naz-y-rm'.
Nazareth, naz'-y-reth.
Nazarite, naz'-y-reit.'
Neapolis, ni-ap'-6-lus.
Nebat, ni'-bat.
Nebo, ni'-bo.
Nebuchadnezzar, neb-iio-
cad-nez'-ar. [y-don.
Nebuzaradon, neb-iw-zar'-
Neginoth, neg'-i-noth.
Nehemiah, ni-hi-mei'-y.
Nemuel, nem-i-uZ-el.
Nergal, ner'-gal.
Neri, ni'-rei.
Nethaneel, ni-than'-i-el.
Nethaniah, neth-y-nei'-y.
Nicanor, ni-cc'-nor.
Nicodemus, nic-6-di'-mys.
Nicolaitans, nic-o-le'-i-tanz.
Nicolas, nic'-6-las.
Nicopolis, nei-cop'-6-lus.
Niger, nei'-ger.
Nimrod, num'-rod.
Nineveh, nun'-i-fi.
Nisan, nei'-san.
Nisroch, nus'-roc.
No, no.
Noah, no'-y.
Nob, nob.
Nod, nod.
Nun, nyn.
Obadiah, ci-bad-ei'-y.
Obal, o'-bal.
Obed, o'-bed. ,
Obed-edom> o-bed-i'-dom.
Ocran, oc'-ran.
Oded, o'-ded.
Og, og.
Omer, o'-mer.
Omri, om'-rei.
On, on.
a, fe) ayii tad; a, cam; e, hen; e, jjen; t, Hid; i, dim; o, tor, ond ei sain yn hwy; o, Hon;
PHRY
695
SHAft
Onan, o'-nan.
Onesimus, o'-nes'-i-mys.
Onesiphorus, on-i-siflf-o-rys.
Ophir, o'-fifyr.
Ophni, oflf-nei.
Ophra, ofF-ry.
Orion, 6-rei'-on.
Orpah, oi-'-py.
Othniel, oth'-ni-el.
Ozias, o-zei'-as.
Padan-aram, pe-dan-e'-ram.
Palestina, pal-es-tei'-ny.
Pamphilia, pam-ffil'-i-y.
Paphos, pe'-ffos.
Paradise, par'-y-deis.
?aran, pe'-ran.
Parthians, par'-thi-anz.
Pathros, path'-ros.
Patmos, pat'-raos.
Patrobas, pat-ro'-bas.
?au, pe'-iw.
•?aul, pol.
Paulus, po'-lys.
?edaiah, pedV-iy.
Pekah, pt'-cy.
?eleg, pt'-leg.
'eleth, pi-leth.
■•eniel, pi-nei'-el.
'eninnah, pi-nun' -y.
'enuel, pen-iV-el.
'eor, pi'-or.
'erazim, per'-y-zum.
*erga, pyr'-gy.
*ergamos, pyr'-gy-mos,
*erizzite, per'-us-eit.
*ersia, pyr'-shi-y.
'ersis, pyy-sxis.
*eter, pt'-tyr.
'halti, flfal'-tei.
'hanuel, ffan-iw'-el.
'haraoh, ffe'-ro.
'harez, fife'-rez.
'harisees, ffar'-i-siz.
'harpar, ffar'-par.
'hebe, fft'-bi.
'henice, ffi-nei'-si.
'hiladelphia, ffil-y-del'-ffi-y
'hilemon, flful-i-mon.
'hiletus, ffei-li'-tys.
'hilip, fiful'-up.
'hilippi, fFul-up'-ei.
hilippians, flful-up'-i-anz.
hilistia, ffil-us'-ti-y.
hilistines, ffil-us'-tunz.
'hinehas, ffun'-i-as.
'hlegon, ffleg'-on.
hrygia, fFrij'-i-y.
Pihahiroth, pei-hy-hei'-roth.
Pilate, pei'-let.
Pisgah, puz'-gy.
Pisidia, pei-sud'-i-a.
PisoB, pei'-son.
Pithon, pei'-thon.
Pleiades, plei'-y-dez.
Pollux, pel' -yes.
Pontius, pon'-shi-ys.
Pontus, pon'-tys.
Potiphar, pot'-i-ffar.
Pretorinm, pri-to'-ri-ym.
Prisca, prus'-cy.
PrisciUa, prus-sul'-y.
Prochorus, proc'-o-rys.
Ptolemais, tol-i-me'-us.
PubUuB, pyb'-li-us.
Pudens, piitZ-dens.
Purim, piw'-rum.
Quartus, CTor'-tys.
Raamah, re-y-mah.
Rabbi, rab'-ei.
Rabboni, ra^-bo'-nei.
Rabshakeh, rab'-shy-ci.
Raca, re'-cy.
Rachab, re'-cab.
Rachel, re'-cd.
Raguel, rag -iw-el,
Rahab, re'-has.
Ramah, re'-mj.
Ramathaim, ri'-math-e'-um,
Rameses, ra-mi'-sez.
Ramoth, re'-mcth. [i-ad,
Ramoth-gilead, re-moth-gil'
Rebekah, ri-bec'-y,
Rechab, re'-cab.
Rechabites, rt'-cab-eitz.
Rechah, ri'-cy. '
Regem, ri'-jem ; ri'-gem.
Rehabiah, ri-hy-bei'-y.
Rehob, ri'-hob.
Rehoboam, ri-ho-bo'-am.
Rehoboth, rJ'-ho-both.
Rei, rt'-ei. \
Remaliah, rem-yilei'-y.
Remmon, rem'-onj
Remphan, rem'-ffah.
Rephah, ri'-ffy.
Raphael, ri-flfe'-el. .
Rephaim, ri-ffe'-um.
Rephidim, ri-ffid'-um.
Rhegium, n'-ji-ym.
Rhoda, ro'-dy.
Rhodes, ro'-des.
Rimmon, rum'-mon.
Riphath, rei'-flfath.
Rogelim, ro-gi'-lttn.
Remans, ro'-manz.
Rome, rom.
Rufus, Tio'-Sys.
Ruhamah, no-hc'-my.
Ruth, Tivth.
Sabachthani, sa-bac'-the'-
Sabaoth, sa-be'-oth. [nei.
Sabeans, sa-bi'-anz.
Saducees, sad'-iw-siz.
Sadoc, se'-doc.
Salamis, sal'-y-mus.
Salathiel, sa-le'-thi-el.
Salem, se'-lem.
Salim, se'-lum.
Salmon, sal'-mon.
Salome, sa-l6'-mi.
Samaria, sa-me'-ri-y.
Samos, se'-mos. [shi-y.
Samo-thracia, sam-6-thre'-
Samson, sam'-sn.
Samuel, sam'-iw-el.
Sanballat, san-bal'-at.
Saphir, se'-fifyr.
Sapphira, sap-fFei'-ry.
Sarah, se'-ry.
Sarai, se'-re.
Sardis, sar'-dus.
Sardites, sar'-deits.
Sardius, sar'-di-ys.
Sardonyx, sar-do'-nics.
Sarepta, sa-rep'-ty,
Saron, se'-ron.
Satan, se'-tan.
Saul, sol.
Sceva, si'-fy.
Scythians, suth'-i-anz.
Seba, si'-by.
Sebat, si'-bat.
Seir, st'-yr.
Sela, Selah, st'-ly.
Seleucia, si-liw'-shi-y.
Semathia, sem-y-thei'-y.
Semei, sem'-i-ei.
Senir, st'-nyr.
Sennacherib, sen-nac'-i-rub.
Sephar, si'-ffar.
Sepharvaim, seff-ar-fe'-um.
Seraiah, ser-y-ei'-y.
Seraphim, ser'-y-flEum.
Sergius, ser'-ji-ys.
Seth, seth.
Shadrach, she'-drac.
Shalem, she'-lem.
Shalmai, shal'-me-ei.
Shalmaneser, shal-my-ni'-
Sharon, she'-ron. [zyr.
o, llo ; u, dull : w, swB ; -vr, pwn ; y, yr; s. fel tsh ; j, John ; sh, fel s yn eisieu ; z, zel.
TABB
696
ZUR
Shebah, sht'-by.
Shecaniah, shec-y-nei'-y.
Shechem, shi'-cem.
Shelah, sht'-ly.
Shem, shein.
Sheth, sheth.
Sheva, shi -fy.
Shibboleth, shib'-6-leth.
Shiloah, shei'-16'-y.
Shilo, shei'-lo.
Shimei, shim'-i-ei.
Shinar, shei'-nar.
Shittim, shit'-um.
Shuhite, shMZ-heit.
Shulaniite, sh?o'-lam-eit.
ShumathiteSiSh w'-math-eits,
Shunamite, shw'-ny-meit.
Shushan, shw'-shan.
Sibboleth, sub'-6-leth.
Sichem, sei'-cem.
Sidon, sei'-don.
Silas, sei'-las.
Siloah, STil'-o-y,
Siloam, sul'-6-am.
Silvanus, sul-fe'-nys.
Simeon, sum'-i-on.
Simon, sei'-mon.
Sin, sun.
Sinai, sei'-ne; sei-ne'-ei.
Sion, sei'-on.
Sisera, sus'-i-ry.
Smyrna, smyr'-ny.
So, so.
Sodom, sod'-ora.
Sodoma, sod'-o-my.
Sodomite, sod'-o-meit.
Solomon, sol'-6-mon.
Sosipater, so-sup'-y-ter.
Sosthenes, sos'-thi-nes.
Spain, spen.
Stephanas, stefif-y-nas.
Stephen, st^'-ffen ; sti'-fn.
Succoth, syc'-oth.
Susanna, siw-san'-y.
Susi, siw^-sei.
Sychar, sei'-car.
Syracuse, syr'-y-ciws.
Syria, syr'-i-y. [nish'-i-an.
Syxophenician, sei-ro-ffi-
Tabbaoth, tab'-y-oth.
Tabitha, ta-bei'-thy.
Tabor, te'-bor.
Tadmor, tad'-mor.
TaUtha-cumi, tal-i-thy-civ//-
Talmai, tal'-me. [mei.
Tamah, te'-my.
Tamar, te'-mar.
Tammuz, tam'-yz.
Tappuah, tap'-iw-y.
Tarah, te'-ry.
Tarshish, tar'-shiah.
Tarsus, tar'-sys.
Tekel, tt'-cel. ;
Tekoa, ti-c6'-y. ,
Telah, ti'-ly. /
. Telem, ti'-lem. /
Terah, ti'-ry. /
Teraphim, ter'-y-pm.
Tertius, tyr'-shi-TS.
Tertullus, ter-ty]|-ys.
Tetrarch, tet'-ralc.
Thadeus, thad-d^-ys.
Tharshish, thar^shish.
Thebez, thi'-bezi
Theophilus, thi*ff'-i-lys. _
Thessalonians, mes-y-lo'-ni-
anz. I [cy.
Thessalonica, t|ies-y-l6-nei'-
Theudas, tlii!c''das.
Thomas, Tom'ias.
Thummim. thf m'-um.
Thyatira, thei-y-tei'-ry.
Tiberias, tei-l|i'-ri-as.
Tiglah-pileze^, tug-ly-pei-
li'-zer.
Timeus, tei-mi'-ys.
Timotheus, fi-mo'-thi-ys.
Titus, tei'-tys.
Tobiah, to-bei'-y.
Togarmah, to-gar'-my,
Tophet, to'-ffet.
Trachonites, trac-o-nei'-ttz.
Troas, tro'-as.
Trogyllium, tro-jil'-i-ym. •
Trophimus, troff'-i-mys.
Trj^hena, trei-ffe'-ny.
Tubal, tiw'-bal.
Tychicus, tic'-i-cys.
Tyrannus, tei-ran'-ys.
Tyre, teiyr.
Tyrus, tei'-rys.
Ulai, iw'-le-ei.
Ulam, i«/-lam.
Ur, 3T.
Uriah, hv-Tei'-j,
Unas, iw-rei'-as.
Uriel, iw'-ri-el*
Uz, yz.
Uzai, it(/-ze-ei.
Uzza, Uzzah, yz'-y.
Uzzi, yz'-ei..
Uzziah, yz-zei'-y.
Uzziel, yz-zei'-el.
Zabadiah, zab-y-de'-iy.
Zabdi, zab'-dei.
Zabdiel, zab'-di-el.
Zabulon, zab'-iw-lon.
Zaccheus, sac-ci'-ys.
Zachariah, zac-y-rei'-y.
Zadok, ze'-doc.
Zalmon, zal'-mon.
Zalmonah, zal-mo'-ny.
Zalmunna, zal-myn'-y.
Zared, ze'-red.
Zarephath, zax'-i-fifath.
Zeba, zi'-by.
Zebadiah, zeb'-y-dei-y.
Zebedee, zeb'-y-dt.
Zeboim, zi-bo'-um.
Zedekiah, zed-i-cei'-y.
Zelotes, zt'-16-ttz.
Zephaniah, zeff-y-nei'-a.
Zerah, zi'-ra.
Zered, ze'-red.
Zerubbabel, zi-ryb'-y-bel.
Ziclag, zuc'-lag.
ZUpah, zul'-py.
Zimmah, zum'-y.
Zimram, ziun'-ram.
Zimri, zum'-rei.
Zin, zun.
Zion, zei'-on.
Ziphites, ziff'-eits.
Zippor, zup'-or.
Zipporah, zup-po'-ry.
Zoar, zo'-ar.
Zophar, zo'-ffar.
Zophim, zo'-ffum.
Zorah, zo'-ry.
Zorobabel, zo-rob'-y-bel.
Zur, zyr.
a, fe] a yn tad : a, cam ; e, hen : e, pen : i, Hid: i, dim : o, tor.ond ei sain yn hwy; o, Hon [
0, Ho; u, dull; w, swn; w, pwn; y.'yr ; j. feltsh; j, John; sh, fel syneisieu; z, zel.
DIWEDD.
DINBTCH, ABGEAFFWTD GAN THOMAS QBE.
HI
yy|j7>G.i>5
PB
2191
P7
Pryse, Robert John
An English and Welsh
pronouncing dictionary
PLEASE DO NOT REMOVE
SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO
LIBRARY
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11